ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ: Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΕΓΧΟΥΣ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ΕΥΕΠ)

Transcript

1 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ: Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΛΕΓΧΟΥΣ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ΕΥΕΠ) Σ. Μαυρομάτης*, Κ. Μηλιορέλη*, Σ. Χριστοφόρου*, Α. Δρούζα** και Μ. Δεσποτίδου** Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος, Υ.Π.Ε.Κ.Α., * Τομέας Βορείου Ελλάδος, Αδριανουπόλεως 24, Καλαμαριά Θεσσαλονίκης ** Τομέας Νοτίου Ελλάδος, Λ. Κηφισίας 1-3, Αθήνα epbe@otenet.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η υποχρέωση για πλήρη συμμόρφωση όλων των εμπλεκομένων με τις προσταγές της νομοθεσίας για τη διαχείριση των Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (ΕΑΥΜ) και η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, οδήγησαν την ΕΥΕΠ στην οργάνωση και εκπόνηση σχεδίου ελέγχων σε όλα τα στάδια διαχείρισής τους. Την περίοδο ελέγχθηκαν διεξοδικά περίπου το 10% των Δημόσιων (ΔΘ) και Ιδιωτικών (ΙΘ) Θεραπευτηρίων, το 25% των εταιρειών συλλογής μεταφοράς και το σύνολο σχεδόν των μονάδων επεξεργασίας των ΕΑΥΜ. Αποδείχτηκε ότι μετά τη θέσπιση της ΚΥΑ 37591/2031/2003 προοδευτικά βελτιώθηκαν σημαντικά ο τρόπος και οι συνθήκες διαχείρισης των ΕΑΥΜ, αν και η κατάσταση απέχει από την επιθυμητή. Καθοριστική υπήρξε η συμβολή των επιθεωρήσεων στην προώθηση της συμμόρφωσης και στην ανάδειξη των ελλείψεων της κείμενης νομοθεσίας, των Αποφάσεων Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) και των Εσωτερικών Κανονισμών Διαχείρισης (ΕΚΔ) των ΕΑΥΜ στις Υγειονομικές Μονάδες (ΥΜ). Λέξεις κλειδιά: Επικίνδυνα Απόβλητα Yγειονομικών Μονάδων, αποτέφρωση, αποστείρωση 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΕΥΕΠ από το 2005 έχει θέσει ως προτεραιότητά της το ζήτημα της διαχείρισης των ΕΑΥΜ, συλλέγοντας στοιχεία και διεξάγοντας ενδελεχείς ελέγχους στις ΥΜ, καθώς και στις εταιρείες συλλογής-μεταφοράς και τις μονάδες επεξεργασίας. Έγινε μια διερεύνηση του θέματος με την αποστολή ερωτηματολογίων σε όλα ΔΘ και ΙΘ της χώρας. Οι έλεγχοι εντάθηκαν την περίοδο , και ανέδειξαν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά διαχείρισης των ΕΑΥΜ, δίνοντας μια ακριβή και λεπτομερή εικόνα της πραγματικότητας για όλη τη διαδρομή διαχείρισής τους σε επίπεδο χώρας. Διαπιστώθηκε καταρχάς ότι έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα ένα ικανοποιητικό δίκτυο υποδομών διαχείρισης ΕΑΥΜ, το οποίο καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τις ανάγκες διαχείρισής τους σε όλα τους τα στάδια, ειδικότερα μάλιστα μετά την πλήρη αδειοδότηση της εξωτερική μονάδας αποτέφρωσης. Το δίκτυο υποδομών αποτελείται σήμερα από 16 εταιρείες συλλογής και μεταφοράς ΕΑΥΜ, 5 μονάδες αποστείρωσης και 1 εξωτερική μονάδα αποτέφρωσης, οι οποίες στο σύνολό τους διαθέτουν όλες τις απαιτούμενες άδειες. Στην παρούσα εργασία καταγράφονται τα αποτελέσματα των ανωτέρω ελέγχων. Συγκεκριμένα: περιγράφεται ο βαθμός τήρησης της κείμενης νομοθεσίας, των αδειών και των ΑΕΠΟ, εντοπίζονται ελλείψεις της κείμενης νομοθεσίας, των αδειών, των ΑΕΠΟ και των ΕΚΔ ΕΑΥΜ των ΥΜ και

2 παρουσιάζονται προτάσεις για βελτίωση της διαχείρισης των ΕΑΥΜ και τίθενται προς συζήτηση ζητήματα που αναδείχτηκαν στην πράξη και απαιτούν διευθέτηση. 2. ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΕΛΕΓΧΩΝ ΕΥΕΠ Tη χρονική περίοδο οι Επιθεωρητές Περιβάλλοντος διενήργησαν αιφνίδιους ελέγχους σε 27 ΔΘ και ΙΘ (περίπου το 10% της χώρας), σε 4 εταιρείες συλλογής μεταφοράς ΕΑΥΜ, σε 4 μονάδες αποστείρωσης, σε μία εξωτερική μονάδα αποτέφρωσης και 3 μονάδες αποτέφρωσης εντός των ΥΜ. Για τη διενέργεια των ανωτέρω επιθεωρήσεων ακολουθήθηκε η διαδικασία της παραγράφου Α.4 του άρθρου 9 του Ν.2947/2001, που για τις περιπτώσεις που διαπιστώνονται παραβάσεις, προβλέπεται η επιβολή διοικητικών και ποινικών κυρώσεων. Επίσης, ζητήθηκε από τις ελεγχόμενες μονάδες και τις κατά τόπους αρμόδιες υπηρεσίες να επιμεληθούν για την αποκατάστασή των παραβάσεων. 2.1 Υγειονομικές Μονάδες Το 2005 συστάθηκαν μικτά κλιμάκια Επιθεωρητών της ΕΥΕΠ και του Σώματος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας και Πρόνοιας, με σκοπό το διερευνητικό έλεγχο των μεγάλων ΥΜ. Ακολούθως η ΕΥΕΠ απέστειλε το 2010 ένα ερωτηματολόγιο σε όλες τις ΥΜ της χώρας. Απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο ελήφθησαν από 177 ΥΜ, από τις οποίες προέκυψε ότι το 76% αυτών δεν διέθετε ΑΕΠΟ, το 45% δεν διέθετε ΕΚΔ, παράγονται κατά μέσο όρο 0,7 kg ΕΑΥΜ ανά κλίνη, το 73% των Επικινδύνων Αποβλήτων Αμιγώς Μολυσματικών (ΕΑΑΜ) αποστειρώνεται και το 26% αποτεφρώνεται, μόλις το 70% των Μικτών Επικινδύνων Αποβλήτων (ΜΕΑ) αποτεφρώνεται, ενώ το υπόλοιπο 30% εκτιμάται ότι οδηγείται με τα ΕΑΑΜ προς αποστείρωση. Στη συνέχεια, ακολούθησε την περίοδο ο επιτόπου έλεγχος των ΥΜ από επιθεωρητές της ΕΥΕΠ, κατά τον οποίο μεταξύ των άλλων: ζητήθηκαν στοιχεία περιβαλλοντικής αδειοδότησης και του ΕΚΔ επιθεωρήθηκαν χώροι νοσηλείας, εργαστήρια, και χώροι αποθήκευσης των ΕΑΥΜ, διανοίχθηκαν δειγματοληπτικά περιέκτες αστικών και ιατρικών αποβλήτων ελέγχθηκαν αρχεία και παραστατικά διακίνησης ΕΑΥΜ έγινε αντιπαραβολή των στοιχείων διαχείρισης ΕΑΥΜ των ΥΜ με αυτά των συνεργαζόμενων φορέων διαχείρισης Ως πρώτο συμπέρασμα προκύπτει ότι στις ΔΘ και ΙΘ έχουν αναπτυχθεί οι τεχνικές και οργανωτικές δομές για το διαχωρισμό, τη συλλογή, μεταφορά και προσωρινή αποθήκευση των ΕΑΥΜ εντός των ΥΜ. Πέραν τούτου, όλες οι ΥΜ που ελέγχθηκαν έχουν συμβληθεί με αδειοδοτημένες εταιρείες συλλογής μεταφοράς των ΕΑΥΜ, πλην μιας που τα διαχειρίζεται εσωτερικά. Πίνακας 1. Παραβάσεις υγειονομικών μονάδων. Παραβάσεις Παραβάτες % επί του δείγματος Έλλειψη Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) Έλλειψη Εσωτερικού Κανονισμού Διαχείρισης (ΕΚΔ) 4 15 Μη ορθός διαχωρισμός των ΕΑΥΜ Ανεπαρκής διαχωρισμός αποβλήτων ΕΑΑΜ 6 22 Ανεπαρκής διαχωρισμός αποβλήτων ΜΕΑ 4 15 Ελλείψεις κατά τη συλλογή και συσκευασία των ΕΑΥΜ Μη αναγραφή των στοιχείων παραγωγής Χρήση πλαστικών υποδοχέων διαφορετικού χρώματος από το προβλεπόμενο 3 11 Χρήση μη κατάλληλων κάδων 3 11 Ανεπαρκής σήμανση επικινδυνότητας 3 11

3 Ελλείψεις κατά τη μεταφορά των ΕΑΥΜ (Ανεπάρκεια σήμανσης, πλήθους, προδιαγραφών τροχήλατων) Ελλείψεις κατά την προσωρινή αποθήκευση των ΕΑΥΜ Ελλείψεις στις υποδομές και στη σήμανση του χώρου αποθήκευσης 8 30 Υπέρβαση μέγιστου χρόνου αποθήκευσης 8 30 Έλλειψη δεύτερου υποδοχέα 8 30 Αποθήκευση σε θερμοκρασία άνω των 5 C 4 15 Περιέκτες με ΕΑΥΜ εκτός στεγανών κάδων (επί του δαπέδου) 2 7 Ελλείψεις κατά την προσωρινή αποθήκευση των ΑΕΑ 4 15 Ελλιπής παρακολούθηση αέριων εκπομπών λεβήτωνυπερβάσεις ορίων 8 30 Ελλείψεις στην επεξεργασία υγρών αποβλήτων Μη ορθή επεξεργασία ειδικών ρευμάτων υγρών αποβλήτων 7 26 Κατάληξη υγρών πλύσης κάδων, ψυγείων στο δίκτυο ομβρίων 4 15 Παράδοση και Διαχείριση ΜΕΑ ως ΕΑΑΜ 4 15 Μη τήρηση αρχείων και παραστατικών διαχείρισης 1 4 Ωστόσο, από τον έλεγχο διαπιστώθηκαν σημαντικές αποκλίσεις από την πλήρη εφαρμογή της νομοθεσίας. Συγκεκριμένα διαπιστώθηκαν παραβάσεις σε 25 από τις 27 ΥΜ, οι οποίες καταγράφονται στον Πίνακα 1, μαζί με τη συχνότητα εμφάνισής τους. Συνηθέστερες παραβάσεις ήταν η λειτουργία των ΥΜ χωρίς ΑΕΠΟ, προβλήματα στο διαχωρισμό και τη σήμανση των ΕΑΥΜ, ελλείψεις στη μεταφορά και προσωρινή αποθήκευσή τους και ελλείψεις στη διαχείριση των υγρών αποβλήτων. Σε τέσσερις ΥΜ διαπιστώθηκε διάθεση αποβλήτων αστικού τύπου με τα ΕΑΑΜ, που αν και δεν συνιστά παράβαση, ανεβάζει αδικαιολόγητα το κόστος διαχείρισης των ΕΑΥΜ. Βελτίωση διαπιστώθηκε στην έλλειψη ΕΚΔ, όπου το ποσοστό μειώθηκε στο 15%, αν και παραμένουν οι μεγάλες καθυστερήσεις στην έγκρισή τους. Επισημαίνονται οι ελλείψεις στο περιεχόμενο των ΕΚΔ, οι οποίοι δεν αποτυπώνουν με ακρίβεια τον τρόπο διαχείρισης ΕΑΥΜ που εφαρμόζεται στην εκάστοτε ΥΜ, αλλά περιορίζονται σε γενικόλογες αναφορές της νομοθεσίας. Διαπιστώθηκε επίσης ότι πολλοί ΕΚΔ δεσμεύονται σε συγκεκριμένες ενέργειες, οι οποίες εν τέλει δεν εφαρμόζονται και τέλος δεν δίνεται η απαιτούμενη βαρύτητα στη συνεχή ενημέρωση και εκπαίδευση του προσωπικού. Σε σχέση με τις ΑΕΠΟ, διαπιστώθηκε καταρχάς ανομοιομορφία ως προς τους όρους σε εθνικό επίπεδο, όροι που αντιβαίνουν την ισχύουσα νομοθεσία και σε πολλές περιπτώσεις δεν γίνεται αναφορά στη διαχείριση υγρών αποβλήτων π.χ. από πλύσεις τροχήλατων, ψυκτικών θαλάμων, και σε άλλα θέματα που δεν καλύπτονται από την ΚΥΑ 37591/2031/2003. Γενικότερα, στις ΥΜ διαπιστώθηκε ότι δεν εφαρμόζονται εκπαιδευτικά προγράμματα για το προσωπικό. Το πρόβλημα είναι εντονότερο στις περιπτώσεις που στη διαχείριση των ΕΑΥΜ συμμετέχουν εξωτερικά συνεργεία καθαριότητας με προσωπικό που αλλάζει συχνά. Ως προς τις κτιριακές υποδομές, διαπιστώθηκε ανεπάρκεια χώρων εντός και εκτός των ΥΜ, κυρίως αυτών που βρίσκονται σε πόλεις, με αποτέλεσμα να υπάρχει αντικειμενική δυσκολία εφαρμογής των κανόνων διαχείρισης των ΕΑΥΜ. Αξιοσημείωτη είναι η καλύτερη εικόνα που παρουσίασαν οι ιδιωτικές μονάδες σε σχέση με τα δημόσια θεραπευτήρια. 2.2 Εταιρείες συλλογής-μεταφοράς ΕΑΥΜ Οι περιβαλλοντικές επιθεωρήσεις στις εταιρείες συλλογής και μεταφοράς παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες, καθώς πρόκειται για μια «κινητή» δραστηριότητα. Από τους 4 ελέγχους που πραγματοποίησε η ΕΥΕΠ, οι 3 έλεγχοι έλαβαν χώρα στα σημεία εκφόρτωσης των ΕΑΥΜ στις μονάδες επεξεργασίας τους και ο ένας σε ΥΜ κατά το στάδιο της φόρτωσης.

4 Τα στοιχεία που ελέγχθηκαν πρωτίστως στις επιθεωρήσεις των εταιρειών συλλογής μεταφοράς ΕΑΥΜ ήταν τα ακόλουθα: Άδειες (κυκλοφορίας, κατά ADR, συλλογής και μεταφοράς), Πιστοποίηση οχημάτων και οδηγών και Ασφαλιστήρια συμβόλαια Προδιαγραφές ψυκτικών θαλάμων οχημάτων και εξοπλισμός εκτάκτου ανάγκης Συσκευασία, σήμανση και συχνότητα παραλαβής αποβλήτων Διαδικασίες φόρτωσης/ εκφόρτωσης και καθαρισμού/ απολύμανσης Έντυπα αναγνώρισης, μητρώα και ετήσιες εκθέσεις Από τον έλεγχο των ανωτέρω προέκυψε ότι όλες οι εταιρείες ήταν αδειοδοτημένες για να εκτελούν συλλογή και μεταφορά ΕΑΥΜ και διέθεταν ασφαλιστήριο συμβόλαιο αστικής ευθύνης και κάλυψης ζημιών προς τρίτους. Όλα τα οχήματα και οι οδηγοί των εταιρειών διέθεταν πιστοποίηση κατά ADR. Οι ψυκτικοί θάλαμοι όλων των οχημάτων είχαν τις προβλεπόμενες προδιαγραφές. Όλα τα οχήματα ήταν εξοπλισμένα για την αντιμετώπιση περιστατικών εκτάκτου ανάγκης. Τα ΕΑΥΜ συνοδεύονταν κατά κανόνα από έντυπα αναγνώρισης. Επιπλέον, ο καθαρισμός και η απολύμανση των ψυκτικών θαλάμων των οχημάτων πραγματοποιούνται στον αύλειο χώρο των εγκαταστάσεων επεξεργασίας των ΕΑΥΜ, μετά από κάθε εκκένωσή τους. Ταυτόχρονα διαπιστώθηκαν οι παραβάσεις που σημειώνονται επιγραμματικά στον Πίνακα 2. Πίνακας 2. Παραβάσεις εταιρειών συλλογής και μεταφοράς Παραβάσεις Παραβάτες % επί του δείγματος Ελλιπώς συμπληρωμένα έντυπα αναγνώρισης Μη ορθή τήρηση μητρώου συλλογής μεταφοράς ΕΑΥΜ 1 25 Λανθασμένα ή ελλιπή στοιχεία στις ετήσιες απολογιστικές εκθέσεις συλλογής και μεταφοράς ΕΑΥΜ 2 50 Μεταφορά ΕΑΑΜ σε περιέκτες λάθους χρώματος 1 25 Μεταφορά ΕΑΥΜ σε θερμοκρασίες άνω των 8 C 1 25 Καθαρισμός και απολύμανση οχημάτων στον αύλειο χώρο ΥΜ 1 25 Μεταφόρτωση ΕΑΥΜ ΥΜ στον αύλειο χώρο άλλης ΥΜ 1 25 Τέλος, επισημαίνονται τα εξής: Σε όλες τις εταιρείες διαπιστώθηκε η από κοινού αποθήκευση ΕΑΥΜ διαφορετικών ΥΜ στον ίδιο κάδο. Στις περιπτώσεις που δεν είχαν σημειωθεί τα στοιχεία της ΥΜ επί της σακούλας, δεν ήταν δυνατό να διαπιστωθεί η προέλευση των ΕΑΥΜ. Λαμβάνοντας υπόψη τη χωρική ανισοκατανομή των εγκαταστάσεων επεξεργασίας ΕΑΥΜ στην ελληνική επικράτεια και τον απομακρυσμένο χαρακτήρα, κυρίως των νησιωτικών περιοχών, συμπεραίνεται ότι η αναγκαία μεταφορά των ΕΑΥΜ σε μεγάλες αποστάσεις εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις συνθήκες παραμονής των ΕΑΥΜ εντός του μεταφορικού μέσου. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι εντοπίστηκε φορτίο ΕΑΥΜ, το οποίο είχε παραμείνει εντός του μεταφορικού μέσου επί 35 ώρες. 2.3 Μονάδες αποστείρωσης Στην Ελλάδα λειτουργούν πέντε μονάδες αποστείρωσης ΕΑΑΜ (βρίσκονται σε Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Βόλο, Κρήτη και Ρόδο), εκ των οποίων ελέγχθηκαν από την ΕΥΕΠ οι τέσσερεις μεγαλύτερες. Πρόκειται για νέες εγκαταστάσεις ιδιωτικών εταιρειών, οι οποίες επεξεργάζονται τα ΕΑΑΜ με τη μέθοδο της υγρής θερμικής κατεργασίας με τεμαχισμό των αποβλήτων. Όλες διαθέτουν ΑΕΠΟ για τη λειτουργία τους Σε όλες τις μονάδες που ελέγχθηκαν διαπιστώθηκαν παραβάσεις της ΚΥΑ 37591/2031/2003, οποίες αφορούν σχεδόν σε όλες τις πτυχές της διαχείρισης των ΕΑΥΜ.

5 Αναλυτικά οι παραβάσεις παρουσιάζονται στον Πίνακα 3, όπου αναφέρονται τα επιμέρους στοιχεία τους και ο αριθμός των μονάδων στις οποίες αυτές διαπιστώθηκαν. Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι διαπιστωμένες παραβάσεις δεν αναφέρονται κατ ανάγκη σε πλήρη καταστρατήγηση της νομοθεσίας για το επιμέρους θέμα της παράβασης, αλλά σε αποκλίσεις από αυτή και παραλείψεις Για παράδειγμα, η διαπίστωση της παράβασης για μη σύννομη αποθήκευση των ΕΑΥΜ και ειδικότερα η υπέρβαση της ελάχιστης θερμοκρασίας αποθήκευσης, σε καμία μονάδα δεν αφορούσε στο σύνολο των αποβλήτων που αποθηκεύονταν εντός της μονάδας, αλλά σε ορισμένες μόνο παρτίδες. Πίνακας 3. Παραβάσεις μονάδων αποστείρωσης Παραβάσεις Παραβάτες Μη σύννομη αποθήκευση ΕΑΥΜ 4 Υπέρβαση ελάχιστης θερμοκρασίας αποθήκευσης 2 Υπέρβαση μέγιστου χρόνου αποθήκευσης 2 Αποθήκευση σε μη προβλεπόμενους περιέκτες 3 Ανεπαρκής σήμανση 2 Υποδομές χωρίς τις απαιτούμενες προδιαγραφές 2 Μη τήρηση των παραμέτρων λειτουργίας των αποστειρωτών (υπερφόρτωση, τεμαχισμός) 3 Μη εξασφάλιση ιχνηλασιμότητας 3 Ανεπαρκής έλεγχος αποτελεσματικότητας της αποστείρωσης 2 Διάθεση επεξεργασμένων ΕΑΥΜ πριν την επώαση των βιολογικών δεικτών 3 Χρησιμοποίηση μη επαρκούς αριθμού δεικτών 1 Μη σύννομη αποθήκευση των επεξεργασμένων ΕΑΑΜ 3 Μη ορθή παρακολούθηση και αναφορά λειτουργίας 3 Μη τήρηση βιβλίων καθημερινής λειτουργίας της εγκατάστασης 1 Υποβολή μη ορθών στοιχείων απολογισμού 2 Οι επιθεωρήσεις στις μονάδες αποστείρωσης ανέδειξαν, πέραν των παραβάσεων και αδυναμίες στις ΑΕΠΟ. Η πλέον σημαντική, μετά την ανομοιομορφία τους σε εθνικό επίπεδο, αφορά στις συνθήκες αποστείρωσης (θερμοκρασία, πίεση) που εγκρίνονται, οι οποίες δεν αντιστοιχούν πάντα σε συνθήκες κορεσμένου ατμού, όπως προβλέπει το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ 12740/00. Επίσης, θα πρέπει να υπάρχουν συγκεκριμένοι και ελέγξιμοι όροι για το δειγματοληπτικό έλεγχο των εισερχομένων ΕΑΥΜ. Παρά την αρχική αρνητική εντύπωση που προκαλούν τα ευρήματα της ΕΥΕΠ με τη διαπίστωση παραβάσεων σε όλες τις μονάδες αποστείρωσης, θα πρέπει να αναφερθεί ότι το επιτελούμενο έργο κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικό για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία. Θα πρέπει να τονιστεί ότι σε καμία μονάδα που ελέγχθηκε, δεν βρέθηκε παρτίδα ΕΑΥΜ που να διατέθηκε χωρίς να έχει υποστεί επιτυχή επεξεργασία αποστείρωσης, βάσει των δεικτών αποτελεσματικότητας και του αυτοελέγχου. 2.4 Μονάδες αποτέφρωσης Η εξωτερική μονάδα αποτέφρωσης δέχεται ΜΕΑ και ΑΕΑ από όλη τη χώρα, τα οποία υποχρεωτικά πρέπει να αποτεφρώνονται, αλλά και ΕΑΑΜ από ΥΜ που εφαρμόζουν κοινή διαχείριση των ΕΑΥΜ τους. Σε γενικές γραμμές διαπιστώθηκε ικανοποιητική λειτουργία του αποτεφρωτήρα και εφαρμογή τόσο των διατάξεων περί διαχείρισης ΕΑΥΜ, όσο και της ΚΥΑ 22912/1117/2005 που διέπει την αποτέφρωση αποβλήτων. Η μονάδα τηρεί τα προβλεπόμενα στοιχεία λειτουργίας (εισερχόμενες ποσότητες ΕΑΥΜ, λειτουργικά στοιχεία αποτεφρωτήρα). Για την επεξεργασία των απαερίων καύσης, εκτός της μετάκαυσης, λειτουργεί ένα πλήρες αντιρρυπαντικό σύστημα, ενώ η παρακολούθηση της ποιότητας τους γίνεται μέσω αναλυτών συνεχούς μέτρησης και καταγραφής συγκεκριμένων

6 παραμέτρων. Παράλληλα, για τον έλεγχο εκπομπών διοξινών-φουρανίων, βαρέων μετάλλων και HF πραγματοποιούνται περιοδικές μετρήσεις. Διαπιστώθηκαν παραβάσεις που αφορούσαν κυρίως στην πλημμελή λειτουργία του τελευταίου σταδίου επεξεργασίας των απαερίων καύσης και σε μικρές και παροδικές υπερβάσεις σε αέριους ρύπους (CO, SO 2 ). Τέλος, διαπιστώθηκε αποθήκευση της παραγόμενης τέφρας χωρίς αυτό να προβλέπεται από τους εγκεκριμένους περιβαλλοντικούς όρους της μονάδας. Θα πρέπει να τονιστεί ότι οι επιδειχθείσες μετρήσεις σε διοξινές/φουράνια, καθώς και σε βαρέα μέταλλα, ήταν πολύ κάτω των επιτρεπτών ορίων, καταδεικνύοντας την εν γένει ορθή λειτουργία της μονάδας. Αποτεφρωτήρες βρέθηκαν και σε τρεις ΥΜ, εκ των οποίων οι δύο σε περιστασιακή λειτουργία, χωρίς τις απαιτούμενες άδειες και ο τρίτος σε κανονική λειτουργία, διαθέτοντας την απαιτούμενη ΑΕΠΟ. Οι δύο, μη αδειοδοτημένοι, λειτουργούσαν κατά το παρελθόν, όπως συνέβαινε εξάλλου στις περισσότερες ΥΜ της χώρας, ελλείψει άλλων δυνατοτήτων διαχείρισης των ΕΑΥΜ, αλλά και νομοθετικού πλαισίου. Μετά την έκδοση της ΚΥΑ 37591/2031/2003, οι αποτεφρωτήρες αυτοί θα έπρεπε να είχαν σταματήσει της λειτουργία τους, δεδομένης της απαρχαιωμένης τεχνολογίας. Στον τρίτο αποτεφρωτήρα, ο οποίος όπως αναφέρθηκε ήταν περιβαλλοντικά αδειοδοτημένος, αποτεφρώνεται το σύνολο των ΕΑΥΜ της ΥΜ, όπου βρίσκεται. Κατά τον έλεγχο της ΕΥΕΠ προέκυψαν σοβαρές παραλείψεις και προβλήματα σε κρίσιμα στάδια της λειτουργίας του, αλλά και γενικότερα, σε θέματα ελέγχου και παρακολούθησης. Παρά τις προσπάθειες αναβάθμισής που έγιναν τα τελευταία χρόνια, εντούτοις δεν επιτεύχθηκε πλήρης συμμόρφωσής του με τις απαιτήσεις της νομοθεσίας. Οι σημαντικότερες παραβάσεις ήταν κυρίως οι εξής: Οι θερμοκρασίες καύσης των αποβλήτων και μετάκαυσης των απαερίων ήταν μικρότερες από τις προβλεπόμενες. Δεν διενεργούνταν μετρήσεις αερίων ρύπων συμπεριλαμβανομένων των διοξινών. Το σύστημα δέσμευσης και επεξεργασίας των απαερίων καύσης είχε σημαντικές παραλήψεις, ενώ δεν γινόταν επεξεργασία των υγρών αποβλήτων από τον καθαρισμό των φίλτρων. Δεν τηρούνται οι προβλεπόμενοι όροι διαχείρισης τέφρας. Δεν τηρείται αρχείο λειτουργίας και παρακολούθησης. Το επίπεδο παρακολούθησης και ελέγχου από την αρμόδια επιτροπή της ΥΜ ήταν ελλιπές. 3. ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΑΥΜ Η ΚΥΑ 37591/2031/2003 αποτέλεσε σταθμό στη διαχείριση των ΕΑΥΜ, θέτοντας για πρώτη φορά στη χώρα μας τους όρους και τις προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση τους. Συνέβαλε θετικά στην προσπάθεια εφαρμογής της, λόγω του ότι ήταν σε γενικές γραμμές απλή, χρηστική και αφομοιώσιμη. Ήταν κυρίως συνεκτική στις απαιτήσεις της, ικανοποιώντας ταυτόχρονα τις βασικές προϋποθέσεις για ορθή διαχείριση των ΕΑΥΜ. Εντούτοις, υπήρχαν σημεία, τα οποία έχρηζαν περαιτέρω βελτίωσης και διασαφήνισης, όπως η κατηγοριοποίηση των ΕΑΥΜ, οι συνθήκες αποστείρωσης, η διαχείριση των υγρών αποβλήτων από επί μέρους πηγές και το περιορισμένο φάσμα των επιτρεπόμενων μεθόδων επεξεργασίας. Η αντικατάστασή της με την ισχύουσα πλέον ΚΥΑ οικ /2012, συνεπάγεται νέες απαιτήσεις και καινοτομίες και ως εκ τούτου θα απαιτηθεί χρόνος για την εκ νέου προσαρμογή. Οι σημαντικότερες καινοτομίες που εισάγονται είναι η ευθυγράμμισή της με τη νομοθεσία περί διαχείρισης επικινδύνων αποβλήτων και η πρόβλεψη και για άλλες μεθόδους επεξεργασίας. Αίρονται οι υπερβολικές απαιτήσεις τεμαχισμού, αφήνοντας ωστόσο αδιευκρίνιστα θέματα της θερμικής αποστείρωσης που υπήρχαν ήδη. Εισάγεται απαίτηση για την ιχνηλασιμότητα των ΕΑΥΜ, λαμβάνεται μέριμνα για τη διαχείριση

7 ληγμένων φαρμάκων από από την κατ οίκον περίθαλψη και ενσωματώνονται οδηγίες για τη σύνταξη των ΕΚΔ. Αίρονται οι περιορισμοί ως προς την ελάχιστη δυναμικότητα και το χρόνο λειτουργίας των αποτεφρωτήρων, γεγονός που θεωρείται καταρχήν θετική εξέλιξη, με την προϋπόθεση της τήρησης των αυστηρών δεσμεύσεων της ΚΥΑ 22912/1117/2005. Πέραν των θετικών θα πρέπει να επισημανθούν και αρνητικά σημεία της νέας ΚΥΑ, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί εάν το σχέδιό της είχε τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, ή τουλάχιστον είχε ζητηθεί η συμβολή των αρμοδίων υπηρεσιών. Κατ αρχάς, πρόκειται για μια δυσνόητη και δύσχρηστη ΚΥΑ, με συνεχείς επαναλήψεις και παραπομπές, χωρίς σαφείς αναφορές ως προς τις απαιτήσεις και με ασαφή διάκριση των επιμέρους σταδίων διαχείρισης των ΕΑΥΜ. Η ριζική αλλαγή στην ονοματολογία των ΕΑΥΜ, οδηγεί σε αναίτια διάρρηξη του κώδικα επικοινωνίας μεταξύ των εμπλεκομένων με την διαχείριση των ΕΑΥΜ. Μάλιστα, η παλιά ονοματολογία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερα εύστοχη, αφού απέδιδε με αντιπροσωπευτικό και συνεκτικό τρόπο τις κατηγορίες των ΕΑΥΜ. Οι επιπλέον απαιτήσεις για τη σήμανση και τον τρόπο συσκευασίας των ΕΑΥΜ (π.χ. η αναγκαιότητα τοποθέτησης απορροφητικού υλικού κατά περίπτωση, χρήση Hospital Box και αδιάβροχης ετικέτας) θα επιφέρει σύγχυση στις ΥΜ και παράλληλα θα οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του κόστους διαχείρισής τους. Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα, με περιβαλλοντικές διαστάσεις, είναι η εξαίρεση από την υποχρέωση εκπόνησης και έγκρισης ΕΚΔ ΕΑΥΜ, καθώς και της υποβολής ετήσιας Έκθεσης Παραγωγού Αποβλήτων των θεραπευτηρίων με αριθμό κλινών <50, τα οποία σημειώνεται ότι εξαιρούνται πλέον και της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Αν και η ελάφρυνση των δραστηριοτήτων από γραφειοκρατικό φόρτο είναι επιθυμητή, οι συγκεκριμένες εξαιρέσεις ενδεχομένως να οδηγήσουν τα μικρά θεραπευτήρια στη μη εφαρμογή των ελάχιστων απαιτήσεων διαχείρισης ΕΑΥΜ. Επίσης, σε επίπεδο χώρας δεν θα υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία διαχείρισης για το σύνολό τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι, με βάσει τα στοιχεία του Ειδικό Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Επικινδύνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων, στις 8 από τις 13 διοικητικές Περιφέρειες της χώρας ο μέσος αριθμός κλινών των ΙΘ είναι <50. Το Ειδικό Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Επικινδύνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων (Ιούλιος 2012) που εκδόθηκε σύμφωνα με την πρόβλεψη της ΚΥΑ οικ /2012 και σε συνέχεια αυτής, έχει το μειονέκτημα να βασίζεται σε στοιχεία ερωτηματολογίων του 2008, δεν αξιολογεί τις παραγόμενες ποσότητες των ΕΑΥΜ, δεν εξετάζει τη δυνατότητα μείωσής τους και δεν θέτει στόχους για αυτές. Ομοίως, δεν εξετάζει το ενδεχόμενο επεξεργασίας των ΕΑΑΜ εντός των ΥΜ και τρόπους μείωσης του κόστους διαχείρισης. Επίσης, προβλέπει για τις δημόσιες ΥΜ δαπάνη για την επικαιροποίηση των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και την κατάρτιση των ΕΚΔ, η εκπόνηση των οποίων μπορεί κάλλιστα να αναληφθεί από τις τεχνικές υπηρεσίες τους, τη στιγμή που η νέα ΚΥΑ ενσωματώνει οδηγίες σύνταξης των ΕΚΔ. 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Την τελευταία δεκαετία σημειώθηκε σημαντική πρόοδος στη διαχείριση των ΕΑΥΜ. Οι περισσότερες ΥΜ έστω και με αργά βήματα προσαρμόστηκαν σε μεγάλο βαθμό στις νομοθετικές απαιτήσεις. Βαρύνοντα ρόλο στην πρόοδο αυτή είχαν οι μονάδες διαχείρισης ΕΑΥΜ, οι οποίες μαζί με τη μονάδα αποτέφρωσης αποτελούν σήμερα το βασικό δίκτυο υποδομώντης χώρας, συνεισφέροντας στην ορθή διαχείριση των ΕΑΥΜ. Ωστόσο, κατά τους ελέγχους της ΕΥΕΠ διαπιστώθηκαν παραβάσεις στο σύνολο σχεδόν των μονάδων που ελέχθησαν, γεγονός που δηλώνει ότι η κατάσταση απέχει ακόμα από την επιθυμητή. Η επιτυχής αντιμετώπιση των παρακάτω ζητημάτων θα εξασφάλιζε τη βελτίωση της διαχείρισης των ΕΑΥΜ: Άμεση ολοκλήρωση, επικαιροποίηση και έγκριση των ΕΚΔ ΕΑΥΜ των ΥΜ. Άμεση περιβαλλοντική αδειοδότηση όλων των ΥΜ με ενιαίους, πλήρεις και ελέγξιμους όρους.

8 Ενεργή υποστήριξη από τη διοίκηση των ΥΜ και συνεχής εκπαίδευση του ιατρικού, νοσηλευτικού και βοηθητικού προσωπικού, ιδίως μετά τη θέσπιση της νέας ΚΥΑ. Μείωση των παραγομένων ποσοτήτων ΕΑΥΜ, μέσω του ορθού διαχωρισμού, προκειμένου να επιτευχθεί η χρυσή τομή μεταξύ του κόστους διαχείρισης τους και της προστασίας του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Οργάνωση και εφαρμογή διαδικασιών εσωτερικού ελέγχου στις ΥΜ. Ισοβαρής χωρική κατανομής των μονάδων διαχείρισης. Έμφαση στην ιχνηλασιμότητα των ΕΑΥΜ και εφαρμογή τεχνολογιών ιχνηλασίας που θα αυτοματοποιήσουν τις σχετικές διαδικασίες με στόχο τη δυνατότητα άμεσου εντοπισμού σφαλμάτων και αποτελεσματικής διαχείρισης κινδύνων. Αποσαφήνιση των απαιτήσεων της νέας ΚΥΑ για τη διαχείριση των ΕΑΥΜ, με στόχο να προσδιοριστούν οι βέλτιστες πρακτικές λύσεις που θα επιτρέψουν και τη συμπίεση του κόστους, ιδιαίτερα εν όψη της δύσκολης οικονομικής συγκυρίας. Ενεργοποίηση και έλεγχος και των μικρότερων ΥΜ στην εφαρμογή των απαιτήσεων της νομοθεσίας. Ευχαριστίες Το υλικό για τη σύνταξη της παρούσας εργασίας εξασφαλίστηκε κυρίως από τις επιθεωρήσεις αλλά και τα αποτελέσματα της έρευνας (ερωτηματολόγιο) που διενήργησαν οι επιθεωρητές της ΕΥΕΠ. Ουσιαστική ήταν η συμβολή και η καθοδήγηση του επικεφαλής της ΕΥΕΠ και συντονιστή των εργασιών, Γενικού Επιθεωρητή κ. Παναγιώτη Μέρκου.