«Η ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Τομέας Δημοσίου Δικαίου Μάθημα: Ατομικά και κοινωνικά Δικαιώματα Διδάσκοντες : κ.ανδρέας Δημητρόπουλος κ.θεοδώρα Αντωνίου ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : «Η ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ» Β Έτος - Δ Εξάμηνο Αναστασία Άρχοντα Α.Μ ΑΘΗΝΑ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1ο Κεφάλαιο : Εισαγωγή Το θέμα.. σελ. 3 2ο Κεφάλαιο : Σύγκρουση θεμελιωδών δικαιωμάτων- Ανάγκη άρσης των συγκρούσεων 2.1 Έννοια της σύγκρουσης... σελ Πραγματικές και νομικές συγκρούσεις. σελ Άρση των συγκρούσεων. σελ.7 3ο Κεφάλαιο : Η Στάθμιση Συμφερόντων ως νομική μέθοδος για την άρση των συγκρούσεων 3.1. Έννοια της στάθμισης.... σελ Η στάθμιση κατά τo Γερμανικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο σελ Κριτική της Στάθμισης.... σελ Αποτελέσματα της Στάθμισης... σελ. 15 4ο Κεφάλαιο: Συμπέρασμα σελ. 16 5ο Κεφάλαιο : Νομολογία. σελ. 17 6ο Κεφάλαιο : Περίληψη - Summary σελ. 21 ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ σελ. 22 ΛΗΜΜΑΤΑ. σελ. 22 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 23 2

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΘΕΜΑ Η παρούσα εργασία πραγματεύεται το ζήτημα της στάθμισης των συμφερόντων στην ελληνική νομολογία, ως μέθοδο για την άρση της σύγκρουσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο έχει απασχολήσει έντονα τόσο τη θεωρία όσο και τη νομολογία. Η στάθμιση των συμφερόντων προϋποθέτει τη σύγκρουση. Αν δεν υπάρχει σύγκρουση θεμελιωδών δικαιωμάτων, τότε δεν εμφανίζεται και η ανάγκη της άρσης αυτής. Κρίνεται λοιπόν σκόπιμο να ξεκινήσουμε τη μελέτη μας από την έννοια της σύγκρουσης των δικαιωμάτων. Με τον τρόπο αυτό θα καταστεί σαφές το πρόβλημα που η στάθμιση, ως νομική μέθοδος, καλείται ν` αντιμετωπίσει σύμφωνα με την παραδοσιακή θεωρία. Στη συνέχεια θα αναπτυχθεί η έννοια της στάθμισης. Η μέθοδος αυτή εφαρμόσθηκε κυρίως στο πλαίσιο της νομολογίας του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου. Ωστόσο, σήμερα δέχεται έντονη κριτική. Η επέκταση του πεδίου εφαρμογής των συνταγματικών δικαιωμάτων και στις διαπροσωπικές σχέσεις, καθιστά αναγκαία την ύπαρξη μιας αποτελεσματικής μεθόδου εφαρμογής τους. Η προτίμηση όμως του ενός δικαιώματος έναντι κάποιου άλλου, δεν αποτελεί ασφαλή μέθοδο για την άρση κάθε μορφής συγκρούσεων και αντιθέσεων. Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα πως αντί της στάθμισης, ορθό είναι να χρησιμοποιείται η μέθοδος της θεσμικής εφαρμογής η οποία εξετάζει την αιτιώδη συνάφεια δικαιώματος και θεσμού. Τέλος, για την κατανόηση του ζητήματος αυτού κρίνεται αναγκαία η ενδεικτική παράθεση νομολογίας. 3

4 2. ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ- ΑΝΑΓΚΗ ΑΡΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ 2.1. ΈΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ Η μεταβολή της έννομης τάξης σε μια ενιαία ανθρωπιστική έννομη τάξη είχε σαν συνέπεια τη μεταβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ένα από τα επίπεδα της μεταβολής αυτής είναι και το γεγονός πως τα συνταγματικά δικαιώματα εφαρμόζονται πλέον όχι μόνο στις σχέσεις δημοσίου δικαίου αλλά και στις διαπροσωπικές σχέσεις. 1 Επομένως, τυγχάνουν εφαρμογής και στην περίπτωση όπου και τα δύο μέρη είναι φορείς συνταγματικών δικαιωμάτων. Η διαπροσωπική εφαρμογή αναδεικνύει το ζήτημα της σύγκρουσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το πρόβλημα αυτό όμως δε δημιουργείται από τη διαπροσωπική εφαρμογή, αλλά από τη δομή και λειτουργία της ατομικιστικής έννομης τάξης. 2 Από νομική άποψη λοιπόν, σύγκρουση δικαιωμάτων έχουμε όταν η νόμιμη άσκηση του δικαιώματος του ενός περιορίζει τη νόμιμη άσκηση του δικαιώματος του άλλου. Ενώ δηλαδή από τη μια πλευρά εντοπίζουμε τη νόμιμη άσκηση αναγνωρισμένων δικαιωμάτων και από τα δύο μέρη, από την άλλη κάποιο θεμελιώδες δικαίωμα θίγεται. Αυτό ακριβώς το πρόβλημα των νομιμοφανών συγκρούσεων καλείται να λύσει η θεωρία της στάθμισης συμφερόντων σύμφωνα με τους υποστηρικτές της. 1. βλ. Δημητρόπουλο Α.Γ. : Συνταγματικά Δικαιώματα Γενικό Μέρος, Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου τόμος Γ ( Εκδόσεις Σάκκουλα 2008), σελ βλ. Δημητρόπουλο Α.Γ. Η Συνταγματική προστασία του ανθρώπου από την κρατική εξουσία ( Εκδόσεις Σάκκουλα 1981/82), σελ

5 2.2 ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ Είναι όμως δυνατό στη σύγχρονη έννομη τάξη του κοινωνικού ανθρωπισμού, το δίκαιο να επιτρέπει και να απαγορεύει ταυτόχρονα την ίδια συμπεριφορά ; Σε αντίθεση με την ατομικιστική νομική παράδοση, στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής αρχής τίθενται όρια στην άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Παράλληλα, τα θεμελιώδη δικαιώματα αποτελούν ένα αρμονικό όλο και συνεπώς δεν μπορούν να νοηθούν ως αλληλοσυγκρουόμενα. Εύλογα λοιπόν συμπεραίνουμε πως η νομική σύγκρουση των δικαιωμάτων στη σύγχρονη εποχή, δεν μπορεί παρά να είναι πλαστή. 3 Δικαιώματα τα οποία ασκούνται κατά νόμιμο τρόπο δεν μπορεί να συγκρούονται. Στην πραγματικότητα, ένας από τους δύο φορείς έχει υπερβεί τα όρια άσκησης του δικαιώματός του. Βρίσκεται δηλαδή πέρα από το γενικό περιεχόμενο του δικαιώματος το οποίο ασκεί και επικαλείται. Συνεπώς, στην ουσία παραβιάζει το δικαίωμα του άλλου. Ενεργεί χωρίς ο ίδιος να έχει δικαίωμα. Όταν επομένως μιλάμε για σύγκρουση δικαιωμάτων θα πρέπει να εννοούμε την πραγματική σύγκρουση βλ. Δημητρόπουλο Α.Γ, Κοινωνικός Ανθρωπισμός, Νο Β, σελ Για διάκριση πραγματικής και νομικής σύγκρουσης δικαιωμάτων βλ. Δημητρόπουλο Α.Γ Συνταγματικά Δικαιώματα, Γενικό Μέρος τόμος Γ Β έκδοση, σελ

6 Πρόκειται για την περίπτωση εκείνη όπου το ίδιο το δίκαιο αποδοκιμάζει την παραβίαση ενός δικαιώματος. Ο επιτιθέμενος δηλαδή δε δρα νομίμως αφού στην πραγματικότητα η συμπεριφορά του δε στηρίζεται σε κάποιο αναγνωρισμένο, θεμελιώδες δικαίωμα. Το δίκαιο δεν του αναγνωρίζει εξουσία δράσης. Για την πληρέστερη κατανόηση του ζητήματος της σύγκρουσης δικαιωμάτων κρίνεται σκόπιμη η παράθεση ενός παραδείγματος. Εάν λοιπόν διαδηλωτές κλείσουν την εθνική οδό και διακόψουν την κυκλοφορία, στο πλαίσιο της διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους, (άρθρο 11 Συντάγματος) φαίνεται πως δρουν νόμιμα. Από την άλλη μεριά όμως, το δίκαιο επιτρέπει παράλληλα στους διερχόμενους με αυτοκίνητο να χρησιμοποιούν το δρόμο αυτό. ( άρθρο 5 &1 και άρθρο 4 Συντάγματος). Είναι αντιληπτό, πως δεν είναι δυνατό τα δύο αυτά δικαιώματα ν` ασκούνται νομίμως παράλληλα καθώς το ένα από αυτά θίγεται.στην πραγματικότητα, οι διαδηλωτές υπερβαίνουν τα επιτρεπόμενα όρια άσκησης του δικαιώματος τους όσον αφορά τον τρόπο αλλά και τον τόπο άσκησης. Συμπερασματικά, ενεργούν παραβιάζοντας το δικαίωμα των αυτοκινητιστών Βλ. Δημητρόπουλο Α.Γ. Εφαρμογές Συνταγματικού Δικαίου ΙΙ, Συνταγματικά Δικαιώματα,

7 2.3 ΑΡΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ Στο άρθρο 25 & 1 του Συντάγματος ορίζεται πως τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκηση των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων. Συμπεράνουμε λοιπόν πως προκύπτει η ανάγκη άρσης οποιονδήποτε συγκρούσεων. Όπως άλλωστε αναφέρθηκε, στη σύγχρονη έννομη τάξη τα θεμελιώδη δικαιώματα ρυθμίζονται ως αρμονικά ασκούμενα δικαιώματα. Είναι συνεπώς αποστολή του δικαίου να διασφαλίσει την ανεμπόδιστη εφαρμογή τους και ν` αντιμετωπίσει κάθε πραγματική σύγκρουση η οποία εμφανίζεται στο πλαίσιο της ποικιλομορφίας της σύγχρονης ζωής, Στο σημείο αυτό βέβαια, πρέπει να τονίσουμε πως τα κατοχυρωμένα στο Σύνταγμα δικαιώματα δεν τελούν μεταξύ τους σε κάποια σχέση ιεραρχίας. 6 Συνεπώς, οποιαδήποτε προσπάθεια δικαϊκής άρσης των συγκρούσεων θα πρέπει να βασίζεται στην αρχή της τυπικής ισοδυναμίας των δικαιωμάτων. Οι μέθοδοι που έχουν αναπτυχθεί για την άρση των συγκρούσεων είναι η πρακτική εναρμόνιση, η θεσμική εφαρμογή, η αρχή της αναλογικότητας και η στάθμιση συμφερόντων. Η πρακτική εναρμόνιση στηρίζεται κυρίως στην ερμηνεία των συνταγματικών διατάξεων. 6. βλ. Μάνεση «Συνταγματικά δικαιώματα ατομικές ελευθερίες» Δ έκδοση σελ για την ανυπαρξία ιεράρχησης μεταξύ των ατομικών ελευθεριών 7

8 Με βάση την ερμηνεία λοιπόν και ειδικότερα τη συγκεκριμένη ανάλυση του περιεχόμενου των κανόνων δικαίου, επιτυγχάνεται η ανεύρεση των περιορισμών των συνταγματικών δικαιωμάτων. Αποβλέπει λοιπόν η μέθοδος αυτή στην αμοιβαία οριοθέτηση των εννόμων αγαθών, έτσι ώστε in concreto να προκύπτει μια δίκαιη εξισορρόπηση. Παράλληλα, εξασφαλίζει την εφαρμογή όλων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, χωρίς να προβαίνει στην επιλογή ενός μόνο το οποίο θα υπερισχύει στη συγκεκριμένη περίπτωση. Σε αντίθεση με την πρακτική εναρμόνιση, τη διάκριση σε υπέρτερες και κατώτερες αξίες 7 εφαρμόζει η μέθοδος της στάθμισης των συμφερόντων όπως θα εξετάσουμε και στην συνέχεια. Η αρχή της αναλογικότητας κατοχυρώνεται και συνταγματικά στο άρθρο 25 &1 εδ. δ του Συντάγματος. Σύμφωνα με την αρχή αυτή είναι αναγκαία η ύπαρξη εύλογης αναλογίας ανάμεσα στον επιδιωκόμενο σκοπό και στον περιορισμό συνταγματικού δικαιώματος. Πιο συγκεκριμένα, απαιτείται προσφορότητα και αναγκαιότητα του περιορισμού. Στην αρχή της αναλογικότητας έχει πλέον ενταχθεί και η μέθοδος της στάθμισης συμφερόντων ( αναλογικότητα stricto sensu ), η οποία αρχικά ήταν μία μέθοδος αυτοτελής. Αποτελεσματικότερη βέβαια από όλες τις μεθόδους φαίνεται να είναι αυτή της θεσμικής εφαρμογής. Κατά τη μέθοδο αυτή, εκτός από το περιεχόμενο του δικαιώματος πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ειδικότερη έννομη σχέση στο πλαίσιο της οποίας αυτό ασκείται. 7. βλ Δημητρόπουλος Α.Γ. Συνταγματικά Δικαιώματα, Γενικό Μέρος, τόμος Γ ( Β Έκδοση) σελ

9 3. Η ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΩΣ ΝΟΜΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ. 3.1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΙΣΗΣ Η στάθμιση των συμφερόντων όπως ήδη αναφέρθηκε, αποτελεί μία μέθοδο για την επίτευξη της άρσης των συγκρούσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις ιδιωτικές σχέσεις. Όπως προδίδει και η ίδια η λέξη, με τον όρο στάθμιση εννοούμε το μέτρημα, το ζύγισμα των δύο δικαιωμάτων τα οποία φαίνεται να συγκρούονται. Είναι σα να τοποθετεί ο δικαστής τα δύο δικαιώματα σε μια ζυγαριά και να μετρά με τον τρόπο αυτό το νομικό τους βάρος. Γίνεται λοιπόν προσπάθεια να εξακριβωθεί ποιό από τα δύο δικαιώματα που συγκρούονται είναι πιο ισχυρό και συνεπώς ποιο υπερτερεί έναντι του άλλου. Αυτονόητο είναι πως το δικαίωμα με το μεγαλύτερο νομικό βάρος κρίνεται και ως νόμιμο, ενώ το νομικά ελαφρύτερο ως παράνομο. Θα μπορούσαμε συνεπώς να πούμε πως η στάθμιση αποτελεί τη μέθοδο εκείνη η οποία διακρίνει τη νομιμότητα από την παρανομία. Κυρίως όμως, πεδίο εφαρμογής της στάθμισης είναι οι περιπτώσεις εκείνες όπου και τα δύο μέρη φαίνεται να ασκούν δικαίως κάποιο συνταγματικό τους δικαίωμα. Οι δικαστικές αρχές λοιπόν σταθμίζουν τα δύο δικαιώματα στις περιπτώσεις των νομιμοφανών συγκρούσεων. Σε κάθε περίπτωση, η νομική στάθμιση προϋποθέτει τη νομική σύγκρουση θεμελιωδών δικαιωμάτων αφού, προτείνεται ως λύση του προβλήματος αυτού. Φυσικά, για την εφαρμογή της εκτός από τη διαπίστωση των αντιθέσεων απαιτείται και η ύπαρξη κριτηρίων (σταθμά). 9

10 3.2 Η ΣΤΑΘΜΙΣΗ ΣΤΟ Γ.Ο.Σ.Δ Η μέθοδος της στάθμισης αναπτύχτηκε κυρίως στο πλαίσιο της νομολογίας του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου. Το Γ.Ο.Σ.Δ είχε να αντιμετωπίσει αρκετές δύσκολες περιπτώσεις διαπροσωπικής εφαρμογής των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Για την άρση λοιπόν των συγκρούσεων που παρουσιάζονταν κατέφυγε στη στάθμιση συμφερόντων. Η μέθοδος αυτή συνδέεται έντονα με την αντίληψη που επικρατεί στη Γερμανία για το αξιολογικό σύστημα, καθώς και με την αξιολογική φύση της Γερμανικής έννομης τάξης. 8 Βέβαια, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως συνολικά ιδωμένη η νομολογία του Γ.Ο.Σ.Δ., δεν θα μπορούσε εύκολα να καταταχθεί στους συνεχιστές της ατομικιστικής νομικής παράδοσης του γερμανικού χώρου. Το Γ.Ο.Σ.Δ. αποδέχεται την τυπική ισοδυναμία των συνταγματικών διατάξεων. Ωστόσο, κατά τους υποστηρικτές της γερμανικής νομικής μεθόδου, η περιπτωσιολογική κρίση της υπεροχής ενός δικαιώματος επί του άλλου είναι μονόδρομος. 8. βλ Δημητρόπουλος Α.Γ. Η Συνταγματική Προστασία του ανθρώπου από την Ιδιωτική εξουσία ( ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ 1981/82) σελ

11 Ιδιαίτερα σημαντικές για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίσθηκε το πρόβλημα της σύγκρουσης, κρίνονται οι αποφάσεις του Γ.Ο.Σ.Δ στην υπόθεση Luth και στην υπόθεση Blinkfuer. Υπόθεση Luth (BVerFG 7,198) O Veit Harlan ήταν σκηνοθέτης του γερμανικού ναζιστικού καθεστώτος. Μετά το τέλος του B παγκοσμίου πολέμου όμως, συνέχισε την κινηματογραφική του δραστηριότητα. Ο Luth ( διευθυντής της υπηρεσίας τύπου του Αμβούργου) θέλησε να αποτρέψει τον Harlan από μια νέα κίνηση στον γερμανικό κινηματογράφο. Έτσι παρακινεί παραγωγούς των κινηματογραφικών ταινιών να μποϋκοτάρουν την ταινία του, ενώ παράλληλα με επιστολή του στις εφημερίδες τον κατηγορεί ως εθνικοσοσιαλιστή. Ο Harlan εγείρει αγωγή κατά του Luth, έτσι ώστε να καταδικασθεί ο τελευταίος σε παράλειψη από τέτοιου είδους ενέργειες. Η αγωγή γίνεται δεκτή με την αιτιολογία πως ο Luth αντίθετα με τα χρηστά ήθη, επεμβαίνει στην επαγγελματική δραστηριότητα του Harlan. Ο Luth όμως καταφεύγει στο ΓΟΣΔ. Η προσφυγή του που γίνεται δεκτή,βασιζόταν στο άρθρο 5 του γερμανικού συντάγματος όπου και κατοχυρώνεται η ελευθερία σκέψης και έκφρασης της γνώμης. Συνεπώς, εφόσον πρόκειται για δημόσια συζήτηση σε θέματα γενικής σημασίας, τα συμφέροντα του Harlan πρέπει να υποχωρήσουν. 11

12 Υπόθεση Blinkfuer (BVerFG 25,256) Μετά τα γεγονότα του τείχους του Βερολίνου τρεις εκδοτικές εταιρείες του Spinger απαγορεύουν στους πωλητές εφημερίδων να πωλούν έντυπα που δημοσιεύον τα ραδιοφωνικά προγράμματα της Ανατολικής Γερμανίας. Έτσι, συμβάλλουν στην προπαγάνδα του Ulbrich. Η εφημερίδα Blinkfuer όμως, συνεχίζει την δημοσίευση των προγραμμάτων αυτών. Ως αποτέλεσμα, μειώθηκε η κυκλοφορία της. Ο εκδότης της εγείρει αγωγή η οποία όμως απορρίπτεται και έτσι καταφεύγει στο Γ.Ο.Σ.Δ όπου η προσφυγή του γίνεται δεκτή. Το Γ.Ο.Σ.Δ βασίσθηκε στο άρθρο 5 του Γερμανικού Συντάγματος σύμφωνα με το οποίο <<η έκκληση για οικονομικό αποκλεισμό επιτρέπεται μόνο σαν μέσο του πνευματικού αγώνα των γνωμών>>. Αποφασιστικό κριτήριο όμως, είναι το ότι πρέπει να περιορίζεται μόνο στη διακήρυξη των πεποιθήσεων και να μην εκτείνεται στη χρησιμοποίηση μέσων που στερούν από τον αντίπαλο τη δυνατότητα να αποφασίζει και χωρίς οικονομικές πιέσεις. Η οικονομική πίεση είναι παράνομη. Η ελευθερία των πνευματικών αντιθέσεων του πνευματικού αγώνα είναι πρωταρχική προϋπόθεση της ελεύθερης λειτουργίας του πολιτεύματος, καθόσον μόνο αυτή εγγυάται τη δημόσια συζήτηση πάνω σε θέματα γενικού ενδιαφέροντος και κρατικοπολιτικής σημασίας. Σύμφωνα λοιπόν με το Γ.Ο.Σ.Δ οι εκδοτικές εταιρίες ξεπέρασαν τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης. 12

13 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΙΣΗΣ Η μέθοδος της στάθμισης έχει απασχολήσει έντονα το νομικό χώρο. Η θεωρία αυτή έχει αρκετούς υποστηρικτές ενώ, οι δικαστικές αρχές φαίνεται να την ακολουθούν σε πληθώρα αποφάσεων. Ωστόσο, η στάθμιση των συμφερόντων έχει γίνει αντικείμενο έντονης κριτικής. Η κριτική που ασκείται στη μέθοδο αυτή αφορά τόσο τις θεωρητικές της βάσεις όσο και τα αποτελέσματα στα οποία καταλήγει. Πιο συγκεκριμένα, έχουν διατυπωθεί τρία βασικά επιχειρήματα με βάση τα οποία, η στάθμιση συμφερόντων δεν μπορεί ν αποτελέσει ασφαλή νομική μέθοδο για τη άρση των συγκρούσεων. 9 Το πρώτο επιχείρημα για την κριτική της στάθμισης είναι δογματικό. Για να μπορέσει να γίνει στάθμιση δύο δικαιωμάτων πρέπει αυτά να μην είναι ισοδύναμα. Όμως όλες οι συνταγματικές διατάξεις έχουν την ίδια τυπική δύναμη. Η αρχή της τυπικής ισοδυναμίας των συνταγματικών διατάξεων συνεπάγεται και την τυπική ισοδυναμία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Επομένως, είναι αυτονόητο πως το νομικό βάρος των δικαιωμάτων είναι το ίδιο. Ξεκινώντας λοιπόν από τη βάση αυτή, συνειδητοποιούμε πως ο δικαστής δεν έχει την εξουσία να κρίνει πως κάποιο δικαίωμα στη συγκεκριμένη περίπτωση υπερτερεί. Όλες οι συνταγματικές διατάξεις και κατ` επέκταση όλα τα συνταγματικά δικαιώματα, έχουν την ίδια τυπική ισχύ. Δεδομένου λοιπόν ότι η στάθμιση αναιρεί την αρχή της τυπικής ισοδυναμίας, θα πρέπει κατά τους επικριτές της να απορρίπτεται. 9. για κριτική στάθμισης βλ. Δημητρόπουλο << Προβλήματα της Στάθμισης ως Νομικής Μεθόδου>> 13

14 Ανεξάρτητα όμως από την αρχή της τυπικής ισοδυναμίας, η στάθμιση προϋποθέτει τη σύγκρουση. Όπως άλλωστε έχει καταστεί σαφές, στη σύγχρονη έννομη τάξη δεν υπάρχουν νομικές συγκρούσεις. Αυτό ακριβώς είναι και το δεύτερο επίπεδο της κριτικής που ασκείται στη μέθοδο αυτή. Η στάθμιση των συμφερόντων δηλαδή, ξεκινά από την λανθασμένη βάση της νόμιμης άσκησης των δικαιωμάτων και από τα δυο μέρη της διαφοράς. Αυτό όμως δεν είναι δυνατό. Στην πραγματικότητα, κάποιο από τα δύο μέρη έχει υπερβεί τα όρια του δικαιώματος που ασκεί και επομένως προσβάλει το δικαίωμα το άλλου. Όπως αναφέρθηκε, το δίκαιο δεν μπορεί να επιτρέπει και να απαγορεύει ταυτόχρονα την ίδια συμπεριφορά. Η εικόνα της σύγκρουσης επομένως είναι πλαστή. Από νομική άποψη δεν υπάρχουν συγκρούσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων. Προκύπτει συνεπώς πως θα πρέπει να διακρίνουμε σε κάθε περίπτωση ποιός εξ ` αρχής είναι αμυνόμενος και ποιος επιτιθέμενος. Ένα από τα δύο μέρη δρα εξ` αρχής χωρίς δικαίωμα. Τέλος, οι επικριτές της μεθόδου αυτής καταφεύγουν και σ` ένα μεθοδολογικό επιχείρημα για την απόρριψη της στάθμισης συμφερόντων. Σύμφωνα με αυτό, πέρα από τα σταθμιζόμενα μέρη και τον εντοπισμό της αντίθεσης απαιτείται και η ύπαρξη κριτήριων. Είναι λογικό πως για να καταφύγει ο δικαστής στη στάθμιση πρέπει να λάβει υπόψη του ορισμένα σταθμά. Σε αντίθετη περίπτωση, ενδέχεται η κρίση του να είναι αυθαίρετη. Δεν έχουν όμως διατυπωθεί από την επιστήμη αντικειμενικά και μόνιμα κριτήρια με βάση τα οποία θα πραγματοποιηθεί η στάθμιση. Βέβαια, ακόμα και αν υπήρχαν τέτοια κριτήρια, θα ήταν απαραίτητη η ρητή αναφορά τους στο Σύνταγμα αφού, η επίκλησή τους θα εισήγαγε εξαιρέσεις στην αρχή της τυπικής ισοδυναμίας των συνταγματικών διατάξεων. 14

15 3.4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΙΣΗΣ Με βάση όσα αναφέρθηκαν καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως η στάθμιση είναι μία μέθοδος ασαφής η οποία μπορεί να οδηγήσει σε αυθαιρεσία της δικαστικής αρχής έναντι του νόμου. Η έλλειψη κριτηρίων για να γίνει το ζύγισμα των δικαιωμάτων οδηγεί εξ` ορισμού σε έλλειψη αντικειμενικότητας. Όση προσπάθεια και αν καταβληθεί, η εισαγωγή υποκειμενικών στοιχείων στην κρίση του δικαστή δεν μπορεί να αποφευχθεί. Ακόμα περισσότερο όμως, η έλλειψη κριτηρίων έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη ελευθερία του δικαστή. Η δικανική κρίση σχηματίζεται αποκλειστικά και μόνο από την εκτίμηση του δικαστή στη συγκεκριμένη περίπτωση. Τίποτα δεν τον περιορίζει και επομένως, όποιο αποτέλεσμα και αν προκύψει από τη διαδικασία της στάθμισης θα θεωρηθεί νόμιμο. Με τον τρόπο αυτό όμως, στην πραγματικότητα ο δικαστής βρίσκεται υπεράνω του νόμου. Έχει την ευχέρεια να παρουσιάσει ως υψηλή αξία οποιοδήποτε συμφέρον, οδηγώντας σε αβεβαιότητα δικαίου. Εκτός αυτών, εκ των πραγμάτων η εφαρμογή της στάθμισης σημαίνει και απόρριψη μιας συνταγματικής διάταξης. Δεν έχουμε ταυτόχρονη εφαρμογή των συνταγματικών διατάξεων όπως στη μέθοδο της πρακτικής εναρμόνισης. Η διάταξη με το μικρότερο νομικό βάρος αποκλείεται στην συγκεκριμένη περίπτωση. 15

16 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Είναι πλέον σαφές πως η μέθοδος της στάθμισης παρουσιάζει αρκετά τρωτά σημεία. Βασίζεται στην εσφαλμένη παραδοχή της νομικής σύγκρουσης των δικαιωμάτων αλλά και σε υποκειμενικές κρίσεις και στοιχεία. Σε κάθε περίπτωση, τα αποτελέσματά της είναι επισφαλή και έτσι οδηγούμαστε σε αβεβαιότητα δικαίου. Πιο ορθή λοιπόν φαίνεται πως είναι η μέθοδος της θεσμικής εφαρμογής. Με βάση την μέθοδο αυτή, από την στιγμή που τα θεμελιώδη δικαιώματα εφαρμόζονται σε μερικότερες έννομες σχέσεις και θεσμούς, πρέπει εκτός από το δικαίωμα να λαμβάνεται υπόψη και η σχέση στο πλαίσιο της οποίας αυτό ασκείται. 10 Άλλωστε, συνταγματική αναγνώριση υπάρχει τόσο για τα δικαιώματα όσο και για τους θεσμούς. Έτσι, η άρση των αντιθέσεων ανάγεται στην αιτιώδη συνάφεια θεσμού και δικαιώματος. Στην ουσία, το συνταγματικό δικαίωμα υφίσταται μία θεσμική προσαρμογή αφού, με την μέθοδο της αιτιώδους συνάφειας, προσαρμόζεται στο θεσμό στον οποίο εφαρμόζεται. Η θεσμική εφαρμογή σε αντίθεση με την στάθμιση είναι απαλλαγμένη από υποκειμενικά κριτήρια. Παράλληλα, πρόκειται για μία ενιαία μέθοδο ανεξάρτητα από το εάν εντοπίζονται αντιθέσεις μεταξύ των ιδιωτών ή μεταξύ κράτους-πολιτών. Μπορεί επομένως να εξασφαλίσει αποτελεσματικότερα την ανεμπόδιστη άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων 10. βλ.. Δημητρόπουλο Α.Γ Συνταγματικά Δικαιώματα, τόμος Γ Γενικό Μέρος (2008), σελ. 233 Για τη λύση διαφόρων ζητημάτων σε διάφορες περιοχές του δικαίου με βάση τη μέθοδο της θεσμοκής εφαρμογής βλ. Δημητρόπουλο Α.Γ Η Συνταγματική προστασία του ανθρώπου από την Ιδιωτική Εξουσία σελ.251επ, 283 επ, 301 επ, 312επ. 16

17 5. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Για την πληρέστερη κατανόηση του ζητήματος της στάθμισης των συμφερόντων κρίνεται αναγκαία η παράθεση νομολογίας, έτσι ώστε να διακριβωθεί η πρακτική αντιμετώπιση του ζητήματος της σύγκρουσης στην ελληνική νομολογία. Βέβαια, παρόλο που αρχικά η στάθμιση συμφερόντων αποτελούσε μία αυτοτελή μέθοδο, πολλές φορές στην πράξη συνδυάζεται με την πρακτική εναρμόνιση ή την αρχή της αναλογικότητας. Α) Απόφαση 17115/1988 ΠρωτΑθ (Ασφ.Μ.) ( ο τελευταίος πειρασμός) 11 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η απόφαση αυτή σχετίζεται με την στάθμιση του δικαιώματος της προσωπικότητας και της θρησκευτικής ελευθερίας. Σε κινηματογραφική ταινία με τίτλο ο τελευταίος πειρασμός, ο Χριστός παρουσιάζεται με ανθρώπινες ιδιότητες και επιθυμίες. Πιο συγκεκριμένα, παρουσιάζεται να έχει ερωτικές επιθυμίες. Οι πιστοί θεωρούν πως προσβάλλεται η προσωπικότητά τους ενώ, καλλιτέχνες, ιδιοκτήτες κινηματογραφικών αιθουσών και εταιριών διανομής ταινιών, επικαλούνται την ελευθερία της τέχνης. 11 βλ Δημητρόπουλο Α.Γ Εφαρμογές Συνταγματικού Δικαίου ΙΙ, Συνταγματικά Δικαιώματα (Σάκκουλας 2007), σελ. 27 επ 17

18 ΠΑΡΑΘΕΣΗ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ «Το παράνομο είναι ευχερές να διακριβωθεί, όταν υπάρχει διάταξη, που απαγορεύει συγκεκριμένη πράξη και προσβάλλει κάποια έκφανση της προσωπικότητας, ανεξάρτητα σε ποιο τμήμα του δικαίου ιδιωτικού ή δημοσίου υπάρχει αυτή η διάταξη,όπως, αντίθετα το παράνομο δεν υπάρχει στις περιπτώσεις που το δίκαιο δίνει ρητώς δικαίωμα προσβολής ορισμένων εκφάνσεων της προσωπικότητας του άλλου ( 284,282 Α.Κ., 2Π.Κ.) Όταν δεν συμβαίνει αυτό και ενόψει του ότι το επί της ίδιας προσωπικότητας δικαίωμα του ενός διασταυρώνεται με το αντίστοιχο δικαίωμα των άλλων, τότε ανακύπτει το πρόβλημα της αξιολογήσεως και της σταθμίσεως αξιών, εκατέρωθεν δικαιωμάτων, συμφερόντων και εννόμων αγαθών, ποια αξία ποιο δικαίωμα, ποιο συμφέρον, ποιο έννομο αγαθό είναι στη συγκριμένη περίπτωση σπουδαιότερο από το άλλο και μέχρι ποιού σημείου φτάνει η νομική σημασία καθενός απ` αυτά στην περιοχή του δικαιώματος επί της ίδιας προσωπικότητας, επί τη βάσει των ίδιων αρχών που να συνάγονται είτε από το συνολικό πνεύμα Της νομοθεσίας και της επί μέρους διατάξεις από το πνεύμα των οποίων μπορεί να αρυσθεί κανείς τις κατά προτίμηση γενικότερες τάσεις και κατευθύνσεις της νομοθεσίας, είτε από το πολιτιστικό ιδεώδες, του οποίου φέρει τη σφραγίδα η έννομη τάξη και του επί του ιδεώδους τούτου θεμελιωμένου πίνακας αξιών (βλ. Γ. Πλαγιαννάκος ό.π. σελ.170και εκεί παρ` Γερμ. Ακυρ. ΝΟΒ ) Με βάσει την αξιολόγηση αυτή θα υπερισχύσει το σπουδαιότερο δικαίωμα και μόνο, αν το δικαίωμα αυτό είναι το δικαίωμα εκείνου, που 18

19 προσβάλλει την προσωπικότητα άλλου ή προσβολή δε θα είναι παράνομη εκτός εάν η ενάσκηση του επικρατέστερου δικαιώματος είναι ανεπίτρεπτη, κατά το άρθρο 281 ΑΚ, γιατί, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες, αντίκειται προφανώς στην καλή πίστη ή τα χρηστά ήθη ή υπερβαίνει προφανώς τα όρια, που διαγράφει ο κοινωνικός ή οικονομικός σκοπός του κατά προτίμηση προστατευόμενου αυτού δικαιώματος. Από την πλευρά εκείνου που προσβάλλει την προσωπικότητα του άλλου δεν απαιτείται πταίσμα δόλος ή αμέλεια- εκτός εάν ζητείται αποζημίωση, κατά τις περί αδικοπραξιών διατάξεις ή ικανοποίηση της ηθικής βλάβης.» Β) Απόφαση ΕφΑθ 4054/1992 ( πώληση όπλων στο Ιράν) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Για την απόφαση αυτή προηγήθηκε στάθμιση του δικαιώματος της προσωπικότητας και του δικαιώματος πληροφόρησης της κοινότητας. Χαρακτηριστικά αναφέρθηκε πως το συμφέρον του κοινού για πληροφόρηση δεν συνιστά απόλυτο δικαιολογητικό λόγο επεμβάσεως στην προσωπικότητα, αλλά η επίκλησή του από το δράστη οδηγεί σε στάθμιση συμφερόντων κατά την οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη μεταξύ άλλων α)η συνταγματική αναγνώριση της ελευθερίας εκφράσεως και ειδικότερα μέσω του τύπου, η οποία προσδίδει ιδιαίτερο βάρος στην αποστολή του τύπου, β) τα διεθνή κείμενα που έχουν διατυπωθεί σχετικά με τις θέσεις και τις δραστηριότητες του τύπου και τα οποία συντελούν διαμόρφωση του περιεχομένου των συναλλακτικών ηθών και της αντικειμενικής καλής πίστης. Παρατηρήθηκε πως στο στάδιο της προδικασίας όπου και κυριαρχεί το τεκμήριο αθωότητας, μεγαλύτερο νομικό βάρος έχει η προστασία της προσωπικότητας από το δικαίωμα της πληροφόρησης της κοινότητας. 19

20 Γ) Απόφαση Α.Π. 81/1999 (Απόλυση λόγω συνδικαλιστικής δράσης) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην υπόθεση αυτή κρίθηκε πως στη συνδικαλιστική δράση περιλαμβάνεται και η νόμιμη απεργία. Η καταγγελία σύμβασης εργασίας είναι άκυρη καθώς, η νόμιμη άσκηση του δικαιώματος της απεργίας από τον εργαζόμενο δεν δικαιολογεί την απόλυση. Δ) Απόφαση ΑΠ. 13/1999 (Υπόθεση Μπαμπινιώτη) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η καταχώρηση από το λεξικογράφο Μπαμπινιώτη στο λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, της λέξης Βούλγαρος που χρησιμοποιείται καταχρηστικά ως χαρακτηρισμός φιλάθλων, προσβάλλει από τη μεριά των φιλάθλων την προσωπικότητά τους. Από την άλλη μεριά όμως έχουμε το δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου και της επιστήμης. Σύμφωνα με την απόφαση, κατά τη σύνταξη γλωσσικού λεξικού το οποίο είναι συγχρόνως και επιστημονικό έργο, ο λεξικογράφος αναζητώντας συστηματικά και μεθοδικά την αλήθεια, καταγράφει τις ποικίλες σημασίες ή χρήσεις ορισμένων λέξεων ή φράσεων που θεωρούνται μειωτικές για ορισμένα πρόσωπα ή μέλη κοινωνικών ομάδων. Εφόσον ο ίδιος δεν υιοθετεί ούτε αποδέχεται τη σημασία αυτών, δε θίγει τη συνταγματικώς κατοχυρωμένη προστασία της προσωπικότητας. Συνεπώς, η καταγραφή της λέξης αυτής είναι μια ουδέτερη καταγραφή. 20

21 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το ζήτημα της νομικής σύγκρουσης των δικαιωμάτων ανάγεται στην ατομικιστική έννομη τάξη η οποία δε διαθέτει σαφή όρια στην άσκηση των δικαιωμάτων. Στη σύγχρονη όμως έννομη τάξη, κάθε δικαίωμα οριοθετείται. Δεν υπάρχει επομένως νομική σύγκρουση δικαιωμάτων. Δύο δικαιώματα που ασκούνται κατά νόμιμο τρόπο δεν μπορεί να συγκρούονται. Συμπερασματικά, η εικόνα της σύγκρουσης είναι πλαστή. Ως αποτέλεσμα η μέθοδος της στάθμισης των συμφερόντων στερείται περιεχομένου. Σύγκρουση γίνεται δεκτή μόνο υπό την πραγματική έννοια και για την άρση της επιλέγουμε τη μέθοδο της θεσμικής εφαρμογής. Η στάθμιση, όπως αναπτύχτηκε από το Γ.Ο.Σ.Δ εντοπίζει τις αντιθέσεις αλλά καταλήγει στην προτίμηση μιας συνταγματικής διάταξης έναντι μιας άλλης. SUMMARY The matter of legal conflict of rights is being created by the individualistic law and order which does not set clear limits to exercising rights. However, in modern law and order, every right is defined. Consequently, there is not legal conflict of rights. Two rights which are exercised in a legal manner, can t be conflicted. Therefore, the image of legal conflict is fake. As a result, the method of balancing interests has not a scope. Only real conflict exists and it is raised by the institutional enforcement. The method of balancing interests, which is developed by the German Federal Constitutional Court, localizes differences but ends up in preference of a constitutional right against another. 21

22 ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΠρωτΑθ 17115/1988 (Ασφ.Μ.) <<ο τελευταίος πειρασμός>> ΕφΑθ 4054/1992 <<πώληση όπλων στο Ιράν>> Α.Π. 81/1992 << απόλυση λόγω συνδικαλιστικής δράσης>> Α.Π. 13/1999 << υπόθεση Μπαμπινιώτη>> ΛΗΜΜΑΤΑ στάθμιση συμφερόντων θεμελιώδες δικαίωμα σύγκρουση δικαιωμάτων θεσμική εφαρμογή πλαστότητα νομικής σύγκρουσης πραγματική σύγκρουση LEMMAS balancing of rights basic right conflict of rights institutional application fictitious legal conflict real conflict 22

23 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δαγτόγλου: Συνταγματικό Δίκαιο - Ατομικά Δικαιώματα (Σάκκουλας 2008) Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας : Γενική Συνταγματική Θεωρία,2004 Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας: Συνταγματική Προστασία του Ανθρώπου από την Ιδιωτική Εξουσία 1981/82 Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας: Συνταγματικά Δικαιώματα, Γενικό Μέρος τόμος Γ (2008) Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας: Εφαρμογές Συνταγματικού Δικαίου ΙΙ, Συνταγματικά Δικαιώματα 2007 Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας: Τα αμυντικά δικαιώματα του ανθρώπου και η μεταβολή της έννομης τάξης (Σάκκουλας, 1981) Μάνεσης Α. Ατομικές Ελευθερίες,1982 Χρυσόγονος Κ.Χ. Ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα ( Νομική Βιβλιοθήκη, 2006) ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας : Προβλήματα της στάθμισης ως Νομικής Μεθόδου (