ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ

Transcript

1 ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ, ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΑΘΗΜΑ ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Ακαδημαϊκό Έτος: Ζ εξάμηνο - Χειμερινό -Υποχρεωτικό]. Διδάσκoντες: Επίκουρη Καθηγήτρια Μ. Ντ. Μαρούδα (mail danmarouda@hotmail.com ) Επίκουρη Καθηγήτρια Ο. Τσόλκα (tsolkaolg@gmail.com) Ώρες Γραφείου: ΜΑΡΟΥΔΑ Δευτέρα (Γραφείο: Κτήριο ΔΕΣ-ΚΟΙ, Γ12. τρίτος όροφος). Ι. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Στο μάθημα εξετάζονται οι βασικές αρχές λειτουργίας και τα κύρια χαρακτηριστικά του συστήματος της διεθνούς δικαιοσύνης μέσα από την ιστορική διαδρομή και την εξελικτική πορεία ανάπτυξής της στον 21 ο αιώνα. Στα πλαίσια αυτά εξετάζονται, το Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών, οι θεσμοί της Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης, το Διεθνές Δικαστήριο Δικαίου Θαλάσσης και Περιφερειακά Δικαστήρια δικαιωμάτων του ανθρώπου (ευρωπαϊκό, αμερικανικό, αφρικανικό), τα Δικαστήρια Ε.Ε. και η διάδρασή τους με τα εθνικά, αλλά και άλλα διεθνη (π.χ. ΕΔΔΑ) αλλά και το σύστημα ΠΟΕ κ.α. Επίσης, μέσα από μια συγκριτική προσέγγιση, εξετάζονται, οι μορφές εκδήλωσης συναίνεσης, η γνωμοδοτική αρμοδιότητα των δικαστηρίων, οι προδικαστικές ενστάσεις, τα προσωρινά μέτρα, και η ισχύς κι εκτέλεση των αποφάσεων των εν λόγω δικαιοδοτικών οργάνων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο έργο των δικαστηρίων, ιδίως τη σχετική με ελληνικές υποθέσεις. ΙΙ. ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ/ΥΛΗ Ι. Η Διεθνής Δικαιοσύνη τον 21 ο αιώνα: μια εισαγωγή Αρχές, χαρακτηριστικά, λειτουργία, ρόλοι /Θεωρίες Διεθνούς Δικαιοσύνης Μαρούδα ΙΙ. Θεσμικές εκφάνσεις της διεθνούς δικαιοσύνης Α. Διεθνής Διαιτησία Μαρούδα i.αξιώσεις Ιδιωτών: Από την διαιτησία Jay σε σύγχρονες Επιτροπές Αξιώσεων /Επανορθώσεων (Ιραν /ΗΠΑ, Ερυθραία /Αιθιοπία) ii. Διακρατική διαιτησία: Από την Alabama στη διαιτησία Γαλλίας /ΗΠΑ (Air Services) ή Γαλλία /Νέα Ζηλανδία (Rainbow Warrior) iii. Διαρκές Διαιτητικό Δικαστήριο: από την στην Abyei) Β. Δικαστήρια που δημιουργούνται μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο 1

2 i. ΔΔΔΔ /Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης Μαρούδα Θεσμική /Λειτουργική ταυτότητα, Δικαιοδοσία, Μορφές Εκδήλωσης Συναίνεσης, Διαδικασία, Απόφαση, Προσωρινά Μέτρα, Προδικαστικές Ενστάσεις, Το έργο συνοπτικά ii/ Διεθνής Ποινική Δικαιοσύνη : Από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο Μαρούδα /Τσόλκα Περιλαμβάνει εξέταση των διεθνών ποινικών δικαστηρίων, μόνιμων, ειδικών, ή μεικτών όπως είναι τα: - Ad hoc Διεθνών Ποινικά Δικαστήρια για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα (παρουσιαση) - Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (παρουσίαση) - Ειδικά Μικτά Ποινικά Δικαστήρια (Σιέρα Λεόνε, Βοσνία, Καμπότζη κλπ.) και άλλα ειδικά «διεθνή» δικαστήρια (για Λίβανο κλπ.) (παρουσίαση) iii.διεθνή Διοικητικά Δικαστήρια με έμφαση στο Διοικητικό Δικαστήριο ΕΕ (Τσόλκα) Γ. Περιφερειακά όργανα που δημιουργούνται μετά το 1945 i. Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (παρουσιάσεις) ii. Αμερικανικό και Αφρικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (παρουσιάσεις) νομολογία iii. Δικαστήρια Ευρωπαϊκής Ένωσης Τσόλκα (δύο ενότητες) Νομολογία, Σχέση με Εθνικούς Δικαστές, Διάδραση ΔΕΕ με άλλα διεθνή δικαστήρια Δ. Ειδικά δικαιοδοτικά συστήματα Σεμινάρια Φοιτητών i. Διεθνή δικαιοδοτικά όργανα δικαίου θαλάσσης ii. Panels ΠΟΕ ΙΙΙ. Διεθνής Δικαιοδοσία και εκδίκαση διαφορών Σεμινάρια Φοιτητών i. Μορφές συναίνεσης για δικαιοδοτική επίλυση διαφορών (συνυποσχετικό κλπ.) ii. Παρεμπίπτουσες διαδικασίες Προδικαστικές ενστάσεις/προσωρινή προστασία /Παρέμβαση /Ανταίτηση iii. Γνωμοδότηση iv. Απόφαση (εκτέλεση απόφασης και επιδίκαση αποζημίωσης) ΙV.Ελλάδα και διεθνής δικαιοσύνη Σεμινάρια Φοιτητών i. Η Ελλάδα στο ΔΔΔΔ και στο ΔΔ ii. Η Ελλάδα στο ΔΕΚ iii. Η Ελλάδα στο ΕυρΔΔΑ iv. Η Ελλάδα στο ΔΔΔ 2 ΙΙΙ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ 2016/7 ΜΑΡΟΥΔΑ /ΤΣΟΛΚΑ Εύδοξος: 2

3 Στ. Περράκης ΜΝτ.Μαρούδα, Διεθνής Δικαιοσύνη, Εκδ. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ, Θεσσαλονίκη 2014 Νομολογία Διεθνές Δικαστήριο αρχείο υποθέσεων στο επίσημο site (un.org/cij-icj) αλλά και στα I.C.J. Reports, ανάλογα με την χρονολογία κάθε υπόθεσης, π.χ. Fisheries Jurisdiction (Spain v. Canada), Jurisdiction of the Court, Judgment, I.C.J. Reports 1998, p Συνήθως δημοσιεύονται και στο International Legal Materials το οποίο θα βρείτε σε όλες τις σημαντικές βιβλιοθήκες διεθνούς δικαίου Ε.Ε. ΔΕΚ/ΠΕΚ στο επίσημο site του ECJ s website Μέσα από το Eur-Lex, εντοπίζουμε σημαντικές αποφάσεις αλλά και στο Court of Justice of the European Communities, Reports of Cases Before the Court. Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Μέσω του HUDOC Portal έχουμε πρόσβαση στη νομολογία του ΕΔΔΑ. Δημοσιεύονται και στα Publications de la Cour Européenne des Droits de l'homme. Série A, Arrêts et Décisions = Publications of the European Court of Human Rights. Series A, Judgments and Decisions. (Strasbourg: Greffe de la Cour, Conseil de l'europe, ) and Recueil des Arrêts et Décisions (Köln: Carl Heymanns Verlag, ). Διαμερικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου /Inter-American Court of Human Rights Έχει στο επίσημο site συνδέσεις με τις αποφάσεις και γνωμοδοτήσεις (decisions and advisory opinions). Αλλά και το Πανεπιστήμιο της Minnesota διατηρεί mirror site του ΔιΑΔΔΑ. Επίσημες δημοσιεύσεις του Δικαστηρίου είναι οι Inter-American Court of Human Rights Serie A, Fallos y Opiniones/ Series A, Judgments and Opinions (San José, Costa Rica: Secretaría de la Corte, ). Serie B, Memorias, Argumentos Orales y Documentos / Series B, Pleadings, Oral Arguments and Documents. Serie C--Resoluciones y Sentencias/ Series C--Decisions And Judgments Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο /International Criminal Court Επίσημο site Σημαντικοί ιστότοποι και ιστολόγια: Για ενημέρωση αναφορικά με τις εξελίξεις και την επικαιρότητα των εφαρμογών και της θεωρίας του διεθνούς δικαίου, σημαντικά είναι και τα στοιχεία που αντλούμε από τα σχετικά blogs, όπως το: International Law Observer International Law Reporter Ejil:Talk Opinio Juris TRIAL (για διεθνές ποινικό δίκαιο) International Law Prof Blog Peace Palace Library Blog ECHR Blog Hague Justice Portal IV. ΕΡΓΑΣΙΕΣ /ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ 3

4 Η εκπαιδευτική διαδικασία περιλαμβάνει διαλέξεις, παρουσιάσεις και σεμινάρια με συμμετοχή όλων των φοιτητών. Οι φοιτητές επιλέγουν μια εργασία από το θεματολόγιο εργασιών του μαθήματος (δείτε παρακάτω) την οποία παρουσιάζουν. Με το πέρας του εξαμήνου παραδίδεται μια γραπτή εργασία, η οποία και αξιολογείται μαζί με την παρουσίαση. Θεματικές Εργασιών i.αξιώσεις Ιδιωτών: Από την διαιτησία Jay σε σύγχρονες Επιτροπές Αξιώσεων /Επανορθώσεων (Ιραν /ΗΠΑ, Ερυθραία /Αιθιοπία) ii. Διακρατική διαιτησία: Από την Alabama στη διαιτησία Γαλλίας /ΗΠΑ (Air Services) ή Γαλλία /Νέα Ζηλανδία (Rainbow Warrior) iii. Διαρκές Διαιτητικό Δικαστήριο: Διαιτησία Abyei - Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (πρόσφατη νομολογία) - Ad hoc Δικαστήρια για πρώην Γιουγκοσλαβία και Ρουάντα (Υπόθεση Karadzic) - Αλλα υβριδικά δικαστήρια (ΣΙέρρα Λεόνε, Καμπότζη, Λίβανο κ.α.) νομολογία - Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου νομολογία - Διαμερικανικό και Αφρικανικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (νομολογία - Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) (νομολογία σε συνεννόηση με Όλγα Τσόλκα) - Διεθνή δικαιοδοτικά όργανα δικαίου θαλάσσης (ΔΔΔΘ και διαιτησία) (νομολογία) - Πάνελ ΠΟΕ Β. Παρεμπίπτουσες διαδικασίες - Γνωμοδοτική αρμοδιότητα Διεθνών Δικαστηρίων V. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η αξιολόγηση των φοιτητών γίνεται μέσα από την συνολική παρουσία τους στη διάρκεια του εξαμήνου. Προβλέπεται υποχρεωτική παρουσίαση θεματικής που θα οριστεί στην αρχή του εξαμήνου, καθώς και γραπτή εργασία πάνω στο ίδιο θέμα. (βαθμός προόδου). Οι παρουσιάσεις /εργασίες που βαθμολογούνται με βαθμό πάνω από 7 είναι απαλλακτικές. Διαφορετικά προβλέπονται προφορικές εξετάσεις. Εναλλακτικά, αντί για παρουσίαση /εργασία οι φοιτητές συμμετέχουν σε Προσομοιώσεις Δίκης (π.χ. Jessup Moot Court) ή Jean Pictet Humanitarian Law Competition και ο βαθμός τους καθορίζεται από την επίδοσή τους στη διάρκεια της προετοιμασίας (γραπτής και προφορικής). Μ.Ντ.Μαρούδα - Ο. Τσόλκα 2016 Ενδεικτική Νομολογία (μετά από συνεννόηση με διδάσκοντες) : 4 ΔΙΕΘΝΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ 2016/7 ΜΑΡΟΥΔΑ /ΤΣΟΛΚΑ 4

5 Διαιτησία Jay, Alabama, Διαιτησία Σουδάν/Νότιο Σουδάν - Abyei, Φιλιππίνες.Κίνα Διαιτησία, ή παλαιότερες υποθέσεις με διάδικο την Ελλάδα (π.χ. Φάροι, Ρούλα κλπ), Νέα Ζηλανδία/Γαλλία Γνωμοδοτήσεις ΔΔ: Γνωμοδότηση για Ανακήρυξη Ανεξαρτησία Κοσόβου, Οικοδόμηση Τοίχους Αποφάσεις ΔΔ με διάδικο την Ελλάδα [Υφαλοκρηπίδα του Αιγάιου, Ελλάδα/Σκόπια (Ενδιάμεση Συμφωνία), Γερμανία/Ιταλία - Ελλάδα παρεμβαίνουσα] αλλά και άλλες πρόσφατες υποθέσεις περί της Υποχρέωσης Διαπραγμάτευσης στον Πυρηνικό Αφοπλισμό (Marshall Islands /UK, India, Pakistan (3 αποφάσεις Οκτωβρίου 2016) για την έννοια της διεθνούς διαφοράς) Οριοθετήσεις θαλασσίων ζωνών: Ρουμανία/Ουκρανία - νήσος Όφεων, Οριοθέτηση Κατάρ/Μπαχρέιν, ICJ/Delimitation of the Maritime Boundary in the Gulf of Maine Area (Canada/United States of America κ.α. Ζητήματα δικαιοδοσίας (εθιμική διάσταση Χάρτη ΗΕ): Νικαράγουα/ΗΠΑ, Ιράν /ΗΠΑ (έννοια πολιτικής διαφοράς) Οικουμενική Δικαιοδοσία (Βέλγιο/Σενεγάλη) ΔΠΔ: Bosco Ntaganta -2016, Al Faqui /Al Mahdi Οκτώβριος 2016, Simone Gbagbo ΔΠΔΓ Karadzic ΕΔΔΑ MSS /Ελλάδας και Βελγίου, Rahimi /Ελλάδος + ΕΔΔΑ Καπετάνιος/Ελλάδας ΔΕΕ: NS/secretary of State for the Home Department (C-411/10, C-493/10), Kadi/Council and Commision (C-402/05, C-415/05), Melloni/Ministerio Fiscal (C- 399/11), Aklagaren/Fransson (C-617/10), Ευρωπαική Επιτροπή/Ελληνικής Δημοκρατίας (C-584/14) ΒΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αντωνόπουλος Κ., Η Επίλυση των Διαφορών από το Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών. Νομολογία και Πρακτική, Β εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2005 Μαρούδα Μ.-Ντ., Η διεθνής ευθύνη για παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Η κρατική και ατομική ευθύνη σε κίνηση, Σπουδές Διεθνούς Δικαίου 1, Εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2006 Περράκης Στ., Το Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών. Ανιχνεύσεις μίας Δικαιοδοτικής Διαδρομής στην Ειρηνική Επίλυση Διεθνών Διαφορών, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2001 Περράκης Στ., Διαστάσεις της Διεθνούς Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Εκδ. Ι. Σιδέρη, 2013 ΕΙΔΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ Antonopoulos C., Counterclaims before the International Court of Justice, T.M.C. Asser Press, 2011 Βαλτικός Ν., Δώδεκα Χρόνια στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Εντυπώσεις ενός Έλληνα Δικαστού, ΤοΣ, 2002, σελ

6 Κλάδη-Ευσταθοπούλου Μ., Η νομολογία του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιου της Θάλασσας. Μια καταγραφή και αποτίμηση, στο Περράκης Σ. (επιμ.), Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας. Εφαρμογές και εξελίξεις 20 χρόνια από την υπογραφή της, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Κούφα Κ., Παζαρτζή Φ. (δ/νση εκδ.), Η διεθνή ποινική δικαιοσύνη ως μηχανισμός επιβολής του διεθνούς δικαίου, Ένωση Διεθνούς Δικαίου (ILA) - Ινστιτούτο Διεθνούς Δημοσίου Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων Θεσσαλονίκης, Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2007 Μαρούδα Μ. Ντ., Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία και η Εξέλιξη του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, ιδίως όσον αφορά τα Εγκλήματα Πολέμου και τα Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας. Ζητήματα Εφαρμογής τους σε Συρράξεις μη Διεθνούς Χαρακτήρα, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2001 Μαρούδα Μ.-Ντ., Απειλείται η συνοχή του διεθνούς δικαίου από τον πολλαπλασιασμό των διεθνών δικαιοδοτικών θεσμών που επιλαμβάνονται ζητημάτων ποινικής καταστολής παραβιάσεων του ανθρωπιστικού δικαίου; στο Κούφα Κ., Παζαρτζή Φ. (δ/νση εκδ.), Η διεθνή ποινική δικαιοσύνη ως μηχανισμός επιβολής του διεθνούς δικαίου, Ένωση Διεθνούς Δικαίου (ILA) - Ινστιτούτο Διεθνούς Δημοσίου Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων Θεσσαλονίκης, Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, Παπαδημητρίου Γ., Ο Έλληνας Δικαστής και η ΕΣΔΑ, ΤοΣ, 2002, σελ Περράκης Στ., Η Σημασία της Υπόθεσης Λοϊζίδου και οι Επιπτώσεις των Αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στη Διεθνή Δικαιοταξία. Μερικές Παρατηρήσεις, Επετηρίδα Ι.ΔΙ.Σ. 2000, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2000, σελ Περράκης Στ., Ζητήματα Εφαρμογής Αποφάσεων Διεθνών Δικαιοδοτικών και Πολιτικών Οργάνων. Μία Γενική Προσέγγιση Θεωρίας και Πρακτικής, Επετηρίδα Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (Ι.ΔΙ.Σ.) , εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2003 Περράκης Σ., Η ελληνική κυβέρνηση ως παράγων της κοινοτικής δίκης, στο Φραγκάκης Ν. (επιμ.), Το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων μετά από πενήντα χρόνια λειτουργίας, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, Περράκης Στ., Η Ελλάδα και το Διεθνές Δικαστήριο, Υφαλοκρηπίδα, Κυπριακό, Σκόπια και γερμανικές αποζημιώσεις, Foreign Affairs, Νοέμβριος Ροζάκης Χ., Έγκλημα και Τιμωρία, Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο στη Νέα Παγκόσμια Τάξη, εκδ. Παπαζήση, 2004 Σαράντη Β., Η ετεροδικία του κράτους στο διεθνές δίκαιο: Σύγχρονο καθεστώς και νέες τάσεις στο πεδίο των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή, 2008 Στάγκος Π., Το Καθεστώς Επίλυσης Διαφορών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, στο: Α. Φατούρος, Κ. Στεφάνου (επιμ.), Οι Συμφωνίες του Γύρου της Ουρουγουάης για το Διεθνές Εμπόριο Αγαθών και Υπηρεσιών, Ελληνική Εταιρία Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων, 1995 Ταγαράς Χ., Το Δικαιοδοτικό Σύστημα (της ΕΚ/ΕΕ), στο: Εισαγωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές, τ. Α, β έκδοση, Ελληνική Πανεπιστημιακή Ένωση Ευρωπαϊκών Σπουδών (ΕΠΕΕΣ), εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2006, Τσάλτας Γ., Το Διεθνές Καθεστώς ΔΙΕΘΝΗΣ των Θαλασσών ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ και των Ωκεανών, 2016/7 τ. Β, ΜΑΡΟΥΔΑ εκδ. Ι. Σιδέρης, /ΤΣΟΛΚΑ Αθήνα, 2003, σελ

7 Τσόλκα Ο., "Ne bis in idem" και εσωτερικό δυαδικό σύστημα κυρώσεων για την αυτή παράβαση: Μια σύνθετη προβληματική εν μέσω "διασταυρώσεων" της ΕΣΔΑ με τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ", ΠΧρ 2015, σελ Χριστιανός Β., Η Συμβολή του ΔΕΚ στην Ευρωπαϊκή Ενοποίηση και οι Προκλήσεις των Καιρών, Εφαρμογές Δημοσίου Δικαίου 2002/ΙΙΙ, σελ