Γλωσσική και μουσική αντίληψη: αυτόνομα ή αλληλοεπικαλυπτόμενα γνωσιακά (νευρωνικά) υποσυστήματα;

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Γλωσσική και μουσική αντίληψη: αυτόνομα ή αλληλοεπικαλυπτόμενα γνωσιακά (νευρωνικά) υποσυστήματα;"

Transcript

1 Γλωσσική και μουσική αντίληψη: αυτόνομα ή αλληλοεπικαλυπτόμενα γνωσιακά (νευρωνικά) υποσυστήματα; Δρ. Γεώργιος Παπαδέλης, Επίκουρος Καθηγητής Τμήματος Μουσικών Σπουδών, Α.Π.Θ. 1. Εισαγωγή Η γλωσσική λειτουργία και η αποκαλούμενη «μουσική συμπεριφορά» αποτελούν δύο θεμελιώδεις συνιστώσες του ανθρώπινου γνωστικού συστήματος. Πολύ συχνά στη σχετική βιβλιογραφία γίνονται αναφορές στη «γλώσσα της μουσικής» ή ακόμη και στη «μουσική της γλώσσας». Πέρα από το γεγονός ότι οι εκφράσεις αυτές μπορεί να χρησιμοποιούνται ως ένα είδος μεταφοράς ή και λογοπαίγνιου από πλευράς του συγγραφέα προκειμένου να υπερτονίσει τη σχέση ανάμεσα στη γλώσσα και τη μουσική, εντούτοις εύλογα απορρέουν από αυτές κάποια βασικά ερωτήματα: Είναι η μουσική ένα είδος γλώσσας παρόμοιο με τη φυσική γλώσσα που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να επικοινωνούν μεταξύ τους; Παρατηρούνται στη μουσική μορφολογικά και συντακτικά φαινόμενα, ανάλογα με αυτά της γλώσσας; Η αντίστροφα, μπορούμε να εντοπίσουμε στη γλώσσα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που θεωρούνται θεμελιώδη στη μουσική, όπως για παράδειγμα η μελωδία, ο ρυθμός, ή άλλα μορφολογικά στοιχεία της μουσικής, τα οποία επιπρόσθετα να παίζουν κάποιο σημαντικό ρόλο στη γλώσσα από λειτουργικής πλευράς; Προκειμένου να δώσουμε κάποιες ικανοποιητικές απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά επισημαίνοντας επίσης, τα κριτήρια με βάση τα οποία μπορούμε να περιγράψουμε τα κοινά στοιχεία, αλλά και τις διαφορές μεταξύ γλώσσας και μουσικής, θα χρησιμοποιήσουμε ως αφετηρία και βάση για τη συζήτηση αυτή, κάποιον από τους πρόσφατους ορισμούς για τη γλώσσα μέσα από το χώρο της σύγχρονης γλωσσολογίας. Όπως λοιπόν, αναφέρει ο Pinker στο βιβλίο του «The language instinct» (Το γλωσσικό ένστικτο), «Η γλώσσα είναι μια σύνθετη και εξειδικευμένη ικανότητα, που αναπτύσσεται στο παιδί αυθόρμητα και χωρίς συνειδητή προσπάθεια ή με τη βοήθεια κάποιας μορφής τυπικής εκπαιδευτικής διαδικασίας, αποκτάται (εγκαθιδρύεται) χωρίς έκδηλη επίγνωση της βαθύτερης λογικής της, είναι ποιοτικά παρόμοια σε κάθε άτομο, και διαφέρει από άλλες γενικότερες λειτουργίες που διέπουν την επεξεργασία της πληροφορίας και τη νοήμονα συμπεριφορά» (μτφρ. του συγγραφέα). Αν στον ορισμό αυτό αντικαθιστούσαμε τη λέξη «γλώσσα» με τη λέξη «μουσική», τότε πολύ εύκολα θα διαπιστώναμε ότι δεν βρισκόμαστε πολύ μακριά από έναν γενικό ορισμό της μουσικής ικανότητας, τουλάχιστον με τη μορφή που αυτή απαντάται στον άνθρωπο από τους πρώτους μήνες της ζωής και αναπτύσσεται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό σε όλους τους ανθρώπους ως αποτέλεσμα της έκθεσής τους στο μουσικό πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν. Διευρύνοντας τη συζήτηση σε ένα περισσότερο αναλυτικό, αλλά ακόμη αρκετά γενικό επίπεδο σύγκρισης, μπορούμε να αναφερθούμε σε κάποια βασικά κοινά γνωρίσματα και διαφορές. Τόσο η γλώσσα όσο και η μουσική είναι συστήματα επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων που χρησιμοποιούν αλληλουχίες αντιληπτικά διακριτών μεταξύ τους ηχητικών σημάτων (φθόγγων) προκειμένου να μεταδώσουν μηνύματα ή/και συναισθήματα. Όμως, λαμβάνοντας υπόψη τη φύση και την πρόθεση της επικοινωνίας στους δύο αυτούς τομείς, αλλά και το βαθμό στον οποίο ο επικοινωνιακός χαρακτήρας υπερισχύει σε σύγκριση με τον αισθητικό/συναισθηματικό, διαπιστώνουμε αρκετά θεμελιακές διαφορές. Παρά το γεγονός, επίσης, ότι και η μουσική μπορεί να θεωρηθεί ένα σύστημα ανθρώπινης μη λεκτικής 1

2 επικοινωνίας, ωστόσο, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συστήματος αυτού διαφέρουν σημαντικά από βασικά γνωρίσματα των συστημάτων γλωσσικής επικοινωνίας που προτείνει η λειτουργική και δομική γλωσσολογία, δηλαδή, την ιδιότητα των γλωσσικών μηνυμάτων να απαρτίζονται από απομονώσιμες μονάδες, τυπικά απαράλλαχτες από μήνυμα σε μήνυμα, και τη σταθερότητα των συνδυαστικών κανόνων με βάση τους οποίους οι σταθερές αυτές μονάδες κατασκευάζουν τα μηνύματα. Ως προς την ίδια τη φύση του μέσου, δηλαδή του ηχητικού σήματος, μέσα από το οποίο πραγματώνεται τόσο ο προφορικός λόγος όσο και η μουσική, μπορούμε να επισημάνουμε κάποια γενικά κοινά γνωρίσματα. Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, τόσο το λεκτικό όσο και το μουσικό ηχητικό σήμα, ενώ στο φυσικό επίπεδο αποτελούν μια συνεχή ροή ηχητικής ενέργειας, ωστόσο γίνονται αντιληπτά ως διαδοχές διακριτών μονάδων που ξετυλίγονται στο χρόνο και επιπλέον, η σειρά με την οποία οι μονάδες αυτές ακολουθούν η μια την άλλη, έχει λειτουργικό χαρακτήρα. Τα φωνήματα, οι ελάχιστες διακριτικές μονάδες της γλώσσας, διαφοροποιούνται ως προς τα βασικά τους χαρακτηριστικά από τους μουσικούς φθόγγους, όμως σημαντικές αναλογίες παρατηρούνται ως προς τις βασικές αρχές σύμφωνα με τις οποίες οι μονάδες αυτές συνδυάζονται και οργανώνονται για να δημιουργήσουν περισσότερο σύνθετες δομές (λέξεις, προτάσεις στη γλώσσα μελωδικά σχήματα, φράσεις στη μουσική). Η αρχή της οικονομίας στην κωδικοποίηση του μηνύματος είναι πρόδηλη και στους δύο τομείς. Το σύνολο της ανθρώπινης εμπειρίας περιγράφεται στις διάφορες φυσικές ανθρώπινες γλώσσες ως ένα δυνητικά απεριόριστο πλήθος εκφράσεων που σχηματίζεται με τη βοήθεια μερικών χιλιάδων μόνο μορφημάτων -των ελάχιστων μονάδων που έχουν και μορφή και σημασιολογικό ή λειτουργικό περιεχόμενο στη γλώσσα-, ενώ οι χιλιάδες αυτές των μορφημάτων σχηματίζονται με τη βοήθεια ενός ελάχιστου αριθμού φωνητικών μονάδων, των φωνημάτων της κάθε γλώσσας. Ανάλογα στη μουσική, όλες οι πιθανές αλληλουχίες μουσικών φθόγγων που απαντά κανείς στις διάφορες μουσικές παραδόσεις ανά την υφήλιο, σχηματίζονται με τη βοήθεια ενός σχετικά ελάχιστου πλήθους τονικών υψών και ρυθμικών διαρκειών. Μια δεύτερη θεμελιώδης αρχή, κοινή ανάμεσα στη μουσική και τη γλώσσα, αφορά τον τρόπο (τον κώδικα) με τον οποίο οι στοιχειώδεις μονάδες συνδυάζονται για να δημιουργήσουν συνθετότερες δομές. Η άποψη της ύπαρξης ενός πεπερασμένου συνόλου κανόνων που συνιστούν, σύμφωνα με τις σύγχρονες γλωσσολογικές θεωρίες, μια νοητική γραμματική, βρήκε πρόσφορο έδαφος και στο χώρο της μουσικής και η εφαρμογή γλωσσολογικών μοντέλων δομικής σύνταξης αποδείχθηκε ως ένα αρκετά ισχυρό εργαλείο μουσικής ανάλυσης κατά τις τελευταίες δεκαετίες, παρά τις σημαντικές διαφορές που παρουσιάζονται στην ιδιαίτερη μορφή των συντακτικών δομών που απαντώνται στους δύο τομείς. Για παράδειγμα, η παραδοσιακή διάκριση των δομικών στοιχείων μιας γλωσσικής φράσης σε μέρη του λόγου δεν συσχετίζεται με κάποιο ανάλογο στη μουσική, ενώ, από την άλλη πλευρά, η αρμονική δομή που αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη δομικά χαρακτηριστικά τουλάχιστο στη δυτική μουσική παράδοση, δεν έχει αντίστοιχό της στη γλώσσα. Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ένα ολοένα αυξανόμενο πλήθος ενδείξεων που συνάγονται από πειραματικές γνωσιοεπιστημονικές μελέτες και ιδιαίτερα μέσα από την εφαρμογή μεθόδων νευροαπεικόνισης, συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι η επεξεργασία της γλώσσας στον άνθρωπο σε αντιπαραβολή με αυτή της μουσικής δεν πραγματώνεται από διαφορετικά, ξένα μεταξύ τους υποσυστήματα, αλλά αντίθετα, και οι δύο τους «μοιράζονται» ένα σημαντικό πλήθος κοινών δομών του νευρικού συστήματος. Η γνώση μας για τα ειδικότερα φυσιολογικά, δομικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά των υποσυστημάτων αυτών παραμένει ακόμη ελλιπής και αποσπασματική. Στις ενότητες που ακολουθούν, επιχειρείται μια «συναρμογή» θεωρητικών και πειραματικών ευρημάτων από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους που ασχολούνται με τα ζητήματα αυτά, ώστε να προκύψουν από 2

3 αυτή βαθύτερες ενοράσεις για τη σχέση ανάμεσα στη γλωσσική και τη μουσική αντίληψη. Λόγω της περιορισμένης έκτασης του κειμένου, αλλά και της ευρύτητας του πεδίου, η συζήτηση περιορίζεται κυρίως στη συγκριτική ανάλυση δύο χαρακτηριστικών λειτουργιών: της κατανόησης του προφορικού λόγου και της αντίληψης του μουσικού ήχου. Συχνά αναφέρεται στη σχετική βιβλιογραφία, ότι οι διάφορες θεωρίες που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί, προκειμένου οι γλώσσες των ανθρώπων αλλά και διαφορετικά μουσικά ιδιώματα να περιγραφούν με συστήματα κανόνων και αρχών, καταδεικνύουν υποκείμενες νοητικές διεργασίεςσυνιστώσες, είτε της γλωσσικής λειτουργίας, είτε και της μουσικής συμπεριφοράς. Για το λόγο αυτό, στις πρώτες ενότητες περιγράφεται συνοπτικά το βασικό θεωρητικό πλαίσιο της «τριμερούς παράλληλης αρχιτεκτονικής», της τριάδας δηλαδή των δομών που χαρακτηρίζουν την οργάνωση της γλώσσας (φωνολογική, συντακτική και σημασιολογική δομή), όπως τις περιγράφει η σύγχρονη γλωσσολογία. Η ανάλυση προεκτείνεται στη συνέχεια σε μια θεώρηση του παραπάνω πλαισίου αντιπαραθέτοντάς το με τα βασικά σημεία της Γενετικής θεωρίας της τονικής μουσικής (Generative Theory of Tonal Music) των Lerdahl και Jackendoff (1985). Η θεωρία αυτή, λόγω των επιρροών που δέχτηκε από τη Γενετική γραμματική του Noam Chomsky κυρίως ως προς τη σύλληψη και διατύπωση των βασικών της αρχών, συνιστά ένα από τα σύγχρονα συστήματα μουσικής ανάλυσης που αναδεικνύει με τον προσφορότερο τρόπο τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ δομικών χαρακτηριστικών της γλώσσας σε σύγκριση με αντίστοιχα της μουσικής, όπως αυτά μπορούν να μελετηθούν στα διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης. Δύο γενικά μοντέλα από τον κυρίως χώρο της γνωσιοεπιστήμης, που περιγράφουν, το πρώτο, τις διεργασίες που εμπλέκονται στην νοητική επεξεργασία του προφορικού λόγου και το δεύτερο, αντίστοιχες διεργασίες που εμπλέκονται στην επεξεργασία χαρακτηριστικών της μουσικής, παρουσιάζονται στη συνέχεια, σε μια προσπάθεια να αναδειχθούν ποιες επιμέρους διεργασίες και στάδια επεξεργασίας της ακουστικής πληροφορίας θεωρείται ότι είναι κοινά και στις δύο μορφές επεξεργασίας ή εξειδικεύονται μόνο σε κάποια από αυτές. Τα μοντέλα που παρουσιάζονται, συνοψίζουν την τρέχουσα γνώση μας στους δύο τομείς μέσα από την προοπτική της Ψυχογλωσσολογίας και της Μουσικής Ψυχολογίας αντίστοιχα. Καθώς, λοιπόν, το δεύτερο βασίζεται κατά ένα μεγάλο βαθμό σε στοιχεία από μελέτες εγκεφαλικών βλαβών οι οποίες συνδέονται με διαταραχές της γλωσσικής λειτουργίας (περιπτώσεις αφασιών) και επηρεάζουν, είτε επιλεκτικά, είτε από κοινού, την αντίληψη χαρακτηριστικών της μουσικής (αμουσίες), θεωρήσαμε σκόπιμο να παραθέσουμε κάποια ενδεικτικά ευρήματα νευροαπεικονιστικών μελετών, τα οποία, έστω και αποσπασματικά, συμπληρώνουν την εικόνα του σημερινού πεδίου έρευνας και της προβληματικής που το διακατέχει. 2. Δομές οργάνωσης της γλώσσας Η έννοια της δομής είναι μια έννοια κεντρική στη σημερινή γλωσσολογία, με βάση την οποία η επιστημονική σκέψη επιχειρεί να περιγράψει μορφές οργάνωσης του ακατέργαστου γλωσσικού υλικού και να διατυπώσει θεωρητικά πλαίσια για να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο οι διάφορες μορφές οργάνωσης αποκτούν λειτουργικό χαρακτήρα και σημασιολογικό περιεχόμενο. Σύμφωνα με τη θεώρηση αυτή, το ακατέργαστο γλωσσικό υλικό δομείται από στοιχειώδεις φωνητικές μονάδες που δεν είναι φορείς νοήματος, τα φωνήματα (μονάδες δεύτερης άρθρωσης), οι οποίες συνδυάζονται σύμφωνα με κάποιους κανόνες διασύνδεσης σε ελάχιστες σύνθετες αλληλουχίες με σημασιολογικό περιεχόμενο, τα μορφήματα ή μονήματα στην ορολογία του Martinet (μονάδες πρώτης άρθρωσης). Το χαρακτηριστικό αυτό που φαίνεται να αποτελεί διακριτικό γνώρισμα των ανθρώπινων γλωσσών σε αντιδιαστολή με άλλα 3

4 ζωικά συστήματα επικοινωνίας, ονομάστηκε διπλή άρθρωση. Οι μονάδες πρώτης άρθρωσης συνδυάζονται, επίσης, μεταξύ τους σύμφωνα με συντακτικούς κανόνες και σχηματίζουν περισσότερο σύνθετες αλληλουχίες με σχετικά αυτοτελή χαρακτήρα, τις φράσεις, οι οποίες μπορούν να εκφράσουν ένα νόημα, μια «πλήρη σκέψη». Μορφές οργάνωσης όπως αυτή που περιγράψαμε προηγουμένως, υποδηλώνουν την ύπαρξη πολλαπλών και επικαλυπτόμενων επιπέδων δόμησης του γλωσσικού υλικού και, φυσικά, αντίστοιχα πολλαπλές κατηγορίες πληροφορίας και επίπεδα ανά κατηγορία στα οποία μπορεί να επικεντρωθεί η περιγραφική δομική ανάλυση. Παρά το πλήθος των διαφορετικών προσεγγίσεων και θεωριών που έχουν διατυπωθεί μεταξύ των γλωσσολόγων για τη φύση και την αρχιτεκτονική των γλωσσικών δομών, γενικά παρατηρείται καθολική αποδοχή ως προς τη διάκριση τριών κατηγοριών πληροφορίας που εμπεριέχεται στο γλωσσικό υλικό (φωνολογική, συντακτική και σημασιολογική) και στις οποίες στοχεύει η ανάλυση. Η προοπτική αυτή οδηγεί στη θεώρηση ενός μοντέλου τριμερούς παράλληλης αρχιτεκτονικής που συνίσταται από τρεις ανεξάρτητες μεταξύ τους δομές, τη φωνολογική, τη συντακτική και τη σημασιολογική, καθώς και από ένα σύνολο συνδέσεων μεταξύ τους. Η φωνολογική δομή απεικονίζει τη ροή του φωνητικού υλικού ως ακολουθία διακριτών φωνητικών μονάδων ή φωνημάτων (τεμαχιακή δομή), την οργάνωσή τους σε συλλαβές (συλλαβική δομή), την οργάνωση των συλλαβών σε (φωνολογικές) λέξεις (μορφοφωνολογική δομή), καθώς επίσης και δύο προσωδιακά χαρακτηριστικά του εκφωνήματος (προσωδιακή δομή): την οργάνωση των συλλαβών σε επιτονικές φράσεις και τα σχήματα σχετικού τονισμού των συλλαβών. Η συντακτική δομή αναπαριστά τη λειτουργική και δομική ανάλυση του εκφωνήματος στις συντακτικές του μονάδες και περιγράφει τα ποικίλα επίπεδα δόμησης της κάθε φράσης. Θεμελιώδης στόχος της ανάλυσης αυτής είναι, επίσης, η ταξινόμηση των συντακτικών μονάδων σε λειτουργικές κατηγορίες, όπως για παράδειγμα η ταξινόμηση σε μέρη του λόγου ή ταξινομήσεις σύμφωνα με χαρακτηριστικά όπως ο αριθμός, το γένος, το πρόσωπο, η πτώση και ο χρόνος. Η σημασιολογική δομή περιγράφει τις σημασίες των γλωσσικών μονάδων και το νόημα που αποκτούν σε ένα συγκεκριμένο συμφραστικό περιβάλλον. Παράλληλα, επιχειρεί να αναδείξει την οργάνωσή τους σε εννοιολογικές κατηγορίες, όπως για παράδειγμα αντικείμενο, κατάσταση, ιδιότητα κ.λ.π., αλλά και τις μεταξύ τους συγγένειες ή σχέσεις. Βέβαια, είναι γεγονός ότι τα συστήματα σημασιολογικήςεννοιολογικής ανάλυσης είναι ακόμη αρκετά ασαφή σε σύγκριση με αντίστοιχα της φωνολογικής και συντακτικής ανάλυσης. Όπως επισημάνθηκε και προηγουμένως, οι τρεις δομές με βάση τις οποίες είναι δυνατόν να αναλυθεί η οργάνωση του γλωσσικού υλικού, αποτελούν σχετικά ανεξάρτητα μεταξύ τους συστήματα και καθένα από αυτά διαθέτει τις δικές του αρχές οργάνωσης (κανόνες σχηματισμού). Παρόλο που η αντιστοίχηση μεταξύ τους είναι μόνο μερική και εντοπίζεται κυρίως σε σχέσεις ανάμεσα σε σύνθετες μονάδες, εντούτοις, η ανάλυση τα αντιμετωπίζει ως ένα ενιαίο σύνολο δομών διατυπώνοντας σύνολα κανόνων που περιγράφουν τις σχέσεις διασύνδεσης μεταξύ τους. 3. Δομές οργάνωσης της μουσικής Προτού αναφερθούμε σε χαρακτηριστικές μορφές οργάνωσης της μουσικής, προσπαθώντας να εντοπίσουμε κοινά στοιχεία και διαφορές με δομές που η ανάλυση έχει αναδείξει στο πεδίο της γλώσσας, θα παραθέσουμε δύο ενδεικτικά παραδείγματα, ώστε, μέσα από την εμπειρική παρατήρηση να αναδειχθούν κάποια σημαντικά γνωρίσματα που διακριτοποιούν το γλωσσικό από το μουσικό υλικό. 4

5 Από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής, ο άνθρωπος διαθέτει την ικανότητα να ξεχωρίζει ποιοτικά τον ήχο ενός φθόγγου της γλώσσας που εκφέρεται κανονικά, όπως, δηλαδή, συνηθίζεται στον καθημερινό προφορικό λόγο σε κάποιο γλωσσικό ιδίωμα, από την εκφορά του ίδιου ακριβώς φθόγγου τραγουδιστά. Δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα που πολύ εύκολα μπορεί να εντοπίσει κανείς στη δεύτερη περίπτωση τα οποία τη διακριτοποιούν από την πρώτη, είναι αυτά της αντίληψης του τονικού ύψους υπό τη μορφή διακριτών κατηγοριών και της ύπαρξης έντονου vibrato. Η διαφορά αυτή είναι εμφανής ακόμη και σε γλώσσες, όπως για παράδειγμα η κινεζική του Πεκίνου, όπου το τονικό ύψος της φωνής χρησιμοποιείται ως διακριτικό στοιχείο για να αποδώσει διαφορετική σημασία σε ίδια μορφήματα. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι ακόμη και στο επίπεδο των μονάδων που σχηματίζουν το εκφώνημα στις δύο περιπτώσεις, υπάρχει εμφανής διαφορά ως προς τα διακριτικά τους γνωρίσματα και κατ επέκταση στο πληροφοριακό περιεχόμενο που «μεταφέρουν» οι μονάδες αυτές. Ένα δεύτερο διαφοροποιητικό στοιχείο ανακύπτει αν εξετάσουμε με προσοχή την οργάνωση που παρουσιάζει η αλληλουχία των στοιχειωδών μουσικών και γλωσσικών μονάδων στο χρόνο. Η παραγωγή ενός σύνθετου εκφωνήματος π.χ. μιας πρότασης- σε ρέοντα προφορικό λόγο, αν συγκριθεί με την εκφορά του ίδιου ακριβώς εκφωνήματος με έμμετρο τρόπο προσαρμοσμένου, δηλαδή, στα πλαίσια κάποιου ποιητικού μέτρου- ή και τραγουδιστά, αναδεικνύει τη δεσπόζουσα σημασία της ρυθμικής οργάνωσης στην περίπτωση της έμμετρης εκφοράς και ιδιαίτερα στην περίπτωση της μουσικής. Πέρα, λοιπόν, από τις ριζικές διαφορές ανάμεσα στη γλώσσα και τη μουσική που εντοπίζονται επιφανειακά, μήπως μπορούμε να διακρίνουμε και κάποιες ομοιότητες στα «βαθύτερα στρώματα» της δομής τους; Είναι, επίσης, εφικτό να εντοπίσουμε ανάλογα της φωνολογικής, της συντακτικής και της σημασιολογικής δομής και στη μουσική; Η συζήτηση γύρω από τα ζητήματα αυτά, η οποία εξελίσσεται με αμείωτο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια ως αποτέλεσμα των επιρροών που δέχθηκε η σύγχρονη μουσικολογία και ειδικότερα η μουσική ανάλυση από τη γλωσσολογία, δεν έχει καταλήξει ακόμη σε σαφείς απαντήσεις. Ενώ γενικά φαίνεται ότι σε αναλογία με τη γλώσσα μπορούμε να μιλάμε για κάποιο είδος μουσικής φωνολογίας ή ακόμη και σύνταξης, ωστόσο βρισκόμαστε αρκετά μακριά από τη διατύπωση μιας εννοιολογικής-σημασιολογικής θεωρίας στη μουσική. Για να οδηγηθούμε σε βαθύτερες ενοράσεις για τα ερωτήματα που αναπτύχθηκαν παραπάνω, θα ήταν χρήσιμο να αναφερθούμε στα βασικά σημεία της Γενετικής θεωρίας της τονικής μουσικής (Generative Theory of Tonal Music) των Lerdahl και Jackendoff (1985). Οι ιδιαίτεροι δεσμοί ανάμεσα στη Μουσική Ανάλυση και τη Γλωσσολογία τους οποίους η θεωρία αυτή εγκαθιδρύει με ιδιαίτερα συστηματικό τρόπο, προκύπτουν ως αποτέλεσμα της συνεργασίας ενός συνθέτη, του Fred Lerdahl και ενός γλωσσολόγου, του Ray Jackendoff. Ισχυρά επηρεασμένη, από τις βασικές αρχές και τις μεθόδους της Γενετικής γραμματικής του Noam Chomsky, επιχειρεί να διατυπώσει μια τυπική περιγραφή των δομικών χαρακτηριστικών της μουσικής, όπως αυτά γίνονται αντιληπτά από «έναν ακροατή, έμπειρο σε κάποιο μουσικό ιδίωμα». Σύμφωνα με τους εμπνευστές της, η οργάνωση του μουσικού υλικού μπορεί να περιγραφεί μέσα από μια ρητά διατυπωμένη, τυπική μουσική γραμματική, η οποία προτυποποιεί τις «συνδέσεις» που αντιλαμβάνεται ο ακροατής ανάμεσα στην «επιφάνεια» ενός μουσικού αποσπάσματος και στη δομή που αυτός της αποδίδει. Η περιγραφή αυτή επικεντρώνεται σε τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά της οργάνωσης της μουσικής. Την ομαδοποιητική δομή (grouping structure), η οποία περιγράφει την ιεραρχική οργάνωση ενός μουσικού αποσπάσματος σε μοτίβα, φράσεις και μέρη. Τη μετρική δομή (metrical structure), που εκφράζει την κατ αίσθηση αντίληψη του ακροατή ότι η αλληλουχία των διακριτών ηχητικών συμβάντων που συνθέτουν ένα απόσπασμα (μουσικοί φθόγγοι), ξετυλίγεται μέσα σε ένα πλαίσιο εναλλαγής ισχυρών και ασθενών επιπέδων δυναμικού τονισμού, τα 5

6 οποία διαμορφώνουν μια πολυεπίπεδη ιεραρχική δομή. Την αναγωγή ως προς τα χρονικά διαστήματα (time-span reduction), η οποία προσδιορίζει την ιεραρχική «σπουδαιότητα» που αποκτά κάθε μεμονωμένος μουσικός φθόγγος μέσα σε μια αλληλουχία (μουσικό απόσπασμα) ως αποτέλεσμα της θέσης του στην ομαδοποιητική και τη μετρική δομή. Την προεκτασιακή αναγωγή (prolongational reduction), η οποία περιγράφει την ιεράρχηση των φθόγγων μέσα σε ένα συμφραστικό περιβάλλον αρμονικής και μελωδικής έντασης, χαλάρωσης, συνοχής και εξέλιξης. Η δομική ανάλυση ενός μουσικού έργου στα πλαίσια της Γενετικής θεωρίας της τονικής μουσικής υλοποιείται με δύο επιμέρους διαδικασίες. Με αφετηρία την «επιφάνεια του μουσικού έργου» εξάγεται αρχικά ένα πλήθος πιθανών δομικών περιγραφών με τη βοήθεια κανόνων καλού σχηματισμού. Στη συνέχεια, από τις πιθανές δομικές περιγραφές που προκύπτουν, επιλέγονται οι περισσότερο αποδεκτές με εφαρμογή συνόλων από κανόνες προτίμησης. Οι κανόνες προτίμησης αποτελούν θεμελιώδες συστατικό της θεωρίας αυτής. Στην ουσία είναι μια προτυποποίηση των διαισθητικών κριτηρίων με βάση τα οποία ένας «έμπειρος ακροατής» θεωρεί κάποιες από τις πιθανές δομικές περιγραφές ως περισσότερο αποδεκτές ή και ενδεδειγμένες στα πλαίσια κάποιου συγκεκριμένου μουσικού ιδιώματος. Όπως μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κανείς εμβαθύνοντας λίγο περισσότερο στις λεπτομέρειες της «Τυπικής Μουσικής Γραμματικής» που προτείνουν οι Lerdahl και Jackendoff, καθώς επίσης και από τις αναφορές που οι ίδιοι οι συγγραφείς παραθέτουν, στους δεσμούς της θεωρίας τους με τη Γλωσσολογία, η δομική περιγραφή της γλώσσας παρουσιάζει βασικές διαφορές συγκρινόμενη με αυτή της μουσικής. Η έννοια της γραμματικότητας, ο βαθμός, δηλαδή, κατά τον οποίο μια πεπερασμένη αλληλουχία συντακτικών μονάδων, με τη βοήθεια ενός πεπερασμένου πλήθους κανόνων και χάρη σε διαδοχικούς μετασχηματισμούς, παράγει ορθές φράσεις στα πλαίσια μιας γλώσσας -έννοια κεντρική στις σύγχρονες θεωρίες δομικής σύνταξης της γλώσσας- αποτελεί μάλλον περιφερειακό στοιχείο της Γενετικής θεωρίας της τονικής μουσικής, όπου εκφράζεται εν μέρει με το σύνολο των κανόνων καλού σχηματισμού. Στη μουσική, η «ορθότητα» των αλληλουχιών που παράγονται από ένα πεπερασμένο πλήθος φθόγγων, είναι σχεδόν δεδομένη. Για παράδειγμα, όλες οι δυνατές αλληλουχίες ενός συγκεκριμένου πλήθους μουσικών φθόγγων (μελωδίες) που μπορούν να παραχθούν ως αποτέλεσμα συνδυασμού ενός συγκεκριμένου αριθμού τονικών υψών και ρυθμικών διαρκειών, αποτελούν «γραμματικά» ορθές μελωδίες και είναι δυνατόν να απαντώνται, λιγότερο ή περισσότερο, σε διάφορα μουσικά ιδιώματα. Όμως, τα διαισθητικά κριτήρια του «μουσικά έμπειρου ακροατή» -κατηγορία κριτηρίων που δεν έχει γλωσσολογικό αντίστοιχοείναι αυτά που τελικά δίνουν ιδιαίτερο νόημα σε κάποιες από αυτές μέσα στα πλαίσια ενός συγκεκριμένου μουσικού ιδιώματος. Πέρα από τις σημαντικές διαφορές η δομική ανάλυση έχει αναδείξει και κάποιες ενδιαφέρουσες ομοιότητες ανάμεσα στις γλωσσικές και τις μουσικές δομές. Το στοιχείο της διαφοροποίησης του τονισμού, της διάρκειας ή και του τονικού ύψους των συλλαβών σε κάποιες γλώσσες, προκειμένου να σηματοδοτηθεί η διάκριση ανάμεσα σε «ασθενείς» και «ισχυρές» συλλαβές, παρατηρείται αντίστοιχα και στη μουσική, όπου οι ίδιες παράμετροι αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν διαβαθμίσεις της σπουδαιότητας που αποκτά κάθε φθόγγος μιας «μουσικής επιφάνειας» μέσα στην προκύπτουσα ιεραρχική δομή. Το σημαντικότερο, ίσως, πεδίο στο οποίο παρατηρείται ιδιαίτερη σύγκλιση των δομικών περιγραφών, είναι αυτό ανάμεσα στη θεωρία περί «αναγωγής ως προς τα χρονικά διαστήματα» και σε θεωρητικά συστήματα ανάλυσης της προσωδιακής δομής της γλώσσας. Η χρησιμοποίηση δενδρικών δομικών αναπαραστάσεων σε συνδυασμό με την εμφανή συγγένεια ανάμεσα στα υποκείμενα σύνολα κανόνων με βάση τους οποίους αναλύονται οι αλληλουχίες των μουσικών και φωνολογικών μονάδων 6

7 αντίστοιχα, ξεπερνά τα όρια μιας συμπτωματικής σύγκλισης των μεθοδολογικών τεχνικών ανάμεσα στους δύο τύπους ανάλυσης, και αναδεικνύει σημαντικές ομοιότητες στα «βαθύτερα στρώματα», τόσο από δομικής, όσο και από λειτουργικής πλευράς. Είναι γεγονός, επίσης, ότι ενώ παρόμοια δενδροειδή σχήματα χρησιμοποιούνται και στην ανάλυση των συντακτικών δομών, ωστόσο οι δομές αυτές παρουσιάζουν θεμελιώδεις διαφορές σε σύγκριση με τις δύο προηγούμενες. Παρακάμπτοντας στο σημείο αυτό μια αναλυτική σύγκριση των ειδικότερων χαρακτηριστικών που συνηγορούν υπέρ της άποψης για την ομοιότητα δομικών χαρακτηριστικών της μουσικής με αντίστοιχα της προσωδιακής δομής της γλώσσας, η οποία ξεπερνά τους στόχους της παρούσας ανάλυσης, θα σταθούμε στην επισήμανση ότι οι ομοιότητες αυτές που εντοπίζει η θεωρητική δομική ανάλυση, πιθανόν υποδηλώνουν κοινούς ή αλληλοεπικαλυπτόμενους μηχανισμούς επεξεργασίας σε γνωστικό επίπεδο. Μέσα από την προοπτική αυτή και με άξονα την υπολογιστική άποψη για την ανθρώπινη νόηση, ότι δηλαδή το ανθρώπινο γνωστικό σύστημα αποτελεί ένα πολύπλοκο σύστημα επεξεργασίας πληροφοριών, θα προχωρήσουμε στη συνέχεια στην περιγραφή βασικών νοητικών διεργασιών που εμπλέκονται στην αντίληψη και κατανόηση του προφορικού λόγου και της μουσικής αντίστοιχα. 4. Η γνωστική επεξεργασία του προφορικού λόγου Ακουστικό εισιόν Η κατανόηση του προφορικού λόγου πραγματώνεται μέσα από ένα πολύπλοκο Επιλογή σημάτων ομιλίας σύνολο νοητικών διεργασιών επεξεργασίας της πληροφορίας που εμπεριέχεται στο προσλαμβανόμενο ηχητικό/γλωσσικό σήμα Αναπαράσταση σε αφηρημένη μορφή (ακουστικό εισιόν). Το σύνολο των διεργασιών αυτών συνιστά -σύμφωνα με γενικώς αποδεκτές ψυχογλωσσολογικές θεωρίες- Προλεξιλογική φωνολογική επεξεργασία σχετικά διακριτά μεταξύ τους στάδια επεξεργασίας (σχ. 1). Η πρώτη μορφή επεξεργασίας που διαδέχεται τον αρχικό μετασχηματισμό της προσλαμβανόμενης ηχητικής ενέργειας σε ακολουθίες νευρικών ώσεων στην είσοδο του ακουστικού νεύρου, χαρακτηρίζεται ως μη γλωσσολογική ακουστική επεξεργασία και αποσκοπεί γενικά στην πρωτογενή οργάνωση της ακουστικής πληροφορίας σε διακριτές αναπαραστάσεις. Στη φάση αυτή γίνεται ο εντοπισμός της θέσης των ηχητικών πηγών Αναγνώριση λέξης: > Ενεργοποίηση υποψήφιων λέξεων > Ανταγωνισμός > Ανάκληση λεξιλογικών πληροφοριών Ενσωμάτωση σε συνομιλιακό μοντέλο Ερμηνεία εκφωνήματος: > Συντακτική ανάλυση > Επεξεργασία θέματος στο χώρο, διαχωρίζεται το σύνθετο σήμα σε διακριτές «ροές» ακουστικής πληροφορίας - μια για κάθε ηχητική πηγή που εκπέμπει στον Σχήμα 1 Μοντέλο επεξεργασίας του προφορικού λόγου (Brown, C. & Hagoort, P., 2004). περιβάλλοντα χώρο- (π.χ. ομιλητές που μιλούν ταυτόχρονα ή σε εναλλαγή μεταξύ τους), κάθε διαφορετική «ροή» διαχωρίζεται σε αλληλουχίες διακριτών ηχητικών συμβάντων (π.χ. φθόγγοι που 7

8 συνιστούν μια μουσική μελωδία ή ένα γλωσσικό εκφώνημα) και στη συνέχεια, εντοπίζονται σύνολα χαρακτηριστικών που συνιστούν τα διακριτικά γνωρίσματα κάθε ηχητικού συμβάντος, όπως για παράδειγμα ένταση, ηχόχρωμα, τονικό ύψος κ.λ.π. Νευροφυσιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι από τα πρώτα κιόλας στάδια της πρωτογενούς αυτής οργάνωσης της πληροφορίας γίνεται ο εντοπισμός χαρακτηριστικών γνωρισμάτων των σημάτων της ομιλίας. Για παράδειγμα, ο συγχρονισμός νευρικών κυττάρων με μικροπεριοδικές μεταβολές του πλάτους, οι οποίες αποτελούν διακριτικό γνώρισμα των φωνηέντων, είναι ήδη εμφανής στο επίπεδο των κοχλιακών πυρήνων και του οπίσθιου διδυμίου. Ανάλογα φαινόμενα εντοπισμού περιοδικοτήτων έχουν παρατηρηθεί στο ίδιο επίπεδο της ακουστικής οδού και κατά την πρωτογενή επεξεργασία μουσικών ήχων, τα οποία συντελούν στην αντίληψη του τονικού τους ύψους. Το επόμενο στάδιο, το οποίο χαρακτηρίζεται ως προλεξιλογική φωνολογική επεξεργασία, αφορά τον μετασχηματισμό των πρωτογενών αφηρημένων αναπαραστάσεων των σημάτων ομιλίας σε φωνολογικές αναπαραστάσεις. Ποια είναι, όμως, η αντιστοιχία ανάμεσα στις διακριτές αντιληπτικές μονάδες (συμβάντα) στις οποίες έχει επιμεριστεί το συνεχές σήμα της ομιλίας σε αυτό το επίπεδο αναπαράστασης και στις δομικές μονάδες του εκφωνήματος (φωνήματα, συλλαβές) που περιγράφει η φωνολογική ανάλυση; Τα ευρήματα σχετικών ερευνών έχουν καταδείξει ότι ένα μοντέλο αναπαράστασης των φωνημάτων ένα-προς-ένα ξεχωριστά είναι αρκετά απλοϊκό ώστε να εξηγήσει την πολυπλοκότητα των μορφών αντιστοίχησης που παρατηρούνται, αλλά και τη διαφοροποίηση των μορφών αυτών από γλώσσα σε γλώσσα. Ένας από τους βασικούς παράγοντες που περιπλέκει την αντιστοίχηση αυτή είναι η σχετική ασάφεια με την οποία, πολλές φορές, διακρίνονται τα όρια των μονάδων που συνθέτουν τον προφορικό λόγο -σε αντίθεση με το γραπτό κείμενο-, τόσο σε επίπεδο φωνημάτων (π.χ. φαινόμενα συνάρθρωσης), όσο και σε επίπεδο λέξεων ή και συντακτικών μονάδων. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν προσωδιακά χαρακτηριστικά του εκφωνήματος και ιδιαίτερα ρυθμικά χαρακτηριστικά της γλώσσας. Οι αναπαραστάσεις που δημιουργούνται ως αποτέλεσμα της προλεξιλογικής φωνολογικής επεξεργασίας τροφοδοτούν μηχανισμούς αναγνώρισης λέξεων, οι οποίοι ενεργοποιούν αντίστοιχες λεξιλογικές αναπαραστάσεις, δηλαδή, αποθηκευμένες μορφές των λέξεων στο «νοητικό λεξικό» του ακροατή. Η φύση και η λειτουργία των μηχανισμών αυτών αποτελεί ακόμη αντικείμενο ανοιχτό προς διερεύνηση, όμως η πειραματική έρευνα συντείνει στην αποδοχή κάποιων βασικών λειτουργικών χαρακτηριστικών. Καθώς η φωνολογική αναπαράσταση κάθε λέξης χτίζεται σταδιακά και η διαδικασία αυτή εξελίσσεται στον χρόνο, ενεργοποιείται ταυτόχρονα ένας αριθμός υποψήφιων λέξεων που ταιριάζουν με αυτήν ή τμήματά της και οι οποίες «ανταγωνίζονται» μεταξύ τους. Η διαδικασία της ενεργοποίησης και του ανταγωνισμού αλλά και το ίδιο το αποτέλεσμά της, η οποία, όπως επισημάνθηκε, ξεκινά πριν ολοκληρωθεί η φωνολογική αναπαράσταση της λέξης, φαίνεται ότι καθορίζονται τόσο από το πληροφοριακό περιεχόμενο των επιμέρους μονάδων -αντικείμενο τεμαχιακής επεξεργασίας-, όσο και από υπερτεμαχιακά (προσωδιακά) χαρακτηριστικά του εκφωνήματος. Η επικράτηση κάποιας από τις υποψήφιες λεξιλογικές αναπαραστάσεις ενεργοποιεί σχετικές με αυτήν μορφολογικές και σημασιολογικές πληροφορίες, οι οποίες, μαζί με αντίστοιχες πληροφορίες που συλλέγονται από τις επόμενες λέξεις, συμβάλλουν στην ερμηνεία και κατανόηση ολόκληρης της ακολουθίας (φράσης, πρότασης κ.λ.π.) και την ενσωμάτωση του σημασιολογικού περιεχομένου της στη συνομιλία. 8

9 5. Η αρχιτεκτονική της μουσικής αντίληψης Σε αντίθεση με την αρχιτεκτονική της επεξεργασίας γλωσσικών σημάτων, η γνώση μας για τους μηχανισμούς νοητικής επεξεργασίας που εμπλέκονται στην ακουστική αντίληψη της μουσικής είναι ακόμη ελλιπής και αποσπασματική και προέρχεται κατά βάση από συμπεριφορικές μελέτες κυρίως των τριών τελευταίων δεκαετιών, οι οποίες βασίστηκαν στα πειραματικά πρότυπα της ψυχοακουστικής και της πειραματικής ψυχολογίας. Ιδιαίτερα σημαντική κατά τα τελευταία χρόνια θεωρείται, επίσης, η συμβολή προσεγγίσεων στα ζητήματα αυτά μέσα από την προοπτική των νευροεπιστημών. Μελέτες ατόμων με εγκεφαλικές βλάβες, μελέτες περιπτώσεων αμουσίας, αλλά και η συρροή νευροαπεικονιστικών δεδομένων από τη σχετική με τη μουσική αντίληψη έρευνα σε κανονικούς πληθυσμούς συνετέλεσαν στη διαμόρφωση μιας σαφέστερης άποψης για την αρχιτεκτονική των εμπλεκόμενων συστημάτων επεξεργασίας. Συνδυάζοντας ευρήματα από όλες αυτές τις διαφορετικές προσεγγίσεις, θα επιχειρήσουμε στη συνέχεια να περιγράψουμε τα βασικά χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής αυτής. Σε αντιστοιχία με την επεξεργασία του προφορικού λόγου και της γλωσσικής λειτουργίας γενικότερα, έχει επικρατήσει η άποψη ότι και η επεξεργασία των μουσικών ερεθισμάτων πραγματώνεται από ένα σύνολο δομών του ανθρώπινου γνωστικού-νευρικού συστήματος το οποίο παρουσιάζει σπονδυλωτή αρχιτεκτονική. Κεντρικό ζήτημα στη συγκριτική μελέτη της επεξεργασίας της γλώσσας σε αντιδιαστολή με αυτή της μουσικής είναι εάν και κατά πόσο υπάρχει αλληλοεπικάλυψη στους εμπλεκόμενους μηχανισμούς επεξεργασίας και επιπλέον, ποια συγκεκριμένα υποσυστήματα είναι αυτά που εμπλέκονται και στις δύο μορφές επεξεργασίας. Συνοψίζοντας τα σχετικά πειραματικά ευρήματα μελετών σε ασθενείς με επιλεκτικές βλάβες της αντίληψης της μουσικής ή και του λόγου ταυτόχρονα ύστερα από εγκεφαλικές βλάβες, οι Peretz και Coltheart (2003) πρότειναν ένα γενικό μοντέλο που συντείνει προς την υποστήριξη της άποψης περί δύο σχετικά διακριτών υποσυστημάτων επεξεργασίας, ένα για τους γλωσσικούς και ένα για τους μουσικούς ήχους. Το μοντέλο περιλαμβάνει ένα αρχικό στάδιο «ανάλυσης των ακουστικών χαρακτηριστικών», κοινό και για τους δύο τύπους εισιόντων, το οποίο αναφέρθηκε και στην προηγούμενη ενότητα ως στάδιο «μη γλωσσολογικής ακουστικής επεξεργασίας». Τα υποσυστήματα που εμπλέκονται στην περαιτέρω επεξεργασία χαρακτηριστικών της μουσικής είναι διακριτά από τα αντίστοιχα του λόγου. Δύο κύρια υποσυστήματα, διακριτά μεταξύ τους, συνιστούν το σύστημα ανάλυσης χαρακτηριστικών της μουσικής. Το ένα εξειδικεύεται στην ανάλυση χαρακτηριστικών της χρονικής οργάνωσης του μουσικού ερεθίσματος και το άλλο στην ανάλυση χαρακτηριστικών της τονικής οργάνωσης. Στο υποσύστημα που εξειδικεύεται στην ανάλυση της χρονικής οργάνωσης, εμπεριέχονται δύο υπομονάδες, η μια εξειδικεύεται στην ανάλυση της ρυθμικής δομής και η άλλη στην ανάλυση της μετρικής δομής. Στο υποσύστημα ανάλυσης της τονικής οργάνωσης εμπεριέχονται τρεις υπομονάδες, οι οποίες θεωρείται ότι επιτελούν διαδοχικές μορφές επεξεργασίας. Η πρώτη εξειδικεύεται στην ανάλυση του μελωδικού περιγράμματος, η δεύτερη στην ακριβέστερη αναπαράσταση των επιμέρους μουσικών διαστημάτων και η τρίτη στην κωδικοποίηση ειδικότερων δομικών χαρακτηριστικών της τονικής οργάνωσης, όπως για παράδειγμα χαρακτηριστικών της μελωδικής και αρμονικής δομής. Όλες οι παραπάνω υπομονάδες τροφοδοτούν με πληροφορίες δύο υποσυστήματα. Το ένα χαρακτηρίζεται ως «μουσικό λεξικό» και, μάλιστα, «διασυνδέεται» με ένα αντίστοιχο «λεξικό» γλωσσικών φωνολογικών αναπαραστάσεων. Το άλλο εξειδικεύεται στην επεξεργασία πληροφοριών που σχετίζονται με το συγκινησιακό περιεχόμενο της μουσικής (π.χ. συναισθήματα έντασης, χαλάρωσης, χαράς, λύπης κ.λ.π.). 9

10 Παρά το γεγονός ότι το μοντέλο των Peretz και Coltheart παρουσιάζει μια αρκετά γενική δομική άποψη, η οποία δεν οδηγεί σε λεπτομερέστερες εξηγήσεις για τα φαινόμενα αλληλοεπικάλυψης των επιμέρους μονάδων ή το βαθμό αυτονομίας τους σε λειτουργικό επίπεδο, ωστόσο, θα ήταν χρήσιμο να αναλύσουμε στο σημείο αυτό βασικά λειτουργικά γνωρίσματα που αναδεικνύει, παραθέτοντας συμπληρωματικά κάποια ενδεικτικά ευρήματα από τα συγγενή ερευνητικά πεδία. Η θεώρηση της πρωτογενούς ακουστικής επεξεργασίας σαν ένα σύνολο διεργασιών που οργανώνουν τη ροή των προσλαμβανόμενων ακουστικών πληροφοριών και εντοπίζουν σημαντικά διακριτικά γνωρίσματα του ερεθίσματος, χωρίς όμως να εξειδικεύονται σε κάποια ειδικότερη κατηγορία ερεθισμάτων (π.χ. γλωσσικούς ήχους, μουσική, θόρυβο), αποτελεί απόηχο παλαιότερων θεωριών και σχετικών πειραματικών ευρημάτων, τα οποία διατυπώνονται αναλυτικά στη Θεωρία της ανάλυσης του ακουστικού πεδίου (Auditory scene analysis) του Albert Bregman (1990). Όπως, πολύ ενδεικτικά, ο ίδιος αναφέρει, το πρόβλημα που καλείται καταρχάς να λύσει ο «ανθρώπινος εγκέφαλος», στην προσπάθειά του να «ανακαλύψει» μέσα από το προσλαμβανόμενο σύνθετο ηχητικό σήμα τις ηχητικές πηγές από όπου αυτό προέρχεται, αλλά και τα επιμέρους ηχητικά συμβάντα που το συνιστούν, είναι να απομονώσει αυτά τα μέρη του σήματος, τόσο στο πεδίο της συχνότητας, όσο και του χρόνου, τα οποία αποδίδονται στη δραστηριότητα κάθε μεμονωμένης ηχητικής πηγής που εκπέμπει στο περιβάλλον και κάθε διακριτού ηχητικού συμβάντος που αυτή παράγει. Η διεργασίες αυτές βασίζονται στον εντοπισμό «κανονικοτήτων» μέσα στο σύνθετο σήμα. Για παράδειγμα, δύο διαφορετικά μουσικά όργανα που εκπέμπουν ταυτόχρονα, είναι δυνατόν να εντοπισθούν ως δύο διακριτά σύνολα αρμονικών συχνοτικών συστατικών συχνότητες, δηλαδή, που είναι ακέραια πολλαπλάσια μιας θεμέλιας συχνότητας- μέσα στο φασματικό περιεχόμενο του σήματος (ιδιότητα της αρμονικότητας). Επιπλέον, η ιδιότητα της παράλληλης χρονικής εξέλιξης που ακολουθούν τα συχνοτικά συστατικά ενός ήχου, καθώς το πλάτος τους αυξάνει και στη συνέχεια αποσβένει, αποτελεί διακριτικό γνώρισμα για τον εντοπισμό των μεμονωμένων ηχητικών συμβάντων μέσα σε ένα σύνθετο σήμα. Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της υπομονάδας που εξειδικεύεται στην ανάλυση του μελωδικού περιγράμματος στη μουσική, των αδρών, δηλαδή, χαρακτηριστικών της πορείας που ακολουθεί η μεταβολή του τονικού ύψους σε μια αλληλουχία μουσικών φθόγγων, γεννούν αυτονόητα τον προβληματισμό ότι η υπομονάδα αυτή μπορεί δυνητικά να εμπλέκεται και στην επεξεργασία σχημάτων επιτονισμού που συνοδεύουν την εκφώνηση του λόγου. Πρόσφατα απεικονιστικά δεδομένα εντοπίζουν την ανάλυση του μουσικού μελωδικού περιγράμματος στην οπίσθια περιοχή της δεξιάς άνω κροταφικής έλικας (right superior temporal gyrus - STG), ενώ παρατηρείται αμφίπλευρη ενεργοποίηση τόσο των οπίσθιων όσο και των πρόσθιων περιοχών του άνω κροταφικού λοβού κατά την επεξεργασία των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των διαστημάτων που συνθέτουν τη μελωδία, γεγονός που ενισχύει καταρχάς την άποψη περί σχετικής ανεξαρτησίας των δύο υποκείμενων νευρωνικών δομών. Από την άλλη πλευρά, μελέτες για την επεξεργασία του επιτονικού περιγράμματος του εκφωνήματος έχουν αναδείξει μια ισχυρή επίδραση της μητρικής γλώσσας του ακροατή και ειδικότερα βρέθηκε ότι σε ομιλητές τονικών γλωσσών οι διεργασίες αυτές ενεργοποιούν κυρίως περιοχές του αριστερού ημισφαιρίου περιοχές που κλασσικά αποδίδονται στην επεξεργασία του λόγου-, ενώ αντίθετα, παρατηρήθηκε ενεργοποίηση περιοχών του δεξιού ημισφαιρίου όταν ομιλητές μη τονικής γλώσσας υποβλήθηκαν στις ίδιες ακριβώς δοκιμασίες. Όπως αναδείχθηκε και από την επισκόπηση των δομικών χαρακτηριστικών της γλώσσας και της μουσικής, το στοιχείο της χρονικής οργάνωσης είναι ένα διακριτικό γνώρισμα κοινό και στις δύο μορφές εισιόντων. Η υπομονάδα που εξειδικεύεται στην ανάλυση της ρυθμικής δομής κατά τους Peretz και 10

11 Coltheart, περιορίζεται κυρίως στην κατάτμηση της αλληλουχίας των μουσικών συμβάντων σε ομάδες με βάση τις διάρκειές τους και τις μεταξύ τους απόλυτες χρονικές αποστάσεις, χωρίς να επικεντρώνεται στις προκύπτουσες σχέσεις περιοδικότητας, οι οποίες αποτελούν αντικείμενο επεξεργασίας της υπομονάδας ανάλυσης της μετρικής δομής. Παραλληλίζοντας τις δύο παραπάνω λειτουργίες με τα βασικά χαρακτηριστικά της οργάνωσης της μουσικής, όπως διατυπώνονται στη Γενετική θεωρία της τονικής μουσικής των Lerdahl και Jackendoff, ανακαλύπτουμε σαφείς αντιστοιχίες της πρώτης με την έννοια της ομαδοποιητικής δομής και της δεύτερης με αυτή της μετρικής δομής. Εάν προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα και τις παραλληλίσουμε με αντίστοιχες λειτουργίες ομαδοποίησης των διακριτών αντιληπτικών μονάδων του προφορικού λόγου σε συνθετότερες αναπαραστάσεις (π.χ. λέξεις, φράσεις κ.λ.π.), αλλά και με διεργασίες επεξεργασίας προσωδιακών χαρακτηριστικών του εκφωνήματος και ειδικότερα του προσωδιακού ρυθμού, τότε είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι νευρωνικές δομές που συνιστούν την υπομονάδα επεξεργασίας χρονικών χαρακτηριστικών, θα πρέπει να εμπλέκονται, τόσο στην επεξεργασία γλωσσικών, όσο και μουσικών ερεθισμάτων. Από την πλευρά της νευροαπεικόνισης, ένα πλήθος μελετών έχει αναδείξει τη σημασία περιοχών όπως η κατώτερη περιοχή του έξω μετωπιαίου φλοιού (inferior frontolateral cortex - BA44) και συχνά σε συνδυασμό με την έξω κοιλιακή περιοχή του προκινητικού φλοιού (ventrolateral premotor cortex - vlpmc), οι οποίες εμπλέκονται στην οργάνωση, αλλά και την πρόβλεψη πληροφοριών που αφορούν χαρακτηριστικά δομών με ακολουθιακό χαρακτήρα, και ενεργοποιούνται τόσο κατά την επεξεργασία γλωσσικών, όσο και μουσικών ερεθισμάτων. Ένα σημείο, το οποίο τελευταία συγκεντρώνει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της ερευνητικής κοινότητας, είναι η προβληματική που εκφράζεται με την υπόθεση του διαμοιρασμού των πόρων συντακτικής επεξεργασίας (Shared Syntactic Integration Resource Hypothesis SSIRH). Η υπόθεση αυτή βασίζεται σε πειραματικές ενδείξεις ότι η επεξεργασία της δομής προσλαμβανόμενων ερεθισμάτων δεν επιτελείται από μηχανισμούς, ανεξάρτητους μεταξύ τους, που εξειδικεύονται ο καθένας σε διαφορετικό τύπο ερεθισμάτων, αλλά από μηχανισμούς «γενικής χρήσης», κοινούς, δηλαδή, για όλες τις κατηγορίες πληροφορίας που αναπαριστά δομικά χαρακτηριστικά (π.χ. της μελωδίας, του ρυθμού, της αρμονίας στη μουσική, της προσωδίας, της σύνταξης στη γλώσσα) (Slevc, et al., 2008). Παρά το γεγονός ότι η σχετική έρευνα βρίσκεται ακόμη στα αρχικά της στάδια, πρόσφατα ηλεκτροφυσιολογικά δεδομένα και ειδικότερα μετρήσεις του αριστερού πρόσθιου αρνητικού δυναμικού (Left Anterior Negativity LAN), ενός στοιχείου των προκλητών δυναμικών που τυπικά έχει συνδεθεί με φαινόμενα «παραβίασης» συντακτικών κανόνων κατά τη γλωσσική συντακτική επεξεργασία, έδειξαν μείωση του στοιχείου αυτού σε περιπτώσεις ταυτόχρονης επεξεργασίας γλωσσικών και μουσικών ερεθισμάτων, κατά τις οποίες φαινόμενα «παραβίασης» της γλωσσικής σύνταξης συνδυάζονται και με ανάλογα φαινόμενα «παραβίασης» της μουσικής σύνταξης, όπως για παράδειγμα, η εμφάνιση ενός μουσικού φθόγγου ή μιας συγχορδίας, ξένων με το τρέχον τονικό συμφραστικό περιεχόμενο (τονικότητα). Η ερμηνεία των φαινομένων αυτών οδηγεί κατ επέκταση σε βάσιμες υπόνοιες ότι οι περιορισμένοι πόροι συντακτικής επεξεργασίας που διαθέτει ο ανθρώπινος εγκέφαλος, διαμοιράζονται προκειμένου να «αντεπεξέλθουν» στις απαιτήσεις που δημιουργεί η ταυτόχρονη επεξεργασία αναπαραστάσεων της δομής μουσικών και γλωσσικών ερεθισμάτων. Ολοκληρώνοντας τη σύντομη αυτή συζήτηση γύρω από την προβληματική εάν η γλωσσική και η μουσική αντίληψη συνιστούν διακριτά μεταξύ τους λειτουργικά υποσυστήματα, τόσο από γνωσιολογική πλευρά, όσο και σε επίπεδο θεώρησης των υποκείμενων νευρωνικών δομών, μπορούμε να επισημάνουμε την ολοένα και περισσότερο παρατηρούμενη απόκλιση των ερευνητών από την άποψη ότι πρόκειται για δύο πλήρως ανεξάρτητα μεταξύ τους υποσυστήματα, ενώ παράλληλα θα πρέπει να τονίσουμε τον 11

12 σημαντικό βαθμό αλληλοεπικάλυψης των αντίστοιχων νευρωνικών δομών, όπως αυτή παρουσιάζεται από νευροαπεικονιστικά δεδομένα της τελευταίας κυρίως δεκαετίας. Βέβαια, η εικόνα που συνθέτουν τα μέχρι σήμερα δεδομένα, ειδικά για το νευρογνωστικό υπόβαθρο της επεξεργασίας χαρακτηριστικών της μουσικής, είναι ακόμη αρκετά συγκεχυμένη και αναδεικνύει τη μεγάλη περιπλοκότητά του σε λειτουργικό επίπεδο. Το σπουδαιότερο, ίσως, ζήτημα, που παραμένει ανοιχτό και καλείται να διερευνήσει η επιστημονική κοινότητα στα επόμενα χρόνια, είναι αυτό του βαθμού αλληλοεπικάλυψης των εμπλεκόμενων νευρωνικών δομών, το οποίο σήμερα αιωρείται ως μια αντίφαση ανάμεσα στα νευροψυχολογικά δεδομένα, από τη μία πλευρά, που ενισχύουν την άποψη περί ενός σχετικά υψηλού βαθμού λειτουργικής ανεξαρτησίας των εμπλεκόμενων μηχανισμών επεξεργασίας και των νευροααπεικονιστικών μελετών, από την άλλη, που καταδεικνύουν ένα υψηλό ποσοστό αλληλοεπικάλυψης των περιοχών του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται στις αντίστοιχες περιπτώσεις. Ενδεικτική βιβλιογραφία Bregman, A. (1990). Auditory Scene Analysis: The Perceptual Organization of Sound. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. Brown, C., & Hagoort, P. (2004). Νευροεπιστήμη της γλώσσας (μτφρ. Φ. Λέκκας & Ν. Μάλλιου). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Janata, P. & Grafton, S. (2003). Swinging in the brain: shared neural substrates for behaviors related to music and sequencing. Nature Neuroscience, 6(7), Koelsch, S. & Siebel, W. (2005). Towards a neural basis of music perception. Trends in Cognitive Sciences, 9(12), Mounin, G. (1994). Κλειδιά για τη Γλωσσολογία (μτφρ. Άννα Αναστασιάδη - Συμεωνίδη). Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. Lerdahl, F. & Jackendof, R. (1985). A Generative Theory of Tonal Music. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. Peretz, I. & Coltheart, M. (2003). Modularity of music processing. Nature Neuroscience, 6(7), Pinker, S. (1995). The language instinct. Harper Perennial. Slevc, R., Rosenberg, J. & Patel, A. (2008). Language, Music and Modularity: Evidence for Shared Processing of Linguistic and Musical Syntax. In: M. Adachi et al. (Eds.), Proceedings of the 10 th International Conference on Music Perception and Cognition (ICMPC10), Sapporo, Japan. Adelaide: Causal Productions. Stillings, N., Weisler, S., Chase, C., Feinstein, M., Garfield, J. & Rissland, E. (1994). Εισαγωγή στη Γνωσιοεπιστήμη (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός). Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. Zatorre, R., Belin, P. & Penhune, V. (2002). Structure and function of the auditory cortex: music and speech. Trends in Cognitive Sciences, 6(1), Παπαδέλης, Γ. (2007). Ζητήματα αντίληψης του μουσικού ρυθμού. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. 12

Η γλώσσα ως σύστημα και ως χρήση. Ασπασία Χατζηδάκη, Επίκουρη καθηγήτρια ΠΤΔΕ

Η γλώσσα ως σύστημα και ως χρήση. Ασπασία Χατζηδάκη, Επίκουρη καθηγήτρια ΠΤΔΕ Η γλώσσα ως σύστημα και ως χρήση Ασπασία Χατζηδάκη, Επίκουρη καθηγήτρια ΠΤΔΕ 2009-10 Τι είναι γλώσσα; Γλώσσα είναι το σύστημα ήχων ( φθόγγων ) και εννοιών που χρησιμοποιούν οι ανθρώπινες κοινότητες για

Διαβάστε περισσότερα

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές Ενότητα 1: Εισαγωγικές Επισημάνσεις Ζακοπούλου Βικτωρία 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ Ενότητα 1: Επικοινωνία, Λόγος, Ομιλία (2ο Μέρος) Οκαλίδου Αρετή Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ Ενότητα 3: Χαρακτηριστικά της Γλώσσας, Ορολογία, Κλάδοι της Γλωσσολογίας Οκαλίδου Αρετή Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε

Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε Ο 19ος αιώνας Είδαμε ότι πρώτοι ιστορικο-συγκριτικοί επιστήμονες είχαν στόχο να εξηγήσουν τις ομοιότητες που παρατηρούσαν ανάμεσα στις γλώσσες. Είδαμε επίσης ότι η ομοιότητα βασικών λέξεων οδήγησε στην

Διαβάστε περισσότερα

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων

Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Β.δ Επιλογή των κατάλληλων εμπειρικών ερευνητικών μεθόδων Νίκος Ναγόπουλος Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας χρησιμοποιούνται ποσοτικές ή/και ποιοτικές μέθοδοι που έχουν τις δικές τους τεχνικές και

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι

Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι Εισαγωγικά: τι είναι γλώσσα, τι είναι γλωσσολογία Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ Ενότητα 4: Χαρακτηριστικά της Ομιλίας Φωνητική και Φωνολογία (2ο Μέρος) Οκαλίδου Αρετή Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Μοντέλα γλωσσικής επεξεργασίας: σύνταξη

Μοντέλα γλωσσικής επεξεργασίας: σύνταξη Μοντέλα γλωσσικής επεξεργασίας: σύνταξη Μάθημα: Εισαγωγή στις επιστήμες λόγου και ακοής Ιωάννα Τάλλη, Ph.D. Σύνταξη Είναι ο τομέας της γλώσσας που μελετά τη δομή των προτάσεων, δηλαδή ποια είναι η σειρά

Διαβάστε περισσότερα

Πότε πρέπει να αρχίζει η λογοθεραπεία στα παιδιά - λόγος και μαθησιακές δυσκολίες

Πότε πρέπει να αρχίζει η λογοθεραπεία στα παιδιά - λόγος και μαθησιακές δυσκολίες Η διάγνωση των διαταραχών λόγου πρέπει να γίνεται έγκαιρα, μόλις οι γονείς αντιληφθούν οτι κάτι ισως δεν πάει καλά και πρέπει να παρουσιάσουν το παιδί τους στον ειδικό. Ο ειδικός θα λάβει μέτρα για την

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Σύνοψη κεφαλαίου Σύνδεση θεωρίας και ανάλυσης Επεξεργασία ποιοτικών δεδομένων Δεοντολογία και ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Αξιολογώντας την ποιότητα των ποιοτικών ερευνών Εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου

Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία. επ. Κωνσταντίνος Π. Χρήστου Εισαγωγή στη Γνωστική Ψυχολογία Inside the black box για µια επιστήµη του Νου Επιστροφή στο Νου Γνωστική Ψυχολογία / Γνωσιακή Επιστήµη Inside the black box για µια επιστήµη του Νου Επιστροφή στο Νου Γνωστική

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού

Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Α εξάμηνο Διδάσκων : Α. Β. Καραπέτσας Ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 1 ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ 2 Μία από τις πρώτες έρευνες που μελετούν και επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα με μουσική

Διαβάστε περισσότερα

Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Γ1

Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Γ1 Δείκτες Επικοινωνιακής Επάρκειας Κατανόησης και Παραγωγής Γραπτού και Προφορικού Λόγου Γ1 Επίπεδο Γ1 Κατανόηση γραπτού λόγου Για να δείξει ο υποψήφιος ότι έχει την ικανότητα να αντιληφθεί εκτεταμένα, σύνθετα

Διαβάστε περισσότερα

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων

Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων Εισαγωγή στην κοινωνική έρευνα Earl Babbie Κεφάλαιο 12 Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων 12-1 Σύνοψη κεφαλαίου Σύνδεση θεωρίας και ανάλυσης Επεξεργασία ποιοτικών δεδομένων Προγράμματα ηλεκτρονικού υπολογιστή

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ Ενότητα 1: Επικοινωνία, Λόγος, Ομιλία (1 ο Μέρος) Οκαλίδου Αρετή Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΙΚΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ. Πολυδύναµο Καλλιθέας Φεβρουάριος 2008 Αναστασία Λαµπρινού

ΕΙΔΙΚΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ. Πολυδύναµο Καλλιθέας Φεβρουάριος 2008 Αναστασία Λαµπρινού ΕΙΔΙΚΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ Πολυδύναµο Καλλιθέας Φεβρουάριος 2008 Αναστασία Λαµπρινού Ειδική αναπτυξιακή διαταραχή, η οποία συνδέεται µε ελλείµµατα στην έκφραση ή/και στην κατανόηση Ειδική: δυσκολία χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

Οι διαταραχές του λόγου και τις οµιλίας στην παιδική ηλικία. Αναστασία Λαµπρινού Δεκέµβριος 2001

Οι διαταραχές του λόγου και τις οµιλίας στην παιδική ηλικία. Αναστασία Λαµπρινού Δεκέµβριος 2001 Οι διαταραχές του λόγου και τις οµιλίας στην παιδική ηλικία Αναστασία Λαµπρινού Δεκέµβριος 2001 Γλώσσα- είναι µία ταξινοµική αρχή, ένας κώδικας επικοινωνίας, ένα κοινωνικό φαινόµενο έξω από το άτοµο. Οµιλία-

Διαβάστε περισσότερα

Ατομικές διαφορές στην κατάκτηση της Γ2. Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε

Ατομικές διαφορές στην κατάκτηση της Γ2. Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε Ατομικές διαφορές στην κατάκτηση της Γ2 Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε 2011-12 Α. Παράμετροι που επηρεάζουν την εκμάθηση μιας Γ2 Πολλές παράμετροι επηρεάζουν τη διαδικασία αυτή. Σύμφωνα με τον

Διαβάστε περισσότερα

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές Ενότητα 8: Διακριτικά χαρακτηριστικά (distinctive features) Ζακοπούλου Βικτωρία 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία. Γεώργιος Πετάσης. Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ. Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία. Γεώργιος Πετάσης. Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013 ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Μάθημα 1 ο : Εισαγωγή στην γλωσσική τεχνολογία Γεώργιος Πετάσης Ακαδημαϊκό Έτος: 2012 2013 ΤMHMA MHXANIKΩΝ Η/Υ & ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ, Πανεπιστήμιο Πατρών, 2012 2013 Τι είναι η γλωσσική τεχνολογία;

Διαβάστε περισσότερα

2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΝΓ

2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΝΓ 2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΝΓ 2.1. Πρόγραμμα Σπουδών Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας του Νηπιαγωγείου Στόχοι - Άξονες Περιεχομένου Κατανόηση θέματος που εκφέρεται στην ΕΝΓ.

Διαβάστε περισσότερα

Μουσική και Γλώσσα - Μια διεπιστηµονική επισκόπηση ενός πολυεπίπεδου συσχετισµού

Μουσική και Γλώσσα - Μια διεπιστηµονική επισκόπηση ενός πολυεπίπεδου συσχετισµού Μουσική και Γλώσσα - Μια διεπιστηµονική επισκόπηση ενός πολυεπίπεδου συσχετισµού Κώστας Τσούγκρας Επίκουρος καθηγητής, Τµήµα Μουσικών Σπουδών ΑΠΘ tsougras@mus.auth.gr Περίληψη: Τα τελευταία 30 περίπου

Διαβάστε περισσότερα

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία

5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία 5. Λόγος, γλώσσα και ομιλία Στόχοι της γλωσσολογίας Σύμφωνα με τον Saussure, βασικός στόχος της γλωσσολογίας είναι να περιγράψει τις γλωσσικές δομές κάθε γλώσσας με στόχο να διατυπώσει θεωρητικές αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32)

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 1 Εισαγωγή, ορισμός και ιστορία της Γνωστικής Ψυχολογίας Πέτρος Ρούσσος Μερικά διαδικαστικά http://users.uoa.gr/~roussosp/gr/index.htm http://eclass.uoa.gr/courses/ppp146/

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (1)

Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (1) Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (1) Ποιοι μιλούν Η γλώσσα των ζώων Είναι αυτόγλώσσα; Η Dr Pepperberg και ο Alex (ο παπαγάλος) 3 Δομή της γλώσσας Πώς μελετούν τη γλώσσα η γνωστική ψυχολογία, η νευροψυχολογία

Διαβάστε περισσότερα

- Καθυστέρηση λόγου (LLI)

- Καθυστέρηση λόγου (LLI) Πολλά άτομα με βαρηκοΐα/κώφωση (Είναι η μερική ή ολική απώλεια των ηχητικών ερεθισμάτων μέσω της ακουστικής οδού. Γίνεται λοιπόν κατανοητό πως προκύπτει δυσκολία επεξεργασίας και παραγωγής των ήχων συνεπώς

Διαβάστε περισσότερα

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές Ενότητα 6: Φώνημα Ζακοπούλου Βικτωρία 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Τμήμα Λογοθεραπείας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. Ανάλυση Ποιότικών Δεδομένων. Καθηγητής Α. Καρασαββόγλου Επίκουρος Καθηγητής Π. Δελιάς

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ. Ανάλυση Ποιότικών Δεδομένων. Καθηγητής Α. Καρασαββόγλου Επίκουρος Καθηγητής Π. Δελιάς ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Ανάλυση Ποιότικών Δεδομένων Καθηγητής Α. Καρασαββόγλου Επίκουρος Καθηγητής Π. Δελιάς ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ποιοτική ανάλυση Η μη αριθμητική εξέταση και ερμηνεία παρατηρήσεων που σκοπό έχει να ανακαλύψει

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι η Ψυχοακουστική;

Τι είναι η Ψυχοακουστική; Τι είναι η Ψυχοακουστική; Γιώργος Παπαδέλης papadeli@mus.auth.gr Τμήμα Μουσικών Σπουδών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Κύκλος διαλέξεων Μουσικής Ακουστικής Cb + tbn 1/37 Γνωσιοεπιστήμη: Ηδιεπιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ

ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ ヤ Διδασκαλία της Γλώσσας στις τάξεις Γ & Δ Μαρία Θ. Παπαδοπούλου, PhD Σχολική Σύμβουλος 6ης Περιφέρειας Π.Ε. ν. Λάρισας Ελασσόνα, 19 Νοεμβρίου 2012 Επιμέρους τομείς στο γλωσσικό μάθημα 1. Προφορικός Λόγος

Διαβάστε περισσότερα

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας;

Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Για τους γονείς και όχι μόνο από το Τι μαθησιακός τύπος είναι το παιδί σας; Ακουστικός, οπτικός ή μήπως σφαιρικός; Ανακαλύψτε ποιος είναι ο μαθησιακός τύπος του παιδιού σας, δηλαδή με ποιο τρόπο μαθαίνει

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας

Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας Μεθοδολογία Έρευνας Διάλεξη 1 η : Εισαγωγή στη Μεθοδολογία Έρευνας 1 Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379603 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/pgrad_omm107/

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (2)

Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (2) Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (2) Αντίληψη της ομιλίας Απεικόνιση της πρότασης «θα σας διηγηθώ την ιστορία των δύο νέων» κυματομορφή Φασματόγραμμα Συνάρθρωση Οι φθόγγοι αλληλεπικαλύπτονται μέσα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ Ενότητα 9: Σημασιολογική οργάνωση του λόγου νοητό λεξικό Οκαλίδου Αρετή Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

«Η κανονική νοητική συνθήκη των ανθρώπων σε κατάσταση εγρήγορσης, που χαρακτηρίζεται από την εμπειρία των αντιλήψεων, σκέψεων, συναισθημάτων,

«Η κανονική νοητική συνθήκη των ανθρώπων σε κατάσταση εγρήγορσης, που χαρακτηρίζεται από την εμπειρία των αντιλήψεων, σκέψεων, συναισθημάτων, 9 Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Το πρόβλημα της συνείδησης Μια απόπειρα ορισμού της συνείδησης «Η κανονική νοητική συνθήκη των ανθρώπων σε κατάσταση εγρήγορσης, που χαρακτηρίζεται από την εμπειρία των

Διαβάστε περισσότερα

Η εκμάθηση μιας δεύτερης/ξένης γλώσσας. Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε 2011-12

Η εκμάθηση μιας δεύτερης/ξένης γλώσσας. Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε 2011-12 Η εκμάθηση μιας δεύτερης/ξένης γλώσσας Ασπασία Χατζηδάκη, Επ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε 2011-12 Βασικοί όροι και έννοιες- Δεύτερη # Ξένη γλώσσα Δεύτερη γλώσσα είναι οποιαδήποτε γλώσσα κατακτά ή μαθαίνει ένα άτομο

Διαβάστε περισσότερα

Οπτική αντίληψη. Μετά?..

Οπτική αντίληψη. Μετά?.. Οπτική αντίληψη Πρωτογενής ερεθισµός (φυσικό φαινόµενο) Μεταφορά µηνύµατος στον εγκέφαλο (ψυχολογική αντίδραση) Μετατροπή ερεθίσµατος σε έννοια Μετά?.. ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΟΡΑΣΗ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΛΟΓΙΣΤΟΥΜΕ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2016

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2016 ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2016 ΚΕΘΕΑ Τομέας Έρευνας Η ποιοτική έρευνα επιχειρεί να περιγράψει, αναλύσει, κατανοήσει, ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Γεράσιμος Παπαναστασάτος, Ph.D. Αθήνα, Σεπτέμβριος 2016 ΚΕΘΕΑ Τομέας Έρευνας Η ποιοτική έρευνα επιχειρεί να περιγράψει, αναλύσει, κατανοήσει, ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα,

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακά ορόσημα λόγου

Αναπτυξιακά ορόσημα λόγου Αναπτυξιακά ορόσημα λόγου 0-6 μηνών 7-12 μηνών 13-18 μηνών 19-24 μηνών 2-3 ετών 3-4 ετών 4-5 ετών 5-6 ετών 6-7 ετών 0-6 μηνών Επαναλαμβάνει τους ίδιους ήχους Συχνά μουρμουρίζει, γελά και παράγει ευχάριστους

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ Μέσω κανόνων Πλεονεκτήματα: κέρδος χρόνου, δυνατότητα επαναλήψεων, εκμετάλλευση των γνωστικών ικανοτήτων των μαθητών, λιγότερη διδακτική προετοιμασία.

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα

Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μάθηση σε νέα τεχνολογικά περιβάλλοντα Ενότητα 10: Θεωρία Συνδεσιασμού Βασιλική Μητροπούλου-Μούρκα Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 2Σ6 01 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 2Σ6 01 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 2Σ6 01 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ 1 Το εργαστήριο χωροταξικού σχεδιασμού ολοκληρώνεται ως εξής: ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ Παράδοση τελικής έκθεσης. Κάθε ομάδα θα παραδώσει, μέσω του

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (3)

Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (3) Γνωστική Ψυχολογία ΙΙ (ΨΧ 05) Γλώσσα (3) Δυσκολίες στην ανάγνωση Τα θεωρητικά μέρη του δικτύου οπτικής αναγνώρισης λέξεων και οι εκτιμώμενες θέσεις τους στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου του έμπειρου

Διαβάστε περισσότερα

Η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών.

Η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. Η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών. Κανείς δεν φαντάζεται ότι ο λόγος θα εμφανισθεί απότομα, στην τελική του μορφή μ ένα χτύπημα μιας μαγικής ράβδου, σαν μια μηχανή έτοιμη για χρήση. Η εγκατάσταση του πολύπλοκού

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Τομέας Έρευνας ΚΕΘΕΑ Η ποιοτική έρευνα επιχειρεί να περιγράψει, αναλύσει, κατανοήσει, ερμηνεύσει κοινωνικά φαινόμενα, έννοιες ή συμπεριφορές επιχειρεί να απαντήσει το γιατί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 21 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, η ραγδαία αύξηση της διαθεσιμότητας των παρεχόμενων πληροφοριών σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (επαγγελματικούς και μη), σε συνδυασμό

Διαβάστε περισσότερα

Προσέγγιση των Μαθησιακών Δυσκολιών και Εφαρμογή του Τεστ Αθηνά

Προσέγγιση των Μαθησιακών Δυσκολιών και Εφαρμογή του Τεστ Αθηνά Παρουσίαση Πτυχιακής Εργασίας με θέμα: Προσέγγιση των Μαθησιακών Δυσκολιών και Εφαρμογή του Τεστ Αθηνά Ιωάννινα Νοέμβριος2012 Επόπτης καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος Εκπονήτριες: Αρμυριώτη Βασιλική (11071)

Διαβάστε περισσότερα

1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία

1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία 1. Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών στην εκπαιδευτική διαδικασία Ο διδακτικός σχεδιασμός (instructional design) εμφανίσθηκε στην εκπαιδευτική διαδικασία και στην κατάρτιση την περίοδο

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας

Οδηγός. Σχολιασμού. Διπλωματικής Εργασίας ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης: «Σπουδές στην Εκπαίδευση» Οδηγός Σχολιασμού Διπλωματικής Εργασίας (βιβλιογραφική σύνθεση) ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Διάγραμμα Μαθήματος. Σελίδα1 5

Διάγραμμα Μαθήματος. Σελίδα1 5 Διάγραμμα Μαθήματος Κωδικός Μαθήματος Τίτλος Μαθήματος Πιστωτικές Μονάδες ECTS EDUC-543 9 Προαπαιτούμενα Τμήμα Εξάμηνο Κανένα Παιδαγωγικών Σπουδών Χειμερινό/Εαρινό Κατηγορία Μαθήματος Γνωστικό Πεδίο Γλώσσα

Διαβάστε περισσότερα

Σταυρούλα Τσιπλάκου Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου stavroula.tsiplakou@ouc.ac.

Σταυρούλα Τσιπλάκου Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου stavroula.tsiplakou@ouc.ac. Σταυρούλα Τσιπλάκου Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου stavroula.tsiplakou@ouc.ac.cy 2 ο Π α γ κ ύ π ρ ι ο Σ υ ν έ δ ρ ι ο, 29 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 0 1 4,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΓΕΝΝΗΣΗ 6 ΕΤΩΝ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ

Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΓΕΝΝΗΣΗ 6 ΕΤΩΝ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΓΕΝΝΗΣΗ 6 ΕΤΩΝ ΗΛΙΚΙΑ γέννηση ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Αναγνωρίζει και προτιμά τη φωνή της μητέρας καθώς και ήχους της γλώσσας. Μιμείται ήχους της γλώσσας. 2 μηνών Συνδυάζει

Διαβάστε περισσότερα

Η χρήση της τεχνολογίας στο μάθημα της Μουσικής. Διαδικτυακό Σεμινάριο Έλενα Μακρίδου

Η χρήση της τεχνολογίας στο μάθημα της Μουσικής. Διαδικτυακό Σεμινάριο Έλενα Μακρίδου Η χρήση της τεχνολογίας στο μάθημα της Μουσικής Διαδικτυακό Σεμινάριο 27.6.16 Έλενα Μακρίδου Πώς οι 3 βασικές δραστηριότητες μπορούν να συνδεθούν με τη χρήση της τεχνονογίας μέσα από τη διδασκαλία έννοιας;

Διαβάστε περισσότερα

Ο Γραπτός λόγος στο Νηπιαγωγείο

Ο Γραπτός λόγος στο Νηπιαγωγείο Ο Γραπτός λόγος στο Νηπιαγωγείο Ενότητα 3: Γλωσσική και επικοινωνιακή ικανότητα Στελλάκης Νεκτάριος Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών ΤΕΕΑΠΗ Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32)

Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 7 Προσεγγίσεις στη μελέτη της αντίληψης Πέτρος Ρούσσος Προσεγγίσεις στη μελέτη της αντίληψης Ανωφερείς (bottom up) και κατωφερείς (top down) προσεγγίσεις Αντίληψη για

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Εισαγωγή Μεθοδολογία της Έρευνας ΕΙΚΟΝΑ 1-1 Μεθοδολογία της έρευνας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Εισαγωγή Η Μεθοδολογία της Έρευνας (research methodology) είναι η επιστήμη που αφορά τη μεθοδολογία πραγματοποίησης μελετών με συστηματικό, επιστημονικό και λογικό τρόπο, με σκοπό την παραγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Ανάγνωση. Ικανότητα γρήγορης και αυτόματης αναγνώρισης λέξεων. Γνώση γραμμάτων και αντιστοιχίας γραμμάτων φθόγγων. Κατανόηση κειμένου

Ανάγνωση. Ικανότητα γρήγορης και αυτόματης αναγνώρισης λέξεων. Γνώση γραμμάτων και αντιστοιχίας γραμμάτων φθόγγων. Κατανόηση κειμένου Ανάγνωση Ικανότητα γρήγορης και αυτόματης αναγνώρισης λέξεων Γνώση γραμμάτων και αντιστοιχίας γραμμάτων φθόγγων Γνώση σημασίας λέξεων (λεξιλόγιο πρόσληψης) Κατανόηση κειμένου Οικειότητα με γραπτέςλέξειςκαι

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» Τομέας Νέων Ελληνικών ΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Συνοχή & Συνεκτικότητα 1ο ΜΕΡΟΣ Στοιχεία Θεωρίας Α. Συνοχή Συνοχή ονομάζεται η λειτουργία του λόγου που αναφέρεται στη σύνδεση των

Διαβάστε περισσότερα

Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο

Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο Σύμφωνα με δύο σχετικά πρόσφατες έρευνες, οι μνήμες φόβου και τρόμου διαφέρουν σημαντικά από τις συνηθισμένες μνήμες. Οι διαφορές αυτές δεν συνίστανται μόνο στις εμφανείς

Διαβάστε περισσότερα

Γλώσσα : Ορισμός, Ανάπτυξη & Διαταραχές. Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος»

Γλώσσα : Ορισμός, Ανάπτυξη & Διαταραχές. Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος» Γλώσσα : Ορισμός, Ανάπτυξη & Διαταραχές Μαρίτσα Καμπούρογλου Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος» Προϋποθέσεις Προγράμματος Παρέμβασης Η καλή κατανόηση της φύσης της διαταραχής Η σε βάθος

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος των συγγραφέων για την ελληνική έκδοση... xxiii ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Κεφάλαιο 1. Παρουσίαση της ψυχολογίας της ανάπτυξης...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος των συγγραφέων για την ελληνική έκδοση... xxiii ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Κεφάλαιο 1. Παρουσίαση της ψυχολογίας της ανάπτυξης... ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή της επιμελήτριας της έκδοσης... xix Πρόλογος των συγγραφέων για την ελληνική έκδοση... xxiii Πρόλογος... xxv ΜΑΘΗΜΑΤΑ Κεφάλαιο 1. Παρουσίαση της ψυχολογίας της ανάπτυξης... 1 1. Επιστημολογικά

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ48 / Ελληνική Γλώσσα και Γλωσσολογία

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ48 / Ελληνική Γλώσσα και Γλωσσολογία Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΛΠ48 / Ελληνική Γλώσσα και Γλωσσολογία Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΛΠ Σπουδές στον Ελληνικό Πολιτισμό Θεματική Ενότητα ΕΛΠ48 Ελληνική

Διαβάστε περισσότερα

Νευροβιολογία των Μνημονικών Λειτουργιών

Νευροβιολογία των Μνημονικών Λειτουργιών Νευροβιολογία των Μνημονικών Λειτουργιών Ενότητα 2: Κατηγοριοποιήσεις Μάθησης & Μνήμης Κωνσταντίνος Παπαθεοδωρόπουλος Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Σκοποί ενότητας Ανάλυση των γενικών αξόνων που

Διαβάστε περισσότερα

Γνώση, Κριτική Σκέψη και Δημιουργικότητα Μελέτη, Μελέτη, Μελέτη;

Γνώση, Κριτική Σκέψη και Δημιουργικότητα Μελέτη, Μελέτη, Μελέτη; ΔΩΡΕΑΝ ΔΕΙΓΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... Ο ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ... Ο ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΛΗΨΗΣ... Μουσικό Ερέθισμα Οι Μουσικές Αισθήσεις Η Ερμηνεία και η Ανάδραση δίνουν νόημα στις πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 8: Γνωστική επανάσταση/τομείς της ψυχολογίας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 8: Γνωστική επανάσταση/τομείς της ψυχολογίας ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 8: Γνωστική επανάσταση/τομείς της ψυχολογίας Θεματική Ενότητα 8: Στόχοι: Η εξοικείωση των φοιτητών με τις επιδράσεις, από άλλες

Διαβάστε περισσότερα

Συγγραφή ερευνητικής πρότασης

Συγγραφή ερευνητικής πρότασης Συγγραφή ερευνητικής πρότασης 1 o o o o Η ερευνητική πρόταση είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της έρευνας. Η διατύπωσή της θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεγμένη, περιεκτική και βασισμένη στην ανασκόπηση

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ήχος. Υπεύθυνος Καθηγητής: Παζούλης Παναγιώτης

Ο Ήχος. Υπεύθυνος Καθηγητής: Παζούλης Παναγιώτης ιαθεµατική Εργασία µε Θέµα: Οι Φυσικές Επιστήµες στην Καθηµερινή µας Ζωή Ο Ήχος Τµήµα: β1 Γυµνασίου Υπεύθυνος Καθηγητής: Παζούλης Παναγιώτης Συντακτική Οµάδα: Γεώργιος Ελευθεριάδης Ο Ήχος Έχει σχέση ο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 4 Γνωστική ψυχολογία Οι πληροφορίες του περιβάλλοντος γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας από τον εγκέφαλο μέσω γνωστικών διαδικασιών (αντίληψη, μνήμη,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 5 Έννοιες και Κλασική Θεωρία Εννοιών Έννοιες : Θεμελιώδη στοιχεία από τα οποία αποτελείται το γνωστικό σύστημα Κλασική θεωρία [ή θεωρία καθοριστικών

Διαβάστε περισσότερα

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές Ενότητα 2: Φωνολογικός παράγοντας Ζακοπούλου Βικτωρία 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Επίδραση του θεραπευτικού προγράμματος <<Ασκήσεις λόγου>> σε ηλικιωμένους με Ήπια Νοητική Διαταραχή

Επίδραση του θεραπευτικού προγράμματος <<Ασκήσεις λόγου>> σε ηλικιωμένους με Ήπια Νοητική Διαταραχή lysitsas.kon@gmail.com 9th Panhellenic Conference on Alzheimer's Disease and 1st Mediterranean on Neurodegenerative Diseases Επίδραση του θεραπευτικού προγράμματος σε ηλικιωμένους με

Διαβάστε περισσότερα

Διάγραμμα Μαθήματος. Σελίδα1 5

Διάγραμμα Μαθήματος. Σελίδα1 5 Διάγραμμα Μαθήματος Κωδικός Μαθήματος Τίτλος Μαθήματος Πιστωτικές Μονάδες ECTS EDUC-543DL 9 Προαπαιτούμενα Τμήμα Εξάμηνο Κανένα Παιδαγωγικών Σπουδών Χειμερινό/Εαρινό Κατηγορία Μαθήματος Γνωστικό Πεδίο

Διαβάστε περισσότερα

«Δοκιμασία Εκφραστικού Λεξιλογίου σε τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά ηλικίας 6 8 ετών»

«Δοκιμασία Εκφραστικού Λεξιλογίου σε τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά ηλικίας 6 8 ετών» «Δοκιμασία Εκφραστικού Λεξιλογίου σε τυπικά αναπτυσσόμενα παιδιά ηλικίας 6 8 ετών» Γλώσσα: Το φυσικό εκείνο σύστημα επικοινωνίας που χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο και έχει ως βάση του τον έναρθρο λόγο.

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτική Τεχνολογία και Θεωρίες Μάθησης

Εκπαιδευτική Τεχνολογία και Θεωρίες Μάθησης Θεωρίες Μάθησης Εκπαιδευτική Τεχνολογία και Θεωρίες Μάθησης Κάθε εκπαιδευτικός (εκούσια ή ακούσια) υιοθετεί μια θεωρία μάθησης. Το ίδιο ισχύει και για τις διάφορες εκπαιδευτικές τεχνολογίες. Για την εισαγωγή

Διαβάστε περισσότερα

Δυσλεξία και Ξένη Γλώσσα

Δυσλεξία και Ξένη Γλώσσα Δυσλεξία και Ξένη Γλώσσα Βιβέτα Λυμπεράκη Ξένια Κωνσταντινοπούλου Καθηγήτριες αγγλικών ειδικής αγωγής Ποιοί μαθητές αναμένεται να αντιμετωπίσουν δυσκολία στις ξένες γλώσσες Μαθητές που: παρουσιάζουν δυσκολίες

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχογλωσσολογία. Ενότητα 3 : Αντίληψη προφορικού λόγου. Χριστίνα Μανουηλίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Φιλολογίας

Ψυχογλωσσολογία. Ενότητα 3 : Αντίληψη προφορικού λόγου. Χριστίνα Μανουηλίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Φιλολογίας Ψυχογλωσσολογία Ενότητα 3 : Αντίληψη προφορικού λόγου Χριστίνα Μανουηλίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήμα Φιλολογίας Σκοποί ενότητας Αντίληψη λόγου Προσωδία Θεωρίες για την αντίληψη του λόγου Ακουστική Κινητική

Διαβάστε περισσότερα

Διερευνώντας την ανάγνωση. Νεκτάριος Στελλάκης

Διερευνώντας την ανάγνωση. Νεκτάριος Στελλάκης Διερευνώντας την ανάγνωση Νεκτάριος Στελλάκης Τι σημαίνει «ξέρω να διαβάζω»; Τι δεν μπορεί να κάνει αυτός που δεν ξέρει να διαβάζει; Υπάρχει μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο «ξέρω» και «δεν ξέρω»; Τι

Διαβάστε περισσότερα

6. ΠΡΟΣΟΧΗ. Ο William James (1890) και άλλοι από τους πρώτους ψυχολόγους μελέτησαν την προσοχή με τη μέθοδο της ενδοσκόπησης.

6. ΠΡΟΣΟΧΗ. Ο William James (1890) και άλλοι από τους πρώτους ψυχολόγους μελέτησαν την προσοχή με τη μέθοδο της ενδοσκόπησης. 6. ΠΡΟΣΟΧΗ Σε τι αναφέρεται η προσοχή; Η προσοχή είναι μία αυτόνομη διεργασία του κεντρικού νευρικού συστήματος κατά την οποία οι αισθήσεις εστιάζουν σε συγκεκριμένα ερεθίσματα του περιβάλλοντος. ΙΣΤΟΡΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές

Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές 1 Ελληνική Δημοκρατία Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ηπείρου Φωνολογική Ανάπτυξη και Διαταραχές Ενότητα 5: Φωνολογική ενημερότητα Ζακοπούλου Βικτωρία 2 Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ηπείρου Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτική Μονάδα 10.2: Εργαλεία χρονοπρογραμματισμού των δραστηριοτήτων.

Εκπαιδευτική Μονάδα 10.2: Εργαλεία χρονοπρογραμματισμού των δραστηριοτήτων. Εκπαιδευτική Μονάδα 10.2: Εργαλεία χρονοπρογραμματισμού των δραστηριοτήτων. Στην προηγούμενη Εκπαιδευτική Μονάδα παρουσιάστηκαν ορισμένα χρήσιμα παραδείγματα διαδεδομένων εργαλείων για τον χρονοπρογραμματισμό

Διαβάστε περισσότερα

παράγραφος Εκταση Περιεχόμενο Δομή Εξωτερικά στοιχεία 8-10 σειρές Ολοκληρωμένο νόημα Οργανωμένη και λογική Εμφανή και ευδιάκριτα

παράγραφος Εκταση Περιεχόμενο Δομή Εξωτερικά στοιχεία 8-10 σειρές Ολοκληρωμένο νόημα Οργανωμένη και λογική Εμφανή και ευδιάκριτα παράγραφος Εκταση 8-10 σειρές Περιεχόμενο Ολοκληρωμένο νόημα Δομή Οργανωμένη και λογική Εξωτερικά στοιχεία Εμφανή και ευδιάκριτα Δομή παραγράφου Θεματική περίοδος- πρόταση Βασικές λεπτομέρειες /σχόλια

Διαβάστε περισσότερα

Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση

Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση Τρόποι αναπαράστασης των επιστημονικών ιδεών στο διαδίκτυο και η επίδρασή τους στην τυπική εκπαίδευση Κ. Χαλκιά Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών 2 Το διαδίκτυο: αποτελεί ένα νέο διδακτικό

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική ανάπτυξη Piaget

Γνωστική ανάπτυξη Piaget Γνωστική ανάπτυξη Piaget ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΙΙ 2016-17 Κ. Παπαδοπούλου & Λ. Αναγνωστάκη Jean Piaget (1869-1980) Τα παιδιά προοδεύουν διαμέσου μίας σειράς σταδίων γνωστικής ανάπτυξης που καθένα αντανακλά

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ: «Ο ρόλος της μουσικής στην πρόσκτηση της γλώσσας και στην γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού»

ΘΕΜΑ: «Ο ρόλος της μουσικής στην πρόσκτηση της γλώσσας και στην γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ, ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΣΟΥΕΡΕΦ (Α.Μ. 39/13) ΘΕΜΑ: «Ο ρόλος της μουσικής στην πρόσκτηση

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΙΣ ΠΡΟ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΙΣ ΠΡΟ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΣΤΙΣ ΠΡΟ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ Μαρίτσα Καμπούρογλου, Λογοπεδικός Ίδρυμα για το Παιδί «Η Παμμακάριστος» ΑΝ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΜΙΛΗΣΕΙ... Η γλωσσική παρέμβαση Είναι η διαδικασία μέσω της

Διαβάστε περισσότερα

Αιτία παραποµπής Ε Ω ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΤΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗΣ.

Αιτία παραποµπής Ε Ω ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΤΕ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΗΣ. Στοιχεία εξέτασης Στοιχεία εξεταζοµένου παιδιού Ονοµατεπώνυµο: 1043 1043 (1043) Φύλο: Αγόρι Ηµ/νια γέννησης: 16-07-2011 Μητρική γλώσσα: Ελληνικά Προτίµηση χεριού: εξί Ηµ/νια εξέτασης: 21-11-2016 Χρονολογική

Διαβάστε περισσότερα

Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος Αξιολόγηση περίληψης

Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος Αξιολόγηση περίληψης Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος 2018 Αξιολόγηση περίληψης Η δυσκολία συγκρότησης (και αξιολόγησης) της περίληψης Η περίληψη εμπεριέχει μια (φαινομενική) αντίφαση: είναι ταυτόχρονα ένα κείμενο δικό μας και ξένο.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΚΟΗΣ Ενότητα 7: Αντίληψη της Ομιλίας Οκαλίδου Αρετή Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Α τάξης Γυμνασίου

ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ. Α τάξης Γυμνασίου ΠΡΟΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Α τάξης Γυμνασίου 1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Γενικοί Στόχοι Ειδικοί Στόχοι Α. ΣΤΟΧΟΙ Β. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ/ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ και Γ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Δ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Ε.

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να:

Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να: Αξιολογήστε την ικανότητα του μαθητή στην κατανόηση των προφορικών κειμένων και συγκεκριμένα να: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΑΘΗΣΙΑΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Ανταποκρίνονται στην ακρόαση του προφορικού

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική Ανάπτυξη Ενότητα 7: Ανάπτυξη Αντίληψης

Γνωστική Ανάπτυξη Ενότητα 7: Ανάπτυξη Αντίληψης Γνωστική Ανάπτυξη Ενότητα 7: Ανάπτυξη Αντίληψης Διδάσκουσα: Ειρήνη Σκοπελίτη Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Σκοποί ενότητας Παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσεται

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικό άγχος. Ορισμοί και μοντέλα Πυκνότητα Αίσθημα συνωστισμού Θόρυβος

Περιβαλλοντικό άγχος. Ορισμοί και μοντέλα Πυκνότητα Αίσθημα συνωστισμού Θόρυβος Περιβαλλοντικό άγχος Ορισμοί και μοντέλα Πυκνότητα Αίσθημα συνωστισμού Θόρυβος Περιβαλλοντικό άγχος Είναι μια κατάσταση στην οποία οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις υπερβαίνουν την ικανότητα των ανθρώπων να

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Κατερίνα Σάλτα ΔιΧηΝΕΤ 2017-2018 ΘΕΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Διεπιστημονικότητα Ιστορία & Φιλοσοφία της Χημείας Γλωσσολογία Χημεία Διδακτική της Χημείας Παιδαγωγική Ψυχολογία

Διαβάστε περισσότερα

MPEG-7 : Περιγραφή πολυμεσικού περιεχομένου

MPEG-7 : Περιγραφή πολυμεσικού περιεχομένου MPEG-7 : Περιγραφή πολυμεσικού περιεχομένου Εξαγωγή μεταδεδομένων / περιγραφών Χαμηλού επιπέδου περιγραφείς Συντακτικός και σημασιολογικός ορισμός Ανάκτηση πολυμεσικών τεκμηρίων XML / OWL Δημοσίευση 2002

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Συμπλήρωση πρωτοκόλλων ανάλυσης λαθών ορθογραφίας και αξιολόγησης του επιπέδου παραγωγής γραπτού λόγου ΣΥΓΓΡΑΦΗ: Κίτσου Γεωργία Εκπαιδευτικός ΠΕΟ3 ΑΘΗΝΑ 2015 1 Πρωτόκολλο

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 9. Η Φυσική της Μουσικής Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων. Αντίληψη συνδυασμών τόνων Μορφές ακοής Συνήχηση & παραφωνία Θεωρίες αντίληψης ύψους

Διάλεξη 9. Η Φυσική της Μουσικής Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων. Αντίληψη συνδυασμών τόνων Μορφές ακοής Συνήχηση & παραφωνία Θεωρίες αντίληψης ύψους Η Φυσική της Μουσικής Τ.Ε.Ι. Ιονίων Νήσων Διάλεξη 9 Αντίληψη συνδυασμών τόνων Μορφές ακοής Συνήχηση & παραφωνία Θεωρίες αντίληψης ύψους Ανασκόπηση της Διάλεξης 8 Εξετάσαμε την αντίληψη του ύψους ενός καθαρού

Διαβάστε περισσότερα