Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Δώδεκα θέσεις πάνω στην Αντι-εξουσία John Holloway

Transcript

1 ΔΩΔΕΚΑ ΘΕΣΕΙΣ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙ-ΕΞΟΥΣΙΑ του μετάφραση Πάνος Αγγελόπουλος 1. Το σημείο αφετηρίας είναι η πράξη της άρνησης Εν αρχή ην η κραυγή και όχι ο λόγος: μια κραυγή απέναντι στον ακρωτηριασμό των ανθρώπινων ζωών από τον καπιταλισμό, μια κραυγή θλίψης, μια κραυγή φρίκης, μια κραυγή οργής, μια κραυγή άρνησης: ΟΧΙ! Η σκέψη, για να πει την αλήθεια της κραυγής, πρέπει να είναι αρνητική. Δεν θέλουμε να καταλάβουμε τον κόσμο αλλά να τον αρνηθούμε. Έργο της θεωρίας είναι να εννοιολογεί αρνητικά τον κόσμο χωρίς να διακρίνεται από την πρακτική αλλά σαν μια στιγμή της πρακτικής, σαν ένα μέρος του αγώνα για την αλλαγή του κόσμου, για να τον καταστήσει άξιο της ανθρωπότητας. Αλλά, μετά απ ό,τι έχει ήδη συμβεί, πώς γίνεται μόλις και να αρχίζουμε να ονειρευόμαστε την αλλαγή του κόσμου; 2. Ένας αξιοπρεπής κόσμος δεν μπορεί να προκύψει από την δράση του κράτους Κατά το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου αιώνα, οι προσπάθειες για τη δημιουργία ενός κόσμου αντάξιου της ανθρωπότητας επικεντρώθηκαν στο κράτος και στην ιδέα περί κατάκτησης της κρατικής εξουσίας. Οι βασικές πολεμικές (μεταξύ μεταρρυθμιστών και επαναστατών) αφορούσαν στον τρόπο κατάκτησης της κρατικής εξουσίας, με μέσα κοινοβουλευτικά ή εξωκοινοβουλευτικά. Ωστόσο, η ιστορία του 20 ου αιώνα μας κάνει να σκεφτούμε πως το ζήτημα του τρόπου κατάκτησης της κρατικής εξουσίας δεν ήταν εν τέλει και τόσο αποφασιστικής σημασίας. Όποια μορφή κι αν πήρε, η κατάκτηση της κρατικής εξουσίας δεν επέτρεψε την πραγματοποίηση των αλλαγών που ήλπιζαν οι πρωταγωνιστές της. Ούτε μεταρρυθμιστικές ούτε επαναστατικές κυβερνήσεις κατόρθωσαν να αλλάξουν ριζικά τον κόσμο. Είναι εύκολο να κατηγορήσει κανείς τους καθοδηγητές αυτών των κινημάτων για προδοσία. Το ότι θα μπορούσαν μάλιστα να υπάρχουν τόσες προδοσίες υποδηλώνει ότι η αποτυχία των ριζοσπαστικών κυβερνήσεων, είτε σοσιαλιστικών είτε κομμουνιστικών, έχει πιο βαθιές ρίζες. Αυτό που αποκλείει την ευόδωση οποιασδήποτε ριζικής αλλαγής στην κοινωνία είναι το ίδιο το κράτος. Κι αυτό γιατί το ίδιο το κράτος είναι μια μορφή κοινωνικής σχέσης που εγγράφεται στο σύνολο των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων. Το κράτος σαν αρχή που διακρίνεται από την κοινωνία, ανεξάρτητα από το περιεχόμενο της πολιτικής του, συμμετέχει ενεργά σε μια διαδικασία διαχωρισμού: πρόκειται για τη διαδικασία διαχωρισμού των ανθρώπων από τον έλεγχο της ίδιας της ζωής τους. Ο καπιταλισμός δεν είναι τίποτε άλλο πέραν τούτου: διαχωρισμός των ανθρώπων από την ίδια τους την δράση. Κατ αυτόν τον τρόπο, μια πολιτική με άξονα το κράτος αναπαράγει αναπόφευκτα στους κόλπους της την ίδια διαδικασία διαχωρισμού, διακρίνοντας τους καθοδηγητές από τους καθοδηγούμενους, τη σοβαρή πολιτική δράση από την επιπόλαιη προσωπική δραστηριότητα. Μια πολιτική με άξονα το κράτος αντί να οδηγεί σε μια ριζική αλλαγή της κοινωνίας, οδηγεί στη σταδιακή υποτέλεια της αντίθεσης στη λογική του καπιταλισμού. Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί η ιδέα ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο χρησιμοποιώντας το κράτος δεν ήταν παρά μια ψευδαίσθηση. 3. Σήμερα, ο μόνος τρόπος για να συλλάβουμε μια ριζική αλλαγή δεν μπορεί πλέον να αναφέρεται στην κατάκτηση της εξουσίας αλλά μόνο στην κατάλυση της εξουσίας. Η επανάσταση είναι πιο επείγουσα παρά ποτέ. Η φρίκη που γεννά η καπιταλιστική οργάνωση της κοινωνίας γιγαντώνεται. Αν η επανάσταση μέσα από την κατάκτηση της κρατικής εξουσίας αποδείχθηκε μια ψευδαίσθηση, κάτι τέτοιο δεν σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε την ίδια την ιδέα της επανάστασης. Πρέπει όμως να την συλλάβουμε με άλλους όρους: όχι ως Σελίδα 1 / 6

2 κατάκτηση της εξουσίας, αλλά ως κατάλυση της εξουσίας. 4. Ο αγώνας για την κατάλυση της εξουσίας είναι αγώνας για τη χειραφέτηση της «δύναμης» (potentia) από την «εξουσία» (potestas). Για να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε την αλλαγή του κόσμου χωρίς την κατάληψη της εξουσίας, πρέπει να προβούμε σε μια διάκριση ανάμεσα σε δύναμη-δράση (potentia) και εξουσία-κυριαρχία (potestas). Σε κάθε προσπάθεια αλλαγής της κοινωνίας παρεμβαίνει το πράττειν, η δραστηριότητα. Το πράττειν με τη σειρά του εμπεριέχει την ικανότητα που έχουμε να δρούμε, τη δύναμη-δράση. Χρησιμοποιούμε συχνά τη λέξη «δύναμη» υπό αυτή την έννοια, σαν κάτι το θετικό, όταν μια κοινή πράξη μαζί με άλλους (μια διαδήλωση ή ακόμα κι ένα σεμινάριο) μας δίνει μια αίσθηση δύναμης. Η δύναμη υπό αυτή την έννοια βρίσκει το θεμέλιό της στο πράττειν: είναι η δύναμη-δράση. Η δύναμη-δράση είναι πάντα κοινωνική, απορρέει πάντα από την κοινωνική ροή του πράττειν. Η ικανότητά μας να πράττουμε είναι προϊόν του πράττειν των άλλων και δημιουργεί τις συνθήκες για το επερχόμενο πράττειν κι άλλων ακόμα. Δεν μπορούμε να φανταστούμε ένα πράττειν που να μην εγγράφεται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στο πράττειν άλλων, στο παρελθόν, το παρόν, το μέλλον. 5. Η δύναμη-δράση έχει μετασχηματιστεί, μετασχηματίζεται σε εξουσία-κυριαρχία όταν διακόπτεται το πράττειν. Ο μετασχηματισμός της δύναμης-δράσης σε εξουσία-κυριαρχία ενέχει την τομή της κοινωνικής ροής του πράττειν. Αυτοί που ασκούν την εξουσία-κυριαρχία διαχωρίζουν από το πράττειν των άλλων το προϊόν και το οικειοποιούνται. Η οικειοποίηση αυτού του προϊόντος είναι επίσης η οικειοποίηση των μέσων παραγωγής του, κι είναι αυτό ακριβώς που επιτρέπει στους ισχυρούς να ελέγχουν το πράττειν των πρωταγωνιστών. Οι πρωταγωνιστές (τα ανθρώπινα όντα νοημένα σαν ενεργητικά υποκείμενα) διαχωρίζονται από το προϊόν τους, από τα μέσα παραγωγής και από το ίδιο το πράττειν. Σαν πρωταγωνιστές, διαχωρίζονται από τους ίδιους τους τούς εαυτούς. Αυτός ο διαχωρισμός, που βρίσκεται στη βάση κάθε κοινωνίας όπου κάποιοι ασκούν εξουσία πάνω σε άλλους, στον καπιταλισμό φθάνει στην κορύφωσή του. Η κοινωνική ροή του πράττειν διακόπτεται. Η δύναμη-δράση μετασχηματίζεται σε εξουσία-κυριαρχία. Αυτοί που ελέγχουν το πράττειν των άλλων εμφανίζονται σαν οι πρωταγωνιστές αυτής της κοινωνίας και αυτοί των οποίων το πράττειν οικειοποιούνται οι πρώτοι γίνονται αόρατοι, δίχως φωνή, δίχως πρόσωπο. Η δύναμη-δράση δεν εγγράφεται πλέον σε μια κοινωνική ροή, παίρνει τη μορφή μιας προσωπικής δύναμης. Για την πλειοψηφία της κοινωνίας, η δύναμη-δράση μεταμορφώνεται στο αντίθετό της, σε αδυναμία, ή το πολύ-πολύ σε δύναμη να πράττει κανείς ό,τι αποφασίζουν άλλοι. Για τους ισχυρούς, η δύναμη-δράση μετασχηματίζεται σε εξουσία-κυριαρχία, σε εξουσία να πουν στον άλλο αυτό που πρέπει να κάνει, μέσα σε μια σχέση εξάρτησης από το πράττειν του άλλου. Στη σημερινή κοινωνία, η δύναμη-δράση υφίσταται υπό τη μορφή της ίδιας της άρνησής της, υπό τη μορφή της εξουσίας-κυριαρχίας. Η δύναμη-δράση υπάρχει υπό την μορφή ακριβώς της άρνησής της. Κάτι τέτοιο όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει πια. Υπάρχει, αλλά σαν άρνηση, μέσα στον ανταγωνισμό με την ίδια την μορφή ύπαρξής της σαν εξουσία-κυριαρχία. 6. Η τομή του πράττειν συνιστά τομή κάθε τρόπου της κοινωνίας, τομή καθενός από τους τρόπους που Σελίδα 2 / 6

3 προσιδιάζουν σε εμάς τους ίδιους Ο διαχωρισμός του πράττειν και των πρωταγωνιστών/ παραγωγών από το προϊόν της πράξης τους κάνει τα πρόσωπα να μην θεωρούν τους εαυτούς του πρωταγωνιστές/ παραγωγούς, αλλά ιδιοκτήτες (ή μή-ιδιοκτήτες) του προϊόντος (που θεωρείται πλέον σαν ένα αντικείμενο διαχωρισμένο από την πράξη). Οι σχέσεις μεταξύ προσώπων υπάρχουν σαν σχέσεις μεταξύ πραγμάτων και οι άνθρωποι υπάρχουν, όχι ως πρωταγωνιστές/ παραγωγοί, αλλά σαν παθητικοί φορείς των πραγμάτων. Αυτός ο διαχωρισμός των πρωταγωνιστών από το πράττειν και συνεπεία τούτου και από τους ίδιους τους εαυτούς τους έχει καταδειχθεί σε διάφορα κείμενα υπό όρους άρρηκτα δεμένους: αλλοτρίωση (νεαρός Μάρξ), φετιχισμός (ώριμος Μάρξ), πραγμοποίηση (Λούκατς), πειθαρχία (Φουκώ) ή ταύτιση (Αντόρνο). Κάθε ένας από τους παραπάνω όρους δηλώνει με σαφήνεια ότι η δύναμη-δράση δεν μπορεί να νοηθεί σαν κάτι εξωτερικό σε εμάς, αλλά ότι, απεναντίας, εμποτίζει κάθε τρόπο της ύπαρξής μας. Όλοι αυτοί οι όροι αναφέρονται σε μια αποοστέωση της ζωής, συνιστούν ένα πρόσχωμα στην κοινωνική ροή του πράττειν, μια συρρίκνωση του δυνατού. Το πράττειν μετασχηματίζεται σε είναι: αυτή είναι η ουσία της εξουσίας-κυριαρχίας. Ενώ το πράττειν σημαίνει ότι είμαστε και δεν είμαστε, η τομή του πράττειν εκμηδενίζει το «δεν είμαστε». Δεν μας μένει παρά το «είμαστε». Το «δεν είμαστε» έχει ξεχαστεί και εκδιωχτεί στην τάξη της καθαρής ουτοπίας. Δεν υπάρχει πλέον ως δυνατό. Ο χρόνος ομογενοποιείται. Το μέλλον είναι τώρα η προέκταση του παρόντος, το παρελθόν ο πρότερος βίος του παρόντος. Κάθε πράττειν, κάθε κίνηση εγγράφεται στην προέκταση αυτού που είναι. Μπορεί να είναι υπέροχο να ονειρεύεται κανείς έναν κόσμο άξιο της ανθρωπότητας αλλά δεν πρόκειται για τίποτε άλλο παρά για ένα όνειρο. Η κατάσταση της εξουσίας-κυριαρχίας είναι η κατάσταση του «έτσι είναι τα πράγματα», η κατάσταση της ταυτότητας. 7. Συμμετέχουμε στην τομή του ίδιου μας του πράττειν, στην κατασκευή της ίδιας μας της υποταγής Σαν πρωταγωνιστές διαχωρισμένοι από το ίδιο μας το πράττειν, αναπαράγουμε την ίδια την υποταγή μας. Ως εργαζόμενοι αναπαράγουμε το κεφάλαιο που μας εξουσιάζει. Ως πανεπιστημιακοί καθηγητές παίζουμε έναν ενεργητικό ρόλο στην θεώρηση της κοινωνίας ως ταυτότητας, στον μετασχηματισμό του πράττειν σε είναι. Όταν ορίζουμε, κατηγοριοποιούμε, ποσοτικοποιούμε, όταν δηλώνουμε ότι το αντικείμενο των κοινωνικών σπουδών είναι η κατανόηση της κοινωνίας τέτοια που είναι ή όταν, πάλι, ισχυριζόμαστε ότι μελετάμε αντικειμενικά την κοινωνία σαν να επρόκειτο για ένα εξωτερικό αντικείμενο συμμετέχουμε ενεργά στην άρνηση του πράττειν, στην διάκριση του υποκειμένου από το αντικείμενο, στο διαζύγιο μεταξύ πρωταγωνιστή /παραγωγού και προϊόντος. 8. Δεν υπάρχει καμία συμμετρία μεταξύ δύναμης-δράσης και εξουσίας-κυριαρχίας Η εξουσία-κυριαρχία είναι τομή και άρνηση του πράττειν. Είναι η ενεργητική και επαναλαμβανόμενη άρνηση της κοινωνικής ροής του πράττειν, του εμείς που συγκροτούμε δια μέσου του κοινωνικού πράττειν. Είναι παράλογο να θεωρήσουμε ότι η κατάκτηση της εξουσίας-κυριαρχίας μπορεί να οδηγήσει στην χειραφέτηση αυτού που η ίδια αρνείται. Η δύναμη-δράση είναι κοινωνική. Είναι η συγκρότηση του εμείς, η πρακτική της αμοιβαίας αναγνώρισης της αξιοπρέπειας. Η κίνηση της δύναμης-δράσης ενάντια στην εξουσία-κυριαρχία δεν μπορεί να θεωρηθεί σαν αντιεξουσία (όρος Σελίδα 3 / 6

4 που προϋποθέτει μια συμμετρία μεταξύ εξουσίας και αντι-εξουσίας) αλλά σαν μια αντιεξουσιαστικότητα (όρος που για μένα προϋποθέτει μια πλήρη ασυμμετρία ανάμεσα στην εξουσία και τον αγώνα μας). 9. Η εξουσία-κυριαρχία φαίνεται να έχει εισδύσει τόσο βαθιά μέσα μας ώστε μόνο μια εξωτερική δύναμη να φαντάζει ως δυνατή λύση. Κάτι τέτοιο όμως δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση μια λύση Καταλήγουμε εύκολα σε πολύ απαισιόδοξα συμπεράσματα αναφορικά με τη σύγχρονη κοινωνία. Οι αδικίες, η βία και η εκμετάλευση ουρλιάζουν στα αυτιά μας χωρίς να διαφαίνεται μια δυνατή διέξοδος. Η εξουσία-κυριαρχία φαίνεται να εμποτίζει κάθε έκφανση της ύπαρξής μας με τόσο καταλυτικό τρόπο ώστε είναι δύσκολο να φανταστούμε την ύπαρξη «επαναστατικών μαζών». Στο παρελθόν, η βαθιά εσωτερίκευση της καπιταλιστικής κυριαρχίας έκανε πολλούς να αναζητήσουν τη λύση σε ένα κόμμα της πρωτοπορίας. Απ ό,τι όμως αποδείχτηκε κάτι τέτοιο δεν αποτέλεσε σε καμία περίπτωση μια λύση αλλά ερχόταν απλά να αντικαταστήσει μια μορφή εξουσίας-κυριαρχίας με μια άλλη. Η διάψευση της ελπίδας οδηγεί εύκολα σε μια απαισιόδοξη θέση. Η πρώτη κραυγή οργής απέναντι στη φρίκη του καπιταλισμού δεν μας εγκαταλείπει, μαθαίνουμε να ζούμε αυτή τη φρίκη με την κραυγή στα αυτιά μας. Δεν γινόμαστε ζηλωτές του καπιταλισμού αλλά αναγνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα εναντίον του. Η διάψευση της ελπίδας οδηγεί κατευθείαν στην ταύτιση, στην αποδοχή ότι τα πράγματα είναι όπως είναι. Έτσι όμως συμμετέχουμε στον διαχωρισμό ανάμεσα σε πράττειν και προϊόν. 10. Ο μόνος τρόπος να σπάσουμε αυτόν τον κατά τα φαινόμενα φαύλο κύκλο της εξουσίας είναι να δούμε ότι η μεταμόρφωση της εξουσίας-πράττειν σε εξουσία-κυριαρχία είναι μια διαδικασία που συνεπάγεται αναγκαία την ύπαρξη του αντιθέτου της: η φετιχοποίηση συνεπάγεται την αντι-φετιχοποίηση. 11. Πολύ συχνά, η αλλοτρίωση (φετιχισμός, πραγμοποίηση, πειθαρχία, ταύτιση, κ.λπ.) θεωρείται σαν μια τετελεσμένη κατάσταση. Γίνεται λόγος για καπιταλιστικές μορφές κοινωνικών σχέσεων σαν αυτές να είχαν καθοριστεί από την αυγή ήδη του καπιταλισμού για να διατηρηθούν μέχρις ότου ένα άλλο σύστημα παραγωγής αντικαταστήσει τον καπιταλισμό. Υπό άλλους όρους, διακρίνουμε συγκρότηση και ύπαρξη: θέτουμε τη συγκρότηση του καπιταλισμού σε ένα ιστορικό παρελθόν και αποδεχόμαστε ότι η τωρινή του ύπαρξη είναι σταθερή. Μια τέτοια άποψη τρέφει αναπόφευκτα την απαισιοδοξία. Αν αντίθετα δούμε στον διαχωρισμό πράττειν και προϊόντος κάτι που δεν ολοκληρώνεται αλλά συνιστά μια διαδικασία, ο κόσμος αρχίζει να ανοίγεται. Το ίδιο το γεγονός ότι κάνουμε λόγο για αλλοτρίωση δηλώνει ότι η αλλοτρίωση δεν μπορεί να είναι απόλυτη. Αν διαχωρισμός, αλλοτρίωση, κ.λπ.... νοηθούν σαν μια διαδικασία τότε προϋποθέτουμε ότι η εξέλιξή τους δεν είναι προκαθορισμένη, ότι ο μετασχηματισμός της δύναμης-δράσης σε εξουσία-κυριαρχία μένει ένα ερώτημα ανοικτό και αναπάντητο. Όταν μιλάμε για διαδικασία μιλάμε για κίνηση του γίγνεσθαι, κι αυτό που τελεί σε διαδικασία (η αλλοτρίωση) ταυτόχρονα είναι και δεν είναι. Έτσι η αλλοτρίωση είναι μια κίνηση που αντιτίθεται στην ίδια της την άρνηση, στην αντι-αλλοτρίωση. Η ύπαρξη της εξουσίας-κυριαρχίας συνεπάγεται την ύπαρξη της αντί - εξουσίας-κυριαρχίας ή, με άλλα λόγια, την κίνηση χειραφέτησης της δύναμης-δράσης. Σελίδα 4 / 6

5 Αυτό που υπάρχει υπό τη μορφή της άρνησής του, αυτό που υπάρχει υπό τον τρόπο του να γίνεται αρνητό, υπάρχει πραγματικά, ανεξάρτητα από την άρνησή του, σαν άρνηση της διαδικασίας της άρνησης. Ο καπιταλισμός είναι θεμελιωμένος στην άρνηση της δύναμης-δράσης, της ανθρωπότητας, της δημιουργικότητας, της αξιοπρέπειας: ωστόσο, όλα αυτά είναι πραγματικά. Οι Ζαπατίστας είναι η απόδειξη, η αξιοπρέπεια υπάρχει ανεξάρτητα από την άρνησή της. Δεν υπάρχει διαχωρισμένη αλλά υπό την μοναδική μορφή που μπορεί να πάρει στην κοινωνία μας, αυτήν του αγώνα ενάντια στην ίδια την άρνησή της. Όπως ακριβώς υπάρχει η δύναμη-δράση, όχι σαν ένα χαμένο νησί στον ωκεανό της εξουσίας-κυριαρχίας αλλά υπό τη μοναδική μορφή που μπορεί να υπάρξει, αυτή του αγώνα ενάντια στην ίδια της την άρνηση. Η ελευθερία, επίσης, υπάρχει όχι με τον τρόπο που την αναπαριστούν οι φιλελεύθεροι, ένα πράγμα που θα μπορούσε να είναι πέρα από τους κοινωνικούς ανταγωνισμούς, αλλά μόνο υπό τη μορφή που μπορεί να πάρει σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από σχέσεις κυριαρχίας, αυτή του αγώνα ενάντια σε αυτήν την κυριαρχία. Η ελπίδα γεννιέται από την πραγματική και υλική ύπαρξη αυτού που τελεί υπό την μορφή της ίδιας του άρνησής του. 12. Η δυνατότητα ριζικής αλλαγής της κοινωνίας εξαρτάται από την υλική δύναμη αυτού που υπάρχει υπό την μορφή της άρνησής του Η υλική δύναμη της άρνησης εκδηλώνεται υπό διαφορετικές μορφές. Την βλέπουμε αρχικά στους αναρίθμητους αγώνες που δεν προτίθενται να κατακτήσουν και να ασκήσουν την εξουσία πάνω στον άλλο, αλλά απλά να επιβεβαιώσουν την δύναμη-δράση μας, την αντίστασή μας ενάντια στην κυριαρχία πάνω στον άλλο. Αυτοί οι αγώνες παίρνουν πολύ διαφορετικές μορφές, από εξεγέρσεις μέχρι μάχες για την κατάκτηση ή την υπεράσπιση του ελέγχου πάνω στη διαδικασία της εργασίας, την πρόσβαση στην εκπαίδευση ή στις υπηρεσίες της υγείας, ή ακόμα από μάχες για την επιβεβαίωση της αξιοπρέπειας μέχρι πιο επιμέρους αγώνες, που συχνά περιορίζονται στη σιωπή του οίκου. Ο αγώνας για την αξιοπρέπεια γι αυτό που αρνείται η σύγχρονη κοινωνία παίρνει εξίσου συχνά μορφές που δεν είναι έκδηλα πολιτικές: στη λογοτεχνία, τη μουσική, τα παραμύθια. Ο αγώνας ενάντια στην απανθρωπιά είναι πανταχού παρών, στο μέτρο που είναι σύμφυτος με την ύπαρξή μας ως ανθρώπινων όντων. Τη δύναμη της άρνησης την βλέπουμε επίσης στην εξάρτηση της εξουσίας-κυριαρχίας από αυτό το οποίο αρνείται. Αυτοί που κατέχουν την εξουσία-κυριαρχία και την ασκούν υποδεικνύοντας σε άλλους τι πρέπει να κάνουν, εξαρτώνται πάντα για να υπάρξουν από το πράττειν των άλλων. Όλη η ιστορία της κυριαρχίας μπορεί να ιδωθεί σαν ένας αγώνας των ισχυρών να απελευθερωθούν από την εξάρτησή τους από τους κυριαρχούμενους. Κατ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να αναγνώσουμε το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, όχι μόνο σαν την πάλη των δουλοπάροικων για να απελευθερωθούν από τους αφέντες τους αλλά και σαν πάλη των αφεντών να απελευθερωθούν από τους δουλοπάροικους μετατρέποντας την εξουσία τους σε χρήμα και κατά συνέπεια σε κεφάλαιο. Μπορούμε να αναγνώσουμε την ίδια πρόθεση απελευθέρωσης από τους εργάτες στην εισαγωγή της μηχανής και στη μαζική μετατροπή του παραγωγικού κεφαλαίου σε χρηματικό κεφάλαιο που παίζει κεφαλαιώδη ρόλο στον σύγχρονο καπιταλισμό. Σε κάθε όμως περίπτωση η προσπάθεια των ισχυρών να αποφύγουν τους πρωταγωνιστές/ παραγωγούς αποδεικνύεται μάταιη. Η εξουσία-κυριαρχία δεν μπορεί να είναι άλλο πράγμα από τη μεταμόρφωση της δύναμης-δράσης. Οι κυρίαρχοι δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να απελευθερωθούν από την εξάρτησή τους από τους κυριαρχούμενους. Τελικά, αυτή η εξάρτηση αντανακλάται στην αστάθεια των ισχυρών, στην επικείμενη κρίση του κεφαλαίου. Η Σελίδα 5 / 6

6 απόπειρα του κεφαλαίου να αποφύγει την εργασία η αντικατάσταση των εργατών από μηχανές ή η μετατροπή του κεφαλαίου σε χρηματικό κεφάλαιο θέτει το κεφάλαιο ενώπιον της έσχατης εξάρτησής του από την εργασία (με άλλα λόγια, την ικανότητά του να μετατρέπει το ανθρώπινο πράττειν σε αφηρημένη εργασία, παραγωγό αξίας) υπό την μορφή της πτώσης των ποσοστών κέρδους. Αυτό που γίνεται έκδηλο στην κρίση, είναι η δύναμη αυτού που αρνείται το κεφάλαιο, δηλαδή της μη υποτελούς δύναμης-δράσης. Η επανάσταση είναι επείγουσα αλλά αβέβαιη, είναι ένα ερώτημα χωρίς απάντηση Οι ορθόδοξες μαρξιστικές θεωρίες θέλησαν να θεμελιώσουν τη βεβαιότητα στην επανάσταση υποστηρίζοντας ότι η ιστορική εξέλιξη οδηγεί αναπόφευκτα σε μια κομμουνιστική κοινωνία. Αυτή η αντίληψη αποδείχτηκε βαθύτατα εσφαλμένη: καμία βεβαιότητα δεν μπορεί να εγγραφεί στη δημιουργία μιας κοινωνίας που αυτο-προσδιορίζεται. Η βεβαιότητα δεν μπορεί να αντιστοιχεί παρά στο πεδίο της κυριαρχίας. Η βεβαιότητα βρίσκεται στην ομογενοποίηση του χρόνου, στην παγίωση του πράττειν σε είναι. Ο αυτοπροσδιορισμός είναι εξ ορισμού αβέβαιος. Ο θάνατος των παλιών ψευδαισθήσεων είναι μια απελευθέρωση. Παρομοίως, η επανάσταση δεν μπορεί να γίνει αντιληπτή σαν μια απάντηση, αλλά μόνο σαν μια ερώτηση, σαν μια αναζήτηση της ολοκλήρωσης της αξιοπρέπειας. Pregutando caminamos: από ερώτηση σε ερώτηση διανοίγουμε έναν δρόμο. Αναφορές T.W. Adorno: La Dialectique n e gative Ernst Bloch : Le principe Esperance Michel Foucault : Surveiller et Punir : «Teoria volcanica Bajo el Volcan», σσ Georg Lukaks: Histoire et Conscience de classe Karl Marx : Manuscrits economico-philosophiques de 1844 Karl Marx : Le Capital Σελίδα 6 / 6