ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΕ ΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ

Transcript

1 1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΣΕ ΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ

2

3 Ε Ν Ν Ο Ι Ε Σ

4 Αντικείμενο: Μνημεία αρχαιολογικοί χώροι Μνημείο είναι ότι είναι άξιο μνήμης ή φορέας μνήμης. Οι αρχαιολογικοί χώροι περιέχουν κατάλοιπα κατασκευών του παρελθόντος, τα οποία είναι μνημεία γιατί συνθέτουν ιστορία. Άρα και οι αρχαιολογικοί χώροι είναι μνημειακά σύνολα. Στον τίτλο η λέξη «μνημεία» χρησιμοποιείται (σε στενότερη έννοια) για τις ιστάμενες ή μεμονωμένες κατασκευές

5 Επεμβάσεις: Διατήρηση αποκατάσταση Διατήρηση: στερέωση, συντήρηση, διατήρηση Αποκατάσταση: στερέωση, αναστήλωση, διαμόρφωση

6 1. Διατήρηση του μνημείου σε ελεύθερο χώρο ορατό και ανοικτό στο ευρύ κοινό Α. Συντήρηση αναστήλωση όπου αυτή επιτρέπεται Β. Προστασία διαμόρφωση του όλου χώρου (δημιουργία υποδομής σε προσωπικό και υλικό για την λειτουργική κάλυψη του μνημείου Γ. Επιλογή των μερών του μνημειακού συνόλου που θα αποτελέσουν το έκθεμα (συντήρηση, συμπληρώσεις, εποπτικό υλικό Δ. αποτελεσματική προστασία μνημειακών καταλοίπων (στέγαστρα, φυσική απορροή ομβρίων υδάτων ή καταπολέμηση της βλαπτικής βλάστησης, διάδρομοι επίσκεψης) Ε) Χώροι εξυπηρέτησης κοινού (κέντρο ή σταθμοί, πληροφόρησης, εκδοτήρια, πωλητήρια πληροφοριακού υλικού, καντίνα, τουαλέτες) Στ. φύτευση όπου δεν απειλεί τα μνημεία και ενδεχομένως δημιουργία πάρκων

7 2. Διατήρηση του μνημείου ή του μνημειακού συνόλου εντός προστατευτικού κτίσματος (ιδανική για την προστασία) Α. Η μελέτη και η κατασκευή του προστατευτικού κτίσματος πρέπει να λαμβάνει αποτελεσματική πρόνοια κατασκευής του χωρίς βλάβη των υποκειμένων καταλοίπων (πλην φυσικά της απορροής των ομβρίων, της καταπολέμησης της βλάστησης και της φύτευσης) Β. Εξασφάλιση επαρκούς (υψηλής) χρηματοδότησης, Γ. Σαφή προγραμματισμό, Δ. Διεπιστημονική ομάδα με συνοχή, ειδικό προσωπικό, πρόβλεψη συνέχειας λειτουργίας του αναδεικνυόμενου χώρου και διατήρησης της διαμόρφωσης

8 3. Διατήρηση του μνημείου ή του μνημειακού συνόλου σε υπόγειο (ή pilotis) σύγχρονης οικοδομής Α. Η λύση αυτή επιλέγεται αφενός όταν η σύνθεση των αξιών των μνημειακών καταλοίπων επιβάλλει μεν την διατήρησή τους ορατών και προσιτών (δεν δικαιολογεί, όμως. το μεγάλο κόστος της δημιουργίας ενός ανεξάρτητου χώρου) Β. Όταν διαμορφωμένες καταστάσεις μη αναστρέψιμες ή δύσκολα αναστρέψιμες σε οικιστικά σύνολα ή άλλες έντονες κοινωνικές ανάγκες οδηγούν προς τη λύση αυτή. Γ. Η σύγχρονη οικοδομή μπορεί να είναι δημόσια ή ιδιωτική και το μνημειακό κατάλοιπο να διαμορφώνεται για να είναι επισκέψιμο από το κοινό ή απλώς να προστατεύεται μέσα στο υπόγειο και να είναι προσιτό μόνο σε μελετητές. Και στις δύο περιπτώσεις επιβάλλεται στον ιδιοκτήτη η σχετική υποχρέωση

9 4. Διατήρηση του μνημειακού καταλοίπου σε κατάχωση Α. Η λύση αυτή επιλέγεται όταν το κατάλοιπο μετά την εκτίμηση των αξιών που αντιπροσωπεύει κρίνεται ότι πρέπει να διατηρηθεί, αλλά όχι ορατό και επισκέψιμο. Β. Εάν η κατάχωση γίνεται για να δοθεί άδεια οικοδόμησης στον χώρο που καταλαμβάνει το κατάλοιπο, πρέπει να λαμβάνονται ασφαλή μέτρα προστασίας του. Η λύση της θεμελίωσης σε «κενά» σημεία του συμπλέγματος καταλοίπων πρέπει να αποφεύγεται και να προτιμάται η θεμελίωση με «ανεστραμμένη πλάκα».

10 5. Μεταφορά του μνημείου ή των μνημειακών καταλοίπων σε άλλο χώρο Η λύση αυτή είναι σπάνια, πολυέξοδη και στα όρια της επιστημονικής δεοντολογίας, αφού το μνημείο αποσπάται από το περιβάλλον στο οποίο δημιουργήθηκε. Ως τώρα έχει προκύψει σε ελάχιστες περιπτώσεις υψηλής αξίας μνημείου ή καταλοίπων και ιδιαίτερα επιτακτικής κοινωνικής ανάγκης επέμβασης στον χώρο του μνημείου (π.χ. μεταφορά αρχαιοτήτων από τον χώρο του σταθμού της Πλατείας Συντάγματος στην Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου, μεταφορά ναΐσκου στην Κηφισιά).

11 6. Απόσπαση χαρακτηριστικών τμημάτων του μνημείου και έκθεσής τους σε μουσείο ή αλλού Α. Η λύση αυτή της αποσπασματικής μεταφοράς, που συναντάται συχνά (π.χ. ψηφιδωτά αποσπώμενα από αρχαία κτίρια ή χριστιανικές εκκλησίες), είναι ακόμη λιγότερο δεοντολογική, αφού πλήττει την μορφή του καταλοίπου, το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο σύνολο καθεαυτό και με το τοπίο του. Β. Στην περίπτωση αυτή το αποσπώμενο και προστατευόμενο τμήμα υποβαθμίζεται σε «έργο τέχνης», ενώ το τμήμα που εγκαταλείπεται στον χώρο του, στερούμενο των χαρακτηριστικών του στοιχείων, χάνει μεγάλο μέρος των αξιών του και συνήθως, υποβαθμισμένο, υφίσταται κακή μεταχείριση (σχετικές αναφορές στο Νόμο 3028/2002 (άθρα 2, εδάφ. γγ, 6, παρ.3 και 20, παρ.1β), που όμως κρίνονται αρνητικές)

12 7. Διάλυση των μνημειακών καταλοίπων Α. Η λύση αυτή επιλέγεται όταν η σύνθεση των αξιών που αντιπροσωπεύουν τα κατάλοιπα είναι πολύ χαμηλή και υπάρχει σοβαρή σύγχρονη κοινωνική ανάγκη μεγάλης επέμβασης στον χώρο. Β. Στην περίπτωση αυτή χρειάζεται ιδιαίτερα προσεκτική εξέταση των αξιών, με συνεκτίμηση στις σωστικές ανασκαφές με τυχαία περιορισμένο πεδίο του παράγοντα της πιθανότητας να υπάρχουν στην περιοχή συνδεόμενα άγνωστα σημαντικότερα κατάλοιπα, και οπωσδήποτε πλήρης και εξαντλητική τεκμηρίωση και δημοσίευση πριν από την διάλυση. Γ. Η διάλυση πρέπει επίσης πάντοτε να γίνεται με αρχαιολογικό τρόπο, δηλαδή χειρονακτικά και με την παρουσία αρχαιολόγου, που θα παρακολουθεί τα διαλυόμενα για το ενδεχόμενο στοιχείων ή αντικειμένων που πρέπει να κρατηθούν.

13

14

15

16 Ανάδειξη: Η έννοια της ανάδειξης μνημείων αναπτύχθηκε πρόσφατα μέσα στο πλαίσιο της έννοιας της ολοκληρωμένης προστασίας της πολιτισμικής κληρονομιάς (Διακήρυξη Άμστερνταμ, 1975 και Σύμβαση Γρανάδας, 1985 και στην Σύμβαση της Βαλέτας 1992). Ολοκληρωμένη προστασία είναι η συνολική διαχείριση του μνημειακού αντικειμένου, που περιλαμβάνει όλη τη συστηματική συμπεριφορά μας προς τα μνημεία με δύο βασικούς άξονες:

17 Ανάδειξη: Πρώτος άξονας: όλες οι ενέργειες προστασίας μνημείων, ένταξη του θησαυρού της πολιτισμικής κληρονομιάς στη ζωή: Οι πέντε πρώτες ενέργειες της διαχείρισης: α) ενδιαφέρον, β) καταγραφή ή αναζήτηση του μνημειακού αντικειμένου, γ) έρευνα για τη γνώση, την κατανόηση και την ερμηνεία του, δ) αξιολόγηση και καθορισμός της μεταχείρισής του, ε) η μέριμνα και η διαδικασία για την προστασία και την μεταχείρισή του, καθώς και οι τυχόν ενέργειες αποκατάστασής του.

18 Ανάδειξη: Δεύτερος άξονας: α) Ενημέρωση και εκπαίδευση του ευρέως κοινού για την πρόσληψη του πολιτισμικού περιεχομένου των μνημείων, β) εκλαΐκευση της εικόνας των μνημειακών χώρων, γ) δημιουργία ελκυστικών συνθηκών για τη βίωσή της, δ) απόδοση των μνημείων, όπου είναι δυνατόν, σε σύγχρονες χρήσεις, ε) ένταξή των μνημείων στον χωροταξικό σχεδιασμό, στ) ένταξη των μνημείων στην οικονομική και κοινωνική ζωή ζ) συλλογική ευθύνη της προστασίας

19 Η ανάδειξη περιλαμβάνει την αποκατάσταση διαμόρφωση από τον πρώτο άξονα, απαραίτητες για την ενεργοποίηση του δεύτερου άξονα, δηλαδή α) ενίσχυση των αξιών του μνημείου με συντήρηση του υλικού του, αποκαταστάσεις και συμπληρώσεις για βελτίωση της αναγνωσιμότητάς του, β) διάχυση της πληροφόρησης για το μνημείο ή μνημειακό σύνολο, γ) μέτρα για την προσέλκυση του κόσμου στην βίωση του μνημείου ως ζωντανού στοιχείου της καθημερινής ζωής, δ) ένταξη του μνημείου στην κοινωνική και οικονομική ζωή.

20 Ανάδειξη: προϋποθέτει εκτίμηση και επιλογή, έχει διαβαθμισμένους στόχους, οι επεμβάσεις της καθορίζονται εν πολλοίς από τις αξίες που αντιπροσωπεύει το αναδεικνυόμενο μνημείο.

21

22 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΑ

23 Προϊστορικά και Κλασικά μνημεία

24 Βυζαντινά Τουρκοκρατία Νεότερα

25 ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

26 Προϊστορία Ακρωτήρι Θήρας Μοναδικά ιστορικά τεκμήρια

27 Ιστορικοί χρόνοι Πρόσθετα στοιχεία Υδραγωγείο Νάξου Ευπαλίνειο Σάμου

28 Ιστορικοί χρόνοι Πρόσθετα στοιχεία Εργαστήριο Φειδία

29 Παρθενών, π. Χ. Πρώτος ναός της Αφαίας στην Αίγινα, 560 π. Χ.

30 Ιστορικότητα της δομής

31 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ

32 Εν χρήσει Θέατρο Επιδαύρου Τζαμί στη Ρόδο Κτίριο Weiler Μακρυγιάννη

33 Μνημεία ιστάμενα Αθήνα Αγοραίος Κολωνός Ναός Ηφαίστου Θήρα Μεγαλοχώρι Άγ. Νικόλαος Μαρμαρίτης Θήρα

34 Μνημεία- ερείπια Ναός Ποσειδώνος Σούνιο Πύργος Χειμάρρου Νάξος

35 Ιερό στο Φλεριό Μελάνων Νάξου Λείψανα μνημείων

36 Λείψανα μνημείων Ιστορικοί τόποι / Τόποι του μύθου Αρχαία Συντάγματος - Πανεπιστημιόπολη Τρόπαιο Μαραθώνα

37 Λείψανα ανθρώπινης δραστηριότητας μη συνδεδεμένα με το έδαφος Ημίεργος κούρος Νάξου Προϊστορική ταφή στο Κυνόρτιο Επιδαύρου Πινάκιο με πυρήνες ελαιών από το Ζάκρο της Κρήτης

38 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ

39 Σαγκρί Νάξου Αρχαϊκός ναός Εντοπισμός

40 Εντοπισμός Βυζαντινός ναός Αγ. Γεωργίου στα Ύρια Αρχαίοι ναοί στα Ύρια

41 Υδραγωγείο Νάξου Εντοπισμός

42 Ανάκτηση προληπτική προστασία Ναός Υρίων Νάξου

43 Ανάκτηση προληπτική προστασία

44 Συντήρηση

45 Ερμηνεία

46 Διαμόρφωση / Νέα Χρήση

47 Διατήρηση επί τόπου / Μεταφορά

48 Διάλυση

49 Βιβλιογραφία: Barker, Philip, 1993, Techniques of archaeological excavation, 3rd ed., London. Θέμελης, Π., 1985, Εγχειρίδιο ανασκαφικής τεχνικής, Πανεπιστημιακές Σημειώσεις, Πανεπιστήμιο Κρήτης. Λαμπρινουδάκης Β., 2010, Η διαμόρφωση και η ωρίμανση της έννοιας της διαχείρισης μνημείων στην Ελλάδα κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια στο Μπούρας Χ. / Τουρνικιώτης, Π. (επιμ.), Συντήρηση, αναστήλωση και αποκατάσταση μνημείων στην Ελλάδα, , Π.Ι.Ο.Π., Αθήνα. Λυριντζής, Ι., 2005, Φυσικές Επιστήμες στην Αρχαιολογία, Αθήνα Μαλλούχου Tufano Φ., 2004, Προστασία και Διαχείριση Μνημείων. Ιστορικές και θεωρητικές προσεγγίσεις από την Αρχαιότητα έως τις μέρες μας, Αθήνα Μαστραντώνης Π., 2008, Διαχείριση αρχαιολογικών έργων. Θεωρητικό πλαίσιο και ανάπτυξη εξειδικευμένων εργαλείων, Αθήνα, σ Westman, A. (εκδ.), 1994, Archaeological site manual, 3rd. ed., London