Κυπροελλαδικό Συνέδριο Συμβουλευτική και Επαγγελματική Αγωγή, 2016 «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός 2020» Αθήνα,

Transcript

1 Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας & Θρησκευμάτων Ο ρόλος της αυτοβοήθειας για την επιτυχή φοίτηση στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση: Το εργαλείο «ΣΠΟΥΔΑ ΖΩ», ένας ψηφιακός οδηγός αυτοβοήθειας για νέους, σπουδαστές και φοιτητές Καλαντζή- Αζίζι Α. Κυπροελλαδικό Συνέδριο Συμβουλευτική και Επαγγελματική Αγωγή, 2016 «Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός 2020» Αθήνα,

2 Δομή ομιλίας Ι. Παρεμβάσεις αυτοβοήθειας ως σημείο εισόδου στο σύστημα παροχής υπηρεσιών συμβουλευτικής ΙΙ. Υποστηρικτικά (συμβουλευτικά) πλαίσια για ικανοποιητική και επιτυχή φοίτηση σε ΑΕΙ ΙΙΙ. Το νέο εργαλείο «ΣΠΟΥΔΑ ΖΩ».

3 Ι. Παρεμβάσεις αυτοβοήθειας ως σημείο εισόδου στο σύστημα παροχής υπηρεσιών συμβουλευτικής

4 Ανάγκη για τμηματική φροντίδα (stepped care) Κενό μεταξύ ζήτησης και παροχής υπηρεσιών συμβουλευτικής Διαπίστωση ότι η πλειοψηφία δεν λαμβάνει καμία βοήθεια

5 Λογική της τμηματικής φροντίδας Προσφέρονται πρώτα οι «λιγότερο εντατικές» παρεμβάσεις, οι οποίες όμως αναμένεται να είναι ωφέλιμες: Αυτοβοήθεια (ηλεκτρονική ή βιβλία) Αυτοβοήθεια με καθοδήγηση ειδικού Ομαδικές παρεμβάσεις Βραχείες παρεμβάσεις Αν δεν λειτουργήσουν προσφέρονται οι παρεμβάσεις του επόμενου επιπέδου μέχρι τις πλήρεις παρεμβάσεις με «Ειδικούς»

6 Παραδοχές της τμηματικής φροντίδας Οι ανάγκες των ανθρώπων διαφοροποιούνται Προσωπικότητα / Είδος προβλήματος Οι «λιγότερο εντατικές» παρεμβάσεις μπορούν να οδηγήσουν σε σημαντικά οφέλη Για κάποια προβλήματα / για κάποια άτομα Κατά συνέπεια η χρήση «απλών» παρεμβάσεων αποδεσμεύει πόρους για αυτούς που τους έχουν ανάγκη Δίδεται εξατομικευμένη απάντηση στις ανάγκες μεγάλου μέρους του πληθυσμού Προωθείται η ισότητα στην πρόσβαση υπηρεσιών συμβουλευτικής

7 Προϋποθέσεις σωστής εφαρμογής τμηματικής φροντίδας Εκτίμηση αναγκών Όχι αδιάκριτη εφαρμογή «απλών» παρεμβάσεων. Είδος προβλήματος, ατομικά χαρακτηριστικά αποτελεσματικότητα διαθέσιμων παρεμβάσεων Κάποια προβλήματα εξαιρούνται τελείως Αξιολόγηση οφέλους κόστους Αποδοχή από: Εξυπηρετούμενους / Ειδικούς Δυνατότητα επιλογής όχι υποχρεωτική εφαρμογή

8 Αυτοβοήθεια Φιλοσοφία: μια ειδική μορφή αυτορρύθμισης Πρακτικοί, βήμα προς βήμα οδηγοί αντιμετώπισης δυσκολιών (έντυπη, ψηφιακή) Συνήθως περιλαμβάνουν ψυχοεκπαίδευση και οδηγίες για την εφαρμογή τεχνικών Απαιτείται η ολοκλήρωση κάθε βήματος πριν περάσει στο επόμενο. Κάποιες φορές προτείνεται ένας ρυθμός υλοποίησης Χωρίς ή με την ελάχιστη δυνατή παρέμβαση ειδικού (κάποιες φορές παράλληλα με συμβουλευτική ή ψυχοθεραπεία) Δεν υποκαθιστούν την επαφή με «Ειδικό»!

9 ΙΙ. Υποστηρικτικά (συμβουλευτικά) πλαίσια για ικανοποιητική και επιτυχή φοίτηση σε ΑΕΙ

10 Χαρακτηριστικά του φοιτητικού πληθυσμού Οι φοιτητές στη πλειονότητά τους είναι νέοι ηλικίας και αποτελούν μια ομοιογενή σε παγκόσμια κλίμακα ομάδα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως: 1.Διανύουν τη μεταβατική αναπτυξιακή φάση της αναδυόμενης ενηλικίωσης, κατά την οποία δεν έχουν ακόμα ολοκληρωθεί κάποιες αναπτυξιακές απαιτήσεις όπως π.χ. η αναζήτηση ταυτότητας 2.Στο αναπτυξιακό αυτό στάδιο έρχεται να προστεθεί μια άλλη σημαντική μετάβαση η εγγραφή και φοίτηση στο Πανεπιστήμιο -ως ένα κρίσιμο συμβάν στη ζωή του φοιτητή, το οποίο συνιστά πρόκληση για τη ψυχική του ισορροπία και μια ριζική αλλαγή στον τρόπο ζωής του (Καλαντζή-Αζίζι, 1998)

11 Αναπτυξιακή μετάβαση Ηλικιακή περίοδος ( 30) «Αναδυόμενη ενηλικίωση» (emerging adulthood) «είναι ένας νέος τρόπος αντίληψης της περιόδου ανάμεσα στην εφηβεία και την αρχή της ενηλικίωσης» (Arnett, 1998, σελ. 295) Παρουσιάζει χαρακτηριστικά μιας καθ αυτό αναπτυξιακής φάση ζωής

12 Αναπτυξιακή μετάβαση Ο όρος «Αναδυόμενη Ενηλικίωση» αποδίδει καλύτερα τον Δυναμικό / εξερευνητικό Μεταλλασόμενο / ασταθή και Ρευστό χαρακτήρα αυτής της ηλικιακής περιόδου

13 Αναπτυξιακή μετάβαση Αναπτυξιακά γνωρίσματα της αναδυόμενης ενηλικίωσης: α.) η διερεύνηση της ταυτότητας β.) η αστάθεια γ.) η εστίαση στον εαυτό δ.) η αίσθηση του «ενδιάμεσου» ε.) η ύπαρξη πολλών δυνατοτήτων και επιλογών (Arnett, 2000, 2004, 2006)

14 Αναπτυξιακή μετάβαση Υποκειμενική εμπειρία ενηλικίωσης Ελλήνων Φοιτητών Ερώτημα: Πιστεύεις ότι έχεις γίνει ενήλικος; Ν = 784 ΌΧΙ : 71,4 % ΚΑΤΑ ΚΑΠΟΙΟ ΤΡΟΠΟ: 15,6 % ΝΑΙ : 13% (Γαλανάκη, Καλαντζή Αζίζι, & Αμανάκη, 2008)

15 Εκπαιδευτική μετάβαση Εισαγωγή και φοίτηση σε Ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης: Ριζική αλλαγή του εκπαιδευτικού/ μαθησιακού περιβάλλοντος (Λύκειο Ι.Α.Ε.) Πιθανή αλλαγή κατοικίας (χωριό πόλη, συγκατοίκηση με άλλους κ.ά.) «Απώλειες» διαπροσωπικών σχέσεων και δημιουργία νέων Αυξημένες κοινωνικές προσδοκίες για «ώριμη / ενήλικη» συμπεριφορά Ελευθερία κινήσεων και πλουραλισμός επιλογών Vs περιορισμός και έλεγχος εφήβων Οικονομική Εξάρτηση

16 Δυσκολίες Προσαρμογής και Ψυχολογικά Προβλήματα σε Φοιτητικό Πληθυσμό 6% - 25% Rott, 2006, Καλαντζή Αζίζι, 2014

17 Υποστηρικτικά συμβουλευτικά πλαίσια Το Πανεπιστήμιο ορίζεται ως κοινότητα Στα «Κέντρα Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών», απευθύνονται οι φοιτητές (μέλη της κοινότητας) με ένα μεγάλο εύρος «ψυχολογικών προβλημάτων» Άλλα Συμβουλευτικά Κέντρα

18 Σκοπός της ψυχολογικής συμβουλευτικής φοιτητών: η επιτυχής προσαρμογή στο νέο μαθησιακό περιβάλλον (ΑΕΙ) Η επιτυχής προσαρμογή περιλαμβάνει : Φοίτηση και αποφοίτηση σε ΑΕΙ σε εύλογο χρονικό διάστημα Ικανοποίηση με τις σπουδές Διατήρηση της ψυχικής ευεξίας (well being) ικανοποιητικό επίπεδο ψυχικής ανθεκτικότητας (resilience)

19 Διαστάσεις της Μετάβασης: Δευτεροβάθμια Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Λύκειο Μαθητής/τρια Αναπτυξιακή μετάβαση Εκπαιδευτική μετάβαση Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η Σ Ε Α Ε Ι ΑΕΙ Φοιτητής/τρια

20 Τελικές διαπιστώσεις Όλες οι έρευνες σε φοιτητικό πληθυσμό υπογραμμίζουν ότι η ψυχική υγεία των φοιτητών εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη «κατάλληλων αποθεμάτων» Πριν την εισαγωγή και φοίτηση σε ΑΕΙ: Κατάλληλα αποθέματα που να διευκολύνουν την εκπαιδευτική μετάβαση (π.χ. δεξιότητες οργάνωσης μελέτης) Κατάλληλα αποθέματα ανθεκτικότητας που να ενισχύουν την αναπτυξιακή μετάβαση (π.χ. κοινωνικές δεξιότητες, συναισθηματική ευελιξία)

21 Η Δευτεροβάθμια εκπαίδευση αναλαμβάνει σε μεγάλο βαθμό τη συστηματική διαμόρφωση αποθεμάτων ως πρωτογενή πρόληψη ψυχοκοινωνικών προβλημάτων φοιτητών Ψυχοπαιδαγωγική κατάρτιση και δια βίου εκπαίδευση των εκπαιδευτικών και συμβούλων Υποστηρικτικά συμβουλευτικά πλαίσια για μαθητές Υποστηρικτικά συμβουλευτικά πλαίσια για γονείς Υποστηρικτικά συμβουλευτικά πλαίσια για εκπαιδευτικούς Αξιοποίηση του διαδικτύου για αυτοεκπαίδευση (βλ. αυτοβοήθεια)

22 ΙΙΙ. Το νέο εργαλείο «ΣΠΟΥΔΑ ΖΩ»

23 Η Διαδικτυακή Διαδραστική Πύλη Συμβουλευτικής και Επαγγελματικού Προσανατολισμού για εφήβους και νέους του ΕΟΠΠΕΠ Εμπλουτισμός με το νέο εργαλείο

24 Στόχος Ο εμπλουτισμός του περιεχομένου της Πύλης προς όφελος των χρηστών μαθητών, εφήβων και νέων, με επιστημονικό υποστηρικτικό και ψηφιοποιημένο υλικού αυτοβοήθειας σε θέματα εκπαιδευτικού και επαγγελματικού προσανατολισμού, με έμφαση στη διευκόλυνση της μετάβασης από τη δευτεροβάθμια στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και την επιτυχή προσαρμογή σε αυτή.

25 Φορέας υλοποίησης του έργου: Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς (ΙΕΘΣ) Θεωρητικό μοντέλο διαμόρφωσης του έργου το γνωσιο-συμπεριφοριστικό πρότυπο εμπειρίες / έρευνες από την ψυχολογική συμβουλευτική φοιτητών

26 Υπεύθυνοι υλοποίησης του έργου Α. Καλαντζή Αζίζι, Επιστημονική Υπεύθυνη ΙΕΘΣ, π. Διευθύντρια του Εργαστηρίου Ψυχολογικής Συμβουλευτικής Φοιτητών (ΕΨΣΦ), ΕΚΠΑ Γ. Ευσταθίου, Δρ. Κλινικής Ψυχολογίας, μέλος ΔΣ ΙΕΘΣ, συνεργάτης ΕΨΣΦ (2006, Διδ. Διατριβή «Ψυχολογική Συμβουλευτική Φοιτητών μέσω διαδικτύου», Υπεύθυνος Mpes) Α. Μακρή, MSc Κλινικής Ψυχολογίας, συνεργάτης του ΕΨΣΦ Σημ. Όλοι εκπαιδευμένοι στη γνωσιο-συμπεριφοριστική θεραπεία

27

28 Επιλογή Σπουδών Τελειώνοντας το Λύκειο Πρωτοετής Φοιτητής / Πρωτοετής Σπουδαστής Πώς προετοιμάζομαι για την αγορά Το υλικό αυτοβοήθειας είναι οργανωμένο σε εργασίας; 4 κεντρικές ενότητες. 1. Κίνητρα 1 ενότητα κινητοποίηση είναι ειδική για τους τελειόφοιτους Λυκείου μου 10 ενότητες, 2. Διαχειρίζομαι έξι εκ τον των 2. Διαχειρίζομαι οποίων είναι τον χρόνο κοινές μου για 2. Αναζητώντας τις χρόνο μου εργασία τρεις ομάδες στόχους (τελειόφοιτοι Λυκείου, 3. Υγεία 4. Παρακολουθώντας πρωτοετείς των τριτοβάθμιων παραδόσεις ιδρυμάτων, Κρατώντας σπουδαστές επαγγελματικής σωστές εκπαίδευσης). σημειώσεις 4 ειδικές 4. για Μαθαίνω τους να πρωτοετείς φοιτητές και διεκδικώ τη συνέντευξη σπουδαστές. 5. Αναβλητικότητα 6. Εργασίες εργασία σε 1 ενότητα για όσους επιθυμούν ομάδες να προετοιμαστούν για την αγορά εργασίας Επιλογή Σπουδών Τριτοβάθμια εκπαίδευση, επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση Ενδιαφέροντα Υπηρεσίες που μπορούν να βοηθήσουν 6. Φόβος αποτυχίας 7. Προετοιμασία για τις εξετάσεις 8. Υγεία Περιεχόμενο -Θεματικές 1. Κίνητρα κινητοποίηση 1. Μαθαίνω τον εαυτό 3. Φτιάχνοντας το Βιογραφικό μου 5. Δεξιότητες μελέτης 4. Προετοιμάζομαι για 9. Μαθαίνω να διεκδικώ 10. Αναβλητικότητα 11. Φόβος αποτυχίας 5. Διαχειρίζομαι τη σταδιοδρομία μου, ένα νέο μοντέλο καριέρας

29

30

31 Τρόπος χρήσης 1. Ερωτηματολόγια: που επιτρέπουν στο χρήστη να διαπιστώσει αν η προβληματική της ενότητας τον αφορά και να τον κατευθύνει στο ανάλογο υποστηρικτικό υλικό δεν είναι δεσμευτικά και ο χρήστης θα μπορεί ανά πάσα στιγμή να πλοηγηθεί σε όποια θεματική ενότητα επιθυμεί Π.χ. «Μπορώ να εκτιμήσω περίπου το χρόνο που απαιτείται για να διαβάσω ένα μάθημα, ώστε να υπάρξει χρόνος να διαβάσω όλα τα μαθήματα.» 2. Τεχνικές ρυθμίσεις για να είναι ελκυστικότερο το υλικό 3. Ενότητα για ειδικούς που παρέχουν υπηρεσίες συμβουλευτικής: Να προσεγγίσουν σε βάθος τις ενότητες Να επεξεργαστούν τις ενότητες με τους συμβουλευόμενους 4. Διαφορετικά παραδείγματα π.χ. για σπουδαστές φοιτητές

32

33

34

35 Αναβλητικότητα διαχείριση χρόνου Άσκηση: Σκεφτείτε δυο τρία πράγματα που θέλετε να επιτύχετε την επόμενη εβδομάδα και διαμορφώστε ένα πρόγραμμα Εργασία, Ύπνος και ατομική υγιεινή, Μαγείρεμα, Φαγητό, Ψώνια, Οικιακές εργασίες, Παρακολούθηση παραδόσεων, Πρακτική άσκηση, Εργαστήρια, Μετακινήσεις, Προγραμματισμένες αθλητικές δραστηριότητες, Κοινωνικές επαφές, Κενά διαστήματα (τηλέφωνα, δεν ασχολείσαι με τίποτα, διαλείμματα)

36

37 ΩΡΕΣ ΔΕΥΤΈΡΑ ΤΡΙΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΕΜΠΤΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΣΑΒΒΑΤΟ

38 Αναβλητικότητα Διαχείριση χρόνου Τελικά έχετε χρόνο να τα κάνετε; Σημαντικά και λιγότερα σημαντικά στοιχεία του εβδομαδιαίου προγράμματος Αναδιαμόρφωση προγράμματος Ταξινόμηση δραστηριοτήτων σε δύο άξονες: Σημαντικό λιγότερο σημαντικό Επιτακτικό όχι τόσο επιτακτικό Πληροφορίες για ειδικό: Να είναι συγκεκριμένο Να είναι προσαρμοσμένο στον κάθε φοιτητή Να είναι ισορροπημένο και διαφοροποιημένο Να είναι ρεαλιστικό και εφικτό Να είναι εύχρηστο Οδηγίες για την εφαρμογή των ασκήσεων

39 Σημαντικό Λιγότερο σημαντικό Επιτακτικό - Ασκήσεις στη Φυσική (αύριο) - Προκαταβολή για τη σχολική εκδρομή (σήμερα) - Να πάρω τηλέφωνο τον Κώστα για τα γενέθλιά του - Προετοιμασία του μαθήματος της Ιστορίας - Πάρτι στο σχολείο (αύριο βράδυ) - Συγύρισμα δωματίου - Να αγοράσω αναψυκτικά και πατατάκια Όχι τόσο επιτακτικό - Επιπλέον ασκήσεις στη Φυσική (σε δύο εβδομάδες) - Να τελειώσω μια εργασία - Να δω για τέταρτη φορά την αγαπημένη μου σειρά - Να απαντήσω στα μου - Να βρω πληροφορίες για τις σχολές που με ενδιαφέρουν

40 Λογικές και Παράλογες Σκέψεις Παράλογες ιδέες κάνουν όλοι οι άνθρωποι υπάρχουν φορές που είναι αρκετά έντονες και δυσκολεύουν την καθημερινότητα του ατόμου. Παραδείγματα παράλογων σκέψεων είναι: Δεν αντέχω την κριτική Οι άλλοι είναι πιο έξυπνοι, πιο όμορφοι και πιο κοινωνικοί από εμένα Πρέπει να αποφεύγω τις συγκρούσεις πάση θυσία Είναι καλύτερα για μένα να σταματήσω να προσπαθώ Οι εναλλακτικές σκέψεις μας βοηθάνε να νιώθουμε καλύτερα και να αντιμετωπίζουμε θετικά τις καταστάσεις της καθημερινότητας: Θέλω ορισμένα άτομα να με δέχονται έτσι όπως είμαι. Δεν με ενδιαφέρει καθόλου τι σκέπτονται οι άλλοι για μένα. Ας σκέπτονται ό,τι θέλουν. Δεν με ενδιαφέρει τι κάνουν οι άλλοι. Είμαι ευχαριστημένος/η με όσα καταπιάνομαι. Μπορώ να μάθω να αντιμετωπίζω τις συγκρούσεις αποτελεσματικά. Θέλω να εργαστώ σκληρά για να πετύχω τον στόχο μου: μπορώ να τα καταφέρω κάνοντας μικρά βήματα.

41 Πρώτη πιλοτική έρευνα αξιολόγησης του εργαλείου ( ) 17 άτομα: 4 αγόρια και 13 κορίτσια 17 έως 28 ετών Δήλωσαν Ικανοποιημένοι από το εργαλείο (95%) Το βρήκαν εξαιρετικά χρήσιμο και πρωτότυπο (100%) Αρκετά πλήρες όσον αφορά τις θεματικές (90%) Προτάσεις για νέες θεματικές, π.χ. χρήση ουσιών, σεξουαλική αγωγή, θεματικές εξειδικευμένες για γονείς, ένα forum ώστε να γίνεται ανταλλαγή απόψεων

42 Συνοψίζοντας Ύπαρξη ενός εργαλείου αυτοβοήθειας Ηλεκτρονική πρόσβαση Όλος ο πληθυσμός στόχος Σύμβουλοι (επαγγελματικού προσανατολισμού και άλλοι «Ειδικοί») Όλος ο ελληνόφωνος πληθυσμός!επιστημονική κατοχύρωση Έλεγχος αποτελεσματικότητας βελτιώσεις Προσθήκη νέων θεματικών (αξιοποίηση προτάσεων, εμπειρίες και έρευνες από το εξωτερικό) Ερευνητικά προγράμματα (χρηματοδότηση) Διπλωματικές εργασίες Διδακτορικές διατριβές κ.α. στα πλαίσια μεταπτυχιακών σπουδών συμβουλευτικής κ.α.

43