Ασβέστιο τροφών, βιταμίνη D και οστεοπόρωση

Transcript

1 Ασβέστιο τροφών, βιταμίνη D και οστεοπόρωση Μάκρω ΣΟΝΙΚΙΑΝ Σισμανόγλειο ΓΠΝΑ

2 ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Οστούν + Πορώδης (=ο έχων πόρους) - οστική αραίωση - ελάττωση οστικής μάζας - μειωμένη οστική αντοχή - αυξημένος κίνδυνος καταγμάτων

3 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ Σιωπηλή νόσος : ένα ελάχιστο κτύπημα ή μία πτώση μπορεί να προκαλέσει κάταγμα ή καθίζηση σπονδύλων ΜΕΤΡΗΣΗ ΟΣΤΙΚΗΣ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑΣ

4 ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ/ΟΣΤΕΟΠΕΝΙΑ ΤΩΝ 2 ΦΥΛΩΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙΑ ΤΩΝ 50 ΕΤΩΝ National Health and Nutrition Examination Survey,

5 ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας Riggs BL et al, Bone 1995 American Heart Association, Heart and Stroke Facts 1996 American Cancer Society, Cancer Facts & Figures 1996 Το οικονομικό κόστος είναι τεράστιο και συγκρίνεται με αυτό της στεφανιαίας νόσου. Thom T et al, Circulation 2006

6 ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΤΡΟΦΩΝ - ΒΙΤΑΜΙΝΗ D -ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Ε Ν Ο Τ Η Τ Ε Σ 1. Γιατί το ασβέστιο και η βιταμίνη D έχουν θέση στην αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης ; 2. Πώς χειριζόμαστε την βιταμίνη D στην αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης ; 3. Πώς χειριζόμαστε το ασβέστιο στην αντιμετώπιση της οστεοπόρωσης ; 4. Προβληματισμοί

7 ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΟΣΤΙΚΗ ΜΑΖΑ Gretl Hendrickx, Eveline Boudin & Wim Van Hul Nature Reviews Rheumatology 11, (2015)

8 ΦΑΣΕΙΣ ΟΣΤΙΚΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΣΤΑ 2 ΦΥΛΑ φλοιώδης ουσία σπογγώδης ουσία Riggs BL et al, J Bone Miner Res 1998

9 1η φάση οστικής απώλειας Ανεπάρκεια οιστρογόνων Ευνοείται η οστική απορρόφηση Κίνδυνος υπερασβεστιαιμίας ΦΑΣΕΙΣ ΟΣΤΙΚΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ 2 η φάση οστικής απώλειας Διαταραχή εξωσκελετικού μεταβολισμού Ca μειωμένη νεφρική επαναρρόφηση Ca πρωτοπαθής διαταραχή της εντερικής απορρόφησης Ca ανεπαρκής μετατροπή της 25(ΟΗ)D σε 1,25(ΟΗ) 2 D αδυναμία βιταμίνης D να καταστέλλει άμεσα την ΡΤΗ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ αυξάνεται η απέκκριση Ca στα ούρα ελαττώνεται η εντερική απορρόφηση Ca ΡΤΗ: σταθερή ή ελαφρά μείωση ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ Ca Αρνητικό ισοζύγιο Ca ΔΥΠΘ προκειμένου να διατηρηθεί η εξωσκελετική ομοιόσταση του Ca Heaney RP et al, J Lab Clin Med 1978

10 ΕΠΙΠΕΔΑ 1,25(ΟΗ) 2 D ΟΡΟΥ & ΗΛΙΚΙΑ Χαμηλότερα βιταμίνης D στα άτομα άνω των 65 ετών Gallacher JC et al, J Clin Invest 1979 <65y >65y

11 ΕΠΙΠΕΔΑ 1,25(ΟΗ) 2 D ΟΡΟΥ & ΟΣΤΙΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ Χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D στα άτομα με οστεοπόρωση Gallacher JC et al, J Clin Invest 1979

12 ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ Ca & ΗΛΙΚΙΑ Φυσιολογικά άτομα: μειώνεται με την ηλικία Άτομα με οστεοπόρωση : η μέση εντερική απορρόφηση Ca είναι μικρότερη του φυσιολογικού Gallacher JC et al, J Clin Invest 1979

13 ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ Ca & ΕΠΙΠΕΔΑ 1,25(ΟΗ) 2 D Φυσιολογικά άτομα: Θετική συσχέτιση της εντερικής απορρόφησης Ca με τα επίπεδα 1,25(ΟΗ) 2 D Άτομα με οστεοπόρωση: χωρίς συσχέτιση Gallacher JC et al, J Clin Invest 1979

14 ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ Ca & Ca ΔΙΑΙΤΑΣ Αντίστροφη συσχέτιση της εντερικής απορρόφησης Ca με το Ca της δίαιτας διαπιστώθηκε μόνο στα φυσιολογικά άτομα < 65 ετών. Άτομα > 65 ετών Άτομα με οστεοπόρωση. Gallacher JC et al, J Clin Invest 1979

15 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΟΠ Ειδική φαρμακευτική θεραπεία Ταυτοποίηση και θεραπεία δευτεροπαθών αιτίων Προσαρμογή τρόπου διαβίωσης κάπνισμα αλκοόλ φυσική δραστηριότητα σωστή δίαιτα Τα ειδικά φάρμακα κατά της οστεοπόρωσης χορηγούνται μόνο υπό την προϋπόθεση ότι εφαρμόζεται κατάλληλη θεραπεία με Ca και βιταμίνη D.

17 ΒΙΤΑΜΙΝΗ D

18 ΒΙΤΑΜΙΝΗ D - ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΦΥΣΙΚΗ (ΧΟΛΗΚΑΛΣΙΦΕΡΟΛΗ D 3, ΕΡΓΟΚΑΛΣΙΦΕΡΟΛΗ D 2 ) 25(OH)D (ΚΑΛΣΙΔΙΟΛΗ), 1αΟΗD (ΑΛΦΑΚΑΛΣΙΔΟΛΗ) 1,25(OH) 2 D (ΚΑΛΣΙΤΡΙΟΛΗ = ΕΝΕΡΓΟΣ ΒΙΤΑΜΙΝΗ D) Am J Clin Nutr Holick 2004

19 ΕΠΙΠΕΔΑ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D ΟΡΟΥ Η κατάσταση του οργανισμού ως προς τη βιταμίνη D εκτιμάται βάσει των επιπέδων της 25(OH)D ορού. Paul Lips, Journal of Bone and Mineral Research 2007

20 ΕΠΙΠΕΔΑ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D ΟΡΟΥ, ΟΣΤΙΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ & ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ Deng WM et al, Indian J Med Res. 2015

21 ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D Ήλιος D 3 Τροφές ζωικές D 3 φυτικές D 2 Συμπληρώματα D 2 ή D 3

22 From: Vitamin D and Calcium Supplementation to Prevent Fractures in Adults: U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement Ann Intern Med. 2013;158(9): doi: / Date of download: 8/24/2016 Copyright American College of Physicians. All rights reserved.

23 ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D (D 3 ) ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΛΙΟ Συστήνεται έκθεση στον ήλιο προσώπου, μπράτσων, χεριών, για 5-15, στις ώρες μεταξύ και 15.00, τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα. Κατόπιν μπορεί να γίνει επάλειψη με αντιηλιακό για πρόληψη δερματικών βλαβών και νεοπλασμάτων από τον ήλιο. Holick MF et al, Am J Clin Nutr 2004 Τα αντιηλιακά εμποδίζουν τη σύνθεση βιταμίνης D από το δέρμα Johansson S, Melhus H, J Bone Miner Res 2001

24 ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΕ ΒΙΤΑΜΙΝΗ D μουρουνέλαιο ξιφίας σαρδέλα σολωμός τόνος D 3 σε ζωικές τροφές D 2 σε φυτικές τροφές που εκτίθενται στον ήλιο (πχ μανιτάρια) 1 ounce = g κρόκος αυγού 1 US fluid ounce = 29.58ml Μπορεί να εμπλουτίζονται με Vit D : γάλα, γιαούρτι, χυμός πορτοκαλιού, μερικά δημητριακά και ψωμιά. Holick MF, Am J Clin Nutr 2004 Shailendra S, Gambert SR, Consultant. 2014

25 ΛΗΨΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ VIT. D Λαμβάνονται σε μια δόση με ή χωρίς τροφή. Η χοληκαλσιφερόλη ίσως αυξάνει πιο αποτελεσματικά τα επίπεδα της 25(OH)D παρά η εργοκαλσιφερόλη. Tjellesen et al, Bone Miner 1986 Πάντως και οι δύο μορφές φαίνονται ισοδύναμες. Holick MF et al, J Clin Endocrinol Metab 2008

26 ΒΙΤΑΜΙΝΗ D & ΚΑΤΑΓΜΑΤΑ ΜΕΤΑΑΝΑΛΥΣΗ Κατάγματα ισχίου 2 RCTs vs placebo, 3722 άτομα : δόση βιταμίνης D 400 IU ημερησίως δεν ήταν αρκετή για την πρόληψη καταγμάτων 3 RCTs vs placebo, 5572 άτομα : δόση βιταμίνης D IU ημερησίως μειώνει τον κίνδυνο καταγμάτων Μη σπονδυλικά κατάγματα - ισχίου κατά 26% και - μη σπονδυλικών καταγμάτων κατά 23% με ή χωρίς Ca Bischoff-Ferrari HA et al, JAMA 2005

27 ΒΙΤΑΜΙΝΗ D ΜΟΝΗ vs ΒΙΤΑΜΙΝΗ D + ΑΣΒΕΣΤΙΟ Για την βέλτιστη υγεία των οστών χρειάζονται τόσο η υψηλή πρόσληψη βιταμίνης D όσο και η υψηλή πρόσληψη Ca. Weaver CM, Fleet JC. Am J Clin Nutr 2004

28 ΒΙΤΑΜΙΝΗ D + ΑΣΒΕΣΤΙΟ vs ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΜΟΝΟ Lancet Aug 25;370(9588): Use of calcium or calcium in combination with vitamin D supplementation to prevent fractures and bone loss in people aged 50 years and older: a meta-analysis. Tang BM, Eslick GD, Nowson C, Smith C, Bensoussan A 17 μελέτες, n= άτομα Η BMD αυξήθηκε και ελαττώθηκε ο κίνδυνος οστεοπορωτικών καταγμάτων Για καλύτερο αποτέλεσμα : 1200 mg of calcium 800 IU of vitamin D

30 ΕΞΩΓΕΝΗΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗ Ca δίαιτα συμπληρώματα

31 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΟΣΕΙΣ ΕΠΙ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ & ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D 11 Ross CA, Taylor CL, Yaktine AL, Del Valle HB, eds; Committee to Review Dietary Reference Intakes for Vitamin D and Calcium; Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Calcium and Vitamin D. Washington, DC: National Academy Press; Accessed at on 31 May World Health Organization and Food and Agriculture Organization of the United Nations. Vitamin and Mineral Requirements in Human Nutrition. 2nd ed. Geneva, Switzerland: World Health Organization; Accessed at ents/ /en/index.html on 31 May 2012

32 ΤΡΟΦΕΣ ΠΛΟΥΣΙΕΣ ΣΕ ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ (γάλα, τυρί, γιαούρτι) υψηλή περιεκτικότητα σε στοιχειακό Ca καλή απορρόφηση σχετικά χαμηλό κόστος μερίδα γαλακτοκομικών ~300 mg Ca ισοδυναμεί με ένα ποτήρι (~240 ml) γάλα ή ένα γιαούρτι ή 30-45g σκληρό τυρί. μαλακό τυρί και παγωτό : ~150 mg Ca /100 g.

33 ΜΗ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΠΛΟΥΣΙΑ ΣΕ ΑΣΒΕΣΤΙΟ πράσινα λαχανικά ξηροί καρποί ψωμιά δημητριακά όσπρια ζυμαρικά πατάτες ψάρι κρέας αυγά Εμπλουτισμένα προϊόντα Εμφιαλωμένα νερά Χυμοί Προϊόντα σόγιας Παρέχουν συνολικά mg Ca/24h

34 ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Είδος τροφίμου Ψωμί (απλό-ολικής) Ζυμαρικά Πατάτα (βραστή-τηγανιτή) Ασβέστιο στα 100g mg mg mg Ασβέστιο στη μερίδα 1 λεπτή φέτα 1/3 φλ. του τσαγιού 1 μέτρια πατάτα =10 mg (μέση τιμή) Φασόλια-Ρεβύθια 140 mg ½ φλ. του τσαγιού άβραστα =85 mg Φακές 70 mg ½ φλ. του τσαγιού =40 mg Μπρόκολο Σπανάκι 100 mg 80 mg 1 μεγάλη σαλάτα = mg Φρούτα (πορτοκάλι, φράουλα, μανταρίνια...) 30 mg (μέση τιμή) 1 πορτοκάλι ή 8-10 φράουλες ή 2 μανταρίνια =45 mg Λάδι - Μαργαρίνη Βούτυρο Μέλι Χυμός πορτοκάλι Κρασί Μπύρα 0 10 mg 5 mg mg 7 mg 8-12 mg 1 μεγάλο ποτήρι =25-50 mg 1 ποτήρι =10 mg 1 κουτάκι =25-40 mg abouthealth.gr

35 ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΕ ΚΕΦΙΡ Γάλα παγωτό ποτό ρόφημα

36 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ Άλατα Ca : φωσφορικό, κιτρικό, ανθρακικό Ανθρακικό και φωσφορικό Ca : λαμβάνονται μαζί με την τροφή. μειωμένη απορρόφηση επί λήψης αναστολέων της αντλίας πρωτονίων επί λήψης Η 2 αποκλειστών επί αχλωρυδρίας ή χαμηλής έκκρισης γαστρικού υγρού Pak CY et al, J Bone Miner Res 1989 Κιτρικό Ca : λαμβάνεται είτε με άδειο στομάχι είτε με τροφή. Sheikh MS et al, N Engl J Med Ποσότητα >500 mg Ca/24h υπό μορφή συμπληρώματος χορηγείται σε διαιρεμένες δόσεις.

37 ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ Μειώνουν την απορρόφηση ουσιών που πρέπει να λαμβάνονται με κενό στομάχι : διφωσφονικών σιδήρου θυρεοειδικών ορμονών χορηγούνται σε διαφορετική χρονική στιγμή Προκαλούν δυσπεψία και δυσκοιλιότητα. Επί υψηλής πρόσληψης Ca αναφέρονται κίνδυνοι νεφρολιθίασης - από συμπληρώματα Ca - από συνδυασμένη χορήγηση Ca και βιταμίνης D Jackson RD et al; Women's Health Initiative Investigators. N Engl J Med ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ;;

38 ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΚΑΙ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΗ ΝΟΣΟΣ Χωρίς αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο Παρατηρήθηκε όφελος με βιταμίνη D μείωση του βάρους μείωση ΑΠ μείωση συγκέντρωσης χοληστερίνης ορού Jackson RD et al; Women's Health Initiative Investigators. N Engl J Med Bolland MJ et al, BMJ 2011 Δεν έχει παρατηρηθεί αύξηση της θνησιμότητας Rejnmark L et l, J Clin Endocrinol Metab 2012 Κίνδυνος οξέος εμφράγματος μυοκαρδίου Lewis JR et al. J Bone Miner Res 2015 Φαίνεται ότι ο κίνδυνος σχετίζεται με τη χρήση συμπληρωμάτων Ca Li K et al, Heart 2012 σε συνολικές δόσεις Ca > mg/24h και διαιτητικές προσλήψεις Ca mg/24h Bolland MJ et al, BMJ 2011 Έως ότου υπάρξουν επιπλέον δεδομένα, προτείνεται η συνδυασμένη υποκατάσταση Ca και βιταμίνης D. Rejnmark L,. J Clin Endocrinol Metab 2012 Xiao Q et al, JAMA Intern Med 2013

40 ΠΡΩΤΕΙΝΗ ΓΑΛΑΚΤΟΣ / ΓΑΛΑ Υγρό λεύκωμα πασίγνωστη σε όλα τα είδη θηλαστικών Τροφή άσπρη σαν το φρέσκο χιόνι οικεία όσο η γλυκιά μητρική αγκαλιά τέλεια: με θρεπτικά συστατικά αντισώματα και βιταμίνες πολύτιμη και μοναδική για καιρό κατά τη νεογνική και βρεφική ηλικία των θηλαστικών

41 ΖΩΙΚΟ ΓΑΛΑ ΣΤΟΥΣ ΕΝΗΛΙΚΕΣ Τροφή με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά σε κάθε είδος θηλαστικού, που προορίζεται μόνο γι αυτό. ΕΞΑΙΡΕΣΗ : ΑΝΘΡΩΠΟΣ : πρόσληψη γάλακτος από ζώα Σε όλα τα είδη θηλαστικών προσλαμβάνεται έως την ενηλικίωση. ΕΞΑΙΡΕΣΗ : ΑΝΘΡΩΠΟΣ : πρόσληψη γάλακτος δια βίου ΑΓΕΛΑΔΙΝΟ ΓΑΛΑ vs ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΓΑΛΑ Έχει 4 φορές μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη Προορίζεται για νεογνά - 10 φορές βαρύτερα - αναπτυσσόμενα 4 φορές ταχύτερα Το ασβέστιό του + επιπρόσθετο σκελετικό ασβέστιο δαπανάται για την εξουδετέρωση του όξινου φορτίου που παράγεται από τον μεταβολισμό της πρωτεΐνης του.

42 ΑΓΕΛΑΔΙΝΟ ΓΑΛΑ ΚΑΙ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ/ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Χώρες με μεγάλη κατανάλωση γαλακτοκομικών έχουν την υψηλότερη επίπτωση οστεοπόρωσης (ΗΠΑ, Σουηδία, Φιλανδία, Ισραήλ, Μ. Βρετανία) Abelow B, Calcific Tissue Int 1992 Χώρες με πτωχή κατανάλωση έχουν την χαμηλότερη επίπτωση οστεοπόρωσης. Abelow B, Calcific Tissue Int 50:14-8, 1992 Δεν παρατηρείται οστεοπόρωση σε γυναίκες της Αφρικής παρά την παντελή έλλειψη γάλακτος στη διατροφή τους τη λήψη μόνο mg Ca/24h - μόνο μέσω φυτικών τροφών τον μεγάλο αριθμό κυήσεων και τους θηλασμούς Εμφανίζεται οστεοπόρωση όταν υιοθετηθεί ο Δυτικός τρόπος ζωής λόγω μετανάστευσης Smith R, Clin Orthop 1966

43 ΑΓΕΛΑΔΙΝΟ ΓΑΛΑ Μπορεί να περιέχει τοξίνες, φυτοφάρμακα, ορμόνες μέσω τροφικής αλυσίδας αντιβιοτικά αυξητική ορμόνη βοειδών Ενέχει κινδύνους μετάδοσης ιών (λευχαιμίας, θηλωμάτων) πρόκλησης αλλεργικών αντιδράσεων δημιουργίας καρκίνων μαστού και προστάτη (μείωση επιβίωσης αγελάδων από 25 σε 4 χρόνια) δημιουργίας σακχαρώδους διαβήτη I Με την παστερίωση : Καταστρέφονται ένζυμα απαραίτητα για την απορρόφηση του Ca Καταστρέφονται ωφέλιμα βακτηρίδια για την εντερική χλωρίδα Δεν καταστρέφονται επικίνδυνοι βάκιλλοι (τυφοειδούς, φυματίωσης) Δεν διασπάται η ξανθινοξειδάση στο στομάχι και δημιουργεί βλάβη στο αγγειακό τοίχωμα ΕΙΝΑΙ Η ΤΕΛΕΙΑ ΤΡΟΦΗ;;; ή Η ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΜΥΘΟΣ;;;

44 ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ & ΣΚΕΛΕΤΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΜΕΤΑ-ΑΝΑΛΥΣΗ Am J Clin Nutr Sep;72(3): Dairy foods and bone health: examination of the evidence. Weinsier RL, Krumdieck CL Πολλές μελέτες δεν έχουν δείξει όφελος από την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων.

45 ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΗΣ ΣΚΕΛΕΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Συνήθης διαιτητική πρόσληψη Ca: mg/24h Paterson CR, Postgrad Med 1978 Συστηνόμενη διαιτητική πρόσληψη Ca mg/24h : υψηλή Δίαιτα με επιπρόσθετο Ca : πλούσια σε θερμίδες και λίπος Spencer H, Am J Med 1969 Διαιτητική πρόσληψη Ca συστηνόμενη από διαφόρους οργανισμούς διαφορετική National Osteoporosis Foundation 1500 mg/24h USA Food and Nutrition Board of the National Academy of Science mg/24h National Institute of Health mg/24h WHO mg/24h Αναγκαία ημερήσια διαιτητική πρόσληψη Ca: αμφισβητήσιμη

46 ΣΥΣΤΗΝΟΜΕΝΑ ΜΕΤΡΑ ΕΝΑΝΤΙ ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Πρόσληψη πρωτεϊνών με τη δίαιτα έως 75 g/24h Μείωση αλατιού Αποφυγή επιβλαβών συνηθειών καπνίσματος αλκοόλ καφέ Ήπια άσκηση Πρόσληψη βιταμίνης D μέσω έκθεσης στον ήλιο συμπληρωμάτων / δίαιτας Πρόσληψη Ca από όλες τις τροφές ισορροπημένης δίαιτας από τα γαλακτοκομικά με μέτρο από συμπληρώματα επί ένδειξης

47 Ε Υ Χ Α Ρ Ι Σ Τ Ω