Περιεχόμενα. Πρόλογος 1. Το παρασκήνιο 2. Ο κύβος ερίφθη 3. Πυροδότηση ένοπλων συγκρούσεων 5. Αρχικές προσπάθειες για εκεχειρία 6

Transcript

1 Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΣΕΛΙΔΕΣ Πρόλογος 1 Το παρασκήνιο 2 Ο κύβος ερίφθη 3 Πυροδότηση ένοπλων συγκρούσεων 5 Αρχικές προσπάθειες για εκεχειρία 6 Ματιές σε γεγονότα 7 Χάραξη Πράσινης Γραμμής 9 Συνέπειες 9 Η συνέχεια και το τέλος 11 Τα δικά μου σχόλια 13 Βιβλιογραφία 15 1

2 Πρόλογος... Οι διακοινοτικές ταραχές του 1963 αν και αποτέλεσαν τραγικό σταθμό στην ιστορία της Κύπρου σήμερα απ την ελληνική πλευρά έχουν παντελώς ξεχαστεί. Για εμάς η απαρχή των προβλημάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας ήταν το 1974, με όλες τις ευθύνες ριγμένες στην Τουρκία φυσικά. Και όμως το 74 δεν ήταν παρά η συνέπεια πολλών χρονών διαμαχών και έχθρας ανάμεσα στις δύο κοινότητες του Κυπριακού Κράτους. Μια συνέπεια για την οποία η ευθύνη πρέπει να διαμοιραστεί. Οι ρίζες του κακού μπορούν να τοποθετηθούν χρονολογικά το Η γνωστή πολιτική των Βρετανών «Διαίρει και Βασίλευε» έφερε τις δύο κοινότητες που για 400 χρόνια ζούσαν ειρηνικά στα μαχαίρια. Τρία μόλις χρόνια λοιπόν μετά τις συμφωνίες Ζυρίχης, οδηγηθήκαμε στην πρώτη ανοιχτή πολεμική σύγκρουση ανάμεσα σε Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους. 2

3 Το παρασκήνιο... Εκτός απ την Τουρκία, και τις βλέψεις της για την Κύπρο θεωρούμε φυσικά, ως άλλο υπαίτιο των προβλημάτων μας το δοτό σύνταγμα της Ζυρίχης. Το σύνταγμα αυτό φτιάχτηκε καταδικασμένο να αποτύχει σύμφωνα με ιστορικούς και πολιτικούς του καιρού μας. Δεν εννοώ ότι το σύνταγμα ήταν τέλειο, δεν χρειαζόταν καμία αναπροσαρμογή και ότι ήταν πανέτοιμο να λειτουργήσει για ένα ειρηνικό μέλλον του Κυπριακού λαού. Όμως και το καλύτερο σύνταγμα να ήταν, φτιαγμένο από τον ίδιο τον Κυπριακό λαό και ακριβώς όπως το ήθελε, χωρίς την κατάλληλη σοβαρότητα προς αυτόν, θα αποτύχανε όπως απότυχε το συγκεκριμένο. Την τότε συμφωνία της Ζυρίχης καμία απ τις δύο κοινότητες δεν είχε δει με περισσή σοβαρότητα αλλά ως ένα ενδιάμεσο σταθμό για την επίτευξη των στόχων τους. Ήταν καταδικασμένη λοιπόν απ την αρχή. Οι μεν Τουρκοκύπριοι, καθοδηγούμενοι από την ίδια την Τουρκία, συνέχισαν να εργάζονται προς την κατεύθυνση της διχοτόμησης του νησιού. Οι παραστρατιωτικές μυστικές οργανώσεις ΤΜΤ των Τουρκοκυπρίων, με αρχηγούς, εκπαιδευτές και καθοδηγητές στρατιωτικούς από την Τουρκία, η αποστολή ενισχυτικού οπλισμού από την Τουρκία, αλλά και η αποκάλυψη δημόσιου εγγράφου που περίγραφε σχέδιο συγκέντρωσης του τουρκοκυπριακού πληθυσμού σε μία συμπαγή περιοχή αποκάλυπταν την πρόθεση τους για taxim - διχοτόμηση. Οι δε Ελληνοκύπριοι δεν φάνηκαν περισσότερο ειλικρινείς, αφού δεν είχαν εγκαταλείψει την επιδίωξη της Ένωσης για την οποία πάλεψαν στον απελευθερωτικό αγώνα του Για την αντιμετώπιση της κατάστασης που δημιουργήθηκε το 1962 δημιουργήθηκε ένας μυστικός στρατός η «Εθνική Οργάνωσις Κύπρου», στελεχωμένη από υπουργούς, αξιωματούχους του κράτους και πρώην αγωνιστές της ΕΟΚΑ, 3

4 αλλά και πολλούς εθελοντές. Αρχηγός ήταν ο τότε ισχυρός άνδρας της εποχής, ο υπουργός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γιωρκάτζης (ψευδώνυμο Ακρίτας). Μερικά χρόνια αργότερα δημοσιοποιήθηκε και το περίφημο «Σχέδιο Ακρίτας» το οποίο πρόβλεπε μονομερή τροποποίηση του Συντάγματος, εφόσον οι Τουρκοκύπριοι αρνούνταν να συνεργαστούν. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό είναι ένα απόσπασμα λόγου του Μακάριου στο χωριό Παναγιά στις 4 Σεπτεμβρίου 1962: «μέχρις ότου εκδιωχθεί η μικρή αυτή τουρκική κοινότητα, ούσα τμήμα της τουρκικής φυλής, του φοβερού αυτού εχθρού του Ελληνισμού, το καθήκον των ηρώων της ΕΟΚΑ δεν θα μπορεί να θεωρηθεί ως περατωθέν». Σχετική επιστολή διαμαρτυρίας του Ντενκτάς που αναφερόταν στα λεχθέντα του Μακαρίου στον λόγο του στην Παναγιά δεν έτυχε απάντησης. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον. όπου κυριαρχούσε η συνεχής καλλιέργεια της δυσπιστίας και του φανατισμού σε δυο κοινότητες με τελείως αντίθετες επιδιώξεις, δεν ήταν δυνατό να εδραιωθεί ένα υγιές κράτος. Αντίθετα δε θα αργούσε να ξεσπάσει η θύελλα για την οποία προετοιμάζονταν και οι δύο πλευρές. Η θύελλα που θα έφερε μελλοντικά και την καταστροφή μας. Ο κύβος ερρίφθη... Ο πρόεδρος Μακάριος θεωρώντας το σύνταγμα που δόθηκε στην Κύπρο μη λειτουργήσιμο επιθυμούσε προφανώς να αλλάξει σιγά-σιγά όσα του απαγόρευσαν να διαπραγματευτεί στις συμφωνίες Ζυρίχης - Λονδίνου. Στις 30 Νοεμβρίου του 1963 υπέβαλε στον αντιπρόεδρο Κουτσιούκ ένα εκτενές έγγραφο με το οποίο καλούσε σε διαπραγμάτευση την τουρκοκυπριακή ηγεσία σε 13 συγκεκριμένα σημεία για μερική αναθεώρηση του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το ίδιο κείμενο δόθηκε την ίδια μέρα στους εκπροσώπους των τριών 4

5 Εγγυητριών Δυνάμεων στην Λευκωσία. Τα 13 σημεία του Μακαρίου ήταν τα ακόλουθα: 1. Το δικαίωμα αρνησικυρίας του προέδρου και του αντιπροέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας να εγκαταλειφθεί. 2. Τον πρόεδρο της Δημοκρατίας να αναπληρώνει κατά τις απουσίες του ο αντιπρόεδρος αντί ο πρόεδρος της Βουλής. 3. Ο Ελληνοκύπριος πρόεδρος της Βουλής και Τουρκοκύπριος αντιπρόεδρος να εκλέγονται από ολόκληρο το σώμα και όχι χωριστά από τους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους βουλευτές αντιστοίχως. 4. Τον πρόεδρο της Βουλής να τον αναπληρώνει ο αντιπρόεδρος, αντί του γηραιότερου Ελληνοκύπριου Βουλευτή. 5. Κατάργηση των συνταγματικών προνοιών για χωριστές πλειοψηφίες στη ψήφιση μερικών νόμων από τη Βουλή. 6. Εγκαθίδρυση ενιαίων αντί χωριστών δήμων. 7. Ενοποίηση αντί διαχωρισμός στην απονομή της δικαιοσύνης. 8. Κατάργηση του διαχωρισμού των δυνάμεων ασφάλειας σε Αστυνομία και χωροφυλακή. 9. Η αριθμητική δύναμη των δυνάμεων ασφαλείας να καθορίζεται με νόμους και όχι με συγκεκριμένο αριθμό αντρών που προνοείται από το Σύνταγμα. 10. Η αναλογία συμμετοχής Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στη δημόσια υπηρεσία να τροποποιηθεί με βάση τον πληθυσμό του νησιού. 11. Μείωση των μελών της Επιτροπής δημόσιας υπηρεσίας από 10 σε Οι αποφάσεις της Επιτροπής Δημοσίας Υπηρεσίας να παίρνονται με απλή πλειοψηφία και όχι με απόλυτη. 13. Κατάργηση της ελληνικής (και ίσως και της Τουρκικής εάν δεν υπάρξει διαφωνία) Κοινοτικής Συνελεύσεως. Ο Μακάριος κατηγορήθηκε αργότερα από πολλούς και διάφορους, ότι με την υποβολή αυτών των σημείων οδήγησε στην κρίση του Πράγματι τα σημεία αυτά αφαιρούσαν 5

6 προστατευτικές για την τουρκοκυπριακή μειοψηφία διατάξεις και μείωση της δύναμης που της είχε δοθεί με το Σύνταγμα του Όμως ο Μακάριος δεν επιχείρησε να επιβάλει τις πιο πάνω αλλαγές, αλλά απλώς να τις συζητήσει. Ο αρχιεπίσκοπος και πρώτος πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Μακάριος Η Ελλάδα και η Βρετανία δεν εκδήλωσαν επίσημα καμιά αντίδραση στις προτάσεις Μακαρίου, ενώ η Άγκυρα αντίδρασε άμεσα και απόλυτα αρνητικά, με σκληρές δηλώσεις και ανοικτές απειλές. Όλα αυτά δημιούργησαν μιαν άκρως τεταμένη κατάσταση αντιπαράθεσης Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Πυροδότηση ένοπλων συγκρούσεων... Μετά την υποβολή των 13 σημείων, λόγω ύποπτων κινήσεων στον τούρκικο τομέα της Λευκωσίας διατάχθηκαν από τον υπουργό εσωτερικών Γεωρκάτζη αυξημένα μέτρα επιφυλακής. Τα ίδια μέτρα πήραν και οι τουρκοκύπριοι. Και στις δύο πλευρές κλιμακώθηκε η ένταση, αφού καμία δεν ήθελε να δώσει στην άλλη πλευρά ευκαιρία για αιφνιδιασμό. Η αφορμή για την έναρξη των ένοπλων συγκρούσεων μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων δόθηκε στις 21 Δεκεμβρίου του Σε μία κακόφημη γειτονία της Λευκωσίας, σημείο επαφής του τουρκικού και ελληνικού τομέα της Λευκωσίας Ελληνοκύπριοι αστυνομικοί επιχείρησαν να διεξάγουν επιτόπιο αστυνομικό έλεγχο σε αυτοκίνητο Τουρκοκυπρίων. Οι Τούρκοι πρόβαλαν αντίσταση. Οι πρώτοι πυροβολισμοί ρίχτηκαν και το κακό έγινε. Ένα ζευγάρι Τουρκοκυπρίων σκοτώθηκε ενώ ένας Ελληνοκύπριος αστυνομικός πληγώθηκε. 6

7 Τα νέα κυκλοφόρησαν γρήγορα και αμέσως τα κρυφά φυλάκια και πολυβολεία επανδρώθηκαν απ τους δύο «μυστικούς» στρατούς και σε διάφορα σημεία της Λευκωσίας ανταλλάχθηκαν πυροβολισμοί. Αρχικές προσπάθειες για εκεχειρία... Ακολούθησε στις 22 Δεκεμβρίου δίωρη σύσκεψη του πρόεδρου και του αντιπρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατία. Απεύθυναν από κοινού έκκληση στην κοινότητα τους να σταματήσει να μάχεται και υποσχέθηκαν ότι θα διεξαγόταν δικαστική Τρέχοντας να σωθούν.. έρευνα για το νυχτερινό επεισόδιο. Επισκέφτηκαν επίσης προάστια της Λευκωσίας και μεικτά χωριά όπου επεκτάθηκαν οι συγκρούσεις, μάταια όμως. Σύντομα οι συγκρούσεις εξαπλώθηκαν σε όλες τις πόλεις στην Κύπρου με πολλά θύματα και για τις δύο πλευρές. Έτσι, με μεσολάβηση Αγγλίας και Αμερικής, γίνεται μια συμφωνία για εκεχειρία. Στις 25 Δεκεμβρίου ο Γλαύκος Κληρίδης και ο Οσμάν Ορέκ θα επιθεωρούσαν τις γραμμές αντιπαράταξης και σε κάθε φυλάκιο οι ένοπλοι θα αντικαθιστούνταν από ένα Τουρκοκύπριο και ένα Ελληνοκύπριο αστυνομικό. Το πρωί της συμφωνημένης ημέρας ενώ ο Κληρίδης ανέμενε τον Οσμάν για να εκτελέσουν όσα συμφώνησαν οι δύο πρέσβεις ειδοποίησαν ότι δεν θα ερχόταν και η συμφωνία δε θα προχωρούσε. Τότε ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος επέτρεψε τελικά την μαζική διανομή όπλων στις ελληνοκυπριακές οργανώσεις που ως εκείνη την στιγμή αρνιόταν. 7

8 Ματιές σε γεγονότα... Ελληνοκύπριοι εθελοντές πανηγυρίζουν μετά από νίκη τους στον Πενταδάκτυλο. Μετά απ αυτό ακολούθησαν οι σφοδρότερες και πιο εκτεταμένες συγκρούσεις, κατά τις οποίες και οι δυο πλευρές ξεπέρασαν τα όρια δολοφονώντας άντρες, γυναίκες και παιδιά. Η σημαντικότερη απ αυτές έγινε στην Ομορφίτα, ένα προάστιο της Λευκωσίας στις 25 του Δεκέμβρη από Ελληνοκυπρίους ενόπλους παρακρατικούς με επικεφαλή τον Νίκο Σαμψών, ο οποίος επαινέθηκε από τον ελληνοκυπριακό Τύπο ως «ο Ελευθερωτής της Ομορφίτας». Σύμφωνα με την υπ αριθ. S/5950 έκθεση της 10ης Σεπτεμβρίου 1964 του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών προς το Συμβούλιο Ασφαλείας, καταστράφηκαν 50 σπίτια ολοσχερώς και 240 μερικώς. Όσον αφορά τις ανθρώπινες απώλειες οι ίδιοι παρακρατικοί συνέλαβαν Ομορφίτα στην 500 Τουρκοκυπρίους και μαζί άλλους 150 Τουρκοκυπρίους από Ο Σαμψών επιστρέφει απ την Ομορφίτα κρατώντας μια Τούρκικη σημαία και σέρνοντας πίσω του μερικές Τουρκοκύπριες μητέρες μαζί με τα μωρά στην αγκαλιά τους. 8

9 το χωριό Κουμσάλ, τους μετέφεραν στο σχολείο «Κύκκος» της Λευκωσίας. Από αυτούς τους 650 Τουρκοκυπρίους οι παρακρατικοί ξεχώρισαν 150, τους οποίους τη μέρα των Χριστουγέννων απομάκρυναν βίαια από το σχολείο. Όπως βεβαίωσε μια Αγγλίδα δασκάλα του σχολείου Κύκκος, την ημέρα εκείνη, αμέσως μετά την απομάκρυνση των Τουρκοκυπρίων ακούστηκα ν πυροβολισμοί. Την αγγλίδα αυτή δασκάλα οι αγγλικές αρχές απομάκρυναν την ίδια μέρα από την Κύπρο για λόγους ασφαλείας. ταγματάρχη Ιλχάν, σε μια οικιακή προσπαθήσει να κρυφθούν.. Η πιο ανατριχιαστική φωτογραφία, που έκανε το 1963 το γύρο του κόσμου, ήταν η εικόνα στα αριστερά που απεικονίζει την δολο- φονία των 3 μικρών παιδιών και της συζύγου του ιατρού του τουρκικού σώματος της Κύπρου μπανιέρα, όπου είχαν Ταυτόχρονα έγιναν πολλές επίσης αποκρουστικές τουρκοκυπριακές ενέργειες απ τ ην εξτρεμιστική οργάνωση τους ΤΜΤ όπως δολοφονίες, τοποθετήσεις βομβών κλπ. Για πολλές από αυτές τις ενέργειες κατηγορήθηκε επίτηδες η ελληνοκυπριακή πλευρά για σκοπούς καλλιέργειας ακόμη περισσότερου μίσους μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Το αξιοσημείωτο είναι ότι κάθε φορά που οι παραστρατιωτικές ομάδες Ελληνοκύ πριων ή Τουρκοκύπριων γύριζαν στις βάσεις τους το φανατισμένο πλήθος τους έστρωνε το δρόμο με δάφνες. Η Τουρκία πλέον έκανε λόγο για γενοκτονία και απειλούσε ότι θα έκανε χρήση των δικαιωμάτων της ως εγγυήτρια δύναμη. Στις 25 του Δεκέμβρη τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα παραβίασαν τον εναέριο χώρο της Κύπρου για να εμψυχώσει τους Τουρκοκύπριους και να εκφοβίσει τους 9

10 Ελληνοκύπριους. Παρ όλα αυτά τα αεροπλάνα αυ τά δεν κτύπησαν οποιεσδήποτε θέσεις στο νησί. Χάραξη πράσινης γραμμής... Για να αποκρουστεί τυχόν εισβολή ύστερα από παράκληση παρενέβη η Βρετανία και υπό την προεδρία του Βρετανού αντιπροσώπου υπογράφηκε στις 30/12/1963 μια προσωρινή συμφω- νία για κατάπαυση του πυρός. Τη συμφωνία υπέγραψαν ο Πρόεδρος Μακάριος, ο Η σημερινή πράσινη γραμμή που χωρίζει το νησί μας και τις δύο κοινότητες στα δύο απ την τούρκικη εισβολή. Αντιπρόεδρος Δρ Κιουτσούκ και ο εκπρόσωπος της Βρετανίας Ντάνκαν Σάντις. Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων γι' αυτή τη συμφωνία ο Βρετανός στρατηγός Υoung χάραξε με πράσινο μολύβι τη διαχωριστική γραμμή - που από τότε έμεινε γνωστή ως «Πράσινη Γραμμή» - που χώριζε τις θέσεις των δύο πλευρών. Συνέπειες Η Κύπρος πριν από τις συγκρούσεις του 1963 είχε 392 ελληνικά χωριά, 120 τουρκικά και 102 μικτά. Τούρκικα και ελληνικά χωριά ήταν το ένα δίπλα στο άλλο, χωριά με τούρκικο πληθυσμό και χριστιανικές ονομασίες. Όλα αυτά άλλαξαν μέσα σε μερικές βδομάδες. Τα μεικτά χωριά μειώθηκαν σε 42 μετά το Οι τουρκοκύπριοι που αποτελούσαν το 18% του πληθυσμού στριμώχτηκαν στις δικές τους περιοχές των πόλεων και σε χωριά ή αγροτικές περιοχές όπου υπερτερούσαν αριθμητικά δημιουργώντας σε ολόκληρη την Κύπρο μια σειρά από «θύλακες». Συνολικά ένα ποσοστό 4,86% του Κυπριακού εδάφους παρέμεινε τελικά 10

11 υπό τον έλεγχο των Τουρκοκυπρίων και εκεί έμειναν πολιορκημένοι και αποκλ ισμένοι για χρόνια. ε Στο μεταξύ ο Τουρκοκύπριος αντιπρόεδρος, οι τρείς Τουρκοκύπριο ι υπουργοί, οι τουρκοκύπριοι βουλευτές, τα μέλη της Τουρκικής Κοινοτικής Συνέλευσης και οι τουρκοκύπριοι δημόσιοι υπάλληλοι αποχώρησαν απ την Κυπριακή Κυβέρνηση ως ένδειξη διαμαρτυρίας και δημιούργησαν μια παράνομη κυβέρνηση για να διοικούν τους θύλακες τους. Κατά την περίοδο των πραξιών, εχθρο- από τις 21 Δεκεμβρίου 1963 μέχρι τις 8 Ιουνίου 1964, η υπ' αριθμό S/5950, παραγρ. 142, έκθεση του Γενικού Γραμματέα του Ο.Η.Ε., μας πληροφορεί ότι εξαφανίσθηκαν 43 Ελληνο- από τότε και κύπριοι και 232 Τουρκοκύπριοι, θεωρούμενοι επίσημα σαν αγνοούμενοι. Στους αγνοούμενους Τουρκοκυπρίους συμπεριλαμβάνονται οι 150 Τουρκοκύπριοι όμηροι του Κύκκου της Λευκωσίας και οι 32 όμηροι της Αμμοχώστου. Τελικά καμία απ τις δύο πλευρές δεν είχε πετύχει τους στόχους της. Οι ελληνοκύπριοι δεν πέτυχαν την αποδυνάμωση των Τουρκοκυπρίων, αλλά τον εγκλωβισμό τους σε θύλακες που συντήρησε το Κυπριακό πρόβλημα μέχρι το 74. Αλλά και οι Τουρκοκύπριοι προσφυγοποιήθηκαν στους θύλακες, στους οποίους έζησαν κάτω από άθλιες συνθήκες για έντεκα ολόκληρα χρόνια. 11

12 Η συνέχεια... και το τέλος... Η βρετανική κυβέρνηση για αντιμετώπιση της ιδιόρρυθμης κατάστασης στη Κύπρο έσπευσε να συγκαλέσει μια πενταμερή διάσκεψη στο Λονδίνο με την συμμετοχή εκπροσώπων από τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις και τις αντιμαχόμενες πλευρές. Η διάσκεψη πραγματοποιήθηκε απ τις 15 Ιανουαρίου μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου 1964 χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Μετά απ αυτή την αποτυχημένη προσπάθεια η Μεγάλη Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, φοβούμενοι την σοβιετική εμπλοκή, πρότειναν να σταλεί μια ειρηνευτική δύναμη του ΝΑΤΟ. Η κυβέρνηση του Μακαρίου, η οποία υποστήριζε μια αδέσμευτη πολιτική κι έλπιζε σε μια λύση μέσω των Ηνωμένων Εθνών, ήταν αντίθετη. Στις 4 Μαρτίου 1964 λοιπόν αποστέλλεται στην Κύπρο ειρηνευτική Δύναμη των Ηνωμένων Εθνών (UNFICYP) και αποφασίζεται ο διορισμός μεσολαβητή για επίτευξη συμφωνίας με βάση τον χάρτη του ΟΗΕ. Παρά την ειρηνευτική δύναμη στο νησί, τα επεισόδια δεν σταμάτησαν. Τον Μάρτιο του 1964 από τα σημαντικότερα 12

13 γεγονότα ήταν η κατάληψη της κορυφής του Αγίου Ιλαρίωνος απ τους Τουρκοκύπριους, που ήταν κύριο στρατηγικό σημείο, η εξέγερση βόμβας στην τουρκοκυπριακή βουλή που αποδόθηκε στους ελληνοκύπριους, το επεισόδιο στην Πάφο όπου οι τουρκοκύπριοι άνοιξαν πυρ στη λαϊκή δημοτική αγορά της πόλης, αλλά και η αντεπίθεση των ελληνοκυπρίων για το πιο πάνω επεισόδιο που σκόρπισαν τον θάνατο στην τουρκοκυπριακή συνοικία της πόλης. Αργότερα τον Αύγουστο του 1964 έλαβαν χώρα επίσης σημαντικά επεισόδια όπως οι τούρκικες προκλήσεις στον θύλακα Μανσούρας - Κοκκίνων και η αντεπίθεση των ελληνοκυπρίων για εξουδετέρωση του συγκεκριμένου θύλακα με αποτέλεσμα τον βομβαρδισμό της Τυλληρίας από τα τούρκικα αεροσκάφη. Ταυτόχρονα συνεχίζονταν οι διορισμοί μεσολαβητών, τα σχέδια λύσης του Κυπριακού, οι συνομιλίες, χωρίς όμως καμία επιτυχία. Τα σημαντικότερα ήταν τα δύο σχέδια του πρώην υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, Ντιν Ατσεσον, τα οποία πρόβλεπαν σε γενικές γραμμές την παράδοση στην Τουρκία μιας τεράστιας έκτασης του νησιού, ως βάση και την ένωση του υπόλοιπου νησιού με την Ελλάδα. Τα σχέδια απορρίφθηκαν αμέσως από τον Μακάριο. Επίσης η έκθεση του μεσολαβητή Ηνωμένων Εθνών, Γκάλο Πλάζα, που κατάληγε ότι η μόνη δυνατή λύση ήταν η πλήρης αυτοδιάθεση της Κύπρου και η εύρεση της λύσης από τους ίδιους τους κατοίκους της. Η έκθεση απορρίφθηκε με οργή από την Άγκυρα. Το Κυπριακό πρόβλημα συντηρήθηκε από το 1964 μέχρι το 1974 με μια πρόσκαιρη ισορροπία, αλλά και με αναταράξεις που και που όπως αυτές που αναφέραμε πιο πάνω. Η τελική διατάραξη σ αυτή την ισορροπία επήλθε τελειωτικά με το γνωστό σε όλους μας προδοτικό πραξικόπημα της Ελληνικής Χούντας στις 15 Ιουλίου του 1974 και ακολούθως με την Τούρκικη Εισβολή στις 20 Ιουλίου του Σε δύο φάσεις προέλασης οι στρατιωτικές δυνάμεις της Τουρκίας κατάλαβαν το 37% του Κυπριακού εδάφους αφήνοντας χιλιάδες νεκρούς, αγνοούμενους, πρόσφυγες. Το μέγεθος της τραγωδίας ήταν τεράστιο για το μικρό νησί της Μεσογείου. Ένα μικρό νησί που μέχρι σήμερα συνεχίζει να ζει με το πρόβλημα του 74 και να αγωνίζεται για την επίλυση του. 13

14 Τα δικά μου σχόλια Μέσα από κάθε σωστή μελέτη ιστορικού περιεχομένου μπορείς να παρατηρήσεις ότι για κάθε σημαντικό γεγονός υπάρχουν πάντα τουλάχιστον δύο αντίθετες απόψεις. Ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε σε μία μάχη, ένα πόλεμο, όπου πρέπει να βρεθεί ο αληθινός ένοχος και ο αληθινός αθώος. Για την τουρκοκυπριακή πλευρά το 1963 αποτελεί την αρχή των προβλημάτων και τρανή απόδειξη ότι οι Ελληνοκύπριοι αδυνατούν να συνεργαστούν μαζί τους για την εδραίωση του Κυπριακού κράτους. Για την Τούρκικη προπαγάνδα έχει γίνει κύριο σημείο αναφοράς. Στα τουρκοκυπριακά βιβλία Ιστορίας γίνεται μια πολυσέλιδη περιγραφή με τον τίτλο «Τα ματωμένα Χριστούγεννα» κατά την διάρκεια των οποίων οι Ελληνοκύπριοι σκόπευαν να σκοτώσουν όλους τους Τουρκοκύπριους και αφού απότυχαν τους ανάγκασαν να προσφυγοποιηθούν εγκλείοντας τους στους θύλακες τους. Αντίθετα οι Ελληνοκύπριοι αναφέρονται στο 1963 με τον όρο «Τουρκοκυπριακή ανταρσία», ρίχνοντας ταυτόχρονα τις ευθύνες επίσης στην αντίθετη πλευρά. Η τουρκοκυπριακή πλευρά ξεκίνησε την ανταρσία αυτή, με την άρνηση της να συνεργασθεί για μετατροπή του συντάγματος. Η τουρκοκυπριακή πλευρά αποχώρησε απ την κυβέρνηση εθελοντικά και πάλι η τουρκοκυπριακή πλευρά αυτοεγκλωβίστηκε στους θύλακες. Η αναφορά όμως σ αυτά τα γεγονότα είναι ελάχιστη. Για τους Ελληνοκύπριους κύριο και επίκαιρο πάντοτε θέμα είναι η τραγική εισβολή του 1974, διότι τότε ήταν που πόνεσαν, έκλαψαν, έζησαν την προσφυγιά. 14

15 Τελικά όποιος και αν ήταν ο υπαίτιος και η αρχή του κακού, το δίδαγμα που θα έπρεπε να πάρουμε ως ελληνοκύπριοι είναι ότι δεν είμαστε οι μόνοι που πονέσαμε σ αυτό το νησί. Η τουρκοκυπριακή κοινότητα τράβηξε επίσης αρκετά από άτομα της δικιάς μας κοινότητας. Θανάτους, προσφυγιά, αγνοούμενους. Ίσως όταν το κατανοήσουμε αυτό να γίνουμε και πιο κατανοητικοί στην εύρεση μιας λύσης Και αν τελικά αναρωτηθούμε ποιά είναι η αλήθεια τελικά σ αυτά τα γεγονότα του 1963, ποιος ο υπαίτιος, ποιος ο χαμένος, ποιος ο νικητής, δεν πρόκειται να βρούμε άκρη. Διότι τελικά η ιστορία μοιάζει με ένα νόμισμα με δύο πλευρές. Και κάποιες φορές, παρά να καβγαδίζεις για το ποιος είχε δίκαιο και ποιος άδικο είναι καλύτερο να την ξεχνάς και να προχωράς κοιτώντας το μέλλον. Άλλωστε σε ένα πόλεμο ανάμεσα σε δύο λαούς ή ακόμη και σε ένα καβγά μεταξύ δύο φίλων ένοχες είναι και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές οι οποίες οδήγησαν το θέμα στον πιο άθλιο τρόπο επίλυσης του, στον πόλεμο. 15