Πρόσωπο επαφής: Μαρία Φλεμετάκη, τηλ / 87775, Περίληψη

Transcript

1 Βελτιστοποίηση Ανάκτησης & Κομποστοποίησης του Οργανικού Κλάσματος των Στερεών Αστικών Αποβλήτων & Αποτελεσματική Αξιοποίηση του Κόμποστ σε Αγροτικές και Περιβαλλοντικές Εφαρμογές Μαρία Φλεμετάκη 1, Σπύρος Δοκιανάκης 2, Θρασύβουλος Μανιός 2, Νικόλαος Καλογεράκης 3, Νικόλαος Νικολαϊδης 3, Λευτέρης Κοπάσης 1, Φουντουλάκης Μιχάλης 2, Θεοχαρούλα Μυλωνάκη 1, Μιχάλης Κονταξάκης 1, Κωστής Πατεράκης 1 1.Διαδημοτική Επιχείρηση Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΔΕΔΙΣΑ) Ν. Χανίων, Γρηγορίου Ε 50, Τ.Κ , Χανιά 2.Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης, Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας 3.Πολυτεχνείο Κρήτης, Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Πρόσωπο επαφής: Μαρία Φλεμετάκη, τηλ / 87775, Flemetaki@dedisa.gr Περίληψη Σε μια προσπάθεια της Διαδημοτικής Επιχείρισης ΔΙαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΔΕΔΙΣΑ) του Νομού Χανίων να βελτιώσει την ανάκτηση (ποσοτικά και ποιοτικά) του ζυμώσιμου κλάσματος των Αστικών Στερεών Απορριμμάτων (ΑΣΑ), ώστε να καταστεί πλέον αποτελεσματική η αξιοποίηση του παραγόμενου εδαφοβελτιωτικού σε μια πλειάδα αγροτικών και περιβαλλοντικών εφαρμογών, κατάφερε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση πιλοτικού έργου από το Χρηματοδοτικό Μηχανισμό του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ). Το συγκεκριμένο έργο, μέσα από την υλοποίηση μια σειράς δράσεων, στοχεύει στη μεγιστοποίηση της αξιοποίησης της οργανικής ουσίας που θα προέρθει από το κλάσμα των ζυμώσιμων των Αστικών Στερεών Απορριμμάτων (ΑΣΑ) μέσω διαλογής στην πηγή και κομποστοποίησης του στο Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης Ν. Χανίων που διαχειρίζεται η ΔΕΔΙΣΑ. Λέξεις κλειδιά: κόμποστ, προδιαλογή οργανικών απορριμμάτων, ανάκτηση 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το πρόβλημα της διαχείρισης των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) οξύνεται συνεχώς σε παγκόσμιο επίπεδο και οι έως τώρα πρακτικές διαχείρισης, που εφαρμόζονται ποικίλουν από την ανεξέλεγκτη απόρριψη, μέχρι το συνδυασμό διαφόρων μεθόδων και τεχνολογιών όπως η υγειονομική ταφή, η καύση, η ανακύκλωση, η πυρόλυση κ.α. Η σχετική νομοθεσία, όσον αφορά τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γίνεται όλο και πιο αυστηρή, θέτοντας ως προτεραιότητα την Εναλλακτική Διαχείριση Αποβλήτων, η οποία αφορά στο σχεδιασμό και υλοποίηση ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων, στοχεύοντας στην αειφορία και στην αποτελεσματική διαχείριση και εξοικονόμηση φυσικών πόρων και ενέργειας. Βασικές συνιστώσες του πλαισίου αυτού, είναι η μείωση της ποσότητας των παραγόμενων στερεών απορριμμάτων και η ανακύκλωση/επαναχρησιμοποίηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερης ποσότητας υλικών. Κι αυτό γιατί υπάρχει ανάγκη αφ ενός μεν εξοικονόμησης χώρου για την ταφή των στερεών απορριμμάτων και αφ ετέρου δε εξοικονόμησης χρήσιμων υλικών (αλουμίνιο κ.ά. μέταλλα, πλαστικά, οργανική ύλη, κ.λπ.) και ενέργειας. Η ανάκτηση του οργανικού κλάσματος (ζυμώσιμα) των ΑΣΑ προβάλλει ως αναγκαιότητα, δεδομένου ότι αποτελεί ένα σημαντικό ποσοστό, συχνά 40% ή και παραπάνω του συνολικού όγκου των απορριμμάτων. Ένας από τους τρόπους ανάκτησης είναι η κομποστοποίηση (αερόβια, βιολογική, ελεγχόμενη διεργασία μερικής αποδόμησης των οργανικών υλικών από

2 μικροοργανισμούς), η οποία επιτυγχάνει μείωση του όγκου και της μάζας των υλικών που χρησιμοποιούνται, δίνοντας ένα τελικό προϊόν γνωστό ως κόμποστ με ιδιότητες όπως ο χούμος του εδάφους (Environment Agency et al., 2001), το οποίο ανάλογα με την ποιότητά του μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εδαφοβελτιωτικό υλικό και ως υπόστρωμα για την καλλιέργεια φυτών. Άλλες εφαρμογές είναι η χρήση του ως βιόφιλτρο και ως ηχομονωτικό υλικό. 2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΣΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η κομποστοποίηση δεν αποτελεί καινούργια μέθοδο διαχείρισης οργανικών υπολειμμάτων και αποβλήτων: ξεκίνησε πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια, στις, από τότε, πυκνοκατοικημένες περιοχές της Ινδίας και της Κίνας, προκειμένου να περιοριστούν διάφορες μεταδοτικές ασθένειες του ανθρώπου, μέσω ελεγχόμενης αξιοποίησης των αποβλήτων του και ταυτόχρονα να διατηρηθεί η γονιμότητα των εδαφών, με τη χρήση του κόμποστ, για να παραχθούν τα αναγκαία αγροτικά προϊόντα για τη διατροφή των μεγάλων πληθυσμών αυτών των περιοχών (Μανιός, 2006). Στα μέσα του 20ου αιώνα, που άρχισε να οξύνεται το πρόβλημα των αστικών απορριμμάτων στα μεγάλα αστικά κέντρα των ανεπτυγμένων χωρών, δημιουργήθηκαν μεγάλες βιομηχανικές μονάδες στη Βόρεια Αμερική και Ευρώπη για την κομποστοποίηση των αστικών απορριμμάτων. Μια από αυτές εγκαταστάθηκε και στη Θεσσαλονίκη, το Το κόμποστ όμως που παρήγαγαν αυτές οι μονάδες ήταν πολύ κακής ποιότητας. Περιείχε μεγάλες ποσότητες προσμίξεων (γυαλιά, μέταλλα, πλαστικά) και ταυτόχρονα η περιεκτικότητα του σε βαριά μέταλλα ήταν μεγάλη. Αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να μη μπορεί να διατεθεί για γεωργική χρήση και πολλές από αυτές τις μονάδες έκλεισαν. Μεταξύ αυτών και η μονάδα της Θεσσαλονίκης. Στις δεκαετίες του 1970 και 1980 που ακολούθησαν, βελτιώθηκε σημαντικά η τεχνολογία της κομποστοποίησης των απορριμμάτων και το κόμποστ που παρήγετο ήταν καλύτερης ποιότητας, χωρίς όμως και πάλι να μπορεί εύκολα να διατεθεί στη γεωργία (Μανιός, 2006). Από το τέλος της δεκαετίας του 1980 διεφάνη, ότι η βελτίωση της ποιότητας του κόμποστ θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με τη λεγόμενη «διαλογή των απορριμμάτων στην πηγή», δηλαδή το διαχωρισμό του οργανικού κλάσματος από τα υπόλοιπα απορρίμματα. Την ίδια περίοδο, αρχίζει να επικρατεί η άποψη ότι η λύση γενικά του προβλήματος των απορριμμάτων περνά μέσα από τη λεγόμενη ολοκληρωμένη διαχείρισή τους και μπαίνουν οι βάσεις για την εναλλακτική διαχείριση των ΑΣΑ. Η καθιέρωση αυτής της πολιτικής οδήγησε στη θεσμοθέτηση της ανακύκλωσης των συσκευασιών, με ευθύνη των βιομηχανιών παραγωγής των διάφορων προϊόντων και στην Οδηγία 99/31. Σύμφωνα με την οδηγία αυτή θα πρέπει σταδιακά κάθε κράτος μέλος της Ε.Ε. να μειώσει την ποσότητα των οργανικών που οδηγούνται στους ΧΥΤ στο 35% της ποσότητας που παρήγετο το Η κομποστοποίηση του οργανικού κλάσματος των ΑΣΑ ή μέρους αυτού, συνεπώς, συμβάλει στην εφαρμογή της Οδηγίας 99/31 για την υποχρεωτική μείωση των οργανικών στους ΧΥΤ, ενώ το παραγόμενο compost θα συμβάλει στην προστασία των εδαφών από την εντεινόμενη διάβρωση τους, στον περιορισμό της ερημοποίησης που ήδη απειλεί τη νότιο Ευρώπη. Ειδικότερα, το προϊόν της κομποστοποίησης λέγεται και βελτιωτικό εδάφους ή εδαφοβελτιωτικό και πρέπει να είναι απαλλαγμένο από ογκώδη αντικείμενα, πλαστικά, γυαλί, βαρέα μέταλλα, παθογόνους μικροοργανισμούς, κ.ά. Το κόμποστ μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε καλλιέργειες (όπως αμπελουργία, ανθοκομία, δενδροκομία κ.λπ.) βελτιώνοντας την παραγωγή, καθώς εμπλουτίζει το έδαφος με θρεπτικές ουσίες, αυξάνει το πορώδες του, δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες αερισμού και κατακρατεί την υγρασία (Μουσιόπουλος και Καραγιαννίδης, 2002). Σε πρόταση Οδηγίας της ΕΕ για την κομποστοποίηση, ή αλλιώς για τη βιολογική επεξεργασία των οργανικών αποβλήτων, προβλέπεται ότι κομπόστ μπορούν να ονομαστούν μόνο τα προϊόντα που παράχθηκαν από διαδικασία κομποστοποίησης (αερόβια διαδικασία) του διαχωρισμένου στην

3 πηγή οργανικού κλάσματος των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) και πληρούν συγκεκριμένες προδιαγραφές ποιότητας. (Λαζαρίδη κ.ά, 2002) Το κόμποστ θεωρείται ένας παροχέας από καλά σταθεροποιημένη οργανική ύλη (οργανική ουσία) με βελτιωτικές ιδιότητες προς το έδαφος εξαιτίας της δυνατότητας που προσφέρει στη δημιουργία (formation) χούμους, το οποίο υποβοηθά τα χαρακτηριστικά του εδάφους (ικανότητα κατακράτησης νερού, περιορισμός διαβρωσιμότητας, κ.ά.). Κάθε έδαφος χρειάζεται τη σωστή περιεκτικότητα σε οργανική ύλη, έτσι ώστε να είναι παραγωγικό σε συνάρτηση με τις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες. Έχει προταθεί ότι ένα επίπεδο περιεκτικότητας ορφανικής ουσίας στο έδαφος της τάξης του 2.5-3% απαιτείται κατ ελάχιστον, ώστε να είναι παραγωγικό με σκοπό τη γεωργικη / αγροτική εκμετάλλευση (EC, DG ENV.A.2/LM, 2003). Κατά συνέπεια, το κόμποστ αποτελεί πηγή ενός φυσικού πόρου ανεκτίμητης αξίας, της οργανικής ουσίας. Η οργανική ουσία σχετίζεται όχι μόνο με τη γονιμότητα των εδαφών, αλλά και με τη γενικότερη ποιότητα και «υγεία» τους. Συγχρόνως όμως, δεν είναι δυνατό να υφίσταται γεωργική παραγωγή, ικανή να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες της υφηλίου, χωρίς να υποβαθμίζει την ποιότητα των εδαφών, άρα και την ικανότητα τους να παραμείνουν γόνιμα (αειφορία). Η μόνη δυνατή δράση ανάκτησης / διατήρησης / προστασίας των εδαφών αυτών είναι η εξωγενής προσθήκη οργανικών εδαφοβελτιωτικών. Ουσιαστικά, η οργανική ουσία είναι και πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένας ιδιαίτερης σημασίας φυσικός πόρος, πρωτεύουσας σημασίας και αλληλένδετος με αυτό του νερού, για την Αειφόρο Ανάπτυξη μιας περιοχής. (Δ.Ε.ΔΙ.Σ.Α., 2008) Από την άλλη, η διάθεση των ζυμώσιμων του οργανικού κλάσματος των ΑΣΑ σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤ) ή Χώρους Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) επιφέρει ως αποτέλεσμα να αποτελούν οι χώροι αυτοί μια από τις σημαντικότερες πηγές μεθανίου. Το μεθάνιο το οποίο έχει πολλαπλάσια δράση σε ότι αφορά το φαινόμενο του θερμοκηπίου από το διοξείδιο του άνθρακα, παράγεται από την αναερόβια αποδόμηση της οργανικής ουσίας που θάβεται στους χώρους αυτούς. Η μη αξιοποίηση της οργανικής ουσίας που περιέχεται στο οργανικό κλάσμα των ΑΣΑ έχει επομένως ένα διπλό μειονέκτημα, από τη μια στερεί από τα εδάφη την οργανική ουσία που τους ανήκει και η εντατική γεωργική εκμετάλλευση τους έχει αφαιρέσει και από την άλλη τροφοδοτεί τον πλανήτη με ένα αέριο που προκαλεί σοβαρά προβλήματα σε ότι αφορά τις κλιματολογικές αλλαγές (Δ.Ε.ΔΙ.Σ.Α., 2008). Όλα αυτά βέβαια και κάτω από τη συνεχιζόμενη πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την υλοποίηση των δεσμεύσεων που αφορούν την ολοκληρωμένη διαχείριση των ΑΣΑ (Οδηγία 99/31/ΕΚ, Εθνική Νομοθεσία ΚΥΑ / 2727 και από το 2010 η Οδηγία 2008/98/ΕΚ). Στην Ελλάδα σήμερα βρίσκονται υπό λειτουργία μόνο δύο Εργοστάσια Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (ΕΜΑΚ), ένα εκ των οποίων είναι το ΕΜΑΚ Χανίων, το οποίο μάλιστα αποτέλεσε κομβικό σημείο στη διαχείριση των ΑΣΑ στα Χανιά. 3. ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΟ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΧΑΝΙΩΝ Το Ε.Μ.Α.Κ. (και ο Χ.Υ.Τ.) Χανίων έχουν εγκατασταθεί στη θέση Κορακιά Ακρωτηρίου του Νομού Χανίων, δίπλα (νοτίως) του γνωστού Κουρουπητού. Το ανωτέρω έργο, συνολικού προϋπολογισμού περίπου, υλοποιήθηκε με συγχρηματοδότηση κατά 75% από το Ταμείο Συνοχής ΙΙ ( ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατά 25% από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Φορέας υλοποίησης του έργου ήταν η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων και ανάδοχος η εταιρεία ENVITEC Α.Ε. Φορέας διαχείρισής τους είναι η Διαδημοτική Επιχείρηση Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (Δ.Ε.ΔΙ.Σ.Α.) Χανίων. Ξεκίνησε τη λειτουργία του στα μέσα του 2005 και αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά έργα ολοκληρωμένης διαχείρισης απορριμμάτων στην Ελλάδα,. Συγχρόνως με τη λειτουργία του ΕΜΑΚ και τη διαλογή στην πηγή χαρτιού που υλοποιείτο από το 1994 από τη Δ.Ε.ΔΙ.Σ.Α. στα Χανιά, άρχισε και η συστηματική συλλογή των συσκευασιών, οπότε ξεκίνησε το πέρασμα από την εποχή της ταφής

4 ανεπεξέργαστων ΑΣΑ στην εποχή της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης των Στερεών Αποβλήτων στο Ν. Χανίων. Ειδικότερα, η Δ.Ε.ΔΙ.Σ.Α., μέσω του ΕΜΑΚ, έχει αναλάβει τη διαχείριση των ΑΣΑ που παράγονται από το μεγαλύτερο μέρους του μόνιμου πληθυσμού (92%) στο Νομό Χανίων και που φτάνουν τους τόνους ΑΣΑ/ έτος (έτος 2008). Σε αυτά βρίσκεται το μέγιστο μέρος των οργανικών υλικών που αποβάλλονται από τις διάφορες ανθρωπογενείς δραστηριότητες του Νομού και αποτελούν τα «ζυμώσιμα», δηλαδή τα υπολειμμάτα κουζίνας / τροφίμων, απόβλητα κήπου, κ.λπ., και που ξεπερνούν τους τόνους ετησίως. Ένας από τους βασικούς στόχους της δημιουργίας του ΕΜΑΚ Χανίων είναι η ανάκτηση της οργανικής ουσίας μέσα από τη διαχείριση του κλάσματος των ζυμώσιμων των ΑΣΑ, δηλαδή την χρησιμοποίηση των αποβλήτων ως πόρο. Πιο συγκεκριμένα, το ΕΜΑΚ Χανίων δημιουργήθηκε για να μειώσει στο μέγιστο δυνατό την ποσότητα των αξιοποιήσιμων υλικών που βρίσκονται στα ΑΣΑ και που καταλήγουν σε ένα ΧΥΤ και από την άλλη για να αξιοποιήσει το παραγόμενο εδαφοβελτιωτικό στη βελτίωση της γεωργικής (και όχι μόνο) γης στο Νομό Χανίων αλλά και στην Κρήτη γενικότερα. Ενώ φαίνεται να επιτυγχάνεται ο πρώτος στόχος, υπάρχει μια αδυναμία στο δεύτερο σκέλος, όχι ως προς την ποιότητα, αλλά ως προς την ποσότητα κυρίως, καθώς σε αναλύσεις που έχουν πραγματοποιηθεί στο τελικά παραγόμενο προϊόν τόσο από το ΑΤΕΙ Κρήτης το 2006 (συγκεκριμένα το Εργαστήριο Διαχείρισης Στερεών Υπολειμμάτων και Υγρών Αποβλήτων), όσο και από το Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων το 2008 και το Πολυτεχνείο Κρήτης το 2009 (Πίνακας 1) σε τυχαία δείγματα σταθεροποιημένου προϊόντος, τα αποτελέσματα δείχνουν και μεγάλη καθαρότητα (σε ότι αφορά την παρουσία ξένων σωμάτων όπως πλαστικό και γυαλί) αλλά και χαμηλή περιεκτικότητα σε Βαρέα Μέταλλα, ενώ το σταθεροποιημένο κομπόστ είναι πλούσιο σε άζωτο και φώσφορο (περιέχει 1,9% Ν και 0,3% P). Πίνακας 1: Ποιοτικά χαρακτηριστικά στο παραγόμενο κόμποστ στο ΕΜΑΚ Χανίων & στην Ελληνική νομοθεσία των προϊόντων κομποστοποίησης του οργανικού κλάσματος των Α.Σ.Α. Κόμποστ ΕΜΑΚ Χανίων (mg/kg) KYA /1997 Μέταλλο Μεσογειακό Αγρονομικό (ΦΕΚ 1016/Β ) Ινστιτούτο Χανίων (mg/kg) Εργαστήριο Υδρογεωχημικής Μηχανικής &Αποκατάστασης Εδαφών, Τμ. Μηχανικών Περιβάλλοντος Πολυτεχνείο Κρήτης Cr 35,0 52, Ni 24,8 39, Cu 347, Zn 478, As 2,69 15 Cd 1,2 <DL 10 Hg 1,76 4,89 5 Pb 109,0 174, Θρεπτικά TOC TKN TP Από τους περίπου τόνους ζυμώσιμων που συλλέγονται στο Ν. Χανίων (το 40% των σύμμεικτων ΑΣΑ), μόλις περί τους τόνους κατέληξαν το 2008 στις δύο γραμμές κομποστοποίησης του ΕΜΑΚ - αναμεμιγμένοι με ποσότητα κλαδοκάθαρων και συχνά με χαρτί και χαρτόνι που δεν μπορεί να προωθηθεί για ανακύκλωση- με αποτέλεσμα (το 2008) περί το 75 % του συνόλου των ζυμώσιμων να καταλήξει στο ΧΥΤ. Το παραγόμενο κόμποστ Α ποιότητας δεν ξεπέρασε (2008) τους τόνους. Η αδυναμία αυτή προκαλεί σοβαρά προβλήματα στην «ουσιαστική» ολοκλήρωση του έργου και στη μεγιστοποίηση του περιβαλλοντικού και

5 αναπτυξιακού οφέλους, καθώς στην Κρήτη, η περιεκτικότητα των εδαφών σε οργανική ουσία βρίσκεται σε πολύ χαμηλό επίπεδο, ενώ η εφαρμοζόμενη γεωργική πρακτική τα οδηγεί σε περαιτέρω υποβάθμιση. Για να καλύψει αυτή την αδυναμία η Δ.Ε.ΔΙ.Σ.Α., μέσω στοχευμένων δράσεων και συνεργασιών, προσβλέπει και επιχειρεί την πραγματοποίηση μερικών ουσιαστικών αλλαγών, βελτιώσεων και δράσεων στο ΕΜΑΚ Χανίων. Το πιο πρόσφατο εγχείρημα αφορά ένα ερευνητικό πιλοτικό έργο για τη βελτίωση της ανάκτησης, ποσοτικά και ποιοτικά, του κλάσματος των ζυμώσιμων-ως αρχική πηγή οργανικής ουσίας- των αστικών στερεών αποβλήτων που διαχειρίζονται στο ΕΜΑΚ Χανίων, που υποβλήθηκε ως πρόταση και εγκρίθηκε προς χρηματοδότηση από το Χρηματοδοτικό Μηχανισμό ΕΟΧ Λόγοι που επιβάλουν τη Βελτιστοποίηση Ανάκτησης του Οργανικού Κλάσματος των ΑΣΑ στο Ν. Χανίων Η ολοκληρωμένη και βιώσιμη διαχείριση της οργανικής ουσίας των στερεών απορριμμάτων του Νομού Χανίων, θα συμβάλλει στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος, στην οικονομική προστιθέμενη αξία και γενικότερα στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Πιο συγκεκριμένα, η ολοκληρωμένη διαχείριση του συνόλου των ζυμώσιμων υλικών, που σημαίνει ανάκτηση, βιοσταθεροποίηση και αξιοποίηση, θα έχει ένα διπλό θετικό αποτέλεσμα: 1. Θα μειώσει δραστικά τον όγκο των απορριμμάτων που καταλήγουν στο ΧΥΤ και σε συνδυασμό με το σύστημα ανακύκλωσης των συσκευασιών και χαρτιού θα αυξήσει το χρόνο ζωής του, μετατοπίζοντας βαθιά στο μέλλον την ανάγκη εύρεσης κατάλληλου χώρου και την κατασκευή νέου ΧΥΤ. 2. Θα οδηγήσει στην παραγωγή της αναγκαίας ποσότητας οργανικών εδαφοβελτιωτικών, που έχουν ανάγκη τα ιδιαίτερα φτωχά σε οργανική ουσία εδάφη της Κρήτης, που πέρα από τη συνεχιζόμενη υποβάθμιση τους - λόγω των σύγχρονων καλλιεργητικών τεχνικών - έχουν πλέον να αντιμετωπίσουν και το φαινόμενο της ερημοποίησης. Το ποσοστό της οργανικής ουσίας στα Κρητικά εδάφη κυμαίνεται από 0,5 έως 1,5 %. Αυτό αποτελεί ένα από τα μικρότερα ποσοστά στην Ευρώπη, καθώς στα μέσα Ευρωπαϊκά εδάφη το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 6 %. Από την άλλη η συνεχιζόμενη απομάκρυνση οργανικής ουσίας με τη μορφή παραγωγής, κυρίως των ελαιώνων που αποτελούν και τη βασική Κρητική καλλιέργεια, οδηγεί τα εδάφη σε περαιτέρω υποβάθμιση. Οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες στους ορεινούς όγκους της Κρήτης έχουν συνεισφέρει στην ερημοποίηση των εδαφών προσφέροντας μεταβολισμένη οργανική ουσίας ζωικής προέλευσης, χωρίς την αντίστοιχη ποσότητα οργανικής ουσίας φυτικής προέλευσης που απαιτείται για να δημιουργηθεί ισορροπημένο υπόστρωμα για την ανάπτυξη της βιοποικιλότητας του εδάφους. Η χρήση χημικών λιπασμάτων, σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί η γονιμότητα των εδαφών, επιφέρει τις γνωστές καταστροφικές επιπτώσεις στον άλλο σημαντικό και ιδιαίτερα περιορισμένο φυσικό πόρο του Νησιού, το νερό. 4. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΒΕΛΤΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ & ΚΟΜΠΟΣΤΟ- ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΚΟΥ ΚΛΑΣΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΑΣΑ Βασικό αντικείμενο του έργου, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι η μεγιστοποίηση της αξιοποίησης της οργανικής ουσίας που θα προέρθει από το κλάσμα των ζυμώσιμων των ΑΣΑ που διαχειρίζεται η ΔΕΔΙΣΑ, ως φυσικού πόρου. Η επίτευξη αυτού του αντικειμένου απαιτεί την υλοποίηση μια σειράς στόχων, που περιγράφουν ουσιαστικά το τι αφορά το συγκεκριμένο έργο: Τη μέγιστη ποσοτικά και βέλτιστη ποιοτικά ανάκτηση της οργανικής ουσίας / ζυμώσιμων των ΑΣΑ, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η μεγάλη ανάγκη σε καλής ποιότητας οργανικών εδαφοβελτιωτικών για τις ανάγκες των εδαφών του νησιού σε οργανική ουσία, μέσω κομποστοποίησης προδιαλεγμένων στην πηγή του κλάσματος των ζυμώσιμων αποβλήτων των ΑΣΑ υψηλής καθαρότητας δηλαδή.

6 Τη βέλτιστη αξιοποίηση του παραγόμενου κόμποστ (ως πηγή οργανικής ουσίας) από τους καλλιεργητές της Κρήτης το κόμποστ θα βοηθήσει στην αναχαίτιση της συνεχιζόμενης υποβάθμισης των εδαφών που επιβαρύνεται και από την επερχόμενη ερημοποίηση, καθώς και σε εφαρμογές περιβαλλοντικού χαρακτήρα, ανοίγοντας νέους δρόμους διάθεσης. Η ανάκτηση του συνόλου των ζυμώσιμων (ως αρχική πηγή οργανικής ουσίας) των ΑΣΑ του Νομού Χανίων, προϋποθέτει τη διαλογή αυτού του οργανικού κλάσματος στην πηγή και αφετέρου τη βελτιστοποίηση / τροποποίηση της διαδικασίας κομποστοποίησης, ειδικά στη φάση ωρίμανσης και ραφιναρίσματος (απομάκρυνσης προσμίξεων). Το προτεινόμενο έργο σχεδιάστηκε ώστε να πραγματοποιηθεί σε τέσσερις διαφορετικές φάσεις (Σχήμα 1). Βελτίωση της Ποιότητας των Εισερχομένων Οργανικών Υπολειμμάτων Βελτιστοποίηση της Διαδικασίας Κομποστοποίησης Βελτίωση της Διαδικασίας Διαχείρισης των Παραγόμενων Κόμποστ Δημιουργία Συστήματος Αξιοποίησης Προϊόντων - Δημοσιοποίηση Σχήμα 1: Σχηματική απεικόνιση της αλληλεπίδρασης των επιμέρους φάσεων του έργου 4.1. Βελτίωση της Ποιότητας των Εισερχομένων Οργανικών Υπολειμμάτων Αφορά την απόκτηση κατάλληλου εξοπλισμού, τεχνογνωσίας και ενός σχεδίου δράσης που θα βοηθήσει στη βελτίωση της ποιότητας των εισερχομένων πρώτων υλών, ουσιαστικά μέσω διαλογής στην πηγή των ζυμώσιμων οργανικών υπολειμμάτων των ΑΣΑ και ξεχωριστή συλλογή τους. Το σχέδιο δράσης, που ήδη έχει αναπτυχθεί, προβλέπει την αύξηση της ποσότητας των κλαδοκάθαρων και λοιπών υπολειμμάτων ξύλου μέσα από προσφορά κινήτρων στους παραγωγούς των αποβλήτων αυτών, καθώς και τη βελτίωση της ποιότητας/καθαρότητας των ζυμώσιμων που προέρχονται από μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, λέσχες σίτισης και καταστήματα εστίασης, μέσα από συνεργασίες και ξεχωριστή συλλογή τους από τα σύμμεικτα ΑΣΑ, καθώς και τη βελτίωση της ποιότητας της εισερχομένης ιλύος μέσα από την περεταίρω αφύγρανση της Ειδικότερα, θα δημιουργηθούν δύο κύρια εισερχόμενα ρεύματα προς κομποστοποίηση: Κατηγορία Ι: κλαδοκάθαρα, υπολείμματα ξύλων, καλής ποιότητας διαχωρισμένα στην πηγή υπολείμματα τροφίμων και αφυγρασμένη ιλύς. Κατηγορία ΙΙ: μίγμα οργανικού υγρού κλάσματος ΑΣΑ από την επεξεργασία σύμμεικτων ΑΣΑ, χαρτόνι που δεν θα μπορεί να σταλεί για ανακύκλωση και κόμποστ Ποιότητας Ε (το υλικό διαμέτρου μεγαλύτερο των 30 mm που προέρχεται από την κομποστοποίηση της Κατηγορίας Ι) Βελτιστοποίηση της Διαδικασίας Κομποστοποίησης, των Παραγόμενων Εδαφοβελτιωτικών και της Διαδικασίας Διαχείρισης των Παραγόμενων Κόμποστ Η μονάδα κομποστοποίησης διαθέτει δυο γραμμές αερόβιας επεξεργασίας που αναπτύσσονται σε δυο όμοιους μεταξύ τους χώρους. Η μεγιστοποίηση της δυναμικής της μονάδας (σε t / έτος) κυρίως μέσα από τη λειτουργία και των δύο καναλιών κομποστοποίησης (κάθε κανάλι για μια συγκεκριμένη κατηγορία πρώτων υλών) και η βελτίωση των υποδομών στον ανοικτό χώρο

7 κομποστοποίησης θα οδηγήσει στη βελτίωση της ποιότητας του τελικού κόμποστ, την ελαχιστοποίηση του χρόνου της θερμόφιλης φάσης και του χρόνου ωρίμανσης. Η βελτίωση της κομποστοποίησης, πλην της βελτίωσης των εισερχομένων προς κομποστοποίηση πρώτων υλών, θα στηριχθεί σε δύο επιπλέον βασικές παραμέτρους: α) τη «ρύθμιση» του συστήματος των καναλιών κομποστοποίησης κλίνες ταχείας κομποστοποίησης - με τη βοήθεια έμπειρων επιστημόνων και β) την ουσιαστική βελτίωση των υποδομών και της διαχείρισης στον ανοιχτό χώρο κομποστοποίησης / ωρίμανσης ρύθμιση θεμάτων ανάδευσης και υγρασίας σειραδίων και επιπρόσθετη κοσκίνηση τελικού προϊόντος. Τα εισερχόμενα προς κομποστοποίηση υλικά που θα ανήκουν στην Κατηγορία Ι θα οδηγούνται σε μια κλίνη ταχείας κομποστοποίησης που αποκλειστικά θα διαχειρίζεται αυτή την κατηγορία υλικών. Η δεύτερη κλίνη θα χρησιμοποιηθεί για τα υλικά της Κατηγορίας ΙΙ. Μετά από διάστημα παραμονής τεσσάρων με πέντε εβδομάδων τα υλικά θα τοποθετούνται στο χώρο ανοιχτής κομποστοποίησης σε σειράδια και θα αναστρέφονται με ένα μηχανικό αναστροφέα για ακόμα τέσσερεις με έξη εβδομάδες. Στον ίδιο χώρο, αλλά σε μεγάλους σωρούς, θα παραμένουν για μια περίοδο 10 με 12 εβδομάδων για να ωριμάσει το κόμποστ. Στη συνέχεια -και πάντα ξεχωριστά- τα δύο μίγματα θα κοσκινίζονται στα 30 mm. Το υπερκείμενο από την Κατηγορία Ι, που αποτελεί την Ποιότητα Ε, θα επαναχρησιμοποιείται μέσω ανάμειξης με τα εισερχόμενα υλικά της Κατηγορίας ΙΙ. Το υπερκείμενο από το μίγμα Κατηγορίας ΙΙ, που αποτελεί την Ποιότητα Δ, θα οδηγείται στο ΧΥΤΑ για κάλυψη των κυττάρων. Το υποκείμενο των 30 mm και από τις δύο κατηγορίες υλικών θα ξανά κοσκινίζεται στα 10 mm. Από αυτό το τελευταίο κοσκίνισμα θα προκύπτουν τρεις ποιότητες: οι Ποιότητες Α, Β και Γ. (Πίνακας 2). Η ποιότητα θα διασφαλίζεται μέσα από συστηματικό έλεγχο και φυσικοχημικές και βιολογικές αναλύσεις. Πίνακας 2. Οι ποιότητες των παραγόμενων κόμποστ και η αξιοποίηση τους Ποιότητα Προέλευση - Χρήση Από την Κατηγορία Ι, μετά από διαδοχικά κοσκινίσματα στα Για μίξη, ενσάκιση και Α 30 και 10 mm. Έχει κοκομετρία μικρότερη των 10 mm χρήση σε διάφορες αγρονομικές χρήσεις. Από την Κατηγορία Ι, μετά από διαδοχικά κοσκινίσματα στα Χύμα χρήση σε 30 και 10 mm. Έχει κοκομετρία μεταξύ 30 και 10 mm. δενδρώδεις καλλιέργειες, Β Από την Κατηγορία ΙΙ, μετά από διαδοχικά κοσκινίσματα στα δημοτικά πάρκα και 30 και 10 mm. Έχει κοκομετρία μικρότερη των 10 mm. κήπους. Από την Κατηγορία ΙΙ, μετά από διαδοχικά κοσκινίσματα στα Χύμα χρήση σε Γ 30 και 10 mm. Έχει κοκομετρία μεταξύ 30 και 10 mm. περιβαλλοντικές δράσεις. Από την Κατηγορία ΙΙ. Έχει κοκομετρία μεγαλύτερη των 30 Δ Κάλυψη ΧΥΤΑ Ε mm. Από την Κατηγορία Ι. Έχει κοκομετρία μεγαλύτερη των 30 mm. Επαναχρησιμοποίηση (μίξη με εισερχόμενο υλικό Κατηγορίας ΙΙ) 4.3. Δημιουργία Συστήματος Αξιοποίησης Προϊόντων - Δημοσιότητα Η Δημιουργία «συστήματος αξιοποίησης προϊόντων» θα επιτρέψει την επιτυχημένη αξιοποίηση της μέγιστης δυνατής ποσότητας από τα παραγόμενα προϊόντα μέσα από δραστηριότητες προώθησης που θα στηρίζονται στις τοπικές ιδιαιτερότητες των υφιστάμενων καλλιεργειών, αλλά και των εδαφών. Επιδεικτικές δράσεις που θα υλοποιηθούν: α) περιβαλλοντική αφ ενός μεν με την αποκατάσταση ενός νταμαριού, αφ ετέρου δε με τη χρήση του κομπόστ στο φυτώριο της Διεύθυνσης Δασών Χανίων και β) αγροτική με την αποκατάσταση υποβαθμισμένης

8 αγροτικής καλλιέργειας, δενδρώδης ή / και θερμοκηπιακή. Επιπρόσθετα, θα πραγματοποιηθούν εκτεταμένες δράσεις Διάχυσης των αποτελεσμάτων του έργου. 5. ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ - ΟΦΕΛΗ Τα οφέλη προβλέπονται αξιόλογα καθώς, εκτός από την ολοκληρωμένη διαχείριση των ΑΣΑ, θα μεγιστοποιηθεί η θετική επίδραση της λειτουργίας του ΕΜΑΚ Χανίων στο έντονο πρόβλημα της χαμηλής περιεκτικότητας σε οργανική ουσία των εδαφών της Κρήτης και θα καταστεί πλέον αποτελεσματική η αξιοποίηση του παραγόμενου εδαφοβελτιωτικού, σε μια πλειάδα αγροτικών και περιβαλλοντικών εφαρμογών. Η κομποστοποίηση του συνόλου των ζυμώσιμων των ΑΣΑ -χωρίς την υλοποίηση του χρηματοδοτουμένου ερευνητικού πιλοτικού έργου - θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους διαχείρισης από 38 / τόνο σε περισσότερα από 50 / τόνο, κόστος που θα έπρεπε να μετακυληστεί στο δημότη μέσα από αύξηση των δημοτικών τελών. Αντίθετα, η πραγματοποίηση του ερευνητικού πιλοτικού έργου θα έχει ως αποτέλεσμα: i Τη βελτίωση της ποιότητας των οργανικών υπολειμμάτων που εισέρχονται στους χώρους ii κομποστοποίησης του ΕΜΑΚ. Τη βελτίωση της διαδικασίας κομποστοποίησης, τόσο στους ανοιχτούς, όσο και στους κλειστούς χώρους κομποστοποίησης και της ποιότητας του παραγόμενου κόμποστ και συγκεκριμένα την παραγωγή πέντε διαφορετικών ποιοτήτων κόμποστ. iii Την αξιοποίηση του παραγόμενου κόμποστ σε καλλιέργειες σε εδάφη που χρήζουν ανάγκης εμπλουτισμού τους με οργανική ύλη. Με αυτόν τον τρόπο αναμένονται να επιτευχθούν τόσο οι στόχοι του ΕΜΑΚ και της ΔΕΔΙΣΑ για τη διαχείριση των ΑΣΑ, όσο και να υπάρξει διαθέσιμο υψηλής ποιότητας κόμποστ για τη βελτίωση των εδαφών της Κρήτης. Το έργο αυτό αποτελεί απτή απόδειξη του πως ένας χρηματοδοτικός μηχανισμός, όπως αυτός των EEA Grants, μπορεί να βοηθήσει μέσω ερευνητικού πιλοτικού προγράμματος, μια υπάρχουσα περιβαλλοντική μονάδα να βελτιώσει τις υποδομές της και να πετύχει στόχους κοινωνικής και περιβαλλοντικής προσφοράς και όχι απλά ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων των ΑΣΑ στο περιβάλλον μέσω της διαχείρισης τους. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Anonymous, EC, DG ENV.A.2/LM, 2003, Working Document: Draft Discussion Document for the ad hoc meeting on biowastes and sludges on 15-16/01/2004 in Brussels, Brussels 2. Anonymous, Environment Agency et al., 2001, Technical Guidance On Composting Operations, Draft For External Consultation, USA 3. Anonymous, EC, DG ENV.A.2/LM, 2001, Working Document: Biological treatment of biowaste, 2nd draft, 12/2/2001, Brussels 4. Ανώνυμος, Διαδημοτική Επιχείρηση Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (Δ.Ε.ΔΙ.Σ.Α.), 2008, Βελτιστοποίηση Ανάκτησης & Κομποστοποίησης του Οργανικού Κλάσματος των Στερεών Αστικών Αποβλήτων & Αποτελεσματική Αξιοποίηση του Κόμποστ σε Αγροτικές και Περιβαλλοντικές Εφαρμογές - Feasibility Study, Χανιά, Ελλάδα 5. Λαζαρίδη Κ., Κουλουμπής Π., Σκουλάξινου Σ., Κανακόπουλος Δ. και Λώλος Γ., 2002, Προδιαγραφές ποιότητας και διάθεση κόμποστ: Η Ελληνική και διεθνής εμπειρία, 1ο Διεθνές Συνέδριο Ε.Ε.Δ.Σ.Α για την διαχείριση Στερεών Αποβλήτων, "Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων για μια Βιώσιμη Ανάπτυξη στον 21ο αιώνα", 28/02-01/03/2002, Αθήνα, Ελλάδα 6. Μανιός Β., 2006, Κομποστοποίηση: Τάσεις Προοπτικές Προϋποθέσεις, 1 η Πανελλήνια Σύνοδος Φορέων για την διαχείριση των ΑΣΑ, 14-15/04/06 Χανιά, Ελλάδα 7. Μουσιόπουλος Ν., Καραγιαννίδης Α., 2002, Διαχείριση Απορριμμάτων, Εργαστήριο Μεταφοράς Θερμότητας και Περιβαλλοντικής Μηχανικής Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη