ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ Διδακτορική Διατριβή του Δημητρίου Καϊμακάμη Θεσσαλονίκη 2014

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΤΟΜΕΑΣ: ΦΥΣΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΙΜΑΚΑΜΗΣ «ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΖΟΥΝ ΚΑΙ ΩΘΟΥΝ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΥΠΑΙΘΡΙΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ» ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2014

3 ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΠΕΡΙΟΡΙΖΟΥΝ ΚΑΙ ΩΘΟΥΝ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΕ ΥΠΑΙΘΡΙΕΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Του Δημητρίου Καϊμακάμη Διδακτορική διατριβή που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα για τη μερική ολοκλήρωση των απαιτήσεων για την απόκτηση του διδακτορικού τίτλου του Μεταπτυχιακού προγράμματος «Φυσική Δραστηριότητα και Ποιότητα Ζωής» του Τμήματος Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη 2014 Εγκεκριμένο από το καθηγητικό σώμα: 1 ος Επιβλέπων: Κωνσταντίνος Αλεξανδρής: Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ 2 ος Επιβλέπων: Άννα Φαχαντίδου: Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ 3 ος Επιβλέπων: Χριστούλας Κοσμάς: Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ

4 Επταμελής Επιτροπή: Κωνσταντίνος Αλεξανδρής: Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ Κοσμάς Χριστούλας: Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ Άννα Φαχαντίδου: Καθηγήτρια ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ Χαρίλαος Κουθούρης: Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΠΑΝΕΠ. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Γεώργιος Τζέτζης: Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ Παναγιώτης Παπαδόπουλος: Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ Γεώργιος Κώστα: Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΔΠΘ

5 Ευχαριστίες Οι άνθρωποι που με διάφορους τρόπους (βιβλιογραφία, ερωτηματολόγια, φωτογραφίες, συμβουλές κτλ.) μου συμπαραστάθηκαν και με βοήθησαν αφιλοκερδώς και με χαρά, κατά τη διάρκεια της έρευνας και συγγραφής της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι πολυάριθμοι. Από όλους αυτούς ζητώ την κατανόηση που για τεχνικούς λόγους δεν είναι δυνατή η μνημόνευσή τους. Νοιώθω όμως την ανάγκη (έχω άλλωστε ηθική υποχρέωση) να ευχαριστήσω προσωπικά τον καθηγητή μου και κύριο επιβλέποντα κ. Κωνσταντίνο Αλεξανδρή (Αναπλ. καθηγ. ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ) για την πολυετή επιστημονική καθοδήγηση και την ηθική συμπαράσταση που μου προσέφερε στο δύσκολο έργο της εκπόνησης της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Η μακροχρόνια αυτή συνεργασία με τον κ. Αλεξανδρή μου άφησε επίσης, ως παρακαταθήκη, χρήσιμες ηθικές και ανθρωπιστικές αξίες. Τις ευχαριστίες μου επιθυμώ να εκφράσω προσωπικά και στα άλλα δυο μέλη της τριμελούς επιτροπής, κ. Κοσμά Χριστούλα (Αναπλ. καθηγ. ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ) και κα. Άννα Φαχαντίδου (Καθηγ. ΤΕΦΑΑ-ΑΠΘ) για την υποστήριξη και τις πολύτιμες συμβουλές τους, αλλά και στα υπόλοιπα τέσσερα μέλη της επταμελούς επιτροπής. Ευχαριστίες θέλω να εκφράσω και στην οικογένεια μου για την αμέριστη αγάπη και κυρίως για την κατανόηση και υπομονή που επέδειξε όλα αυτά τα χρόνια που ασχολήθηκα με το δύσκολο και επίπονο αυτό ερευνητικό έργο.

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ενασχόλησή μου με τον αθλητισμό, τις υπαίθριες δραστηριότητες και τα ακραία σπορ, από μικρή ηλικία, αλλά και η ιδιαίτερή μου αγάπη για το φυσικό περιβάλλον, όπου βίωσα έντονα συναισθήματα χαράς και ικανοποίησης, με ώθησαν να ασχοληθώ, τόσο στο πρώτο μου μεταπτυχιακό (Μάστερ), όσο και στην παρούσα διδακτορική διατριβή και ερευνητικά με κάποιες από τις δραστηριότητες αυτές. Πρωταρχικός μου στόχος ήταν να ερευνήσω και να μάθω περισσότερα για όλες αυτές τις δραστηριότητες και για το φυσικό περιβάλλον που τόσο αγάπησα, αλλά και να μοιραστώ τη γνώση και την πολυετή εμπειρία μου με τον κάθε ενδιαφερόμενο. Μένω με την πεποίθηση ότι η εργασία αυτή θα αναπληρώσει, περισσότερο ή λιγότερο, το μεγάλο έλλειμμα που υπάρχει στην ελληνική βιβλιογραφία, σε τέτοιου είδους θέματα και θα συμβάλλει κυρίως στη φυσιολατρική, αθλητική, τουριστική, πολιτιστική, ιστορική και οικονομική ανάδειξη της πατρίδας μας. Πέρα από όλα αυτά θα μπορούσε να αποτελέσει και μια αξιόπιστη πρωτογενή πηγή για τον καθένα που θα ήθελε στο μέλλον να πραγματοποιήσει παρόμοιες έρευνες. Τέλος θεωρώ ότι ήταν ευλογία θεού και ευτυχής συγκυρία για μένα, το γεγονός ότι ασχολήθηκα και ερευνητικά με αυτό που αγάπησα δια βίου, τόσο ως επάγγελμα, όσο και ως χόμπι, δηλαδή τις διάφορες υπαίθριες δραστηριότητες-σπορ και το φυσικό περιβάλλον. Καϊμακάμης Δημήτρης Θεσσαλονίκη 2014

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Της διδακτορικής διατριβής του ΚΑΙΜΑΚΑΜΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ «Διερεύνηση των παραγόντων που περιορίζουν και ωθούν την συμμέτοχη σε υπαίθριες αθλητικές δραστηριότητες» (Υπό την επίβλεψη του Αναπλ. Καθηγητή κ. Κωνσταντίνου Αλεξανδρή). Η παρούσα έρευνα είχε ως στόχο να διερευνήσει ζητήματα που σχετίζονται με την συμμετοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες στην Ελλάδα (συχνότητα συμμετοχής, δημογραφικές μεταβλητές, ανασταλτικούς παράγοντες, κίνητρα συμμετοχής, ανάμειξη, και τέλος την προσκόλληση στην δραστηριότητα και στην τοποθεσία) και να προτείνει στρατηγικές για την προώθηση του αθλητικού τρόπου ζωής στην κοινωνία, και την καλύτερη ανάπτυξη και προώθηση των υπαιθρίων δραστηριοτήτων αναψυχής. Για την διεξαγωγή της έρευνας συλλέχτηκαν ερευνητικά δεδομένα από συμμετέχοντες στις δραστηριότητες της: ορειβασίας, αναρρίχησης βράχου, ποδήλατο βουνού (MTB), ιστιοσανίδας, σκι, και χιονοσανίδας. Το συνολικό δείγμα της έρευνας ήταν εξακόσιοι συμμετέχοντες (Ν=600) στις παραπάνω δραστηριότητες (100 ανά δραστηριότητα). Έξι διαφορετικά ερωτηματολόγια χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου να διερευνηθούν οι στόχοι της έρευνας. Η δομική εγκυρότητα των κλιμάκων των ερωτηματολογίων εξετάστηκε επιτυχώς μέσω επιβεβαιωτικών παραγοντικών αναλύσεων. Τα αποτελέσματα έδειξαν: α) το δημογραφικό προφίλ των συμμετεχόντων είναι παρόμοιο και στις 6 δραστηριότητες και περιλαμβάνει άτομα μέσης ηλικίας 40 ετών με καλό επίπεδο εκπαίδευσης β) οι δραστηριότητες της ποδηλασίας και ιστιοσανίδας είχαν συμμετέχοντες με τα πιο υψηλά επίπεδα ανάμειξης και προσκόλλησης με την δραστηριότητα γ) δεν παρατηρήθηκαν ιδιαίτερες διαφορές ως προς την προσκόλληση σε συγκεκριμένη τοποθεσία δ) Η έλλειψη παρέας εκφράστηκε ως πιο σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας από την ομάδα της αναρρίχησης ε) Η διάσταση «ταυτότητα» της προσκόλληση στην τοποθεσία προέβλεψε σημαντικά την πρόθεση για επαναλαμβανόμενη επίσκεψη στ) Τέσσερις από τις 6 διαστάσεις των ανασταλτικών παραγόντων προέβλεψαν σημαντικά την ανάπτυξη της ανάμειξης με την δραστηριότητα και την ισχύ των κινήτρων ζ) Τα κίνητρα προέβλεψαν σημαντικά

8 και τις 3 διαστάσεις της ανάμειξης η) στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των συμμετεχόντων στις 6 δραστηριότητες βρέθηκαν ως προς τα κίνητρα συμμετοχής. Τα αποτελέσματα αυτά αναλύονται στο πλαίσιο της θεωρίας των ανασταλτικών παραγόντων συμμετοχής, ενώ παρουσιάζονται και συγκεκριμένες προτάσεις για την προώθηση των παραπάνω δραστηριοτήτων.

9 ABSTRACT Title: Investigating the factors that constraint and motivate participation in outdoor sports activities (Under the supervision of Ass. Professor Konstantinos Alexandris) This thesis aimed to investigate issues related to participation in outdoor sport recreational activities in Greece (demographic profile, participation rates, constraints, motives and motivation, activity involvement and place and activity attachment) and propose strategies to promote this activities to communities and Greek society. Six hundred questionnaires were collected by participants in the activities of hiking, climbing, mountain biking, wind-surfing, skiing, snowboarding (100 for each activity). Six different questionnaires were used in order to study the objectives of the project. The factorial validity of the scales was tested with the use of a confirmatory factor analysis. The results indicated that: a) participants in all the activities had similar demographic profile with an average age of 40 year old and a good level of education b) the bikers and windsurfers had the highest activity involvement and attachment levels c) no significant differences were found in term of the place attachment construct among the six different activity participants d) lack of partners was stated as the most important constraint for climbers, e) the place identity dimension of place attachment was shown to predict intention f) four of the six constraint dimensions predicted the dimensions of involvement and motivation g) motives predicted the intention variable. These results are analyzed in terms of the leisure constraint theory, while specific suggestions for promoting these activities are presented.

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ. i ABSTRACT iv ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... vi ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΨΥΧΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Οι αρχαίες θρησκείες και το φυσικό περιβάλλον Η αρχαία ελληνική θρησκεία και το φυσικό περιβάλλον Ο αθλητισμός, οι αθλητικοί αγώνες και το φυσικό περιβάλλον στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό Στον αγώνα, για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και οι σύγχρονες θρησκείες Οι αθλητικές δραστηριότητες, η αναψυχή και το φυσικό περιβάλλον από την Αναγέννηση μέχρι τους Φιλανθρωπιστές (18 ο, 19 ο αι.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΨΥΧΗ 3.1. Ο ελεύθερος χρόνος και το βιοτικό επίπεδο των σύγχρονων κοινωνιών Αναψυχή ορισμός εννοιών 37

11 Υπαίθρια αναψυχή και οφέλη στην ψυχική και σωματική υγειά του ανθρώπου Ορισμός και χαρακτηριστικά των Υπαίθριων Δραστηριοτήτων Αναψυχής 42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΚΡΑΙΑ ΣΠΟΡ 4.1. Ορισμός και χαρακτηριστικά των ακραίων σπορ Σύντομη αναφορά στην εμφάνιση και εξέλιξη των ακραίων σπορ παγκοσμίως Συμμετοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής Σύντομη αναφορά των ακραίων σπορ-ακροβασιών στον αρχαίο κόσμο Σύντομη αναφορά στην εμφάνιση και εξέλιξη των ακραίων σπορ στη σύγχρονη Ελλάδα Η έμφυτη τάση του ανθρώπου να δοκιμάζει τα κινητικά του όρια και η αδρεναλίνη Τα κύρια ψυχολογικά χαρακτηριστικά των ατόμων που επιδίδονται σε ακραία σπορ, η τεστοστερόνη και η ενδορφίνη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ 5.1. Ιστιοσανίδα Ορειβασία Σύγχρονη ορειβασία ΑΝΝΑΡΗΧΗΣΗ Πεζοπορία-Ορειβασία-Αναρρίχηση.. 70 ΧΙΟΝΟΔΡΟΜΙΚΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ Σκι ΧΙΟΝΟΣΑΝΙΔΑ Εμφάνιση και διάδοση της χιονοσανίδας παγκοσμίως.. 74 ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΧΙΟΝΟΣΑΝΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

12 Συνοπτική αναφορά στα ελληνικά χιονοδρομικά κέντρα και το σκι Χιονοσανίδα (snowboard) στην Ελλάδα 79 ΠΟΔΗΛΑΤΟ Γενικά Κύρια χαρακτηριστικά της εξέλιξης του ποδηλάτου Το ποδήλατο ως μέσο μετακίνησης στην πόλη Το ποδήλατο στην Ελλάδα Το ποδήλατο στην πόλη της Καρδίτσας ΤΥΠΟΙ ΠΟΔΗΛΑΤΩΝ ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ ΒΟΥΝΟΥ 87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΑΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ 6.1. Προσκόλληση με την τοποθεσία ΑΝΑΜΕΙΞΗ ΜΕ ΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ (Involvement) Θεωρία ανάμειξης στην δραστηριότητα (Involvement) Κλίμακες Μέτρησης Ανάμειξης ΚΙΝΗΤΡΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Θεωρία των κινήτρων Ακραία αθλήματα και κίνητρα συμμετοχής ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Ορισμός, ιστορία, χρησιμότητα.. 111

13 Κατηγορίες ανασταλτικών παραγόντων Ομαδοποίηση των ανασταλτικών λόγων Ιεραρχικό μοντέλο ανασταλτικών παραγόντων ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Πάρκα αναψυχής Χιονοδρομικά κέντρα ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Κοινωνικές επιδράσεις Οικογένεια Φύλο Φυλή Εκπαίδευση Έλλειψη χρόνου Ηλικία Το πρόγραμμα γύμνασης και οι συνθήκες περιβάλλοντος Μέσα μαζικής ενημέρωσης Συχνότητα συμμετοχής και ανασταλτικοί παράγοντες Χιονοδρομικά κέντρα και ανασταλτικοί παράγοντες 163 ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗ ΣΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ. 165 ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΙΤΗΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ 167

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 7.1. Δειγματοληψία και τρόπος συλλογής δεδομένων Ερωτηματολόγιο ανάμειξης στη δραστηριότητα Ερωτηματολόγιο ανασταλτικών παραγόντων Ενδοπροσωπικοί Ανασταλτικοί Παράγοντες Διαπροσωπικοί Ανασταλτικοί Παράγοντες Δομικοί Ανασταλτικοί Παράγοντες Ερωτηματολόγιο Μέτρησης της Έντασης της Παρακίνησης Ερωτηματολόγιο κινήτρων συμμετοχής Ερωτηματολόγιο προσκόλλησης στην δραστηριότητα Ερωτηματολόγιο προσκόλλησης στην τοποθεσία Ερωτηματολόγιο πρόθεσης συμμετοχής Ερωτηματολόγιο δημογραφικών χαρακτηριστικών. 181 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Δημογραφικά χαρακτηριστικά συμμετεχόντων ανά δραστηριότητα Επιβεβαιωτική Παραγοντική Ανάλυση των ερωτηματολογίων (Ε.Π.Α.) Ερωτηματολόγιο Προσκόλλησης στην τοποθεσία Μέσοι όροι διαστάσεων της προσκόλλησης στην τοποθεσία Προσκόλληση στη Δραστηριότητα Μέσοι όροι διαστάσεων της προσκόλλησης στην δραστηριότητα

15 8.6 Ανάμιξη με τη δραστηριότητα Μέσοι όροι των διαστάσεων της ανάμειξης στην δραστηριότητα Ανασταλτικοί Παράγοντες Μέσοι όροι των διαστάσεων των ανασταλτικών παραγόντων συμμετοχής Κίνητρα Μέσοι όροι των διαστάσεων των κινήτρων συμμετοχής Συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών Εξέταση αιτιωδών σχέσεων μεταξύ των μεταβλητών του μοντέλου-ανάλυση διαδρομών Επίδραση των Ανασταλτικών Παραγόντων - Ανάμιξη στη Δραστηριότητα Πρόθεση Ανασταλτικοί Παράγοντες Ισχύς Κινήτρων Πρόθεση Πρόβλεψη της ανάμιξης στη δραστηριότητα από τα κίνητρα των αθλητών Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις των ανασταλτικών παραγόντων Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις της ανάμειξης στην δραστηριότητα Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις της προσκόλλησης στην τοποθεσία Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις της προσκόλλησης στην δραστηριότητα Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις των κινήτρων συμμετοχής

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 228 Προφίλ συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της ιστιοσανίδας Προφίλ συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της χιονοσανίδας Προφίλ συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της αναρρίχησης βράχου Προφίλ συμμετεχόντων στην δραστηριότητα του σκι Προφίλ συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της ποδηλασίας βουνού Προφίλ συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της ορειβασίας Έλεγχος Θεωρητικών Μοντέλων ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ ΣΤΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΝΑΜΕΙΞΗ ΣΤΗΝ ΜΕ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΚΙΝΗΤΡΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Σύγκριση των θεωρητικών εννοιών μεταξύ συμμετεχόντων στις έξι δραστηριότητες που μελετήθηκαν Συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών των κινήτρων. 242 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΕΡΕΥΝΙΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ Υ1: Υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην προσκόλληση στην τοποθεσία, την πρόθεση για συμμετοχή, η οποία με τη σειρά της επηρεάζει την προσκόλληση στη δραστηριότητα Υ2. Υπάρχει αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στους ανασταλτικούς παράγοντες, και την ανάμιξη στη δραστηριότητα και θετική σχέση ανάμεσα με την πρόθεση για ενασχόληση με τη δραστηριότητα.. 244

17 Υ 3. Υπάρχει αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στους ανασταλτικούς παράγοντες, την ισχύ των κινήτρων και της πρόθεσης για συμμέτοχη Πρόβλεψη της ανάμειξης στην δραστηριότητα από τα κίνητρα των συμμετεχόντων. 246 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΙΑΔΥΚΤΥΟ. 287 ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ. 288 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΑΕΧΑΙΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ-ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ. 286 ΕΡΕΥΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1 Οφέλη της συμμετοχής σε Αθλητικές Δραστηριότητες Αναψυχής Πίνακας 2 Δημογραφικά χαρακτηρίστηκα των συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της ιστιοσανίδας Πίνακας 3. Δημογραφικά χαρακτηρίστηκα των συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της χιονοσανίδας. 183 Πίνακας 4. Δημογραφικά χαρακτηρίστηκα των συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της αναρρίχησης βράχου. 184 Πίνακας 5. Δημογραφικά χαρακτηρίστηκα των συμμετεχόντων στην δραστηριότητα του σκι Πίνακας 6. Δημογραφικά χαρακτηρίστηκα των συμμετεχόντων στην δραστηριότητα ποδήλατο βουνού (mountain bike) 186 Πίνακας 7. Δημογραφικά χαρακτηρίστηκα των συμμετεχόντων στην δραστηριότητα της

18 ορειβασίας. 187 Πίνακας 8 Περιγραφικά στοιχεία μεταβλητών Πίνακας 9 Αποτελέσματα επιβεβαιωτικής παραγοντικής ανάλυσης δεδομένων. 190 Πίνακας 10 Μέσοι όροι και δείκτες εσωτερικής συνοχής (Cronbach a) των υποκλιμάκων της προσκόλλησης στην τοποθεσία 191 Πίνακας 11 Περιγραφικά στοιχεία μεταβλητών Πίνακας 12 ΕΠΑ του ερωτηματολογίου προσκόλλησης στη δραστηριότητα. 194 Πίνακας13 Μέσοι όροι και δείκτες εσωτερικής συνοχής (Cronbach a) των υποκλιμάκων της προσκόλλησης στην δραστηριότητα Πίνακας 14 Περιγραφικά στοιχεία ερωτηματολογίου Πίνακας 15 Στοιχεία ΕΠΑ ερωτηματολογίου Πίνακας 16 Μέσοι όροι και δείκτες εσωτερικής συνοχής (Cronbach a) των υποκλιμάκων της ανάμειξης Πίνακας 17. Ερωτηματολόγιο Ανασταλτικών Παραγόντων 199 Πίνακας 18. Στοιχεία ΕΠΑ ερωτηματολογίου Ανασταλτικών παραγόντων 201 Πίνακας 19. Μέσοι όροι και δείκτες εσωτερικής συνοχής (Cronbach a) των υποκλιμάκων των ανασταλτικών παραγόντων Πίνακας 20. Κατανομή μεταβλητών κινήτρων. 203 Πίνακας 21. ΕΠΑ ερωτηματολογίου κινήτρων 206 Πίνακας 22. Μέσοι όροι και δείκτες εσωτερικής συνοχής (Cronbach a) των υποκλιμάκων των κινήτρων Συμμετοχής Πίνακας 23. Συσχετίσεις μεταξύ των μεταβλητών των κινήτρων με την λανθάνουσα μεταβλητή των γενικών κινήτρων Πίνακας 24 Περιγραφικά στοιχεία μεταβλητών Πίνακας 25 Συσχετίσεις μεταξύ των παραγόντων

19 Πίνακας 26 Αποτελέσματα ανάλυσης παλινδρόμησης Πίνακας 27 Σύγκριση των 6 δραστηριοτήτων ως προς τις διαστάσεις των ανασταλτικών παραγόντων Πίνακας 28 Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις της ανάμειξης στην δραστηριότητα Πίνακας 29 Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις της προσκόλλησης στην τοποθεσία Πίνακας 30 Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις της προσκόλλησης στην δραστηριότητα Πίνακας 31 Σύγκριση των δραστηριοτήτων που μελετήθηκαν με τις διαστάσεις των κινήτρων συμμετοχής ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Εικόνα 1 Yπαίθριο γυμναστήριο του 18 ου αιώνα με αυτοσχέδια ξύλινα όργανα, στο πνεύμα των Ευρωπαίων Διαφωτιστών και Φιλανθρωπιστών του 17 ου και 18 ου 36 Εικόνα 2. Κατηγοριοποίηση των «ακραίων» σπορ κατά τoν mintel (2003).. 50 Εικόνα 3. Πίνακας συμμετοχής στις υπαίθριες δραστηριότητες στην Αμερική από το Εικόνα 4. Συμμετοχή στις υπαίθριες δραστηριότητες με βάση το φύλο 51 Εικόνα 5. Τα πιο δημοφιλή ακραία σπορ στις ΗΠΑ.. 52 Εικόνα 6. Οικογενειακή κατάσταση στις υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής 52 Εικόνα. 7. Σχέδιο από το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που κατατέθηκε το Εικόνα 8. Χάρτης των χιονοδρομικών κέντρων στην Ελλάδα Εικόνα. 9. Η πρώτη εθνική ομάδα χιονοσανίδας του 1998 (Slalom και Freestyle)... 80

20 Εικόνα Επάνω: οι πρώτοι snowboarders της Βόρειας Ελλάδας ποζάρουν στο φακό σε μία αναμνηστική τους φωτογραφία στο χιονισμένο Σέλι (1981). 81 Εικόνα 12. Ενδεικτική απεικόνιση της εξέλιξης του ποδηλάτου μέχρι το μισό του 19 ου αιώνα 87 Εικόνα. 13. Ολυμπιονίκες ποδηλάτες με τα ποδήλατά τους των πρώτων διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων του Διακρίνονται από αριστερά, ο Έλληνας Αριστείδης Κωνσταντινίδης και οι Γάλλοι Πολ Μασσόν και Λεόν Φλαμέγκ Εικόνα 14. Γραφική αναπαράσταση του ιεραρχικού μοντέλου των ανασταλτικών παραγόντων αναψυχής Εικόνα 15. Γραφική απεικόνιση του ιεραρχικού μοντέλου των ανασταλτικών παραγόντων της αναψυχής

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από την αρχαία εποχή ο άνθρωπος θεωρούσε ότι το φυσικό περιβάλλον προσφέρεται άριστα για την αναψυχή, αλλά και την καλλιέργεια των διάφορων αθλητικών δραστηριοτήτων. Το γεγονός αυτό το γνωρίζει ο σύγχρονος άνθρωπος, ο οποίος έχει πολύ περισσότερους λόγους να «δραπετεύσει» στην εξοχή. Γι αυτό άλλωστε μια από τις μεγαλύτερες επιδιώξεις και επιθυμίες τουκυρίως του αστού ανθρώπου- είναι η επαφή του με τη φύση. Θέλει δηλαδή να ζήσει, να δραστηριοποιηθεί, να ξεκουραστεί και να αναζωογονηθεί, έστω για λίγο χρονικό διάστημα, στο φυσικό περιβάλλον, το οποίο στερείται και εκεί που τον ωθεί ίσως το ίδιο του το ένστικτο. Εκεί, μακριά από τα καυσαέρια, τους θορύβους και το στρες των αστικών κέντρων μπορούν, μεταξύ άλλων, να ενταχθούν διάφορες υπαίθριες δραστηριότητες με σκοπό τη γύμναση, τη διασκέδαση, την αναψυχή και την βιωματική περιβαλλοντική αγωγή κυρίως των νέων και των μαθητών. Τέτοιες θα μπορούσαν να είναι η πεζοπορία, ο περίπατος, το τρέξιμο, τα διάφορα παιχνίδια περιπέτειας, η ποδηλασία, η ιππασία, ο προσανατολισμός (orienteering), η ορεινή πεζοπορία, η ορειβασία, η αναρρίχηση, η χιονοδρομία, το κανό-καγιάκ και πολλά άλλα θαλάσσια σπορ. Όλες οι παραπάνω δραστηριότητες μπορούν να αποτελέσουν συγχρόνως και μέρος της περιβαλλοντολογικής εκπαίδευσης, κυρίως των μαθητών, αφού το τελικό ζητούμενο είναι η προστασία του περιβάλλοντος, η διασφάλιση της υγείας του ανθρώπου και η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Επομένως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν αρχίσει να επενδύουν αρκετά πλέον, στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς διαφ αίνεται ότι η διασφάλιση αυ τή αποτελεί μονόδρομο (Καϊμακάμης Δ., 2012). Ας σημειωθεί ότι ο οικείος και φυσικός κόσμος του παιδιού είναι πρωτίστως το φυσικό περιβάλλον, η εξοχή. Το παιχνίδι και γενικότερα οι κινητικές δραστηριότητες στο φυσικό

22 περιβάλλον, κάνουν το παιδί έξυπνο, δραστήριο, επιδέξιο, θαρραλέο, κοινωνικό, αλληλέγγυο και συνειδητοποιημένο οικολόγο. Εκεί, στον καθαρό αέρα, απελευθερωμένο από τις απαγορεύσεις και τα «μη» των κλειστών χώρων, ξεδιπλώνει την φαντασία του, αυτενεργεί, αναζητά, δοκιμάζει και παίζοντας εκπληρώνει την έμφυτη περιέργειά του και τα γλυκά συναίσθημα της ελευθερίας και της ευεξίας. Παράλληλα, πέρα από τις χρήσιμες κινητικές εμπειρίες αποκτά κρίση, αυτοπεποίθηση, γνώσεις, ενώ βάζει και τις πρώτες βάσεις- παρακαταθήκες για να γίνει ως ενήλικας ένας συνειδητοποιημένος οικολόγος και προστάτης του φυσικού περιβάλλοντος. Επομένως η δραστηριοποίηση και η αρμονική συμβίωση των παιδιών στο φυσικό περιβάλλον είναι η καλύτερη παρακαταθήκη για τη σωστή ανάπτυξη, την υγεία, την ευρωστία, τη μελλοντική ευτυχία και την επαγγελματική τους σταδιοδρομία (Καϊμακάμης Δ., 2012). Αυτό σημαίνει επίσης, ότι τα παιδιά που ανατρέφονται και διαπαιδαγωγούνται με οικολογικές ευαισθησίες και ιδιαίτερη αγάπη προς το φυσικό περιβάλλον η πιθανότητα να εμπλακούν στα νοσηρά φαινόμενα που μαστίζουν τη σύγχρονη κοινωνία (ναρκωτικά, βία, κατάθλιψη, βανδαλισμό κτλ.) είναι ελάχιστη. Πέρα από όλα αυτά, οι αθλητικές δραστηριότητες και η αναψυχή, ιδιαίτερα στο φυσικό περιβάλλον επηρεάζουν θετικά τη διανοητική απόδοση, τη διαύγεια την ψυχολογική κατάσταση και σε μεγάλο βαθμό, την πρόληψη των συμπτωμάτων της γήρανσης. Παράλληλα εκκρίνονται στον εγκέφαλο ορισμένες ουσίες, οι οποίες λέγονται ενδορφίνες, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα αίσθημα χαράς, ευφορίας και ηρεμίας. Επομένως, σύμφωνα με τα πορίσματα αρκετών επιστημών που ασχολούνται με την αθλητική έρευνα, η κατάλληλη σωματική άσκηση μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της υγείας και της ποιότητας ζωής, αλλά και στην πρόληψη και την αντιμετώπιση διαφόρων παθολογικών καταστάσεων (παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης, υπέρταση, έμφραγμα του μυοκαρδίου, εγκεφαλικό επεισόδιο κ.τ.λ.). Αυτό σημαίνει ότι όταν ένα κράτος διαθέτει αρκετά χρήματα για το μαζικό-λαϊκό αθλητισμό, γλυτώνει πολλαπλά από αυτά που θα διάθετε για να θεραπεύσει την υγεία του λαού (Ταγαράκης, 2010, Hollmann, Strüder, Tagarakis, 2005). Υπάρχει

23 πληθώρα στοιχείων που υποστηρίζουν ότι η συστηματική φυσική άσκηση συμβάλει στην πρόληψη, ακόμη και στη θεραπεία καρδιαγγειακών και άλλων χρόνιων νοσημάτων. Παρόλα αυτά, θάνατοι ετησίως στις Ηνωμένες Πολιτείες θα μπορούσαν να αποφευχθούν με τη συστηματική και σωστή φυσική άσκηση. Σε παγκόσμια κλίμακα η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας ευθύνεται για 1.9 εκατομμύρια θανάτους εκ των οποίων το 20% αποδίδονται σε καρδιαγγειακά νοσήματα. (Atlas of Heart Disease and Stroke 2004). Είναι περίεργο αλλά υπάρχει η εξής αντίφαση: από τη μια, ο σύγχρονος άνθρωπος θεωρητικά τουλάχιστον δείχνει ότι αγαπά το φυσικό περιβάλλον και αναγνωρίζει τον καθοριστικό ρόλο που παίζει στη ζωή και την ύπαρξη όλων ανεξαιρέτως των έμβιων όντων, ενώ από την άλλη έμμεσα και άμεσα το μολύνει και το καταστρέφει. Ακόμη και αυτοί που έχουν άμεση σχέση με το φυσικό περιβάλλον (επαγγελματικά, μόνιμη διαβίωση κτλ.), αλλά και αυτοί που συχνά προγραμματίζουν εκδρομές, σπορ αναψυχής και διάφορες αθλητικές δραστηριότητες στην εξοχή συμπεριφέρονται πολλές φορές με αγνωμοσύνη σε αυτό, που αφιλόκερδα τους φιλοξενεί και τους προσφέρεται. Είναι όμως γνωστό ότι η φύση ακολουθεί αυστηρά τους κανόνες που τη διέπουν και έτσι εξελίσσεται αενάως το όλο οικολογικό σύστημα. Από την άλλη ο άνθρωπος, πολλές φορές δε σέβεται, όπως προαναφέρθηκε, τη νομοτέλεια αυτή, αφού καταστρατηγεί τους φυσικούς νόμους και κάνει παρεμβάσεις που διαταράσσουν ή και διαρρηγνύουν τους κρίκους της αλυσίδας του οικοσυστήματος, με στόχο τον πλουτισμό και την εξυπηρέτηση των τεχνολογικών επιτευγμάτων (Καϊμακάμης Δ., 2012). Βέβαιο είναι ότι η ισόρροπη κατάσταση και η αρμονική συνύπαρξη του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, θα επέλθει, μόνο όταν τα σχολεία και ιδιαίτερα η στοιχειώδη εκπαίδευση γίνουν πραγματικές κυψέλες αθλητικής και οικολογικής παιδείας 1. Εάν λάβει κανείς υπόψη ότι το 75% των 1 Περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι η διαδικασία παροχής γνώσεων, ανάπτυξης δεξιοτήτων, αναγνώρισης αξιών και διαμόρφωσης ή αλλαγής στάσεων προκειμένου να κατανοηθεί η αλληλεξαρτούμενη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, η οποία στην Ελλάδα άρχισε πειραματικά το 1980, ενθαρρύνει τα άτομα για ορθολογική περιβαλλοντική δράση, ώστε να διατηρηθεί η αρμονία και η ισορροπία ανάμεσα στον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον. Σε όλα αυτά είναι αυτονόητο ότι ανήκει

24 49 εκατομμυρίων θανάτων που σημειώνονται ετησίως στον πλανήτη οφείλεται σε ασθένειες που συνδέονται με το μολυσμένο φυσικό περιβάλλον και τον κακό τρόπο ζωής, θα κατανοήσει πολύ καλύτερα γιατί η διαμόρφωση της περιβαλλοντικής συνείδησης κρίνεται άκρως αναγκαία και γιατί θα πρέπει αυτή να αρχίζει ήδη από την προσχολική ηλικία. Η σπουδαιότητά της είναι τεράστια καθώς συμβάλει όχι μόνο στην απόκτηση γνώσεων, αλλά και στην ενεργοποίηση συναισθημάτων και στην υπεύθυνη καθημερινή συμπεριφορά των παιδιών (Χατζόπουλος, 2010). Επομένως ο σύγχρονος άνθρωπος επιβάλλεται να θεωρήσει το φυσικό περιβάλλον ως ένα αγαθό σπάνιο, ευαίσθητο, ακριβό και βέβαια προστατευόμενο. Διαφορετικά η ήδη ορατή θλιβερή κατάσταση θα επιδεινωθεί και δεν θα είναι πλέον αναστρέψιμη. Είναι χρέος, καθήκον και επιτακτική ανάγκη των καιρών που ζούμε να διασφαλίσουμε, όχι μόνον την τεχνολογία για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά κυρίως την ανάλογη παιδεία και οικολογική συνείδηση των επερχόμενων γενεών. Άλλωστε το βιοτικό επίπεδο ενός λαού λέγεται ότι κρίνεται από την κατανάλωση σαπουνιού και νερού, ενώ το πολιτιστικό επίπεδο, η παιδεία και ο πολιτισμός ενός λαού λέγεται ότι κρίνεται από τη μέριμνα προς τους αδυνάτους και την οικολογική συνείδηση. Επομένως η περιβαλλοντική συνείδηση είναι δείκτης παιδείας και πολιτισμού (Καϊμακάμης Δ., Χαλκιά, Αναστασίου, 2009) Η βιομηχανοποίηση, η αστικοποίηση και η ευρεία χρήση των μηχανοκίνητων μέσων μεταφοράς έχουν οδηγήσει σε ελάττωση της φυσικής δραστηριότητας, ακόμη και στις αναπτυσσόμενες χώρες, σε τέτοιο βαθμό ώστε πλέον το 60% του πληθυσμού παγκοσμίως να μην ασκείται επαρκώς (Atlas of Heart Disease and Stroke 2004). Ένα άλλο θλιβερό φαινόμενο που αφορά κυρίως τους Έλληνες, δηλαδή τους απογόνους αυτών που ανακάλυψαν τον αθλητισμό και τους Ολυμπιακούς Αγώνες είναι ότι είναι οι πιο αγύμναστοι, καπνίζουν πολύ και έχουν τα πιο και η φιλοσοφία τη ανακύκλωσης και της οικονομίας, δηλαδή ο περιορισμός της αλόγιστης χρήσης και κατανάλωσης, αλλά και η έλλογη χρησιμοποίηση των αποβλήτων.

25 παχύσαρκα παιδιά. Ας σημειωθεί ότι τα Ελληνόπουλα είναι πρώτα στην παχυσαρκία στην Ευρώπη και τρίτα στον κόσμο (Αλεξανδρής, 2011). Θλιβερό, αντικοινωνικό και αντεθνικό είναι και το γεγονός ότι ο μαζικός αθλητισμός και η φυσική αγωγή όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης της πατρίδας μας είναι μόνιμα υποβαθμισμένα και απαξιωμένα, ενώ αντίθετα, στις τελευταίες δεκαετίες έχουν διατεθεί αλόγιστα, πολλά χρήματα για τον άκρατο πρωταθλητισμό των λίγων. Επίσης είναι αλήθεια ότι η σημερινή κοινωνία διαπαιδαγωγεί και εξωθεί τα παιδιά (άμεσα ή έμμεσα) περισσότερο προς τον άκρατο συναγωνισμό, με όλες τις αρνητικές συνέπειες, παρά προς την ευγενή άμιλλα και την κατανόηση του πραγματικού σκοπού του αθλητισμού και των αγώνων (Καϊμακάμης Β., 2012). Τέλος, η υγεία, η ευρωστία και η πρόοδος ενός λαού επιτυγχάνεται, όταν ο λαός αυτός, μεταξύ άλλων, έχει τη δυνατότητα να καλλιεργεί το μαζικό αθλητισμό, και να απολαμβάνει τα αγαθά του φυσικού περιβάλλοντος και της αναψυχής, χωρίς εξαιρέσεις και αποκλεισμούς.

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΨΥΧΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1. Οι αρχαίες θρησκείες και το φυσικό περιβάλλον Ο άνθρωπος από καταβολής κόσμου γνώριζε ότι η ζωή του, η ευημερία του και η συνέχειά του ήταν συνυφασμένα και αλληλένδετα με το φυσικό περιβάλλον. Αισθανόταν ότι αποτελούσε ένα σημαντικό κρίκο στην αλυσίδα της οικολογικής ισορροπίας, γι αυτό κατά κανόνα φρόντιζε, αγαπούσε και προστάτευε το φυσικό περιβάλλον από το οποίο ζούσε (Καϊμακάμης Δ., Χαλκιά, Αναστασίου, 2009, Νημάς, 2002). Η προαιώνια αυτή αρμονική συνύπαρξη μεταξύ του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος υπαγορεύτηκε από όλες σχεδόν τις αρχαίες, αλλά και τις σύγχρονες θρησκείες, αφού στη θρησκευτική συνείδηση όλων των λαών, οι θεότητες που εκπροσωπούσαν και προστάτευαν τη φύση κατείχαν πρωτεύουσα θέση (Μουρατίδης 2008). Οι Βαβυλώνιοι κατασκεύαζαν μεγάλα και πλούσια πάρκα αναψυχής, τα οποία ήταν περίκλειστες περιοχές πλούσιες σε δένδρα και θάμνους, με κάθε είδους άγρια πουλιά και θηλαστικά. Από αγάπη για τα δένδρα και το φυσικό περιβάλλον ο βασιλιάς Ναβουχοδονόσορας Β κατασκεύασε τον 6 ο π.χ. αιώνα και τους ξακουστούς «Κρεμαστούς Κήπους» της Βαβυλώνας, που ήταν ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Ο παραπάνω βασιλιάς πίστευε ότι ένα τέτοιο περιβάλλον δεν έκανε μόνο τους ανθρώπους ευτυχισμένους, αλλά και τους θεούς (Διόδωρος, Ιώσηπος., Klynne A., Klynne C 2003). Οι Αιγύπτιοι αποκαλούσαν τα περισσότερα από τα μισά άγρια ζώα ιερά για να προφυλάξουν από τη μείωσή τους, ενώ κατά την εποχή της Κλεοπάτρας ήταν υποχρεωτικό το φύτεμα ενός αριθμού δένδρων (1ος μ.χ. αιώνας).

27 Στο διάβα των αιώνων, υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις, όπου ο άνθρωπος συνειδητά, ή ασυνείδητα, δεν ήταν πάντοτε φιλικός και προστατευτικός προς το φυσικό περιβάλλον. Οι Ρωμαίοι π.χ. δεν είχαν ειδυλλιακές σχέσεις με το περιβάλλον, καθότι έκαναν εκτεταμένες υλοτομήσεις, μαζικό κυνήγι άγριων ζώων και εξόρυξη αργύρου με αποτέλεσμα την καταστροφή εκατομμυρίων δένδρων στην Ιβηρική Χερσόνησο. Επίσης δεν είχαν ειδικούς νόμους, ούτε περιορισμούς για θήρα και αλιεία. Δυστυχώς υπάρχει και η θλιβερή ιστορία των θηριομαχιών, όπου συλλαμβάνονταν εκατοντάδες χιλιάδες άγρια ζώα και αιχμαλωτίζονταν για να θανατωθούν στις αρένες (Μποτετζάγια, 2010, Δίωνας Κάσσιος, Klynne A., Klynne C., 2003). Συνολικά, λίγο ή πολύ, όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί κράτησαν μια απόλυτη ισορροπία και αρμονία με το φυσικό περιβάλλον, αφού εξαρτιόταν από αυτό και αφού έτσι το ήθελαν και οι θεοί (Καϊμακάμης Δ., 2012) Η αρχαία ελληνική θρησκεία και το φυσικό περιβάλλον Οι Έλληνες σε όλη τους την ιστορική πορεία σεβάστηκαν κατά κανόνα το φυσικό περιβάλλον. Τους ενέπνευσε τόσο το σεβασμό και την προστασία, ώστε από τα δέντρα μέχρι τη θάλασσα και από τα βουνά μέχρι τις πεδιάδες και τους αιθέρες «τα πάντα ήταν πλήρη Θεών και θεοτήτων». Τα στοιχεία της φύσης εξηγούσαν τη θέληση των θεών (οιωνοί), που κατοικούσαν στη φύση (βουνά, θάλασσα, κάμπους, ποτάμια, κλπ.), ενώ οι παραδόσεις και οι μύθοι τόνιζαν την ενότητα φύσης- ανθρώπου (Μποτετζάγια, 2010). Στο Μινωικό πολιτισμό οι Μινωίτες λάτρευαν την κυρίαρχη θεότητα τη «Μητέρα θεά» της φύσης, της γονιμότητας και των σπορ (Μουρατίδης, 2008). Ο Όμηρος παρά το γεγονός ότι ήταν ποιητής, δράττει την ευκαιρία να μελετήσει και να καυτηριάσει την επίδραση του πολέμου στη φύση. Περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο τόσο τη

28 μόλυνση του ποταμού Σκάμανδρου από το αίμα των νεκρών και τραυματισμένων Τρώων, όσο και τις επιπτώσεις από τη μεγάλη πυρκαγιά του Ήφαιστου (Όμηρος, Ιλιάδα). Αργότερα, στην κλασσική εποχή, τα δάση, σύμφωνα με τις δοξασίες και την πίστη του λαού, γέμισαν Δρυΐδες και Αμαδρυάδες, ενώ οι θάλασσες Νηρηίδες. Η θεά Δήμητρα, η κόρη της Περσεφόνη, η Άρτεμις, η Ρέα, η Κυβέλη και ο Ποσειδώνας είχαν άμεση σχέση με το φυσικό περιβάλλον και τον άνθρωπο (Καϊμακάμης Δ., Χαλκιά, Αναστασίου, 2009 ). Οι απόψεις πολλών αρχαίων φιλοσόφων (Πλάτων, Αριστοτέλης, Θεόφραστος, Ιππόδαμος, Πυθαγόρας, Ιπποκράτης κ.α.), για το φυσικό περιβάλλον, τις κλιματικές ισορροπίες και τη σχέση του ανθρώπου με αυτές, είναι ακόμη και στις μέρες μας επίκαιρες. Ο Πλάτων ήταν από τους πρώτους που προειδοποίησαν ότι η αποψίλωση δασών προκαλεί διάβρωση των εδαφών, μεταβολή του κλίματος και ζημίες στην καλλιέργεια, ενώ στους Νόμους κάνει και πολυάριθμες προτάσεις, που έχουν σχέση με την περιβαλλοντική αγωγή ( Πλάτων, Κριτίας). Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η θέση και η σχέση του ανθρώπου με τη φύση αποτελεί τον πυρήνα της στωικής φιλοσοφίας, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του φυσικού περιβάλλοντος, διέπεται από τους άτεγκτους φυσικούς νόμους, ενώ η ευτυχία και η ευδαιμονία του εξαρτώνται από την αρμονική σχέση μ αυτούς. Επομένως κεντρική ιδέα της στωικής φιλοσοφίας είναι το απόφθεγμα «Oμολογουμένως τη φύσει ζην» (Μοσχονάς, 2010), κάτι που στα νεότερα χρόνια επανέλαβε ο Ζαν Ζάκ Ρουσσώ ( ) με την χαρακτηριστική προτροπή του «Eπιστροφή στη Φύση» (Ζαν Ζακ Ρουσσώ, 1762). Η σχέση της πόλης και των ανθρώπων με το φυσικό περιβάλλον απασχόλησε και τον Αριστοτέλη στα «Πολιτικά», αλλά και στην «Αθηναίων Πολιτεία», ενώ οι Αθηναίοι είχαν συντάξει και σχετικούς αυστηρούς νόμους. Ας σημειωθεί ότι ο παραπάνω φιλόσοφος ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με την οικολογία, δηλαδή τη σχέση των έμβιων όντων και του περιβάλλοντος. Μάλιστα

29 ο μαθητής του Μέγας Αλέξανδρος που διέσχισε την Ασία, όταν εύρισκε παράξενα φυτά και ζώα, του τα έστελνε να τα μελετήσει (Μουρατίδης, 2007, Russel, 1979). Ο εμπρησμός του δάσους και η υλοτόμηση της ελιάς επέσυραν π.χ. ποινές εξορίας ή δήμευση περιουσίας, ενώ σε ακραίες περιπτώσεις την ποινή του θανάτου (Δημοσθένης, «προς Μακάρατον», Λυσίας, «περί του σηκού απολογία», Γαλάτη 1999). Με διάφορους νόμους προστάτευαν την πόλη και τους πολίτες από αλόγιστες χρήσεις και ρύπους, ενώ για τρεις μέρες γιόρταζαν τα Ανθεστήρια, που ήταν γιορτή των λουλουδιών, αφιερωμένη στο Διόνυσο. Ας σημειωθεί ότι παρόμοιες γιορτές λάμβαναν χώρα σε όλο σχεδόν τον ελληνικό κόσμο (Γιαννάκης, 2000). Ο Στράβων μας πληροφορεί πως στους αρχαίους Έλληνες (τουλάχιστον σε μερικές πόλεις) και αργότερα στους Ρωμαίους τελούνταν δενδροφορίες, εορτές δηλαδή, κατά τις οποίες ένα δένδρο, που κατείχε θέση θεότητας, περιφερόταν σε πομπή. Αυτές οι πομπές είχαν καθιερωθεί κυρίως προς τιμήν του Διονύσου, ο οποίος ονομαζόταν και δενδρίτης, αλλά και της Δήμητρας (Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια). Σημαντικός και για πάντα επίκαιρος είναι και ο μύθος που αναφέρεται στο Φαέθοντα, ο οποίος καταδικάσθηκε από τους θεούς να τρώει τις σάρκες του, επειδή έκαψε ένα δάσος. Μια άλλη παραλλαγή του παραπάνω μύθου με επίσης περιβαλλοντολογικά και οικολογικά μηνύματα είναι αυτός που θέλει τον πατέρα Ήλιο να έχει επιτρέψει στο γιό του Φαέθοντα να οδηγήσει το τέθριππο άρμα του από την Ανατολή προς τη Δύση, κάτι όμως που προκάλεσε καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον ( Καϊμακάμης Δ., 2012, Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου). Ένας άλλος μύθος αναφέρεται στον Ερυσίχθονα, το βασιλιά της Θεσσαλίας, ο οποίος θέλοντας να χτίσει ένα μεγαλόπρεπο παλάτι, άρχισε να κόβει αλόγιστα τα δέντρα του δάσους. Όταν οι υπήκοοί του προσπάθησαν να τον μεταπείσουν, ο Ερυσίχθονας άρχισε να διατυπώνει ύβρεις για τα δέντρα, τις νύμφες Αμαδρυάδες και την ίδια τη θεά της Γεωργίας Δήμητρα, ενώ έκοψε και το

30 αρχαιότερο δέντρο του δάσους. Τότε εξοργισμένη η θεά αποφάσισε να τον τιμωρήσει παραδειγματικά. Πρόσταξε τη θεά Πείνα να κάνει τον βασιλιά να πεινάει συνεχώς χωρίς να μπορεί να χορτάσει ποτέ (Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου) Ο αθλητισμός, οι αθλητικοί αγώνες και το φυσικό περιβάλλον στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό Είναι γνωστό ότι ένας από τους λαμπρότερους πολιτισμούς αν όχι ο λαμπρότερος που έχει αναδείξει ποτέ ο άνθρωπος είναι ο αρχαίος ελληνικός. Βασικά στοιχεία στην αγωγή των νέων του παραπάνω πολιτισμού ήταν η γυμναστική και η μουσική, ενώ πίστευαν ότι τόσο η πρώτη, όσο και η δεύτερη βρισκόμενες σε αρμονική αναλογία, ήταν υπηρέτες των αναγκών της ψυχής (Σκιαδάς, 1996). Συνολικά, οι αρχαίοι Έλληνες επάνω στους δυο αυτούς ακρογωνιαίους λίθους στήριξαν τα παιδαγωγικά τους συστήματα και διαμόρφωσαν τη φιλοσοφία του «καλού καγαθού» πολίτη, δηλαδή τον ιδανικό πολίτη που είχε αρμονική ισορροπία στα αγαθά του σώματος και του πνεύματος. Με απλά λόγια θα έλεγε κανείς ότι οι προπάτορές μας «χρησιμοποίησαν τη γυμναστική και τους γυμναστικούς αγώνες πρώτα για να κάνουν καλούς ανθρώπους- ως μέσο παιδείας-αγωγής- και ύστερα για όλα τα άλλα στρατιωτική ρώμη, υγεία, καλαισθησία» (Καϊμακάμης Β., 2012). Πίστευαν δηλαδή ότι ο αθλητισμός, ως μια μικρογραφία της κοινωνίας, διδάσκει στα παιδιά μέσα από τις εναγώνιες διατάξεις και την αθλητική αγωγή πανανθρώπινες αξίες, όπως ισότητα, δικαιοσύνη, ελευθερία, σεβασμό, συναδέλφωση, ευγενή άμιλλα, υπακοή, θάρρος, καρτερικότητα, υπομονή. Οι αθλητικές δραστηριότητες, η υγεία, η ευρωστία, η διασκέδαση και η αναψυχή έχουν συνδεθεί από την αρχαία εποχή με το φυσικό περιβάλλον, αλλά και τις διάφορες θρησκευτικές γιορτές. Οι αγώνες διεξάγονταν μέσα στους ιερούς περίβολους και κοντά στα θρησκευτικά κέντρα,

31 διότι οι Έλληνες πίστευαν ότι οι πρώτοι αγωνοθέτες, αλλά και αθλητές ήταν οι θεοί και οι ήρωες (Γιαλούρης, 1999). Τα γυμνάσια, όπου αθλούνταν οι αρχαίοι Έλληνες και περνούσαν πολλές ώρες ήταν έξω από την πόλη στο φυσικό περιβάλλον. Οι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας όπως ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός συνδέουν την καλή υγεία, την αποτελεσματική γυμναστική, αλλά και την θεραπεία διάφορων ασθενειών με τα αγαθά που προσφέρει η φύση και το φυσικό περιβάλλον (Μουρατίδης 2008, Καϊμακάμης Δ., 2012). Επίσης όλες οι μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, όπως τα Ολύμπια, τα Πύθια, τα Νέμεα κτλ., οι οποίες συνδέθηκαν με τους αθλητικούς αγώνες και τις διάφορες άλλες εκδηλώσεις, άρχισαν και καθιερώθηκαν μακριά από τις πόλεις στο όμορφο φυσικό περιβάλλον. Ας σημειωθεί ότι με προσκύνημα και θυσίες στους θεούς άρχιζαν οι αγώνες, με θυσίες και ευχαριστίες στους θεούς τελείωναν Στον αγώνα, για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και οι σύγχρονες θρησκείες Όλες σχεδόν οι θρησκείες του σύγχρονου ανθρώπου θεωρούν το φυσικό περιβάλλον ως πολύτιμο δώρο θεού, γι αυτό ζητούν από τους πιστούς αγάπη, σεβασμό και προστασία. Κάποιες μάλιστα από την ίδρυσή τους, στα ιερά τους κείμενα συμπεριλαμβάνουν και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ως θέλημα του θεού και ως πρωταρχικής σημασίας καθήκον των πιστών. Κατά το Ισλάμ, ο άνθρωπος ορίσθηκε αντιβασιλέας του θεού στη γη, ρόλος και δοκιμασία από τα οποία θα εξαρτηθεί η αμοιβή του την ημέρα της κρίσης. Η κυριαρχία στη γη ανήκει στο θεό και παραχωρήθηκε για χρήση στον άνθρωπο. Η χρήση αυτή εκδηλώθηκε από τον άνθρωπο, άλλοτε με προστασία και άλλοτε με βάναυση μεταχείριση, αλλά με σοβαρές πάντοτε επιπτώσεις (Μποτετζάγια, 2010).

32 Ο Ιουδαϊσμός υιοθετεί την αρχή «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και πληρώσατε την γην και κατακυριεύσατε αυτής», θέτοντας έτσι σε θεολογικό υπόβαθρο την εκμετάλλευση της φύσης. Αλλά και «εργάζεσθε αυτόν (τον παράδεισο) και φυλάττειν». Γενικά και παρά τις επιμέρους επιφυλάξεις ο Ιουδαϊσμός καθιστά τον άνθρωπο κυρίαρχο των όντων (Μποτετζάγια, 2010). Στο θέμα αυτό ο Χριστιανισμός έδειξε ιδιαίτερη ευαισθησία, αφού η Βίβλος, οι διδαχές των πατέρων και των αγίων θεωρούν το φυσικό περιβάλλον ως δώρο θεού, το οποίο οι πιστοί οφείλουν να σέβονται και να προστατεύουν. Μάλιστα κάποιοι Άγιοι, όπως ο Άγιος Τρύφων (προστάτης των αμπελιών και γενικότερα της γεωργίας και των γεωργών) και ο Άγιος Μάμας (προστάτης των ζώων και των κτηνοτρόφων) κατέχουν κυρίαρχη θέση στη λαϊκή θρησκεία των γεωργών και των κτηνοτρόφων. Αλλά και ο ίδιος ο Χριστός πολλές φορές απεικονίζεται ανάμεσα σε ζώα και φυτά ως «Καλός Ποιμήν» και «Καλός Γεωργός». Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο παράδεισος των πρωτόπλαστων ταυτίζεται με την ομορφιά της φύσης και την αρμονική συμβίωση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, ενώ όλα τα πλάσματα, χωρίς καμιά εξαίρεση, ζούσαν αρμονικά μεταξύ τους. Οι απόψεις του Χριστιανισμού για την αξία του φυσικού περιβάλλοντος διατυπώνονται με σαφήνεια στους στίχους του 8 ου κεφαλαίου της προς Ρωμαίους επιστολής του Αποστόλου Παύλου, που εγράφη στην Κόρινθο το 58 μ.χ. (Αραβαντινός, 2010, Γιαννουλάτος, 2003, Νησιώτης, 2004). Σύμφωνα με τον Αραβαντινό οι παραπάνω στίχοι αποτελούν «τον πυρήνα των απόψεων του Αρχέγονου Χριστιανισμού για το φυσικό περιβάλλον (κτίση). Χωρίς υπερβολή θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε ένα «οικολογικό σύμβολο πίστης» του Χριστιανισμού, ήδη από το 58 μ.χ.» (Αραβαντινός, 2010). Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υπάρχουν αρχαίες χριστιανικές λειτουργίες, που να μην περιλαμβάνουν πριν από όλα ευχαριστία για το γεγονός ότι υπάρχει φυσικό περιβάλλον. Το θετικό αντίκρισμα του φυσικού περιβάλλοντος, ο Χριστιανισμός το διοχέτευσε με επιμέλεια στην

33 υμνολογία και στον μυστηριακό συμβολισμό της λατρείας της Ορθόδοξης Εκκλησίας (Μηναίο Ιανουαρίου). Καταλήγοντας ο Αραβαντινός στη μελέτη του σημειώνει μεταξύ άλλων «Ο Χριστιανισμός τοποθετεί το φυσικό περιβάλλον ως κτίση, στο κέντρο του σωτηριολογικού έργου του Χριστού, σε απόλυτη σχέση με τον άνθρωπο ποτέ τον άνθρωπο άσχετα προς το φυσικό περιβάλλον. Η ύπαρξη του φυσικού περιβάλλοντος είναι προϊόν και δώρο αγάπης-ελευθερίας. Αλλά το να δέχεσαι ότι η ύπαρξη του φυσικού περιβάλλοντος είναι δώρο αγάπης-ελευθερίας, κάνει την καρδιά σου να πλημμυρίζει από ευγνωμοσύνη. Έτσι, η συνείδηση του φυσικού περιβάλλοντος ως όντος, γίνεται ευχαριστιακή, στην πιο βαθιά έννοια του όρου» (Αραβαντινός, 2010). Σύμφωνα με τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίο, τον αποκαλούμενο και «Πράσινο Πατριάρχη», «Η αμαρτία κατά της φύσεως είναι αμαρτία κατά του ανθρώπου». Ας σημειωθεί ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως με τη συνεργασία του ΟΗΕ και άλλων παγκόσμιων οργανώσεων, πρωτοστατεί σε παγκόσμιο επίπεδο, συγκαλώντας διεθνή συνέδρια και διαλέξεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Μάλιστα ο Οικουμενικός Πατριάρχης τιμήθηκε αρκετές φορές από παγκόσμιους οργανισμούς και κυβερνήσεις «διά τας πρωτοπορειακάς προσπαθείας του να συζεύξει πίστην και περιβάλλον και να ευαισθητοποιήσει τους Ορθοδόξους πιστούς και τους ηγέτας των θρησκειών εις θέματα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος».

34 Οι αθλητικές δραστηριότητες, η αναψυχή και το φυσικό περιβάλλον από την Αναγέννηση μέχρι τους Φιλανθρωπιστές (18 ο, 19 ο αι.) Πολλοί από τους ανθρωπιστές- παιδαγωγούς της Αναγέννησης (14 ο - 15 ο αιώνα), που μίλησαν και έγραψαν για τα αγαθά του αθλητισμού θεωρούσαν το φυσικό περιβάλλον ως το πλέον κατάλληλο για την καλλιέργεια των αθλητικών δραστηριοτήτων, αλλά και την σωματική και ψυχολογική αναζωογόνηση (Μουρατίδης, 2008). Ο Ιταλός ανθρωπιστής-παιδαγωγός Vitorio da Feltre ( ) που ήταν γνώστης της αρχαιοελληνικής γραμματείας πίστευε στην ισόρροπη ανάπτυξη του πνεύματος και του σώματος των παιδιών, στα πρότυπα των αρχαίων Ελλήνων. Το ξακουστό σχολείο του ήταν κτισμένο έξω στη φύση, διότι πίστευε ότι η γυμναστική και τα γράμματα καλλιεργούνται καλύτερα σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Η ορειβασία, η αναρρίχηση, η κολύμβηση, τα παιχνίδια με μπάλα, η ιππασία και το χαλαρό τροχάδην μέσα στο δάσος ήταν κάποια από τα είδη της γυμναστικής και αναψυχής στο φυσικό περιβάλλον που καλλιεργούσαν οι μαθητές του (Μουρατίδης, 2008). Ο Άγγλος παιδαγωγός Richard Mulcaster ( ) ήταν επίσης γνώστης της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, αλλά και ένθερμος υποστηριχτής της φυσικής αγωγής. Μεταξύ άλλων συνιστούσε στους γονείς να μεριμνούν ώστε τα παιδιά τους να ζουν και να γυμνάζονται όσο το δυνατόν περισσότερο στο φυσικό περιβάλλον (Μουρατίδης, 2008). Στη νεότερη εποχή, στο διαφωτισμό του 17 ου και 18 ου αιώνα, όπου μπήκαν οι βάσεις της σύγχρονης φυσικής αγωγής και του αθλητισμού, η αγάπη προς το φυσικό περιβάλλον σε συνδυασμό με το ελεύθερο παιχνίδι και τη διασκέδαση ήταν κάποια από τα κύρια χαρακτηριστικά. Το βιβλίο του F. Rabelais με τίτλο Gargantua και Pantagruel, αποτέλεσε ίσως το έναυσμα και την κινητήρια δύναμη για την αγάπη του ανθρώπου προς τη φύση, αλλά και την ελεύθερη εξάσκηση των παιδιών σε αυτή (Rabelais, 1535).

35 Τον 18 ο αιώνα ο Ελβετός διαφωτιστής Ζαν Ζακ Ρουσσώ ( ), με όχημα τη μυθιστορηματική ιστορία ενός παιδιού (του Αιμίλιου) και του δασκάλου του, προσπαθεί να περιγράψει το πώς κάποιος μπορεί να εκπαιδεύσει τον ιδανικό πολίτη, βασιζόμενος στην προσωπική αναζήτηση του ιδίου του εκπαιδευομένου (Αναστασιάδης 2012). Στο έργο με τίτλο «Αιμίλιος ή Περί Αγωγής», που κυκλοφόρησε το 1762 διατυπώνονται οι απόψεις για τη σχέση του ανθρώπου και της φύσης, ενώ απηχούνται ιδέες σχετικά με την εκπαίδευση και το φυσικό περιβάλλον που συναντάμε στην Πλατωνική Πολιτεία. Η χαρακτηριστική προτροπή του Ρουσσώ ήταν «Επιστροφή στη Φύση» (Boyd, 1911). Οι Φιλανθρωπιστές του 18 ου και 19 ου αιώνα, (Basedow, Vieht, Guts Muths κ.α.), προχώρησαν ένα βήμα περισσότερο, αφού έχοντας ως πρότυπο όλους τους προκατόχους και κυρίως τους αρχαίους Έλληνες ενέταξαν στα παιδαγωγικά τους συστήματα και τα συγγράμματά τους και τη γυμναστική. Παράλληλα όλοι αυτοί προτείνουν στα συγγράμματά τους τις πεζοπορίες-εκδρομές στη φύση σε συνδυασμό με το παιχνίδι και το τραγούδι (Guts Muths, 1793, Vieht, 1794). Επίσης είναι γνωστό ότι όλοι οι ιδρυτές των διαφόρων γυμναστικών συστημάτων του 19 ου αιώνα καλλιεργούσαν τη γυμναστική κυρίως στο φυσικό περιβάλλον, κατασκευάζοντας μέσα στα δάση υπαίθρια γυμναστήρια και έχοντας ως γυμναστικά όργανα τα δένδρα και πολλά άλλα φυσικά υλικά (Jahn, Eiselen 1816). Ιδιαίτερα στο αγγλικό γυμναστικό σύστημα οι κυριακάτικες εκδρομές, το παιχνίδι και η αναψυχή έχουν ως επίκεντρο και πεδίο δράσης το φυσικό περιβάλλον (Σμέρνου, 2010). Τέλος ο Γ. Παγόντας, ο πρώτος Έλληνας γυμναστής και συγγραφέας αθλητικού βιβλίου, μιμούμενος και αντιγράφοντας τους παραπάνω και τους αρχαίους Έλληνες δεν παραλείπει να τονίσει την ευεργετική επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στη γυμναστική και στον άνθρωπο γενικότερα (Παγόντας, 1837).

36 Εικ. 1. Επάνω αριστερά: στο πνεύμα των Ευρωπαίων Διαφωτιστών και Φιλανθρωπιστών του 17 ου και 18 ου αιώνα, τα παιδιά καλλιεργούν τις διάφορες κινητικές δεξιότητες παίζοντας ελεύθερα στη φύση με διάφορα παιχνίδια που τα ίδια κατασκεύασαν με φυσικά υλικά. Επάνω δεξιά: Yπαίθριο γυμναστήριο του 18 ου αιώνα με αυτοσχέδια ξύλινα όργανα, όπου τα παιδιά γυμνάζονται ελεύθερα καλλιεργώντας διάφορες κινητικές δεξιότητες, ενώ συγχρόνως ικανοποιούν τις έμφυτες κινητικές τους ανάγκες, όπως εξάρτηση, αιώρηση, αναρρίχηση κτλ. Κάτω: Ο Guts Muts ( ), o αξιολογότερος των Φιλανθρωπιστών θεωρεί ότι η γυμναστική μπορεί να είναι αποτελεσματική κυρίως στο φυσικό περιβάλλον. Όλες σχεδόν οι εικόνες που παρατίθενται στο βιβλίο του (Gymnastik fϋr die Jugend) απεικονίζουν ασκούμενους στο φυσικό περιβάλλον (Καϊμακάμης Δ. 2012).

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΨΥΧΗ 3.1. Ο ελεύθερος χρόνος και το βιοτικό επίπεδο των σύγχρονων κοινωνιών Ο ελεύθερος χρόνος, καθώς και η διερεύνηση της αξιολόγησης και χρησιμοποίησής του, έχει μελετηθεί κατά καιρούς από διαφόρους ειδικούς διαφόρων επιστημονικών κλάδων, όπως είναι η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η ψυχολογία και η ιστορία. Ο ελεύθερος χρόνος ως έννοια συναντάται στη σύγχρονη εποχή σε διαφορετικές γλώσσες και κοινωνίες, με διαφορετική όμως απόδοση και ερμηνεία, ανάλογα με τον πολιτισμό και την παράδοση του κάθε λαού. Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των τελευταίων δεκαετιών, σε συνδυασμό με τη μείωση του ελεύθερου χρόνου των ανθρώπων, οδήγησαν σταδιακά στην εμφάνιση του φαινομένου της υποκινητικότητας και των νέων σύγχρονων σωματικών και ψυχικών ασθενειών. Αντίθετα η καλή φυσική κατάσταση και η ευρωστία, που εμφανίζονται με την καλλιέργεια διαφόρων μορφών άσκησης συνδέονται με τη σωματική και πνευματική υγεία. Επομένως η καλλιέργεια των διαφόρων αθλητικών δραστηριοτήτων κρίνεται αναγκαία για όλους τους ανθρώπους όλων των ηλικιών. Το γεγονός αυτό το διαπίστωσαν άλλωστε πρώτοι οι αρχαίοι Έλληνες, αφού «πίστευαν ότι καλλιεργώντας σωστά τη γυμναστική αναδεικνύουν συγχρόνως υγιείς και εύρωστους ανθρώπους, αξιόμαχους στρατιώτες και πάνω από όλα ολοκληρωμένουςκαλλιεργημένους πολίτες» (Καϊμακάμης Β., 2012). Η αλλαγή όμως της νοοτροπίας ενός λαού είναι ζήτημα κατ εξοχήν παιδείας- αγωγής, που αρχίζει κυρίως από τους μαθητές και τους νέους.

38 Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει μια μόνο αθλητική δραστηριότητα, η οποία να θεωρείται ως η καταλληλότερη για όλους τους ανθρώπους. Ο καθένας ανάλογα με την ηλικία, τις δυνατότητες, τα ενδιαφέροντα, την ιδιοσυγκρασία, ακόμη και το σωματότυπο του επιλέγει και καλλιεργεί τις αθλητικές δραστηριότητες που του αρμόζουν. Αναψυχή, ορισμός εννοιών Ο όρος αναψυχή (leisure) είναι πολύ ευρύς καθώς λειτουργεί ως μια ομπρέλα που περιλαμβάνει όρους όπως: «αθλητισμός αναψυχής» (Recreational sports), «τουρισμός» (tourism), «ενεργητική και παθητική αναψυχή» (active and passive recreation), και υπό προϋποθέσεις «άσκηση» (exercise). Στην βιβλιογραφία (Sylvester, 1999; Mannel & Reid, 1999) ορίζεται βάση 3 διαστάσεων: Α) Η αναψυχή ως ελεύθερος χρόνος. Εδώ αντιπαραβάλλεται ο χρόνος που τα άτομα περνούν στο περιβάλλον εργασίας σε αντίθεση με τον ελεύθερο χρόνο των ατόμων (εκτός εργασίας). Συνεπώς προσεγγίζεται η αναψυχή ως οτιδήποτε δεν είναι εργασία. Β) Αναψυχή ως εμπειρία: Η αναψυχή περιλαμβάνει την ελεύθερη επιλογή των δραστηριοτήτων συμμετοχής του ατόμου, και όχι δραστηριότητες που επιβάλλονται από άλλους. Συνεπώς στην περίπτωση αυτή η αναψυχή έχει μια υποκειμενική έννοια, σύμφωνα με το πώς το κάθε άτομο αντιλαμβάνεται την ελεύθερη επιλογή και θετική εμπειρία. Εδώ μπορούμε να αντιπαραβάλλουμε τον αθλητισμό υψηλού επιπέδου (πρωταθλητισμό), που σαφώς και δεν μπορεί να θεωρηθεί ως δραστηριότητα αναψυχής, με κάποιες εξαιρέσεις αθλητών που θεωρούν την προπόνηση ως μια ευχάριστη δραστηριότητα ελεύθερης επιλογής. Γ) Αναψυχή ως δραστηριότητα: Στην περίπτωση αυτή καθορίζονται συγκεκριμένες δραστηριότητες ως παραδείγματα αναψυχής όπως η το περπάτημα, τα ομαδικά παιχνίδια, τα αθλητικά και καλλιτεχνικά θεάματα κτλ. Πρέπει να τονιστεί ότι η με την χρήση των όρων

39 «αναψυχή» και «δραστηριότητες αναψυχής» συμπεριλαμβάνουμε και μη αθλητικές δραστηριότητες, όπως οι κοινωνικές εκδηλώσεις, οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, η ψυχαγωγία μέσω παρακολούθησης πολιτιστικών θεαμάτων Υπαίθρια αναψυχή και οφέλη στην ψυχική και σωματική υγειά του ανθρώπου Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο, αλλά και αποδεκτό από όλες τις κοινωνίες από αρχαιοτάτους χρόνους ότι η εξοχή και η ύπαιθρος γενικότερα επηρεάζουν θετικά σε μεγάλο βαθμό τη σωματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου (Scherl, 1989). Η συμμετοχή σε δραστηριότητες αναψυχής, και πιο συγκεκριμένα σε υπαίθριες δραστηριότητες, παρέχει την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να αποκομίσουν πολλαπλά οφέλη (σωματικά, κοινωνικά και ψυχολογικά). Πολλοί ερευνητές δίνουν μεγάλη έμφαση στα ψυχολογικά και κοινωνικά οφέλη που ακολουθούν τη συμμετοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες. Οι συμμετοχή σε αυτές συνδέεται με μία σειρά συναισθημάτων, όπως η επίτευξη, η ικανοποίηση, η ευχαρίστηση, η επιτυχία, τα οποία δυναμώνουν και προστατεύουν την ψυχική υγεία των συμμετεχόντων. Επιπρόσθετα, μέσα από την κοινωνική και ψυχική ενεργοποίηση του ατόμου που συμμετέχει σε υπαίθριες δραστηριότητες και καλείται να αντιμετωπίσει κάποιες προκλήσεις, μπορούν να αναπτυχθούν βασικές ψυχολογικές δεξιότητες όπως η δεξιότητα εξερεύνησης του εαυτού, η αυτογνωσία, και ο αυτοέλεγχος (Kaplan 1984, Scherl 1989). Το βουνό π.χ. αποτελεί για το σύγχρονο κουρασμένο, αγχωμένο, ταλαιπωρημένο και σχεδόν δηλητηριασμένο από το καυσαέριο και την αιθαλομίχλη άνθρωπο μια παρήγορη «φυγή» με πολύ ευεργετικά αποτελέσματα. Οι άνθρωποι που λαμβάνουν μέρος σε υπαίθριες δραστηριότητες αναζωογονούνται, χαλαρώνουν και απαλλάσσονται από την καθημερινότητα, το αστικό και εργασιακό άγχος, ενώ μειώνουν σε μεγάλο βαθμό τα καρδιαγγειακά νοσήματα και την παχυσαρκία.

40 Παράλληλα οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε διάφορες αποδράσεις και αθλητικές δραστηριότητες στη φύση και ιδιαίτερα στο βουνό, από τη μια διακατέχονται από το ευχάριστο αίσθημα της επιτυχίας και της εκπλήρωσης του στόχου, αφού γνωρίζουν νέα μέρη και υπερνικούν τα όποια εμπόδια και από την άλλη αυξάνουν την αυτοπεποίθησή τους και την αυτοεκτίμησή τους. Ας σημειωθεί επίσης ότι, όταν ο άνθρωπος ανεβαίνει σε βουνοκορφές, εκπληρώνει και μια έμφυτη ανάγκη, που έχει σχέση με την κατάκτηση του ύψους. Όλα αυτά τα οφέλη αποτελούν συγχρόνως ισχυρά και αλληλένδετα κίνητρα που ωθούν τον άνθρωπο προς τις διάφορες δραστηριότητες στο φυσικό περιβάλλον. Το γεγονός επίσης ότι πολλοί άνθρωποι μπορούν εύκολα να γίνουν πεζοπόροι και ορειβάτες χωρίς να χρειάζονται ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις, όπως στα διάφορα παιχνίδια και αγωνίσματα, αποτελεί ένα επί πλέον κίνητρο. Έτσι πολύ εύκολα και με περηφάνια ένας δάσκαλος, ένας τραπεζικός υπάλληλος, ένας λογιστής κτλ. μπορεί να αυτοαποκαλεστεί εφ όρου ζωής επίσης ορειβάτης, πεζοπόρος, δρομέας κτλ. Και ενώ η εξοχή και το φυσικό περιβάλλον γενικότερα προσφέρουν τόσα πολλά στον άνθρωπο, αυτός πολλές φορές μεταφέρει εκεί τα κακά και απορριπτέα των αστικών κέντρων, ενώ θα έπρεπε να επιλέξει και να συλλέξει από την σοφία της φύσης, ότι χρειάζεται για να αμβλύνει τη σκληράδα της ζωής στην πόλη. Ύστερα από τα παραπάνω θα μπορούσε κανείς συνοπτικά και επιγραμματικά να επισημάνει τα παρακάτω οφέλη από τις υπαίθριες δραστηριότητες και την αναψυχή (Return to Week of June, 2007): 1. Επιδρά θετικά στην ψυχολογία του ανθρώπου, αφού προλαμβάνει και μειώνει το στρες, ενώ παράλληλα βελτιώνει την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Επίσης κάνει τον άνθρωπο αισιόδοξο, δημιουργικό, με πνευματική διαύγεια και διάθεση για δράση και ζωή.

41 2. Επιδρά θετικά στο σώμα, αφού βελτιώνει την αερόβια και καρδιοαναπνευστική δυνατότητα, ενώ δυναμώνει το μυοσκελετικό, αλλά ανοσοποιητικό σύστημα. 3. Επιδρά θετικά στην κοινωνικοποίηση του ανθρώπου και στη σύναψη δεσμών φιλίας, αφού δίνεται η ευκαιρία στον κάθε συμμετέχοντα να γνωρίσει άλλους ανθρώπους και να ανταλλάξει απόψεις για τα κοινά ενδιαφέροντά τους. Πέρα από το γεγονός αυτό, όταν κάποιος βρίσκεται μακριά στο βουνό, στη θάλασσα και γενικότερα στην ύπαιθρο έχει το αίσθημα της ασφάλειας, αφού ότι κι αν του συμβεί θα έχει τη βοήθεια και τη στήριξη των άλλων συμμετεχόντων. 4. Επιδρά θετικά στην οικονομία, αφού οι άνθρωποι που παίρνουν μέρος συχνά σε υπαίθριες δραστηριότητες και αναψυχή είναι πιο ευδιάθετη, πιο δραστήριοι και πιο παραγωγική στην δουλεία τους, άρα και γενικότερα στην κοινωνία και στην πατρίδα. 5. Η υπαίθρια αναψυχή δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, οι οποίες οδηγούν σε οικονομική ανάπτυξη, ενώ η συντήρηση και η ήπια παρέμβαση σε κάποιες τοποθεσίες αυξάνει τις αξίες των ακινήτων. 6. Στρέφει τον άνθρωπο προς την εγκαταλειμμένη επαρχία και τον αποτρέπει από τη νοσηρή αστυφιλία, η οποία αποτελεί μια μεγάλη πληγή ιδιαίτερα στη μεταπολεμική Ελλάδα.

42 Συνοπτικά παρουσιάζονται τα οφέλη της συμμετοχής σε αθλητικές δραστηριότητες αναψυχής στον πίνακα 1. Πίνακας 1. Οφέλη της συμμετοχής σε Αθλητικές Δραστηριότητες Αναψυχής Φυσιολογικά Οφέλη (Γενικά Οφέλη) 1.Βελτιωμένη κάρδιο-αναπνευστική λειτουργία 2.Αυξημένη δύναμη και αντοχή 3.Βελτιωμένη ευλυγισία Οφέλη της Άσκησης (Συγκεκριμένα Οφέλη) Χαμηλότερη καρδιακή συχνότητα Χαμηλότερη πίεση Ελαττωμένο ρίσκο εμφράγματος Βελτιωμένη εμφάνιση Αυξημένη απόδοση στην εργασία Μικρότερος κίνδυνος μυϊκών τραυματισμών Αυξημένη κινητική απόδοση Ψυχολογικά Οφέλη Χαλάρωση Βελτιωμένη ψυχική υγεία Αυξημένη Αυτοπεποίθηση Βελτιωμένη διάθεση Διασκέδαση Κοινωνικά Οφέλη Κοινωνικοποίηση Ανάπτυξη αξιών Κοινωνική ενσωμάτωση Είναι σημαντικό σε κάθε προσπάθεια προώθησης της αθλητικής συμμετοχής να χρησιμοποιούνται τα οφέλη αυτά ως βασικό μήνυμα επικοινωνίας και προώθησης για τους μελλοντικούς συμμετέχοντες Ορισμός και χαρακτηριστικά των Υπαίθριων Δραστηριοτήτων Αναψυχής Ως υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής ορίζονται οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε υπαίθριους χώρους και η εκτέλεσή τους περιλαμβάνει κάποια μορφή αλληλεπίδρασης μεταξύ των συμμετεχόντων και του περιβάλλοντα χώρου (Miles & Priest, 1990). Οι χώροι αυτοί μπορεί να αποτελούν μέρος του φυσικού περιβάλλοντος (δάσος, παραλία, βουνό, ύπαιθρος) ή να είναι τεχνητό περιβάλλον, ειδικά σχεδιασμένο για τη διεξαγωγή δραστηριοτήτων αναψυχής (πίστες αναρρίχησης, μονοπάτια, skatepark, πάρκα περιπέτειας). Η αλληλεπίδραση μεταξύ περιβάλλοντος και ανθρώπου

43 δημιουργεί ένα κύριο χαρακτηριστικό αυτών των δραστηριοτήτων, την «πρόκληση» (Miles & Priest, 1990). Τα προγράμματα υπαίθριων δραστηριοτήτων αναψυχής χαρακτηρίζονται από το ότι δεν έχουν ως κυρίαρχο στόχο τη σωματική και κινητική βελτίωση- ενδυνάμωση των συμμετεχόντων, αλλά την ικανοποίηση και ευχαρίστηση αυτών, με αποτέλεσμα τα οφέλη να προκύπτουν αβίαστα, αλλά σταθερά. Επιπρόσθετα, προσφέρουν ερεθίσματα και παρακίνηση στους συμμετέχοντες για δια-βίου-άσκηση, χωρίς απαιτήσεις και προσδοκίες υψηλής απόδοσης. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό παίζει μια από τις βασικές αρχές των υπαίθριων δραστηριοτήτων, σύμφωνα με την οποία «ο καθένας συμμετέχει ως το σημείο που θέλει και επιλέγει» (Priest & Guss, 1997). Επομένως η πίεση για απόδοση, βελτίωση ή εξάσκηση αντικαθίσταται από την ελεύθερη επιλογή και έκφραση του ατόμου. Φεύγοντας ο άνθρωπος από την αναψυχή της πολυθόρυβης πόλης προς την αναψυχή της υπαίθρου αποκτά την αίσθηση της ηρεμίας, της διαύγειας, της αυτοπεποίθησης και της φυσικής ομορφιάς, ενώ πολλές φορές έχει την τάση για διάφορες εξερευνήσεις και άλλα ενδιαφέροντα που προσφέρει απλόχερα η φύση (Rossman & Ylehla, 1977). Η επιτυχία ενός προγράμματος υπαίθριας αναψυχής βασίζεται στη σύνδεση της δραστηριότητας με κάποια συναισθήματα, ώστε ο συμμετέχων να βιώσει καλύτερα την εμπειρία και να αποκομίσει περισσότερα. Συναισθήματα που συχνά συνδέονται με τις υπαίθριες δραστηριότητες είναι η ικανοποίηση, η ευχαρίστηση, η δυσκολία, ο φόβος, η ευκολία, η επιτυχία, η αποτυχία, η απογοήτευση, ή η αποθάρρυνση, τα οποία συντελούν στο να κατανοήσει ο συμμετέχων την εμπειρία (βίωμα). Σύμφωνα με τους Priest και Gass (1997), ο συμμετέχων μαθαίνει μέσα από τα παρακάτω βιώματα: 1. Στοχασμό, εξερεύνηση της δραστηριότητας. 2. Αξιολόγηση της δραστηριότητας. 3. Ανάλυση λαθών, αποτυχιών.

44 4. Επίδραση των αποφάσεων που παίρνονται κατά τη δραστηριότητα. 5. Πρόληψη συνεπειών. 6. Κατανόηση εμπειριών και μεταφορά βιωμάτων στην καθημερινή ζωή. Επομένως, για να προκύψουν μεγάλα οφέλη από την καλλιέργεια των υπαίθριων δραστηριοτήτων αναψυχής, χρειάζεται να εντοπιστούν και να αναγνωριστούν οι ανάγκες και οι τρόποι με τους οποίους μαθαίνει το άτομο μέσα από την εμπειρία που βιώνει (Stewart, Harada, Fujimoto, & Nagazumi 1996). Αυτή η αναγνώριση αποτελεί και τη μεγαλύτερη πρόκληση για το μέλλον της αναψυχής (Weiskopf 1982). Οι Gray και Gebben (1974), συνδέουν την αναψυχή με διάφορα συναισθήματα, ενώ αποκαλύπτουν ένα χώρο γεμάτο ψυχολογικά οφέλη. Η έρευνα στο χώρο της υπαίθριας αναψυχής, ιδιαίτερα στο χώρο των ψυχολογικών ωφελειών που μπορεί κάποιος να αποκομίσει από συμμετοχή σε αυτές, βρίσκεται σε εμβρυακό στάδιο. Παρόλο που ερευνητές υποστηρίζουν ότι η ύπαιθρος έχει θεραπευτικές ιδιότητες και μπορεί να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στην αντίληψη και εικόνα του ατόμου που συμμετέχει, λίγες προσπάθειες έχουν γίνει για να εξηγήσουν τον τρόπο με τον οποίο επιδρά η ύπαιθρος στην ψυχολογική ευημερία και πώς αλλάζουν τα άτομα που παραμένουν σε αυτήν (Scherl, 1989). Τα τελευταία χρόνια, θεωρίες από το χώρο της ψυχολογίας του αθλητισμού και της άσκησης προσαρμόζονται στις υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής, με στόχο να ερμηνεύσουν διάφορα χαρακτηριστικά στοιχεία και οφέλη που σχετίζονται με αυτές. Παρά ταύτα, έως σήμερα δεν υπάρχει σημαντική ερευνητική τεκμηρίωση. Βασικά στοιχεία των υπαίθριων δραστηριοτήτων, όπως οι λόγοι συμμετοχής, η πνευματική υγεία των συμμετεχόντων, τα εμπόδια, τα συναισθήματα, η ιδανική διέγερση, καθώς και οι συμπεριφορές που εκδηλώνονται από τους συμμετέχοντες, ερμηνεύονται από θεωρίες, όπως κατάστασης ροής, παρακίνησης, ανασταλτικών παραγόντων συμμετοχής, στόχων, προσδοκιών και αυτό-αποτελεσματικότητας. Τα στοιχεία αυτά θεωρούνται ουσιώδη για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής και την ανάπτυξη των ατόμων.

45 Τα τελευταία χρόνια οι δραστηριότητες και τα σπορ που λαμβάνουν χώρα στη φύση γνωρίζουν ιδιαίτερη ανάπτυξη στην Ελλάδα, ενώ δημιουργούνται ειδικά επαγγέλματα και φορείς που τα προωθούν και τα αναδεικνύουν. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι στην ηλιόλουστη, ανάγλυφη και δαντελωτή ως χιλιοδάκτυλη παλάμη Ελλάδα υπάρχουν άπειρα όμορφα τοπία κατάλληλα για τέτοιες δραστηριότητες. Άλλωστε ο Έλληνας, αλλά και κάθε αλλοδαπός περιηγητής, κυρίως των αστικών κέντρων, που κάνει καθιστικές εργασίες χρειάζεται την αναψυχή, τα σπορ και τις διάφορες ήπιες αθλητικές δραστηριότητες, διότι τον ξεκουράζουν, τον ανανεώνουν και του προσφέρουν σωματικές και ψυχικές δυνάμεις για τις εργασιακές υποχρεώσεις.

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 «ΑΚΡΑΙΑ» ΑΘΛΗΜΑΤΑ 4.1. Ορισμός και χαρακτηριστικά των «ακραίων σπορ» Ο όρος «ακραία σπορ» χρησιμοποιείται σε ακριβή μετάφραση από την αγγλική γλώσσα (extreme sports) για να περιγράψει αθλήματα και δραστηριότητες αναψυχής που υλοποιούνται σε φυσικό περιβάλλον και είναι ριψοκίνδυνες καθώς εμπεριέχουν κατά την υλοποίησή τους στοιχεία όπως η πρόκληση, η περιπέτεια, το ρίσκο (Κουθούρης, 2009). Στη σύγχρονη εποχή, είναι αξιοπερίεργη η διαπίστωση ότι ορισμένα άτομα αισθάνονται την ανάγκη να αποζητούν στην καθημερινή τους ζωή εκούσια συνθήκες ρίσκου, βαδίζοντας πολλές φορές, ενάντια στην προσπάθεια της οργανωμένης κοινωνίας για την δημιουργία ενός ασφαλούς και προστατευτικού πλαισίου διαβίωσης όλων των πολιτών. Αυτή η κατηγορία των πολιτών συνεχίζει να αναζητά ριψοκίνδυνες καταστάσεις για συμμετοχή και στην διάρκεια της καθημερινότητας και στην επιλογή δράσεων ελεύθερου χρόνου (Pomfret, 2006). Η τυπική προσέγγιση για την εμπλοκή των ατόμων σε ακραία αθλήματα, ή ριψοκίνδυνες δραστηριότητες αναψυχής που εμπεριέχουν ρίσκο εστιάζεται σε λόγους εσωτερικούς του ατόμου, όπως, κίνητρα (Elmes & Barry, 1999; Ewert, 1985) τύπος προσωπικότητας (Goma-i- Freixanet, 1991; Jack & Ronan, 1998), ατομικές αντιλήψεις και ίσως κοινωνικά πρότυπα (Pomfret, 2006). Τα ακραία σπορ είναι μια δράση που είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ανάπτυξη του Αθλητικού Τουρισμού, της Αναψυχής και του Ελεύθερου Χρόνου. Έχει διαπιστωθεί παγκοσμίως, ότι ο τουρισμός και ο αθλητισμός αποτελούν δύο από τις πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις για πολλές σύγχρονες χώρες, ενώ πρέπει να επισημανθεί και η στενή τους σχέση με τα ακραία σπορ, όπως το BMX, το Bungee Jumping, η Ελεύθερη Κατάδυση, το Ελεύθερο Τρέξιμο, Caving, την Αναρρίχηση, τον Αεραθλητισμό, Mountain Bike, την Ορειβασία, Skateboarding, Snowboarding, Surfing, Kayaking, Rufting, Paintball κλπ.

47 Σύντομη αναφορά στην εμφάνιση και εξέλιξη των ακραίων σπορ παγκοσμίως Στις τελευταίες δεκαετίες όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι παγκοσμίως έλκονται από τα διάφορα ακραία σπορ και επιδίδονται με ιδιαίτερη θέρμη σε αυτά. Ιδιαίτερα μετά το 1990 η συμμετοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες που εμπεριέχουν ρίσκο και περιπέτεια παρουσίασαν ραγδαία ανάπτυξη στην αγορά της αναψυχής ιδιαίτερα στο δυτικό κόσμο. Στις δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνονται και τα «ακραία αθλήματα», όπως το παραπέντε, η αναρρίχηση βράχου, η ελεύθερη πτώση με αλεξίπτωτο, ο αλπινισμός, η κατάβαση ορμητικών ποταμών η χιονοσανίδα κ.α. Το 1998 εκτιμάται ότι μόνο στην Αμερική 14,8 εκατομμύρια άνθρωποι συμμετείχαν σε καταβάσεις ορμητικών ποταμών με δραστηριότητες rafting (Taft, 2001). Το 2002, αναφέρθηκαν μέλη της Αμερικάνικης Ομοσπονδίας Αλεξιπτωτισμού να πραγματοποιούν άλματα (United States Parachute Association, 2002). Σε διάστημα μιας πενταετίας, πάνω από 98 εκατομμύρια άτομα είχαν ταξιδέψει σε τουριστικούς προορισμούς με κίνητρο την συμμετοχή σε «αθλήματα περιπέτειας», εκφράζοντας το 16% του συνολικού πληθυσμού ταξιδιωτών αθλητικού τουρισμού (Μπελογιάννης, Κουρτεσοπούλου & Νικηταράς, 2007). Τα τελευταία 20 χρόνια υπήρξε ο πολλαπλασιασμός των νέων μορφών αθλητισμού που παρουσιάζονται ως «εναλλακτικές λύσεις», και πιθανές προκλήσεις για τους παραδοσιακούς τρόπους ενασχόλησης με τον αθλητισμό (Midol & Broyer, 1995, Rinehart, 1998, Wheaton, 2000). Παραδείγματα τέτοιων δραστηριοτήτων είναι τα αθλήματα εκείνα που έχουν χαρακτηριστεί ποικιλοτρόπως με της λέξεις «δράση», «νέα», «θαύμα», «ακραία» και σπορ «τρόπου ζωής». Οι ετικέτες αυτές λαμβάνουν υπόψη μια ευρεία κλίμακα από τις κυρίως εξατομικευμένες δραστηριότητες, από τις καθιερωμένες δραστηριότητες, όπως αναρρίχηση, surfing και skateboarding, σε νέες δραστηριότητες όπως wakeboarding, base jump και το kite surfing.

48 Αν και συχνά χαρακτηρίζονται ως εναλλακτικά ή ακόμα και αντι-πολιτιστικά, τα αθλήματα τρόπου ζωής, έχουν εμπορικές και ανταγωνιστικές διαστάσεις. Είναι, για παράδειγμα, ένα μέρος του των «παραδοσιακών» αθλητικών δραστηριοτήτων όπως η χιονοσανίδα, ιστιοσανίδα και το καγιάκ που περιλαμβάνονται στους Ολυμπιακούς Αγώνες και υπόκεινται στις ίδιες διαδικασίες εμπορευματοποίησης του αθλητισμού. Αθλητικά γεγονότα όπως τα X-Games, που περιλαμβάνουν μια σειρά από δραστηριότητες όπως το skateboard, το BMX, και την σπορ αναρρίχηση, χρησιμοποιούνται ως στρατηγική μάρκετινγκ για την προσέλκυση νεανικού κοινού και καταναλωτών. Παρ όλα αυτά όλες οι μορφές των ακραίων σπορ- δραστηριοτήτων «τρόπου ζωής» υποστηρίζουν ουσιαστικά το ότι απλά «το κάνουν» για τη συμμετοχή. Η συμμετοχή πραγματοποιείται σε χώρους που συχνά στερούνται ρύθμισης και ελέγχου. Τα σπορ έχουν την τάση να έχουν μια συμμετοχική ιδεολογία που προωθεί την διασκέδαση, την «ηδονή», ανάμειξη, αυτοπραγματοποίηση, «ροή», το να ζουν για τη στιγμή, την αδρεναλίνη και άλλες ενδογενείς ανταμοιβές (Csikzentminalyi, 1990). Συχνά καταγγέλλουν, και σε ορισμένες περιπτώσεις, αντιστέκονται, στην θεσμοθέτηση, τη ρύθμιση και την εμπορευματοποίηση και τείνουν να έχουν ένα διφορούμενο αν όχι παράδοξο τρόπο στις σχέσης με τις παραδοσιακές μορφές του ανταγωνισμού. Τα περισσότερα σπορ τρόπου ζωής τονίζουν τις δημιουργικές και παραστατικές εκδηλώσεις στις δραστηριότητές τους θεσπίζοντας ένα αισθητικό πλαίσιο στο οποίο κάποιος γίνεται ένα με το περιβάλλον του (Booth, 2003; Howe, 2003; Humphreys, 2003; Wheaton, 1997). Είναι γνωστό τα «ακραία σπορ» εμπεριέχουν έντονα το στοιχείο της κουλτούρας. Οι συμμετέχοντες που δραστηριοποιούνται σε μια δραστηριότητα έχουν ανάπτυξη δικό τους κώδικα επικοινωνίας, ρουχισμό, και έναν τρόπο ζωής ο όποιος ταιριάζει με αυτήν την κατηγορία των ανθρώπων που ασχολούνται με μια συγκεκριμένη δραστηριότητα. Υπάρχει μια κοινή βάση στην κουλτούρα όλων των «ακραίων σπορ», αλλάζουν όμως από δραστηριότητα σε δραστηριότητα

49 κάποια στοιχεία όπως ο εξοπλισμός ο ρουχισμός κ.α. Εδώ παίζουν ρόλο και οι εταιρίες που προωθούν προϊόντα συναφή με την δραστηριότητα και επίσης οι επαγγελματίες αθλητές που κάνουν την δραστηριότητα πιο θεαματική και δημιουργούν είδωλα για τους υπόλοιπους συμμετέχοντες. Οι υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής έχουν ένα ευρύ φάσμα από συγκεκριμένες δραστηριότητες οι οποίες δεν είναι πάντα ανταγωνιστικές. Ballooning Orienteering Boating/sailing Parachuting Bungy jumping Picnicking Bushwalking Rafting Camping Rogaining Canoeing Ropes courses Canyoning Sailboarding Caving Scuba diving Climbing Shooting (recreational) Conservation activities Skateboarding/ rollerblading Cycling Skiing (snow): Cross country/nordic Fishing Skiing (snow): Downhill Fossicking/collecting Snorkelling

50 Four-wheel-driving Surfing Hang-gliding/para-gliding Touring Horse riding Waterskiing Hunting (recreational) snowboarding Jet skiing Skimboarding Kayaking (river and sea) Boulder climbing Kite flying Mountain bike riding Motor/trail bike riding Nature studies Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας του SGMA International's of Sports Participation, τα extreme sports είναι τόσο δημοφιλή που προσελκύουν περισσότερο κόσμο και από τα κλασικά παραδοσιακά αθλήματα. ( Εικόνα 2. Κατηγοριοποίηση των «ακραίων» σπορ κατά τoν mintel (2003).

51 Πίνακας συμμετοχής στις υπαίθριες δραστηριότητες στην Αμερική από το Με πράσινο απεικονίζονται οι οικονομικές εισροές σε δισεκατομμύρια, με κόκκινο ο αριθμός συμμετεχόντων σε εκατομμύρια και με γαλάζιο τα ποσοστά συμμετοχής. Αμερικανοί συμμετέχοντες από 6 ετών και πάνω. Εικόνα 3. Πίνακας συμμετοχής στις υπαίθριες δραστηριότητες στην Αμερική από το Εικόνα 4. Συμμετοχή στις υπαίθριες δραστηριότητες με βάση το φύλο

52 ΑΘΛΗΜΑ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ (Συμμετέχοντες έστω και μια φορά το 2004) 1. Inline skating 17,348, Skateboarding 11,592, Paintball 9,640, Artificial Wall Climbing 7,659, Snowboarding 7,110, Trail Running 6,486, Mountain Biking 5,334, Wakeboarding 2,843, BMX Bicycling 2,642, Mountain/Rock Climbing 2,161, Roller Hockey 1,788,000 Εικόνα 5. Τα πιο δημοφιλή ακραία σπορ στις ΗΠΑ(6 χρονών και πάνω) Outdoor foundation 2013 Εικόνα 6. Οικογενειακή κατάσταση στις υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής Outdoor foundation 2013

53 4.1.2 Συμμετοχή σε υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής Το 2012, σχεδόν το ήμισυ του συνόλου των Αμερικανών συμμετείχε σε υπαίθριες δραστηριότητες. Συνολικά, υπήρχαν εκατομμύρια συμμετεχόντων, το οποίο είναι το 49,4% του πληθυσμού των ΗΠΑ. Παρόλο που το ποσοστό των συμμετεχόντων είναι η ίδιο όπως ήταν και το 2011, ο πραγματικός αριθμός των συμμετεχόντων αυξήθηκε κατά περίπου χιλιάδες χάρη στην αύξηση του πληθυσμού. Ο αριθμός των συνολικών υπαίθριων εκδρομών αυξήθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα. Η όρθια κωπηλατοδρομία (Stand up paddling) είχε τον υψηλότερο αριθμό νέων συμμετεχόντων το Περισσότερο από το ήμισυ των συμμετεχόντων δοκίμασαν το άθλημα για πρώτη φορά το 2012 (Outdoor participation 2013). Το τρέξιμο, όπως το τζόκινγκ και το ορεινό τρέξιμο, είναι οι πιο δημοφιλείς δραστηριότητες μεταξύ των Αμερικανών, αναφορικά με τον αριθμό των συμμετεχόντων και τον αριθμό των συνολικών ετήσιων εξορμήσεων. Οι νέοι που δεν συμμετέχουν σε υπαίθριες δραστηριότητες, λένε ότι δεν ενδιαφέρονται. Για τους νεαρούς ενήλικες, η έλλειψη χρόνου είναι μεγαλύτερο εμπόδιο από την έλλειψη ενδιαφέροντος. Ξεκινώντας την υπαίθρια αναψυχή και τη σωματική άσκηση από νωρίς στη ζωή, έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει διάρκεια και αφοσίωση σε αυτό για χρόνια. Μεταξύ των ενηλίκων που είναι συχνοί συμμετέχοντες σε υπαίθριες δραστηριότητες, το 75% συμμετείχε στο μάθημα φυσικής αγωγής στο παρελθόν και το 42% συμμετείχε σε υπαίθριες δραστηριότητες στο δημοτικό σχολείο. (Outdoor participation 2013). Σε έρευνα της Μπαλάσκα Π (2013) οι συμμετέχοντες που πήραν μέρος στην έρευνα συμμετείχαν σε δραστηριότητες αθλητικής αναψυχής. Ένα μικρό ποσοστό συμμετείχε σε υπαίθριες δραστηριότητες-ακραια σπορ. Το 5% ορειβασία- αναρρίχηση και το 7,9% σκι χιονοσανίδα ενώ οι

54 πιο «κλασικές» δραστηριότητες όπως τρέξιμο, προπόνηση με αντιστάσεις, ποδόσφαιρο και άλλα είχαν μεγαλύτερα ποσοστά Σύντομη αναφορά των ακραίων σπορ-ακροβασιών στον αρχαίο κόσμο Ο άνθρωπος, από αρχαιοτάτους χρόνους προκειμένου να ανταπεξέλθει στις ανάγκες της ζωής και του περιβάλλοντος, χρησιμοποίησε διάφορα βασικά στοιχεία της ανθρώπινης κίνησης, όπως είναι η αναρρίχηση, η αιώρηση, η ισορροπία, το τροχάδην, τα άλμα κ.α. Από τους προϊστορικούς και κυρίως από τους ιστορικούς χρόνους υπάρχουν πάμπολλες μαρτυρίες, από τις οποίες αποδεικνύεται ότι ο άνθρωπος καλλιέργησε τις παραπάνω δεξιότητες και ιδιαίτερα τις ακροβασίες και το χορό ως μέσο γύμνασης, θεάματος, αναψυχής, αλλά και θρησκευτικών εκδηλώσεων (Decker, 1994; Χρυσάφης, 1965). Επίσης εάν ανατρέξει κανείς στην αρχαία ελληνική ιστορία, αλλά και μυθολογία θα διαπιστώσει ότι βρίθουν από αθλητικές δραστηριότητες και ακροβασίες, τις οποίες στη σύγχρονη εποχή θα αποκαλούσε κανείς «ακραία σπόρ». Από τη Μινωϊκή Κρήτη π.χ. είναι γνωστά τα ταυροκαθάψια, δηλαδή δύσκολες και επικίνδυνες ακροβασίες με ταύρους (Diem 1967; Μουρατίδης, 2008 Παπαευθυμίου Παπανθίμου, 1982), ενώ ο Όμηρος πολύ συχνά αναφέρεται σε θεαματικές ακροβασίες και χορούς, όπως αυτά των Φαιάκων (Όμηρος, Ιλιάδα, Οδύσσεια). Αλλά και στην κλασική Ελλάδα στις διάφορες ελληνικές πόλεις οι βασιλιάδες και οι άρχοντες καλούσαν στα διάφορα συμπόσια που οργάνωναν κάποιους ακροβάτες, κυρίως κοπέλες, τις λεγάμενες κυβηστρίδες, οι οποίες παρουσίαζαν ένα συναρπαστικό θέαμα με αξιοθαύμαστες ακροβασίες και χορούς, με τη συνοδεία μάλιστα μουσικής (Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί; Ξενοφών, Συμπόσιο; Ηρόδοτος 129; Καϊμακάμης Β., 2003).

55 Σύντομη αναφορά στην εμφάνιση και εξέλιξη των ακραίων σπορ στη σύγχρονη Ελλάδα Τα τελευταία χρόνια το ποσοστό των νέων Ελλήνων που ασχολείται, για ψυχαγωγικούς λόγους με αθλητικές δραστηριότητες, που τις αποκαλούν «ακραία σπορ» έχει αυξηθεί κατά πολύ. Αυτό διαπιστώνεται και από την αύξηση των πωλήσεων εξοπλισμού και συναφών ειδών που χρησιμοποιούνται από τους αθλητές των ακραίων αυτών σπορ. Ας σημειωθεί ότι η Ελλάδα διαθέτει πολύ κατάλληλα μέρη για την καλλιέργεια τόσο των θαλάσσιων, και των εναέριων όσο και των χερσαίων αυτών ακραίων αθλητικών δραστηριοτήτων. Ο Αθλητικός Τουρισμός στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι αποτελεί το 5% της συνολικής τουριστικής βιομηχανίας, με δαπάνες της τάξης των 461 εκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο. Ακόμη, περισσότεροι από είναι οι συμμετέχοντες μεσαίας και ανώτερης οικονομικής τάξης (Κατερινόπουλος, 2010). Τα νησιά Κάρπαθος, Νάξος, Πάρος και Λευκάδα, όπου γίνονται αγώνες windsurf, kitesurf, παρουσιάζουν διαρκώς αυξανόμενες ροές για τα δύο αυτά αθλήματα. Στην Κάλυμνο, που προβάλλεται ως προορισμός για καταδύσεις και αναρρίχηση, το 80% του τουρισμού είναι πλέον «ενεργητικοί» τουρίστες (αθλητικός τουρισμός), ενώ στην Κάρπαθο, περίπου το 40% των κλινών καταλαμβάνεται από ανθρώπους που κάνουν windsurf, kitesurf και περιηγητές» (Τερζάκης, 2009). Ο αθλητικός τουρισμός αναψυχής, δηλαδή ιστιοπλοΐα, καταδύσεις, γκολφ, ιππασία, ορεινή ποδηλασία, αναρρίχηση, windsurfing, kitesurfing κτλ, έχει υπολογιστεί ότι αποφέρει το 10% των συνολικών αφίξεων στην Ελλάδα, αν και δεν έχει γίνει επίσημη καταγραφή (2ο ευρωπαϊκό συνέδριο τουρισμού της Philoxenia). Παρά την αναγνώριση της αξίας του αθλητισμού και τις έρευνες για συμμετοχή σε προγράμματα αθλητισμού στον ελεύθερο χρόνο, διεθνώς υπάρχει έλλειψη στοιχείων όσο αφορά τα ποσοστά συμμετοχής των Ελλήνων στις υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής (Alexandris & Carroll 1997 a,b).

56 Τέλος να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα λαμβάνουν χώρα και άλλα ακραία αθλήματα λιγότερο διαδεδομένα, όπως είναι το skateboarding, η χιονοσανίδα, το surf στα κύματα, το bmx, το downhill MTB, το skydiving, το αλεξίπτωτο πλαγιάς, το wakeboard και πολλά άλλα τα οποία αρχίζουν και αποκτούν ολοένα και περισσότερο κοινό. Ένα από τα νέα ανατρεπτικά αθλήματα είναι το parkour όπου εξασκείτε σε εξωτερικό και εσωτερικό χώρο (πάρκα, προαύλιου χώρους, φυσικό περιβάλλον, γυμναστήρια κ.α.) Είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα νέα αθλήματα και στη χώρα μας για τη οι συμμετέχοντες μπορούν να «τρέχουν ελεύθεροι πάνω από αστικά εμπόδια» κάνοντας διάφορες ακροβατικές κινήσεις και πρέπει να έχουν δύναμη αλλά και τρομερή ευελιξία. Οι κινηματογραφικές ταινίες, οι διάφορες διαφημίσεις και τα video games έχουν διαδραματίσει πολύ σημαντικό ρόλο στην διάδοση του Parkour στην χώρα μας. Άλλωστε έχει γίνει και το πρώτο σεμινάριο για προπονητές parkour ADAPT LEVEL Η έμφυτη τάση του ανθρώπου να δοκιμάζει τα κινητικά του όρια και η αδρεναλίνη Η ανθρώπινη φύση κυριαρχείται από ένστικτα που καθορίζουν ιδιαίτερα τη συμπεριφορά του ατόμου εφ όρου ζωής. Ο άνθρωπος έχει έμφυτη την τάση στην πορεία της ζωής του να αναζητά συνεχώς νέες εμπειρίες, αποστολές και προκλήσεις. Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και της επιβίωσης τον ωθούν να λάβει ρίσκα, να τολμά και να διακινδυνεύει προκειμένου να διευρύνει τους ορίζοντές του, να γνωρίσει νέες εμπειρίες και να θέσει νέα όρια. Η ενασχόληση του σύγχρονου ανθρώπου με ακραίες δραστηριότητες, εντάσσεται κατ αρχάς στην έμφυτη τάση του να θέλει να δοκιμάσει νέες κινητικές εμπειρίες και νέα όρια σε συνδυασμό με το θέαμα, τον αθλητισμό και την αναψυχή. Η λέξη και ο όρος που κυριαρχεί στους ανθρώπους που ασχολούνται με τις ακραίες, θεαματικές και πολλές φορές επικίνδυνες αθλητικές δραστηριότητες είναι η «Αδρεναλίνη». Πρόκειται για σημαντική ορμόνη, η οποία βοηθά τον οργανισμό να κινητοποιήσει όλες τις πηγές ενέργειάς του, σε περιπτώσεις έντονης δραστηριότητας διεγείροντας το συμπαθητικό νευρικό

57 σύστημα για επείγουσα ενέργεια κατά τη λεγόμενη «αντίδραση μάχης ή φυγής» ( Τα κύρια ψυχολογικά χαρακτηριστικά των ατόμων που επιδίδονται σε ακραία σπορ, η τεστοστερόνη και η ενδορφίνη Τα άτομα που λαμβάνουν μέρος σε επικίνδυνα σπορ, είναι κυρίως εξωστρεφή, κοινωνικά, ανήσυχα και δραστήρια. Σε τέτοιες δραστηριότητες πρωτοστατούν συνήθως, οι άνδρες, αφού πιστεύουν ότι μέσα από αυτές επιβεβαιώνεται όχι μόνο η κινητική τους ικανότητα, αλλά κυρίως αναγνωρίζεται η αρρενωπότητά τους και η γενικότερη παρουσία τους στην κοινωνία. Οφείλεται κυρίως στην τεστοστερόνη, μια ορμόνη που καθορίζει την ανδρική δραστηριότητα ( 3. Επιπλέον, με τη συμμετοχή σε ακραία σπορ, εξασφαλίζεται έκκριση της αδρεναλίνης, η ουσία της εγρήγορσης που οδηγεί στην εμφάνιση συναισθημάτων ικανοποίησης και ευχαρίστησης, αλλά και εθισμό σε αυτά. Είναι μια επιλογή που εκφράζει την ανάγκη για αποβολή του στρες, αλλά και της έντονης ανταγωνιστικότητας και επιθετικότητας του ατόμου. Δεδομένου ότι, η εκτόνωση αυτών των παρορμήσεων, αποτελεί μια απαραίτητη λειτουργία της ανθρώπινης προσωπικότητας, μια προσπάθεια αυτοκάθαρσης. 2 Αδρεναλίνη: Όταν ο οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση υπερέντασης, στρες, χάρη της αδρεναλίνης και της νοραδρεναλίνης προκαλείται αύξηση του ποσού της γλυκόζης στο αίμα, διαστολή των βρόγχων, επιτάχυνση των παλμών της καρδιάς, αύξηση της πίεσης του αίματος, συστολή των αγγείων του πεπτικού συστήματος και του δέρματος, διαστολή της κόρης του ματιού, ανόρθωση των τριχών κ.λπ. Ως αντισταθμιστική ή αντιρροπική ορμόνη προκαλεί το ήπαρ να απελευθερώσει γλυκόζη και τα κύτταρα να απελευθερώσουν λιπαρά οξέα. Με αυτόν τον τρόπο παράγεται επί πλέον ενέργεια. Στην περίπτωση που η ινσουλίνη, δεν επαρκεί, η έκκριση της επινεφρίνης και παρεμφερών αντισταθμιστικών ορμονών μπορεί να οδηγήσει σε υπεργλυκαιμία και κετοξέωση. 3 Η τεστοστερόνη είναι μια στεροειδής ορμόνη που ανήκει στην ομάδα των ανδρογόνων. Στα θηλαστικά η τεστοστερόνη εκκρίνεται από τους όρχεις των αρσενικών και τις ωοθήκες των θηλυκών, αν και μικρές ποσότητες εκκρίνονται και από άλλους αδένες, όπως τα επινεφρίδια. Είναι η κύρια αρσενική φυλετική ορμόνη και χρησιμοποιείται και σαν στεροειδές αναβολικό. Και στα δυο φύλα η τεστοστερόνη παίζει βασικό ρόλο σε ορισμένα θέματα υγείας κα σεξουαλικής συμπεριφοράς. Είναι μεταξύ άλλων υπεύθυνη για την ενίσχυση της λίμπιντο, για αυξημένη ενέργεια και παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η συγκέντρωση της τεστοστερόνης στο αίμα είναι χαμηλή κατά την παιδική ηλικία, όμως με την έλευση της ήβης αυξάνεται ραγδαία στους άντρες. Η τεστοστερόνη ελέγχει τον σχηματισμό των αντρικών χαρακτηριστικών του φύλου και την ανάπτυξή τους.

58 Για τους λάτρεις αυτών των σπορ ή άλλων επικίνδυνων δραστηριοτήτων, το ύψιστο σημείο τους κρύβεται στην ακραία στιγμή του κινδύνου, όταν βρίσκονται μετέωροι στον αέρα, ή όταν πηδάνε από δύο με τρεις χιλιάδες μέτρα και ανοίγουν το αλεξίπτωτό τους διακόσια μέτρα πριν φτάσουν στο έδαφος. Μετά το τέλος του κατορθώματος, γιατί για τα μέτρα του κοινού ανθρώπου πρόκειται για κατορθώματα, την έκκριση της αδρεναλίνης ακολουθεί μια θριαμβευτική έκκριση ενδορφίνης 4 και εγκεφαλίνης, που επιβραβεύουν αυτόν τον μετεωρισμό του «ήρωα» ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, μερικά δευτερόλεπτα ή μερικές ώρες, ανάλογα με την περίπτωση ( (Σχετική έρευνα έχει κάνει ο Δρ. Θανάσης Τζιαμούρτας, αναπληρωτής καθηγητής βιοχημείας της άσκησης στο ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας). Συνήθως, οι περισσότεροι άνθρωποι ανήκουν σε μια ενδιάμεση κατηγορία, όπου παρουσιάζουν μια μέτρια τάση αναζήτησης καινούργιων εμπειριών και μια διστακτικότητα να πιέσουν τα όριά τους με ακραίες επιλογές. Γενικά, η εμπλοκή με τα επικίνδυνα σπορ, είναι μια απολύτως φυσιολογική ασχολία που εμπεριέχει και αρκετές ευεργετικές επιδράσεις πάνω στην προσωπικότητα του ατόμου. Το βοηθάει π.χ. να αποβάλει το στρες, του δίνει τη δυνατότητα να συναναστρέφεται με άτομα που μοιράζονται ένα κοινό στόχο, ενώ ενισχύεται σημαντικά και η αυτοπεποίθησή του. Επιπλέον, πολλές φορές με έναν πρωτότυπο και δημιουργικό τρόπο, επεκτείνει τα εσωτερικά και εξωτερικά του όρια. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο άνθρωπος έχει έμφυτη την αυτοπροστασία, ενώ το περισσότερο σαγηνευτικό, περιπετειώδες αλλά και επικίνδυνο άθλημα είναι η ίδια μας η ζωή. 4 Η ενδορφίνη είναι μία από τις 3 κύριες ομάδες ενδογενών οπιοειδών που παράγονται στον εγκέφαλο, με αντιπροσωπευτικότερη τη β-ενδορφίνη, η οποία έχει την ισχυρότερη αναλγητική δράση. Επομένως είναι η anti-stress φυσική ορμόνη της ευεξίας και της ανάλγησης. Σταματάει τον πόνο, καθησυχάζει αγωνίες, ενεργοποιεί θετικές σκέψεις και οπλίζει χαμογελαστές συμπεριφορές. Είναι η φυσική άμυνα του οργανισμού σε καθημερινές επιθέσεις απαισιοδοξίας. Οι ενδορφίνες όταν παράγονται σε μεγάλες ποσότητες και διαρκώς, καθιστούν πολλά όργανα του ανθρώπου υγιέστερα και γι αυτό χαρακτηρίζονται ως το πολυτιμότερο δώρο του θεού στον άνθρωπο. Ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα σε καταστάσεις stress και βοηθούν στην καλύτερη κυκλοφορία του αίματος. Επίσης, έχουν αντιγηραντική δράση και βελτιώνουν την μνήμη, διατηρώντας τα εγκεφαλικά κύτταρα νέα και υγιή και συνεισφέροντας έτσι στη διατήρηση αρμονικών σχέσεων μεταξύ συναδέλφων και στην δημιουργική και με μεγαλύτερη διάρκεια σκέψη.

59 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ 5.1. Ιστιοσανίδα Η ιστιοσανίδα (windsurfing), είναι μια ειδική σανίδα-σκάφος που επιπλέει και κινείται με τη βοήθεια ενός ελεύθερου πανιού, το οποίο αναρτάται σε ένα σταθερό κατάρτι. Κατά τη διάρκεια της ναυσιπλοΐας, το κατάρτι μπορεί να περιστρέφεται και να αλλάζει θέση σαν κοχλίας. Η ιστιοσανίδα μπορεί να θεωρηθεί ως μια μικρότερη εκδοχή του ιστιοφόρου, αλλά και ως επέκταση της σανίδας του σερφ (surf). Μπορεί να γίνει είτε σε ήρεμα νερά, είτε σε ταραγμένα νερά, ακόμα και όταν έχει κύματα. Διακρίνουμε δύο κατηγορίες ιστιοσανίδων, αυτές με πτερύγιο και τις funboard. Η πατρότητα- εφεύρεση της ιστιοσανίδας αποδίδεται σε διάφορους. Αρχικά, ένας νέος Άγγλος, ο Peter Chilvers, σχεδίασε στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ένα είδος ιστιοσανίδας, που θεωρείται πρόδρομος αυτής που στη συνέχεια εξελίχθηκε. Τον Μάιο του 1964, στην Πενσυλβάνια, ένας Αμερικάνος, ο Newman Darby, τοποθέτησε ένα κατάρτι με ένα πανί πάνω σε μια σανίδα του σερφ, η οποία είχε μήκος τρία μέτρα και 90 εκατοστά πλάτος. Η παραπάνω σανίδα βρισκόταν στο πίσω μέρος του αγωνιζόμενου, είχε ένα κατάρτι και ένα σημείο σύνδεσης, ενώ υπήρξε δυνατότητα σύνδεσης μόνο πλευρικά. Στα επόμενα δύο χρόνια ο Newman βελτίωσε την παραπάνω διάταξη, αλλά δεν μπόρεσε να πείσει επενδυτές για την αξία της.

60 Τον Ιανουάριο του 1965 ο Γάλλος Serge Loiselot κατέθεσε αίτηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας για έναν «δίσκο με ιστίο» («plateau à voile»). Αυτό ήταν ένα επίπεδο κουτί πολύ χαμηλής πυκνότητας που μπορούσε να επιπλέει, ενώ είχε ωοειδές σχήμα χωρίς αιχμηρές άκρες. Έτσι λοιπόν είχε συνολικά μια καρίνα, ένα κάθετο κατάρτι, που υποστήριζε ένα άλλο οριζόντιο κατάρτι μήκους ενός μέτρου, όπου ήταν στερεωμένο ένα τριγωνικό πανί. Αυτή η κατασκευή μπορούσε να αποσυναρμολογηθεί πλήρως. Εικόνα.7. Σχέδιο από το δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που κατατέθηκε το Το 1968, ο σέρφερ Hoyle Schweitzer και ο αεροναυπηγός μηχανικός Jim Drake, ανέπτυξαν το σύστημα της ελεύθερης άρθρωσης (universal joint), που επιτρέπει στα ιστία να κινούνται προς όλες τις κατευθύνσεις, κάτι που ήταν εμπνευσμένο από την άρθρωση τύπου καρντάν των αυτοκινήτων. Δημιούργησαν επίσης το wishbone, που είναι ένας διπλός κρίκος που κρατάει τα άλμπουρα και θυμίζει σε σχήμα οστά, από τα οποία και προέκυψε ως έμπνευση. Ο Jim Drake και ο Hoyle Schweitzer δημιούργησαν την επωνυμία Windsurfer για να εξασφαλίσουν ένα δίπλωμα ευρεσιτεχνίας στις χώρες που είχαν τις πιο κοντινές εμπορικές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Επειδή δεν είχαν τα μέσα να καταθέσουν την ευρεσιτεχνία σε περισσότερες από δύο ευρωπαϊκές χώρες, επέλεξαν την Αγγλία και τη Γερμανία. Ο Hoyle Schweitzer εξαγόρασε στη συνέχεια το μερίδιο των δικαιωμάτων του Jim Drake.

61 Το 1973, η ολλανδική εταιρεία Ten Cate αγόρασε την άδεια του Windsurfer για την Ευρώπη και έτσι εισήγαγε τις πρώτες ιστιοσανίδες. Στην αρχή το άθλημα αυτό αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στη Γαλλία, με τους πρωτοπόρους Patrick Carn, Charles Daher, Pierre-Yves Gires, και Yves Loisance. Παράλληλα κάποιοι κατασκευαστές, αφού εμπνεύστηκαν από την αυθεντική ιστιοσανίδα Windsurfer κατασκεύασαν δικές τους, χωρίς βέβαια να πληρώσουν τα δικαιώματα. Η εφεύρεση της δέστρας, που επιτρέπει τον έλεγχο μεγαλύτερου πανιού, βοήθησε στη βελτίωση της παλιάς πρακτικής και έτσι εξελίχθηκε η σύγχρονη. Το 1977 κυκλοφόρησε η Rocket Windsurfer, μια σανίδα μικρότερου μεγέθους, με υποδοχές που δένονται τα πόδια (footstrap), και με κατάρτι που μπορούσε να κινείται προς τα πίσω. Έτσι η σανίδα funboard, που επιτρέπει τη ναυσιπλοΐα σε κύματα και ισχυρό άνεμο, είχε μόλις γεννηθεί. Ας σημειωθεί ότι ο Robby Naish υπήρξε ο πρώτος πρωταθλητής κόσμου στο άθλημα της ιστιοσανίδας, στην ηλικία μάλιστα των δεκατριών ετών το Η ιστιοσανίδα (windsurfing), η οποία έγινε ολυμπιακό άθλημα στο Λος Άντζελες (1984), είναι ένα συναρπαστικό άθλημα για όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτου ηλικίας και φύλου. Δεν απαιτεί ιδιαίτερη σωματική δύναμη, αφού τον κυριότερο ρόλο παίζει η σωστή τεχνική. Πέρα από τη διασκέδαση και την πολύπλευρη σωματική καλλιέργεια, το windsurfing έχει γίνει, από το 1985 και επαγγελματικό σπορ, καθώς και άθλημα επιδείξεων και αγώνων σε κλειστούς χώρους, όπου δημιουργούνται οι απαραίτητες τεχνητές συνθήκες. Οι βελτιωμένες κατασκευές των τελευταίων χρόνων και η εξειδικευμένη προπόνηση των σέρφερς επιτρέπουν ευελιξία και μεγάλες ταχύτητες στο windsurfing. Στη μακρινή Ναμίμπια, έσπασε το φράγμα των 50 κόμβων ταχύτητας (μέση ταχύτητα σε 500 m) με το νέο παγκόσμιο ρεκόρ ταχύτητας windsurfing να φτάνει πλέον τους 52,05 knots (δηλαδή km/h).

62 Καθώς στην Ελλάδα, οι καιρικές συνθήκες είναι ιδανικές για το άθλημα αυτό (ήπιο κλίμα, κατάλληλη ένταση ανέμων κ.λπ.), ολοένα και περισσότεροι Έλληνες ασχολούνται συστηματικά με αυτό, γι αυτό άλλωστε γνωρίσει θεαματική ανάπτυξη. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια, κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών, πραγματοποιούνται σε διάφορα σημεία της χώρας ευρωπαϊκοί και παγκόσμιοι αγώνες (τουρνουά) και πρωταθλήματα, μερικοί από τους οποίους είναι από τους σημαντικότερους διεθνώς. Ο Νίκος Κακλαμανάκης αθλητής της ιστιοσανίδας και δύο φορές Ολυμπιονίκης είναι ένα κλασικό παράδειγμα. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Βαρκελώνης παίρνει την ένατη θέση και στην Ατλάντα το 1996 κατακτά το χρυσό μετάλλιο, όπου παίρνει και την προσωνυμία γιος του ανέμου και ήταν και ο σημαιοφόρος της αποστολής. Στην επόμενη ολυμπιάδα το 2000 στο Σύδνεϋ πήρε την έκτη θέση και ήταν ο σημαιοφόρος της ελληνικής αποστολής. Το 2004 στην Αθήνα κατέκτησε το δεύτερο ολυμπιακό μετάλλιο, ασημένιο αυτή την φορά. Στην ίδια διοργάνωση, o Έλληνας Νίκος Βαρδαλάχος (ιδρυτικό μέλος του Πανελληνίου Συνδέσμου Αθλητών Windsurfing κατηγοριών Speed και Slalom, HSSWA) πέτυχε νέο πανελλήνιο ρεκόρ ταχύτητας με 50,56 knots, ενώ είναι πλέον και επίσημα ο πέμπτος ταχύτερος windsurfer της υφηλίου (

63 Ορειβασία Βασικά η ορειβασία είναι μια φυσική δραστηριότητα, η οποία στην απλούστερη μορφή της σημαίνει την ανάβαση, την πεζοπορία στο βουνό. Υπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι ανάβασης με διαφορετικές μεθόδους και μέσα. Με την ευρύτερη έννοια η ορειβασία περιλαμβάνει τις εξής επί μέρους μορφές ανάβασης: κλασική ορειβασία, αναρρίχηση, ορειβατικό σκι, αλμπινισμός. Έτσι κάποιος μπορεί να ασκείτε με μέρος η με το σύνολο των μορφών της δραστηριότητας αυτής. Η ετυμολογία (προσδιορισμός της αρχικής σημασίας- ρίζας) της λέξης ορειβασία (ορεοβασία), είναι βέβαια το περπάτημα στο βουνό, αλλά δεν πρέπει να αρκεστούμε μόνο στην ξερή αυτή ερμηνεία, γιατί οι λέξεις αποκτούν, εκτός από τη βασική τους έννοια και τις συμπληρωματικές ερμηνείες που κατά καιρούς τους δίνουν, με τη χρήση, οι άνθρωποι. Έτσι, εκτός από τις έννοιες του ορειβατείν (ανάβαση), του κρημνοβατείν ( αναρρίχηση) και του πετροβατείν (αναρρίχηση σε βράχοχιόνι) που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες, έλεγαν και ορειβασία ή τα ορειβάσια, τη θρησκευτική τελετή κατά την οποία οι συμμετέχοντες ανέβαιναν στα βουνά, ενώ οι Ρωμαίοι έλεγαν ορειβάτες (oribatae) τους ακροβάτες που εκτελούσαν επικίνδυνες ασκήσεις ισορροπίας σε ψηλούς τοίχους που παρίσταναν βουνά. Ο Στράβων αναφέρει ότι οι αναχωρήσεις και αναβάσεις γυναικών στα διάφορα βουνά, Παρνασσό, Κιθαιρώνα, Ταΰγετο κ.ά. για συμμετοχή σε μυστηριακές τελετές αποκλήθηκαν ορειβασία. Οι λόγοι που ανεβαίνουν οι άνθρωποι στα βουνά είναι πολλοί. Στην αρχαιότητα, αλλά και στους επόμενους αιώνες, ανέβαιναν για να καλύπτουν βασικές βιοτικές τους ανάγκες (κυνήγι, υλοτομία, βοσκή, καλλιέργειες κ.ά.). Ανέβαιναν ακόμα ή διέσχιζαν τα βουνά και για εμπόριο (κυρίως οι ορεινές φυλές), για πόλεμο(αγησίλαος Β., Μέγας Αλέξανδρος, Αννίβας, Ιούλιος Καίσαρ, Αιμίλιος Παύλος κ.ά.), αλλά και για Θρησκευτικούς λόγους(τελετές, ανέγερση ναών, ιερών, βωμών κ.ά.) ή για επιστημονικούς σκοπούς (παρατηρήσεις ηλίου ή και ηφαιστείων, υψομετρήσεις κ.ά.).

64 Η σύγχρονη ορειβασία αρχίζει με το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και απλώνεται σε όλες τις ηπείρους. Με την εξάπλωση αυτή αρχίζει και η ειδίκευση στις αναρριχήσεις του πάγου, του βράχου, στο ορειβατικό σκι κλπ. Έτσι δημιουργούνται και νέα τεχνικά μέσα αναρρίχησης. Αρχίζει μάλιστα να διαμορφώνεται μία διαφορά αντιλήψεων μεταξύ των οπαδών της παλαιάς και της νέας σχολής, δηλαδή της ελεύθερης και της τεχνικής αναρρίχησης. Οι παλαιοί μένουν παντού και πάντοτε πιστοί στις παραδόσεις, ενώ οι νέοι ανοίγουν καινούργιους δρόμους. Αυτός είναι ο νόμος της εξέλιξης Σήμερα, πάλι για τους ίδιους λόγους οι άνθρωποι ανεβαίνουν ή διασχίζουν βουνά, ίσως σε μικρότερη κλίμακα, αλλά τώρα όμως υπάρχει και μία κατηγορία ανθρώπων, οι ορειβάτες, που ανεβαίνει στα βουνά για άλλους λόγους, τελείως διαφορετικούς. Οι ορειβάτες ανεβαίνουν στα βουνά από ευχαρίστηση(κατά κύριο λόγο), από διάθεση εξερεύνησης ή κατάκτησης, από την έλξη των δυσκολιών και την έντονη επιθυμία να τις υπερνικήσουν, από περιέργεια, για σωματική άσκηση, για πνευματική ξεκούραση κ.α. Και κάτω από αυτό το πρίσμα θα εξετάσουμε την έννοια ορειβασία, δηλαδή θα αναλύσουμε, θα ονομάσουμε και θα οριοθετήσουμε το σύνολο της δράσης αυτών ειδικά των ανθρώπων στο βουνό. Παράλληλα όμως με τη φυσιολογική μεταλλαγή της ανάβασης ή της διάσχισης των βουνών(όχι τόσο της ουσίας της πράξης, όσο της τεχνικής και του κίνητρου) έχουν αλλάξει και τα διάφορα εξαρτήματα που χρησιμοποιούνται. Π.χ. οι ξύλινοι κεντρωτοί τροχίσκοι των Αρμενίων για τα πέλματα, έγιναν κραμπόν, τα κεντρωτά ωμοβόϊνα των Καυκασίων και τα κυκλόποδα των Βυζαντινών, έγιναν ρακέτες χιονιού, οι ξύλινοι πασσαλίσκοι των Μακεδόνων, που χρησιμοποίησαν για να αναρριχηθούν στο Hindou-Koush των Ινδιών, έγιναν καρφιά αναρρίχησης, οι σιδερένιοι πάσσαλοι, που χρησιμοποιούσαν οι στρατιώτες του Μεγάλου Αλεξάνδρου για τη στήριξη των σκηνών τους, αλλά και για την ανάβαση των παγωμένων πλαγιών του Καυκάσου, έγιναν ορειβατικές σκαπάνες (πιολέ) ή πατήματα/πιασίματα σε παγωμένο πεδίο κ.ά. Η συχνότητα ανάβασης ή το κίνητρο που ωθεί κάποιον να ανέβει στο βουνό, έχει βέβαια σημασία, αλλά μόνο για το χαρακτηρισμό του, δηλαδή εάν είναι ορειβάτης ή όχι, γιατί ορειβάτης

65 είναι αυτός που επιδίδεται στην ορειβασία σε όλες τις μορφές της. Η πράξη, δηλαδή το σύνολο της δράσης του πάνω στο βουνό(έστω και αν γίνει μόνο μία φορά) μπορεί να είναι και να χαρακτηριστεί κάλλιστα ορειβασία, όπως ένας γεωλόγος π.χ. κάνει ορειβασία για να μελετήσει τα διάφορα πετρώματα ενός βουνού, αλλά δεν είναι ορειβάτης. Έτσι, ορειβασία (mountaineering), με τη γενική έννοια, είναι η ανάβαση στα βουνά, είτε χαμηλά, είτε ψηλά, π.χ. Κορομπίλι, Πάρνηθα, Όλυμπος, Άλπεις, Άνδεις, Ιμαλάϊα. Αλλά, λέγοντας ανάβαση (ascent) εννοούμε την κοπιαστική, πολύωρη ή πολυήμερη πορεία και σκαρφάλωμα που κάνουμε, ντυμένοι κατάλληλα και φορτωμένοι με σακίδιο και άλλα ορειβατικά υλικά, με σκοπό να «κατακτήσουμε» ένα βουνό, είτε ανεβαίνοντας μία κορυφή του (περπατώντας ή αναρριχώμενοι), είτε διασχίζοντάς το(με τα πόδια ή και με ορειβατικά σκι). Ο όγκος, το ύψος και η μορφολογία του βουνού, οι κλιματολογικές συνθήκες (χιόνι- πάγος) που επικρατούν κατά την ανάβαση ή τη διάσχισή του, καθώς και το είδος της ανθρώπινης δράσης, είναι στοιχεία και κριτήρια που διαφοροποιούν τη γενική έννοια της ορειβασίας και επιτρέπουν (επιβάλλουν) τη διάκριση και τη διαίρεσή της σε απλή ορειβασία, δύσκολη ορειβασία και αναβάσεις υπερυψηλών βουνών (όπως θα αναλύσουμε παρακάτω). Απλή ορειβασία χαρακτηρίζεται η ανάβαση σε οποιοδήποτε μέσο ή ψηλό βουνό ή η διάσχιση και κατάβασή του, από μέρη όμως που γενικά χαρακτηρίζονται βατά και δεν απαιτούν για την ανάβασή τους ή το πέρασμά τους ή την κατάβασή τους, ειδικές γνώσεις, τεχνικές και σύνεργα. Το είδος αυτό της ορειβασίας συνηθίζεται να λέγεται ορεινή πεζοπορία (mountain hiking). Ο όρος αυτός όμως είναι ελλιπής, γιατί δε χαρακτηρίζει σωστά το σύνολο της δράσης που απαιτεί η απλή ορειβασία, η οποία περιέχει την έννοια της ανάβασης, που βέβαια δεν υπονοεί καθόλου η ορεινή πεζοπορία, στην οποία, κατά γενική ομολογία κυριαρχεί ή έννοια της πεζοπορίας πάνω στο βουνό. ηλαδή η ορεινή πεζοπορία είναι τμήμα της απλής ορειβασίας. Έτσι την ανάβαση σε ένα βουνό είναι πιο σωστό να τη χαρακτηρίζουμε απλή ορειβασία ή ανάβαση στο τάδε βουνό, ενώ τη διάσχισή του ή την περιπλάνηση πάνω σε αυτό ή και το κατέβασμά του (και μόνον αυτά) μπορούμε να τα χαρακτηρίζουμε και ορεινή πεζοπορία. Αυτός όμως που ασχολείται αποκλειστικά με αυτού του

66 είδους τη μορφή ορειβασίας δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται ορειβάτης, αλλά μόνο πεζοπόρος (hiker). ύσκολη ορειβασία χαρακτηρίζεται η ανάβαση και η διάσχιση κάθε μέσου ή ψηλού βουνού, από διαδρομές όμως που παρουσιάζουν ορισμένου είδους δυσκολίες και αναγκαστικά απαιτούν ειδική τεχνική και όργανα. Επειδή όμως ο όρος δύσκολη ορειβασία είναι γενικός, επιβάλλεται να χαρακτηρίζου με τις εκάστοτε ορειβατικές δραστηριότητες, λόγω των μεγάλων διαφορών που παρουσιάζουν τα στοιχεία που τη χαρακτηρίζουν (βουνά, πεδίο, κλιματολογικές συνθήκες, είδος ανθρώπινης δράσης), σε αλπινισμό και σε αναρρίχηση βράχου Αλπινισμός (alpinism) βασικά είναι η ανάβαση και η αναρρίχηση στις Άλπεις, αλλά έχει καθιερωθεί να χαρακτηρίζεται αλπινισμός η ανάβαση και η διάσχιση (πεζοπορία- αναρρίχησηορειβατικό σκι) κάθε μέσου ή ψηλού βουνού( που το ύψος του όμως δεν υπερβαίνει το ύψος των Άλπεων ή έστω το ύψος εκείνο στο οποίο συνήθως εμφανίζονται έντονα τα συμπτώματα της ασθένειας των βουνών), με ιδιαίτερα δύσκολες μορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες και για την οποία ανάβαση ή διάσχιση απαιτούνται ειδικές γνώσεις και σύνεργα και υποχρεωτικά εφαρμόζεται ή η τεχνική πάγου- παγωμένου χιονιού (χρήση κραμπόν και πιολέ, δέσιμο σε σχοινοσυντροφιά, χρήση ορειβατικών σκι κ.ά.) ή η τεχνική της μικτής αναρρίχησης βράχου- πάγου (μικρού ή μεγάλου βαθμού δυσκολίας) και με χρήση διαφόρων βοηθητικών οργάνων (καρφιά, σχοινιά, καραμπίνερ, μαρτό κ.ά.). Σημείωση: Ορειβατικό σκι (ski mountaineering) είναι η τέχνη του να κινείται κάποιος σε χιονισμένες πλαγιές βουνών με ένα ζευγάρι σκι. Είναι συνδυασμός σκι κατάβασης και σκι αντοχής. Το ορειβατικό σκι είναι καθαρό άθλημα, με την έννοια ότι δεν απαιτούνται εγκαταστάσεις στο βουνό, γιατί οι διαδρομές γίνονται σε διάφορα πεδία του φυσικού ανάγλυφου. Οι αθλητές αγωνίζονται, είτε μόνοι τους, είτε σε ζευγάρια, σε οροθετημένες διαδρομές που περιλαμβάνουν πλήθος δυσκολιών τόσο με σκι όσο και αλπινισμού, αναρρίχησης, αντοχής κ.ά. Νικητής ή νικήτρια ομάδα (2 άτομα) αναδεικνύεται όποιος έχει καλύτερο χρόνο και λιγότερες ποινές που πιθανόν να πάρει κατά τη διάρκεια του αγώνα. Οι πρώτοι διεθνείς αγώνες έγιναν το 1992, αλλά στοιχεία αυτού

67 του αθλήματος υπήρχαν ήδη στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες το1924 στο Chamonix και το 1948 στο Saint Moritz, όπου διεξήχθη το αγώνισμα της «στρατιωτικής περιπολίας» (μόνο στους δύο αυτούς Ολυμπιακούς Αγώνες έγινε τέτοιο αγώνισμα). Στη σύγχρονη μορφή του θεωρείται ότι ξεκίνησε το1887 με τη διάσχιση της Γροιλανδίας που έγινε με σκι. (Ελληνική ομοσπονδία ορειβασίας αναρρίχησης, Σύγχρονη ορειβασία Από τις Άλπεις η ορειβασία μεταφέρεται στα Πυρηναία, στον Καύκασο, στη Τάτρα, στη Γροιλανδία, στη Βόρεια και Νότια Αμερική, στην Αφρική στους δύο πόλους και στην υψηλότερη οροσειρά της Γης, στα Ιμαλάϊα. Καύκασος. Το καλοκαίρι του 1868 οι Άγγλοι Φρέσφιλντ, Μούρ και Τάκερ ανεβαίνουν στις δύο κυριότερες κορυφές (Ελ μπρους 5635 μ. και Κασμπέκ 5042 μ.). Ο Μάμμορυ με οδηγό τον Μπύρκερ αναρριχάται στις ορθοπλαγιές του Ντυστάου (5200 μ.), Σκάρρα (5195μ.) και Ούσμπα 4.700). Αφρική. Η υψηλότερη κορυφή Κιλιμάντζαρο (6.010 μ.) πατήθηκε για πρώτη φορά από τον Γερμανό Χάνς Μάγιερ το Το βουνό Κένυα (5.240 μ.) έπειτα από μερικές ανεπιτυχείς προσπάθειες πατιέται από μιά αποστολή με αρχηγό τον Αγγλο Σέρ Χάρφοντ Μακκίντερ το Ο τρίτος μεγάλος ορεινός όγκος της Αφρικής Ρουβεντζόρι (5.125 μ.), πατήθηκε ύστερα από πολλές προσπάθειες το 1905 από τον δούκα του Αμπρούτζι (οδηγοί Ιωσήφ Πέτιγκαλ και Καίσαρας Μπουερέλ). Β. Αμερική. Η υψηλότερη κορυφή της Αλάσκας Μάκ Κίνλεϋ (6.240 μ.) πατήθηκε το 1913 από έναν ντόπιο τον αρχιδιάκο Στούκ. Ν. Αμερική. Στην περιοχή αυτή βρίσκεται η μεγαλύτερη σε μήκος οροσειρά της γής, περίπου χιλιόμετρα, οι Άνδεις, που έχουν και τις υψηλότερες κορυφές μετά τα Ιμαλάϊα. Η πιο υψηλή από

68 αυτές είναι η Ακοκάνγουα (7.010 μ.). Το 1872 ο Γερμανός Βίλχελμ Ράϊντ και Α. Μ. Εσκαμπάρ πάτησαν το Κοτοπάζη (5.897 μ.). Η Αναπούρνα, ύψους μ., είναι η πρώτη από τις 8άρες κορυφές των Ιμαλαίων που πατήθηκε από άνθρωπο και ειδικά από την Γαλλική αποστολή, υπό τον Μώρις Χέρτσοκ το Το Everest έχει το προνόμιο να είναι από μόνο του μια αθλητική επίδοση, ένα παγκόσμιο ρεκόρ: Κανείς δεν μπορεί να ανέβει ποτέ ψηλότερα! Οι προσπάθειες για την ανάβαση στο Everest, άρχισαν μετά το τέλος του πρώτου παγκόσμιου πολέμου. Η πρώτη αναγνωριστική αποστολή οργανώθηκε το Αρχηγός της ήταν ο συνταγματάρχης Χόουκριτ-Μπόρυ και περιλάμβανε 9 μέλη. Έκτοτε εστάλησαν επανειλημμένες αποστολές, που όλο και περισσότερο προωθούνταν προς την κορυφή. Ο επικός αυτός αγώνας είχε πάμπολλα θύματα. Τελικά κατακτήθηκε το 1953 από την ενάτη κατά σειρά Αγγλική αποστολή, τέλεια οργανωμένη, με αρχηγό τον συνταγματάρχη John Hunt. Πρώτοι στην «Στέγη του Κόσμου» πάτησαν ο Νεοζηλανδός Edmund Hillary και ο Νεπαλέζος Sherpa, Tensing, στις 29 Μαΐου. Η μεγάλη όμως αυτή νίκη δεν είναι νίκη δύο μόνο ατόμων ούτε μίας μόνο αποστολής. Είναι η συνισταμένη των προσπαθειών, των αγώνων και της πείρας όλων των προηγούμενων αποστολών, από τον αρχηγό τους έως τον τελευταίο "Κούλι" (αχθοφόρο), που κουβαλούσε τα εφόδια. Πρόκειται για τη θέληση του ανθρώπου να κάνει γνωστό το άγνωστο, κατακτώντας και την υψηλότερη κορυφή της γης. Ανάμεσα στους Έλληνες που συμμετείχαν σε αποστολή στο Έβερεστ και το κατέκτησαν ήταν οι Παναγιώτης Πατσιάς, Χαράλαμπος Κοπτιδής,Μαριός Στυλιανού, Παναγιώτης Κοτρωνάρος, Μιχάλης Στύλλας και Παύλος Τσιαντός, στις 16 Μαΐου του Ο Παντελής Μιχαηλίδης κατέκτησε την κορυφή σε συνεργασία με ομάδα Ολλανδών το 2005.

69 Λίγο αργότερα και συγκεκριμένα ένα μήνα μετά την κατάκτηση του Everest, ήρθε και η σειρά της κορυφής του Νάγκα Παρμπάτ (8.115 μ.) στην άλλη άκρη των Ιμαλάιων. Για την κατάκτηση του βουνού αυτού χρειάστηκαν πολύ περισσότερα θύματα από οποιοδήποτε άλλο. Στην δεκαετία πολλοί από τους καλύτερους ορειβάτες της Γερμανίας έχασαν τη ζωή τους πάνω σ' αυτό. Όπως έγραψε τότε η εφημερίδα "Σταίητσμαν" της Καλκούτας, «όταν οι άνθρωποι δεν ριψοκινδυνεύουν τις ζωές τους προσπαθώντας να κάνουν πράγματα που δεν έχουν γίνει ποτέ, η ανθρώπινη φυλή θα αρχίσει να παίρνει τον κατήφορο». Η Νάγκα Παρμπάτ πατήθηκε από τον Χέρμαν Μπούλ. Η Κ2 ή Γκόνουϊν Ωστεν, πατήθηκε για πρώτη φορά από τον Α. Κομπανιόνι και Λ. Λαισέντελ στις 31 Ιουλίου του Τσό-Ογιου. Βρίσκεται 30 χιλιόμετρα δυτικά του Έβερεστ. Η κορυφή του (8.189 μ.) πατήθηκε για πρώτη φορά από μιά αυστριακή αποστολή που είχε για αρχηγό τον Τίον. Μακαλού 15 Μαΐου 1955 μία Γαλλική αποστολή με αρχηγό τον Ζάν Φράνκο ανέβηκε το Μακαλού (8470 μ.) που βρίσκεται και αυτό στην περιοχή του Έβερεστ. Πρώτοι πάτησαν την κορυφή οι Ι. Χουζύ και Λ. Τερραί. Την άλλη ημέρα επανέλαβαν την ανάβαση οι Ζάν Φρανκό, Γκουϊντο Μανιόνε και Σέρπα Τζιάλτσεν Νόρμπου Κανσεντσούγκα (8.503μ.): Κατακτήθηκε από μία Αγγλική αποστολή από τον δόκτωρ Τσάρλς Ήβανς το Μανασλού (8125 μ.): Στις 9 Μαϊου του 1956 ο Ιαπωνέζος Τ. Ιματίσι με τον Σέρπα Τζιάλτσεν πάτησαν για πρώτη φορά την κορυφή του. Λότσε (8501 μ.): Πατήθηκε στις 18 Μαίου 1956 από τους Ελβετούς Αουχσίνγκε και Ε. Ράϊς. Γκάσερμπρουμ (8035 μ.): Βρίσκεται στην περιοχή του Κ-2 και πατήθηκε για πρώτη φορά από τους Αυστριακούς στις 7 Ιουλίου 1956 Λάρχ Φ. Μόροβες και Βίλλενπαρτ. Και η κορυφή Πομπέτα (Νίκη), 7430 μ., στην Κεντρική Ασία νικήθηκε από μια Σοβιετική αποστολή με αρχηγό τον Ι. Αμπαλάκνιεφ το 1956.(ΟΡΕΙΒΑΤΕΙΝ ).

70 ΑΝΑΡΡΙΧΗΣΗ Ο όρος αναρρίχηση βράχου χρησιμοποιείται και για παρεμφερείς δραστηριότητες εκτός ορεινών όγκων, δηλαδή για αναρριχήσεις, συνήθως μεγάλης δυσκολίας, που γίνονται σε μεμονωμένα συγκροτήματα μικρών ή μεγάλων βράχων, σε χαμηλά βράχια ή ορθοπλαγιές δίπλα στη θάλασσα η σε δρόμους ή σε βράχια λατομείων κ.ά. Οι δραστηριότητες αυτές σωστά Χαρακτηρίζονται αναρριχήσεις βράχου, αλλά είναι συζητήσιμο εάν μπορούν να ενταχθούν στη σφαίρα της εννοιας ορειβασία. Οι αναρριχήσεις αυτές αναφέρονται είτε ως αθλητική αναρρίχηση (sport climbing), είτε ως αναρρίχηση bouldering. Το βέβαιο όμως είναι ότι όποιος ασχολείται αποκλειστικά με αυτού του είδους τις αναρριχήσεις, χωρίς να κάνει και ορειβασία, δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται ορειβάτης, αλλά μόνο αναρριχητής (climber). Το φαινόμενο της αναρρίχησης σε τεχνητές πίστες, που έγινε άθλημα και ονομάζεται αγωνιστική αναρρίχηση, δεν έχει βέβαια καμία απολύτως σχέση με την ορειβασία ή με την αναρρίχηση βράχου(ούτε ανήκει σε αυτές τις δραστηριότητες, ούτε αποτελεί εξέλιξή τους), γιατί το πεδίο της ορειβασίας ή της αναρρίχησης βράχου είναι το βουνό ή ο βράχος αντίστοιχα, ενώ το πεδίο της αγωνιστικής αναρρίχησης βρίσκεται σε γυμναστήρια ή άλλους χώρους μιας πόλης και είναι ένας κατασκευασμένος τοίχος, κάθετος ή και με κλίση και με τεχνητά πιασίματα- πατήματα, στον οποίο γίνονται αναρριχήσεις(σκαρφαλώματα), για προπόνηση, επίδειξη ή αγώνες. (Ελληνική ομοσπονδία ορειβασίας αναρρίχησης, Πεζοπορία Ορειβασία και μονοπάτια στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, πέρα από τα διάφορα μονοπάτια, χαράχτηκαν σε βουνά και υψώματα και ολόκληρα δίκτυα δασικών αυτοκινητόδρομων. Είναι γνωστό ότι παλιότερα η επικοινωνία πραγματοποιούταν, κυρίως, μέσω των μονοπατιών, τα οποία οι γεροντότεροι κάτοικοι των ορεινών χωριών αναφέρουν ακόμα σαν «δημοσιά» (δημόσιος, κεντρικός δρόμος), διότι γι αυτούς

71 αποτελούσε τη σημαντικότερη οδική πρόσβαση. Παρόλο που κάποια από τα παλιά μονοπάτια και τα πετρόκτιστα καλντερίμια, αληθινά έργα τέχνης, έχουν γίνει ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, τα περισσότερα από αυτά ξεγλιστρούν ανάμεσα στους δρόμους και συνεχίζουν να υπάρχουν και να διατρέχουν βουνά, λόγγους και χαράδρες. Έτσι, τα τελευταία χρόνια, με διάφορες χρηματοδοτήσεις και από ποικίλους φορείς (δήμους ορειβατικούς συλλόγους, ιδιώτες κ.α.) συντηρήθηκαν, αναβίωσαν και σηματοδοτήθηκαν μεγάλα τμήματά τους σε όλη την Ελλάδα, δημιουργώντας ένα ευρύ δίκτυο συνολικού μήκους, περίπου, χλμ. Το κυριότερο τμήμα τους καταλαμβάνουν οι επεκτάσεις των Ευρωπαϊκών Μονοπατιών Μεγάλων Διαδρομών Ε4, Ε6 και κατηγορίας Ο (3.000 χλμ.), ενώ εκτός από αυτά έχουν διαμορφωθεί ακόμα 500 χλμ. μικρότερων μονοπατιών, που παρουσιάζουν εφάμιλλο ενδιαφέρον. *Μονοπάτι Ε4 (-GR): Ξεκινά από τα Πυρηναία Όρη και φθάνει στην Ελλάδα, μέσω της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το ελληνικό τμήμα του E4, διασχίζει τη βόρεια και κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννησο, καταλήγει στο Γύθειο και συνεχίζεται στο νησί της Κρήτης. Προσφέρει, έτσι, τη δυνατότητα στον πεζοπόρο ή τον ορειβάτη να γνωρίσει όλη την ποικιλία του ελληνικού τοπίου και τον πλούτο της ελληνικής φύσης. Το μεγαλύτερο υψόμετρο της συνολικής διαδρομής είναι η κορυφή του Ολύμπου Σκολιό (2.911 μ.). Ιδανική περίοδος για να περπατηθεί το Ε4 στην Ελλάδα είναι από 15 Μαΐου έως αρχές Οκτωβρίου. Συχνά, οι νέες διανοίξεις δασικών δρόμων μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση στον ορειβάτη. Μερικά χωριά της διαδρομής είναι ακατοίκητα τον χειμώνα, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η δυνατότητα διανυκτέρευσης. Το κλίμα είναι μεσογειακό και παρουσιάζει μεγάλη ξηρασία το καλοκαίρι και σημαντική διαφορά θερμοκρασίας την ημέρα από τη νύκτα. Η περίοδος που μπορεί να συναντήσει κανείς χιόνια κατά μήκος της διαδρομής είναι από τον Νοέμβριο έως τον Ιούνιο. Η διαδρομή του νότιου τμήματος του Μονοπατιού (Πελοπόννησος και Κρήτη) είναι αρκετά

72 ευκολότερη από εκείνη του βόρειου και μπορεί να περπατηθεί όλες τις εποχές του χρόνου, επειδή το κλίμα εκεί είναι ηπιότερο. *Μονοπάτι Ε6: Το ελληνικό του τμήμα έχει δύο σκέλη. Το πρώτο ξεκινά από την περιοχή των Πρεσπών και μέσω Καστοριάς, Ιωαννίνων και Δωδώνης φτάνει ως την πόλη της Ηγουμενίτσας. Το δεύτερο σκέλος ξεκινά από την περιοχή της Φλώρινας, διασχίζει τις ορεινές περιοχές της δυτικής, κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας (κατά μήκος των συνόρων της Ελλάδας με τη FYROM και τη Βουλγαρία) και φτάνει ως την πόλη της Αλεξανδρούπολης, στην περιοχή της Θράκης. Τέλος, αναρρίχηση χαρακτηρίζεται το σκαρφάλωμα, με καλοκαιρινές συνθήκες (με χειμερινές χαρακτηρίζεται αλμπινισμός), σε οποιαδήποτε κορυφή βουνού, που γίνεται όμως από την απόκρημνη πλευρά της (ορθοπλαγιά) και στην οποία εφαρμόζεται αναγκαστικά η αναρριχητική τεχνική (μικρού ή μεγάλου βαθμού δυσκολίας) με τη χρήση βοηθητικών οργάνων. Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές περιοχές όπου μπορεί κανείς να κάνει ελεύθερη αναρρίχηση, αλλά και πολλές σχολές τεχνητής αναρρίχησης. Όλες οι αναγκαίες πληροφορίες για τις ορεινές διαδρομές και μονοπάτια, τον τρόπο πρόσβασης, τις εγκαταστάσεις, τα ορειβατικά καταφύγια σε όλη τη χώρα, τις οργανωμένες εκδρομές και τις τοπικές συνθήκες για πεζοπορία, ορειβασία ή αναρρίχηση στα ελληνικά βουνά, παρέχονται από την Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας - Αναρρίχησης (Ε.Ο.Ο.Α.) και τους τοπικούς πεζοπορικούς και ορειβατικούς συλλόγους.

73 ΧΙΟΝΟΔΡΟΜΙΚΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ ΣΚΙ Το σκι ή χιονοδρομία είναι ένα χειμερινό ατομικό άθλημα, που διεξάγεται στο χιόνι. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είναι οι ποικίλες καιρικές συνθήκες σε ορεινό χιονισμένο έδαφος και οι αντικειμενικοί και υποκειμενικοί κίνδυνοι. Το γεγονός αυτό επιβάλει- απαιτεί, όχι μόνο ειδικές δεξιότητες, τις οποίες καλλιεργεί κανείς μεθοδικά και με πολύ προσοχή, αλλά και ειδικό εξοπλισμό (ειδική προστατευτική ενδυμασία, γυαλιά, παπούτσια, κατάλληλα πέδιλα, μπαστούνια κτλ.). Λέγεται ότι το σκι πρωτοεμφανίστηκε στους σκανδιναβικούς λαούς, ως μέσο μετακίνησης στα χιονισμένα τοπία. Αρχικά οι άνθρωποι έδεναν ένα ζευγάρι μακρόστενες ξύλινες σανίδες, στα παπούτσια ή στις μπότες, τα λεγόμενα σκι, το όνομα των οποίων καθιερώθηκε διεθνώς. Τα αρχαιότερα δείγματα σκι, τα οποία ήταν κοντύτερα και πιο πλατιά από τα σημερινά πέδιλα βρέθηκαν στη Σουηδία και τη Φινλανδία και έχουν ηλικία έως χρόνων. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα δεν υπήρχε ικανοποιητικός τρόπος σταθερής πρόσδεσης των σκι στις μπότες. Αυτό άλλαξε το 1860, όταν ο Νορβηγός Sondre Nordheim χρησιμοποίησε πρώτος δέστρες που σταθεροποιούσαν τις μπότες στα σκι, όχι μόνο στο μπροστινό τους μέρος, αλλά και στη φτέρνα. Η βελτίωση αυτή, αλλά και ορισμένοι άλλοι παράγοντες το καθιέρωσαν στις επόμενες δεκαετίες, τόσο ως μέσο άθλησης, όσο και ως μέσο αναψυχής. Έτσι τους χειμερινούς μήνες εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο επισκέπτονται τα εκατοντάδες οργανωμένα χιονοδρομικά κέντρα, είτε ως αθλητές, είτε ως απλοί επισκέπτες και λάτρεις του αθλήματος αυτού και των βουνών.

74 Στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι το κλίμα δεν ευνοεί τις χιονοπτώσεις, το σκι καλλιεργείται ως άθλημα σε δεκάδες χιονοδρομικούς συλλόγους, ενώ όλο και περισσότεροι απλοί άνθρωποι το γνωρίζουν, το λατρεύουν και το καθιερώνουν ως χόμπι. Αξίζει να σημειωθεί, ότι το πρώτο οργανωμένο χιονοδρομικό κέντρο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα είναι αυτό του Σελίου, το οποίο βρίσκεται στο όρος Βέρμιο, ενώ ακολούθησαν και πολλά άλλα, όπως αυτό του Παρνασσού, του Παγγαίου, της Βασιλίτσας (Πίνδου) κτλ. Το άθλημα του σκι περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων, οι οποίοι καθιερώθηκαν το Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε και η Διεθνής Χιονοδρομική Ομοσπονδία του Σκι (F.I.S.). Τέλος, εκτός από το χειμερινό σκι υπάρχει και το θαλάσσιο σκι, που έχει τους δικούς του κανονισμούς και ειδική τεχνική εκτέλεση, το δικό του ξεχωριστό εξοπλισμό και βέβαια τη δική του ομορφιά. Ας σημειωθεί ότι το παραπάνω άθλημα- σπορ, τα τελευταία χρόνια έχει γνωρίσει ραγδαία εξέλιξη παγκοσμίως και κυρίως στη χώρα μας, αφού διαθέτει ατέλειωτες παραλίες κατάλληλες για το θαλάσσιο σκι όπως και πολύ καλές καιρικές συνθήκες για την καλλιέργειά του ( ΧΙΟΝΟΣΑΝΙΔΑ Εμφάνιση και διάδοση της χιονοσανίδας παγκοσμίως Η χιονοσανίδα (snowboarding) είναι ένα άθλημα που περιλαμβάνει την κατάβαση με ειδική σανίδα με δέστρες και ειδικές μπότες από ένα κεκλιμένο επίπεδο- πλαγιά που είναι καλυμμένη με χιόνι. Η εξέλιξη και διάδοση του αθλήματος αυτού επηρεάστηκε άμεσα και έμμεσα από το σέρφινγκ, το skateboarding και το σκι.

75 Εμφανίστηκε δειλά, δειλά στις ΗΠΑ, όπου έγινε ιδιαίτερα δημοφιλές από τη δεκαετία του 1970 και μετά, τόσο εκεί όσο και σε πολλές άλλες χώρες. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η πρώτη χιονοσανίδα, η οποία είχε την ονομασία Snurfer (συνδυασμός Snow + Surfer), εφευρέθηκε το 1965 από τον Σέρμαν Πόπεν. Η παραπάνω σανίδα (Snurfer) ήταν σχετικά απλή και δεν είχε ιμάντες στερέωσης. Από άλλους υποστηρίζεται ότι ο Τζέικ Μπάρτον Κάρπεντερ, ιδρυτής της Burton Snowboards) και ο Τομ Σιμς (ιδρυτής της Sims Snowboards) εφηύραν το άθλημα της χιονοσανίδας. Στην πολιτεία Γιούτα των ΗΠΑ υποστηρίζεται ότι οι πρώτες χιονοσανίδες κατασκευάστηκαν και εξελίχθηκαν εκεί, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, από ένθερμους εραστές του νέου αυτού σπορ- αθλήματος. Όποιοι κι αν ήταν οι πρωτοπόροι, γεγονός είναι ότι το 1979 διεξήχτηκε στο Χειμερινό Πάρκο Πάντο του Γκραντ Ράπιντς του Μίσιγκαν το πρώτο παγκόσμιο πρωτάθλημα Snurfing. Στους παραπάνω αγώνες ο Κάρπεντερ έλαβε μέρος με σανίδα δικής του κατασκευής και παρά τις διαμαρτυρίες των συναθλητών του- επειδή εκείνος διαγωνιζόταν με σανίδα που δεν ήταν τύπου snurfer- κέρδισε τον αγώνα σε ειδική κατηγορία, στην οποία συμμετείχε μόνο ο ίδιος. Ας σημειωθεί ότι εκείνος ο αγώνας θεωρείται η απαρχή της αγωνιστικής χιονοσανίδας Grand Rapids Press (Grand Rapids, Michigan): B1 B2, ( Με την πάροδο του χρόνου το άθλημα της χιονοσανίδας απέκτησε πολλούς φίλους, κυρίως στην Ευρώπη, ενώ η σανίδα και τα παρελκόμενά της βελτιώθηκαν πολύ. Το γεγονός αυτό οδήγησε το 1985, στη διεξαγωγή του πρώτου παγκοσμίου πρωταθλήματος στην πόλη Τσιούρς (Zürs) της Αυστρίας. Το 1994 ιδρύθηκε η Διεθνής Ένωση Χιονοσανίδας (ISA) με σκοπό να καθοριστούν και να γίνουν αποδεκτοί οι κανονισμοί παγκοσμίως και βέβαια να οργανωθεί και να διαδοθεί το άθλημα καλύτερα σε όλο τον κόσμο (Hart, Lowell, 1997).

76 Το 1998 η χιονοσανίδα έγινε ολυμπιακό άθλημα και συμπεριλήφθηκε στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Ναγκάνο της Ιαπωνίας. Το γεγονός αυτό βοήθησε ακόμη περισσότερο στη διάδοση και δημοφιλία τόσο ως αγωνιστικό άθλημα, όσο και ως σπορ αναψυχής και γύμνασης. Έτσι άρχισαν σιγά, σιγά να αναπτύσσονται αρκετά επαγγέλματα και επιχειρήσεις γύρω από το άθλημα αυτό (προπονητές, ενδυμασία, σανίδες, χιονοδρομικά κέντρα, εκδρομές κτλ.). Ας σημειωθεί ότι μόνο στις ΗΠΑ το 2008 οι πωλήσεις εξοπλισμού για το άθλημα έφταναν τα 487 εκατ. $. (Marquardt, Katy ( ). King of the Hill in Snowboards. US News and World Report). Το πιο κοινό στιλ του αθλήματος είναι το ελεύθερο, που γίνεται σε οποιονδήποτε τύπο εδάφους. Ως αγωνιστικό άθλημα, περιλαμβάνει ακροβατικές φιγούρες (άλματα στον αέρα με κινήσεις χεριών και ποδιών, πιρουέτες και σάλτα) συνοδεία μουσικής που επιλέγουν οι ίδιοι οι αθλητές. (The Snowboard Book: A Guide for All Boarders). Στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες το άθλημα περιλαμβάνει τα εξής αγωνίσματα για άνδρες και γυναίκες: halfpipe (μισός σωλήνας): διεξάγεται σε ημικυλινδρική πίστα Παράλληλο γιγαντιαίο σλάλομ (αναμέτρηση ανά ζευγάρια σε πίστα με πόρτες) Χιονοσανίδα-boardercross (συνδυασμός ακροβατικών ικανοτήτων και δεξιότητας των καταβάσεων Snowboard slopstyle. Ένας αγώνας δεξιοτεχνίας με μια σειρά από άλματα και εμπόδια.

77 ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΧΙΟΝΟΣΑΝΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Συνοπτική αναφορά στα ελληνικά χιονοδρομικά κέντρα και το σκι Η χιονοδρομία στην Ελλάδα ξεκίνησε το 1928, όταν ιδρύθηκαν οι ορειβατικοί σύνδεσμοι Αθήνας και Πάτρας. Στη συνέχεια σημειώθηκε μια αργή, αλλά σταθερή ανοδική πορεία εξειδικευμένα στο σκι, το οποίο καλλιεργήθηκε, ως άθλημα, αλλά και ως χόμπι από ένα ευρύ φάσμα του ελληνικού λαού. Το πρώτο οργανωμένο χιονοδρομικό κέντρο της Ελλάδας, είναι αυτό του Σελίου, το οποίο λειτουργεί από το Εκεί διοργανώθηκαν και οι πρώτοι πανελλήνιοι αγώνες Σκι. Το 1955 τοποθετείται ο πρώτος αναβατήρας, μήκους 750 μ., ενώ το 1968 επεκτάθηκε κατά 500 μ. (σύνολο μ). Στις 4/2/1972 με Βασιλικό Διάταγμα, ιδρύεται το πρώτο Εθνικό Γυμναστήριο Χιονοδρομικού Κέντρου Σελίου. Σήμερα το μεγαλύτερο χιονοδρομικό κέντρο, είναι ο Παρνασσός, που λειτουργεί από το 1976 (Οδηγός χιονοδρομικών κέντρων Β. Ελλάδος, 2 η έκδ. 2005). Στους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1936 (Πάρτεν Κίρχεν Γερμανίας), η Ελλάδα έλαβε μέρος για πρώτη φορά με έναν αθλητή. Από τότε μέχρι και τους τελευταίους (22 οι, Σότσι Ρωσίας, 2014), η Ελλάδα έλαβε μέρος σε όλους- εκτός απ αυτούς του με περισσότερους από τρεις αθλητές κάθε φορά. Τα τελευταία 15 χρόνια η χιονοδρομία τείνει να εξελιχθεί ως το δημοφιλέστερο άθλημασπορ, ακόμη και απ αυτά του καλοκαιριού. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι δημιουργήθηκαν νέες εγκαταστάσεις με σύγχρονες προδιαγραφές, λειτούργησαν ειδικές σχολές, ενώ μπήκαν δυναμικά στο χώρο οι εταιρίες ειδικού ιματισμού, ειδών σκι, τουρισμού και βέβαια η τοπική

78 αυτοδιοίκηση. Έτσι ο χειμώνας, που παλαιότερα ήταν η εποχή με περιορισμένα χόμπι και σπορ για το ελληνικό κοινό, σήμερα προσφέρει αναρίθμητες δυνατότητες στα χιονοδρομικά κέντρα. Σήμερα σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν 19 χιονοδρομικά κέντρα, εκ των οποίων τα 15 είναι καλά οργανωμένα, ευρέως γνωστά και με χιλιάδες επισκέπτες. Εικόνα 8. Χάρτης των χιονοδρομικών κέντρων στην Ελλάδα