ΔΝΑΡΙΑ ΜΔΛΛΟΝΣΙΚΗ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ ΜΔ ΔΜΦΑΗ ΣΟΝ ΣΟΜΔΑ ΣΗ ΔΝΔΡΓΔΙΑ Η ΠΡΟΔΓΓΙΗ LIPSOR

Transcript

1 ΔΘΝΙΚΟ ΜΔΣΟΒΙΟ ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΙΟ ΥΟΛΗ ΑΓΡΟΝΟΜΩΝ ΣΟΠΟΓΡΑΦΩΝ ΜΗΥΑΝΙΚΩΝ ΣΟΜΔΑ ΓΔΩΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΟΤ ΥΔΓΙΑΜΟΤ ΔΝΑΡΙΑ ΜΔΛΛΟΝΣΙΚΗ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ ΜΔ ΔΜΦΑΗ ΣΟΝ ΣΟΜΔΑ ΣΗ ΔΝΔΡΓΔΙΑ Η ΠΡΟΔΓΓΙΗ LIPSOR ΜΔΛΔΣΗΣΗ: ΜΗΣΡΟΤ ΚΩΣΑ ΔΠΙΒΛΔΠΟΤΑ: ΑΝΑΣΑΙΑ ΣΡΑΣΗΓΔΑ ΔΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΣΡΙΑ Δ.Μ.Π. ΑΘΗΝΑ 2011

2 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΩΝ PREFACE Η ΔΝΔΡΓΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗ ΔΤΡΩΠΑΪΚΗ ΔΝΩΗ Γηεζλείο πκθσλίεο Ζ Πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηνλ Σνκέα ηεο Δλέξγεηαο Δπξσπατθφ Πξφγξακκα γηα ηελ Αιιαγή ηνπ Κιίκαηνο (ΔΠΑΚ) Πνιηηηθέο θαη Μέηξα ηνπ Δ.Π.Α.Κ Κνηλνηηθή λνκνζεζία γηα ηηο Α.Π.Δ Οδεγία 2001/77/ΔΚ γηα ηηο ΑΠΔ Οη ΑΠΔ ζηα θξάηε-κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Δπξσπατθφ χζηεκα Δκπνξίαο Γηθαησκάησλ Δθπνκπψλ (ΔΔΓΔ) Ζ Πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηηο ΑΠΔ Ζ Πξάζηλε θαη Λεπθή Βίβινο γηα ηηο ΑΠΔ Πξάζηλα πηζηνπνηεηηθά (green certificates) θαη επηδνηνχκελα ηηκνιφγηα (feed-in tariffs) ΑΝΑΛΤΗ ΣΗ ΤΠΑΡΥΟΤΑ ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ Έθηαζε - Γεσγξαθηθή Θέζε ηεο Κχπξνπ Φπζηθφ Πεξηβάιινλ Κιηκαηνινγηθά δεδνκέλα Μνξθνινγία εδάθνπο Γεκνγξαθηθά Υαξαθηεξηζηηθά Μνξθσηηθφ επίπεδν Δπίπεδν πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ Οηθνλνκηθφ Πεξηβάιινλ Απαζρφιεζε Παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα Πξσηνγελήο ηνκέαο Γεπηεξνγελήο ηνκέαο Καηαζθεπέο Μεηαπνίεζε Σξηηνγελήο ηνκέαο Σνπξηζκφο Γίθηπα-Τπνδνκέο Μεηαθνξέο Σειεπηθνηλσλίεο Πεξηβαιινληηθέο Τπνδνκέο... 46

3 2.6 Οηθηζηηθφ Γίθηπν Η ΔΝΔΡΓΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗΝ ΚΤΠΡΟ Πνιηηηθή θαη ηφρνη Φνξέαο δηακφξθσζεο ηεο εζληθήο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο Τπεξεζία Δλέξγεηαο Κχπξνπ Ρπζκηζηηθή Αξρή Δλέξγεηαο Κχπξνπ Γηαρεηξηζηήο πζηήκαηνο Μεηαθνξάο Κχπξνπ Ίδξπκα Δλέξγεηαο Κχπξνπ Σν λνκνζεηηθφ πιαίζην ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο Ο Νφκνο 33(Η) / Τπεξεζία «One Stop Shop» ρέδηα Παξνρήο Υνξεγηψλ Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο θαη Πξνψζεζε ηεο Υξήζεο ησλ ΑΠΔ ΣΟ ΔΝΔΡΓΔΙΑΚΟ ΤΣΗΜΑ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ Σν Δλεξγεηαθφ Πξφβιεκα ηεο Κχπξνπ Τπάξρνπζα Καηάζηαζε Παξαγσγή Ζιεθηξηθήο Δλέξγεηαο Δλεξγεηαθφ Κέληξν Βαζηιηθνχ Βηνκάδα Ζιηαθή Δλέξγεηα Αηνιηθή Δλέξγεηα Γεσζεξκία Πνιηηηθή Υσξνζέηεζεο Αηνιηθψλ Πάξθσλ Πνιηηηθή Υσξνζέηεζεο Φσηνβνιηατθψλ πζηεκάησλ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΔΓΓΙΗ ΜΟΝΣΔΛΟ LIPSOR Ζ Μέζνδνο MICMAC Ζ Μέζνδνο MACTOR Ζ Μέζνδνο SMIC PROB-EXPERT Ζ Μέζνδνο MORPHOL Ζ Μέζνδνο MULTIPOL ΠΡΟΓΙΟΡΙΜΟ ΚΤΡΙΑΡΥΩΝ ΜΔΣΑΒΛΗΣΩΝ ΣΗΝ ΠΔΡΙΟΥΗ ΜΔΛΔΣΗ ΣΟ ΤΠΟΜΟΝΣΔΛΟ MICMAC Σν Τπνκνληέιν MICMAC Καζνξηζκφο ησλ κεηαβιεηψλ Πεξηγξαθή ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ Σαμηλφκεζε ησλ κεηαβιεηψλ κε ηε κέζνδν MICMAC χγθξηζε ησλ επηκέξνπο ηαμηλνκήζεσλ Δθαξκνγή ηνπ Τπνκνληέινπ MICMAC ζηελ Πεξηνρή Μειέηεο... 88

4 6.2.1 Καζνξηζκφο κεηαβιεηψλ Γφκεζε πίλαθα δνκηθήο αλάιπζεο Απνηειέζκαηα απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ ινγηζκηθνχ MICMAC πκπεξάζκαηα ΓΟΜΗΗ ΔΝΑΡΙΩΝ ΜΔΛΛΟΝΣΙΚΗ ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ ΜΔ ΔΜΦΑΗ ΣΟΝ ΣΟΜΔΑ ΣΗ ΔΝΔΡΓΔΙΑ ΣΟ ΤΠΟΜΟΝΣΔΛΟ MORPHOL Σν Τπνκνληέιν MORPHOL Καζνξηζκφο ηνπ ππφ κειέηε ζπζηήκαηνο Δπηινγή επηκέξνπο ππνζπζηεκάησλ ηνπ εζσηεξηθνχ θαη εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο Πξνζδηνξηζκφο κνξθψλ εηθφλσλ ησλ επηκέξνπο ππνζπζηεκάησλ Γεκηνπξγία κνξθνινγηθνχ ρψξνπ Πεξηνξηζκφο ηνπ κνξθνινγηθνχ ρψξνπ Δπηινγή - πεξηγξαθή ησλ ζελαξίσλ πνπ επηιέγνληαη Δθαξκνγή ηεο Πξνζέγγηζεο MORPHOL ζηελ Πεξηνρή Μειέηεο γηα ηε Γφκεζε ελαξίσλ Τπνζέζεηο κεηαβιεηψλ σο είζνδνο ζην ππνκνληέιν MORPHOL Πεξηγξαθή ζελαξίσλ ελάξην 1: Αηζηφδνμν ζελάξην ελάξην 2 : Απαηζηφδνμν ζελάξην πκπεξάζκαηα πκπεξαζκαηα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

5 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίλαθαο 1-2: ηόρνη ησλ θξαηώλ-κειώλ όζνλ αθνξά ηε ζπκκεηνρή ησλ ΑΠΔ ζηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο Πίλαθαο 2-2:Παξαγσγηθόηεηα εξγαζίαο αλά απαζρνινύκελν ζε ζύγθξηζε κε ηελ Δ.Δ Πίλαθαο 2-3: Κύξηνη καθξννηθνλνκηθνί δείθηεο Πίλαθαο 2-4: Σνκείο παξαγσγήο Πίλαθαο 2-5: Γηαρξνληθή εμέιημε ηεο αλεξγίαο ζηελ Κύπξν Πίλαθαο 2-6: Γηαρξνληθή εμέιημε παξαγσγηθώλ ηνκέσλ Πίλαθαο 2-7: Γηαρξνληθή εμέιημε παξαγσγηθώλ ηνκέσλ (%) Πίλαθαο 2-8: Γηάξζξσζε δεκόζηνπ νδηθνύ δηθηύνπ Πίλαθαο 3-1: Ννκνζεηηθό πιαίζην γηα ηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο Πίλαθαο 3-2: Τπνβιεζείζεο αηηήζεηο θαη πνζά ρνξεγίαο γηα ηα έηε Πίλαθαο 4-1: Μεξίδην θαπζίκσλ ζηελ ελεξγεηαθή θαηαλάισζε Πίλαθαο 4-2: Καηάινγνο εθδνζέλησλ αδεηώλ Πίλαθαο 5-1:Πίλαθαο άκεζεο ηαμηλόκεζεο (Matrix of direct classification) Πίλαθαο 5-3: Θέζε ησλ ζπληειεζηώλ actor απέλαληη ζηνπο ζηόρνπο (Πίλαθαο 1ΜΑΟ) Πίλαθαο 5-4: Θέζε ησλ ζπληειεζηώλ actor απέλαληη ζηνπο ζηόρνπο (Πίλαθαο 2ΜΑΟ) Πίλαθαο 6-1: Μεηαβιεηέο ηνπ ππό κειέηε ζπζηήκαηνο Πίλαθαο 6-2 : Πίλαθαο δνκηθήο αλάιπζεο... 0 Πίλαθαο 6-3 : ηαηηζηηθά ζηνηρεία άκεζεο ηαμηλόκεζεο Πίλαθαο 6-4 : ύγθιηζε πίλαθα δνκηθήο αλάιπζεο Πίλαθαο 6-5: Άζξνηζκα ζηειώλ θαη γξακκώλ ηνπ πίλαθα επίδξαζεο (MDI) Πίλαθαο 6-7: Δμαξηεκέλεο κεηαβιεηέο

6 ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΓΙΑΓΡΑΜΜΑΣΩΝ Γηάγξακκα 1-1:Παξαγσγή Δλέξγεηαο ζηελ Δ.Δ Γηάγξακκα 2-1:Άλεξγνη θαηά θαηεγνξία επαγγέικαηνο Γηάγξακκα 2-2: Καηαλνκή λέσλ θαηαζθεπώλ Γηάγξακκα 2-3: Καηαλνκή πξνζηηζέκελεο αμίαο ζηε κεηαπνίεζε θαηά θιάδν Γηάγξακκα 2-4: ύλζεζε αζηηθώλ απνβιήησλ Γηάγξακκα 2-5: Υάξηεο επαξρηώλ Κύπξνπ Γηάγξακκα 3-1: Αηηήζεηο πνπ ππνβιήζεθαλ αλά θαηεγνξία Γηάγξακκα 3-2: Αηηήζεηο πνπ ππνβιήζεθαλ αλά θαηεγνξία ΑΠΔ Γηάγξακκα 4-1: Δηζαγσγέο πεηξειαηνεηδώλ Γηάγξακκα 4-2: Καηαλάισζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο αλά ηνκέα Γηάγξακκα 4-3: Γίθηπν δηαλνκήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο Γηάγξακκα 4-4: Υάξηεο ειηαθνύ δπλακηθνύ ζηελ Κύπξν Γηάγξακκα 4-5: Αηνιηθό Γπλακηθό ζηελ Κύπξν (ηαρύηεηα αλέκνπ ζε m/s) Γηάγξακκα 4-6: Μεηξήζεηο ζεξκνθξαζίαο εδάθνπο ζηελ πεξηνρή Αζαιάζζαο Γηάγξακκα 4-7: Δλδεηθηηθόο Υάξηεο γηα αλαπηύμεηο αηνιηθώλ πάξθσλ Γηάγξακκα 5-1:Υάξηεο άκεζεο επηξξνήο/εμάξηεζεο Γηάγξακκα 5-2: Γηάγξακκα επηξξνήο εμάξηεζεο ησλ ζπληειεζηώλ actors Γηάγξακκα 5-4:ρέζε αιιειεπίδξαζεο κεηαμύ ησλ επηκέξνπο ζηαδίσλ ηεο κεζνδνινγηθήο πξνζέγγηζεο LIPSOR (Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006) Γηάγξακκα 6-1: Γξάθεκα άκεζεο επηξξνήο εμάξηεζεο ησλ κεηαβιεηώλ Γηάγξακκα 6-2: Γξάθεκα έκκεζεο επηξξνήο εμάξηεζεο ησλ κεηαβιεηώλ Γηάγξακκα 6-3 : Γξάθεκα ελ δπλάκεη άκεζεο επηξξνήο εμάξηεζεο ησλ κεηαβιεηώλ Γηάγξακκα 6-4: Γξάθεκα ελ δπλάκεη έκκεζεο επηξξνήο εμάξηεζεο ησλ κεηαβιεηώλ Γηάγξακκα 7-1: Τπόδεηγκα δόκεζεο ζελαξίσλ κε ηε κέζνδν ηεο κνξθνινγηθήο αλάιπζεο Γηάγξακκα 7-2: Γόκεζε ζελαξίσλ κε ηε βνήζεηα ηνπ ππνκνληέινπ MORPHOL

7 ΠΡΟΛΟΓΟ ηελ απγή ηνπ 21νπ αηψλα ε αλζξσπφηεηα βξίζθεηαη αληηκέησπε κε ηε κεγαιχηεξε πεξηβαιινληηθή θαη ελεξγεηαθή θξίζε πνπ αληηκεηψπηζε πνηέ ε αλζξσπφηεηα. Ζ αιφγηζηε ρξήζε θαη ε ζηαδηαθή εμάληιεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, φπσο ην λεξφ θαη ην πεηξέιαην, νη γεσπνιηηηθέο εμειίμεηο, νη θιηκαηηθέο αιιαγέο εμαηηίαο ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ θαη ε ηήμε ησλ πάγσλ θαηαδεηθλχνπλ ηε ζνβαξφηεηα απηήο ηεο θξίζεο. Οη θνηλσλίεο θαινχληαη λα επηρεηξήζνπλ ηε κεηάβαζε ζε έλα λέν αλαπηπμηαθφ ππφδεηγκα. ην ππφδεηγκα απηφ, επηδηψθεηαη λα ειαρηζηνπνηήζνπλ ηελ εμάξηεζή ηνπο απφ ην πεηξέιαην θαη ηα πξντφληα ηνπ θαη λα ζηνρεχζνπλ ζηελ πξνψζεζε λέσλ κνξθψλ παξαγσγήο ελέξγεηαο, κε ζθνπφ ηελ επίιπζε πεξηβαιινληηθψλ θαη ελεξγεηαθψλ πξνβιεκάησλ. Σα θαηαλαισηηθά πξφηππα πξέπεη λα επαλαπξνζδηνξηζζνχλ, παξσρεκέλεο αληηιήςεηο επηβάιιεηαη λα απαμησζνχλ, ελψ ε πεξηβαιινληηθή ππεπζπλφηεηα θαη ε νξζνινγηθφηεξε ρξήζε ηεο ελέξγεηαο πξέπεη λα εδξαησζνχλ σο ζηάζε δσήο ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ. ηα πιαίζηα ράξαμεο ησλ εζληθψλ αλαπηπμηαθψλ πνιηηηθψλ ησλ ρσξψλ ν ελεξγεηαθφο ηνκέαο ζήκεξα θαηέρεη θεληξηθή ζέζε. Ζ πξνψζεζε θαη δηείζδπζε ησλ ηερλνινγηψλ ΑΠΔ θαη ηερλνινγηψλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο ηεξαξρνχληαη ςειά ζηηο ελεξγεηαθέο πνιηηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ παξαπάλσ πξνβιεκάησλ. Ζ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία ζηνρεχεη ζηελ εθπφλεζε ζελαξίσλ κειινληηθήο εμέιημεο ηεο Κύπξνπ κε έκθαζε ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο. Ζ Κχπξνο, βηψλνληαο ηηο ζπλέπεηεο ηεο ελεξγεηαθήο θξίζεο, θαιείηαη λα κεηαιιάμεη ην ελεξγεηαθφ ηεο κνληέιν ζε έλα λέν, πεξηζζφηεξν αεηθφξν θαη ιηγφηεξν εμαξηεκέλν απφ ηα νξπθηά θαχζηκα, πξφηππν. Σα δπν ζελάξηα πνπ δνκνχληαη ζηελ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία, πεξηγξάθνπλ δπλαηέο κειινληηθέο εηθφλεο ηεο Κχπξνπ, ζηε βάζε θάπνησλ ππνζέζεσλ, πνπ αθνξνχλ ζην θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ πξφηππν, αιιά θαη ζην πξφηππν παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο ελέξγεηαο ζηελ πεξηνρή κειέηεο. ην ζεκείν απηφ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηελ Δπίθνπξε Καζεγήηξηα ηνπ Δ.Μ.Π. θαη επηβιέπνπζα ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο θα. Α. ηξαηεγέα γηα ηε βνήζεηα, ζηήξημε θαη θαζνδήγεζε πνπ κνπ παξείρε θαηά ηελ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο. Ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζα ήζεια επίζεο λα απεπζχλσ ζηελ Τπνςήθηα Γηδάθηνξα Υξπζαΐδα-Αιίθε Παπαδνπνχινπ γηα ηε βνήζεηά ηεο ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηελ εθαξκνγή ηνπ κνληέινπ LIPSOR ζηελ παξνχζα εξγαζία. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηα κνπ γηα ηε ζηήξημε θαη βνήζεηα πνπ κνπ παξείρε, ψζηε λα θαηαθέξσ πγηήο λα νινθιεξψζσ ηηο ζπνπδέο κνπ. Αζήλα Μάξηηνο 2011

8 PREFACE The environmental and economic potential of renewable energy has been the issue at hand in many research efforts nowadays, in pursuing sustainable development paths. The serious environmental damages faced by our planet have requested immediate action towards clean energy production. Renewable Energy Sources (RES), through technological achievements and maturity reached, may offer safe, reliable, clean, decentralized and increasingly cost-effective alternatives for serving the energy demand of the society. This issue is at the heart of the global discussion among various nations, with the European Union playing a pioneer role. Towards this end, the EU policy has been put forward, where the various EU member states place much effort towards reaching the targets set at the EU level. A central issue in the EU energy policy for cleaner and safer energy production is the promotion of renewable energy. The present Diploma Thesis was carried out at the Department of Geography and Regional Planning, School of Rural and Surveying Engineering, National Technical University of Athens. Its main goal is the structuring of future development scenarios for Cyprus, placing emphasis on energy aspects. Cyprus, as a member of EU has to adjust its energy policy according to the EU priorities, while at the same time it is in front of great challenges in the energy sector, emanating from the potential natural gas deposits, falling into its Exclusive Economic Zone (EEZ), i.e. the seazone over which the Cyprus state has special rights over the exploration and use of marine resources. Along these lines, the focus of the present study is on the use of a participatory analytical methodological approach, based on the LIPSOR model, which can be of help for the in depth study of the system at hand and the structuring of future development scenarios, with emphasis on energy aspects. The in depth analysis of the system sheds light on the key variables that can have a great influence on its future development and is undertaken by use of the MICMAC approach of the LIPSOR model. By identifying these variables, certain hypotheses were built as to the key domains for the future development of the study system, which, based on the MORPHOL scenario building approach and the knowledge gained for the region at hand, have concluded to two future scenarios for the Cyprus region, namely an optimistic scenario, where emphasis is placed on natural gas and RES and a pessimistic scenario, focusing on fossil fuels for serving the future energy demand of the Cyprus state. Athens March, 2011

9 ΔΙΑΓΩΓΗ Ζ αλζξσπφηεηα βξίζθεηαη ζήκεξα κπξνζηά απφ ζεκαληηθέο πξνθιήζεηο αιιά θαη πξνβιήκαηα, πνπ ζπλδένληαη ζηελά κε ηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο θαη εηδηθφηεξα ηελ θπξηαξρία ησλ νξπθηψλ θαπζίκσλ ζηελ παξαγσγή ελέξγεηαο. Σα πξνβιήκαηα απηά αληηκεησπίδνπλ νη πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο ηνπ πιαλήηε, ελψ ζεκαληηθφο αξηζκφο θξαηψλ έρνπλ ζπζηξαηεπηεί ζε κία πξννπηηθή άκβιπλζήο ηνπο. Ζ Κχπξνο, φπσο θαη νη πνιιέο άιιεο ρψξεο ηνπ πιαλήηε, θαιείηαη λα ζπκβάιιεη, ζην βαζκφ πνπ ηεο αλαινγεί, ζηε δεκηνπξγία πξννπηηθήο επίιπζεο ησλ παξαπάλσ πξνβιεκάησλ, θαη ηελ πξνψζεζε ελφο πεξηβαιινληηθά ππεχζπλνπ πξνηχπνπ αλάπηπμεο. Ζ Κχπξνο έρεη φια ηα ελεξγεηαθά ραξαθηεξηζηηθά κηαο λεζησηηθήο πεξηνρήο, φπσο ην απνκνλσκέλν ελεξγεηαθφ ζχζηεκα, ν κεγάινο ξπζκφο αχμεζεο ηεο ελεξγεηαθήο δήηεζεο, νη επνρηαθέο δηαθπκάλζεηο ηεο δήηεζεο ελέξγεηαο, ν κεγάινο βαζκφο εμάξηεζεο απφ εηζαγσγέο ελέξγεηαο. Δπίζεο, δηαζέηεη αμηφινγν δπλακηθφ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο (ΑΠΔ). Σν παξαγσγηθφ πξφηππν, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θπξηαξρία ηνπ καδηθνχ ηνπξηζηηθνχ κνληέινπ αλάπηπμεο, ην νπνίν είλαη ηδηαίηεξα ζπάηαιν ζε ελέξγεηα, εληείλεη πεξαηηέξσ ηελ εμάξηεζε ηνπ ελεξγεηαθνχ ζπζηήκαηνο απφ ην πεηξέιαην θαη νδεγεί ζε έλα ηδηαίηεξα εληαηηθφ, απφ ηελ άπνςε ησλ ελεξγεηαθψλ αλαγθψλ, πξφηππν αλάπηπμεο θαη ζηελ αιφγηζηε εθκεηάιιεπζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ ηνπ λεζηνχ, κε ζεκαληηθέο επηπηψζεηο γηα ην κέιινλ ησλ θαηνίθσλ ηνπ. Σφζν ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, φζν θαη ε ππεξπξνζπάζεηα αλάθακςεο απφ ηελ παξάλνκε εηζβνιή ηνπ 1974 νδήγεζαλ ζηελ πεξηβαιινληηθή θαη ελεξγεηαθή θαηάρξεζε. Οη παγθφζκηεο δηαζηάζεηο ηεο ελεξγεηαθήο θαη νηθνινγηθήο θξίζεο έρνπλ άκεζν αληίθηππν ζηελ Κχπξν. Ζ κείσζε ησλ απνζεκάησλ ησλ ελεξγεηαθψλ πξψησλ πιψλ, ιφγσ ηεο ππεξεθκεηάιιεπζήο ηνπο, πνπ ζπλνδεχεηαη κε ξαγδαία αχμεζε ησλ ηηκψλ ηνπο, επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ νηθνλνκία ηεο Κχπξνπ. πνπ είλαη ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ εμαξηεκέλε απφ ηε ρξήζε ηνπο. ην πιαίζην απηφ, ε παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία ζηνρεχεη ζηελ εθπφλεζε ζελαξίσλ κειινληηθήο εμέιημεο ηεο Κχπξνπ κε έκθαζε ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο, επηδηψθνληαο λα αλαδείμεη ηηο Αλαλεψζηκεο Πεγέο θαη ηελ νξζνινγηθή ρξήζε ηεο ελέξγεηαο σο ζεκαληηθή παξάκεηξν ηφζν γηα ηε ζπκβνιή ηεο Κχπξνπ ζηελ παγθφζκηα πξναπάζεηα επίιπζεο ησλ θξίζηκσλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ φζν θαη γηα ηελ πξνψζεζε ελφο πεξηβαιινληηθά ππεχζπλνπ κνληέινπ αλάπηπμεο ηεο πεξηνρήο, κε ζεηηθέο επηπηψζεηο ζην πεξηβάιινλ, ηελ νηθνλνκία θαη ηελ ηνπηθή θνηλσλία. Γηα ην ζθνπφ απηφ γίλεηαη ρξήζε ησλ κνληέισλ MICMAC θαη MORPHOL γηα ηελ εκβάζπλζε ζηελ πεξηνρή κειέηεο θαη ηε δφκεζε ζελαξίσλ κειινληηθήο αλάπηπμεο ηεο πεξηνρήο αληίζηνηρα, ηα νπνία ππεξεηνχλ ην ζηφρν πνπ έρεη ηεζεί, ηελ πξνψζεζε δειαδή θαη πεξαηηέξσ δηείζδπζε ησλ ηερλνινγηψλ ΑΠΔ θαη ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο.

10 Αμίδεη λα ζεκεησζνχλ νη ηειεπηαίεο εμειίμεηο ζρεηηθά κε ηελ πξννπηηθή εμφξπμεο αμηφινγσλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ πνπ βξίζθνληαη ζηε ζαιάζζηα πεξηνρή ηεο Κχπξνπ, νη νπνίεο πξνέθπςαλ ζε ρξφλν φπνπ ε παξνχζα εξγαζία βξίζθνληαλ ζην ζηάδην νινθιήξσζεο θαη νη νπνίεο αιιάδνπλ πιήξσο ηα δεδνκέλα γηα ηελ πεξηνρή ζηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα. Οη εμειίμεηο απηέο έγηλε πξνζπάζεηα λα εληαρζνχλ ζην ζηάδην ηεο δφκεζεο ησλ ζελαξίσλ. Ζ κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο εξγαζίαο ζηεξίδεηαη ζην ζρεδηαζκφ ζελαξίσλ κειινληηθή εμέιημεο, κε ηε βνήζεηα ηνπ κνληέινπ LIPSOR (Laboratory for Investigation in Prospective and Strategy). Μέζα απφ ηελ εκβάζπλζε ζην ππφ εμέηαζε ζχζηεκα, εληνπίδνληαη νη θπξίαξρεο κεηαβιεηέο, νη νπνίεο επεξεάδνπλ ηε κειινληηθή αλάπηπμε ηεο πεξηνρήο κειέηεο. Αθνινχζσο, κε βάζε ηηο ελ ιφγσ κεηαβιεηέο, ηελ εκβάζπλζε ζην ππφ κειέηε ζχζηεκα (πεξηνρή κειέηεο) θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, αιιά θαη ηηο εμειίμεηο ζην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηεο πεξηνρήο κειέηεο, δνκνχληαη ελαιιαθηηθέο κειινληηθέο εηθφλεο εμέιημεο ηνπ κειεηψκελνπ ζπζηήκαηνο. Ζ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία δνκείηαη ζε νθηώ θεθάιαηα, ην αληηθείκελν ην νπνίν πξαγκαηεχεηαη ην θαζέλα πεξηγξάθεηαη παξαθάησ. ην πξώην θεθάιαην αλαιχνληαη νη πνιηηηθέο ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο ζηα θξάηε κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. ην δεύηεξν θεθάιαην πεξηγξάθεηαη ε ππάξρνπζα θαηάζηαζε ηεο Κχπξνπ. ην πιαίζην απηφ παξνπζηάδνληαη ηα γεσγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηνρήο, ηα πιεζπζκηαθά ραξαθηεξηζηηθά, ζηνηρεία γηα ην βηνηηθφ επίπεδν θαη ηηο ππνδνκέο ηεο πεξηνρήο θ.α. ην ηξίην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη πνιηηηθέο πνπ αθνινπζνχληαη θαη ην λνκνζεηηθφ πιαίζην ζηνλ ηνκέα ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζηελ Κχπξν. ην ηέηαξην θεθάιαην εμεηάδεηαη ην ελεξγεηαθφ ζχζηεκα ηεο Κχπξνπ, κε έκθαζε ζηηο Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο. ην πέκπην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ην κνληέιν LIPSOR, κε ηε βνήζεηα ηνπ νπνίνπ ζρεδηάδνληαη ηα ζελάξηα κειινληηθήο εμέιημεο ηεο πεξηνρήο κειέηεο, κε έκθαζε ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο. ην έθην θεθάιαην επηθεληξψλεηαη ζηελ αμηνπνίεζε ηεο πξνζέγγηζεο ηνπ ζρεδηαζκνχ ζελαξίσλ βάζεη ηνπ ππνκνληέινπ MICMAC ηνπ LIPSOR, κε ην νπνίν εληνπίδνληαη, κέζα απφ ηε ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε ηεο ππφ εμέηαζε πεξηνρήο, νη κεηαβιεηέο εθείλεο, νη νπνίεο αλακέλεηαη λα δηαδξακαηίζνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε κειινληηθή εμέιημε ηνπ ζπζηήκαηνο. Σν έβδνκν θεθάιαην εζηηάδεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηε δηαδηθαζία δφκεζεο ζελαξίσλ κειινληηθήο αλάπηπμεο ηεο Κχπξνπ κε ηε βνήζεηα ηνπ ππνκνληέινπ MORPHOL ηνπ LIPSOR, δίλνληαο έκθαζε ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο θαη εηδηθφηεξα ζηελ αμηνπνίεζε ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ θαη ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο.

11 Σέινο, ζην όγδνν θεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία.

12 1 Η ΔΝΔΡΓΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗ ΔΤΡΩΠΑΪΚΗ ΔΝΩΗ Ζ Δπξσπατθή Έλσζε (Δ.Δ.) δηαδξακαηίδεη ζήκεξα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ πξνζπάζεηα άκβιπλζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ θαη ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο ζηνλ πιαλήηε. Ζ ελεξγεηαθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο απνηειεί, κεηαμχ άιισλ πνιηηηθψλ, φπιν γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ παξαπάλσ πξνβιεκάησλ, ελψ ηαπηφρξνλα ζέηεη ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο πξνο επίηεπμε ζηα θξάηε κέιε ηεο γηα ην ζθνπφ απηφ. Ζ πξνψζεζε ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηα (ΑΠΔ) ηα ηειεπηαία ρξφληα αλαδείρζεθε ζε κία ζεκαληηθή δηάζηαζε ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο ηεο Δ.Δ. ζην πιαίζην αληηκεηψπηζεο ησλ παξαπάλσ πξνβιεκάησλ. ηελ παξνχζα ελφηεηα παξνπζηάδνληαη νη δηεζλείο πξσηνβνπιίεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή, ε πνιηηηθή θαη νη ζηφρνη ηεο ζε ζέκαηα ελέξγεηαο θαζψο θαη ε εμεηδίθεπζή ηνπο ζηα θξάηε-κέιε ηεο. 1.1 Γηεζλείο πκθωλίεο Οη θιηκαηηθέο αιιαγέο πνπ ζπληεινχληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα θαζψο θαη ε εμάξηεζε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο απφ ηα νξπθηά θαχζηκα δηαδξακάηηζαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ην πεξηβάιινλ θαη ηελ ελέξγεηα. Ζ πξψηε ζπκθσλία κεηαμχ ρσξψλ ζε παγθφζκηα θιίκαθα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αιιαγήο ηνπ θιίκαηνο ππήξμε ε χκβαζε-πιαίζην ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ Αιιαγή ηνπ Κιίκαηνο ην 1992 ζην Ρίν, φπνπ ηα βηνκεραληθά θξάηε ζπκθψλεζαλ απφ θνηλνχ κε ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο λα εγεζνχλ ηεο πξνζπάζεηαο ηξνπνπνίεζεο ησλ καθξνπξφζεζκσλ ηάζεσλ αλζξσπνγελψλ εθπνκπψλ, ιακβάλνληαο κέηξα γηα ηε κείσζε σο ην 2020 ησλ αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ ζηα επίπεδα ηνπ Ζ ελ ιφγσ πξνζπάζεηα απεηέιεζε ηελ αξρή ηεο δηεζλνχο πεξηβαιινληηθήο ζπλεξγαζίαο ψζηε λα πξνιεθζνχλ νη επηθίλδπλεο επηπηψζεηο ζην θιίκα απφ ηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο. Λίγα ρξφληα αξγφηεξα, ην 1997, θαζνξίζηεθε ζηα πιαίζηα ηεο χκβαζεο απηήο έλα ζεκαληηθφ λνκηθφ εξγαιείν γηα ηνλ έιεγρν ησλ εθπνκπψλ, γλσζηφ θαη σο Πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην. Κεληξηθφο άμνλαο ηνπ Πξσηνθφιινπ ηνπ Κηφην είλαη νη λνκηθά θαηνρπξσκέλεο δεζκεχζεηο ησλ βηνκεραληθά αλαπηπγκέλσλ θξαηψλ λα κεηψζνπλ ηηο εθπνκπέο έμη αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ηελ πεξίνδν , ζε πνζνζηφ 5,2% ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηνπ Οη ζηφρνη ηνπ Πξσηνθφιινπ επηδηψθεηαη λα επηηεπρζνχλ θπξίσο κέζσ εζληθψλ δξάζεσλ, πνιηηηθψλ θαη κέηξσλ, ελψ ηαπηφρξνλα πξνβιέπεηαη θαη ε ζπλεξγαζία κε άιια θξάηε. Σν Πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην πξνβιέπεη ηε κείσζε ησλ εθπνκπψλ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ κέζσ ηξηψλ επέιηθησλ κεραληζκψλ, πνπ είλαη νη παξαθάησ: Δκπόξην Γηθαηωκάηωλ Δθπνκπώλ Αεξίωλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ: Αλ κηα ρψξα δελ εθπέκπεη εθπνκπέο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ πνπ λα θζάλνπλ ην αλψηαην φξην εθπνκπψλ πνπ ηεο αλαινγεί, κπνξεί λα πνπιήζεη ην κέξνο απηφ ησλ

13 εθπνκπψλ ηεο ζε θάπνηα άιιε ρψξα, πνπ έρεη μεπεξάζεη ην δηθφ ηεο επηηξεπηφ αλψηαην φξην εθπνκπψλ. Μεραληζκνί θαζαξήο αλάπηπμεο: Οη βηνκεραληθά αλαπηπγκέλεο ρψξεο, εθηφο απφ ηελ πξνζπάζεηα κείσζεο ησλ εθπνκπψλ ζην εζσηεξηθφ ηνπο, κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ ζηε κείσζε ησλ εθπνκπψλ ζε θάπνηα θησρφηεξε ρψξα. Οη κεηψζεηο πνπ επηηπγράλνληαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν θαη νη κεηψζεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ εγρψξηεο πνιηηηθέο θαη κέηξα ζπκςεθίδνληαη θαη πξνζκεηξνχληαη ζηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ ησλ βηνκεραλνπνηεκέλσλ ρψξσλ. ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο παξακέλνπλ ηα ζρεηηθά νθέιε ησλ επελδχζεσλ, φπσο ε ρξήζε ηερλνινγηψλ θαη ε κείσζε ησλ ξχπσλ. Κνηλή Τινπνίεζε: Οη αλεπηπγκέλεο ρψξεο θαη νη ρψξεο πνπ ε νηθνλνκία ηνπο βξίζθεηαη ζε κεηαβαηηθφ ζηάδην κπνξνχλ λα εθαξκφζνπλ απφ θνηλνχ πξνγξάκκαηα κείσζεο ηεο εθπνκπήο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ ζην έδαθνο ηεο κηαο ρψξαο θαη κεηά λα «κνηξαζηνχλ» ην ζεηηθφ απνηέιεζκα απηψλ ησλ πξνγξακκάησλ θαηά ηελ πεξίνδν Ζ Δπξσπατθή Έλσζε, απνθάζηζε λα εθαξκφζεη πηινηηθά ηελ εκπνξία εθπνκπψλ εληφο ηεο θνηλφηεηαο πξηλ απφ ηελ επίζεκε έλαξμε ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο θαη λα ελζσκαηψζεη ην Πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην ζηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία κέζα απφ ηηο Οδεγίεο 2003/87/ΔΚ θαη 2004/101/ΔΚ. χκθσλα κε απηέο, ε πξψηε πεξίνδνο ηνπ επξσπατθνχ ζπζηήκαηνο εκπνξίαο δηθαησκάησλ εθπνκπψλ ήηαλ ε ηξηεηία Σα θξάηε κέιε νθείινπλ κέζα ζε ζπγθεθξηκέλα ρξνλνδηαγξάκκαηα λα εθπνλήζνπλ εζληθά ζρέδηα θαηαλνκήο, ζηα νπνία ππάξρεη πξφβιεςε γηα κείσζε ησλ εθπνκπψλ θαηά 8%. Σν 2002, ζηελ Παγθφζκηα Γηάζθεςε γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε ζην Γηνράλεζκπνπξγθ, νη εγέηεο ησλ ρσξψλ πνπ ζπκκεηείραλ ππέγξαςαλ ην θείκελν πνπ θαιεί φιεο ηηο ρψξεο λα απμήζνπλ ζεκαληηθά ην κεξίδην ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζην ελεξγεηαθφ ηνπο ηζνδχγην. 1.2 Η Πνιηηηθή ηεο Δπξωπαϊθήο Έλωζεο ζηνλ Σνκέα ηεο Δλέξγεηαο Ζ Δπξσπατθή Έλσζε δελ είρε κέρξη ιίγα ρξφληα πξηλ, κηα ζπγθξνηεκέλε θαη νινθιεξσκέλε πνιηηηθή ελέξγεηαο. Σν θελφ απηφ, έζησ θαη θαζπζηεξεκέλα, θαιχθηεθε αθνχ ε ελεξγεηαθή πνιηηηθή έρεη αλαδεηρηεί ηα ηειεπηαία ρξφληα ζε κηα απφ ηηο βαζηθέο πξνηεξαηφηεηεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Γξνκνινγήζεθαλ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο θαη δξάζεηο ζηνλ ελεξγεηαθφ ηνκέα, πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ηελ πξνψζεζε, ζηα θξάηε κέιε, ηεο ηερλνγλσζίαο ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο σο έλα κέζν απεμάξηεζεο απφ ηα νξπθηά θαχζηκα. ην Δπξσπατθφ επίπεδν νη ζηφρνη ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο επηθεληξψλνληαη ζηελ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ, ζηε δηαζθάιηζε ηεο αληαγσληζηηθόηεηαο ηνπ ελεξγεηαθνχ ζπζηήκαηνο (ελεξγεηαθέο ηηκέο θαη δαπάλεο) θαη ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο κέζσ ηεο παξαγσγήο θηιηθήο, σο πξνο ην πεξηβάιινλ, ελέξγεηαο. Αλαιπηηθφηεξα:

14 Ζ αζθάιεηα ηνπ ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ απνηειεί ηνλ πξψην θαη ζεκειηψδε ζηφρν θαη απαηηεί ην ζηαζεξφ ελεξγεηαθφ εθνδηαζκφ γηα φινπο ηνπο πνιίηεο. Ζ αζθάιεηα ηνπ αλεθνδηαζκνχ απαηηεί ειάρηζηε εμάξηεζε απφ ηνπο εηζαγφκελνπο πφξνπο, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιηζηεί ν εζσηεξηθφο εθνδηαζκφο. Ζ ρξήζε ησλ ΑΠΔ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζην ζηφρν ηεο ζηαδηαθήο απεμάξηεζεο απφ εηζαγφκελνπο ελεξγεηαθνχο πφξνπο, αμηνπνηψληαο αλεθκεηάιιεπηνπο αλαλεψζηκνπο ελεξγεηαθνχο πφξνπο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. Ζ αλάγθε δηαζθάιηζεο ηεο αληαγσληζηηθόηεηαο ηνπ ελεξγεηαθνχ ζπζηήκαηνο απνηειεί ηε δεχηεξε ζεκαληηθή πξνηεξαηφηεηα ζηελ πνιηηηθή ηεο Δ.Δ. ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο. Σν θφζηνο ησλ εγθαηαζηάζεσλ παξαγσγήο ησλ ΑΠΔ είλαη πξνο ην παξφλ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο αζχκθνξν, γεγνλφο πνπ ηηο θαζηζηά ιηγφηεξν αληαγσληζηηθέο ζε ζρέζε κε ηηο παξαδνζηαθέο πεγέο ελέξγεηαο. Τπνινγίδεηαη φηη κέρξη ην 2020 ε Δπξσπατθή Έλσζε ζα εμαξηάηαη ζεκαληηθά απφ ηηο εηζαγσγέο ελεξγεηαθψλ πφξσλ, γεγνλφο πνπ ηελ θαζηζηά επάισηε ζηηο δηαθπκάλζεηο ησλ ηηκψλ θαη ηηο δηεζλείο θξίζεηο. Γηα ην ζθνπφ απηφ, ε βειηίσζε ησλ ζρεηηθψλ ηερλνινγηψλ ΑΠΔ θαη ε πξνψζεζή ηνπο ζα ζπκβάιιεη ζην ζηφρν ηεο αληαγσληζηηθφηεξεο ηηκήο ηεο ελέξγεηαο. Ζ θηιηθή πξνο ην πεξηβάιινλ παξαγσγή θαη ρξήζε ηεο ελέξγεηαο αθνξά θπξίσο ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Απηφ είλαη εθηθηφ κε ηελ αλαδηάξζξσζε ηνπ ηνκέα παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ε νπνία ζεσξείηαη ππεχζπλε γηα ηελ εθπνκπή ηνπ ελφο ηξίηνπ ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη άιισλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ. 1.3 Δπξωπαϊθό Πξόγξακκα γηα ηελ Αιιαγή ηνπ Κιίκαηνο (ΔΠΑΚ) Σν Δπξσπατθφ Πξφγξακκα γηα ηελ Αιιαγή ηνπ Κιίκαηνο δξνκνινγήζεθε ην 2000 κε ζθνπφ ηνλ πξνζδηνξηζκφ πνιηηηθψλ θαη ησλ κέηξσλ πνπ ζα βνεζήζνπλ ηελ Δ.Δ. λα επηηχρεη ηνλ ζηφρν γηα ηνλ νπνίν έρεη δεζκεπζεί, βάζεη ηνπ πξσηνθφιινπ ηνπ Κηφην ηνπ Ο ζηφρνο απηφο αθνξά ηελ E.Δ. ησλ 15 θξαηψλ κειψλ θαη ζπλίζηαηαη ζηε κείσζε ησλ εθπνκπψλ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ θαηά 8% κέρξη ην 2012 θαη 20% κέρξη ην 2020, έλαληη ησλ επηπέδσλ ηνπ Μέρξη ζήκεξα, έρνπλ πξνζδηνξηζηεί θαη εθαξκφδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ 30 πεξίπνπ, νηθνλνκηθψο απνδνηηθά, κέηξα. Έλα κέηξν θαίξηαο ζεκαζίαο είλαη ην ζχζηεκα εκπνξίαο δηθαησκάησλ εθπνκπήο ζηελ Δ.Δ., πνπ ιεηηνπξγεί απφ ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ εκαληηθέο επίζεο πξσηνβνπιίεο έρνπλ αλαιεθζεί γηα ηε βειηίσζε ηνπ βαζκνχ ελεξγεηαθήο απφδνζεο, πνπ πεξηιακβάλεη ηηο ελεξγεηαθέο επηδφζεηο ησλ θηηξίσλ, ηελ πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο (ΑΠΔ), ηελ πξνψζεζε ηεο ζπκπαξαγσγήο ζεξκφηεηαο θαη ειεθηξηζκνχ, ηελ ππαγσγή ησλ θζνξηνχρσλ αεξίσλ, πνπ απνηεινχλ ηζρπξά αέξηα ζεξκνθεπίνπ, ζε θαλνληζηηθέο ξπζκίζεηο, ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ εθπνκπψλ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα απφ ηα επηβαηηθά απηνθίλεηα θαη ησλ εθπνκπψλ κεζαλίνπ απφ ηνπο ρψξνπο πγεηνλνκηθήο ηαθήο απνξξηκκάησλ, ηελ ελίζρπζε ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο ησλ πεξηβαιινληηθψλ ηερλνινγηψλ πνπ δελ επηβαξχλνπλ ην πεξηβάιινλ, ηελ παξνρή βνήζεηαο ζηηο δεκφζηεο αξρέο, πξνθεηκέλνπ λα ιακβάλνπλ θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ απνθάζεηο θαηά ηε ζχλαςε ζπκβάζεσλ δεκνζίσλ έξγσλ θαη πξνκεζεηψλ θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ.

15 Σν 2005 εγθαηληάζηεθε ην δεχηεξν Δπξσπατθφ Πξφγξακκα γηα ηελ Αιιαγή ηνπ Κιίκαηνο (ΔΠΑΚ II). ην πιαίζην ηνπ EΠΑΚ II, κειεηήζεθαλ ηα επηηεχγκαηα ηνπ πξψηνπ Δπξσπατθνχ Πξνγξάκκαηνο γηα ηελ Αιιαγή ηνπ Κιίκαηνο θαη εμεηάζηεθαλ νη λέεο δπλαηφηεηεο επηινγήο γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ εθπνκπψλ, ηδίσο φζνλ αθνξά ζηε δέζκεπζε θαη ηε θχιαμε δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ζε γεσινγηθνχο ζρεκαηηζκνχο, ηηο νδηθέο επηβαηηθέο κεηαθνξέο, ηηο αεξνκεηαθνξέο θαη ηελ πξνζαξκνγή ζηηο ζπλέπεηεο εθείλεο ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο πνπ είλαη αλαπφθεπθηεο. Δλέξγεηα χζηεκα Δκπνξίαο Γηθαησκάησλ Δθπνκπψλ χλδεζε κεραληζκψλ δξάζεσλ ηνπ Πξσηφθνιινπ ηνπ Κπφην κε ην ζχζηεκα εκπνξίαο δηθαησκάησλ εθπνκπήο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ εληφο ηεο Κνηλφηεηαο Μεραληζκφο παξαθνινχζεζεο ησλ εθπνκπψλ αεξηψλ πνπ ζπκβάινπλ ζην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ ζηελ Κνηλφηεηα θαη εθαξκνγήο ηνπ Πξσηνθφιινπ ηνπ Κπφην Παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο Πξνψζεζε ηεο ρξήζεο βηνθαπζίκσλ ή άιισλ αλαλεψζηκσλ θαπζίκσλ γηα ηηο κεηαθνξέο Πξνψζεζε ηεο ζπκπαξαγσγήο ελέξγεηαο βάζεη ηεο δήηεζεο γηα ζεξκφηεηα ζηελ εζσηεξηθή αγνξά ελέξγεηαο ρέδην Γξάζεο γηα ηε βηνκάδα Οδεγία 2003/87/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 13 εο Οθησβξίνπ 2003 ζρεηηθά κε ηε ζέζπηζε ζπζηήκαηνο εκπνξίαο δηθαησκάησλ εθπνκπήο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ εληφο ηεο Κνηλφηεηαο θαη ηξνπνπνίεζε ηεο Οδεγίαο 96/61/ΔΚ ηνπ πκβνπιίνπ Οδεγία 2004/101/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 27 εο Οθησβξίνπ 2004, γηα ηελ ηξνπνπνίεζε ηεο Οδεγίαο 2003/87/ΔΚ ζρεηηθά κε ηε ζέζπηζε ζπζηήκαηνο εκπνξίαο δηθαησκάησλ εθπνκπήο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ εληφο ηεο Κνηλφηεηαο, φζνλ αθνξά ζηνπο κεραληζκνχο έξγσλ ηνπ Πξσηνθφιινπ ηνπ Κπφην Απφθαζε αξηζ. 280/2004/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 11 εο Φεβξνπαξίνπ 2004, γηα κεραληζκφ παξαθνινχζεζεο ησλ εθπνκπψλ αεξίσλ πνπ ζπκβάινπλ ζην θαηλφκελν ηνπ ζεξκνθεπίνπ ζηελ Κνηλφηεηα θαη εθαξκνγή ηνπ Πξσηνθφιινπ ηνπ Κπφην Οδεγία 2001/77/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 27 εο επηεκβξίνπ 2001, γηα ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο πνπ παξάγεηαη απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ζηελ εζσηεξηθή αγνξά ειεθηξηθήο ελέξγεηαο Οδεγία 2003/30/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 8 εο Μαΐνπ 2003, ζρεηηθά κε ηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο βηνθαπζίκσλ ή άιισλ αλαλεψζηκσλ θαχζηκσλ γηα ηηο κεηαθνξέο Οδεγία 2004/8/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 11 εο Φεβξνπαξίνπ 2004, γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ζπκπαξαγσγήο ελέξγεηαο βάζεη ηεο δήηεζεο γηα ζεξκφηεηα ζηελ εζσηεξηθή αγνξά ελέξγεηαο Πξφηαζε ηεο Δπηηξνπήο COM(2005)628 Δλεξγεηαθή απφδνζε θηηξίσλ Δλεξγεηαθή ζήκαλζε νηθηαθψλ ζπζθεπψλ Οηθνινγηθφο ζρεδηαζκφο φζνλ αθνξά ζηα πξντφληα πνπ θαηαλαιψλνπλ ελέξγεηα ρέδην Γξάζεο γηα ηελ ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα Οδεγία 2002/91/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 16 εο Γεθεκβξίνπ 2002, γηα ηελ ελεξγεηαθή απφδνζε ησλ θηηξίσλ Οδεγία 92/75 απφ ην 1992, ε νπνία ζέηεη ην γεληθφ πιαίζην γηα ηελ ελεξγεηαθή ζήκαλζε ησλ νηθηαθψλ ζπζθεπψλ Οδεγία 2005/32/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 6 εο Ηνπιίνπ 2005, γηα ζέζπηζε πιαηζίνπ γηα ηνλ θαζνξηζκφ απαηηήζεσλ νηθνινγηθνχ ζρεδηαζκνχ φζνλ αθνξά ζηα πξντφληα πνπ θαηαλαιψλνπλ ελέξγεηα θαη γηα ηελ ηξνπνπνίεζε ηεο Οδεγίαο 90/42/ΔΟΚ ηνπ πκβνχιηνπ θαη ησλ Οδεγηψλ 96/57/ΔΚ θαη 2000/55/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ Πξάζηλνο Βίβινο γηα ηε ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα Πίλαθαο 1-1:Πνιηηηθέο θαη κέηξα ηνπ Δ.Π.Α.Κ. Πεγή: Δπξσπατθή Δπηηξνπή

16 Οξηζκέλεο απφ ηηο πνιηηηθέο θαη ηα κέηξα ηνπ ΔΠΑΚ, πνπ αλαθέξνληαη ζην ηνκέα ηεο ελέξγεηαο, εθθξάδνληαη κε ηε βνήζεηα ζπγθεθξηκέλσλ Οδεγηψλ ηεο Δ.Δ. θαη παξνπζηάδνληαη ζηνλ Πίλαθα Πνιηηηθέο θαη Μέηξα ηνπ Δ.Π.Α.Κ Κνηλνηηθή λνκνζεζία γηα ηηο Α.Π.Δ. Οη ΑΠΔ ζεκαηνδνηνχλ κηα δηαθνξνπνηεκέλε πξνζέγγηζε ηνπ ηξφπνπ παξαγσγήο ηεο ελέξγεηαο, ε νπνία επηδηψθεηαη ηφζν ζε επίπεδν Δπξψπεο φζν θαη ζε εζληθφ επίπεδν. Σν απμαλφκελν ελδηαθέξνλ γηα ηελ αμηνπνίεζή ηνπο απνδεηθλχεηαη απφ ηε ζέζπηζε θαλφλσλ θαη λφκσλ, πνπ απνζθνπνχλ ζηε επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ. Σν Δπξσθνηλνβνχιην ηνλ Απξίιην ηνπ 2009, κεηά απφ καθξνρξφληεο ζπδεηήζεηο κεηαμχ αξκφδησλ θνξέσλ, πηνζέηεζε κηα νινθιεξσκέλε πξφηαζε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δίδπκνπ πξνβιήκαηνο ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο θαη ηεο θάιπςεο ηεο δήηεζεο γηα ελέξγεηα. Σν παθέην «ελέξγεηα- θιίκα» ή ζρέδην « » πξνλνεί γηα ην έηνο 2020 ηε κείσζε θαηά 20% ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ζε ζρέζε κε ην 1990, ηε βειηίσζε θαηά 20% ηεο ελεξγεηαθήο απνδνηηθφηεηαο θαη ηελ αχμεζε θαηά 20% ηεο πξνζθνξάο ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζην ελεξγεηαθφ ηζνδχγην. Σν ζρέδην « » πινπνηείηαη κέζα απφ ηηο Οδεγίεο 2009/28/ΔΚ, 2009/29/ΔΚ, 2009/30/ΔΚ θαη 2009/31/ΔΚ. Αλαιπηηθφηεξα: Ζ Οδεγία 2009/28/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πµβνπιίνπ, ηεο 23εο Απξηιίνπ 2009, αλαθέξεηαη ζηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο ελέξγεηαο απφ αλαλεψζηµεο πεγέο θαη ηελ ηξνπνπνίεζε θαη ηε ζπλαθφινπζε θαηάξγεζε ησλ Οδεγηψλ 2001/77/ΔΚ θαη 2003/30/ΔΚ ηελ 1 ε Ηαλνπαξίνπ ηνπ Ζ Οδεγία 2009/29/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πµβνπιίνπ, ηεο 23εο Απξηιίνπ 2009, αθνξά ζηελ ηξνπνπνίεζε ηεο Οδεγίαο 2003/87/ΔΚ µε ζηφρν ηε βειηίσζε θαη ηελ επέθηαζε ηνπ ζπζηήµαηνο εµπνξίαο δηθαησµάησλ εθπνµπήο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ ηεο Κνηλφηεηαο. Ζ Οδεγία 2009/30/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πµβνπιίνπ, ηεο 23εο Απξηιίνπ 2009, ηξνπνπνηεί ηελ Οδεγία 98/70/ΔΚ φζνλ αθνξά ηηο πξνδηαγξαθέο γηα ηε βελδίλε, ην ληίδει θαη ην πεηξέιαην εζσηεξηθήο θαχζεο θαη θαζηεξψλεη µεραληζµφ γηα ηελ παξαθνινχζεζε θαη ηε µείσζε ησλ εθπνµπψλ αεξίσλ ηνπ ζεξµνθεπίνπ, ηξνπνπνηεί ηελ Οδεγία 1999/32/ΔΚ ηνπ πµβνπιίνπ ζρεηηθά κε ηηο πξνδηαγξαθέο ησλ θαπζίµσλ πνπ ρξεζηµνπνηνχληαη ζηα πινία εζσηεξηθήο λαπζηπινΐαο θαη θαηαξγεί ηελ Οδεγία 93/12/ΔΟΚ. Ζ Οδεγία 2009/31/ΔΚ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ, ηεο 23εο Απξηιίνπ 2009, αλαθέξεηαη ζηελ απνζήθεπζε δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ζε γεσινγηθνχο ζρεκαηηζκνχο θαη ζηελ ηξνπνπνίεζε ηεο Οδεγίαο 85/337/ΔΟΚ ηνπ πκβνπιίνπ, ησλ Οδεγηψλ ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ θαη ηνπ πκβνπιίνπ 2000/60/ΔΚ, 2001/80/ΔΚ, 2004/35/ΔΚ, 2006/12/ΔΚ θαη 2008/1/ΔΚ θαη ηνπ θαλνληζκνχ (ΔΚ) αξηζ. 1013/2006.

17 1.4.2 Οδεγία 2001/77/ΔΚ γηα ηηο ΑΠΔ Οη βάζεηο ηεο επξσπατθήο λνκνζεζίαο γηα ηηο ΑΠΔ ηέζεθαλ ην 2001, κε ηελ εθαξκνγή ηεο Οδεγίαο 2001/77/ΔΚ «γηα ηελ πξναγσγή ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξάγεηαη απφ ΑΠΔ ζηελ εζσηεξηθή αγνξά ειεθηξηθήο ελέξγεηαο». Ζ Οδεγία πξνλνεί ηελ αχμεζε ηεο ζπλεηζθνξάο ησλ ΑΠΔ ζηελ θαηαλάισζε ελέξγεηαο ζην 12% κέρξη ην 2010 θαη 22,1% κέρξη ην Ζ Οδεγία παξέρεη έλαλ επξχ νξηζκφ γηα ηελ αλαλεψζηκε ελέξγεηα. Πεξηιακβάλεη ηελ πδξνειεθηξηθή ελέξγεηα (κεγάιεο θαη κηθξήο θιίκαθαο), ηε βηνκάδα (ζηεξεά, βηνινγηθά θαχζηκα, πιηθά νδφζηξσζεο, εγθαηαζηάζεηο επεμεξγαζίαο ιπκάησλ αεξίνπ θαη βηναεξίνπ), αηνιηθή, ειηαθή (PV, ζεξκφηεηα, ζεξκηθφο ειεθηξηθφο), γεσζεξκηθή, θπκαηηθή θαη παιηξξνηαθή ελέξγεηα. Ζ γεληθή απνηέθξσζε απνβιήησλ έρεη απνθιεηζηεί, αιιά ην βηνδηαζπψκελν κέξνο ησλ απνβιήησλ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο αλαλεψζηκν. Ζ ακθηζβεηήζηκε θαηεγνξία ηνπ βηνδηαζπψκελνπ κέξνπο ηεο απνηέθξσζεο απνβιήησλ, «εθ' φζνλ ηεξείηαη ε ηεξαξρία απνβιήησλ» έρεη δηαηεξεζεί. Δπηπιένλ, ε κεγάιεο θιίκαθαο πδξνειεθηξηθή ελέξγεηα (ηζρχνο πεξηζζφηεξν απφ 10 MW) ζπκπεξηιακβάλεηαη επίζεο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί φηη ε Οδεγία δελ νξίδεη έλα ελαξκνληζκέλν Δπξσπατθφ ζρέδην ππνζηήξημεο (άξζξν 4). Σα θξάηε κέιε είλαη αξκφδηα γηα λα εθπιεξψζνπλ ηνπο εζληθνχο ζηφρνπο ηνπο (άξζξν 3), νη νπνίνη πνηθίιινπλ θαηά πνιχ θαη πξνέξρνληαη απφ κηα δηαδηθαζία δηαπξαγκάηεπζεο κεηαμχ ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο Δ.Δ. Πξνβιέπεη επίζεο ηελ εγγχεζε ηεο πξνέιεπζεο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ε νπνία παξάγεηαη απφ ΑΠΔ (άξζξν 5), ζηνηρείν ην νπνίν ζα εμαζθαιίζεη ηελ αμηνπηζηία ηνπ ζπζηήκαηνο. Παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζηα θξάηε κέιε λα αμηνινγήζνπλ ην ηζρχνλ λνκνζεηηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηηο δηαδηθαζίεο ρνξήγεζεο άδεηαο γηα ηηο εγθαηαζηάζεηο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ (άξζξν 6), κε ζθνπφ ηελ επηηάρπλζε ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ηε δηαζθάιηζε δηαθαλψλ θαη ακεξφιεπησλ θαλφλσλ. Ζ Οδεγία ζέηεη ζαθείο φξνπο ζηα ζέκαηα δηθηχσλ (άξζξν 7). Αλαζέηεη ηελ απνθιεηζηηθή επζχλε ζηα θξάηε κέιε γηα ηε κεηαθνξά θαη δηαλνκή ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξάγεηαη απφ ΑΠΔ, φπσο επίζεο θαη ηελ πξνηεξαηφηεηα πξφζβαζεο ζην δίθηπν ησλ εγθαηαζηάζεσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ΑΠΔ, ζην βαζκφ πνπ ην επηηξέπνπλ ηα εζληθά ζπζηήκαηα ειεθηξνδφηεζεο. 1.5 Οη ΑΠΔ ζηα θξάηε-κέιε ηεο Δπξωπαϊθήο Έλωζεο Ζ Δ.Δ. θαηέρεη εγεηηθφ ξφιν παγθνζκίσο ζηελ εηζαγσγή νξπθηψλ θαπζίκσλ, φπσο ην πεηξέιαην θαη ην θπζηθφ αέξην, κε ηελ παξαγσγή δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα λα αλέξρεηαη ζην 22% ζε παγθφζκην επίπεδν. Ζ εμάξηεζε ηεο Δ.Δ. απφ ηελ εηζαγσγή ελέξγεηαο ππνινγίδεηαη ζην 50% ηεο ζπλνιηθήο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο ζήκεξα θαη ζε 65% ην Ζ εμάξηεζή ηεο απφ εηζαγσγέο θπζηθνχ αεξίνπ πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ 57% ζε 84% θαη πεηξειαίνπ απφ 82% ζε 93% κέρξη ην 2030.

18 Γηάγξακκα 1-1:Παξαγσγή Δλέξγεηαο ζηελ Δ.Δ. Πεγή: Eurostat, ρξνλνινγία Ζ παξαγσγή ελέξγεηαο αθνινπζεί θζίλνπζα πνξεία ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηα θξάηεκέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Σν 2002, ε παξαγσγή ήηαλ ηφλνπο θαη ν αληίζηνηρνο δείθηεο γηα ην 2007 ήηαλ ηφλνπο. Σν κεγαιχηεξν κεξίδην παξαγσγήο θαηείρε ε ππξεληθή ελέξγεηα θαη αθνινπζνχζε ην αδηχιηζην πεηξέιαην. Ζ ηειηθή θαηαλάισζε ελέξγεηαο ήηαλ ηφλνη ηζνδχλακνπ πεηξειαίνπ, απφ ηνπο νπνίνπο ην 41,9% ήηαλ απφ πξντφληα πεηξειαίνπ, ην 22,6% απφ θπζηθφ αέξην, ην 21,1% απφ ειεθηξηζκφ, ην 4,7% απφ ζηεξεά θαχζηκα θαη ην 5,45% απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο. Χο πξνο ηελ ηνκεαθή θαηαλνκή, ε κεγαιχηεξε θαηαλάισζε ελέξγεηαο γίλεηαη απφ ηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ θαη ηα λνηθνθπξηά, κε πνζνζηφ 39,5%, αθνινπζνχλ νη κεηαθνξέο κε 32,6% θαη ε βηνκεραλία κε 27,8%. Ζ παξαγσγή ελέξγεηαο απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο απμήζεθε θαηά 27,3% απφ ην 2002 κέρξη ην Ζ βηνκάδα, κε 69,3% ζπλεηζθέξεη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζηελ παξαγσγή ελέξγεηαο, ν πδξνειεθηξηζκφο κε 19%, ε αηνιηθή κε 6,5%, ε γεσζεξκηθή κε 4,2% θαη ε ειηαθή κε 0,9%. Ο ζηφρνο πνπ ηέζεθε απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε γηα ην 2020 βξίζθεηαη ζε ηξνρηά εθπιήξσζεο ζε ελλέα ρψξεο, πνπ κέρξη ην 2005 είραλ θαηαθέξεη ην 50% ηεο παξαγσγήο ελέξγεηαο λα πξνέξρεηαη απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο. Ζ αηνιηθή ελέξγεηα εγείηαη φισλ ησλ άιισλ ηερλνινγηψλ ΑΠΔ ζηελ εγθαηάζηαζε λέαο ηζρχνο ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Σν 2008 εγθαηαζηάζεθαλ MW, απφ ηα νπνία ην 43% πξνεξρφηαλ απφ αηνιηθή ελέξγεηα, ην 35% απφ θπζηθφ αέξην, ην 13% απφ πεηξέιαην θαη ην ππφινηπν 9% απφ θάξβνπλν θαη πδξνειεθηξηθά. Ζ ζπλνιηθά εγθαηεζηεκέλε ηζρχο πνπ πξνέξρεηαη απφ ην αηνιηθφ δπλακηθφ ήηαλ 64 GW ην 2008, ελψ ζχκθσλα κε πξνβιέςεηο ησλ εηδηθψλ ζα θηάζεη ηα 180 GW κέρξη ην 2020 θαη ηα 300 GW ην 2030.

19 Ζ Γεξκαλία έρεη αλαδεηρζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα σο πξσηνπφξνο ζηνλ ηνκέα ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο. ηα ηέιε ηνπ 2007 είρε εγθαηεζηεκέλε αηνιηθή ελέξγεηα ηζρχνο 40 GW, ηελ πςειφηεξε απφ νπνηαδήπνηε άιιε ρψξα ηεο Δπξψπεο, θαιχπηνληαο ην 7% ησλ ελεξγεηαθψλ ηεο αλαγθψλ ηεο απφ ην αηνιηθφ δπλακηθφ. Ζ Γεξκαλία επίζεο πξσηνπνξεί ζηελ παξαγσγή βηνληήδει κε πνζνζηφ πνπ αληηπξνζσπεχεη ην 30% ηεο παγθφζκηαο αγνξάο, ελψ είλαη ε κφλε ρψξα ηεο Δπξψπεο ζηελ νπνία ε παξαγσγή βηνθαπζίκσλ ππεξβαίλεη ην 2%. Ζ Γαλία εκθαλίδεη ζεκαληηθή πξφνδν ζηελ αμηνπνίεζε ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο. Σν 2007 θαηάθεξε λα εθπιεξψζεη ηνλ εζληθφ ζηφρν γηα θάιπςε ηνπ 29% ηεο παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο κέρξη ην απφ ην νπνίν ην 20% ήηαλ αηνιηθή ελέξγεηα. Ζ Γαλία είλαη ε κφλε ρψξα ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε πνπ δελ είλαη εμαξηεκέλε απφ ηηο εηζαγσγέο θαπζίκσλ. Ζ Ιζπαλία αχμεζε ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο θαηά 45% ηελ πεληαεηία Δίλαη ε δεχηεξε ρψξα ζηελ Δπξψπε κε ηελ πςειφηεξε ειεθηξνπαξαγσγή απφ αηνιηθή ελέξγεηα, θηάλνληαο ηα GW ην 2007, απφ ηα GW πνπ είραλ θαηαγξαθεί ην Υξεηάδεηαη φκσο λα δνζεί πεξηζζφηεξε ζεκαζία ζηελ παξαγσγή ελέξγεηαο απφ γεσζεξκία, αθνχ ηα ηειεπηαία ρξφληα δελ παξαηεξήζεθε θάπνηα κεηαβνιή. Δλδεηθηηθφ γηα ηε ζεκαζία πνπ απνδίδεηαη ζηελ Ιζπαλία ζηηο Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο είλαη φηη ην θξάηνο επηβάιιεη ηελ εγθαηάζηαζε θσηνβνιηατθψλ ζπζηεκάησλ ζε φιεο ηηο λέεο θαηνηθίεο ζηα κεγάια αζηηθά θέληξα. Δπηπιένλ, επηδνηεί θάζε λέα εγθαηάζηαζε κε 219 αλά ηεηξαγσληθφ κέηξν θαη κε ηελ παξαρψξεζε ρακειφηνθσλ δαλείσλ. Ζ Απζηξία θαιχπηεη ην 60% ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο θαη ππνινγίδεηαη φηη κέρξη ην 2010 ην πνζνζηφ ζα απμεζεί ζην 78%. Σν κεγαιχηεξν κεξίδην θαηέρνπλ ε πδξνειεθηξηθή θαη ε ελέξγεηα απφ βηνκάδα. Σα πςειά πνζνζηά νθείινληαη ζην γεγνλφο φηη νη επελδχζεηο σο 2920 εθπίπηνπλ απφ ην θφξν εηζνδήκαηνο, ελψ παξαρσξνχληαη θαη θνξναπαιιαγέο απφ ην θξάηνο. Δπίζεο πηνζεηήζεθαλ ηηκνιφγηα γηα εγγπεκέλεο ηηκέο ηξνθνδφηεζεο ηνπ δηθηχνπ κε αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Ζ Ννξβεγία θαη ε νπεδία πξσηνπνξνχλ ζηελ παξαγσγή πδξνειεθηξηθήο ελέξγεηαο, θαηέρνληαο ην 43,2% θαη 21,5% ηεο επξσπατθήο αγνξάο. Ζ Ννξβεγία, ην 2007 θάιππηε ηηο αλάγθεο ειεθηξνπαξαγσγήο θαηά 56% απφ ΑΠΔ, ελψ ε νπεδία θάιππηε ην 52%. Ζ Γαιιία είλαη ε δεχηεξε επξσπατθή ρψξα πνπ θαηέρεη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ παξαγσγήο ελέξγεηαο απφ βηνκάδα. εκαληηθή είλαη θαη ε πξφνδνο πνπ έγηλε ζηελ παξαγσγή ελέξγεηαο απφ αηνιηθέο πεγέο, αθνχ ην 2000 ε παξαγσγή ειεθηξηζκνχ ήηαλ 77 GW, ελψ ην 2007 απμήζεθε ζηα 4052 GW. Ζ αμηνπνίεζε ηεο γεσζεξκηθήο ελέξγεηαο είλαη αλχπαξθηε. Πξφζθαηα εγθαηληάζηεθε θαη ην ζχζηεκα παξνρήο θηλήηξσλ κέζσ ηηκνινγίσλ, πνπ φκσο ζέηεη αλψηαην φξην ηα 12 MW αλά έξγν. Ζ Ιηαιία απνηειεί παξαδνζηαθφ εγέηε ζηελ παξαγσγή γεσζεξκηθήο ελέξγεηαο. Σν 2007 θαηείρε ην 87% ηεο ζπλνιηθήο παξαγσγήο γεσζεξκίαο ζηελ Δπξψπε. Ζ γεληθή ζπλεηζθνξά φκσο ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζην ελεξγεηαθφ ηζνδχγην ηεο ρψξαο δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθή, αθνχ κφιηο ην 13% ηεο ζπλνιηθήο ελέξγεηαο πξνέξρεηαη απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Ζ ηηαιηθή θπβέξλεζε ηα ηειεπηαία

20 ρξφληα πξνρψξεζε ζηε κείσζε ηνπ Φ.Π.Α. απφ 20% ζε 10% γηα ηηο επελδχζεηο πνπ αθνξνχλ ζηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Μεξίδην ελέξγεηαο από ΑΠΔ ζηελ ηειηθή θαηαλάισζε ελέξγεηαο ην 2000 Μεξίδην ελέξγεηαο από ΑΠΔ ζηελ ηειηθή θαηαλάισζε ελέξγεηαο ην 2005 ηόρνο γηα ην κεξίδην ελέξγεηαο από ΑΠΔ ζηελ ηειηθή θαηαλάισζε ελέξγεηαο ην 2020 Βέιγην 1.5% 2.2% 13% Βνπιγαξία 7.4% 9.4% 16% Γεξκαλία 6.5% 5.8% 18% Διιάδα 7.7% 6.9% 18% Ηζπαλία 15.7% 8.7% 20% Γαιιία 15.2% 10.3% 23% Ηξιαλδία 4.9% 3.1% 16% Ηηαιία 16,0% 5.2% 17% Λνπμεκβνχξγν 2.9% 0.9% 11% Κάησ Υψξεο 3.9% 2.4% 14% Απζηξία 72,0% 23.3% 34% Πνξηνγαιία 29.4% 20.5% 31% Φηλιαλδία 28.5% 28.5% 38% νπεδία 55.4% 39.8% 49% Ζλσκέλν Βαζίιεην 2,7% 1.3% 15% Κχπξνο 0,05% 2.9% 13% Σζερηθή Γεκνθξαηία 3.6% 6.1% 13% Δζζνλία 0.3% 18% 25% Οπγγαξία 0.5% 4.3% 13% Λεηηνλία 47.7% 32.6% 40% Ληζνπαλία 3.4% 15% 23% Μάιηα 0.0% 0.0% 10% Πνισλία 1.7% 7.2% 15% ινβελία 31.7% 16% 25% ινβαθηθή Γεκνθξαηία 16.9% 6.7% 14% Γαλία 16.4% 17% 30% Ρνπκαλία 28.8% 17.8% 24% Πίλαθαο 1-2: ηόρνη ησλ θξαηώλ-κειώλ όζνλ αθνξά ηε ζπκκεηνρή ησλ ΑΠΔ ζηελ παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο Πεγή: Eurostat, ρξνλνινγία ηελ Κύπξν ε παξαγσγή ελέξγεηαο απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο βξίζθεηαη αθφκα ζην αξρηθφ ζηάδην, αθνχ νη πνιηηηθέο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηελ ελέξγεηα πξφζθαηα πηνζεηήζεθαλ. εκαληηθή είλαη ε αμηνπνίεζε ηεο ειηαθήο ελέξγεηαο, ελψ έρνπλ ηα ηειεπηαία ρξφληα γίλνληαη κεγάια έξγα εθκεηάιιεπζεο ηνπ αηνιηθνχ δπλακηθνχ. Αμηνζεκείσηε είλαη ε πξφνδνο πνπ έρνπλ θαηαγξάςεη θάπνηεο ρψξεο ζηελ ειεθηξνπαξαγσγή απφ αηνιηθή ελέξγεηα. Ζ Ιξιαλδία, πξνθεξχζζνληαο δηαγσληζκνχο γηα ηελ παξαρψξεζε αληαγσληζηηθψλ ηηκψλ απφ ηνπο παξαγσγνχο ειεθηξηθήο

21 ελέξγεηαο, θαηάθεξε λα νθηαπιαζηάζεη ηελ ειεθηξνπαξαγσγή απφ αηνιηθή ελέξγεηα απφ ην Σν Ηλσκέλν Βαζίιεην έρεη πεληαπιαζηάζεη ηελ ειεθηξνπαξαγσγή απφ αηνιηθή ελέξγεηα απφ ην 2000, φκσο δελ κπνξεί λα επηηχρεη ηνλ εζληθφ ζηφρν ηνπ 2020 γηα θάιπςε ηνπ 15% ησλ ελεξγεηαθψλ ηεο αλαγθψλ απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, αθνχ ην 2007 κφλν ην 5,1% πξνεξρφηαλ απφ ΑΠΔ. ηα πιαίζηα παξαρψξεζεο θηλήηξσλ γηα ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο κείσζε ην Φ.Π.Α. ζην 5%. 1.6 Δπξωπαϊθό ύζηεκα Δκπνξίαο Γηθαηωκάηωλ Δθπνκπώλ (ΔΔΓΔ) Σνλ Ηνχιην ηνπ 2003 ζεζπίζηεθε ην ζχζηεκα εκπνξίαο δηθαησκάησλ εθπνκπήο αεξίσλ ζεξκνθεπίνπ απφ ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην. χκθσλα κε ην ΔΔΓΔ, ηα θξάηε κέιε θαζνξίδνπλ φξηα γηα ηηο εθπνκπέο CO 2 απφ ελεξγνβφξεο επηρεηξήζεηο (ραιπβνπξγεία, ζηαζκνί ειεθηξνπαξαγσγήο, δηπιηζηήξηα πεηξειαίνπ, βηνκεραλίεο ραξηνπνηίαο θαη παινπξγίαο θαη ηζηκεληνβηνκεραλίεο) θαη εθδίδνπλ άδεηεο δηθαησκάησλ εθπνκπψλ κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν. Οη ζπλνιηθέο πνζφηεηεο εθπνκπψλ γηα θάζε θιάδν θαη θάζε ζπγθεθξηκέλε εγθαηάζηαζε πξνζδηνξίδνληαη απφ ην Δζληθφ ρέδην Καηαλνκήο Γηθαησκάησλ Δθπνκπψλ (ΔΚΓΔ). Οη εγθαηαζηάζεηο πνπ επηηπγράλνπλ κεηψζεηο ζε επίπεδα ρακειφηεξα απφ ηα δηθαηψκαηα πνπ ηνπο έρνπλ θαηαλεκεζεί ζηε δηάξθεηα ελφο έηνπο κπνξνχλ λα πσινχλ ηα ππφινηπα ζε εγθαηαζηάζεηο πνπ δπζθνιεχνληαη λα δηαηεξήζνπλ ηηο εθπνκπέο ηνπο ζηηο θαζνξηζκέλεο ηηκέο. Δλαιιαθηηθά, κπνξνχλ λα πνπιήζνπλ δηθαηψκαηα ζε εθείλεο γηα ηηο νπνίεο ην θφζηνο ησλ κέηξσλ κείσζεο ησλ εθπνκπψλ είλαη ππεξβνιηθά πςειφ ζε ζχγθξηζε κε ην θφζηνο αγνξάο δηθαησκάησλ εθπνκπψλ. Κάζε επηρείξεζε επηηξέπεηαη λα απμήζεη ηηο εθπνκπέο ηεο πάλσ απφ ην επίπεδν ησλ εθπνκπψλ CO2 πνπ επηηξέπεηαη λα εθιχεη, κφλν κεηά απφ αγνξά αλάινγσλ δηθαησκάησλ εθπνκπψλ απφ άιιεο επηρεηξήζεηο. 1.7 Η Πνιηηηθή ηεο Δπξωπαϊθήο Έλωζεο γηα ηηο Α ΠΔ Σν 1997, κε ηε δεκνζίεπζε ηεο Λεπθήο Βίβινπ γηα ηηο Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο, ε Δπηηξνπή έζεζε σο ζηφρν ηεο ην δηπιαζηαζκφ ηνπ πνζνζηνχ ηεο παξαγφκελεο ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ σο ην Οη ζηφρνη ηφηε ήηαλ ελδεηθηηθνί θαη ε πξφνδνο πνπ ζεκεηψζεθε ήηαλ ζρεηηθά κηθξή. Δμ αηηίαο απηνχ, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή επαλήιζε κε λέα πξφηαζε, γηα ηε δεκηνπξγία ελφο δεζκεπηηθνχ λνκηθνχ πιαηζίνπ, πξνζβιέπνληαο ζηελ επίηεπμε λέσλ ζηφρσλ έσο ην Οη βαζηθνί άμνλεο πάλσ ζηνπο νπνίνπο θηλείηαη ε πνιηηηθή ηεο Δ.Δ. γηα ην θιίκα θαη ηελ ελέξγεηα ζπλνςίδνληαη ζηελ θσδηθή νλνκαζία "ηόρνη ". ηελ πξάμε απηφ ζεκαίλεη: Μείσζε ησλ εθπνκπψλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ ηνπιάρηζηνλ θαηά 20% ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηνπ 1990 έσο ην Απηφ κπνξεί λα θηάζεη θαη ζην 30% εάλ θαη άιιεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο δεζκεπηνχλ γηα αλάινγεο κεηψζεηο. Αχμεζε ζπλεηζθνξάο ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, φπσο ηεο αηνιηθήο θαη ειηαθήο, ηεο βηνκάδαο θ.ιπ. ζην 20% ηεο ζπλνιηθήο ελεξγεηαθήο παξαγσγήο. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ ζήκεξα είλαη πεξίπνπ 8,5%.

22 Πεξηνξηζκφ ηεο ελεξγεηαθήο θαηαλάισζεο θαηά 20% ζε ζρέζε κε ηα επίπεδα ηνπ 1990, κέζα απφ ηε βειηίσζε ηεο ελεξγεηαθήο απφδνζεο ζε δηάθνξα επίπεδα. Δπηπξφζζεηα ε Δπξσπατθή Έλσζε έρεη ζέζεη σο ζηφρν ηελ: Αχμεζε ηνπ κεξηδίνπ βηνθαπζίκσλ ζηε ζπλνιηθή θαηαλάισζε θαπζίκσλ ζηηο νδηθέο κεηαθνξέο ζην 10% ην Οη παξαπάλσ ηέζζεξηο πνζνηηθνί ζηόρνη γηα ην 2020 επηδηψθνληαη παξάιιεια θαη είλαη ζηξαηεγηθά ηζνδχλακνη, ζπζρεηίδνληαη φκσο θαη αιιειεπηδξνχλ ζηα πιαίζηα ηεο πινπνίεζεο ηεο λέαο νινθιεξσκέλεο θιηκαηηθήο θαη ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Καλέλαο απφ ηνπο ηέζζεξηο ζηφρνπο δελ ππεξηεξεί έλαληη ησλ άιισλ, θαζέλαο πθίζηαηαη δε απφ κφλνο ηνπ. Οη ζηφρνη ζπκβάιινπλ ζηε ράξαμε ηεο θαηάιιειεο πνιηηηθήο γηα ηελ επηδίσμή ηνπο θαη ηαπηφρξνλα απνηεινχλ εξγαιείν ειέγρνπ ησλ πνιηηηθψλ ζε ζρέζε κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ. Έρνπλ καθξνρξφλην αληίθηππν, κε ηα νθέιε ηνπο λα γίλνληαη νξαηά ζε βάζνο ρξφλνπ θαη ζε κφληκε βάζε. Σα κέηξα πνπ έρνπλ πξνηαζεί γηα ηελ πινπνίεζε ησλ πην πάλσ ζηφρσλ είλαη ηα εμήο: Καιχηεξε ιεηηνπξγία ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο Δλέξγεηαο. Αλάπηπμε αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ γηα ηε δηαρείξηζε ελεξγεηαθψλ θξίζεσλ, ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ε αζθαιήο ηξνθνδνζία κε πεηξέιαην, θπζηθφ αέξην θαη ειεθηξηθή ελέξγεηα. Βειηίσζε ηνπ Κνηλνηηθνχ Μεραληζκνχ Δκπνξίαο Δθπνκπψλ Αεξίνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ, ψζηε απηφο λα κεηαηξαπεί ζε πξαγκαηηθφ θαηαιχηε γηα ηε κείσζε εθπνκπψλ CO2 θαη ηηο επελδχζεηο ζε θαζαξή ελέξγεηα. Αλάπηπμε πξνγξάκκαηνο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο ζε Δπξσπατθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν. Αχμεζε ηεο ρξήζεο αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο. Αλάπηπμε ζηξαηεγηθήο γηα ηελ Δλεξγεηαθή Σερλνινγία. Αλάπηπμε ηερλνινγηψλ κε ρακειέο εθπνκπέο CO 2 γηα ηε κεηαηξνπή νξπθηψλ θαπζίκσλ. Βειηίσζε ζε ζέκαηα αζθάιεηαο θαη πξνζηαζίαο απφ ηε ρξήζε ηεο ππξεληθήο ελέξγεηαο. Πξνψζεζε ζπκθσλίαο γηα κηα δηεζλή ελεξγεηαθή πνιηηηθή κε θνηλνχο ζηφρνπο, κέζα απφ ηελ αλάπηπμε επαθψλ θαη ηε δηελέξγεηα δηαπξαγκαηεχζεσλ κε δηάθνξεο ρψξεο ζηνλ πιαλήηε

23 Δπαηζζεηνπνίεζε ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ - θαηαλαισηψλ ζε ζέκαηα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. 1.8 Η Πξάζηλε θαη Λεπθή Βίβινο γηα ηηο ΑΠΔ Ζ Δπξσπατθή Έλσζε, κε ηελ Πξάζηλε Βίβιν (96/576), ζέηεη ζε πξψην πιάλν ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηεο γηα ηηο ΑΠΔ θαη πξνζπαζεί λα νδεγήζεη ηα θξάηε κέιε πξνο ηελ απεμάξηεζή ηνπο απφ ηηο ζπκβαηηθέο θαη ξππνγφλεο πεγέο ελέξγεηαο, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά θφξνλ, θαη λα ηα ζηξέςεη ζηε ζπζηεκαηηθφηεξε ρξήζε ησλ θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ ΑΠΔ. Ζ πξνψζεζε θαη αμηνπνίεζε ησλ ΑΠΔ είλαη αλαγθαία γηα λα πξνζηαηεπζεί ην πεξηβάιινλ, κεηψλνληαο ηηο εθπνκπέο ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα (CO 2 ). Όκσο απηφ δελ είλαη ην κνλαδηθφ θίλεηξν γηα ηελ πνιηηηθή ηεο Δ.Δ., φπσο απηή δηαηππψλεηαη ζηελ Πξάζηλε Βίβιν. Ζ ρξήζε ησλ ΑΠΔ αλακέλεηαη λα κεηψζεη ηελ εμάξηεζε ηεο Δ.Δ. θαη θαη επέθηαζε ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο απφ ηνπο εμσηεξηθνχο παξαγσγνχο ελέξγεηαο (πεηξειαίνπ, θπζηθνχ αεξίνπ, θ.ιπ.). ε επίπεδν απαζρφιεζεο, κε ηελ πξνψζεζε ησλ ΑΠΔ, αλακέλεηαη λα απμεζεί ε απαζρφιεζε θαη λα εληζρπζεί ε επξσπατθή νηθνλνκία, θαζψο ζα δεκηνπξγεζνχλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο, ελψ παξάιιεια ζεκαληηθή αλακέλεηαη λα είλαη θαη ε ζπκβνιή ηνπο ζηελ αλαπηπμηαθή πξννπηηθή νξηζκέλσλ πεξηνρψλ, ζηηο νπνίεο παξαηεξείηαη αλαπηπμηαθή πζηέξεζε. ε δεχηεξν επίπεδν, νη επηρεηξήζεηο αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζα κπνξέζνπλ λα επεθηαζνχλ θαη λα θαιχςνπλ ηηο ελεξγεηαθέο αλάγθεο άιισλ πεξηνρψλ, απμάλνληαο ηε ζπλεηζθνξά ηνπο ζηηο εζληθέο νηθνλνκίεο θαη δηεπξχλνληαο ηα νθέιε ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ. Οη ζηόρνη πνπ ζέηεη ε Πξάζηλε Βίβινο ζε ζρέζε κε ηηο ΑΠΔ είλαη [COM (2001) 68]: Ο δηπιαζηαζκφο ηνπ κεξηδίνπ ηνπο ζην ελεξγεηαθφ ηζνδχγην ηεο Δ.Δ., ην νπνίν πξέπεη λα θηάζεη ην 12% κέρξη ην 2010 θαη ην 20% κέρξη ην 2020 Ζ ελζάξξπλζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ θξαηψλ - κειψλ ζρεηηθά κε ηηο ΑΠΔ. Ζ ελδπλάκσζε ησλ πνιηηηθψλ ηεο Κνηλφηεηαο ζρεηηθά κε ηελ πξφνδν θαη ηελ εμέιημε ησλ ΑΠΔ, πνπ ελδηαθέξεη θαη σο νηθνλνκηθφ κέγεζνο. Ζ παξαθνινχζεζε ηεο πξνφδνπ πνπ ζπληειείηαη σο πξνο ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ πνπ ζέηεη ε Πξάζηλε Βίβινο ζρεηηθά κε ηε ζπζηεκαηηθφηεξε ρξήζε ησλ ΑΠΔ. Αθνχ πξνεγήζεθαλ φιεο νη πνιηηηθέο δπκψζεηο πνπ απαηηνχληαη εληφο ηεο Δ.Δ., αθνινχζεζε ε Λεπθή Βίβινο γηα κηα θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή θαη έλα ζρέδην δξάζεο (97/599) γηα ηηο ΑΠΔ, πνπ πξνέβιεπε θαηαξρήλ ηελ αλάγθε κηαο θνηλνηηθήο ζηξαηεγηθήο ζηελ παξαγσγή ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ, κέζσ ηεο αλάιεςεο ζεκαληηθψλ πξσηνβνπιηψλ ζε Δπξσπατθφ επίπεδν π.ρ. πξνγξακκάησλ φπσο ην JOULE - THERMIE, ην INCO θαη ην FAIR θαη θπζηθά ην ζεκαληηθφηεξν φισλ, ην ALTENER θαη ην ALTENER II. Ζ ζηξαηεγηθή απηή είρε σο ζηφρνπο ηεο ηελ επίηεπμε ηεο

24 αχμεζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο Δ.Δ. ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο, ηελ αζθάιεηα ηεο παξνρήο ελέξγεηαο θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε πξναλαθεξφκελε ζηξαηεγηθή ηεο Κνηλφηεηαο, ε Λεπθή Βίβινο πξνηείλεη έλα ζρέδην δξάζεο δηακέζνπ ηνπ νπνίνπ επηδηψθεηαη ν ζπληνληζκφο ησλ ελεξγεηψλ φισλ ησλ ελδηαθεξνκέλσλ θνξέσλ. Ζ δηάξζξσζή ηνπ πεξηιακβάλεη θάπνηα κέηξα πνπ αθνξνχλ ζηελ εζσηεξηθή αγνξά, φπσο : Ζ θαιχηεξε πξφζβαζε ηεο ελέξγεηαο πνπ παξάγεηαη απφ ΑΠΔ ζηελ αγνξά ειεθηξηζκνχ, πνπ είλαη ε θπξηφηεξε ελεξγεηαθή αγνξά, ε νπνία θπξηαξρείηαη σο ηψξα απφ πεγέο ελέξγεηαο πνπ δελ είλαη θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ. Ζ πξνψζεζε κέηξσλ θνξνινγηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ ραξαθηήξα, δειαδή θνξνινγηθά θαη ρξεκαηνδνηηθά θίλεηξα θαη ειαθξχλζεηο πξνο ηηο επηρεηξήζεηο, αιιά θαη ηνπο ηδηψηεο, πξνθεηκέλνπ λα ρξεζηκνπνηνχλ «πξάζηλε» ελέξγεηα γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ ελεξγεηαθψλ ηνπο αλαγθψλ. Ζ ρξήζε βηνελέξγεηαο γηα ηηο κεηαθνξέο, ηε ζέξκαλζε θαη ηνλ ειεθηξηζκφ, φπσο π.ρ. ηα θπηηθά έιαηα, ε νπνία ζα πξέπεη λα επηδνηεζεί πξνθεηκέλνπ λα κεηψζεη ην κεηνλέθηεκα ηνπ πςεινχ θφζηνπο παξαγσγήο. Ζ βειηίσζε ησλ θαλνληζκψλ δφκεζεο ηεο θηηξηαθήο ππνδνκήο, θαζψο ζεκαληηθφ κέξνο ηεο ελέξγεηαο θαηαλαιίζθεηαη απφ ηα λνηθνθπξηά Πξάζηλα πηζηνπνηεηηθά (green certificates) θαη επηδνηνύκελα ηηκνιόγηα (feed-in tariffs) ηα πιαίζηα αχμεζεο ηεο παξαγσγήο αλαλεψζηκεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο έρεη πξνηαζεί ε ρξήζε ησλ πξάζηλσλ πηζηνπνηεηηθψλ θαη ησλ επηδνηνχκελσλ ηηκνινγίσλ αλαγθαζηηθήο αγνξάο. Σα πξάζηλα πηζηνπνηεηηθά είλαη εκπνξεχζηκα πηζηνπνηεηηθά, ηα νπνία εθδίδεη ην εθάζηνηε θξάηνο θαη εγγπψληαη φηη ε αλαγξαθφκελε πνζφηεηα ειεθηξηθήο ελέξγεηαο έρεη παξαρζεί απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, δίλνληαο έηζη επηπιένλ θίλεηξν ζηηο επηρεηξήζεηο παξαγσγήο ελέξγεηαο λα παξάγνπλ κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο πξάζηλεο ελέξγεηαο. Ζ ηηκή ηνπο πξνζδηνξίδεηαη ζε κηα αγνξά, φπνπ ε πξνζθνξά πξνέξρεηαη απφ ηνπο παξαγσγνχο αλαλεψζηκεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ε δήηεζε απφ απηνχο πνπ νξίδεη ε θπβέξλεζε σο λνκηθά ππφινγνπο γηα ηελ επίηεπμε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ζηφρνπ πνπ ζέηεη. Οη παξαγσγνί ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ιακβάλνπλ έλα πηζηνπνηεηηθφ γηα θάζε κηα κνλάδα αλαλεψζηκεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξάγνπλ. Έηζη νη παξαγσγνί πνπ έρνπλ πιεφλαζκα πηζηνπνηεηηθψλ κπνξνχλ λα ην πνπιήζνπλ ζηελ αγνξά πηζηνπνηεηηθψλ θαη λα απμήζνπλ ηα έζνδά ηνπο. Απηφ ην ζχζηεκα ρξεζηκνπνηείηαη ήδε ζην Ηλσκέλν Βαζίιεην, ην Βέιγην, ηελ Απζηξία, ηελ Οιιαλδία, ηελ Ιηαιία θαη ηε νπεδία. Ζ δεχηεξε πνιηηηθή γηα ηελ αχμεζε ηεο παξαγσγήο αλαλεψζηκεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο είλαη ε ρξεζηκνπνίεζε ησλ επηδνηνύκελσλ ηηκνινγίσλ. Ζ εθάζηνηε θεληξηθή δηνίθεζε ππνρξεψλεη ηηο επηρεηξήζεηο πνπ παξάγνπλ ειεθηξηθή ελέξγεηα κε ζπκβαηηθά κέζα λα αγνξάδνπλ αλαλεψζηκε ειεθηξηθή ελέξγεηα απφ ηνπο

25 παξαγσγνχο αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο θαη λα ηνπο πιεξψλνπλ εηεζίσο κηα ζηαζεξή ηηκή. Ο φξνο «επηδνηνχκελα ηηκνιφγηα» αληηπξνζσπεχεη ηελ ειάρηζηε εγγπεκέλε ηηκή αλά KWh πνπ έλαο παξαγσγφο ζπκβαηηθήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πξέπεη λα πιεξψζεη ζε έλαλ αλεμάξηεην ηδηψηε παξαγσγφ αλαλεψζηκεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο γηα ηελ αλαλεψζηκε ελέξγεηα πνπ παξάγεη. Απηή ε πνιηηηθή αθνινπζείηαη ζηε Γεξκαλία, Γαλία θαη ηελ Ιζπαλία.

26 2 ΑΝΑΛΤΗ ΣΗ ΤΠΑΡΥΟΤΑ ΚΑΣΑΣΑΗ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ ηελ παξνχζα ελφηεηα γίλεηαη ε παξνπζίαζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ηεο πεξηνρήο κειέηεο, πνπ είλαη ε Κχπξνο. ην πιαίζην απηφ παξνπζηάδνληαη ηα γεσγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηνρήο, ηα πιεζπζκηαθά ραξαθηεξηζηηθά, ζηνηρεία γηα ην βηνηηθφ επίπεδν θαη ηηο ππνδνκέο ηεο πεξηνρήο θ.α. 2.1 Έθηαζε - Γεωγξαθηθή Θέζε ηεο Κύπξνπ Ζ Κχπξνο είλαη λεζησηηθή ρψξα ηεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ, κέινο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Γεσγξαθηθά ε Κχπξνο κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη αλήθεη ζηε Ννηηναλαηνιηθή Δπξψπε ή ζηε Ννηηνδπηηθή Αζία. Χζηφζν, επεηδή ηζηνξηθά, πνιηηηζηηθά θαη νηθνλνκηθά ε Κχπξνο έρεη δεζκνχο κε ηελ Δπξψπε θαη ηδηαίηεξα κε ηελ Διιάδα, ζεσξείηαη κέξνο ηεο Γχζεο θαη ηεο Δπξψπεο. Δίλαη ζήκεξα ην λνηηναλαηνιηθφ άθξν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, αιιά θαη νιφθιεξεο ηεο Δπξψπεο. Ζ Κχπξνο είλαη ην ηξίην ζε κέγεζνο λεζί ηεο Μεζνγείνπ, κεηά ηε αξδελία θαη ηε ηθειία, κε έθηαζε ηεηξαγσληθά ρηιηφκεηξα. Έρεη κέγηζην κήθνο 240 ρηιηφκεηξα, απφ ην αλαηνιηθφηεξν κέρξη ην δπηηθφηεξν άθξν ηεο θαη κέγηζην πιάηνο 100 ρηιηφκεηξα, απφ ην βνξεηφηεξν κέρξη ην λνηηφηεξν άθξν ηεο. Απέρεη 800 ρηιηφκεηξα πξνο αλαηνιάο απφ ηελ επεηξσηηθή Διιάδα. Απφ ηε Ρφδν θαη ηελ Κάξπαζν απέρεη 380 ρηιηφκεηξα. ηα βφξεηα ηεο Κχπξνπ είλαη ε Σνπξθία, ε νπνία απέρεη απφ ηηο βφξεηεο αθηέο ηεο 75 ρηιηφκεηξα. ηα αλαηνιηθά είλαη ε πξία (105 ρηιηφκεηξα) θαη ζηα λφηηα ε Αίγππηνο (380 ρηιηφκεηξα). 2.2 Φπζηθό Πεξηβάιινλ Κιηκαηνινγηθά δεδνκέλα Σν θιίκα ηεο Κχπξνπ είλαη ήπην κεζνγεηαθφ, κε άθζνλε ειηνθάλεηα αθφκε θαη ην ρεηκψλα θαη ιηγνζηή βξνρφπησζε, Σν θαινθαίξη, απφ ηα κέζα ηνπ Μάε σο ηα κέζα ηνπ επηέκβξε, είλαη ζεξκφ θαη μεξφ, ρσξίο βξνρνπηψζεηο. Ο ρεηκψλαο, απφ ηα κέζα Ννεκβξίνπ σο ηα κέζα Μαξηίνπ, είλαη ήπηνο ρσξίο πνιιή ςχρξα θαη βξνρεξφο. Σν θιίκα ηεο Κχπξνπ επεξεάδεηαη απφ ηε γεσγξαθηθή ζέζε ηνπ λεζηνχ, απφ ηε κνξθνινγία ηνπ εδάθνπο ηνπ θαη απφ ηε γεληθή θπθινθνξία ησλ αέξησλ καδψλ. Ζ κέζε εηήζηα βξνρφπησζε ζηελ Κχπξν είλαη πεξίπνπ 460 ρηιηνζηφκεηξα. Κπκαίλεηαη δε απφ 300 ρηιηνζηφκεηξα ζηηο θεληξηθέο πεδηάδεο θαη ζηα λνηηναλαηνιηθά παξάιηα κέρξη 1100 ρηιηνζηφκεηξα ζηελ νξνζεηξά ηνπ Σξνφδνπ θαη 550 ρηιηνζηφκεηξα ζηελ νξνζεηξά ηνπ Πεληαδαθηχινπ. Ζ αλνκνηνκνξθία ηεο βξνρφπησζεο δελ είλαη κφλν γεσγξαθηθή αιιά θαη δηαρξνληθή, ζπρλά δε παξαηεξνχληαη ζπλερείο αλνκβξίεο δπν-ηξηψλ ρξφλσλ. Oη κεγαιχηεξεο βξνρνπηψζεηο ζεκεηψλνληαη ηελ πεξίνδν απφ ην Nνέκβξε κέρξη ην Mάξηε. Tελ άλνημε θαη ην θζηλφπσξν νη βξνρέο είλαη θπξίσο ηνπηθέο. Σν θαινθαίξη ε βξνρφπησζε είλαη πνιχ ρακειή θαη έρεη ζπλήζσο ηνπηθφ ραξαθηήξα. Xηφληα ζπάληα πέθηνπλ ζηηο πεδηλέο πεξηνρέο θαη ζηελ νξνζεηξά ηνπ Πεληαδαθηχινπ. Πέθηνπλ φκσο θάζε ρεηκψλα ζε πεξηνρέο ηεο νξνζεηξάο ηνπ Tξνφδνπο κε πςφκεηξν

27 πάλσ απφ κέηξα. H πξψηε ρηνλφπησζε παξνπζηάδεηαη ζπλήζσο ηελ ηειεπηαία εβδνκάδα ηνπ Nνέκβξε θαη ε ηειεπηαία ζηα κέζα ηνπ Aπξίιε. Γηα αξθεηέο βδνκάδεο ζηνπο πην ςπρξνχο κήλεο ην χςνο ηνπ ρηνληνχ είλαη ζεκαληηθφ, θπξίσο ζηηο βφξεηεο πιαγηέο ηνπ Σξνφδνπο. Tνλ Iνχιην θαη ηνλ Αχγνπζην νη κέζεο εκεξήζηεο ζεξκνθξαζίεο θπκαίλνληαη κεηαμχ 29 o C ζηελ θεληξηθή πεδηάδα θαη 22 o C ζηηο ςειφηεξεο θνξπθέο ηνπ Tξνφδνπο, ελψ νη κέζεο κέγηζηεο ζεξκνθξαζίεο θαηά ηνπο κήλεο απηνχο είλαη 36 o C θαη 27 o C αληίζηνηρα. Tν Γελάξε νη κέζεο εκεξήζηεο ζεξκνθξαζίεο είλαη 10 o C ζηελ θεληξηθή πεδηάδα θαη 3 o C ζηηο ςειφηεξεο θνξπθέο ηνπ Tξνφδνπο, κε κέζεο ειάρηζηεο ζεξκνθξαζίεο 5 o C θαη 0 o C αληίζηνηρα. Παγεηφο ζπκβαίλεη ζπρλά ην ρεηκψλα θαη ηελ άλνημε θαη ζε κεξηθέο ρξνληέο πξνθαιεί δεκηέο ζε πξψηκα ιαραληθά Μνξθνινγία εδάθνπο Ζ Κχπξνο ππνδηαηξείηαη ζηηο παξαθάησ κνξθνινγηθέο πεξηθέξεηεο: To νξεηλφ ζχκπιεγκα Σξνφδνπο. Tε βφξεηα νξνζεηξά ηνπ Πεληαδάθηπινπ. Tελ θεληξηθή πεδηάδα. Tε ινθψδε πεξηνρή γχξσ απφ ην νξεηλφ ζχκπιεγκα Σξνφδνπο. Σηο παξάθηηεο πεδηάδεο. Oη θππξηαθέο αθξνγηαιηέο παξνπζηάδνπλ ελαιιαζζφκελε εηθφλα βξάρνπ θαη ακκνπδηάο, κε πνιπάξηζκα αθξσηήξηα θαη φξκνπο. Οη ζηελέο παξαζαιάζζηεο πεδηάδεο ζην βφξεην ηκήκα θαιχπηνληαη απφ ειαηφδεληξα θαη ραξνππφδεληξα, ελψ ζε κηθξή απφζηαζε απφ ηελ αθηή βξίζθεηαη ε βφξεηα νξνζεηξά ηνπ Πεληαδάθηπινπ, πνπ είλαη αζβεζηνιηζηθήο ζχζηαζεο θαη έρεη θνξπθέο κέρξη χςνο 915 κέηξα. Tν νξεηλφ ζπγθξφηεκα ηεο λφηηαο νξνζεηξάο θαιχπηεη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ λνηηνδπηηθνχ ηκήκαηνο θαη ηνπ θέληξνπ, νλνκάδεηαη δε νξνζεηξά Tξνφδνπο απφ ηελ νκψλπκε ςειφηεξε θνξπθή (1.952 κέηξα). ηελ νξνζεηξά ηνπ Tξνφδνπο βξίζθνληαη θαη ηα πεξηζζφηεξα δάζε, θπξίσο απφ πεχθα αιιά θαη άιιε δαζηθή θάιπςε, φπσο θππαξίζζηα, βειαληδηέο, θέδξνη. Mεηαμχ ησλ δχν νξνζεηξψλ, βξίζθεηαη ε εχθνξε πεδηάδα ηεο Mεζανξίαο, πνπ εθηείλεηαη απφ ηελ πεξηνρή ηεο Mφξθνπ ζηα βνξεηνδπηηθά κέρξη ηηο αλαηνιηθέο αθηέο. H νιηθή έθηαζε ηεο θαιιηεξγήζηκεο γεο ηεο Κχπξνπ είλαη εθηάξηα ή 46.8% ηεο νιηθήο έθηαζεο ηνπ λεζηνχ. Tα δάζε θαιχπηνπλ νιηθή έθηαζε εθηάξηα ή 18,74% ηεο νιηθήο έθηαζεο ηνπ λεζηνχ, ελψ νη νξεηλέο εθηάζεηο θαη νη αθηέο ην 27% θαη 4,6% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο αληίζηνηρα. ην λεζί ππάξρνπλ θαη δπν αιπθέο, ε κηα ζην λφηηα παξάιηα ηνπ λεζηνχ θαη ε άιιε ζηα λνηηναλαηνιηθά παξάιηα. Tα θπξηφηεξα πξντφληα ζηηο πεδηάδεο είλαη δεκεηξηαθά (ζηηάξη θαη θξηζάξη), ιαραληθά, παηάηεο θαη εζπεξηδνεηδή. H ειηά επδνθηκεί ζε νιφθιεξν ην λεζί, αιιά

28 θπξίσο ζηηο πιαγηέο, θνληά ζηε ζάιαζζα. Tα ακπέιηα θαηαιακβάλνπλ κηα κεγάιε πεξηνρή ζηηο λφηηεο θαη δπηηθέο πιαγηέο ηνπ Σξνφδνπο. Φπιινβφια θαξπνθφξα δέληξα επδνθηκνχλ ζηηο εχθνξεο θνηιάδεο. Σα πην ζεκαληηθά πξντφληα γηα εμαγσγή είλαη ηα εζπεξηδνεηδή θαη νη παηάηεο. Δμάγνληαη επίζεο, θαξπνχδηα, πεπφληα, ηνκάηεο, ρφξηα δέζκεο, αξσκαηηθά θπηά θαη άιια πξψηκα ιαραληθά. Απφ ηα θηελνηξνθηθά πξντφληα, ην ραινχκη παξνπζηάδεη απμαλφκελε δήηεζε γηα εμαγσγή. Tα άγνλα κέξε ησλ βνπλνπιαγηψλ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε βφζθεζε ησλ πξνβάησλ θαη αηγψλ. Απφ ηε ζπλνιηθή θαιιηεξγήζηκε γε, πνζνζηφ 23% αξδεχεηαη θαηά θάπνην ηξφπν, δειαδή 10% πεξίπνπ αξδεχεηαη νιφθιεξν ην ρξφλν, ελψ ζε έλα ρξφλν ζπλεζηζκέλεο φκβξεζεο πξφζζεηε έθηαζε 13% αξδεχεηαη απφ ηα φκβξηα λεξά Οηθνζπζηήκαηα θαη βηόηνπνη Γάζε Σα θππξηαθά δάζε είλαη δάζε θσλνθφξσλ θαη κέρξη πςφκεηξν 1400 κέηξσλ ην θπξίαξρν είδνο είλαη ε ηξαρεία πεχθε. ηελ πεξηνρή ηνπ Σξνφδνπο θαη πάλσ απφ ηα 1200 κέηξα θπξηαξρεί ε καχξε πεχθε. Σα δάζε ηεο ηξαρείαο πεχθεο έρνπλ εμάπισζε απφ ηνλ Αθάκα ζηα δπηηθά κέρξη ην ηαπξνβνχλη θαη ηηο νξεηλέο πεξηνρέο ηεο Λάξλαθαο ζηα αλαηνιηθά. Δπίζεο ζπλαληψληαη θαη ζηελ νξνζεηξά ηνπ Πεληαδαθηχινπ ζε κίμε κε ην θππαξίζζη. Ζ κφλε πεξηνρή απφ ηελ νπνία ειιείπνπλ παληειψο είλαη ε πεξηνρή ηεο Μεζανξίαο, φπνπ νη θιηκαηηθέο ζπλζήθεο θαη ηδηαίηεξα ε βξνρφπησζε είλαη αθξαίεο γηα ηα πεχθα. Άιια είδε πνπ απαληψληαη είλαη ε ιαηδηά, ε αλδξνπθιηά, ν ζθέλδακλνο, ε ζηεξαηδηά, ε μπζηαξθά, ε αγξηνηξηαληαθπιιηά, ε βεξβεξηζηά θαη ην ξαζηή ηνπ Σξνφδνπο. Υισξίδα Ζ Κχπξνο, φπσο θαη νη άιιεο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ, έρεη κηα ηδηαίηεξα πινχζηα ρισξίδα, ε παξνπζία ηεο νπνίαο νθείιεηαη ζε δηάθνξνπο παξάγνληεο, φπσο είλαη ε κεγάιε πνηθηιία εδαθηθψλ θαη γεσινγηθψλ ππνζηξσκάησλ, ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κεζνγεηαθνχ θιίκαηνο θαη ε κεγάιε πνηθηιία ηνπίσλ, κε ηα ηδηαίηεξα κηθξνθιηκαηηθά θαη ηνπνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπο. Δθηεηακέλεο πεδηάδεο, κεγάινη νξεηλνί φγθνη, πγξφηνπνη, παξαιίεο, ακκνζίλεο, θαξάγγηα θαη γθξεκνί, πξνζθέξνπλ κηα κεγάιε πνηθηιία νηθνηφπσλ γηα πνιπάξηζκα ηζαγελή θαη ελδεκηθά θπηά. Ο αξηζκφο ησλ θπηψλ πνπ έρνπλ θαηαγξαθεί κέρξη ζήκεξα ζηελ Κχπξν αλέξρεηαη ζηα 1908, απφ ηα νπνία ηα 1756 είλαη ηζαγελή θαη ηα ππφινηπα 152 επηγελή. Ζ θππξηαθή ρισξίδα πεξηέρεη έλα ηδηαίηεξα κεγάιν αξηζκφ ελδεκηθψλ θπηψλ πνπ θηάλνπλ ηα 140 ή 7,34% ηνπ ζπλφινπ ησλ ηζαγελψλ θπηψλ. Αλάκεζα ζηα πην ζεκαληηθά ελδεκηθά είλαη ε κπφδεα ε θππξηαθή ή δνπιαηδηά, έλα απφ ηα 3 κφλν είδε πνπ ππάξρνπλ ζηνλ πιαλήηε, ν θππξηαθφο θέδξνο πνπ είλαη έλα απφ ηα 4 είδε θέδξνπ

29 πνπ ππάξρνπλ ζηνλ θφζκν, ε θππξηαθή ηνπιίπα, νη ελδεκηθνί θξφθνη, ε ιαηδηά θαη πνιιά άιια. Έλα άιιν ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηεο θππξηαθήο ρισξίδαο είλαη ηα θπηά πνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθά ηεο Αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ, αξθεηά απφ ηα νπνία αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ θπηψλ πνπ ζπρλά νλνκάδνπκε εκηελδεκηθά θαη απαληψληαη κφλν ζε 2-3 ρψξεο ηνπ θφζκνπ. Σέηνηα θπηά είλαη ε Pinguicula crystallina, Cyprinia gracilis (γέλνο κε έλα κφλν είδνο ζηνλ θφζκν πνπ πήξε ην φλνκα ηνπ απφ ηελ Κχπξν), Colchicum troodi, Glaucosciadium cordifolium, Euphorbia thompsonii, θ.α. Παλίδα ηελ Κχπξν έρνπλ θαηαγξαθεί κέρξη ζήκεξα 30 είδε ζειαζηηθψλ, απφ ηα νπνία 16 είλαη λπρηεξίδεο, 10 είδε είλαη ρεξζαία ζειαζηηθά, 3 δειθίληα θαη 1 είδνο θψθηαο. Σν κεγαιχηεξν απφ απηά είλαη ην ελδεκηθφ αγξηλφ. Ζ Κχπξνο βξίζθεηαη ζε έλα απφ ηνπο νθηψ θχξηνπο δηαδξφκνπο κεηαλάζηεπζεο ησλ πνπιηψλ απφ Δπξψπε πξνο Αθξηθή θαη αληίζηξνθα. Σα πνπιηά πνπ έρνπλ θαηαγξαθεί κέρξη ζήκεξα ζηελ Κχπξν αλέξρνληαη ζε 370 είδε. Απφ απηά 53 είλαη κφληκνη θάηνηθνη θαη ηα ππφινηπα 317 είλαη απνδεκεηηθά. Έμη απφ ηνπο κφληκνπο θαηνίθνπο ζεσξνχληαη ελδεκηθά 2 είδε θαη 4 ππνείδε. Δπίζεο ζηελ Κχπξν δνπλ 22 είδε εξπεηψλ απφ ηα νπνία 8 είλαη θίδηα, 11 είλαη ζαχξεο θαη 3 ρειψλεο, 2 ζαιάζζηεο θαη κία ηνπ γιπθνχ λεξνχ. Πινχζηα είλαη θαη ε πνηθηιία ησλ εληφκσλ πνπ απαληψληαη ζηελ Κχπξν, απφ ηα νπνία ηα 52 είδε είλαη πεηαινχδεο κε 9 ελδεκηθά είδε. Τδαηηθή αλάπηπμε Ζ πδαηηθή αλάπηπμε θαη αμηνπνίεζε ησλ πδαηηθψλ πφξσλ απνηειεί έλα απφ ηα δπζθνιφηεξα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη ζήκεξα ε Κχπξνο. Πνηακνί κε ζηαζεξή, ζε εηήζηα βάζε, ξνή δελ ππάξρνπλ παξά κφλν ρείκαξξνη, ε δε βξνρφπησζε ήηαλ πάληα ρακειή θαη αθαλφληζηα θαηαλεκεκέλε, ηφζν ρξνληθά φζν θαη γεσγξαθηθά. χκθσλα κε κηα καθξφρξνλε ζεηξά παξαηεξήζεσλ, ε κέζε εηήζηα βξνρφπησζε, πεξηιακβαλφκελεο θαη ηεο ρηνλφπησζεο, είλαη πεξίπνπ 494 ρηιηνζηφκεηξα, ελψ θαηά ηα ηειεπηαία ηξηάληα ρξφληα ( ) έρεη κεησζεί ζηα 472 ρηιηνζηφκεηξα. Ζ απμαλφκελε δήηεζε γηα πδαηηθνχο πφξνπο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κεησκέλε βξνρφπησζε ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, νδήγεζαλ ηελ Κππξηαθή Κπβέξλεζε ζηελ θαηάζηξσζε ελφο καθξνπξφζεζκνπ πξνγξάκκαηνο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πξνβιήκαηνο απηνχ. Δλδεηθηηθφ ηεο ζεκαζίαο πνπ έρεη δνζεί ζην πξφβιεκα ηεο ιεηςπδξίαο είλαη ε θαηαζθεπή εθαηφ θαη πιένλ θξαγκάησλ θαη πδαηνδεμακελψλ, ζπλνιηθήο ρσξεηηθφηεηαο 307 εθαηνκκπξίσλ θπβηθψλ κέηξσλ, ζε ζρέζε κε ηα έμη εθαηνκκχξηα θπβηθά κέηξα πνπ ήηαλ ην Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη, κε βάζε ηα πθηζηάκελα δεδνκέλα, ε Κχπξνο θαηαηάζζεηαη πξψηε ζηνλ επξσπατθφ ρψξν φζνλ αθνξά ηνλ

30 αξηζκφ θαη ηε ρσξεηηθφηεηα κεγάισλ θξαγκάησλ ζε ζρέζε κε ηελ έθηαζή ηεο, κε αλαινγία πελήληα κεγάια θξάγκαηα γηα θάζε ηεηξαγσληθά ρηιηφκεηξα. Δπηπξφζζεηα δεκηνπξγήζεθαλ δχν κνλάδεο αθαιάησζεο, κε ζθνπφ ηελ απεμάξηεζε απφ ηε βξνρφπησζε θαη ηελ παξνρή πφζηκνπ λεξνχ ζηα κεγάια αζηηθά θαη ηνπξηζηηθά θέληξα. Πξνζηαζία ηεο θύζεο-βηνπνηθηιόηεηα Ζ έληνλε αλάπηπμε, ε νπνία ππνρξεσηηθψο αθνινχζεζε ηα γεγνλφηα ηνπ 1974, δελ είρε ηελ πνιπηέιεηα, αξρηθά, λα ιάβεη ππφςε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, αιιά κφλν ηελ ακεζφηαηε θαη επηηαθηηθή αλάγθε ζηέγαζεο ησλ πξνζθχγσλ θαη ηελ επαλαδξαζηεξηνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο ππφ ηα λέα δεδνκέλα. Χο απνηέιεζκα πξνθιήζεθαλ ζηελ πνξεία ζνβαξέο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ ηεο Κχπξνπ. ήκεξα, ηα πξάγκαηα αιιάδνπλ κε γξήγνξνπο ξπζκνχο. Ζ έληαμε ηεο Κχπξνπ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε έρεη θέξεη ηνλ ηνκέα ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ζην πξνζθήλην. Σα ζέκαηα πεξηβάιινληνο απνηεινχλ, πηα, πνιηηηθή πξνηεξαηφηεηα γηα ηελ Κχπξν, αθνινπζψληαο ην Δπξσπατθφ πξφηππν θαη ελζσκαηψλνληαο ζηαδηαθά ηηο δηαδηθαζίεο θαη ηε ζρεηηθή λνκνζεζία γηα ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο σο πξσηαξρηθφ ζηφρν ηεο Κππξηαθήο θνηλσλίαο. Γηα ηελ πξνζηαζία ηεο βηνπνηθηιφηεηαο θαη ησλ παξάθηησλ πεξηνρψλ έρνπλ ήδε επηιεγεί 38 ζπλνιηθά πεξηνρέο, πνπ θαιχπηνπλ ην 14% πεξίπνπ ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηνπ εδάθνπο πνπ ειέγρεηαη απφ ηελ Κππξηαθή Γεκνθξαηία, γηα έληαμή ηνπο ζην Πξφγξακκα NATURA ην πιαίζην απηφ, άξρηζε ην 2004 θαη νινθιεξψζεθε ην 2008 ε πξνεηνηκαζία ησλ δηαρεηξηζηηθψλ ζρεδίσλ γηα φιεο ηηο πξνζηαηεπφκελεο πεξηνρέο. Ζ αεηθφξνο αμηνπνίεζε ησλ πεξηνρψλ NATURA 2000 θαη ε νξζνινγηθφηεξε δηαρείξηζε ησλ παξάθηησλ πεξηνρψλ ζα ζπκβάιεη ζηε βειηίσζε ηεο ειθπζηηθφηεηαο ησλ ελ ιφγσ πεξηνρψλ θαη γεληθφηεξα ησλ πεξηνρψλ ηεο ππαίζξνπ. 2.3 Γεκνγξαθηθά Υαξαθηεξηζηηθά Ο ζπλνιηθφο πιεζπζκφο ηεο Κχπξνπ, ζχκθσλα κε ηελ απνγξαθή πιεζπζκνχ γηα ην έηνο 2007, αλέξρεηαη ζε θαηνίθνπο, ζε ζχγθξηζε κε ηνλ πξνεγνχκελν ρξφλν, ζεκεηψλνληαο αχμεζε 1,4%. Σν 1% (7.390 άηνκα) νθείιεηαη ζηελ θαζαξή κεηαλάζηεπζε, ελψ ην ππφινηπν 0,4% (3.195 άηνκα) ζηε θπζηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ. ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο, ην 49,1% είλαη άλδξεο θαη ην 50,9% γπλαίθεο. Σν 90,6% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ είλαη Κχπξηνη ππήθννη θαη ην ππφινηπν 9,4% αιινδαπνί (απφ ηνπο νπνίνπο 56,2% πνιίηεο Κξαηψλ Μειψλ ηεο Δ.Δ. θαη ην 43,8% πνιίηεο άιισλ ρσξψλ). Ζ γελλεηηθφηεηα ζηε ρψξα παξνπζηάδεη κηα ζηαζεξή κείσζε. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία πνπ παξέρνληαη απφ ηε ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κχπξνπ γηα ην 2007, ην πνζνζηφ γελλεηηθφηεηαο αλά 1000 θαηνίθνπο ήηαλ 10,9% (8,575 γελλήζεηο) έλαληη 13,8% (9.275 γελλήζεηο) γηα ην έηνο 1997.

31 Ο αξηζκφο ησλ ζαλάησλ γηα ην 2007 αλέξρεηαη ζε 5.380, πνζνζηφ 6,8% επί ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ, ελψ γηα ην έηνο 1997 ην πνζνζηφ ήηαλ 7,7% (5.173 ζάλαηνη). Ζ βξεθηθή ζλεζηκφηεηα πεξηνξίζηεθε απφ 8 ζαλάηνπο αλά 1000 γελλήζεηο ην 1997, ζε 3,1 αλά 1000 γελλήζεηο ην Σν πνζνζηφ ησλ παηδηψλ ειηθίαο θάησ ησλ 15 ρξνλψλ ππνινγίδεηαη ζε 17,4% ην 2007 θαη ην πνζνζηφ ειηθησκέλσλ ειηθίαο 65 ρξφλσλ θαη άλσ ζε 12,5%, ελψ ηα άηνκα παξαγσγηθήο ειηθίαο (15-64 εηψλ) ζε 70,1%, ζε ζχγθξηζε κε 25,4 %,11% θαη 65,4% αληίζηνηρα γηα ην έηνο εκεηψζεθε ζηαδηαθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ησλ ειηθησκέλσλ θαη κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ παηδηψλ, ζηνηρεία ελδεηθηηθά ηεο ηάζεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ. Δπίζεο απμήζεθε ην πνζνζηφ ησλ αηφκσλ ειηθίαο εηψλ ζε 24,5% ην 2007 απφ 19,3% ην 1992, ζηνηρείν πνπ δείρλεη ηε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη ζηηο παξαγσγηθέο ειηθίεο. Οη επηπηψζεηο ηεο ζηαδηαθήο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ αληαλαθιψληαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αθνχ κέρξη ην 2050 αλακέλεηαη αχμεζε θαηά 70% ησλ Δπξσπαίσλ κε ειηθία κεγαιχηεξε ησλ 65 εηψλ θαη θαηά 170% εθείλσλ κε ειηθία κεγαιχηεξε ησλ 80 εηψλ, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί ζνβαξά πξνβιήκαηα ζηα ηακεία θνηλσληθήο αζθάιηζεο Μνξθσηηθό επίπεδν Σν κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Κχπξνπ ραξαθηεξίδεηαη σο πςειφ, κε ην πνζνζηφ ησλ θαηνίθσλ πνπ θαηέρνπλ ηίηιν παλεπηζηεκηαθνχ ηδξχκαηνο λα είλαη κεγαιχηεξν ζε ζρέζε κε ηνπο ππφινηπνπο θαηνίθνπο ηεο Δ.Δ. Σν 82 % απφ ην ζχλνιν ησλ απνθνίησλ κέζεο εθπαίδεπζεο ζπλερίδνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο, κε έλα πνζνζηφ 45% λα θνηηά ζε αλψηεξα εθπαηδεπηηθά ηδξχκαηα ζην εμσηεξηθφ θαη ην ππφινηπν 37% ζε ηδξχκαηα ηεο Κχπξνπ. Σν έηνο 2007, ην 30.5% ηνπ πιεζπζκνχ ειηθίαο ήηαλ απφθνηηνη ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ζε ζχγθξηζε κε 22,8% ζηελ Δ.Δ.-27 ελψ γηα ην ίδην έηνο ην πνζνζηφ πιεζπζκνχ πνπ ζπκκεηείρε ζε πξνγξάκκαηα δηα βίνπ κάζεζεο αλήιζε ζην 8,4%, ελψ ζηελ Δ.Δ.-27 ήηαλ 9,7%. Δ.Δ.-27 ΚΤΠΡΟ ρνιηθή δηαξξνή (% 2007) 14,8% 12,6% Πνζνζηφ πιεζπζκνχ ειηθίαο κε 22,8% 30,5% ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε (%, 2006) Γεκφζηα δαπάλε γηα ηελ παηδεία 5,0% 6,9% ( %ΑΔΠ, 2006) Φνηηεηέο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο πνπ θνηηνχλ ζε άιιε επξσπατθή ρψξα % ζπλφινπ θνηηεηψλ (2006) 2,6% 53,2% Πίλαθαο 2-1: Μνξθσηηθό επίπεδν πιεζπζκνύ Πεγή: Eurostat, ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ Ζ Κχπξνο αληηκεησπίδεη πξφβιεκα κε ηελ έιιεηςε ηδξπκάησλ ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, γεγνλφο πνπ νδεγεί πνιινχο θνηηεηέο λα μεληηεπηνχλ. Σν αθαδεκατθφ έηνο , απφ ην ζχλνιν αηφκσλ πνπ θνηηνχζαλ ζε ηδξχκαηα

32 ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, νη ήηαλ ζε ηδξχκαηα ηεο Διιάδαο, ηεο Μ. Βξεηαλίαο θαη νη ινηπνί ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο. Παξά ην πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, έρεη δηαπηζησζεί κηα ζρεηηθή αδπλακία / έιιεηςε ζχλδεζεο ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο κε ηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο, κε απνηέιεζκα ηε κε ελαξκφληζε ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο δήηεζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ηφζν ζε επίπεδν παξαγσγηθψλ ηνκέσλ φζν θαη ζε επίπεδν επαγγεικάησλ. Δηδηθφηεξα, ζεκεηψλεηαη φηη απφ ην 99,7% ησλ απφθνηησλ ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο πνπ ζπλερίδεη ηε θνίηεζή ηνπ ζην αλψηεξν επίπεδν ηεο δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, κφλν ην 16,5% αθνινπζεί θιάδνπο ηεο ηερληθήο θαη επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο. Δίλαη πξνθαλέο φηη ε ζπκκεηνρή ζηελ ηερληθή/επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε είλαη αξθεηά ρακειή, ηδηαίηεξα γηα ηηο γπλαίθεο, νη νπνίεο απνηεινχλ ην 15,5% ησλ ζπνπδαζηψλ ησλ ηερληθψλ/ επαγγεικαηηθψλ ζρνιψλ Δπίπεδν πγείαο ηνπ πιεζπζκνύ Σν επίπεδν πγείαο ηνπ θππξηαθνχ πιεζπζκνχ θξίλεηαη σο επλντθφ ζε ζρέζε κε απηφ ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ. Όπσο θαίλεηαη απφ ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά, ε πξνζδνθψκελε δηάξθεηα δσήο γηα ηνπο άληξεο ην έηνο 2006 ζηελ Κχπξν ήηαλ 78,4 ρξφληα θαη γηα ηηο γπλαίθεο 82,21, ελψ αληίζηνηρα γηα ην ίδην έηνο ζηελ Δ.Δ.-27 ήηαλ 75,84 γηα ηνπο άληξεο θαη 82 γηα ηηο γπλαίθεο. Ζ κεηξηθή ζλεζηκφηεηα θπκαίλεηαη γχξσ ζην κεδέλ, ελψ ην πνζνζηφ βξεθηθήο ζλεζηκφηεηαο είλαη ειάρηζηα ςειφηεξν. Οη θχξηεο αηηίεο ζαλάηνπ είλαη νη ίδηεο πνπ καζηίδνπλ θαη ηηο βηνκεραληθά αλαπηπγκέλεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Tα ινηκψδε λνζήκαηα δελ απνηεινχλ ζήκεξα ζνβαξφ πξφβιεκα ηεο δεκφζηαο πγείαο ζηελ Κχπξν, ελψ ηα θαξδηναγγεηαθά λoζήκαηα, ν θαξθίλνο, ηα απηνθηλεηηζηηθά θαη άιια αηπρήκαηα απνηεινχλ ηηο θχξηεο αηηίεο ζαλάηνπ ηνπ πιεζπζκνχ. Ζ λνζνθνκεηαθή πεξίζαιςε ζήκεξα έρεη βειηησζεί θαη απνθεληξσζεί. Όιεο νη επαξρίεο έρνπλ απνθηήζεη θαηλνχξγηα λνζνθνκεία, ελψ έρεη πεξαησζεί ε αλέγεξζε ηνπ Νένπ Γεληθνχ Ννζνθνκείνπ Λεπθσζίαο θαη Ακκνρψζηνπ. Ζ ηξηηνβάζκηα ηαηξηθή πεξίζαιςε αλαπηχρζεθε ζε ηέηνην βαζκφ, πνπ πνιιά πεξηζηαηηθά ηα νπνία απνζηέιινληαλ πξνεγνχκελα ζην εμσηεξηθφ γηα ζεξαπεία, ζήκεξα ζεξαπεχνληαη ζηελ Κχπξν. Ο ηδησηηθφο ηνκέαο ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο θαιχπηεη κε επηηπρία ην 50% ηφζν ηεο πξσηνβάζκηαο φζν θαη ηεο δεπηεξνβάζκηαο ηαηξηθήο πεξίζαιςεο θαη ζπλέβαιε θαζνξηζηηθά ζηελ επίηεπμε ηνπ πςεινχ επηπέδνπ πγείαο ηνπ πιεζπζκνχ. 2.4 Οηθνλνκηθό Πεξηβάιινλ Ζ θππξηαθή νηθνλνκία είλαη κία κηθξή, εχξσζηε θαη αξθεηά επέιηθηε νηθνλνκία, πνπ έρεη επηδείμεη ηθαλφηεηα πξνζαξκνγήο ζε ξαγδαία κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο. Γηαρξνληθά, ε θππξηαθή νηθνλνκία ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιχ ηθαλνπνηεηηθφ ξπζκφ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο (κε ην κέζν εηήζην ξπζκφ αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ λα θπκαίλεηαη ζην 5,1%, ζε πξαγκαηηθνχο φξνπο θαηά ηελ πεξίνδν ), κέζα ζε ζπλζήθεο πιήξνπο απαζρφιεζεο θαη καθξννηθνλνκηθήο εζσηεξηθήο θαη εμσηεξηθήο

33 ζηαζεξφηεηαο. Χο απνηέιεζκα, ηεο πνξείαο απηήο, ε Κχπξνο έρεη επηηχρεη έλα αμηνδήιεπην επίπεδν πξαγκαηηθήο ζχγθιηζεο κε ηηο αλαπηπγκέλεο νηθνλνκίεο, κε ην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ηεο Κχπξνπ, ζε κνλάδεο αγνξαζηηθήο δχλακεο ην 2004, λα θπκαίλεηαη, βάζεη ησλ ηειεπηαίσλ εθηηκήζεσλ ηεο Δπξσπατθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο, γχξσ ζην 82% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο Δ.Δ. θαη λα μεπεξλά ην αληίζηνηρν φισλ ησλ ππφινηπσλ λέσλ κειψλ ηεο Δ.Δ., θαζψο θαη ηεο Πνξηνγαιίαο. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο θππξηαθήο νηθνλνκίαο είλαη: Ο πξσηεχσλ ξφινο πνπ δηαδξακαηίδεη ν ηδησηηθφο ηνκέαο ζηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα. Σν κηθξφ κέγεζνο ηεο εγρψξηαο αγνξάο, πνπ απνηειεί αλαζηαιηηθφ παξάγνληα ζηελ αμηνπνίεζε νηθνλνκηψλ θιίκαθαο θαη ζηελ αλάπηπμε ηθαλνπνηεηηθψλ δηαζπλδέζεσλ κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ηνκέσλ νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Σν κηθξφ κέγεζνο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ κνλάδσλ. Σν πεξηνξηζκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ δηαζέηεη, δεδνκέλεο ηεο κηθξήο πιεζπζκηαθήο βάζεο θαη νξηζκέλεο πνζνηηθέο θαη πνηνηηθέο αληζνκέξεηεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο , ,9 82,9 83,4 83, Πίλαθαο 2-2:Παξαγσγηθόηεηα εξγαζίαο αλά απαζρνινύκελν ζε ζύγθξηζε κε ηελ Δ.Δ.27 Πεγή: Eurostat, ρξνλνινγία Οη ζπλέπεηεο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο θξίζεο είλαη νξαηέο θαη ζηελ Κχπξν. χκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία, ην πνζνζηφ αλάπηπμεο ηνπ ΑΔΠ ζηελ Δ.Δ.-27 γηα ην πξψην ηξίκελν ηνπ 2009 είλαη -2,4%, ελψ γηα ηελ Κχπξν θπκαίλεηαη ζην -0,6%. Ζ ζπξξίθλσζε ηεο νηθνλνκίαο νθείιεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηνπο πνιχ αξλεηηθνχο ξπζκνχο αλάπηπμεο πνπ παξαηεξνχληαη ζηνπο ηνκείο ησλ μελνδνρείσλ θαη εζηηαηνξίσλ, θαζψο θαη ζηηο αξλεηηθέο επηδφζεηο πνπ παξνπζηάδνπλ νη ηνκείο ηεο βηνκεραλίαο, θαηαζθεπψλ, ρνλδξηθνχ θαη ιηαληθνχ εκπνξίνπ, κεηαθνξψλ θαη επηθνηλσληψλ. Οη ηνκείο ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ εμαθνινπζνχλ λα ζεκεηψλνπλ ζεηηθνχο ξπζκνχο αλάπηπμεο αιιά κε ηάζεηο επηβξάδπλζεο.

34 Α.Δ.Π. (εθ. ) , , , ,5 Καηά θεθαιήλ Α.Δ.Π. ( ) Πξνυπνινγηζκφο (εθ. ) 5.730, , , ,2 Γεκ. Ηζνδχγην (% ΑΔΠ) - 2,3-1,2 3,4 1,0 Γεκ. Υξένο (εθ. ) 9.299, , , ,7 ΓΖΜ. ΥΡΔΟ (% ΑΔΠ) 69,1 64,6 59,4 49,3 Πιεζσξηζκφο ***% 2,0 2,2 2,2 4,4 Ηζνδ. ηξερνπζψλ πλαιιαγψλ % ΑΔΠ - 4,7-7,0-11,7-12,9 Πίλαθαο 2-3: Κύξηνη καθξννηθνλνκηθνί δείθηεο Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ,2007 Με ηελ έληαμε ηεο ρψξαο ζηελ Δπξσδψλε ηελ 1/1/2008, εθαξκφζηεθε ην αλαζεσξεκέλν Πξφγξακκα χγθιηζεο , ην νπνίν απνηειεί ηε βάζε ζηελ πνξεία γηα δεκνζηνλνκηθή εμπγίαλζε θαη νηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα. Ζ δεκνζηνλνκηθή πξνζαξκνγή θαη ε εμπγίαλζε ησλ δεκφζησλ νηθνλνκηθψλ απαηηεί παξάιιεια ηε ιήςε θαηάιιεισλ κέηξσλ ζε καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο αλαζεσξεκέλεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ληζζαβφλαο, ζχκθσλα κε ην Δζληθφ Πξφγξακκα Μεηαξξχζκηζεο Απαζρόιεζε Ζ ηθαλνπνηεηηθή πνξεία ηεο θππξηαθήο νηθνλνκίαο θαηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1980 θαη 1990 κέρξη θαη ζήκεξα είρε σο απνηέιεζκα ε αγνξά εξγαζίαο ηεο Κχπξνπ λα παξνπζηάδεη ζπλζήθεο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Καηά ηελ πην πάλσ πεξίνδν, ε δηάξζξσζε ηεο απαζρφιεζεο θαηά ηνκέα νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο παξνπζίαζε κεγάιεο αιιαγέο, κε κεγάιε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο λα παξαηεξείηαη ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα (ππεξεζίεο π.ρ. ρνλδξηθφ θαη ιηαληθφ εκπφξην) θαη κείσζε ζηνλ πξσηνγελή (γεσξγία, αιηεία, νξπρεία, ιαηνκεία) θαη ην δεπηεξνγελή ηνκέα (κεηαπνηεηηθή βηνκεραλία, παξνρή ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο, θαηαζθεπέο). Ζ πνιηηηθή θαη ηα πξνγξάκκαηα απαζρφιεζεο δηακνξθψλνληαη ζηα πιαίζηα ησλ ηξαηεγηθψλ ρεδίσλ Αλάπηπμεο ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο. Πάγηνο ζηφρνο ηεο πνιηηηθήο απηήο είλαη ε πιήξεο παξαγσγηθή αμηνπνίεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, θάησ απφ ζπλζήθεο πιήξνπο απαζρφιεζεο. Με ηελ έληαμε ηεο Κχπξνπ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, νη πνιηηηθέο θαη ηα πξνγξάκκαηα απαζρφιεζεο πξνζαξκφδνληαη επίζεο ζχκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή Απαζρφιεζεο θαη ηηο ζρεηηθέο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο ηεο Δ.Δ. Απφ ην 1992 ε Κχπξνο επέηξεςε ηελ πξνζσξηλή απαζρφιεζε αιινδαπψλ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ειιείςεσλ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο. Σν πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ ειηθηψλ κεηξήζεθε ζε 72,9% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ησλ ειηθηψλ απηψλ. Σν αληίζηνηρν πνζνζηφ γηα ηνπο άλδξεο ήηαλ 80,6% θαη γηα ηηο γπλαίθεο 65,5%. Σν πνζνζηφ απαζρφιεζεο ησλ ειηθηψλ αλήιζε ζε 71,1% (άλδξεο 79,2% θαη γπλαίθεο 63,2%) θαη παξέκεηλε ζηα ίδηα πεξίπνπ επίπεδα ηνπ Οη απφθνηηνη ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο απνηεινχλ ην 35% ησλ απαζρνινπκέλσλ θαη νη απφθνηηνη

35 Λπθείνπ ην 40%. Οη Κχπξηνη απαζρνινχκελνη απνηεινχλ ην 86% ηνπ ζπλνιηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ππφινηπν είλαη αιινδαπνί, ζηνπο νπνίνπο πεξηιακβάλνληαη θαη νη πνιίηεο ηεο Δ.Δ. Σνκέαο 2004 % 2005 % 2006 % 2007 % 2008 % Πξσηνγελήο 4,8 4,7 4,3 4,4 3,9 Γεπηεξνγελήο 24,0 24,1 22,6 22,5 23,0 Σξηηνγελήο 71,2 71,2 73,1 73,1 73,1 ύλνιν 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Πίλαθαο 2-4: Σνκείο παξαγσγήο Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ,2007 Μεηαμχ 2004 θαη 2008 ππάξρεη κηα ζπλερήο κείσζε ησλ απαζρνινπκέλσλ ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα, κε αλάινγε κεηαθίλεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζηνπο άιινπο ηνκείο. Ο ηξηηνγελήο ηνκέαο απνδεηθλχεηαη ηδηαίηεξα παξαγσγηθφο αθνχ, ζπγθεληξψλνληαο ην 73,1% ησλ απαζρνινπκέλσλ, ζπκκεηέρεη ζηελ δηακφξθσζε ηνπ ΑΔΠ κε 79,3%. Σν 91,7% ησλ εξγαδνκέλσλ έρεη πιήξε απαζρφιεζε θαη ην ππφινηπν 8,3% είλαη ζε θαζεζηψο κεξηθήο απαζρφιεζεο. Απφ ην ζχλνιν ησλ απαζρνινπκέλσλ, ην 80,0% είλαη κηζζσηνί, απφ ηνπο νπνίνπο ην 12,3% έρεη πξνζσξηλή εξγαζία. Ο κέζνο φξνο ησλ θαλνληθψλ σξψλ εξγαζίαο ηελ εβδνκάδα ζηελ θχξηα εξγαζία, γηα ηνπο εξγαδφκελνπο κε πιήξε απαζρφιεζε, ήηαλ 40,8 ψξεο θαη γηα ηνπο εξγαδφκελνπο κε κεξηθή απαζρφιεζε 21,5 ψξεο. Αλεξγία Απφ ηελ άπνςε ηεο αλεξγίαο, ε θαηάζηαζε ζηελ Κχπξν ραξαθηεξίδεηαη ζε ζχγθξηζε κε ηα Δπξσπατθά ζηαηηζηηθά δεδνκέλα, ηθαλνπνηεηηθή. Γείθηεο Έηνο ΔΔ Αλεξγία 5,3 4,6 4,0 3,8 7,0 Άληξεο 4,3 4,0 3,4 3,3 6,6 Γπλαίθεο 6,5 5,4 4,6 4,4 7,5 Αλεξγία λέσλ (15-24) 13,9 10,0 10,2 9,0 17,3 Μαθξνρξφληα αλεξγία 1,5 0,8 0,7 0,4 3,0 Πίλαθαο 2-5: Γηαρξνληθή εμέιημε ηεο αλεξγίαο ζηελ Κύπξν Πεγή: Έξεπλα Δξγαηηθνύ Γπλακηθνύ, ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ,2008 ην ζχλνιν ησλ αλέξγσλ γηα ην 2007, ην 30,6% ήηαλ απφθνηηνη ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ην 39,9% απφθνηηνη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ελψ ην 39,9% απφθνηηνη πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Σα αληίζηνηρα πνζνζηά γηα ην 2000 ήηαλ 16,0%, 41,9% θαη 42,1% αληίζηνηρα. Ζ Κχπξνο έρεη ηα ρακειφηεξα πνζνζηά καθξνρξφληαο αλεξγίαο ζηελ Δ.Δ.-27 κε 0,7%, ελψ ζηελ Δ.Δ. ήηαλ 3,1%.

36 Φειπιζηέρ μησανών & επγαλείων Τεσνίηερ παπαγωγήρ Γεωπγοί,Κηηνοηπόθοι& Χαπάδερ Τεσνικοί&Βοηθοί Ανειδίκεςηοι Γ/νηέρ&Γιοικ. 61 Λειηοςπγοί 19 Σηπαηιωηικοί Υπάλληλοι Υπηπεζιών& Πωληηέρ Νεοειζεπσόμενοι Πποζονηούσοι& Άλλοι ειδικοί Γακηςλογπάθοι Γπαθείρ,Ταμίερ Γηάγξακκα 2-1:Άλεξγνη θαηά θαηεγνξία επαγγέικαηνο Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ, Παξαγσγηθή δξαζηεξηόηεηα Ζ δηάξζξσζε ηεο παξαγσγηθήο βάζεο ηεο νηθνλνκίαο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε δεζπφδνπζα θαη ζπλερψο δηεπξπλφκελε ζεκαζία ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ, κε παξάιιειε κείσζε ηεο ζεκαζίαο ηνπ πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή ηνκέα. Ζ ζπκκεηνρή ηνπ ηξηηνγελή ηνκέα ζην Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ (Α.Δ.Π.) απμήζεθε απφ 72,5% ην 1995, ζε 77,3% ην 2005 θαη 78,3% ην 2008, θαηαηάζζνληαο ηε ρψξα ζηηο πξψηεο ζέζεηο αλάκεζα ζηα θξάηε κέιε, αλαθνξηθά κε ην κέγεζνο ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ. Σνκέαο παξαγσγήο Έηνο 1995 % 2005 % 2008 % Πξσηνγελήο ηνκέαο 5,0 2,8 2,1 Γεπηεξνγελήο ηνκέαο 22,5 19,5 19,6 Σξηηνγελήο ηνκέαο 72,5 77,7 78,3 Πίλαθαο 2-6: Γηαρξνληθή εμέιημε παξαγσγηθώλ ηνκέσλ Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ, Δζληθνί Λνγαξηαζκνί 2008

37 Έηνο Σνκέαο Πξσηνγελήο 5,3 4,0 4,0 3,8 4,3 3,2 2,8 2,6 2,4 Γεσξγία 4,8 3,6 3,6 3,3 2,7 2,7 2,2 2,0 1,9 Αιηεία 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Οξπρεία θαη Λαηνκεία 0,3 0,2 0,2 0,3 0,4 0,3 0,4 0,4 0,3 Γεπηεξνγελήο 22,2 18,5 19,0 19,0 19,4 19,1 18,6 18,6 19,3 Μεηαπνίεζε 11,8 9,5 9,5 9,2 9,2 8,8 7,9 7,5 7,6 Καηαζθεπέο 8,3 6,9 7,4 7,6 8,0 8,2 8,6 9,1 9,4 Ζιεθηξηζκφο, Τγξαέξην θαη Νεξφ 2,1 2,1 2,1 2,2 2,2 2,1 2,1 2,0 2,3 Σξηηνγελήο 72,5 77,5 77,0 77,2 77,3 77,7 78,6 78,8 78,3 Υνλδξηθφ θαη Ληαληθφ Δκπφξην 13,5 12,5 12,6 11,9 12,5 12,5 12,7 13,0 13,4 Ξελνδνρεία θαη Δζηηαηφξηα 9,2 9,7 8,7 7,9 7,5 7,3 7,2 6,9 6,5 Μεηαθνξέο, Δπηθνηλσλίεο 8,0 9,1 8,6 8,1 8,2 8,1 7,7 7,4 6,9 Δλδηάκεζνη Υξεκαηνπηζησηηθνί Οξγαληζκνί Γηαρείξηζε αθίλεηεο πεξηνπζίαο, Δθκίζζσζε, Πίλαθαο 2-7: Γηαρξνληθή εμέιημε παξαγσγηθώλ ηνκέσλ (%) Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ, Δζληθνί Λνγαξηαζκνί Πξσηνγελήο ηνκέαο 5,4 7,1 6,3 6,2 6,6 6,9 7,5 8,0 8,2 15,6 16,9 17,6 17,8 17,8 18,3 19,2 19,7 19,3 Ζ ζπκβνιή ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα ζηε δεκηνπξγία ηνπ ΑΔΠ πεξηνξίδεηαη ζην 2,4% ην Ζ κείσζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα νθείιεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηε ζηαδηαθή ζπξξίθλσζε ηνπ γεσξγηθνχ ηνκέα. Ζ εμέιημε απηή αληηθαηνπηξίδεη ηελ πησηηθή πνξεία ηνπ ηνκέα ηεο γεσξγίαο, πνπ απνηειεί ην 79,2% ηνπ πξσηνγελή ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο, ηνπ ηνκέα ηεο αιηείαο, πνπ αληηπξνζσπεχεη ην 8,3% θαη ηνπ ηνκέα ησλ νξπρείσλ θαη ιαηνκείσλ, πνπ αληηπξνζσπεχεη ην 12,5% γηα ην Αλ θαη κέρξη ζήκεξα, νη εθάζηνηε θππξηαθέο θπβεξλήζεηο επηδίσμαλ κε δηάθνξα κέηξα θαη κε ηζρπξή πξνζηαηεπηηθή πνιηηηθή ησλ γεσξγηθψλ πξντφλησλ λα εληζρχζνπλ ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα, ν ιφγνο ηνπ πεξηνξηζκνχ ηνπ είλαη αληηθεηκεληθφο θαη δηαθεχγεη ησλ επηινγψλ ηεο πνιηηηθήο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο κνλαδηθήο, νπζηαζηηθά, πεδηάδαο ηεο Κχπξνπ, ηεο Μεζανξίαο, βξίζθεηαη ππφ ηνπξθηθή θαηνρή. Χο ζπλέπεηα, ε φπνηα γεσξγηθή παξαγσγή κπνξεί λα αλαπηπρζεί κφλνλ ζηηο ζηελέο παξαιηαθέο πεδηάδεο, ε απνδνηηθφηεηα ησλ νπνίσλ είλαη πνιχ κεγαιχηεξε αλ αμηνπνηεζνχλ ζηνλ ηξηηνγελή, απφ φηη ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα. Δπίζεο, νη κηθξνί

38 γεσξγηθνί θιήξνη εκπνδίδνπλ ηε ρξήζε ζχγρξνλσλ κεζφδσλ παξαγσγήο θαη ηελ αμηνπνίεζε νηθνλνκηψλ θιίκαθαο, ελψ παξακέλεη ην ρξφλην πξφβιεκα ηεο έιιεηςεο λεξνχ γηα άξδεπζε Γεπηεξνγελήο ηνκέαο Ο δεπηεξνγελήο ηνκέαο παξνπζίαζε επίζεο ζηαδηαθά πησηηθή πνξεία σο πξνο ηε ζπκκεηνρή ηνπ ζην ζπλνιηθφ Α.Δ.Π. θαηά ηηο δχν πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο. Παξφια απηά, ηελ ηειεπηαία πεληαεηία ( ) ν ηνκέαο παξνπζίαζε ζρεηηθή ζηαζεξφηεηα θαη ην 2008 αληηπξνζψπεπε ην 19,3% ηνπ Α.Δ.Π., ελψ αληίζηνηρε ζηαζεξφηεηα παξνπζηάδεη θαη ζε φξνπο απαζρφιεζεο, αθνχ ην 2008 αληηπξνζψπεπε ην 22,9% ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο Καηαζθεπέο Ο ηνκέαο ησλ θαηαζθεπψλ απνηειεί ην ζεκαληηθφηεξν θιάδν ηνπ δεπηεξνγελή ηνκέα. ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 ζεκείσζε πησηηθή πνξεία θαηέρνληαο ην 6,8% ηνπ Α.Δ.Π. Σα ηειεπηαία ρξφληα ππήξμε κηα νηθνδνκηθή έθξεμε ζηελ θππξηαθή αγνξά θαη ν θαηαζθεπαζηηθφο ηνκέαο ζπκκεηείρε ζην Α.Δ.Π. ην 2007 θαη 2008 κε πνζνζηά 9,1% θαη 9,4% αληίζηνηρα. Ζ αχμεζε απνδίδεηαη θπξίσο ζηελ εμσηεξηθή δήηεζε θαηνηθηψλ, πνπ νθείιεηαη ζηελ έληαμε ηεο Κχπξνπ ζηελ Δ.Δ. Απηφ δεκηνχξγεζε αζθάιεηα ζηνπο μέλνπο επελδπηέο, πνπ πξνρψξεζαλ ζηελ αγνξά ηνπξηζηηθήο θαηνηθίαο ζηελ Κχπξν, ελψ ε έληαμε ζηε δψλε ηνπ επξψ ζπλέβαιε αθφκε πεξηζζφηεξν ζηε κεηαθνξά θεθαιαίσλ. Καηά ην 2008, ν θαηαζθεπαζηηθφο ηνκέαο απαζρνινχζε ην 52,68% ηνπ πιεζπζκνχ ησλ εξγαδνκέλσλ ζην δεπηεξνγελή ηνκέα θαη 12% ηνπ ζπλφινπ ηνπ απαζρνινχκελνπ πιεζπζκνχ. Καηά ην 2007, ην κεξίδην ησλ λέσλ θαηαζθεπψλ γηα θαηνηθία ήηαλ 55,3% ηνπ ζπλφινπ, ην κεξίδην ησλ θαηαζθεπψλ εθηφο θαηνηθίαο έθηαζε ην 28,8%, ελψ ηα έξγα πνπ ρξεκαηνδνηήζεθαλ απφ ην δεκφζην ηνκέα ήηαλ 15,9%. Σα αληίζηνηρα πνζνζηά γηα ην 2006 ήηαλ 59,0% γηα θαηνηθία, 21,3% γηα άιιεο θαηαζθεπέο θαη 19,7% γηα έξγα ρξεκαηνδνηνχκελα απφ ην δεκφζην. Ζ αμία ησλ λέσλ θαηαζθεπψλ απνηεινχζε ην 91,7% ηεο αθαζάξηζηεο αμίαο παξαγσγήο ηνκέα θαηά ην 2007, ελψ ην ππφινηπν 8,3% αθνξνχζε ζε άιιεο δαπάλεο, φπσο επηζθεπέο. Ζ αμία ησλ λέσλ θαηαζθεπψλ ζε ηηκέο αγνξάο απμήζεθε απφ 2.119,6 εθ. ην 2006 ζε 2.510,8 εθ. ην 2007.

39 Μεηαθοπέρ 16,2 Ξενοδοσεία &Δζηιαηόπια Μεηαποίηζη 1,7 2,5 Ηλεκηιζμόρ& 3,3 Υδαηοππομήθεια 3,5 Άλλερ δπαζηηπιόηηηερ 55,2 Σηέγαζη Γιανεμηηικό εμπόπιο 5,1 11,4 Υπηπεζίερ 1,1 Γεωπγία Γηάγξακκα 2-2: Καηαλνκή λέσλ θαηαζθεπψλ Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ, 2007 Ο αξηζκφο ησλ λέσλ αδεηψλ νηθνδνκήο, πνπ εθδφζεθαλ ην 2007, κεηψζεθε ζηηο απφ ην 2006 θαη ην Ζ ζπλνιηθή αμία ησλ αδεηψλ απηψλ απμήζεθε θαηά 12,5% θαη ν αξηζκφο ησλ νηθηζηηθψλ κνλάδσλ πνπ αλεγέξζεθαλ κε ηηο άδεηεο απηέο ήηαλ , ζε ζχγθξηζε κε ην 2006 θαη ην Μεηαπνίεζε Ο ηνκέαο ηεο κεηαπνίεζεο απνηειεί ην δεχηεξν ζεκαληηθφηεξν θιάδν ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα. Υαξαθηεξίδεηαη απφ ρακειή παξαγσγηθφηεηα θαη κηθξφ κέγεζνο επηρεηξήζεσλ, πνπ ηηο θαζηζηά επάισηεο ζηνλ αληαγσληζκφ, ν νπνίνο απμήζεθε κε ηελ έληαμε ηεο Κχπξνπ ζηελ Δ.Δ. Ζ έξεπλα θαη αλάπηπμε, θαζψο θαη ε θαηλνηνκία έρνπλ ππνβαζκηζηεί ζηελ θππξηαθή βηνκεραλία. Απηφ κεηψλεη θαη ηε δπλαηφηεηα ησλ κεηαπνηεηηθψλ επηρεηξήζεσλ λα θαηλνηνκνχλ. Παξάιιεια, νη επηρεηξήζεηο ηνπ ηνκέα, ιφγσ ηνπ νηθνγελεηαθνχ ηνπο ραξαθηήξα, αδπλαηνχλ λα ζηειερσζνχλ κε θαηάιιειν επηζηεκνληθφ δπλακηθφ. Σν αλζξψπηλν δπλακηθφ δελ δηαζέηεη ηελ θαηάιιειε θνπιηνχξα ζηελ παξαγσγή θαη δελ δίλεηαη ε δένπζα ζεκαζία ζηελ επηκφξθσζε γηα εμεηδίθεπζε. Αξθεηνί ηδηνθηήηεο θαη δηεπζπληέο επηρεηξήζεσλ, ηδηαίηεξα ησλ πνιχ κηθξψλ νηθνγελεηαθψλ επηρεηξήζεσλ, δελ δηαζέηνπλ ηηο ηθαλφηεηεο γηα ηε δηνίθεζε ησλ επηρεηξήζεψλ ηνπο πάλσ ζε ζχγρξνλε βάζε. Ζ ζπκβνιή ηνπ ηνκέα ζην Α.Δ.Π. αθνινπζεί κηα θζίλνπζα πνξεία απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο. πγθεθξηκέλα ην 2001 θαηείρε ην 11,8% ηνπ Α.Δ.Π., ελψ ην 2008 κεηψζεθε ζην 7,6%. Ζ πξνζηηζέκελε αμία ηνπ ηνκέα ηεο κεηαπνίεζεο έθηαζε ην 2008 ηα 1.345,8 εθ. ζε ζρέζε κε 1.225,3 εθ. ην 2007, ζεκεηψλνληαο αχμεζε 9,8%, γεγνλφο πνπ απνδίδεηαη θπξίσο ζηελ αλάπηπμε ησλ θιάδσλ ησλ ηξνθίκσλ, πνηψλ θαη θαπλνχ θαη ησλ άιισλ κε κεηαιιηθψλ νξπθηψλ πξντφλησλ. Ζ αθαζάξηζηε αμία παξαγσγήο ζεκείσζε αχμεζε 10,0%, θηάλνληαο ηα 3.749,9 εθ..

40 Σν ζχλνιν ησλ εξγαδνκέλσλ ζηνλ ηνκέα ηεο κεηαπνίεζεο θπκάλζεθε ζηα ίδηα επίπεδα ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Γηα ην 2008, ην ζχλνιν ησλ εξγαδνκέλσλ ήηαλ Σν κεγαιχηεξν κέξνο εξγαδφηαλ ζηνλ ηνκέα ηεο θαπλνβηνκεραλίαο θαη ηεο βηνκεραλίαο ηξνθίκσλ θαη πνηψλ κε άηνκα. Αθνινπζνχζε ε βηνκεραλία μχινπ, κε 6825 άηνκα θαη ραξηηνχ θαη νη επηρεηξήζεηο ρεκηθψλ πξντφλησλ, πξντφλησλ απφ ειαζηηθφ θαη δηπιηζηήξηα πεηξειαίνπ, κε 6737 άηνκα. Σν πνζνζηφ αλεξγίαο ηνπ ηνκέα ζην ζχλνιν ηεο αλεξγίαο αλέξρεηαη ζην 7,8% γηα ην Οη πάγηεο θεθαιαηνπρηθέο επελδχζεηο ηνπ κεηαπνηεηηθνχ ηνκέα απμήζεθαλ απφ 188,6 εθ. ην 2007 ζε 210,5 εθ.. Οη επελδχζεηο ζε κεραλήκαηα θαη εμνπιηζκφ απνηέιεζαλ ην 53,2% ηνπ ζπλφινπ, ζε θηίξηα ην 31,7% θαη ζε κεηαθνξηθά κέζα ην ππφινηπν 15,1%. Ξύλο&Πποϊόνηα ξύλος Παπαγωγή σαπηοποληού 8,2 7 2,7 Κλωζηοϋθανηοςπγικέρ Ύλερ& Πποϊόνηα 32,6 Καπνοβιομησανία Τπόθιμα&Ποηά 9,5 Πποϊόνηα διύλιζηρ& σημικών οςζιών 5,3 Βιομησανία Καηαζκεςών 16,2 Άλλα μη μεηαλλικά οπςκηα πποϊόνηα 18,5 Παπαγωγή βαζικών μεηάλλων&μεηαλλικών πποϊόνηων Γηάγξακκα 2-3: Καηαλνκή πξνζηηζέκελεο αμίαο ζηε κεηαπνίεζε θαηά θιάδν Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ, 2008 Καηά ην 2008, νη βηνκεραλίεο ηξνθίκσλ, πνηψλ θαη θαπλνχ, πνπ παξαδνζηαθά απνηεινχλ ην κεγαιχηεξν ππνηνκέα, ζπλέβαιαλ θαηά 32,6% ζηελ πξνζηηζέκελε αμία ηεο κεηαπνίεζεο, ζε ζρέζε κε 31,2% ην ε ηξέρνπζεο ηηκέο αγνξάο, ε πξνζηηζέκελε αμία ήηαλ 438,8 εθ. ζε ζχγθξηζε κε 382,7εθ. ην Ζ ζπλερηδφκελε αχμεζε ζηνλ ηνκέα ησλ θαηαζθεπψλ βνήζεζε ζην λα απμεζεί ε ζπλεηζθνξά ηνπ θιάδνπ ησλ άιισλ κε κεηαιιηθψλ νξπθηψλ πξντφλησλ ζηελ πξνζηηζέκελε αμία ηεο κεηαπνίεζεο θαη λα θηάζεη ηα 217,7εθ., ζε ζρέζε κε 201,1 εθ. ην Απηφ βνήζεζε ηνλ θιάδν λα παξακείλεη ν δεχηεξνο κεγαιχηεξνο ππνηνκέαο ηεο κεηαπνίεζεο, ζπκβάιινληαο θαηά 16,2% ζηελ πξνζηηζέκελε αμία. Σε ρεηξφηεξε εμέιημε παξνπζηάδεη ν θιάδνο παξαγσγήο θισζηνυθαληνπξγηθψλ πιψλ θαη πξντφλησλ, ν νπνίνο αθνινπζεί κηα θαζνδηθή πνξεία απφ ην Δλψ ην 2008 ζπκκεηείρε κε 32,153 εθ., νη αληίζηνηρνη δείθηεο γηα ην 2000 θαη 1995 ήηαλ 55,726 εθ. θαη 100,98 εθ.. Οη εμαγσγέο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ζεκείσζαλ αχμεζε θαηά 32,5% απφ ην 2000 θαη γηα ην 2008 αλήιζαλ ζηηο 422,6 εθ.. Σν 56,2% ηνπ ζπλφινπ ησλ εμαγσγψλ ήηαλ

41 πξνο ηηο ρψξεο ηεο Δ.Δ., ην 15,9% πξνο ρψξεο ηεο Μ. Αλαηνιήο θαη ην ππφινηπν 27,9% πξνο άιιεο ρψξεο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ εμαγσγψλ αθνξά ζηα πξντφληα δηχιηζεο πεηξειαίνπ θαη άιισλ ρεκηθψλ πξντφλησλ κε 32,8%, ζεκεηψλνληαο αχμεζε 16,7% έλαληη ηνπ Αθνινπζνχλ ηα πξντφληα ηνπ θιάδνπ ησλ ηξνθίκσλ, πνηψλ θαη θαπλνχ, κε 22% ηνπ ζπλφινπ ησλ εμαγσγψλ, θαηαγξάθνληαο αχμεζε 9,11% ζε ζχγθξηζε κε ην Ζ κεγαιχηεξε κείσζε ζηνλ φγθν εμαγσγψλ ζεκεηψζεθε ζηνλ θιάδν παξαγσγήο θισζηνυθαληνπξγηθψλ πιψλ θαη πξντφλησλ (απφ 28,42% ηνπ ζπλφινπ ησλ εμαγσγψλ ην1995 ζε 12,84% ην 2000 θαη 1,24% ην 2008) θαη ζηνλ θιάδν θαηαζθεπήο άιισλ κε κεηαιιηθψλ νξπθηψλ πξντφλησλ (απφ 5,7% ην 1995 ζε 6,35% ην 2000 θαη 1,31% ην 2008) Σξηηνγελήο ηνκέαο Ο ηξηηνγελήο ηνκέαο θαηέρεη θπξίαξρε ζέζε ζηελ θππξηαθή νηθνλνκία (78,3% ηνπ Α.Δ.Π. θαη 72% ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο ην 2008). Ζ εμέιημε απηή αληηθαηνπηξίδεη ηε ζηαδηαθή κεηεμέιημε ηεο νηθνλνκίαο απφ εμαγσγέα κεηαιιεπκάησλ θαη γεσξγηθψλ πξντφλησλ, θπξίσο ραιθνχ, ακηάληνπ θαη εζπεξηδνεηδψλ ηελ πεξίνδν θαη εμαγσγέα κεηαπνηεκέλσλ πξντφλησλ, θπξίσο εηδψλ έλδπζεο θαη ππφδεζεο, πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη αξρέο ηνπ 1980, ζε δηεζλέο ηνπξηζηηθφ θαη επηρεηξεκαηηθφ θέληξν θαη θέληξν παξνρήο ππεξεζηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δχν δεθαεηηψλ. Ζ δεζπφδνπζα ζέζε ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα έλαληη ηνπ πξσηνγελνχο θαη δεπηεξνγελνχο ηνκέα αληηθαηνπηξίδεη ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα πνπ δηαζέηεη ε Κχπξνο ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ. Σα πιενλεθηήκαηα απηά απνξξένπλ θπξίσο απφ ηε ζηξαηεγηθή γεσγξαθηθή ζέζε, ην επλντθφ επηρεηξεκαηηθφ θιίκα, πνπ είλαη άκεζα ζπλπθαζκέλν κε ην επλντθφ θνξνινγηθφ θαζεζηψο, ην πςειφ κνξθσηηθφ επίπεδν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ηηο ζηελέο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο πνπ έρεη αλαπηχμεη ε Κχπξνο κε ηηο γεηηνληθέο ηεο ρψξεο Παξφια απηά, νη πεξηζζφηεξνη θιάδνη ηνπ ηνκέα δελ βαζίδνληαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ πξνεγκέλε ηερλνινγία θαη παξνπζηάδνπλ, φπσο θαη νη ππφινηπνη ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, πξνβιήκαηα ζηελ πηνζέηεζε θαηλνηφκσλ κεζφδσλ νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπο. Κπξίαξρε δξαζηεξηφηεηα, σο πξνο ηε ζπλεηζθνξά ηεο ζην Α.Δ.Π., είλαη απηή ηεο δηαρείξηζεο αθίλεηεο πεξηνπζίαο, θαζψο θαη νη επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, πνπ ζπκβάιινπλ ζην 19,3% ηνπ Α.Δ.Π. γηα ην Αθνινπζεί ν ηνκέαο ηνπ ρνλδξηθνχ θαη ιηαληθνχ εκπνξίνπ κε 13,4%. ε γεληθέο γξακκέο φιεο νη νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα παξνπζίαζαλ αχμεζε ηελ ηειεπηαία δεθαεηία θαη ζπλέβαιιαλ ζηε κεγέζπλζε ηνπ ηξηηνγελνχο ηνκέα, εθηφο απφ ηνπο ηνκείο κεηαθνξψλ, απνζήθεπζεο θαη επηθνηλσληψλ θαη ηνλ ηνκέα ησλ μελνδνρεηαθψλ επηρεηξήζεσλ θαη ηεο εζηίαζεο Σνπξηζκόο Απφ ηεο εγθαζίδξπζεο ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο, ν ηνπξηζκφο δηαδξακάηηδε ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ νηθνλνκία ηνπ ηφπνπ. Απφ ην 1960 ε Κχπξνο έγηλε έλα απφ ηα θπξηφηεξα ηνπξηζηηθά θέληξα ηεο Μεζνγείνπ. Ζ αλάπηπμε ζηνλ ηνκέα απηφ ήηαλ ζπλερήο θαη ξαγδαία, κε εμαίξεζε ην βαξχ θηχπεκα πνπ επέθεξε ε ηνπξθηθή εηζβνιή ην Σν πιήγκα πνπ ππέζηε ν ηνπξηζκφο ην 1974 ήηαλ κεγάιν. Ζ Κεξχλεηα θαη ε

42 Ακκφρσζηνο, ηα κεγαιχηεξα παξαζαιάζζηα ζέξεηξα, βξέζεθαλ ππφ ηνπξθηθή θαηνρή. Όκσο, θαηφπηλ ζνβαξψλ πξνζπαζεηψλ ηφζν απφ ην θξάηνο φζν θαη απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, ε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία αλαδσνγνλήζεθε θαη ε Κχπξνο επαλαηνπνζεηήζεθε ζηνλ Παγθφζκην Σνπξηζηηθφ Υάξηε. Σν 1979, κφλν πέληε ρξφληα κεηά ηελ εηζβνιή, νη ηνπξηζηηθέο αθίμεηο μεπέξαζαλ ηα επίπεδα πξν ηεο εηζβνιήο. Ζ ζπλεηζθνξά ηνπ ηνκέα ησλ μελνδνρείσλ θαη εζηηαηνξίσλ ζην Α.Δ.Π. αθνινχζεζε αλνδηθή ηάζε ηε δεθαεηία ηνπ 1980 (3,6% ην 1980, 10,6% ην 1990). Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 1990 θαη πην πξφζθαηα, φκσο, ν ηνκέαο παξνπζίαζε απμνκεηψζεηο, κε ηε ζπλεηζθνξά ηνπ λα πεξηνξίδεηαη ζην 6,5% ην 2008, επηβεβαηψλνληαο ηνλ επάισην ραξαθηήξα ηνπ ζε εμσγελείο θαη αζηάζκεηνπο παξάγνληεο. Ζ ζπλνιηθή ζπλεηζθνξά ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα ζην Α.Δ.Π. δελ πεξηνξίδεηαη ζηνλ ηνκέα μελνδνρείσλ θαη εζηηαηνξίσλ, θαζψο ππνινγίδεηαη φηη γηα κηα ζέζε ζηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα δεκηνπξγείηαη ζρεδφλ άιιε κία ζηελ νηθνλνκία γεληθά. Γηα ην 2007 ε άκεζε ζπλεηζθνξά ηνπ ηνπξηζκνχ ζην Α.Δ.Π. ήηαλ 9,8%, ελψ ζηελ Δ.Δ. ήηαλ 3,9%. Καηά ην 2008, νη αθίμεηο πεξηεγεηψλ ζεκείσζαλ πηψζε θαηά 0,5% έλαληη ηνπ ε απφιπηνπο δε αξηζκνχο αλήιζαλ ζε , έλαληη ηνπ 2007 θαη ην Ζ γεληθή πηψζε ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο νθείιεηαη θπξίσο ζηε κείσζε ησλ αθίμεσλ απφ ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, ηελ Διιάδα θαη ηελ Γεξκαλία. Οη αθίμεηο απφ ην Ζλσκέλν Βαζίιεην απνηεινχλ ην βαξφκεηξν γηα ηηο εμειίμεηο ζηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία ηεο Κχπξνπ, αθνχ ζπλήζσο ην 50-54% ησλ ζπλνιηθψλ επηζθεπηψλ πξνέξρνληαη απφ ηε ρψξα απηή. ην πεληάκελν Ηαλνπαξίνπ Μαΐνπ, νη αθίμεηο απφ ην Ζλσκέλν Βαζίιεην κεηψζεθαλ θαηά 12,6%, έλαληη ηεο ίδηαο ρξνληθήο πεξηφδνπ ηνπ 2007, πξάγκα πνπ απνδίδεηαη φρη κφλνλ ζηελ νηθνλνκηθή θξίζε αιιά θαη ζηελ ππνηίκεζε ηεο ζηεξιίλαο έλαληη ηνπ επξψ. Όζνλ αθνξά ζηε ζχλζεζε ησλ ηνπξηζηηθψλ αθίμεσλ γηα ην 2008, ε ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα (82% ηνπ ζπλφινπ) πξνέξρεηαη απφ ρψξεο κέιε ηεο ΔΔ θαη εηδηθφηεξα απφ ην Ζλσκέλν Βαζίιεην (51,6% ηνπ ζπλφινπ), ηελ Διιάδα (5,5%), ηε Γεξκαλία (5,5%), ηε νπεδία (5,2%), ηε Γαιιία (1,5%) θαη ηελ Ηξιαλδία (1,0%). Απφ ηηο ηνπξηζηηθέο αθίμεηο εθηφο Δ.Δ, αλαθέξεηαη σο ζεκαληηθή ε ηνπξηζηηθή ξνή αθίμεσλ απφ ηε Ρσζία (7,5% ηνπ ζπλφινπ, κε ζεκαληηθή αχμεζε θαηά 25% ζε ζχγθξηζε κε ην 2007), ηε Ννξβεγία (2,6%), ηελ Διβεηία (1,6%) θαη ην Ηζξαήι (1,3%). Σα έζνδα απφ ηνλ ηνπξηζκφ ην 2008 αλήιζαλ ζηα 1,79 εθ. ζε ζχγθξηζε κε 1,85 εθ. ην 2007, ζεκεηψλνληαο κείσζε 3,5%. Ζ αλάγθε αχμεζεο ησλ εζφδσλ απφ ηνλ ηνπξηζκφ νδήγεζε ζηε ιήςε κέηξσλ γηα ηελ πξνζέιθπζε ζηνρεπκέλσλ μέλσλ επελδχζεσλ θαη ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο επνρηθφηεηαο, κε απψηεξν ζθνπφ λα θαηαζηεί ε Κχπξνο πξννξηζκφο πνηνηηθνχ ηνπξηζηηθνχ ξεχκαηνο, πξνζθέξνληαο πνηθίιεο κνξθέο ηνπξηζκνχ (ζπλεδξηαθφο, πνιηηηζηηθφο, αζιεηηθφο), θαζφιε ηελ δηάξθεηα ηνπ έηνπο, θαηαπνιεκψληαο ηελ επνρηθφηεηα, αμηνπνηψληαο ηελ αλαβάζκηζε ησλ ππαξρνπζψλ ππνδνκψλ θαη πξνρσξψληαο ζηε δεκηνπξγία λέσλ (ζεκαηηθά πάξθα, γήπεδα γθνιθ, καξίλεο, αζιεηηθέο εγθαηαζηάζεηο θ.ιπ.).

43 2.5 Γίθηπα-Τπνδνκέο Μεηαθνξέο Ζ είζνδνο ζηελ Κππξηαθή Γεκνθξαηία επηηξέπεηαη κφλν δηα κέζνπ ησλ λνκίκσλ εηζφδσλ ηεο ρψξαο: ησλ δηεζλψλ αεξνδξνκίσλ Λάξλαθαο θαη Πάθνπ θαη ησλ ιηκαληψλ ηεο Λεκεζνχ, Πάθνπ θαη Λάξλαθαο. Σα ιηκάληα ηεο Ακκνρψζηνπ, Κεξχλεηαο θαη απηφ ζην Καξαβνζηάζη, φπσο επίζεο θαη ηα αεξνδξφκηα πνπ βξίζθνληαη ζηα εδάθε πνπ θαηέρνληαη παξάλνκα απφ ηνλ Σνπξθηθφ ζηξαηφ θαηνρήο, ζεσξνχληαη απφ ηελ Κπβέξλεζε σο παξάλνκα ζεκεία εηζφδνπ θαη εμφδνπ ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο. Οδηθέο Μεηαθνξέο Οη νδηθέο κεηαθνξέο απνηεινχλ ην θπξίαξρν κέζν δηαθίλεζεο πξντφλησλ θαη αηφκσλ, αθνχ δελ έρνπλ αλαπηπρζεί άιια κέζα κεηαθνξάο φπσο νη ζηδεξνδξνκηθέο κεηαθνξέο. Παξά ην γεγνλφο φηη ην νδηθφ δίθηπν έρεη αλαπηπρζεί κε απηνθηλεηφδξνκνπο πνπ ζπλδένπλ φιεο ηηο κεγάιεο αζηηθέο πεξηνρέο, εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ αδπλακίεο πνπ επηθεληξψλνληαη ζηε ζχλδεζε ηνπ εζληθνχ νδηθνχ δηθηχνπ κε ηνπο επηκέξνπο θφκβνπο ππιψλ (ιηκάληα, αεξνδξφκηα), ζηελ αλεπάξθεηα παξαθακπηεξίσλ νδψλ ησλ κεγάισλ αζηηθψλ θέληξσλ θαη ζηελ ειιηπή ππνδνκή ζε πεξηθεξεηαθνχο δξφκνπο. Πνιχ ζεκαληηθά πξνβιήκαηα εληνπίδνληαη επίζεο ζηε ζχλδεζε ησλ απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ ηεο ππαίζξνπ, θπξίσο ησλ νξεηλψλ, ηφζν κε ηα αζηηθά θέληξα φζν θαη κεηαμχ ηνπο, παξάγνληεο πνπ εληζρχνπλ ηε κεησκέλε πξνζπειαζηκφηεηά ηνπο θαη ζπκβάιινπλ ζηε ζπλερηδφκελε κείσζε ησλ πιεζπζκψλ ηνπο. πγθνηλσληαθό δίθηπν- Γεκόζηεο κεηαθνξέο Ο κεγαιχηεξνο φγθνο ηνπ πιεζπζκνχ κεηαθηλείηαη θπξίσο κε ηδησηηθά νρήκαηα, κε ην πνζνζηφ ρξήζεο ηδησηηθνχ νρήκαηνο λα αλέξρεηαη ζε 85%, ελψ νη δεκφζηεο κεηαθνξέο αθνινπζνχλ κηα θζίλνπζα πνξεία, γεγνλφο πνπ ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηεο θπθινθνξηθήο ζπκθφξεζεο ζε πνιιά ζεκεία ηνπ νδηθνχ δηθηχνπ, κε δπζκελείο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο. Πξφζθαηεο κειέηεο ππνινγίδνπλ ην θφζηνο ηεο θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο ζηηο θεληξηθέο αζηηθέο πεξηνρέο ζηα 40 εθαηνκκχξηα επξψ ην ρξφλν. Ζ πεξηνξηζκέλε ρξήζε ησλ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ νδήγεζε ζε ρεηξνηέξεπζε ηεο νηθνλνκηθήο βησζηκφηεηάο ηνπο, θαζψο θαη ηνπ επηπέδνπ εμππεξέηεζεο. Τπνινγίδεηαη φηη κφλν ην 2% ησλ κεηαθηλήζεσλ πεξίπνπ γίλεηαη κε δεκφζηεο ζπγθνηλσλίεο, ελψ ε πιεξφηεηα ησλ ιεσθνξείσλ αλέξρεηαη θαηά κέζν φξν ζην 20%, ζε ζχγθξηζε κε 66% ζηελ Δ.Δ. Μφιηο ηνλ πεξαζκέλν ρξφλν έγηλε θαηνξζσηή ε ζχλδεζε ησλ δηεζλψλ αεξνιηκέλσλ ηνπ λεζηνχ κε ηηο πφιεηο κέζσ δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ. Σν πθηζηάκελν ζχζηεκα ζπγθνηλσληψλ δελ είλαη απνδνηηθφ θαη απνηειεζκαηηθφ, κε ζπλέπεηα ηα κέζα καδηθήο κεηαθνξάο λα κελ πξνζθέξνληαη σο ειθπζηηθή ελαιιαθηηθή ιχζε θαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο απφ ειηθησκέλνπο θαη καζεηέο.

44 Οη θπξηφηεξεο αδπλακίεο αθνξνχλ ζηε γήξαλζε ηνπ ζηφινπ ησλ ιεσθνξείσλ (απφ ηα ιεσθνξεία πνπ ήηαλ εγγεγξακκέλα ζηελ Κχπξν ην 2004, ην 60,6% ήηαλ ειηθίαο ηνπιάρηζηνλ 10 ρξφλσλ, ελψ 24,7% ήηαλ πέξαλ ησλ 20 ρξφλσλ), ηε κε ηθαλνπνηεηηθή ζπρλφηεηα ησλ δξνκνινγίσλ (πεξίπνπ 35 ιεπηά), ηηο πεξηνξηζκέλεο δηαδξνκέο θαη ψξεο ιεηηνπξγίαο ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαη ηελ έιιεηςε ηεο αλαγθαίαο πιεξνθφξεζεο πξνο ηνπο επηβάηεο ζηηο ζηάζεηο ιεσθνξείσλ. Μήθνο Γεκόζηνπ Οδηθνύ Γηθηύνπ 2004 (ρηιηόκεηξα) *Μήθνο Οδηθνύ Γηθηύνπ (2006) Τπεξαζηηθό Γίθηπν (Απηνθηλεηόδξνκνη) Αζθαιηνζηξσκέλνη Υσκαηόδξνκνη ύλνιν (ρικ.) Υικ. % Υικ. % 257 2, Αζηηθό Γίθηπν Κύξηνη Γξόκνη 347 2, Γεπηεξεύνληεο Γξόκνη 3,402 27, ,7 3,577 Δπαξρηαθό Γίθηπν Κύξηνη Γξόκνη 1,784 14, ,100 Γεπηεξεύνληεο Γξόκνη 1,988 16, ,1 2,641 Γαζηθνί Γξόκνη 183 1,5 3,030 24,6 3,213 ύλνιν ρικ 7,961 64,6 4,360 35,4 12,321 Γίθηπν ζαιάζζησλ κεηαθνξώλ Πίλαθαο 2-8: Γηάξζξσζε δεκόζηνπ νδηθνύ δηθηύνπ Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ, 2004 Ζ Κχπξνο, ιφγσ ηεο γεσγξαθηθήο ηεο ζέζεο, ζηεξίδεηαη εμ νινθιήξνπ γηα ην δηεζλέο εκπφξην ζηα ιηκάληα ηεο. Καηά ην 2008, πινία πξνζέγγηζαλ ηα θππξηαθά ιηκάληα, ζε ζχγθξηζε κε ην Απηφο είλαη ν κηθξφηεξνο αξηζκφο απφ ην 1988 πνπ ππάξρνπλ ζηαηηζηηθέο Σν 52,6% ηνπ ζπλφινπ πξνεξρφηαλ απφ Δπξσπατθέο ρψξεο, ην 29% απφ Ακεξηθαληθέο ρψξεο, ην 8,1% απφ Αθξηθαληθέο ρψξεο, ην 7,6 απφ Αζηαηηθέο ρψξεο θαη ην ππφινηπν 2,6% απφ ηελ Απζηξαιία. Σν 73,3% ηνπ ζπλφινπ ησλ πινίσλ θαηέπιεπζαλ ζην ιηκάλη ηεο Λεκεζνχ, ην 19,1% ζην ιηκάλη ηεο Λάξλαθαο θαη ην 7,6% ζηα ππφινηπα ιηκάληα. ην ιηκάλη ηεο Λεκεζνχ δηαθηλήζεθε ην 54,3% ησλ εκπνξεπκάησλ πνπ εηζήρζεθαλ θαη ην 68,9% ησλ εκπνξεπκάησλ πνπ εμήρζεθαλ θαη ζην ιηκάλη ηεο Λάξλαθαο ην 23,4% ηνπ εηζαγφκελνπ θνξηίνπ θαη ην 19,3% ησλ εμαγσγψλ.

45 Σα θπξηφηεξα είδα θνξηίσλ πνπ δηαθηλήζεθαλ ζην ιηκάλη Λεκεζνχ θαηά ην 2008 ήηαλ ζηηεξά θαη δσνηξνθέο θαηά 22%, εκπνξεπκαηνθηβψηηα θαηά 67% θαη ην ππφινηπν 11% ζίδεξν θαη μπιεία. Απφ ην ιηκάλη ηεο Λάξλαθαο εμάγνληαη θπξίσο θππξηαθά πξντφληα θαη εηζάγνληαη ιηπάζκαηα απηνθίλεηα, άζθαιηνο θ.η.ι. Σα ιηκάληα ηεο Κχπξνπ έρνπλ πιένλ εμειηρζεί ζε ζεκαληηθά θέληξα θξνπαδηέξσλ ζηελ Αλαηνιηθή Μεζφγεην θαη πεξηιακβάλνληαη ζηα δξνκνιφγηα δηεζλψλ θξνπαδηεξφπινησλ πνπ πεξηπιένπλ ζηελ πεξηνρή. Καηά ην 2008, νη αθίμεηο ζηα θππξηαθά ιηκάληα έθηαζαλ ηηο , ζεκεηψλνληαο κείσζε 11.8% ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε ρξνληά, ελψ νη αλαρσξήζεηο επηβαηψλ κεηψζεθαλ θαηά 10.6%, θηάλνληαο ηηο Σν 83% ηνπ ζπλφινπ ησλ επηβαηψλ εμππεξεηήζεθαλ απφ ην ιηκάλη Λεκεζνχ θαη ην ππφινηπν 17% απφ ην ιηκάλη Λάξλαθαο. Σα θπξηφηεξα είδα θνξηίσλ πνπ δηαθηλήζεθαλ ζην ιηκάλη Λεκεζνχ θαηά ην 2008 ήηαλ ζηηεξά θαη δσνηξνθέο θαηά 22%, εκπνξεπκαηνθηβψηηα θαηά 67% θαη ην ππφινηπν 11% ζίδεξν θαη μπιεία. Απφ ην ιηκάλη ηεο Λάξλαθαο εμάγνληαη θπξίσο θππξηαθά πξντφληα θαη εηζάγνληαη ιηπάζκαηα απηνθίλεηα, άζθαιηνο θ.η.ι. Σα ιηκάληα ηεο Κχπξνπ έρνπλ πιένλ εμειηρζεί ζε ζεκαληηθά θέληξα θξνπαδηέξσλ ζηελ Αλαηνιηθή Μεζφγεην θαη πεξηιακβάλνληαη ζηα δξνκνιφγηα δηεζλψλ θξνπαδηεξφπινησλ πνπ πεξηπιένπλ ζηελ πεξηνρή. Καηά ην 2008 νη αθίμεηο ζηα θππξηαθά ιηκάληα έθηαζαλ ηηο , ζεκεηψλνληαο κείσζε 11.8% ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε ρξνληά, ελψ νη αλαρσξήζεηο επηβαηψλ κεηψζεθαλ θαηά 10.6%, θηάλνληαο ηηο Σν 83% ηνπ ζπλφινπ ησλ επηβαηψλ εμππεξεηήζεθαλ απφ ην ιηκάλη Λεκεζνχ θαη ην ππφινηπν 17% απφ ην ιηκάλη Λάξλαθαο. To ιηκάλη Λάξλαθαο δηαζέηεη πξνθπκαία κήθνπο 866 κέηξα θαη αλψηαην βάζνο 12 κέηξσλ, ελψ ε ρσξεηηθφηεηά ηνπ είλαη γηα ζθάθε κήθνπο κέρξη 200 κέηξα. Ο ρεξζαίνο θαη ζαιάζζηνο εμνπιηζκφο ζην ιηκάλη ηεο Λάξλαθαο απνηειείην απφ δχν ξπκνπιθά θαη κία πινεγίδα, δηάθνξνπο γεξαλνχο, θαζψο θαη δχν γεξαλνγέθπξεο. Οη αλνηθηνί απνζεθεπηηθνί ρψξνη έρνπλ επίζεο ηεηξαπιαζηαζηεί, θζάλνληαο ηα m². Γίθηπν ελαέξησλ κεηαθνξώλ ηελ Κχπξν ιεηηνπξγνχλ ηα δηεζλή αεξνδξφκηα Λάξλαθαο θαη Πάθνπ, πνπ εμππεξεηνχλ ηελ ηνπξηζηηθή θίλεζε θαη ρξεζηκεχνπλ γηα ηελ εμαγσγή θαη εηζαγσγή πξντφλησλ. Σν αεξνδξφκην Λάξλαθαο απέρεη 5 ρικ (3 κίιηα) απφ ην θέληξν ηεο Λάξλαθαο, 49 ρικ (31 κίιηα) απφ ηε Λεπθσζία, 70 ρικ (44 κίιηα) απφ ηε Λεκεζφ, 46 ρικ (29 κίιηα) απφ ηελ Αγία Νάπα θαη 139 ρικ (89 κίιηα) απφ ηελ Πάθν. Σν αεξνδξφκην Πάθνπ απέρεη 15 ρικ ( 9 κίιηα) αλαηνιηθά ηεο Πάθνπ, 63 ρικ (39 κίιηα) απφ ηε Λεκεζφ, 129 ρικ (81 κίιηα) απφ ηε Λάξλαθα, 50 ρικ (30 κίιηα) απφ ηελ Πφιε θαη 146 ρικ (91 κίιηα) απφ ηε Λεπθσζία.

46 Σν αεξνδξφκην Λάξλαθαο παξνπζηάδεη κεγαιχηεξν θφξην εξγαζίαο ιφγσ ησλ εγθαηαζηάζεψλ ηνπ πνπ είλαη πιεξέζηεξεο απφ απηέο ηνπ αεξνδξνκίνπ ηεο Πάθνπ. Σν 2008 αθίρζεθαλ πηήζεηο έλαληη ζηελ Πάθν, ελψ αλαρψξεζαλ πηήζεηο θαη πηήζεηο αληίζηνηρα. Οη επηβάηεο πνπ αθίρζεθαλ ζην αεξνδξφκην Λάξλαθαο ήηαλ , ελψ ζην αεξνδξφκην Πάθνπ Αληίζηνηρα αλαρψξεζαλ θαη Απφ ην αεξνδξφκην Λάξλαθαο δηαθηλήζεθαλ ηφλνη θνξηίνπ, ελψ απφ ην αεξνδξφκην ηεο Πάθνπ 1203 ηφλνη θνξηίνπ. Καηά ην έηνο 2000 έγηλαλ ζπλνιηθά ζε φιν ην λεζί πξνζγεηψζεηο αεξνζθαθψλ, απνγεηψζεηο, ελψ νη αθίμεηο ήηαλ θαη νη αλαρσξήζεηο Σα ζηνηρεία απηά δείρλνπλ κηα ζπλερή απμεηηθή πνξεία ζηε δηαθίλεζε ησλ επηβαηψλ. Σνλ Ηνχιην νινθιεξψζεθε ην λέν αεξνδξφκην Λάξλαθαο πνπ αλακέλεηαη λα ιεηηνπξγήζεη ζηνπο επφκελνπο κήλεο. Θα θαιχπηεη η.κ. θηηξηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ, ζα έρεη 67 ζεκεία ειέγρνπ εηζηηεξίσλ επηβίβαζεο, 14 ζεκεία δηάζεζεο εηζηηεξίσλ απφ ηηο αεξνγξακκέο θαη 8 απηνκαηνπνηεκέλα ζεκεία ειέγρνπ εηζηηεξίσλ Σειεπηθνηλσλίεο Ζ ηειεπηθνηλσληαθή ππνδνκή ηεο Κχπξνπ είλαη απφ ηηο πιένλ ζχγρξνλεο ζηελ πεξηνρή θαη απηφ νθείιεηαη ζηελ ATHK. ηε ζηαζεξή ηειεθσλία δηαζέηεη πιήξεο ςεθηαθφ δίθηπν, κε 57 ζπλδέζεηο αλά 100 θαηνίθνπο, αλαινγία πνπ ζπγθξίλεηαη πνιχ επλντθά ζε ζρέζε κε ηνλ θνηλνηηθφ κέζν φξν. Δπηπξφζζεηα, ε ΑΣΖΚ παξέρεη ςεθηαθή ηειεθσλία κέζσ ηνπ δηθηχνπ ISDN. Ζ ππθλφηεηα ηεο ππεξεζίαο απηήο ζε θαλάιηα ISDN θπκαίλεηαη ζην 12%. Σν 2004 δφζεθε ζε εκπνξηθή βάζε ε ππεξεζία mivision, ε νπνία ρξεζηκνπνηεί ηελ ηερλνινγία Φεθηαθήο πλδξνκεηηθήο Γξακκήο (ADSL). Σν 2004, κε ηελ έληαμε ηεο Κχπξνπ ζηελ Δ.Δ., ε αγνξά ησλ ειεθηξνληθψλ επηθνηλσληψλ εηζήιζε ζε θαζεζηψο πιήξνπο απειεπζέξσζεο. Λεηηνχξγεζε δεχηεξν δίθηπν θηλεηήο ηειεθσλίαο (GSM / UMTS), αλαπηχρζεθαλ επξπδσληθέο ππεξεζίεο θαζψο θαη ππεξεζίεο πνιπκέζσλ, ελψ δξαζηεξηνπνηήζεθαλ ζηελ θππξηαθή αγνξά ηδησηηθέο εηαηξείεο ζηαζεξήο θαη δηεζλνχο ηειεθσλίαο. ηελ Κχπξν δξαζηεξηνπνηνχληαη πιένλ δψδεθα εηαηξείεο, πνπ πξνζθέξνπλ ηειεπηθνηλσληαθέο ππεξεζίεο. Ζ ΑΣΖΚ είλαη κέινο θαη ρξεζηκνπνηεί ηηο ππεξεζίεο ηνπ Γηεζλνχο Οξγαληζκνχ Σειεπηθνηλσληαθψλ Γνξπθφξσλ (INTELSAT), ηνπ Δπξσπατθνχ Οξγαληζκνχ Σειεπηθνηλσληαθψλ Γνξπθφξσλ (EUTELSAT) θαη ηνπ Γηεζλνχο Οξγαληζκνχ Παξνρήο Κηλεηψλ Τπεξεζηψλ κέζσ Γνξπθφξσλ (INMARSAT). Υξεζηκνπνηεί επίζεο θαη άιια δνξπθνξηθά ζπζηήκαηα φπσο είλαη ν SIRIUS II, ν TELSTAR 10 θαη ν Ρσζηθφο EXPRESS 6A. Γνξπθνξηθέο επηθνηλσλίεο Ζ αλάπηπμε ησλ δνξπθνξηθψλ επηθνηλσληψλ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ παγθφζκηα δηαζχλδεζε κέζα απφ ηελ απεξηφξηζηε ρσξεηηθφηεηα θαη ην κηθξφ ρξφλν απφθξηζεο.

47 ηελ επνρή απηή, ηελ επνρή ηνπ δηαζηήκαηνο, ην δνξπθνξηθφ ζχζηεκα ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο γηα ζθνπνχο κεηάδνζεο ηειενπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Ζ δνξπθνξηθή επηθνηλσλία, έρνληαο ην πιενλέθηεκα ηεο επξείαο γεσγξαθηθήο θάιπςεο, ρξεζηκνπνηείηαη επίζεο γηα ηειεπηθνηλσλίεο, κε απνηέιεζκα έλαο δεκνζηνγξάθνο ζηελ Αθξηθή λα ζηέιλεη πιεξνθνξίεο απεπζείαο ζε έλα δεκνζηνγξάθν ζηελ Κχπξν. Ζ Κχπξνο ζπκκεηέρεη ζηελ θνηλνπξαμία Hellas Sat-δνξπθνξηθφ ζχζηεκα. Ο δνξπθφξνο εθηνμεχζεθε ζηηο 31 Απγνχζηνπ Έηζη, νη δεκνζηνγξάθνη κπνξνχλ λα κεηαδίδνπλ πιεξνθνξίεο κε δνξπθνξηθέο κεηαδφζεηο θαη πξνγξάκκαηα, δίλνληαο ηελ επθαηξία ηεο ελεκέξσζεο ζρεηηθά κε γεγνλφηα πνπ ζπκβαίλνπλ ρηιηάδεο κίιηα καθξηά, φπσο αζιεηηθνχο αγψλεο, ζπλεδξηάζεηο, εθδειψζεηο θ.ά Πεξηβαιινληηθέο Τπνδνκέο Ζ κεγάιε αλάπηπμε πνπ ζπληειείηαη ζηελ Κχπξν ηελ ηειεπηαία δεθαεηία έρεη σο ζπλέπεηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο. Ζ αιφγηζηε ρξήζε θπζηθψλ πφξσλ, ε επηκνλή ζηε ρξήζε παξαδνζηαθψλ κνξθψλ ελέξγεηαο, θαζψο επίζεο θαη ε έιιεηςε ππνδνκψλ γηα ηελ νξζνινγηθή αμηνπνίεζε απνβιήησλ, ηνπνζεηνχλ ηελ Κχπξν ζηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο ηεο Δ.Δ. ησλ 27 φζνλ αθνξά ηε κέξηκλα γηα ην πεξηβάιινλ. ηεξεά θαη επηθίλδπλα απόβιεηα Ζ δηαρείξηζε ησλ ζηεξεψλ θαη επηθίλδπλσλ απνβιήησλ είλαη έλαο ηνκέαο φπνπ ε Κχπξνο πζηεξεί, κε ζεκαληηθέο ειιείςεηο ηφζν ζηα ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο ησλ ζηεξεψλ απνβιήησλ φζν θαη ζηηο βαζηθέο ππνδνκέο. Απηή ηε ζηηγκή ιεηηνπξγεί κφλν ν Υ.Τ.Σ.Α. Πάθνπ, πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλνο ζχκθσλα κε ηηο επξσπατθέο πξνδηαγξαθέο. Έρεη ήδε δξνκνινγεζεί ε θαηαζθεπή ηεζζάξσλ πεξηθεξεηαθψλ κνλάδσλ νινθιεξσκέλεο δηαρείξηζεο αζηηθψλ απνβιήησλ ζηελ πεξηνρή ηεο Κφζηεο, πνπ ζα θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ησλ επαξρηψλ Λάξλαθαο θαη Ακκνρψζηνπ, ζηελ πεξηνρή Πεληάθσκνπ, πνπ ζα θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ηεο επαξρίαο Λεκεζνχ, ηεο Κάησ Μνλήο πνπ ζα εμππεξεηεί ηηο αλάγθεο ηεο Λεπθσζίαο θαη ζηε Μαξαζνχληα, πνπ ζα θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ηεο Πάθνπ. Ζ ζπλνιηθή παξαρζείζα πνζφηεηα ζηεξεψλ αζηηθψλ απνβιήησλ ζηελ Κχπξν γηα ην 2007 ήηαλ ηφλνη, ζε ζχγθξηζε κε ην 2000 πνπ ήηαλ ηφλνη. Ζ πνζφηεηα πνπ ζπιιέρζεθε γηα αλαθχθισζε ήηαλ κφιηο ηφλνη, απφ ηνπο νπνίνπο ηφλνη ήηαλ ραξηί θαη παξάγσγα, ηφλνη πιαζηηθνχ, 940 ηφλνη γπαιηνχ, ηφλνη κεηάιισλ θαη ηφλνη άιια απφβιεηα, ελψ ε θαηά θεθαιή παξαγσγή απνξξηκκάησλ ήηαλ 747 θηιά.

48 Γηάγξακκα 2-4: ύλζεζε αζηηθώλ απνβιήησλ Πεγή: ηαηηζηηθέο ηνπ Πεξηβάιινληνο 2007, ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ. Καηά ηχπν απνβιήηνπ, ηα απνξξίκκαηα αλφξγαλσλ νπζηψλ αλέξρνληαη ζε 347 ρηιηάδεο ηφλνπο, ηα δσηθά θαη θπηηθά ππνιείκκαηα ζε 129 ρηιηάδεο ηφλνπο, νη βηνκεραληθέο ιπκαηνιάζπεο ζε 60 ρηιηάδεο ηφλνπο, ηα δσηθά ππνιείκκαηα απφ ηελ παξαζθεπή ηξνθίκσλ θαη άιισλ πξντφλησλ ζε 59 ρηιηάδεο ηφλνπο, ηα απνξξίκκαηα μπιείαο ζε 45 ρηιηάδεο ηφλνπο θαη ηα απνξξίκκαηα ραξηηνχ θαη ραξηνληνχ ζε 33 ρηιηάδεο ηφλνπο. Τγξά απόβιεηα Ζ Κχπξνο, ζηελ πξνζπάζεηα άκβιπλζεο ησλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ απφ ηελ απφξξηςε ιπκάησλ ρσξίο επεμεξγαζία, πινπνηεί έξγα, ηα νπνία θαηαζθεπάδνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ ζηε βάζε κεζφδσλ δηεζλνχο απνδνρήο θαη κε ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ. χκθσλα κε ην πξφγξακκα εθαξκνγήο ηεο Κνηλνηηθήο Οδεγίαο 91/271/ΔΟΚ, απαηηείηαη ε δεκηνπξγία θεληξηθψλ απνρεηεπηηθψλ ζπζηεκάησλ ζπιινγήο θαη επεμεξγαζίαο ιπκάησλ κέρξη ην 2012, ζε ζχλνιν 36 αγξνηηθψλ θνηλνηήησλ κε ηζνδχλακν πιεζπζκφ πέξαλ ησλ θαηνίθσλ, θαζψο θαη ε επέθηαζε ησλ απνρεηεπηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη ησλ ζηαζκψλ επεμεξγαζίαο ζηα αζηηθά θέληξα Λεπθσζίαο, Λεκεζνχ, Λάξλαθαο θαη Πάθνπ θαη ζηηο ηνπξηζηηθέο πεξηνρέο Αγίαο Νάπαο θαη Παξαιηκλίνπ. Μέρξη ην 2005 είρε επηηεπρζεί κεγάιε πξφνδνο φζνλ αθνξά ζηελ θαηαζθεπή ησλ απνρεηεπηηθψλ ζπζηεκάησλ ζηηο 4 πφιεηο θαη ηα 2 ηνπξηζηηθά θέληξα Παξαιηκλίνπ θαη Αγίαο Νάπαο. Οη Γήκνη Παξαιηκλίνπ θαη Αγίαο Νάπαο είραλ ήδε ζπκκνξθσζεί πιήξσο. Οη 4 πφιεηο, βξίζθνληαλ ζην ζηάδην ζρεδηαζκνχ θαη θαηαζθεπήο ησλ επεθηάζεσλ ησλ πθηζηάκελσλ ζηαζκψλ, ελψ νη ελδηάκεζεο εκεξνκελίεο ζπκκφξθσζεο ήηαλ ην 2008 γηα ηε Λεκεζφ, ην 2009 γηα ηε Λεπθσζία, ην 2011 γηα ηελ Πάθν θαη ην 2012 γηα ηε

49 Λάξλαθα. Απφ ηηο 36 αγξνηηθέο θνηλφηεηεο, κφλν 6 δηέζεηαλ απνρεηεπηηθά δίθηπα, ελψ νη ππφινηπεο 30 ήηαλ ζην ζηάδην νινθιήξσζεο ησλ απαξαίηεησλ κειεηψλ. ηηο αξρέο ηνπ 2009 ε Κχπξνο ππέβαιε πξνο ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή ην Αλαζεσξεκέλν Δζληθφ Πξφγξακκα Δθαξκνγήο ηνπ 2008 (ΠΔ-2008), ην νπνίν αληαλαθιά ηνλ αλαζεσξεκέλν θαηάινγν ησλ νηθηζκψλ κε ηζνδχλακν πιεζπζκφ κεγαιχηεξν ησλ αηφκσλ. ην ΠΔ-2008 ζπκπεξηιακβάλνληαλ ζπλνιηθά 57 νηθηζκνί, 7 Αζηηθνί νηθηζκνί ( πιεζπζκφο) θαη 50 Αγξνηηθνί νηθηζκνί ( πιεζπζκφο), κε ζχλνιν ηζνδχλακνπ πιεζπζκνχ Σν ΠΔ-2008 παξνπζηάδεη αχμεζε ζε ηζνδχλακν πιεζπζκφ 21,5% ζε ζχγθξηζε κε ην ΠΔ Οηθηζηηθό Γίθηπν Ζ Κχπξνο δηνηθεηηθά ρσξίδεηαη ζηηο επαξρίεο Λεπθσζίαο, Λεκεζνχ, Λάξλαθαο, Πάθνπ, Κεξχλεηαο θαη Ακκνρψζηνπ. Ζ πξσηεχνπζα ηεο Κχπξνπ είλαη ε Λεπθσζία, κε πιεζπζκφ ζην ηκήκα πνπ βξίζθεηαη ππφ ηνλ έιεγρν ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο. Βξίζθεηαη πεξίπνπ ζην θέληξν ηνπ λεζηνχ θαη απνηειεί ηελ έδξα ηεο θπβέξλεζεο, θαζψο θαη ζεκαληηθφ εκπνξηθφ θέληξν. Ζ ηνπξθηθή εηζβνιή θαη θαηνρή κνίξαζε ζηελ θπξηνιεμία ηελ πξσηεχνπζα ζηα δχν. Ζ ηζηνξία ηεο αλάγεηαη ζηελ επνρή ηνπ ραιθνχ. ηελ αξραηφηεηα θαη ζηνπο πξψηνπο ρξηζηηαληθνχο αηψλεο ήηαλ γλσζηή κε ην φλνκα Λήδξα. Σν ηζηνξηθφ θέληξν ηεο πφιεο πεξηβάιιεηαη απφ ηα ελεηηθά ηείρε ηνπ 16νπ αηψλα, πεξηιακβάλεη κνπζεία, βπδαληηλέο εθθιεζίεο, κεζαησληθά θαη λενθιαζηθά θηίξηα. Ζ δεχηεξε κεγαιχηεξε ζε πιεζπζκφ πφιε είλαη ε Λεκεζόο. Βξίζθεηαη ζηα λφηηα ηνπ λεζηνχ θαη ν πιεζπζκφο ηεο θζάλεη ηηο Απνηειεί ην θπξηφηεξν εκπνξηθφ ιηκάλη ηεο Κχπξνπ θαη είλαη ζεκαληηθφ ηνπξηζηηθφ ζέξεηξν. Θεσξείηαη ην θέληξν νηλνβηνκεραλίαο ηνπ λεζηνχ θαη θηινμελεί ηα δχν κεγαιχηεξα θεζηηβάι ηνπ λεζηνχ, ηε γηνξηή ηνπ θξαζηνχ θαη ην θαξλαβάιη. Ζ Λάξλαθα, βξίζθεηαη ζηα λνηηναλαηνιηθά ηνπ λεζηνχ θαη έρεη πιεζπζκφ Απνηειεί ην δεχηεξν εκπνξηθφ ιηκάλη ηεο Κχπξνπ θαη είλαη επίζεο έλα ζεκαληηθφ ηνπξηζηηθφ ζέξεηξν. ηα λφηηα ηεο πφιεο βξίζθεηαη ην δηεζλέο αεξνδξφκην ηεο Λάξλαθαο. Γηαζέηεη επίζεο ην δεχηεξν κεγαιχηεξν εκπνξηθφ ιηκάλη ηνπ λεζηνχ θαη καξίλα ζθαθψλ αλαςπρήο. Σέινο, ε Πάθνο βξίζθεηαη ζηα λνηηνδπηηθά ηνπ λεζηνχ, κε πιεζπζκφ θαη έρεη εμειηρζεί ζε έλα ειθπζηηθφ ηνπξηζηηθφ πξννξηζκφ, κε ραξαθηεξηζηηθφ ην γξαθηθφ ιηκαλάθη ηεο. ηελ Πάθν βξίζθεηαη θαη ην δεχηεξν δηεζλέο αεξνδξφκην ηεο Κχπξνπ. H Πάθνο, ζπλδεδεκέλε άξξεθηα κε ηελ ηζηνξία θαη ηε κπζνινγία, έρεη κεηαηξαπεί ζε έλα δσληαλφ κνπζείν. Απφ ην θέληξν ηεο ζχγρξνλεο πφιεο κέρξη ην γξαθηθφ ιηκάλη, θαζψο θαη ζε φιν ην κήθνο ηεο παξαιίαο, βξίζθνληαη αλαξίζκεηνη αξραηνινγηθνί ρψξνη. Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο πνπ ε UNESCO πξφζζεζε νιφθιεξε ηελ πφιε ηεο Πάθνπ ζηνλ θαηάινγν παγθφζκηαο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Ζ ηνπξθηθή εηζβνιή ηνπ 1974 είρε σο απνηέιεζκα ηελ παξάλνκε θαηνρή ηνπ 35,2 % ηνπ λεζηνχ απφ ηηο ηνπξθηθέο θαηνρηθέο δπλάκεηο. Οη επαξρίεο Ακκνρψζηνπ θαη

50 Κεξχλεηαο έθηνηε παξακέλνπλ θαηερφκελεο. Ζ πφιε ηεο Ακκνρψζηνπ βξίζθεηαη ζηα αλαηνιηθά ηνπ λεζηνχ. Με ηελ αλαθήξπμε ηεο Κχπξνπ ζε αλεμάξηεην θξάηνο, ε πφιε γίλεηαη ην κεγαιχηεξν εκπνξηθφ θέληξν ηνπ λεζηνχ, θαζψο επίζεο θαη θεκηζκέλν ηνπξηζηηθφ ζέξεηξν. Γηάγξακκα 2-5: Υάξηεο επαξρηώλ Κύπξνπ Πεγή: Ζ αλάπηπμε ηεο Ακκνρώζηνπ ηεξκαηίζηεθε ην 1974 κε ηελ ηνπξθηθή εηζβνιή ζηελ Κχπξν. Ζ Ακκφρσζηνο θαηαιήθζεθε απφ ηνπο εηζβνιείο ηνλ Αχγνπζην ηνπ ρξφλνπ εθείλνπ. Έθηνηε, θαη κέρξη ζήκεξα, ε παιαηά (εληφο ησλ ηεηρψλ) πφιε θαηνηθείηαη φρη κφλν απφ Σνπξθνθππξίνπο αιιά θαη απφ επνίθνπο πνπ κεηαθέξζεθαλ απφ ηελ Σνπξθία. Ζ εθηφο ησλ ηεηρψλ ζχγρξνλε πφιε παξακέλεη αθαηνίθεηε θαη έξεκε απφ ην 1974, κηα κεγάιε θαη φκνξθε πφιε-θάληαζκα. Ζ πφιε ηεο Κεξχλεηαο, είλαη θηηζκέλε ζηε βφξεηα αθηή ηεο Κχπξνπ. Ζ Κεξχλεηα θαηνηθείηαη απνθιεηζηηθά απφ Σνπξθνθχπξηνπο θαη έπνηθνπο απφ ηελ Σνπξθία.

51 3 Η ΔΝΔΡΓΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗΝ ΚΤΠΡΟ Σν παξφλ θεθάιαην εζηηάδεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηελ παξνπζίαζε ησλ ζηφρσλ, ησλ πνιηηηθψλ πνπ αθνινπζνχληαη γηα ηελ πινπνίεζή ηνπο θαη ηνπ ηζρχνληνο λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζηελ Κχπξν. 3.1 Πνιηηηθή θαη ηόρνη Ζ Κχπξνο εληάρζεθε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ην 2004 θαη πηνζέηεζε ηελ Δπξσπατθή πνιηηηθή γηα ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ ελεξγεηαθή πνιηηηθή ηεο Κχπξνπ είλαη πιήξσο ελαξκνληζκέλε κε ηελ πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη δηακνξθψλεηαη απφ ηελ Τπεξεζία Δλέξγεηαο ηνπ Τπνπξγείνπ Δκπνξίνπ, Βηνκεραλίαο θαη Σνπξηζκνχ. Οη ζηφρνη ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο είλαη νη αθφινπζνη: Σν 6% ηεο ηειηθήο θαηαλάισζεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ην 2010 λα πξνέξρεηαη απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο. Ζ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ζε φινπο ηνπο ηνκείο κε νηθνλνκηθά απνηειεζκαηηθνχο ηξφπνπο, έρνληαο ζαλ ελδεηθηηθφ ζηφρν ην 1% εηεζίσο γηα ηα επφκελα ελλέα ρξφληα. Σν 9% ηνπ ελεξγεηαθνχ ηζνδπγίνπ λα πξνέξρεηαη απφ ΑΠΔ κέρξη ην Σε κείσζε ηεο θαηαλάισζεο ελέξγεηαο θαηά 20% ζε ζχγθξηζε κε ηα αλακελφκελα γηα ην 2020 επίπεδα. Οη θχξηνη άμνλεο ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο ηεο Κχπξνπ είλαη: Δμαζθάιηζε ηεο αζθάιεηαο εθνδηαζκνχ θαη ηεο εμππεξέηεζεο ηεο δήηεζεο ελέξγεηαο, δηαηεξψληαο ζην ειάρηζην ην θφζηνο γηα ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο θαη κεηψλνληαο ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο. Δκπινπηηζκφο ησλ ελεξγεηαθψλ πεγψλ κέζσ ηεο δηείζδπζεο ηνπ Τγξνπνηεκέλνπ Φπζηθνχ Αεξίνπ. Μείσζε ηεο ελεξγεηαθήο εμάξηεζεο θαη πξνψζεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, κέζσ θηιηθψλ πξνο ην πεξηβάιινλ ελεξγεηαθψλ επελδχζεσλ, φπσο νη ΑΠΔ, ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ε ζπκπαξαγσγή. Γηαζθάιηζε ηνπ πγηνχο αληαγσληζκνχ κε ηελ ελίζρπζε ηνπ λνκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ απειεπζέξσζε ηεο ελεξγεηαθήο αγνξάο. Ζ πινπνίεζε ησλ πνιηηηθψλ απηψλ δηακνξθψλεηαη κε ηα αθφινπζα κέηξα πνιηηηθήο: Απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο κε ηελ θαηάξγεζε ηνπ κνλνπσιίνπ ηεο Αξρήο Ζιεθηξηζκνχ Κχπξνπ ζηελ παξαγσγή θαη δηαλνκή ηεο

52 ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. εκαληηθή εμέιημε ηεο αγνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο είλαη θαη ε εηζαγσγή πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ. Απειεπζέξσζε ηνπ ηνκέα πεηξειαηνεηδψλ, θαηαξγψληαο ην ζχζηεκα ειέγρνπ ησλ ηηκψλ θαη ηελ ζηαπξνεηδή επηδφηεζε ησλ πεηξειατθψλ πξντφλησλ θαη επηβάιινληαο ηε δηακφξθσζε ησλ ηηκψλ απφ ηελ αγνξά θαη ηελ ηζρχνπζα έκκεζε θνξνινγία. Καηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ πεηξειαηνεηδψλ πνπ ζα θηινμελεί ηα ιεηηνπξγηθά απνζέκαηα ησλ εηαηξεηψλ πεηξειαηνεηδψλ θαη ηα εζληθά απνζέκαηα αζθάιεηαο ηεο Κχπξνπ γηα πεξίνδν θαηαλάισζεο 90 εκεξψλ. Καηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία ηεξκαηηθνχ ζηαζκνχ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ, πνπ απνζθνπεί ζηε ζηαδηαθή απεμάξηεζε απφ ην πεηξέιαην, ηε κείσζε ησλ δαπαλψλ γηα ηελ εηζαγσγή θαπζίκσλ θαη ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ ελεξγεηαθψλ πεγψλ θαη ελεξγεηαθψλ πξνκεζεπηψλ. Τινπνίεζε επελδπηηθψλ πξνγξακκάησλ ζρεηηθψλ κε ηελ αλάπηπμε ησλ ηερλνινγηψλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. πγθεθξηκέλα ηα πξνγξάκκαηα πξνλννχλ ηελ πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζηελ παξαγσγή ειεθηξηζκνχ θαη ζεξκφηεηαο, ηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο θπζηθνχ αεξίνπ ζηα δεκφζηα κέζα κεηαθνξάο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο πςειήο απφδνζεο ζπκπαξαγσγήο ειεθηξηζκνχ θαη ζεξκφηεηαο ζηηο βηνκεραλίεο. 3.2 Φνξέαο δηακόξθωζεο ηεο εζληθήο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο Τπεξεζία Δλέξγεηαο Κύπξνπ Ζ ελεξγεηαθή πνιηηηθή ηεο Κχπξνπ δηακνξθψλεηαη απφ ηελ Τπεξεζία Δλέξγεηαο πνπ ππάγεηαη ζην Τπνπξγείν Δκπνξίνπ, Βηνκεραλίαο θαη Σνπξηζκνχ. Ζ ππεξεζία δξαζηεξηνπνηείηαη απνθιεηζηηθά ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο θαη ζηφρνο ηεο είλαη ε εμαζθάιηζε θαη παξνρή άθζνλεο, αληαγσληζηηθήο θαη θηιηθήο πξνο ην πεξηβάιινλ ελέξγεηαο. Οη θπξηφηεξεο αξκνδηφηεηεο ηεο Τπεξεζίαο Δλέξγεηαο είλαη: Ζ παξαθνινχζεζε θαη ν ζπληνληζκφο ηεο πξνκήζεηαο θαη δηάζεζεο επαξθψλ πνζνηήησλ ελέξγεηαο γηα ηελ θάιπςε ησλ εγρψξησλ αλαγθψλ κε έλα αληαγσληζηηθφ θφζηνο. Ζ παξαθνινχζεζε ησλ δηεζλψλ θαη ησλ εγρψξησλ ζπλζεθψλ ηεο ελέξγεηαο θαη ε κέξηκλα γηα ηηο εθάζηνηε αλαγθαίεο ηξνπνπνηήζεηο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ. Ζ παξαθνινχζεζε θαη ζπκκεηνρή ζηε δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο. Ο πξνγξακκαηηζκφο θαη ν έιεγρνο ησλ απνζεκάησλ αζθαιείαο ησλ πεηξειαηνεηδψλ, ζχκθσλα κε ηηο ππνρξεψζεηο ηεο ρψξαο έλαληη ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο.

53 Ο έιεγρνο ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ πεηξειαηνεηδψλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ θαηαλαισηψλ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ θαηάξηηζε ηνπ ελεξγεηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ε ιήςε κέηξσλ θαη παξνρή θηλήηξσλ γηα ηε δηάδνζε ηεο ρξήζεο ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, φπσο επίζεο θαη ε αλάπηπμε ηερλνινγηψλ γηα ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο. Ο ζπληνληζκφο ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ κε ηηο γεηηνληθέο ρψξεο γηα ηελ νξηνζέηεζε ηεο Απνθιεηζηηθήο Οηθνλνκηθήο Εψλεο (ΑΟΕ) ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο. Ζ δηακφξθσζε, ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο αξκφδηνπο θνξείο, ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο ηεο Κχπξνπ θαη ε απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή ηεο Ρπζκηζηηθή Αξρή Δλέξγεηαο Κύπξνπ Με ηελ έληαμε ηεο Κχπξνπ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ην 2004, ε παξαγσγή θαη πξνκήζεηα ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απειεπζεξψζεθαλ ζε πνζνζηφ 35%, ηεξκαηίδνληαο ην κνλνπψιην πνπ θαηείρε ε ΑΖΚ. Ζ Κππξηαθή Γεκνθξαηία, γηα λα εμαζθαιίζεη ηε ζσζηή ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο ελέξγεηαο, πξνρψξεζε κε απφθαζε ηνπ Τπνπξγηθνχ πκβνπιίνπ ζηε ζχζηαζε ελφο αλεμάξηεηνπ θνξέα, ηεο Ρπζκηζηηθήο Αξρήο Δλέξγεηαο Κχπξνπ (ΡΑΔΚ). Ζ ΡΑΔΚ ζπζηάζεθε κε βάζε ην λφκν «Πεξί Ρχζκηζεο ηεο Αγνξάο Ζιεθηξηζκνχ» ηνπ 2003, Ν.122(Η)/2003 θαη είλαη ππεχζπλε γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο επάξθεηαο ζε ειεθηξηθή ελέξγεηα γηα ηελ ηθαλνπνίεζε φισλ ησλ αλαγθψλ θαη απαηηήζεσλ γηα ηνλ ειεθηξηζκφ ηνπ λεζηνχ, ε ξχζκηζε ησλ δηαηηκήζεσλ, ρξεψζεσλ θαη άιισλ φξσλ θαη πξνυπνζέζεσλ πνπ εθαξκφδνληαη απφ ηνπο αδεηνχρνπο γηα νπνηεζδήπνηε ππεξεζίεο παξέρνληαη θαη ε δηαζθάιηζε ζπλζεθψλ πγηνχο αληαγσληζκνχ. Δπίζεο ζηηο αξκνδηφηεηέο ηεο εληάζζνληαη ε παξνρή αδεηψλ γηα θάζε δξαζηεξηφηεηα ζηνλ ηνκέα ηνπ ειεθηξηζκνχ θαη θπζηθνχ αεξίνπ, ε επίιπζε δηαθνξψλ, ε πξνζηαζία ησλ ζπκθεξφλησλ ηνπ θαηαλαισηή θαη ε δηαζθάιηζε ηεο αμηνπηζηίαο ηνπ ζπζηήκαηνο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο Γηαρεηξηζηήο πζηήκαηνο Μεηαθνξάο Κύπξνπ Ο Γηαρεηξηζηήο πζηήκαηνο Μεηαθνξάο (ΓΜ) Κχπξνπ ζπζηάζεθε ην 2004 βάζε ηνπ Νφκνπ Ν.122(1)/2003 (άξζξν 57). Δίλαη αλεμάξηεηε αξρή θαη είλαη ππεχζπλε γηα ηε δηαζθάιηζε, ρσξίο δηαθξίζεηο, ηεο πξφζβαζεο φισλ ησλ παξαγσγψλ ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζην δίθηπν κεηαθνξάο θαη ηελ ίζε κεηαρείξηζε φισλ ησλ ρξεζηψλ ηνπ. Οη θπξηφηεξεο αξκνδηφηεηεο ηνπ ζπζηήκαηνο κεηαθνξάο είλαη: Ζ ζχληαμε θαλφλσλ κεηαθνξάο θαη δηαλνκήο, νη νπνίνη ξπζκίδνπλ ηα ηερληθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο βαζηθέο κεζφδνπο ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπζηήκαηνο κεηαθνξάο, θαζψο είλαη ν ππεχζπλνο γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο κεηαθνξάο θαη έρεη ηελ επζχλε γηα ηελ αμηνπηζηία, ηελ αζθάιεηα θαη ηε βέιηηζηε νηθνλνκηθή δηαρείξηζή ηνπ. Ζ ζχληαμε θαη εθαξκνγή ησλ θαλφλσλ ηεο αγνξάο, βάζεη ησλ νπνίσλ γίλνληαη φιεο νη ζπλαιιαγέο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Ζ εθπφλεζε κειεηψλ πνπ θαζνξίδνπλ ην χςνο ηεο ρξέσζεο γηα ηε ζχλδεζε θαη ρξήζε ηνπ ζπζηήκαηνο κεηαθνξάο απφ ηνπο ρξήζηεο, θαζψο θαη ε

54 δηαζθάιηζε ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζπζηήκαηνο κεηαθνξάο, βάζεη ησλ πξνβιέςεσλ ζπκπεξηθνξάο γηα ηελ επφκελε δεθαεηία. Ζ ιήςε φισλ ησλ αλαγθαίσλ κέηξσλ ψζηε λα δηαζθαιηζηεί ε αδηάιεηπηε παξνρή ζε φινπο ηνπο θαηαλαισηέο Ίδξπκα Δλέξγεηαο Κύπξνπ Σν Ίδξπκα Δλέξγεηαο Κχπξνπ (ΗΔΚ) ηδξχζεθε ην 2000 απφ ηνλ Τπνπξγφ Δκπνξίνπ, Βηνκεραλίαο θαη Σνπξηζκνχ. Απνζηνιή ηνπ Ηδξχκαηνο είλαη: Ζ πξνψζεζε ηεο εμνηθνλφκεζεο θαη ηεο νξζνινγηθήο ρξήζεο ηεο ελέξγεηαο. Ζ αλάπηπμε θαη πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο (αηνιηθή, ειηαθή, βηνκάδα, πδξνειεθηξηθή γεσζεξκία ή θάζε άιιε κνξθή αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο πνπ είλαη γλσζηή ή ζα απνδεηρζεί ελδηαθέξνπζα ζην κέιινλ) ζηελ Κχπξν. Κάζε άιινπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο ζπκβάινπλ ζηελ πξνψζεζε ησλ πην πάλσ ηνκέσλ, ζηνρεχνληαο ζηε δηεχξπλζε ηεο ρξήζεο ησλ νηθνλνκηθά βηψζηκσλ θαη πεξηβαιινληηθά θηιηθψλ ελεξγεηαθψλ ηερλνινγηψλ. Γηα ηελ πινπνίεζε ησλ ζηφρσλ ηνπ ην Ίδξπκα Δλέξγεηαο εκπιέθεηαη ζε δηεζλή ζπλαθή πξνγξάκκαηα, ζπλεξγάδεηαη κε παξφκνηα Ηλζηηηνχηα ηνπ εμσηεξηθνχ, απαζρνιεί θαηά θαηξνχο ζπκβνχινπο ή εηδηθνχο επηζηήκνλεο, αλαιακβάλεη εθαξκνζκέλε έξεπλα, παξέρεη ηερληθή βνήζεηα θαη πιεξνθνξίεο θαη γεληθά παξνπζηάδεη κηα κεγάιε δξαζηεξηφηεηα ζηνλ ηνκέα ηεο ελεκέξσζεο θαη πξνψζεζεο ηεο ρξήζεο λέσλ θαηλνηφκσλ ελεξγεηαθψλ ηερλνινγηψλ θαη εηδηθφηεξα ηερλνινγηψλ εθκεηάιιεπζεο ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο (ΑΠΔ). 3.3 Σν λνκνζεηηθό πιαίζην ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο Ζ Κππξηαθή λνκνζεζία ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο ζεζκνζεηήζεθε θαη πινπνηείηαη ζηα πιαίζηα ελαξκφληζεο ηεο ρψξαο κε ζπγθεθξηκέλεο Οδεγίεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. ηνλ Πίλαθα 3-1 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεηαη ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην (ζεκαληηθφηεξνη λφκνη) πνπ αθνξά ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο: Σίηινο Νόκνπ Ο Νφκνο πεξί ηεο Έλδεημεο ηεο Καηαλάισζεο Δλέξγεηαο θαη Άιισλ Βαζηθψλ Πφξσλ ησλ Οηθηαθψλ πζθεπψλ (2001) Ο Νφκνο πεξί ηεο Γηαθάλεηαο ησλ Σηκψλ Αεξίνπ θαη Ζιεθηξηθήο Δλέξγεηαο γηα ην Σειηθφ Βηνκεραληθφ Καηαλαισηή (2001) Ο Νφκνο πεξί Πεηξειατθψλ Κξίζεσλ (Δθηαηέο Δμνπζίεο), Νφκνο ηνπ 2002 (Σξνπνπνηεηηθφο) (2004) Ο Νφκνο πεξί ηεο πκθσλίαο κεηαμχ ηεο Κππξηαθήο Γεκνθξαηίαο θαη ηεο Αξαβηθήο Γεκνθξαηίαο ηεο Αηγχπηνπ γηα ηελ νξηνζέηεζε ηεο απνθιεηζηηθήο Εψλεο (θπξσηηθφ) (2003) Ο Νφκνο πεξί Πξνψζεζεο θαη Δλζάξξπλζεο ηεο Υξήζεο Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο θαη ηεο Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο (2003) Ο Νφκνο πεξί Ρπζκηζηηθήο ηεο Αγνξάο Ζιεθηξηζκνχ (2003) Σξνπνπνηεηηθφο Νφκνο ηνπ 2004 Σξνπνπνηεηηθφο Νφκνο ηνπ 2005 Αξηζκόο Ν.97(Η)/2001 Ν.140(Η)/2001 Ν.170(Η)/2002 Ν.107(Η)/2004 Ν.15(ΗΗΗ)/2003 Ν.33(Η)/2003 Ν.122(Η)/2003 Ν.239(Η)/2004 Ν.143(Η)/2005

55 Σίηινο Νόκνπ Σξνπνπνηεηηθφο Νφκνο ηνπ 2008 Αξηζκόο Ν.92(Η)/2008 Ο Νφκνο πεξί Αλαπηχμεσο Ζιεθηξηζκνχ (Σξνπνηεηηθφο) (2004) Ο Νφκνο πεξί Ζιεθηξηζκνχ (Σξνπνηεηηθφο) (2004) Ο Νφκνο πεξί Κφζηνπο Δθνδηαζκνχ ηνπ Αξγνχ Πεηξειαίνπ θαη ησλ Σηκψλ Πεηξειαηνεηδψλ (2002) Ο Νφκνο πεξί ηεο Γηαηήξεζεο Απνζεκάησλ Πεηξειαηνεηδψλ (2003) Σξνπνπνηεηηθφο Νφκνο ηνπ 2004 Σξνπνπνηεηηθφο Νφκνο ηνπ 2005 Ο Νφκνο πεξί Πξνδηαγξαθψλ Πεηξειαηνεηδψλ θαη Καπζίκσλ (2003) Ν.81(Η)/2004 Ν.85(Η)/2004 Ν.152(Η)/2002 Ν.149(Η)/2003 Ν.139(Η)/2004 Ν.32(Η)/2005 Ν.148(Η)/2003 Ο Νφκνο πεξί Ρπζκηζηηθήο ηεο Αγνξάο Φπζηθνχ Αεξίνπ (2004) Ν.183(Η)/2004 Ο Νφκνο πεξί ηεο Θεξκηθήο Μφλσζεο ησλ πζηεκάησλ Γηαλνκήο θαη Απνζήθεπζεο ηνπ Θεξκαληηθνχ Ρεπζηνχ θαη Εεζηνχ Νεξνχ Οηθηαθήο Ν.129(Η)/2004 Υξήζεο ζηα Νέα κε Βηνκεραληθά Κηίξηα (2004) Ο Νφκνο πεξί Τδξνγνλαλζξάθσλ (Αλαδήηεζε, Έξεπλα θαη Δθκεηάιιεπζε) (2004) Ν.99(Η)/2004 Ο Νφκνο πεξί ηεο Πξνψζεζεο ηεο Υξήζεο Καπζίκσλ ή Άιισλ Αλαλεψζηκσλ Καπζίκσλ γηα ηηο Μεηαθνξέο (2005) Ν.66(Η)2005 Ο Νφκνο πεξί ηεο πκθσλίαο Γηαηήξεζεο Απνζεκάησλ Αξγνχ Πεηξειαίνπ θαη Πξντφλησλ Πεηξειαίνπ πνπ Απνζεθεχνληαη ζηελ Διιεληθή Γεκνθξαηία κεηαμχ ηεο Κπβέξλεζεο ηεο Κππξηαθήο Ν.59(ΗΗΗ)/2004 Γεκνθξαηίαο θαη ηεο Κπβέξλεζεο ηεο Διιεληθήο Γεκνθξαηίαο (Κπξσηηθφ) (2004) Ο Νφκνο πεξί Ρχζκηζεο ηεο Δλεξγεηαθήο Απφδνζεο Κηηξίσλ Ν.142(Η)/2006 Ο Νφκνο πεξί Πξνψζεζεο ηεο πκπαξαγσγήο Ζιεθηξηζκνχ θαη Θεξκφηεηαο (2006) Ν.174(Η)/2006 Ο Νφκνο πεξί Πξνψζεζεο θαη Δλζάξξπλζεο ηεο Υξήζεο Α.Π.Δ. θαη ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο Ν.162(Η)/2006 Ο Νφκνο πεξί Πξνψζεζεο θαη Δλζάξξπλζεο ηεο ρξήζεο Α.Π.Δ. θαη ηεο εμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο Σξνπνπνηεηηθφο) Ν.234Α(Η)/2004 Ο Νφκνο πεξί Καζνξηζκνχ Απαηηήζεσλ Οηθνινγηθνχ ρεδηαζκνχ Πξντφλησλ πνπ Καηαλαιψλνπλ Δλέξγεηα Ν.185(Η)/2005 Ο Νφκνο πεξί ηεο Δθηίκεζεο ησλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ απφ νξηζκέλα έξγα Ν.140(Η)/2005 Ο Νφκνο πεξί ξχζκηζεο ηεο Αγνξάο Φπζηθνχ Αεξίνπ Σξνπνπνηεηηθφο) Ν.103(Η)/2006 Ο Νφκνο πεξί Πξνψζεζεο ηεο Υξήζεο Βηνθαπζίκσλ ή Άιισλ Αλαλεψζηκσλ Καπζίκσλ γηα ηηο Μεηαθνξέο Ν.58(Η)/2007 Ο Νφκνο πεξί Δλεξγεηαθήο Απφδνζεο θαηά ηελ ηειηθή ρξήζε θαη ηηο Δλεξγεηαθέο Τπεξεζίεο Ν.31(Η)/2009 Πίλαθαο 3-1: Ννκνζεηηθό πιαίζην γηα ηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο. Πεγή: Ίδξπκα Δλέξγεηαο Κύπξνπ Ο Νόκνο 33(Ι) /2003 Σν Κππξηαθφ Κνηλνβνχιην ππεξςήθηζε ην 2003 ην λφκν Ν. 33(Η)2003, ηνλ «Πεξί Πξνψζεζεο θαη Δλζάξξπλζεο ηεο Υξήζεο Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο θαη ηεο Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο» λφκν, πνπ ζεζπίζηεθε γηα ζθνπνχο ελζάξξπλζεο ηεο αμηνπνίεζεο ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο θαη ηεο πξνψζεζεο ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο.

56 χκθσλα κε ην λφκν απηφ, πξνβιέπεηαη ε δεκηνπξγία Δηδηθνχ Σακείνπ Δλίζρπζεο ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο, ην νπνίν ηειεί ππφ ηε δηνίθεζε ηεο Δπηηξνπήο Γηαρείξηζεο Δηδηθνχ Σακείνπ. Ζ επηηξνπή έρεη ηελ εμνπζία λα δηαρεηξίδεηαη ηα πνζά πνπ εηζξένπλ ζην ηακείν, λα αμηνινγεί θαη λα εγθξίλεη αηηήζεηο γηα παξνρή επηδνηήζεσλ ή ρξεκαηνδνηήζεσλ θαη λα πξνβαίλεη ζε θάζε αλαγθαία εθηακίεπζε ζρεηηθή κε ηνπο ζθνπνχο ηνπ ηακείνπ. Σα έζνδα ηνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο θπβεξλεηηθέο ρνξεγίεο ή εηζθνξέο πξνο ην ηακείν θαη απφ ηελ επηβνιή ηνπ ελεξγεηαθνχ ηέινπο ηεο ηάμεο ηνπ 0,222 Δπξψ αλά θηινβαηψξα ζηελ θαηαλάισζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ηα νπνία θαηαηίζεληαη ζηνλ θπβεξλεηηθφ ινγαξηαζκφ. Ο Νφκνο επίζεο πξνβιέπεη ηελ πηζηνπνίεζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξάγεηαη απφ ηηο ΑΠΔ κε ηηο εγγπήζεηο πνπ ζα εθδίδνληαη απφ ηελ Α.Ζ.Κ. θαη ηε δηαζθάιηζε πξνηεξαηφηεηαο ηεο πξφζβαζεο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ αλαλεψζηκεο κνξθέο ελέξγεηαο ζην δίθηπν. 3.4 Τπεξεζία «One Stop Shop» Σν Τπνπξγείν Δκπνξίνπ, Βηνκεραλίαο θαη Σνπξηζκνχ ζηα πιαίζηα πξνψζεζεο ηεο ρξήζεο ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο πξνρψξεζε ζηε δεκηνπξγία ηνπ «One stop shop», ην νπνίν ππάγεηαη ζηελ Τπεξεζία Δλέξγεηαο. ηφρνο ηεο θπβέξλεζεο είλαη ε επίζπεπζε ησλ δηαδηθαζηψλ αδεηνδφηεζεο ησλ παξαγσγψλ ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο θαη φζσλ ελδηαθέξνληαη λα επελδχζνπλ ζε απηφ ηνλ ηνκέα. Ο παξαγσγφο ζα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εμαζθαιίδεη φιεο ηηο απαξαίηεηεο άδεηεο απφ ην «One stop shop», παξαθάκπηνληαο ηε γξαθεηνθξαηία θαη εμνηθνλνκψληαο ρξφλν. 3.5 ρέδηα Παξνρήο Υνξεγηώλ Δμνηθνλόκεζεο Δλέξγεηαο θαη Πξνώζεζε ηεο Υξήζεο ηωλ ΑΠΔ ηα πιαίζηα πξνψζεζεο φισλ ησλ ηερλνινγηψλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο θαη εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, ην Τπνπξγείν Δκπνξίνπ, Βηνκεραλίαο θαη Σνπξηζκνχ έζεζε ζε ιεηηνπξγία ηέζζεξα ζρέδηα, ην ρέδην Υνξεγηψλ γηα Δμνηθνλφκεζε Δλέξγεηαο θαη Δλζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο, ην νπνίν αλαθέξεηαη ζε θπζηθά πξφζσπα θαη νξγαληζκνχο ζην βαζκφ ηνλ νπνίν δελ αζθνχλ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ην δεχηεξν ην νπνίν αλαθέξεηαη ζε εηαηξείεο θαη άιια λνκηθά πξφζσπα. Δπίζεο απφ ην 2006 ιεηηνπξγεί ην Πεληαεηέο ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Δμνηθνλφκεζε Δλέξγεηαο, ην νπνίν πεξηιακβάλεη κέηξα εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο ζηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ, κέζσ ηεο πξνψζεζεο ειεθηξηθψλ θαη πβξηδηθψλ νρεκάησλ. Σέινο ηέζεθε ζε εθαξκνγή ην ρέδην Υνξεγηψλ γηα Δλζάξξπλζε ηεο Ζιεθηξνπαξαγσγήο απφ κεγάια Αηνιηθά, Ζιηνζεξκηθά θαη Φσηνβνιηατθά πζηήκαηα θαη ηελ αμηνπνίεζε βηνκάδαο. Σα ρέδηα παξνρήο ηεο θπβέξλεζεο έηπραλ κεγάιεο αληαπφθξηζεο απφ ην θνηλφ. πγθεθξηκέλα ην 2004, κε ηελ έλαξμε ηζρχνο ησλ ελ ιφγσ ζρεδίσλ, ν αξηζκφο ησλ αηηήζεσλ ήηαλ 952, ελψ ην 2008 αλήιζαλ ζηηο Σν ζπλνιηθφ πνζφ ησλ θαηαβιεζέλησλ ρνξεγηψλ ζηα ηέιε ηνπ 2008 ήηαλ

57 Έηνο Αξηζκφο Αηηήζεσλ Αξηζκφο αηηήζεσλ γηα ηηο νπνίεο έρεη θαηαβιεζεί ρνξεγία πλνιηθφ πνζφ θαηαβιεζέλησλ ρνξεγηψλ , , , , ,00 ΤΝΟΛΟ ,00 Πίλαθαο 3-2: Τπνβιεζείζεο αηηήζεηο θαη πνζά ρνξεγίαο γηα ηα έηε Πεγή: Δηδηθό Σακείν ΑΠΔ θαη Δμ. Δ., Ίδξπκα Δλέξγεηαο Κύπξνπ Γηάγξακκα 3-1: Αηηήζεηο πνπ ππνβιήζεθαλ αλά θαηεγνξία Πεγή: Ίδξπκα Δλέξγεηαο Κύπξνπ

58 Γηάγξακκα 3-2: Αηηήζεηο πνπ ππνβιήζεθαλ αλά θαηεγνξία ΑΠΔ Πεγή: Ίδξπκα Δλέξγεηαο Κύπξνπ Σα δπν ρέδηα Υνξεγηώλ γηα Δμνηθνλόκεζε Δλέξγεηαο θαη Δλζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ησλ Αλαλεώζηκσλ Πεγώλ Δλέξγεηαο πξνσζνχληαη κέζσ ζρεδίσλ ρνξεγηψλ γηα παξνρή νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ ππφ κνξθή θπβεξλεηηθήο ρνξεγίαο ή επηδφηεζεο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε επελδχζεσλ ζηνλ ηνκέα ηεο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο θαη γηα ηελ ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο. Σα ρέδηα θαιχπηνπλ απνθιεηζηηθά επελδχζεηο πνπ γίλνληαη ζηελ απνπζία ππνρξεσηηθψλ θνηλνηηθψλ πξνηχπσλ θαη αθνξνχλ αγνξά θαηλνχξηνπ εμνπιηζκνχ, ζηνρεχνπλ δε ζε ψξηκα ηερλνινγηθέο θαηεγνξίεο θαη φρη ζε φζεο βξίζθνληαη ζην ζηάδην έξεπλαο θαη αλάπηπμεο. χκθσλα κε ηα ρέδηα Υνξεγηψλ, ε Δπηηξνπή Γηαρείξηζεο ηνπ Δηδηθνχ Σακείνπ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο θαη ε Τπεξεζία Δλέξγεηαο επηρνξεγεί: Σηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο µε ην 30% ηνπ θφζηνπο γηα εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 85,430. Σηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο µε ην 20% ηνπ θφζηνπο γηα εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο ην 85,430 ππφ νξηζκέλνπο φξνπο. Σν 30% ηνπ θφζηνπο γηα ηε ζεξκνκφλσζε πθηζηάκελσλ ηδησηηθψλ λνηθνθπξηψλ, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγία 1,708. Σηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο µε ην 30% ηνπ θφζηνπο γηα ζπκπαξαγσγή ειεθηξηζκνχ/ζεξκφηεηαο/ςχμεο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 170,860. Σηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο µε ην 20% ηνπ θφζηνπο γηα ζπκπαξαγσγή ειεθηξηζκνχ/ζεξκφηεηαο/ςχμεο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 170,860 ππφ νξηζκέλνπο φξνπο. ηηο δχν ηειεπηαίεο πεξηπηψζεηο, ην ξεχκα πνπ παξάγεηαη απφ ηα ζπλδεδεκέλα µε ην δίθηπν ζπζηήκαηα αγνξάδεηαη µε ηηκή εκέξαο 0.029/KWh θαη ηηκή λχθηαο 0.025/KWh.

59 Σελ αγνξά ξεχκαηνο πνπ ζα παξάγεηαη απφ κεγάια αηνιηθά ζπζηήκαηα ειεθηξνπαξαγσγήο γηα ηα πξψηα 5 ρξφληα ιεηηνπξγίαο ζε ηηκή 0.092/KWh θαη γηα ηα επφκελα 10 ρξφληα µε ηηκή απφ 0.049/KWh κέρξη 0.092/KWh. Σν 40% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ ηνπνζέηεζε κηθξψλ αηνιηθψλ ζπζηεκάησλ δπλακηθφηεηαο κέρξη 30 KW ζε λνηθνθπξηά, ζρνιηθέο εθνξίεο, δήκνπο, θνηλφηεηεο θαη φισλ ησλ εηδψλ επηρεηξήζεηο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 17,860. Σν ξεχκα πνπ ζα παξάγεηαη απφ ηα ζπλδεδεκέλα µε ην δίθηπν αηνιηθά ζπζηήκαηα ζα αγνξάδεηαη ζε ηηκή 3.70 ζεληο/kwh (0.063 επξψ/kwh). Σν 30% ηνπ θφζηνπο γηα εγθαηάζηαζε ή θαη αληηθαηάζηαζε θεληξηθψλ ελεξγεηηθψλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο λεξνχ ρξήζεο ζε λνηθνθπξηά, αγαζνεξγά ηδξχκαηα, ζρνιηθέο εθνξίεο, δήκνπο, θνηλφηεηεο θαη φισλ ησλ εηδψλ επηρεηξήζεηο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 10,000 (17,860 επξψ). Σν 40% ηνπ θφζηνπο γηα εγθαηάζηαζε ή θαη αληηθαηάζηαζε ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο θαη ςχμεο ρψξνπ γηα ηα λνηθνθπξηά, αγαζνεξγά ηδξχκαηα, ζρνιηθέο εθνξίεο, δήκνπο, θνηλφηεηεο θαη φισλ ησλ εηδψλ επηρεηξήζεηο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγία 85,430. Σν 20% ηεο επέλδπζεο γηα εγθαηάζηαζε ή αληηθαηάζηαζε ειηαθψλ ζπζηεκάησλ (ειηαθνί ζεξκνζίθσλεο), µε κέγηζην πνζφ ηηο 170,86 ή 341,720, αλάινγα µε ην είδνο ηνπ ζπζηήκαηνο. Σν 30% ηνπ θφζηνπο γηα εγθαηάζηαζε ή/θαη αληηθαηάζηαζε ειηαθψλ ζπζηεκάησλ ζέξκαλζεο λεξνχ πηζηλψλ γηα ηα λνηθνθπξηά, αγαζνεξγά ηδξχκαηα, ζρνιηθέο εθνξίεο, δήκνπο, θνηλφηεηεο θαη φισλ ησλ εηδψλ επηρεηξήζεηο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγία 17,860. Σν 55% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ ηνπνζέηεζε θσηνβνιηατθψλ δπλακηθφηεηαο κέρξη 5 KW γηα ηα λνηθνθπξηά, αγαζνεξγά ηδξχκαηα, ζρνιηθέο εθνξίεο, δήκνπο θαη θνηλφηεηεο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 16,230 θαη 40% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ ηνπνζέηεζή ηνπο ζε επηρεηξήζεηο, µε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 11,960. Σν ξεχκα πνπ παξάγεηαη απφ ηα ζπλδεδεκέλα µε ην δίθηπν θσηνβνιηατθά ζπζηήκαηα πσιείηαη ζηελ ΑΖΚ ζε ηηκή πςειφηεξε απφ ηελ ηηκή πνπ αγνξάδεη ν θαηαλαισηήο ην ξεχκα 0,020. Σα ρξήκαηα αθαηξνχληαη απφ ην ινγαξηαζκφ ηνπ θαηαλαισηή, ν νπνίνο, ππνινγίδεηαη φηη ζε 5-6 ρξφληα ζα απνζβέζεη ην θφζηνο ηεο ηνπνζέηεζεο ησλ θσηνβνιηατθψλ θαη ζα απνιακβάλεη δσξεάλ ειεθηξηθφ ξεχκα. Αθφκα ζε θάζε θαηλνχξην ζρνιείν πνπ νηθνδνκείηαη ζηελ Κχπξν πξνβιέπεηαη ηνπνζέηεζε θσηνβνιηατθψλ. Σηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο κε ην 30% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ αμηνπνίεζε βηνκάδαο κε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 683,428. Σν ξεχκα ζα αγνξάδεηαη ζε ηηκή 0.063/KWh. Σηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο κε ην 20% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ αμηνπνίεζε βηνκάδαο κε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 683,428. Σν ξεχκα ζα αγνξάδεηαη ζε ηηκή 0.063/KWh. Σηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο κε ην 30% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ αθαιάησζε κε ρξήζε Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο, κε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 170,857. Σηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο κε ην 20% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ αθαιάησζε κε ρξήζε Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο, κε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 170,857. Σηο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο κε ην 30% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ εγθαηάζηαζε πδξνειεθηξηθψλ ζπζηεκάησλ, κε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 51,257. Σν ξεχκα ζα αγνξάδεηαη ζε ηηκή 0.063/KWh.

60 Σηο κεγάιεο επηρεηξήζεηο κε ην 20% ηνπ θφζηνπο γηα ηελ εγθαηάζηαζε πδξνειεθηξηθψλ ζπζηεκάησλ, κε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο 51,257. Σν ξεχκα ζα αγνξάδεηαη ζε ηηκή 0.063/KWh. Σν Πεληαεηέο ρέδην Γξάζεο πεξηιακβάλεη κέηξα πνπ αθνξνχλ ηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ. Σν ζρέδην πξνβιέπεη: Σε κείσζε θνξνινγηθψλ ζπληειεζηψλ γηα ηελ αγνξά θαζαξψλ θαη απνδνηηθψλ νρεκάησλ. Σελ πξνψζεζε ζρεδίνπ ρνξεγηψλ γηα απφζπξζε παιαηψλ θαη ξππνγφλσλ νρεκάησλ. Σελ παξνρή ρνξεγηψλ γηα αγνξά θαηλνχξγηνπ πβξηδηθνχ νρήκαηνο, νρήκαηνο δηπιήο πξνψζεσο θαη ειεθηξηθνχ νρήκαηνο. Σελ επέθηαζε ησλ κέζσλ καδηθήο κεηαθνξάο θαζψο θαη ρξήζε ζρνιηθνχ ιεσθνξείνπ γηα ηε κεηαθνξά ησλ καζεηψλ ζην ζρνιείν. Σελ αγνξά θαηλνχξησλ ιεσθνξείσλ θαη ηε δεκηνπξγία ιεσθνξεηνισξίδσλ. ηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο βηνθαπζίκσλ κέζσ ηεο επηβνιήο κεδεληθήο θνξνινγίαο. Σν ρέδην Υνξεγηώλ γηα ηελ ελζάξξπλζε ηεο Ηιεθηξνπαξαγσγήο από κεγάια Αηνιηθά, Ηιηνζεξκηθά θαη Φσηνβνιηατθά πζηήκαηα θαη ηελ αμηνπνίεζε βηνκάδαο έρεη σο ρξνληθφ νξίδνληα ηελ πεληαεηία Απνζθνπεί ζηελ παξνρή νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ, ππφ κνξθή θπβεξλεηηθήο επηδφηεζεο, γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε επελδχζεσλ ζηνλ ηνκέα ηεο παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ θαη ηε ζπκπαξαγσγή ειεθηξηζκνχ-ζεξκφηεηαο ή θαη ςχμεο απφ ηελ αμηνπνίεζε ηεο αηνιηθήο, ηεο ειηαθήο ελέξγεηαο, ηεο βηνκάδαο θαη ηνπ βηναεξίνπ πνπ εθιχεηαη απφ ρψξνπο πγεηνλνκηθήο ηαθήο απνξξηκκάησλ. Σν ζρέδην θαιχπηεη απνθιεηζηηθά επελδχζεηο πνπ γίλνληαη απνπζία ππνρξεσηηθψλ θνηλνηηθψλ πξνηχπσλ θαη αθνξνχλ ζε αγνξά θαηλνχξηνπ εμνπιηζκνχ, ζηνρεχεη δε ζε ψξηκα ηερλνινγηθέο θαηεγνξίεο θαη φρη ζε φζεο βξίζθνληαη ζην ζηάδην έξεπλαο θαη αλάπηπμεο. Σν ζρέδην δελ παξέρεη επηρνξήγεζε θαη αθνξά ηα πξψηα είθνζη ρξφληα ιεηηνπξγίαο ηνπ ζπζηήκαηνο. χκθσλα κε απηφ επηδνηείηαη: Ζ ζπλνιηθή ηηκή πψιεζεο (ην άζξνηζκα ηεο ηηκήο αγνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ απφ ηελ Αξρή Ζιεθηξηζκνχ Κχπξνπ θαη ε επηδφηεζε απφ ην Δηδηθφ Σακείν ΑΠΔ) ηεο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ κεγάια αηνιηθά ζπζηήκαηα ειεθηξνπαξαγσγήο κε 0,166/ΚWh. Ζ ζπλνιηθή ηηκή πψιεζεο ηεο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ κεγάια θσηνβνιηατθά ζπζηήκαηα (21-50ΚW) κε 0,340/ΚWh. Ζ ζπλνιηθή ηηκή πψιεζεο ηεο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ κηθξά θσηνβνιηατθά ζπζηήκαηα (έσο 20 ΚW) κε 0,360/ΚWh. Ζ ζπλνιηθή ηηκή πψιεζεο ηεο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ειηνζεξκηθά ζπζηήκαηα κε 0,260/ΚWh. Ζ ζπλνιηθή ηηκή πψιεζεο ηεο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ηελ αμηνπνίεζε ηεο βηνκάδαο κε 0,135/ΚWh. Ζ ζπλνιηθή ηηκή πψιεζεο ηεο παξαγφκελεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ηελ αμηνπνίεζε βηναεξίνπ εθιπφκελνπ απφ ρψξνπο πγεηνλνκηθήο ηαθήο απνξξηκκάησλ κε 0,1145/ΚWh.

61 4 ΣΟ ΔΝΔΡΓΔΙΑΚΟ ΤΣΗΜΑ ΣΗ ΚΤΠΡΟΤ ηελ παξνχζα ελφηεηα εμεηάδεηαη ην ελεξγεηαθφ ζχζηεκα ηεο Κχπξνπ δίλνληαο έκθαζε ζηηο Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο. Ζ αμηνπνίεζε ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο ζηελ πεξηνρή είλαη ζε πνιχ ρακειά επίπεδα, κε εμαίξεζε ηελ αμηνπνίεζε ηεο ειηαθήο ελέξγεηαο γηα ηελ παξαγσγή δεζηνχ λεξνχ, φπνπ ε Κχπξνο θαηέρεη ηελ πξψηε ζέζε, έρνληαο εγθαηεζηεκέλνπο ειηαθνχο ζπιιέθηεο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε έλα ηεηξαγσληθφ κέηξν αλά άηνκν. Ζ ζηξνθή ηεο Κχπξνπ ζηηο Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο έγηλε ην 2004, κε ηελ έληαμε ηεο ρψξαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. ην πιαίζην απηφ, ε Κχπξνο αμηνπνίεζε ηα επξσπατθά πξνγξάκκαηα γηα ηελ πξνψζεζε ηεο δηείζδπζεο ησλ ΑΠΔ ζε δηάθνξνπο ηνκείο θαη ράξαμε ηελ ελεξγεηαθή ηεο πνιηηηθή ζηνρεχνληαο ζηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη ηελ πξνψζεζε θαη ελζάξξπλζε ηεο ρξήζεο ησλ ΑΠΔ. 4.1 Σν Δλεξγεηαθό Πξόβιεκα ηεο Κύπξνπ Ζ Κχπξνο, φπσο θαη ηα πεξηζζφηεξα λεζηά, παξνπζηάδνπλ νξηζκέλα θνηλά ελεξγεηαθά πξνβιήκαηα. Σα πξνβιήκαηα είλαη ηα εμήο: Απνκνλσκέλν ελεξγεηαθφ ζχζηεκα, ιφγσ ηνπ φηη δελ ππάξρνπλ δηαζπλδέζεηο ειεθηξηζκνχ κε γεηηνληθέο ρψξεο. Τςειφ θφζηνο ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. Μεγάιε εμάξηεζε απφ εηζαγσγέο πξντφλησλ πεηξειαίνπ. Μεησκέλε αζθάιεηα ελεξγεηαθνχ εθνδηαζκνχ. ιφγσ ηεο κεγάιεο εμάξηεζεο απφ εηζαγσγέο πξντφλησλ πεηξειαίνπ γηα ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο. Δπνρηαθέο απμνκεηψζεηο ζηε δήηεζε ελέξγεηαο, ηδηαίηεξα θαηά ηελ ηνπξηζηηθή πεξίνδν, θαη νξηαθή ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο παξαγσγήο θαη δηαλνκήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζε πεξηφδνπο αηρκήο δήηεζεο θνξηίνπ. Τςεινί ξπζκνί αχμεζεο ηεο δήηεζεο ελέξγεηαο ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Απζηεξνί πεξηνξηζκνί πξνζηαζίαο θαη αλάδεημεο ηνπ λεζησηηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ δξνχλε αξλεηηθά ζηελ αλάιεςε ελεξγεηαθψλ επελδπηηθψλ πξσηνβνπιηψλ. Αμηφινγν δπλακηθφ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο ην νπνίν παξακέλεη αλαμηνπνίεην.

62 4.2 Τπάξρνπζα Καηάζηαζε Ζ παξαγφκελε ελέξγεηα ζηελ Κχπξν πξνέξρεηαη ζρεδφλ εμ νινθιήξνπ απφ ηα πξντφληα πεηξειαίνπ θαη ζε κηθξφηεξν πνζνζηφ απφ ηα ζηεξεά θαχζηκα θαη ηηο Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο. Όπσο θαίλεηαη θαη απφ ηνλ Πίλαθα 4-1, ην 2008 ην κεξίδην ηνπ πεηξειαίνπ ζηελ παξαγσγή ελέξγεηαο είλαη 95,9%, ησλ ζηεξεψλ θαπζίκσλ 1%, ελψ ε ζπλενζθνξά ησλ ΑΠΔ είλαη κφιηο 4.3%. Μερίδιο καυζίμων ζηην ενεργειακή καηανάλωζη % % Πεηξέιαην 88,8 94,7 ηεξεά Καχζηκα 7,0 1,0 Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο 4,2 4,3 Πίλαθαο 4-1: Μεξίδην θαπζίκσλ ζηελ ελεξγεηαθή θαηαλάισζε Πεγή: Ίδξπκα Δλέξγεηαο Κύπξνπ Ζ κεγάιε ελεξγεηαθή εμάξηεζε απφ ην πεηξέιαην νδεγεί θαη ζηελ αχμεζε ησλ εηζαγσγψλ ησλ πξντφλησλ ηνπ. Δλδεηθηηθφ είλαη φηη ην 2000 ην πνζνζηφ ησλ εηζαγσγψλ πεηξειαηνεηδψλ ήηαλ 12,9% επί ησλ ζπλνιηθψλ εηζαγσγψλ κε 527 εθ., ελψ ην 2008 ην πνζνζηφ απμήζεθε ζην 19,7% επί ησλ ζπλνιηθψλ εηζαγσγψλ κε 1,444 δηο. (Γηάγξακκα 4-1). Γηάγξακκα 4-1: Δηζαγσγέο πεηξειαηνεηδώλ Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ, 2009 Ζ πξσηνγελήο θαηαλάισζε ελέξγεηαο γηα ην 2008 ήηαλ ktoe, απφ ηα νπνία ηα 85 ktoe πξνέξρνληαλ απφ ΑΠΔ, ελψ ε ηειηθή θαηαλάισζε ελέξγεηαο ήηαλ ktoe θαη ε ζπλεηζθνξά ησλ ΑΠΔ 8,514 ktoe. Ζ ελέξγεηα πνπ πξνέξρεηαη απφ ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο είλαη θπξίσο ειηαθή ελέξγεηα θαη ζε κηθξφηεξν πνζνζηφ βηνκάδα θαη βηνθαχζηκα.

63 4.3 Παξαγωγή Ηιεθηξηθήο Δλέξγεηαο Σν ζχζηεκα παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ηξνθνδνηείηαη απφ ηελ Αξρή Ζιεθηξηζκνχ Κχπξνπ, ε νπνία απνηειεί θαη ην κεγαιχηεξν παξαγσγφ ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Γηαζέηεη ηξείο ειεθηξνπαξαγσγηθνχο ζηαζκνχο, ηεο Γεθέιεηαο, ηεο Μνλήο θαη ηνπ Βαζηιηθνχ, νη νπνίνη ηξνθνδνηνχλ κε ειεθηξηθή ελέξγεηα νιφθιεξε ηελ Κχπξν, εμαηξνπκέλσλ ησλ θαηερνκέλσλ πεξηνρψλ. Με ηελ έληαμε ηεο Κχπξνπ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ηελ 1ε Μαΐνπ 2004, ε αγνξά ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απειεπζεξψζεθε θαηά 35%, ελψ ηελ 1ε Ηαλνπαξίνπ 2009 απειεπζεξψζεθε ην 65% ηεο ζπλνιηθήο αγνξάο, πιελ ησλ νηθηαθψλ θαηαλαισηψλ. Σελ 1ε Ηαλνπαξίνπ 2014 αλακέλεηαη λα απειεπζεξσζεί νιφθιεξε ε αγνξά ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Ζ ζπλνιηθή ειεθηξηθή ελέξγεηα πνπ παξήρζε ζηελ Κχπξν ην 2008 ήηαλ GWh. Σα 54 GWh πξνέξρνληαλ απφ παξαγσγή απηνπαξαγσγψλ, ελψ νη ειεθηξνπαξαγσγηθνί ζηαζκνί ηεο Αξρήο Ζιεθηξηζκνχ Κχπξνπ παξήγαλ GWh, ζεκεηψλνληαο αχμεζε 4,4% απφ ην 2007, ελψ ε εγθαηεζηεκέλε ηζρχο ήηαλ ζηαζεξή ζηα MW. Ζ ζπλνιηθή θαηαλάισζε θαπζίκσλ γηα ην 2008 ήηαλ Σ.Η.Π., ζεκεηψλνληαο αχμεζε 4,3% έλαληη ηνπ Υξεζηκνπνηείηαη θπξίσο καδνχη θαη ζε κηθξέο πνζφηεηεο αθάζαξην πεηξέιαην. Σν θφζηνο ησλ θαπζίκσλ γηα ην 2008 απμήζεθε θαηά 56% θαη αλήιζε ζηα 805 εθ.. Γηάγξακκα 4-2: Καηαλάισζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο αλά ηνκέα Πεγή: ηαηηζηηθή Τπεξεζία Κύπξνπ,2008 Ο ειεθηξνπαξαγσγηθφο ζηαζκφο ηνπ Βαζηιηθνχ είλαη ν κεγαιχηεξνο πνπ δηαζέηεη ε Αξρή θαη ιεηηνπξγεί απφ ην ε πξψηε θάζε πεξηιάκβαλε δπν αηκνειεθηξηθέο κνλάδεο, ηζρχνο 130 MW ε θάζε κηα, κε ρξεζηκνπνηνχκελν θαχζηκν ην καδνχη θαη έλα αεξηνζηξφβηιν κε ρξεζηκνπνηνχκελν θαχζηκν επίζεο ην καδνχη. Σν 2007 ηέζεθε

64 ζε ιεηηνπξγία ε δεχηεξε θάζε, πνπ απνηειείηαη απφ κία αηκνειεθηξηθή κνλάδα ηζρχνο 130 MW, κε ρξεζηκνπνηνχκελν θαχζηκν ην καδνχη. Δληφο ηνπ 2008 ηέζεθε ζε δνθηκαζηηθή ιεηηνπξγία θαη ε ηξίηε θάζε, πνπ πεξηιακβάλεη κία κνλάδα ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ δπλακηθφηεηαο 220 MW. Σα πξψηα ρξφληα ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο ε κνλάδα ζα ρξεζηκνπνηεί σο θαχζηκν ην αθάζαξην πεηξέιαην, κέρξη ηελ έιεπζε ηνπ πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ ζηελ Κχπξν πνπ ζα ην αληηθαηαζηήζεη. Σν αλαπηπμηαθφ ζρέδην ηεο Αξρήο Ζιεθηξηζκνχ Κχπξνπ πξνλνεί ηελ θαηαζθεπή δπν κνλάδσλ ζπλδπαζκέλνπ θχθινπ δηπιήο θαχζεο, θπζηθνχ αεξίνπ θαη αθάζαξηνπ πεηξειαίνπ, δπλακηθφηεηαο 220 MW ε θάζε κία. Ο ζηαζκφο ηνπ Βαζηιηθνχ θαηά ην 2008 παξήγαγε ην 49,78% ηεο ζπλνιηθήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ηεο Κχπξνπ. Ο ειεθηξνπαξαγσγηθφο ζηαζκφο Γεθέιεηαο παξήγαγε θαηά ην 2008 ην 41,1% ηεο ζπλνιηθήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξήρζε απφ ηνπο ειεθηξνπαξαγσγηθνχο ζηαζκνχο ηεο Αξρήο. Γηαζέηεη έμη αηκνειεθηξηθέο κνλάδεο ησλ 60 MW ε θάζε κία, κε ρξεζηκνπνηνχκελν θαχζηκν ην καδνχη. Ο ειεθηξνπαξαγσγηθφο ζηαζκφο ηεο Μνλήο απνηειείηαη απφ έμη αηκνειεθηξηθέο κνλάδεο, ηζρχο 30 MW ε θάζε κία, πνπ ρξεζηκνπνηνχλ σο θαχζηκν ην καδνχη θαη ηέζζεξηο αεξηνζηξφβηινπο ησλ 37,5% ν θαζέλαο. Σν 2008 ν ζηαζκφο παξήγαγε ην 9,07% ηεο ζπλνιηθήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο πνπ παξήρζε. Γηάγξακκα 4-3: Γίθηπν δηαλνκήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο Πεγή: Αξρή Ηιεθηξηζκνύ Κύπξνπ, Δλεξγεηαθό Κέληξν Βαζηιηθνύ Ζ Τπεξεζία Δλέξγεηαο ηνπ Τπνπξγείνπ Δκπνξίνπ, Βηνκεραλίαο θαη Σνπξηζκνχ, ζην πιαίζην ηεο εθαξκνγήο ησλ Οδεγηψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πεξί παξαθνινχζεζεο θαη ειέγρνπ ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ πεηξειαίνπ ζηελ εγρψξηα αγνξά, πξνρψξεζε ζην ζρεδηαζκφ ηνπ ελεξγεηαθνχ θέληξνπ ζην Βαζηιηθφ θαη ζηελ

65 απνκάθξπλζε ηνπ ηεξκαηηθνχ εηζαγσγήο θαη απνζήθεπζεο πεηξειαηνεηδψλ απφ ηε Λάξλαθα κέρξη ην Δπηπιένλ ε Κχπξνο, σο θξάηνο κέινο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, απφ ηελ 1/1/2008 ππνρξενχηαη λα δηαηεξεί ζηξαηεγηθά απνζέκαηα αζθαιείαο γηα θαηαλάισζε ελελήληα εκεξψλ. Σα ζηξαηεγηθά απνζέκαηα, κε ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θππξηαθνχ δηπιηζηεξίνπ πεηξειαίνπ, θπιάζζνληαη ζηελ Διιάδα. Σν ελεξγεηαθφ θέληξν ζα πεξηιακβάλεη εγθαηαζηάζεηο εηζαγσγήο, απνζήθεπζεο ζηξαηεγηθψλ θαη ιεηηνπξγηθψλ απνζεκάησλ, δηαρείξηζεο, δηαλνκήο θαη εμαγσγήο πεηξειαηνεηδψλ, θαζψο θαη εγθαηαζηάζεηο εηζαγσγήο, απνζήθεπζεο θαη απνυγξνπνίεζεο πγξνπνηεκέλνπ θπζηθνχ αεξίνπ. ηφρνο ηεο θππξηαθήο θπβέξλεζεο κε ηε δεκηνπξγία ηνπ θέληξνπ είλαη ε επίηεπμε αζθαινχο, καθξφρξνλεο θαη απξφζθνπηεο ελεξγεηαθήο ηξνθνδνζίαο ηεο ρψξαο, ε ζηαδηαθή απεμάξηεζε απφ ηα πξντφληα πεηξειαίνπ, ε απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ησλ πεηξειαηνεηδψλ θαη ε εμαζθάιηζε ειέγρνπ ζηηο ηηκέο ησλ θαπζίκσλ. 4.5 Βηνκάδα Ζ Κχπξνο δελ παξνπζηάδεη ηζρπξφ δπλακηθφ πνπ ζα επηηξέπεη ηελ απνθαζηζηηθή ζπκκεηνρή ηεο βηνκάδαο ζην ελεξγεηαθφ ηζνδχγην ηνπ λεζηνχ. Ζ δαζηθή βηνκάδα είλαη αλχπαξθηε εμ αηηίαο ηεο απνπζίαο δαζηθψλ εθηάζεσλ, ελψ ε αξγή αλάπηπμε ηνπ αγξνηηθνχ ηνκέα δελ κπνξεί λα ζηεξίμεη ηελ ελεξγεηαθή αμηνπνίεζε ζεκαληηθψλ πνζνηήησλ πξντφλησλ ηνπ. Οη πξννπηηθέο παξαγσγήο βηνκάδαο/βηναεξίνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ πγξψλ δσηθψλ απνβιήησλ ησλ θηελνηξνθηθψλ κνλάδσλ θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ βηναεξίνπ, πνπ εθιχεηαη απφ ρψξνπο πγεηνλνκηθήο ηαθήο απνξξηκκάησλ. Αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ην 2007 ιεηηνπξγνχζε κηα κνλάδα παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ απφ βηνκάδα/βηναέξην, ζπλνιηθήο εγθαηεζηεκέλεο ηζρχνο 250 KW, ελψ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2010 ν αξηζκφο ησλ κνλάδσλ αλήιζε ζηηο νθηψ, κε ζπλνιηθή εγθαηεζηεκέλε ηζρχ KW θαη αλακέλεηαη εληφο ηνπ 2010 ε πξνζζήθε άιισλ δπν κνλάδσλ ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο KW. Όζνλ αθνξά ηα βηνθαχζηκα, ε Κχπξνο πινπνίεζε ην ζηφρν πνπ είρε ζέζεη γηα ην θαη πξνλννχζε ηελ αληηθαηάζηαζε ηνπ 2% ησλ ζπκβαηηθψλ θαπζίκσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηηο κεηαθνξέο κε βηνθαχζηκα. Ζ δπλαηφηεηα παξαγσγήο βηνθαπζίκσλ είλαη πνιχ κηθξή, ιφγσ ηεο πεξηνξηζκέλεο δηαζεζηκφηεηαο θαιιηεξγεηηθψλ εθηάζεσλ θαη ησλ μεξνζεξκηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχλ ζην λεζί θαη γηα απηφ ην ιφγν ε παξαγσγή βηνθαπζίκσλ ζα ζηεξηρζεί απνθιεηζηηθά ζε εηζαγσγέο πξψησλ πιψλ. 4.6 Ηιηαθή Δλέξγεηα Ζ ζπλεηζθνξά ηεο ειηαθήο ελέξγεηαο σο πξνο ηελ νιηθή ελεξγεηαθή θαηαλάισζε είλαη ηεο ηάμεο ηνπ 4.5%. Ζ παξαγσγή δεζηνχ λεξνχ ζηνλ νηθηαθφ ηνκέα πξνέξρεηαη θαηά 93% απφ ηελ ειηαθή ελέξγεηα, ελψ θαιχπηεη θαη ην 50% ησλ αλαγθψλ ησλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ.

66 Ζ Κχπξνο πξσηνπνξεί φζνλ αθνξά ηνλ θαηά θεθαιή εγθαηεζηεκέλν αξηζκφ ειηαθψλ κνλάδσλ πνπ αληηζηνηρεί ζε κηα κνλάδα αλά ηξία άηνκα ή 0,86 m² εκβαδνχ ειηαθψλ ζπιιεθηψλ αλά θάηνηθν. Γηάγξακκα 4-4: Υάξηεο ειηαθνύ δπλακηθνύ ζηελ Κύπξν Πεγή: Τπνπξγείν Βηνκεραλίαο, Δκπνξίνπ θαη Σνπξηζκνύ ε αληίζεζε κε ηα ειηαθά ζπζηήκαηα, ε ρξήζε θσηνβνιηατθψλ ζπζηεκάησλ γηα ειεθηξνπαξαγσγή βξίζθεηαη αθφκε ζε αξρηθφ ζηάδην, παξφιν πνπ ε Κχπξνο δηαζέηεη πνιχ πςειφ ειηαθφ δπλακηθφ, κε κέζε εκεξήζηα ειηνθάλεηα 9,8 κε 14.5 ψξεο. Σν πςειφ θφζηνο αγνξάο θαη ε αλάγθε εμαζθάιηζεο κεγάινπ ρψξνπ εγθαηάζηαζεο, θαζψο επίζεο θαη ε έιιεηςε επηδνηήζεσλ ήηαλ νη ιφγνη γηα ηελ αξγή αλάπηπμε απηήο ηεο ηερλνινγίαο. Απφ ην 2004, πνπ ηέζεθε ζε εθαξκνγή ην ζρέδην ρνξεγηψλ, έρνπλ ππνβιεζεί ζπλνιηθά 1400 αηηήζεηο γηα εγθαηάζηαζε θσηνβνιηατθψλ ζπζηεκάησλ. Απφ απηέο, 467 ρνξεγήζεθαλ θαη ε ζπλνιηθή εγθαηεζηεκέλε ηζρχο αλήιζε ζηηο 2,7 MW. Ζ ρξήζε ηνπο είλαη ζε ρακειά επίπεδα, ιφγσ ηνπ πςεινχ θφζηνπο πνπ απαηηείηαη θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο ρακειέο έσο ηψξα θξαηηθέο ρνξεγίεο απνζαξξχλεη ηελ πξνζέιθπζε επελδχζεσλ ζε απηφ ηνλ ηνκέα. Τπνινγίδεηαη φηη εληφο ηνπ 2010 ζα νινθιεξσζεί θαη ε εγθαηάζηαζε θσηνβνιηατθψλ ζπζηεκάησλ ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο 1.1 MW ζε 54 ζρνιεία, 6 δεκφζηα θηίξηα θαη 5 ζηξαηφπεδα. 4.7 Αηνιηθή Δλέξγεηα Σν αηνιηθφ δπλακηθφ ζηελ Κχπξν δελ είλαη ηδηαίηεξα πςειφ, ελ ηνχηνηο ππάξρνπλ νξηζκέλεο πεξηνρέο πνπ πξνζθέξνληαη γηα ηε ρσξνζέηεζε αλεκνγελλεηξηψλ. Όπσο θαίλεηαη ζηνλ πην θάησ ράξηε ππάξρνπλ κεξηθέο πεξηνρέο κε κέζε ηαρχηεηα αλέκνπ 5-6 m/sec, ελψ ζε κεκνλσκέλεο πεξηνρέο θηάλεη ηα m/sec. Με βάζε δηεζλείο κειέηεο εθηηκάηαη φηη γηα λα είλαη νηθνλνκηθά βηψζηκν έλα αηνιηθφ πάξθν πξέπεη ε κέζε ηαρχηεηα αλέκνπ λα είλαη ζηα m/sec. Τπνινγίδεηαη φηη ε παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ην αηνιηθφ δπλακηθφ πνπ ππάξρεη ζηελ Κχπξν ζα αλέξρεηαη ζηα MW.

67 Γηάγξακκα 4-5: Αηνιηθό Γπλακηθό ζηελ Κύπξν (ηαρύηεηα αλέκνπ ζε m/s) Πεγή: Τπνπξγείν Βηνκεραλίαο, Δκπνξίνπ θαη Σνπξηζκνύ Α/Α Δηαηξεία Ηκεξ. Έλαξμεο Άδεηαο Ιζρύο (MW) Σνπνζεζία 1 KETONIS 12/10/04 12 Μαξί (Λάξλαθα) 2 AeroTricity 23/12/04 9,60 Κακπί (Λεπθσζία) 3 KETONIS 13/06/05 31,5 4 Αηνιηθή Αθηή 20/02/ D.K.WINDSUPPLY LTD 8/08/ T.S.P. AEOLIAN DYNAMICS LTD 20/06/08 30 Σεξζεθάλνπ, Κιαπδηά, Αιεζξηθφ (Λάξλαθα) Πεξηνρή αλίδα (Λεκεζφ) Πάλσ Αξρηκαλδξίηα, Κνχθιηα, Αιέθησξαο, (Πάθν-Λεκεζφ) Αγία Άλλα, Φεπδάο (Λάξλαθα) 7 TREBI TRADING LTD 10/11/06 12 Αβδειιέξν (Λάξλαθα) 8 MEDWIND LTD 10/11/06 11,5 Αγία Νάπα ( Ακκφρσζην) 9 MOGLIA TRADING LTD 10/11/06 12 Αγία Άλλα (Λάξλαθα) 10 STIVO TRADING LTD 10/11/06 49,5 11 K.E AERODYNAMICS LTD 10/11/06 12, ROKAS AEOLIKI (CYPRUS) LTD ROKAS AEOLIKI (CYPRUS) LTD ROKAS AEOLIKI (CYPRUS) LTD 10/11/ /11/ /11/06 20 Ππξγά, Κιαπδηά, Αιεζξηθφ (Λάξλαθα) Άγηνο Θεφδσξνο, Φεκαηηζκέλνο (Λάξλαθα) Άγηνο Θεφδσξνο, Μαξψλη, Φεκαηηζκέλνο, Υνηξνθνηηία (Λάξλαθα) Ππξγά, Κιαπδηά, Αιεζξηθφ (Λάξλαθα) Κιαπδηά, Αγία Άλλα, Κφζηε (Λάξλαθα)

68 Α/Α Δηαηξεία Ηκεξ. Έλαξμεο Άδεηαο Ιζρύο (MW) 15 MEDWIND LTD 4/01/ MEDWIND LTD 30/04/ Σνπνζεζία Πεξηνρή ρνηλνκνχηεο, Φεπδάο, Αγία Άλλα, Ππξγά (Λάξλαθα- Λεπθσζία) Πεξηνρή Παπαιηά, Ππξγά (Λάξλαθα) ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΗ Α/ΦΟΗ ΣΔΛΗΟΤ ΚΟΤΝΝΑ 20/06/07 15 Αξαδίππνπ (Λάξλαθα) 18 ΔΠΗΥΔΗΡΖΔΗ Α/ΦΟΗ ΣΔΛΗΟΤ ΚΟΤΝΝΑ 25/02/08 12,5 Αξαδίππνπ (Λάξλαθα) ROKAS AEOLIKI (CYPRUS) LTD ROKAS AEOLIKI (CYPRUS) LTD T.S.P. AEOLIAN MEDITERRANEAN LTD KEL. SOROKOS WINDFARM LTD SOT. LEVANTES WINDFARM LTD 4/07/ /07/08 50 Φεπδάο, Αγία Άλλα, Κφζηε (Λάξλαθα) Κιαπδηά, Αιεζξηθφ (Λάξλαθα) 29/08/08 12 Πσκφο (Πάθνο) 3/10/08 12 Κειιηά (Λάξλαθα) 7/11/08 33 σηήξα (Ακκφρσζηνο) 24 MEDWIND LTD 24/04/09 12 Αξγάθα (Πάθνο) 25 MEDWIND LTD 2/10/09 8 αλίδα (Λεκεζφο) Μνλαγξνχιιη 26 AIOLICFRAN LTD 31/12/09 10 (Λεκεζφο) Πίλαθαο 4-2: Καηάινγνο εθδνζέλησλ αδεηώλ Πεγή: Ρπζκηζηηθή Αξρή Δλέξγεηαο Κύπξνπ Έρεη ήδε μεθηλήζεη ε θαηαζθεπή ηνπ αηνιηθνχ πάξθνπ ζηελ πεξηνρή Οξείηεο, κεηαμχ ησλ ρσξηψλ Πάλσ Αξρηκαλδξίηα, Κνχθιηα θαη Αιέθησξα ηεο επαξρίαο Πάθνπ. Σν πάξθν ζα απνηειείηαη απφ 41 αλεκνγελλήηξηεο, νλνκαζηηθήο ηζρχνο 2 MW έθαζηε. Έρνπλ ήδε εγθαηαζηαζεί νη πξψηεο αλεκνγελλήηξηεο, ελψ αλακέλεηαη φηη εληφο ηνπ 2010 ην έξγν ζα νινθιεξσζεί. Σν δεχηεξν αηνιηθφ πάξθν ζα αλεγεξζεί ζηελ πεξηνρή Σεξζεθάλνπ, Κιαπδηά, Αιεζξηθφ ηεο επαξρίαο Λάξλαθαο θαη ζα απνηειείηαη απφ 21 αλεκνγελλήηξηεο ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο 31,5 MW. Σν αηνιηθφ πάξθν ζηνπο Οξείηεο ππνινγίδεηαη λα θαιχςεη ην 40% ησλ δεζκεπηηθψλ ζηφρσλ πνπ έρεη ζέζεη ε Κχπξνο γηα παξαγσγή ελέξγεηαο απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, πνπ είλαη 6% γηα ην 2010 θαη 13% γηα ην Σν ππφινηπν 60% ζα πξνέξρεηαη απφ ηα πάξθα πνπ ζα ιεηηνπξγήζνπλ ζην κέιινλ. 4.8 Γεωζεξκία Ζ αλάγθε γηα αλάπηπμε θαη πξνψζεζε ηεο γεσζεξκίαο πξνέθπςε ηα ηειεπηαία ρξφληα. Καηά ηελ πεξίνδν εγθξίζεθαλ γηα επηρνξήγεζε 35 αηηήζεηο γηα εγθαηάζηαζε αληιηψλ ζεξκφηεηαο κε γεσελαιιαθηή θαη 10 θαηνηθίεο ρξεζηκνπνηνχλ ζπζηήκαηα γεσζεξκίαο. Οη κειέηεο γηα θαηαγξαθή ηνπ γεσζεξκηθνχ δπλακηθνχ ζηελ Κχπξν θαηέδεημαλ φηη νη ζεξκνθξαζίεο ηνπ εδάθνπο γηα βάζε άλσ ησλ 5 κέηξσλ παξακέλνπλ ζηαζεξέο ζηνπο 21 C θαη δε επεξεάδνληαη απφ ηηο κεηαβνιέο ζεξκνθξαζίαο ζην πεξηβάιινλ.

69 Γηάγξακκα 4-6: Μεηξήζεηο ζεξκνθξαζίαο εδάθνπο ζηελ πεξηνρή Αζαιάζζαο Πεγή: Φισξίδεο θαη Καινγήξνπ, ρξνλνινγία Δκπφδην ζηε δηάδνζε ησλ γεσζεξκηθψλ ζπζηεκάησλ ζηελ Κχπξν απνηειεί ε έιιεηςε εμεηδηθεπκέλσλ επηρεηξήζεσλ ζηνλ ηνκέα ηεο γεσζεξκίαο, φπσο επίζεο θαη ην πςειφ θφζηνο επέλδπζεο πνπ απαηηείηαη γηα εθαξκνγή ησλ ζπζηεκάησλ. Ζ Κππξηαθή θπβέξλεζε, ζην πιαίζην πξνζέιθπζεο λέσλ επελδπηψλ, επηρνξεγεί κε 55% επί ηνπ επηιέμηκνπ πξνυπνινγηζκνχ, θπζηθά πξφζσπα θαη θνξείο πνπ δελ αζθνχλ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, κε κέγηζην πνζφ ρνξεγίαο ηα Πνιηηηθή Υωξνζέηεζεο Αηνιηθώλ Πάξθωλ Ζ ρσξνζέηεζε ησλ κνλάδσλ παξαγσγήο ελέξγεηαο απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο θαζνξίδεηαη απφ ηνλ Πεξί Πνιενδνκίαο θαη Υσξνηαμίαο Νφκν (ΝΟΜΟΗ 90 ηνπ 1972, 56 ηνπ 1982, 7 ηνπ 1990, 28 ηνπ 1991, 91(Η) ηνπ 1992, 55(Η) ηνπ 1993, 72(Η) ηνπ 1998, 59(Η) ηνπ 1999, 142(Η) ηνπ 1999, 241(Η) ηνπ 2002 θαη 29(Η) ηνπ 2005), ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν πεξηγξάθεηαη ε νινθιεξσκέλε ρσξνζεηηθή πνιηηηθή ησλ κνλάδσλ. Ζ Κππξηαθή Κπβέξλεζε, κε βάζε ην άξζξν 6 ηνπ Νφκνπ πεξί Πνιενδνκίαο θαη Υσξνηαμίαο, εθδίδεη ηελ Δληνιή αξ. 2 ηνπ 2006 κε ζθνπφ ηελ θαζνδήγεζε ησλ Πνιενδνκηθψλ Αξρψλ αλαθνξηθά κε ηηο αξρέο, ηα θξηηήξηα θαη ηε δηαδηθαζία άζθεζεο πνιενδνκηθνχ ειέγρνπ ζε ζρέζε κε ηηο αηηήζεηο γηα ρσξνζέηεζε Μνλάδσλ Παξαγσγήο Δλέξγεηαο απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο θαη εηδηθφηεξα απφ ηνλ άλεκν. ηελ παξνχζα εληνιή, εθηφο απφ ηελ επεμεγεκαηηθή αλαθνξά ζε φξνπο πνπ αλαθέξνληαη ζηηο αλαλεψζηκεο πεγέο, φπσο αηνιηθφ πάξθν, αλεκνγελλήηξηα, φξην αλάπηπμεο, κέγηζην χςνο αλεκνγελλήηξηαο, αλεκφκεηξν θ.ιπ., αλαθέξνληαη νη πεξηνξηζκνί θαη νη πξνυπνζέζεηο ρσξνζέηεζεο αηνιηθψλ πάξθσλ. ηα πιαίζηα ηεο εληνιήο δελ επηηξέπεηαη ε ρωξνζέηεζε αλεκνγελλεηξηώλ θαη αηνιηθώλ πάξθωλ, ζχκθσλα κε ηελ παξάγξαθν 4.1.2, ζηηο αθφινπζεο πεξηπηψζεηο:

70 Δληφο ήδε θαζνξηζκέλνπ νξίνπ αλάπηπμεο. Δληφο ηεο ισξίδαο θαηάιεςεο εγγεγξακκέλνπ ή ππφ εγγξαθή δεκφζηνπ ή δαζηθνχ δξφκνπ, δξφκνπ ζρεδίνπ αλαδαζκνχ, κνλνπαηηνχ ή εγγεγξακκέλνπ δηθαηψκαηνο δηφδνπ. ηελ πεξίπησζε δηθαηψκαηνο δηφδνπ, είλαη δπλαηφ λα επηηξαπεί ε έιηθα αλεκνγελλήηξηαο λα εθηείλεηαη πάλσ απφ ην δηθαίσκα. ε αξραηνινγηθφ ρψξν ή κλεκείν. ε θξαηηθφ δάζνο. ε θαζνξηζκέλε αθηή θαη πεξηνρή πξνζηαζίαο ηεο θχζεο, γεσκφξθσκα, πξνζηαηεπφκελν ηνπίν, πεξηνρή πξνζηαζίαο ηνπ δηθηχνπ Φχζε 2000 θαη νπνηαδήπνηε άιιε θαζνξηζκέλε πεξηνρή πξνζηαζίαο ηεο θχζεο. Καη εμαίξεζε, ζε πεξηνρή πξνζηαηεπφκελνπ ηνπίνπ πνπ θαζνξίδεηαη ζε ζρέζε κε πδαηνθξάθηε, είλαη δπλαηφ λα επηηξαπεί αλεκνγελλήηξηα ή αηνιηθφ πάξθν, θαηφπηλ δηαβνχιεπζεο κε ην Σκήκα Αλαπηχμεσο Τδάησλ, πνπ ζα επηθεληξψλεηαη ζηελ πξνζηαζία ηεο νξζνινγηθήο θαη απξφζθνπηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ πδαηνθξάθηε. ε θαζνξηζκέλε Εψλε Δηδηθήο Πξνζηαζίαο άγξησλ πηελψλ θαη βηνηφπσλ, πνπ θαζνξίδνληαη κε βάζε ην Νφκν 152 (Η)/2003 θαη ζε απφζηαζε κέρξη θαη 500 κ. απφ δηάδξνκν θαη πέξαζκα δηέιεπζεο απνδεκεηηθψλ πηελψλ, φπσο θαζνξίδεηαη απφ ην Σακείν Θήξαο. Αεξνδξφκην, αεξνδηάδξνκν θαη ζηξαηησηηθή εγθαηάζηαζε, έξγν ή πεξηνρή. Γηα ηε ρωξνζέηεζε αηνιηθνύ πάξθνπ θάζε αλεκνγελλήηξηα πξέπεη λα απέρεη ηνπιάρηζηνλ: Απφζηαζε κεγαιχηεξε ησλ 850 κ. απφ ήδε θαζνξηζκέλν Όξην Αλάπηπμεο θαη κεγαιχηεξε ησλ 350 κ. απφ λφκηκα πθηζηάκελε κεκνλσκέλε θαηνηθία πνπ βξίζθεηαη εθηφο Οξίνπ Αλάπηπμεο. Απφζηαζε κεγαιχηεξε ησλ 300 κ. απφ ην φξην αθηήο θαη πεξηνρήο πξνζηαζίαο ηεο θχζεο, γεσκνξθψκαηνο, πξνζηαηεπφκελνπ ηνπίνπ, πεξηνρήο πξνζηαζίαο ηνπ δηθηχνπ ΦΤΖ 2000, πεξηνρήο ηεο χκβαζεο RAMSAR, πνιηηηζηηθνχ ηνπίνπ ή άιιεο θαζνξηζκέλεο πεξηνρήο πξνζηαζίαο ηεο θχζεο. Απφζηαζε κεγαιχηεξε ηνπ 150% θαη ηνπ 100% ηνπ κέγηζηνπ χςνπο αλεκνγελλήηξηαο, απφ ην φξην απηνθηλεηφδξνκνπ θαη ην φξην νπνηνπδήπνηε άιινπ εγγεγακκέλνπ δεκφζηνπ δξφκνπ (δελ πεξηιακβάλεηαη δξφκνο πνπ νδεγεί θπξίσο ζε αλεκνγελλήηξηα ηνπ αηνιηθνχ πάξθνπ). Απόζηαζε κεγαιύηεξε ησλ 350 κ. από νπνηνδήπνηε ζεκείν αεξνδηαδξόκνπ ή θώλνπ πηήζεσλ θαη δηαθίλεζεο πηεηηθώλ κέζσλ ή άιιε απόζηαζε πνπ ζα θαζνξηζζεί από ην Σκήκα Πνιηηηθήο Αεξνπνξίαο ή ην Τπνπξγείν Άκπλαο, αλάινγα κε ηηο ηδηνκνξθίεο ηεο θάζε πεξηνρήο.

71 Απφζηαζε κεγαιχηεξε ηνπ 150% θαη ηνπ 100% ηνπ κέγηζηνπ χςνπο αλεκνγελλήηξηαο, απφ ελαέξηεο γξακκέο πςειήο ηάζεο (66 KV ή πεξηζζφηεξα) ή άιισλ ρακειφηεξσλ ηάζεσλ, αληίζηνηρα. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, είλαη δπλαηφ λα ρνξεγεζεί άδεηα θαη γηα κηθξφηεξε απφζηαζε, αθνχ εμαζθαιηζζεί ε έγθξηζε ηεο ΑΖΚ. Απφζηαζε κεγαιχηεξε ησλ 500 κ. απφ αξραηνινγηθφ ρψξν, ε νπνία ζα θαζνξίδεηαη απφ ηελ Πνιενδνκηθή Αξρή, αθνχ ιεθζνχλ ππφςε νη ζρεηηθέο απφςεηο ηνπ Σκήκαηνο Αξραηνηήησλ θαη ηεο Τπεξεζίαο Πεξηβάιινληνο. Απφζηαζε κεγαιχηεξε ησλ 200 κ. απφ ην φξην θξαηηθνχ δάζνπο κε ππθλή βιάζηεζε. ε θξαηηθφ δάζνο κε αξαηή ή ρακειή ζακλψδε βιάζηεζε είλαη δπλαηή ε ρσξνζέηεζε αηνιηθνχ πάξθνπ, λννπκέλνπ φηη δελ επεξεάδεηαη αληηππξηθή ισξίδα, αθνχ πξνεγνπκέλσο εμαζθαιηζζνχλ νη απφςεηο ηνπ Σκήκαηνο Γαζψλ. Απφζηαζε κεγαιχηεξε ησλ 500 κ. απφ δηάδξνκν θαη πέξαζκα δηέιεπζεο απνδεκεηηθψλ πηελψλ θαη απφ ην φξην θαζνξηζκέλεο Εψλεο Δηδηθήο Πξνζηαζίαο άγξησλ πηελψλ θαη βηνηφπσλ. ε πεξίπησζε ρσξνζέηεζεο αηνιηθνχ πάξθνπ ή αλεκνγελλήηξηαο αηνιηθνχ πάξθνπ ζε απφζηαζε κ. απφ ηηο πεξηνρέο απηέο, ζα εμαζθαιίδνληαη νη απφςεηο ηνπ Σακείνπ Θήξαο. Απφζηαζε κεγαιχηεξε ησλ 100 κ. απφ δηάδξνκν κεηάδνζεο ξαδηνθπκάησλ θαη ησλ 600 κ. απφ δηάδξνκν κεηάδνζεο λφκηκα πθηζηάκελσλ θεξαηψλ ηειεπηθνηλσληψλ. Κάζε ζρεηηθή αίηεζε ζα αμηνινγείηαη απφ ην Σκήκα Ζιεθηξνληθψλ Δπηθνηλσληψλ θαη νη απνζηάζεηο απηέο είλαη δπλαηφ λα ηξνπνπνηνχληαη κε βάζε γλσκνδφηεζε, αλαθνξηθά κε ηελ πηζαλφηεηα επεξεαζκνχ εγθαηάζηαζεο ξαδηνεπηθνηλσλίαο. Γηάγξακκα 4-7: Δλδεηθηηθόο Υάξηεο γηα αλαπηύμεηο αηνιηθώλ πάξθσλ Πεγή: Τπνπξγείν Βηνκεραλίαο, Δκπνξίνπ θαη Σνπξηζκνύ

72 4.10 Πνιηηηθή Υωξνζέηεζεο Φωηνβνιηαϊθώλ πζηεκάηωλ Σα θσηνβνιηατθά ζπζηήκαηα είλαη δπλαηφλ λα εγθαηαζηαζνχλ ζε νηθφπεδα, πξνζφςεηο θηηξίσλ θαη ζηέγεο. Ζ εγθαηάζηαζή ηνπο κπνξεί λα γίλεη ζε ζπλεξγαζία κε ην πθηζηάκελν δίθηπν ηεο Α.Ζ.Κ. ή θαη αλεμάξηεηα απφ απηφ. Αξκφδηα ππεξεζία γηα ηε ρσξνζέηεζε ησλ θσηνβνιηατθψλ ζπζηεκάησλ είλαη ε Πνιενδνκηθή Αξρή, ε νπνία αμηνινγεί ηηο αηηήζεηο βάζεη ηεο παξαγξάθνπ 5 ηεο εληνιήο Αξ. 2 ηνπ 2006, ζχκθσλα κε ην άξζξν 6 ηνπ Νφκνπ. χκθσλα κε ηελ εληνιή γηα ηελ έγθξηζε πνιενδνκηθήο άδεηαο θσηνβνιηαΐθψλ εγθαηαζηάζεσλ, πξέπεη λα πιεξνχληαη νη εμήο πξνυπνζέζεηο: Ζ εγθαηάζηαζε θσηνβνιηατθνχ ζπζηήκαηνο ζεσξείηαη φηη απνηειεί δεπηεξεχνπζα εξγαζία, ε νπνία δελ επεξεάδεη νπζησδψο ηελ εμσηεξηθή εκθάληζε ηεο νηθνδνκήο, κε απνηέιεζκα λα ζεσξείηαη φηη γηα απηήλ είλαη δνζκέλε ε πνιενδνκηθή άδεηα θαη δελ είλαη αλαγθαία ε ππνβνιή ζρεηηθήο αίηεζεο ζηελ Πνιενδνκηθή Αξρή εθφζνλ ζπληξέρνπλ νη αθφινπζεο πξνυπνζέζεηο: α) Ζ εγθαηάζηαζε γίλεηαη πάλσ ζε πθηζηάκελε νηθνδνκή, γηα ηελ νπνία έρεη εμαζθαιηζηεί πνιενδνκηθή άδεηα θαη άδεηα νηθνδνκήο. β) Ζ εγθαηάζηαζε γίλεηαη ζηελ νξνθή ή ζε άιιν ηκήκα ηνπ θειχθνπο ηεο λφκηκα πθηζηάκελεο νηθνδνκήο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θεθιηκέλσλ ζηεγάζηξσλ, θαιπκκέλσλ βεξαληψλ θαη ζηεζαίσλ κπαιθνληψλ. γ) Σα θσηνβνιηατθά πιαίζηα είλαη νξγαληθά θαη αξκνληθά εληαγκέλα ζην πιαίζην ηεο νηθνδνκήο. Ζ Πνιενδνκηθή Αξρή ζα αληηκεησπίδεη ζεηηθά αηηήζεηο ζρεηηθά κε απζχπαξθηεο, κηθξήο θιίκαθαο θσηνβνιηατθέο εγθαηαζηάζεηο εθηφο νηθνδνκήο, γηα ηηο ελεξγεηαθέο αλάγθεο λφκηκα πθηζηάκελσλ αλαπηχμεσλ, λννπκέλνπ φηη απηέο ηνπνζεηνχληαη ζε χςνο κέρξη 1.20 m απφ ην θπζηθφ ζπλερφκελν έδαθνο θαη έρνπλ επηθάλεηα κέρξη 25 m² ή ηνπνζεηνχληαη ζε αλεμάξηεηα ππνζηπιψκαηα, κε χςνο πνπ δε ζα ππεξβαίλεη ην χςνο ηεο αληίζηνηρεο λφκηκα πθηζηάκελεο νηθνδνκήο ή ην χςνο ησλ 4.5 m, νπνηνδήπνηε απφ ηα δχν είλαη κηθξφηεξν θαη έρνπλ επηθάλεηα κηθξφηεξε ησλ 15 m². ηε δεχηεξε πεξίπησζε ζα απαηηείηαη ε ηήξεζε ηεο αλαγθαίαο απφζηαζεο απφ ην φξην ηνπ ηεκαρίνπ ηεο αλάπηπμεο. Απζχπαξθηεο θσηνβνιηατθέο εγθαηαζηάζεηο γηα ηελ παξαγσγή θαη πψιεζε ειεθηξηθήο ελέξγεηαο είλαη δπλαηφ λα επηηξαπνχλ ζε θαηάιιειε, θαηά ηελ θξίζε ηεο Πνιενδνκηθήο Αξρήο πεξηνρή, λννπκέλνπ φηη ηθαλνπνηνχληαη ηα θξηηήξηα ηεο παξαγξάθνπ 4.1.2, κε ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ πεξαζκάησλ δηέιεπζεο απνδεκεηηθψλ πηελψλ, αεξνδξνκίσλ θαη αεξνδηαδξφκσλ, έρνπλ ηε δπλαηφηεηα ζχλδεζεο κε ην δίθηπν κεηαθνξάο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη δελ επηβαξχλνπλ ην κηθξνθιίκα ζηνλ πεξίγπξν ηνπο θαη ηηο αλέζεηο γεηηνληθψλ ρξήζεσλ θαη αλαπηχμεσλ (αλαθιάζεηο θαη αληηθαηνπηξηζκνί, αχμεζε ηεο ζεξκφηεηαο ηνπηθά, θ.ν.θ.). Αλάινγα κε ηελ θιίκαθα θαη δπλακηθφηεηα ηεο

73 εγθαηάζηαζεο, ε Πνιενδνκηθή Αξρή απαηηεί ηελ αλαγθαία απφζηαζε απφ ηα φξηα ηνπ ηεκαρίνπ ηεο αλάπηπμεο, ε νπνία δελ ζα είλαη κηθξφηεξε ησλ 6m.

74 5 ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΔΓΓΙΗ ΜΟΝΣΔΛΟ LIPSOR ην θεθάιαην απηφ παξνπζηάδεηαη ην κνληέιν LIPSOR (Laboratory for Investigation in Prospective and Strategy), κε ηε βνήζεηα ηνπ νπνίνπ ζρεδηάδνληαη ηα ζελάξηα κειινληηθήο εμέιημεο ηεο πεξηνρήο κειέηεο, κε έκθαζε ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο. Ζ κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε LIPSOR απνηειεί κηα νινθιεξσκέλε θαη ζπζηεκαηηθή πξνζέγγηζε, ε νπνία, κέζα απφ ηα πέληε ζηάδηα ζρεδηαζκνχ πνπ ηελ απνηεινχλ, θαηαιήγεη ζηε δεκηνπξγία κειινληηθψλ εηθφλσλ ηεο ππφ κειέηε πεξηνρήο θαη ηε ράξαμε πνιηηηθήο γηα ηελ επηδίσμή ηνπο. Σν κεγαιχηεξν πιενλέθηεκα ηεο πξνζέγγηζεο LIPSOR είλαη ε δηαρείξηζε ηνπ ζηνηρείνπ ηεο αβεβαηφηεηαο, ε νπνία ελζσκαηψλεηαη ζηηο κεηαβιεηέο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη βάζεη ησλ νπνίσλ δνκνχληαη ηα ελαιιαθηηθά ζελάξηα. Ζ γλψζε ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαδξνκψλ πξνο ηελ επηζπκεηή κειινληηθή εηθφλα θαζηζηά εθηθηή ηε δηαρείξηζε ηεο αβεβαηφηεηαο πνπ εκπεξηέρνπλ νη κειινληηθέο θαηαζηάζεηο. Ζ δφκεζε θαη αμηνιφγεζε ζελαξίσλ γηα έλα ζπγθεθξηκέλν πξφβιεκα ηεο πεξηνρήο κειέηεο κε ηελ πξνζέγγηζε LIPSOR ζηεξίδνληαη (Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006) : ηελ εκβάζπλζε θαη κειέηε ηνπ ππφ εμέηαζε ζπζηήκαηνο. ηε κειέηε ησλ ζπληειεζηψλ (actors) πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζην ππφ κειέηε ζχζηεκα, ησλ ζηφρσλ ηνπο, ησλ ζρέζεσλ επηξξνήο κεηαμχ ηνπο, ηεο ζχγθιηζεο ή απφθιηζήο ηνπο απφ ηνπο ζηφρνπο πνπ ηίζεληαη γηα ην ππφ εμέηαζε ζχζηεκα. ηελ εκβάζπλζε πάλσ ζε απξφβιεπηνπο παξάγνληεο, νη νπνίνη κπνξεί λα εκθαληζηνχλ ηφζν ζην εζσηεξηθφ φζν θαη ζην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηνπ ππφ εμέηαζε ζπζηήκαηνο. ηελ εκβάζπλζε ζε θάζε είδνπο πιεξνθνξία ε νπνία, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξνζσπηθή δηαίζζεζε θαη εκπεηξία ηνπ κειεηεηή, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κεγαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ην ζχζηεκα θαη σο εθ ηνχηνπ ζε κεγαιχηεξε δηείζδπζε ζηηο πηζαλέο κειινληηθέο θαηαζηάζεηο ηνπ. Σν ινγηζκηθφ LIPSOR κε ηε βνήζεηα ηνπ νπνίνπ ζρεδηάδνληαη ηα ζελάξηα πεξηιακβάλεη ηηο παξαθάησ πέληε ελφηεηεο-ππνκπληέια, θάζε κία απφ ηηο νπνίεο αλαθέξεηαη ζε θαζνξηζκέλν ηκήκα ηεο δηαδηθαζίαο δφκεζεο ζελαξίσλ. 5.1 Η Μέζνδνο MICMAC Απνηειεί ην πξψην ζηάδην ηεο δηαδηθαζίαο ζρεδηαζκνχ ζελαξίσλ, ζην νπνίν ν ζρεδηαζηήο εμεηάδεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ππφ κειέηε πεξηνρήο θαη θαζνξίδεη ηα ζεκεία «θιεηδηά» γηα ηε κειινληηθή εμέιημή ηεο. Μέζα απφ ηελ εκβάζπλζε ζην ππφ εμέηαζε ζχζηεκα, πξνζδηνξίδνληαη νη θπξίαξρεο κεηαβιεηέο, νη νπνίεο ζα παίμνπλ

75 θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε κειινληηθή εμέιημε ηνπ ζπζηήκαηνο. Ζ εκβάζπλζε ζην ππφ κειέηε ζχζηεκα γίλεηαη κε ηε ζπκκεηνρή ησλ ζπληειεζηψλ ηεο πεξηνρήο κειέηεο (actors), εηδηθνχο ζην ππφ εμέηαζε ζέκα θαη εμσηεξηθνχο ζπκβνχινπο. ην πξώην ζηάδην γίλεηαη κηα ζπζηεκαηηθή εκβάζπλζε ζην ππφ κειέηε ζχζηεκα, θαηά ηελ νπνία θαηαγξάθνληαη νη κεηαβιεηέο ηνπ εζσηεξηθνχ, θαζψο θαη ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο, νη νπνίεο αλακέλεηαη λα δηαδξακαηίζνπλ πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηελ εμέιημή ηνπ. Σν απνηέιεζκα ηεο εκβάζπλζεο απηήο είλαη έλαο θαηάινγνο κε ηηο κεηαβιεηέο ηνπ ππφ κειέηε ζπζηήκαηνο θαη ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ, ν νπνίνο πεξηιακβάλεη επίζεο ηελ πιήξε θαη ζαθή πεξηγξαθή ηνπο. Ο αξηζκφο ησλ κεηαβιεηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη δελ πξέπεη λα μεπεξλά ηηο κεηαβιεηέο. ην δεύηεξν ζηάδην πεξηγξάθνληαη νη ζρέζεηο επίδξαζεο επηξξνήο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ κε ηε βνήζεηα ηνπ πίλαθα δνκηθήο αλάιπζεο, ν νπνίνο ζπκπιεξψλεηαη απφ ηνπο ζπληειεζηέο ηεο πεξηνρήο κειέηεο (actors), ηνπο εηδηθνχο ζην ππφ εμέηαζε ζέκα θαη ηνπο εμσηεξηθνχο ζπκβνχινπο. Ζ ζπκπιήξσζε ηνπ πίλαθα γίλεηαη κε πνηνηηθφ ηξφπν, πεξηγξάθνληαο ζρέζεηο άκεζεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ. Οη ηηκέο πνπ παίξλνπλ νη κεηαβιεηέο είλαη νη παξαθάησ: 0 : ηελ πεξίπησζε πνπ δελ ππάξρεη ζρέζε επίδξαζεο - επηξξνήο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ. 1 : Υακειή επίδξαζε 2 : Μέηξηα επίδξαζε 3 : Τςειή επίδξαζε P : Δλ δπλάκεη επίδξαζε (δελ πθίζηαηαη πξνο ην παξφλ αιιά δχλαηαη λα εκθαληζηεί ζην κέιινλ) ην ηξίην ζηάδην αλαιχνληαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ζπζηήκαηνο, κέζσ ησλ νπνίσλ πξνζδηνξίδνληαη νη θπξίαξρεο κεηαβιεηέο. Ο πξνζδηνξηζκφο πξαγκαηνπνηείηαη κε ηε βνήζεηα ησλ ηεζζάξσλ ηαμηλνκήζεσλ ησλ κεηαβιεηψλ: Άκεζε ηαμηλφκεζε (direct classification) Έκκεζε ηαμηλφκεζε (indirect classification) Δλ δπλάκεη άκεζε ηαμηλφκεζε (potential direct classification) Δλ δπλάκεη έκκεζε ηαμηλφκεζε (potential indirect classification) Ζ δηαδηθαζία ηεο άκεζεο ηαμηλφκεζεο νδεγεί ζηελ άκεζε ηεξάξρεζε ησλ κεηαβιεηψλ κέζα απφ ηνλ πίλαθα δνκηθήο αλάιπζεο. Σν άζξνηζκα κηαο ζεηξάο ηνπ πίλαθα δίλεη ην επίπεδν ηεο επίδξαζεο κηαο κεηαβιεηήο πάλσ ζην ζχλνιν ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ζπζηήκαηνο, ελψ ην άζξνηζκα κηαο ζηήιεο δίλεη ην επίπεδν ηεο εμάξηεζεο κηαο κεηαβιεηήο απφ ηηο ππφινηπεο κεηαβιεηέο. Σα απνηειέζκαηα ηεο

76 άκεζεο επηξξνήο/εμάξηεζεο ησλ κεηαβιεηψλ εκθαλίδνληαη ζηνλ πίλαθα άκεζεο αιιειεπίδξαζεο ησλ κεηαβιεηψλ (Matrix of Direct Influence) παξαθάησ : Μεηαβιεηή V 1 V 2 V 3 V n ΤΝΟΛΟ Μεηαβιεηή V V P 4 V 3 2 P 3 5 V n ΤΝΟΛΟ Πίλαθαο 5-1:Πίλαθαο άκεζεο ηαμηλόκεζεο (Matrix of direct classification) Πεγή: Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006 Ζ απφδνζε ηεο πιεξνθνξίαο πνπ εμάγεηαη απφ ηνλ πίλαθα δνκηθήο αλάιπζεο εκθαλίδεηαη ζηε κνξθή ηνπ παξαθάησ Γηαγξάκκαηνο 5-1. Γηάγξακκα 5-1:Υάξηεο άκεζεο επηξξνήο/εμάξηεζεο Πεγή: Godet θαη άιινη, 2004 Οη κεηαβιεηέο νκαδνπνηνχληαη ζηα ηέζζεξα ηεηαξηεκφξηα ηνπ δηαγξάκκαηνο, αλάινγα κε ηελ επίδξαζε πνπ αζθνχλ ζηηο ππφινηπεο κεηαβιεηέο ηνπ ζπζηήκαηνο. Οη κεηαβιεηέο πνπ βξίζθνληαη ζην πάλσ αξηζηεξά ηκήκα είλαη απηέο πνπ αζθνχλ ηε

77 κεγαιχηεξε επίδξαζε ζηηο άιιεο θαη δέρνληαη ηε κηθξφηεξε επηξξνή θαη ραξαθηεξίδνληαη ζαλ θπξίαξρεο κεηαβιεηέο. Οη κεηαβιεηέο πνπ βξίζθνληαη ζην θάησ αξηζηεξά ηκήκα είλαη νη αλεμάξηεηεο κεηαβιεηέο θαη ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη φηη αζθνχλ ηε κηθξή επίδξαζε ζηηο ππφινηπεο, αιιά θαη δέρνληαη κηθξή επηξξνή. ην πάλσ δεμηά ηκήκα ζπλαληψληαη νη κεηαβιεηέο νη νπνίεο αζθνχλ κεγάιε επίδξαζε αιιά δέρνληαη θαη κεγάιε επηξξνή απφ ηηο ππφινηπεο κεηαβιεηέο. Σέινο ζην θάησ δεμηά ηκήκα βξίζθνληαη νη εμαξηεκέλεο κεηαβιεηέο, πνπ αζθνχλ κηθξή επίδξαζε θαη δέρνληαη κεγάιε επηξξνή απφ ηηο ππφινηπεο κεηαβιεηέο. Με ηελ νινθιήξσζε ηεο άκεζεο ηαμηλφκεζεο, αθνινπζεί ε έκκεζε ηαμηλφκεζε ε νπνία δηεξεπλά ηηο κε εκθαλείο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κεηαβιεηψλ ηνπ ζπζηήκαηνο κέζσ κηαο δηαδηθαζίαο πνιιαπιαζηαζκνχ πηλάθσλ. Σν απνηέιεζκα είλαη ν πίλαθαο έκκεζεο αιιειεπίδξαζεο ησλ κεηαβιεηψλ (Matrix of Indirect Influence - MII). ηε ζπλέρεηα εμεηάδνληαη νη ελ δπλάκεη ζρέζεηο, δειαδή απηέο πνπ ηψξα δελ πθίζηαληαη αιιά πηζαλφλ λα εκθαληζηνχλ ζηε δηάξθεηα ηεο εμέιημεο ηνπ ζπζηήκαηνο. Γηαθξίλνληαη ζηελ ελ δπλάκεη άκεζε ηαμηλφκεζε, πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ άκεζε ηαμηλφκεζε θαη ηελ ελ δπλάκεη έκκεζε ηαμηλφκεζε, πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ έκκεζε ηαμηλφκεζε. ην ηέηαξην ζηάδην γίλεηαη ε ζχγθξηζε ησλ επηκέξνπο ηαμηλνκήζεσλ θαη πξνζδηνξίδνληαη νη θπξίαξρεο κεηαβιεηέο ηνπ ζπζηήκαηνο. Σν θχξην πιενλέθηεκα ηεο κεζφδνπ MICMAC είλαη ε ζπκβνιή ηεο ζηελ εκβάζπλζε ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ζηε ζπλεξγαζία θαη αλάπηπμε ηδεψλ. Σν θχξην κεηνλέθηεκα είλαη ε ππνθεηκεληθφηεηα πνπ ππεηζέξρεηαη ζηνλ θαζνξηζκφ ησλ κεηαβιεηψλ, θαζψο θαη ησλ κεηαμχ ηνπο ζρέζεσλ επηξξνήο - εμάξηεζεο απφ ηελ νκάδα κειέηεο. Απηφ ην γεγνλφο κπνξεί λα βειηησζεί κε ηε δηεχξπλζε ηεο νκάδαο ησλ ζπληειεζηψλ (actors) πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε δηαδηθαζία. 5.2 Η Μέζνδνο MACTOR ηε κέζνδν MACTOR αλαιχνληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπληειεζηψλ (actors) πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ πεξηνρή κειέηεο θαη ειέγρνπλ ηηο θπξίαξρεο κεηαβιεηέο πνπ πξνέθπςαλ ζην πξνεγνχκελν ζηάδην. Πξνθχπηνπλ έηζη νη ζρέζεηο ηζρχνο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ ζπληειεζηψλ (actors), θαζψο θαη ε ζχγθιηζε ή απφθιηζε ησλ απφςεψλ ηνπο απέλαληη ζηνπο δηάθνξνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ ηεζεί ζην ππφ κειέηε ζχζηεκα. Οη ζπληειεζηέο (actors) πνπ εκπιέθνληαη αλαθέξνληαη ηφζν ζην εζσηεξηθφ φζν θαη ζην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ ηεο πεξηνρήο κειέηεο. Ζ κέζνδνο απνηειείηαη απφ επηά δηαδνρηθά ζηάδηα, πνπ πεξηγξάθνληαη παξαθάησ. ην πξώην ζηάδην θαηαζθεπάδεηαη ν πίλαθαο ζηξαηεγηθήο ησλ ζπληειεζηψλ (actors), νη νπνίνη ειέγρνπλ ηηο θπξίαξρεο κεηαβιεηέο. Ζ πιεξνθνξία πνπ ζπιιέγεηαη γηα ηνπο ζπληειεζηέο (actors) αθνξά ηνπο ζηφρνπο, ηα πξνγξάκκαηα πνπ έρνπλ ζε εμέιημε, ηα θίλεηξά ηνπο, θαζψο θαη ηα κέζα πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ απηψλ. ηε ζπλέρεηα θαηαζθεπάδεηαη ν παξαθάησ πίλαθαο αιιειεπίδξαζεο ζπληειεζηψλ (cross-impact matrix), φπνπ πξνζδηνξίδνληαη νη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο.

78 Actors Actors Actor 1 Actor 2 Actor 3.. Actor n Actor 1 0 Actor 2 0 Actor Actor n 0 Πίλαθαο 5-2: Πίλαθαο αιιειεπίδξαζεο ησλ ζπληειεζηώλ actors Πεγή : Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006 Οη ηηκέο πνπ κπνξεί λα πάξεη ν πίλαθαο, εθηφο ηεο δηαγσλίνπ, είλαη νη εμήο: 0 : Όηαλ ε επίδξαζε ηνπ ζπληειεζηή - actor i ζην ζπληειεζηή - actor j είλαη κεδεληθή. 1 : Όηαλ ν ζπληειεζηήο - actor i επεξεάδεη ηηο δηαδηθαζίεο ιεηηνπξγίαο (operating procedures) ηνπ ζπληειεζηή - actor j. 2 : Όηαλ ν ζπληειεζηήο - actor i επεξεάδεη ηα πξνγξάκκαηα ζε εμέιημε ηνπ ζπληειεζηή - actor j. 3 : Όηαλ ν ζπληειεζηήο - actor i επεξεάδεη ηελ εθπιήξσζε ηεο απνζηνιήο ηνπ ζπληειεζηή - actor j. 4 : Όηαλ ν ζπληειεζηήο - actor i επεξεάδεη ηελ ίδηα ηελ χπαξμε (existence) ηνπ ζπληειεζηή - actor j. ην δεύηεξν ζηάδην δηεξεπλψληαη νη ζηξαηεγηθνί ζηφρνη ησλ ζπληειεζηψλ θαη εμεηάδνληαη δηάθνξα δεηήκαηα, ζηα νπνία έρνπλ ζπγθιίλνπζεο ή απνθιίλνπζεο απφςεηο. Σα ζεκεία ζχγθιηζεο ε απφθιηζεο θαηαγξάθνληαη γηα ην ιφγν φηη κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε πηζαλέο ζπκκαρίεο γηα ηελ επίηεπμε θνηλψλ ζθνπψλ. ην ηξίην ζηάδην εμεηάδεηαη ε ζχγθιηζε θαη απφθιηζε ησλ ζπληειεζηψλ απφ ηνπο ζηφρνπο πνπ ηέζεθαλ θαηά ην ζρεδηαζκφ. Γηα ην ζθνπφ απηφ θαηαζθεπάδεηαη έλαο πίλαθαο δηαζηάζεσλ m n ( actors objectives matrix - 1MAO) φπνπ m νη ζπληειεζηέο θαη n νη ζηφρνη (Πίλαθαο 5-3). Σα ζηνηρεία ηεο κήηξαο παίξλνπλ ηηκέο (Godet θαη άιινη, 2004): +1 ζηελ πεξίπησζε ζχγθιηζεο ηνπ ζπληειεζηή - actor κε ην ζηφρν. -1 ζηελ πεξίπησζε απφθιηζεο ηνπ ζπληειεζηή - actor κε ην ζηφρν. 0 ζηελ νπδέηεξε πεξίπησζε

79 ηόρνη S 1 S 2. S n Actors A A A m Πίλαθαο 5-3: Θέζε ησλ ζπληειεζηώλ actor απέλαληη ζηνπο ζηόρνπο (Πίλαθαο 1ΜΑΟ) Πεγή : Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006 ηε ζπλέρεηα ειέγρνληαη νη πηζαλέο ζπκκαρίεο ή ζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ ζπληειεζηψλ - actor θαη πξνζδηνξίδεηαη ν αξηζκφο ησλ ζηφρσλ γηα ηνπο νπνίνπο νη ζπληειεζηέο - actor αλά δεχγε ζπγθιίλνπλ ή απνθιίλνπλ. ην ηέηαξην ζηάδην γίλεηαη ε ηεξάξρεζε ησλ ζηφρσλ (ranking) γηα θάζε ζπληειεζηή - actor. Δλζσκαηψλεηαη ε έληαζε κε ηελ νπνία θάζε ζπληειεζηήο - actor ηνπνζεηείηαη απέλαληη ζηνπο επηκέξνπο ζηφρνπο, ε νπνία αληηθαηνπηξίδεη ηε δηαθνξεηηθή ηεξάξρεζε ησλ ζηφρσλ γηα θάζε έλα απφ απηνχο. Απνηέιεζκα είλαη ε δεκηνπξγία ηνπ Πίλαθα 5-4 δηαζηάζεσλ m n (actors objectives matrix - 2MAO), φπνπ m νη ζπληειεζηέο θαη n νη ζηφρνη, ν νπνίνο παίξλεη ηηο παξαθάησ ηηκέο : 0 : ηελ νπδέηεξε πεξίπησζε. +/- 1 : (+) δσηηθφ γηα ηηο ιεηηνπξγηθέο δηαδηθαζίεο ηνπ actor (operational procedures) / (-) ζέηεη ζε θίλδπλν ηηο ιεηηνπξγηθέο δηαδηθαζίεο. +/- 2 : (+) δσηηθφ γηα ηα ελ εμειίμεη έξγα (projects) ηνπ actor / (-) ζέηεη ζε θίλδπλν ηα ελ εμειίμεη έξγα. +/- 3 : (+) δσηηθφ γηα ηελ απνζηνιή (mission) ηνπ actor / (-) ζέηεη ζε θίλδπλν ηελ απνζηνιή ηνπ actor. +/- 4 : (+) δσηηθφ γηα ηελ χπαξμε (existence) ηνπ actor / (-) ζέηεη ζε θίλδπλν ηελ χπαξμε.

80 ηόρνη S 1 S 2. S n Actors A A A m Πίλαθαο 5-4: Θέζε ησλ ζπληειεζηώλ actor απέλαληη ζηνπο ζηόρνπο (Πίλαθαο 2ΜΑΟ) Πεγή : Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006 ην πέκπην ζηάδην πξνζδηνξίδνληαη νη ηζνξξνπίεο δπλάκεσλ κεηαμχ ησλ ζπληειεζηψλ. Καηαζθεπάδεηαη έλαο πίλαθαο, ν νπνίνο πεξηγξάθεη ηελ άκεζε επηξξνή κεηαμχ ησλ ζπληειεζηψλ, ρξεζηκνπνηψληαο έλα ζηξαηεγηθφ πίλαθα ζπληειεζηψλ θαη πεξηγξάθνληαο ηα κέζα πνπ έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ γηα δξάζε ν θάζε ζπληειεζηήο. ηε ζπλέρεηα, κε ηε βνήζεηα ηνπ ινγηζκηθνχ MACTOR ππνινγίδεηαη ε ηζνξξνπία δπλάκεσλ κεηαμχ ησλ ζπληειεζηψλ, ιακβάλνληαο ππφςε φιεο ηηο άκεζεο θαη έκκεζεο δπλαηφηεηεο δξάζεο ηνπο. Δπίζεο, απφ ηελ αλάιπζε ηεο ηζνξξνπίαο δπλάκεσλ, εμάγεηαη πιεξνθνξία ζρεηηθή κε ηα δπλαηά θαη αδχλαηα ζεκεία ηνπ θάζε ζπληειεζηή θαη ηε δπλαηφηεηα παξέκβαζήο ηνπ ζηνπο κεραληζκνχο ηνπ ζπζηήκαηνο. Σν απνηέιεζκα απηήο ηεο δηαδηθαζίαο είλαη ην παξαθάησ δηάγξακκα ην νπνίν θαηαηάζζεη ηνπο ζπληειεζηέο ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο. Γηάγξακκα 5-2: Γηάγξακκα επηξξνήο εμάξηεζεο ησλ ζπληειεζηώλ actors Πεγή : Godet θαη άιινη, 2004

81 ην έθην ζηάδην ελζσκαηψλεηαη ε ηζνξξνπία δπλάκεσλ ησλ ζπληειεζηψλ - actors ζηελ αλάιπζε ζχγθιηζεο ή απφθιηζεο κεηαμχ ζπληειεζηψλ - actors θαη ησλ ζηφρσλ. Έηζη πξνζδηνξίδεηαη ε βαξχηεηα ηνπ θάζε ζπληειεζηή - actor ζε ζρέζε κε ηνπο επηκέξνπο ζηφρνπο. ην πιαίζην απηφ, θαηαζθεπάδεηαη ν Πίλαθαο 5-5 δηαζηάζεσλ m n ( actors objectives matrix - 3MAO), φπνπ m νη ζπληειεζηέο θαη n νη ζηφρνη, ν νπνίνο παίξλεη ηηο παξαθάησ ηηκέο: Θεηηθέο ηηκέο: δείρλνπλ ηελ θηλεηνπνίεζε ηνπ ζπληειεζηή - actor γηα έλα ζηφρν. Αξλεηηθέο ηηκέο: δείρλνπλ ηελ αληίζηαζε ηνπ ζπληειεζηή - actor απέλαληη ζε έλα ζηφρν. Μεδεληθέο ηηκέο: δείρλνπλ ηελ νπδέηεξε ζηάζε ηνπ ζπληειεζηή - actor απέλαληη ζε έλα ζηφρν. Όζν κεγαιχηεξεο είλαη νη ζεηηθέο ηηκέο ηνπ πίλαθα ηφζν κεγαιχηεξε είλαη θαη ε απνδνρή ελφο ζηφρνπ απφ έλα ζπγθεθξηκέλν ζπληειεζηή - actor, ελψ φζν κεγαιχηεξεο είλαη νη αξλεηηθέο ηηκέο, ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε αληίζηαζε ηνπ ζπληειεζηή - actor απέλαληη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ζηφρν. ηόρνη S 1 S 2. S n Actors A 1 +2,5 +3,8 0 A 2-1,9 0 +2,8-0,9... A m -3,2 0-3 Πίλαθαο 5-5 : Θέζε ησλ ζπληειεζηώλ actors απέλαληη ζηνπο ζηόρνπο Πεγή : Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006 Σέινο, ζην έβδνκν ζηάδην, δηαηππψλνληαη νη ζηξαηεγηθέο θαη ηα θξίζηκα δεηήκαηα γηα ην κέιινλ. Σν θχξην πιενλέθηεκα ηεο Μεζφδνπ MACTOR είλαη φηη επεμεξγάδεηαη έλα επξχ θάζκα ζηξαηεγηθψλ, εκπιέθνληαο έλα πιήζνο απφ ζπληειεζηέο-actors ζηε βάζε ελφο αξηζκνχ ζηφρσλ. Σν κεηνλέθηεκα ηεο κεζφδνπ ζρεηίδεηαη κε ηε ζπιινγή ηεο θαηάιιειεο πιεξνθνξίαο, αθνχ ζεκεηψλεηαη απξνζπκία απφ ηνπο ζπληειεζηέο-actors λα δψζνπλ αμηφπηζηεο πιεξνθνξίεο φζνλ αθνξά ηνπο ζηφρνπο ηνπο, ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπο θαη ηα κέζα πνπ δηαζέηνπλ.

82 5.3 Η Μέζνδνο SMIC PROB-EXPERT Ζ κέζνδνο SMIC PROB-EXPERT βαζίδεηαη ζηελ αλάιπζε αιιεινζπζρέηηζεο (cross-impact analysis), ε νπνία απνζθνπεί ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ʻʻαπιψλʼʼ θαη ʻʻππφ ζπλζήθεʼʼ πηζαλνηήησλ εκθάληζεο θάπνησλ θαηλνκέλσλ/ππνζέζεσλ, θαζψο θαη ησλ πηζαλνηήησλ εκθάληζεο ζπλδπαζκψλ θαηλνκέλσλ/ππνζέζεσλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηελ αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ θαηλνκέλσλ απηψλ. Δθαξκφδεηαη κε ηε βνήζεηα κηαο νκάδαο εηδηθψλ πνπ εξγάδνληαη πάλσ ζην ππφ κειέηε αληηθείκελν, αλεμάξηεηα ν έλαο απφ ηνλ άιιν, ζηα πιαίζηα ελφο εξσηεκαηνινγίνπ, ην νπνίν πξνζδηνξίδεη ηελ πηζαλφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο κηαο ππφζεζεο ζε κηα θιίκαθα πνπ παίξλεη ηηκέο απφ ην 1 (αζζελήο πηζαλφηεηα) έσο ην 5 (ηζρπξή πηζαλφηεηα), ελψ ππάξρεη θαη ε ηηκή 6 ε νπνία ππνδειψλεη φηη ε ππφζεζε είλαη αλεμάξηεηε απφ άιια γεγνλφηα. Ζ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ζηα πιαίζηα ηνπ ινγηζκηθνχ LIPSOR αθνξά ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο πηζαλφηεηαο πξαγκαηνπνίεζεο κηαο ππφζεζεο ζρεηηθά κε έλα ππνζχζηεκα ηνπ ζπζηήκαηνο πνπ εμεηάδεηαη, ην απνηέιεζκα ηνπ νπνίνπ κπνξεί λα απνηειέζεη είζνδν ζε επφκελν ζηάδην ηεο δηαδηθαζίαο (MORPHOL) θαη ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο πηζαλφηεηαο πξαγκαηνπνίεζεο κίαο ππφζεζεο θαζψο θαη ηεο ʻππφ ζπλζήθεʼ πηζαλφηεηαο πξαγκαηνπνίεζεο κίαο ππφζεζεο, φηαλ θάπνηα άιιε έρεη ή δελ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί. Ζ κέζνδνο ζθηαγξαθεί ηνπο πεξηζζφηεξν πηζαλνχο ζπλδπαζκνχο ησλ ππνζέζεσλ, νη νπνίνη απνηεινχλ ηε βάζε γηα ηε δφκεζε ζελαξίσλ. ην πξώην ζηάδην ηεο κεζφδνπ δηαηππψλνληαη νη ππνζέζεηο θαη επηιέγεηαη ε νκάδα εηδηθψλ (experts). Ζ νκάδα εηδηθψλ θαιείηαη λα ηνπνζεηεζεί ζηα αθφινπζα ζεκεία (ππνκνληέιν SMIC Prob-Expert, Godet θαη άιινη, 2004) : Να θαζνξίζεη κία νκάδα απφ n ππνζέζεηο, Ζ = (Ζ1, Ζ2, n), ηηο νπνίεο ζεσξεί βαζηθέο γηα ην ππφ κειέηε πξφβιεκα. Να θαζνξίζεη ηελ πηζαλφηεηα πξαγκαηνπνίεζεο P i θάζε ππφζεζεο ζε έλα δεδνκέλν ρξνληθφ νξίδνληα γηα ηελ ππφζεζε H i ζηε βάζε ζπγθεθξηκέλεο θιίκαθαο κε ηηκέο απφ ην 1 (πνιχ κηθξή πηζαλφηεηα) έσο ην 5 (πνιχ κεγάιε πηζαλφηεηα). Να θαζνξίζεη ηηο ππφ ζπλζήθε πηζαλφηεηεο ησλ ππνζέζεσλ (conditional probability) αλά δεχγε P (i/j) πξαγκαηνπνίεζεο ηεο ππφζεζεο i φηαλ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ε j θαη P (i/nonj) πξαγκαηνπνίεζεο ηεο ππφζεζεο i φηαλ δελ έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ε j. ην δεύηεξν ζηάδην πξνζδηνξίδνληαη νη πηζαλφηεηεο ησλ ζελαξίσλ. πλνξζψλνληαη νη απφςεηο ησλ εηδηθψλ, δηαζθαιίδνληαο ηελ εζσηεξηθή ζπλέπεηα, κέζα απφ ηε ζπκκφξθσζε κε βαζηθά αμηψκαηα ησλ πηζαλνηήησλ θαη κε αθεηεξία ηηο n ππνζέζεηο πξνζδηνξίδεη γηα θάζε έλα απφ ηνπο 2 n ζπλδπαζκνχο ππνζέζεσλ κία πηζαλφηεηα. Υξεζηκνπνηψληαο ηε κέζε ηηκή ηεο πηζαλφηεηαο ησλ κειψλ ηεο νκάδαο εηδηθψλ γηα θάζε κειινληηθή εηθφλα, δεκηνπξγείηαη κία ηεξάξρεζε ησλ εηθφλσλ. Ζ ηεξάξρεζε νδεγεί ζηελ επηινγή ηξηψλ ή ηεζζάξσλ ζελαξίσλ, ηα νπνία πεξηιακβάλνπλ έλα ζελάξην αλαθνξάο, πνπ ζπγθεληξψλεη κεγάιεο πηζαλφηεηεο λα ζπκβεί, θαζψο θαη κεξηθά άιια, ηα νπνία έρνπλ κηθξφηεξε πηζαλφηεηα λα ζπκβνχλ.

83 Σα απνηειέζκαηα απφ ηε ρξήζε ηεο κεζφδνπ είλαη νη πηζαλφηεηεο φισλ ησλ ζελαξίσλ, πνπ ζπλνδεχεηαη απφ ηελ αλάιπζε επαηζζεζίαο θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ππνζέζεσλ, νη νπνίεο πξέπεη λα πηνζεηεζνχλ ή λα απνξξηθζνχλ. Σν πιενλέθηεκα ηεο κεζφδνπ εληνπίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ιακβάλεη ππφςε ηελ αιιειεμάξηεζε ησλ εξσηήζεσλ πνπ ηίζεληαη ζηελ νκάδα ησλ εηδηθψλ θαη έρεη ηνλ έιεγρν ζηε ζπλέπεηα ησλ απαληήζεψλ ηνπο. Δπίζεο πξνζθέξεη αμηφινγε βνήζεηα ζηελ απφξξηςε θάπνησλ κειινληηθψλ ζελαξίσλ, επηηξέπνληαο έηζη ζηνλ εξεπλεηή λα δηαπηζηψλεη εάλ ηα ζελάξηα πνπ ειέγρνληαη θαιχπηνπλ έλα ζεκαληηθφ κέξνο ησλ πηζαλψλ κειινληηθψλ θαηαζηάζεσλ. Μεηνλέθηεκα απνηειεί ε ππνθεηκεληθή άπνςε πνπ εθθξάδνπλ νη εηδηθνί πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηα πιαίζηα ηεο κεζφδνπ. Αθφκε ζεκαληηθφ είλαη ην ζέκα ηεο ζχλζεζεο ησλ απαληήζεσλ ησλ δηαθφξσλ εηδηθψλ. ιφγσ ηεο πνιππνηθηιφηεηαο πνπ κπνξεί λα έρνπλ. 5.4 Η Μέζνδνο MORPHOL Ζ κέζνδνο MORPHOL ζηεξίδεηαη ζηε κνξθνινγηθή αλάιπζε, πνπ απνζθνπεί ζηε ζπζηεκαηηθή δηεξεχλεζε ησλ πηζαλψλ κειινληηθψλ θαηαζηάζεσλ/ζελαξίσλ ελφο ζπζηήκαηνο κέζα απφ ηε κειέηε φισλ ησλ δπλαηψλ ζπλδπαζκψλ ησλ δηαθνξεηηθψλ εηθφλσλ ησλ επηκέξνπο ππνζπζηεκάησλ, ζηα νπνία αλαιχεηαη ην ππφ κειέηε ζχζηεκα (Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006). ην πξώην ζηάδην ηεο κεζφδνπ, θαζνξίδεηαη ην ππφ κειέηε ζχζηεκα θαη εμεηάδνληαη δεηήκαηα ηνπ εζσηεξηθνχ θαη ηνπ εμσηεξηθνχ πεξηβάιινληνο, ηα νπνία κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηε κειινληηθή εμέιημή ηνπ. ην δεύηεξν ζηάδην, ην ππφ εμέηαζε ζχζηεκα ρσξίδεηαη ζε επηκέξνπο ππνζπζηήκαηα. Ζ επηινγή ησλ ππνζπζηεκάησλ είλαη θξίζηκε, θαζψο ε ζχλζεζή ηνπο πξέπεη λα δίλεη ηελ πιήξε εηθφλα ηνπ ππφ κειέηε ζπζηήκαηνο θαη πξέπεη λα είλαη θαηά ην δπλαηφλ αλεμάξηεηα κεηαμχ ηνπο. Ο αξηζκφο ησλ ππνζπζηεκάησλ απνηειεί ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηεο ιχζεο, θαζψο κεγάινο αξηζκφο ππνζπζηεκάησλ νδεγεί ζε κία κε μεθάζαξε αλάιπζε, ελψ κηθξφο αξηζκφο ππνζπζηεκάησλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κία ππεξ-απινπζηεπκέλε πξνζέγγηζε. ην ηξίην ζηάδην εληνπίδνληαη νη δηαθνξεηηθέο κνξθέο/εηθφλεο πνπ κπνξνχλ λα πάξνπλ ην θάζε έλα απφ ηα ππνζπζηήκαηα, δεκηνπξγψληαο έηζη κία πνιπδηάζηαηε κήηξα, ε νπνία πεξηιακβάλεη φιεο ηηο πηζαλέο κειινληηθέο θαηαζηάζεηο θάζε κεηαβιεηήο πνπ εκπεξηέρεηαη ζε απηήλ. Απφ ηνπο ζπλδπαζκνχο ησλ δηαθνξεηηθψλ εηθφλσλ ησλ κεηαβιεηψλ ησλ επηκέξνπο ππνζπζηεκάησλ πξνθχπηνπλ ηα δπλαηά ζελάξηα (Γηάγξακκα 5-3). 1 Ζ κνξθνινγηθή αλάιπζε είλαη κία κέζνδνο, ε νπνία έρεη ηχρεη επξείαο απνδνρήο γηα πνιιέο δεθαεηίεο. Αλαπηχρζεθε απφ ηνλ Διβεηνακεξηθαλφ αζηξνθπζηθφ επηζηήκνλα Fritz Zwicky ηνπ Σερλνινγηθνχ Ηλζηηηνχηνπ ηεο Καιηθφξληα ζηε δηάξθεηα ηνπ δεπηέξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ. Έρεη εθαξκνζηεί γηα ηε δφκεζε ζελαξίσλ ηερλνινγηθήο πξφβιεςεο, ελψ είλαη ηδηαίηεξα ρξήζηκε γηα ηε δφκεζε ζελαξίσλ νηθνλνκηθήο ή ηνκεαθήο αλάπηπμεο.

84 Γηάγξακκα 5-3: Γόκεζε ζελαξίσλ κε ηε κέζνδν ηεο κνξθνινγηθήο αλάιπζεο Πεγή : Godet θαη άιινη, 2004 ην ηέηαξην ζηάδην επηρεηξείηαη ν πεξηνξηζκφο ηνπ κνξθνινγηθνχ ρψξνπ. Απφ ην ζχλνιν ησλ ζελαξίσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηε κνξθνινγηθή αλάιπζε, απνθιείνληαη εθείλα ηα νπνία ραξαθηεξίδνληαη σο κε εθηθηά θαη ηελ εηζαγσγή θξηηεξίσλ απνθιεηζκνχ. Γηα ην ζθνπφ απηφ γίλεηαη ρξήζε ηεο κεζφδνπ Cross Consistency Assessment (CCA) 2. Ζ δπζθνιία ηεο κεζφδνπ έγθεηηαη ζηελ θαηάιιειε επηινγή ησλ ππνζπζηεκάησλ ηνπ ππφ κειέηε ζπζηήκαηνο, αθνχ ε παξάιεηςε ελφο ππνζπζηήκαηνο, ε νπνία είλαη πηζαλά ζεκαληηθή γηα ην κέιινλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αδπλακία δφκεζεο ησλ δπλαηψλ κειινληηθψλ ζελαξίσλ (Γηανπηδή θαη ηξαηεγέα, 2006). Ζ δεχηεξε δπζθνιία είλαη ν κεγάινο αξηζκφο ζελαξίσλ πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ θαη ε ζσζηή δηαρείξηζή ηνπο κε ηε ρξήζε θξηηεξίσλ επηινγήο, έηζη ψζηε λα πεξηνξηζηνχλ ζε κηθξφηεξν αξηζκφ ζελαξίσλ, ηα νπνία κπνξνχλ λα δηαρεηξηζηνχλ επθνιφηεξα. 2 Ζ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ζηεξίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ζε θάζε κνξθνινγηθή αλάιπζε ππάξρνπλ δεπγάξηα ππνζέζεσλ ηα νπνία είλαη ακνηβαία απνθιεηφκελα ή κε εθηθηά. Αθνξά ζηελ απνζαθήληζε ησλ δηαθφξσλ ελλνηψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, ζηελ αλάπηπμε ηνπ δηαιφγνπ θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ γλσζηηθψλ πεδίσλ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηε δηαδηθαζία θαη ζηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ κνξθνινγηθνχ ρψξνπ ζε έλα επηρεηξεζηαθφ ππνζχλνιν κε δηαθνξεηηθέο δνκέο ηνπ ππφ εμέηαζε ζπζηήκαηνο.