ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Ο Μίκης Θεοδωράκης πρωτοπόρος στην πολιτιστική αναγέννηση της Ελλάδας

Transcript

1 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ:... 5 Η ΖΩΗ ΤΟΥ... 5 ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ... 6 ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ... 6 Η ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΡΑΣΗ... 7 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ:... 8 ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ... 8 ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ ΟΜΟΡΦΗ ΠΟΛΗ ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΗ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΜΑΟΥΤΧΑΟΥΖΕΝ- ΚΥΚΛΟΣ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗ ZORBA THE GREEK ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΕΝΑΣ ΟΜΗΡΟΣ Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ ΛΙΑΝΟΤΡΑΓΟΥΔΑ ΤΗΣ ΠΙΚΡΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ Μετάλλιο Φιλίας ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ «ΠΟΙΟΣ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ» Το Ε.Ε.Α βραβεύει το Μίκη Θεοδωράκη ΕΠΙΛΟΓΟΣ Πηγές από το διαδίκτυο: Βιβλιογραφία:

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στα πλαίσια της ερευνητικής μας εργασίας, κατά τη διάρκεια του Β τετραμήνου της σχολικής χρονιάς ασχοληθήκαμε με τις χαρισματικές προσωπικότητες της Κρήτης, ως ομάδα επιλέξαμε τον Μίκη Θεοδωράκη τον οποίο θεωρούμε μια πολύ σπουδαία προσωπικότητα. Συγκεκριμένα, τον θαυμάζουμε λόγω του έργου του που ξεπερνά τα οικουμενικά σύνορα και τον κάνει διάσημο σε όλο τον κόσμο, αλλά και για τις αξίες και τις αρχές που πρεσβεύει και για τις οποίες αγωνίζεται καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Σύμφωνα με την ερευνητική μας εργασία, μελετήσαμε και αναζητήσαμε πληροφορίες για τη ζωή και το έργο αυτού του μεγάλου Έλληνα μουσικού, αλλά και πολιτικού της χώρας μας. Αναλυτικότερα μας ανατέθηκαν τα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: Ποια ήταν η ζωή του Μίκη Θεοδωράκη Ποιο ήταν το μουσικό του έργο και ποια η πολιτική του δραστηριότητα Ποιες επιρροές δέχτηκε από άλλους καλλιτέχνες Ποιοι Έλληνες καλλιτέχνες επηρεάστηκαν από τα τραγούδια του Μετά την ολοκλήρωση της εργασίας μας πιστεύουμε πως θα έχουμε μάθει να συνεργαζόμαστε και να λειτουργούμε εύρυθμα ως ομάδα. Εκτός από αυτό, θα έχουμε αποκτήσει αρκετά σημαντικές γνώσεις σχετικά με την ζωή και το έργο ενός κρητικού που διαμορφώνει ακόμα ιστορία και θα έχουμε κατανοήσει σε βάθος τη μεγάλη του προσφορά στην κοινωνία μας και στους λαούς όλου του πλανήτη. Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Λοΐζος, Μαρία Φαραντούρη. Ιούνιος Εκδήλωση ΣΦΕΜ (Σύλλογος Φίλων Ελληνικής Μουσικής και μουσικής Μ. Θεοδωράκη) και Λαμπράκηδων 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο εθνικός μας συνθέτης όπως δίκαια χαρακτηρίστηκε, δεν πρόκειται μονάχα για ένα σπουδαίο μουσικοσυνθέτη αλλά για έναν άγρυπνο στοχαστή, αγωνιστή καλλιτέχνη και δημιουργό. Ανυψώνει την τέχνη με το αίσθημα, το φρόνημα, τη μνήμη και την πείρα του λαού, ενώ μέσα από το έργο του γίνεται εκφραστής οραμάτων, ελπίδας, ειρήνης, ελευθερίας και δικαιοσύνης. Είναι «ένα πρόσωπο του οποίου η μουσική έγινε άνθρωπος, με μάτια και λόγια, αγαπημένη ύπαρξη, ένας ακόμη γονιός που μας δίδαξε τα βασικά ρήματα του τραγουδιού, τη στίξη της συγκίνησης, μας έφτιαξε ένα σπίτι μονίμως ανοιχτό, να χουμε να επιστρέφουμε» όπως λέει ο Οδυσσέας Ιωάννου. Μόνο το όνομα του να ακούσει κανείς καταλαβαίνει πως έχει να κάνει με κάτι μεγάλο. Ο Γιάννης Ρίτσος έλεγε: «όλα σ αυτόν είναι μεγάλα: ανάστημα, χέρια, πόδια, φωνή, γέλιο, κίνηση όλα στον υπερθετικό βαθμό ούτε στιγμή δεν θα Ο Μίκης Θεοδωράκης πρωτοπόρος στην πολιτιστική αναγέννηση της Ελλάδας βρούμε τον Μίκη σε χαλάρωση, πάντα σε έξαρση. Όλος μια τεντωμένη χορδή, αέναα παλλόμενη, αδιάκοπα ανταποκρινόμενη και στο πιο ανεπαίσθητο νεύμα της Ιστορίας, σε κάθε νεύμα της Ιστορίας, σε κάθε νεύμα από το μέσα του κόσμου». Είναι ο μελωδός της ιστορίας μας, ο εθνικός μας μαχητής και ο εθνικός μας ονειρευτής που παραμένει, συνεχώς, σε εγρήγορση για να προσφέρει στο λαό. Ο πολιτικός, Μίκης Θεοδωράκης ποτέ δεν φοβήθηκε να εκφράσει τις προοδευτικές του ιδέες και να αγωνιστεί για αυτές, πράγμα που τον οδήγησε αρκετές φορές στην εξορία από τους κατακτητές. Όμως και τότε, «το δίκιο του Μίκη είναι τα τραγούδια του. Ακόμη κι όταν έπαιρνε συχνά το δρόμο για τις εξορίες, τια αρρώστιες, τις μάχες, το μεγάλο του δίκιο ήταν τα τραγούδια του.» Αλλά και ο ίδιος αναφέρει για τις περιπέτειες του πως «Αν δεν είχα βιώσει αυτά που βίωσα, δεν θα είχα γράψει αυτή την μουσική. Η μουσική για μένα ποτέ δεν υπήρξε αυτοσκοπός, είναι κάτι το βιωματικό.» 4

5 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Η ΖΩΗ ΤΟΥ 5

6 ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ Ο Μίκης Θεοδωράκης, αν και κρητικός στην καταγωγή καθώς ο πατέρας του καταγόταν από τα Χανιά, επισκέπτεται πρώτη φορά τον τόπο καταγωγής του μετά την ενηλικίωση του. Γεννήθηκε στις 29 Ιουλίου του 1925 στη Χίο όπου και έμεινε για λίγο καιρό, αφού λόγω του επαγγέλματος του πατέρα του όφειλαν να μετακινούνται και να μετακομίζουν συχνά σε άλλες περιοχές. Έτσι, ο Μίκης περνάει τα παιδικά του χρόνια σε διάφορες πόλεις της επαρχίας όπως στη Μυτιλήνη, στα Γιάννενα, στην Κεφαλονιά, στον Πύργο, στην Πάτρα, στην Τρίπολη αλλά και στην Αθήνα. Αυτές οι συνεχείς μετακινήσεις είχαν ως αποτέλεσμα να ζήσει σχεδόν όλη την παιδική και εφηβική του ηλικία, στην οποία ένας άνθρωπος διαμορφώνει τον χαρακτήρα του, απομονωμένος. Χωρίς να 1942 Ο Μίκης με τον αγαπημένο του φίλο Γιώργο Κουλούκη στην Τρίπολη καταφέρνει να κάνει νέες γνωριμίες και να συνάπτει σχέσεις έξω από το περιβάλλον του σπιτιού σε κάθε τόπο που πήγαινε, μένει περιορισμένος στον οικογενειακό του κύκλο από τον οποίο όμως εισπράττει μεγάλη χαρά και ευτυχία, αλλά και διαμορφώνεται ως άνθρωπος χαράζοντας την πορεία που θα ακολουθήσει σ όλη τη ζωή του. Από τότε, λοιπόν, φάνηκε καθαρά, ότι η ζωή του θα μοιραζόταν ανάμεσα στη μουσική και στον αγώνα για τον "Άνθρωπο". ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Ο Μίκης Θεοδωράκης από την παιδική του ηλικία ήθελε να γίνει μουσικός. Αντίθετη άποψη όμως είχε ο πατέρας του καθώς ο ίδιος δεν ήθελε πραγματικά να ακούει τη λέξη «μουσικός. Όσοι άνθρωποι ήταν μουσικοί τους χαρακτήριζαν «γύφτους». Αυτός ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες που ο πατέρας δεν ήθελε ο γιος του να ακολουθήσει αυτό το επάγγελμα. Απεναντίας, ο Μίκης θεωρεί την μουσική ένα απέραντο ταξίδι άγνωστο, χωρίς όρια και χωρίς τέλος. Ένα ταξίδι στον πνευματικό και ψυχικό κόσμο στα βάθη της καρδιάς του ανθρώπου. Αφού, λοιπόν, ο πατέρας του δεν μπορούσε να κάνει κάτι για να σταματήσει το μεγάλο όνειρο του μουσικοσυνθέτη, τον πήγε στο Ωδείο που βρισκόταν στην Αθήνα. Έτσι, άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα μουσικής, διδάχτηκε το μάθημα της αρμονίας και της φούγκας, ενώ στη συνέχεια πήγε στην Χορωδία Αθηνών. 6

7 Η ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΡΑΣΗ Παράλληλα, ο Μίκης Θεοδωράκης ξεσηκώνεται, όπως και όλη η ανθρωπότητα, ενάντια στο φασισμό και αγωνίζεται για την υπεράσπιση της πατρίδας του. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το 1940 επιχειρεί να πάει στο Αλβανικό μέτωπο μαζί με τους άλλους αγωνιστές, ωστόσο φτάνει ως την Λάρισα όπου και τον υποχρεώνουν να επιστρέψει καθώς ήταν μόλις 15 ετών! Έτσι, οργανώνεται στον αντιστασιακό πυρήνα και δραστηριοποιείται στις ανάγκες των μετόπισθεν. Τρία χρόνια αργότερα, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια μιας διαδήλωσης επειδή κτύπησε έναν Ιταλό αξιωματικό. Κατά τη διάρκεια της κράτησης του μεταφέρθηκε σε ελληνική φυλακή όπου μυήθηκε από συγκρατούμενους του τις βάσεις του μαρξισμού και προσχώρησε στο ΕΑΜ. Αργότερα συλλαμβάνεται ξανά, όμως αφήνεται ελεύθερος. Τα ιταλικά στρατεύματα αντικαθίστανται από γερμανικά. Ο Μίκης καταζητείται. Πιάνεται το 1947 μαζί με εκατοντάδες άλλους αντιστασιακούς και μεταφέρεται κάτω από συνθήκες αρχικά στη Ψυτάλλεια και στη συνέχεια στην Ικαρία από όπου δραπετεύει για να πάει στην Αθήνα για παράνομη δουλειά. Τελικά, βρίσκεται παράνομος στην Αθήνα, μέχρι που συλλαμβάνεται. Οι εξόριστοι καλούνται να υπογράψουν την περίφημη δήλωση μετανοίας, όσοι αρνούνται να υπογράψουν μεταφέρονται στη Μακρόνησο. Έτσι, το χειμώνα του 49 ο Μίκης βρίσκεται κρατούμενος στη Μακρόνησο μαζί με τους «ανυπόταχτους». Από τότε, παρά τα βασανιστήρια του, ανακάλυψε μία νέα γι αυτόν πλευρά της μουσικής καθώς όπως αναφέρει ο ίδιος σε συνέντευξη του: «Τη μουσική δεν την έβλεπα Ο Θεοδωράκης στην εξορία καθόλου πλέον σαν μια δημιουργική, ας πούμε, διαδικασία. Την έβλεπα μόνο σαν ένα προπαγανδιστικό μέσο, για να μπορέσουμε ακόμα περισσότερο και με αυτόν τον τρόπο να ευαισθητοποιήσουμε τις μάζες σ όλο τον κόσμο». Η μουσική του, λοιπόν, έγινε το μέσο με το οποίο κήρυττε αξίες και εξέφραζε οράματα ελπίδας, ειρήνης, ελευθερίας και δικαιοσύνης μέχρι την απελευθέρωση, αλλά και έπειτα μέχρι την πτώση της Χούντας. 7

8 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ 8

9 Η μουσική διαδρομή του Μίκη Θεοδωράκη ξεκινάει με τα πρώτα μαθήματα βιολιού που παίρνει και με τη σύνθεση των πρώτων του τραγουδιών. Οι πρώτες του αυτές συνθέσεις βασίζονται σε στίχους του Σολωμού, του Παλαμά, του Δροσίνη και του Βαλαωρίτη, όμως, είναι επίσης επηρεασμένες από τις μουσικές γνώσεις που είχε λάβει από την εκκλησία, την καντάδα, το σχολείο, το σπίτι και γενικότερα από την καθημερινότητα του. Καθοριστικό ρόλο στις συνθέσεις του διαδραμάτισαν και στοιχεία που δέχτηκε από διάφορα είδη μουσικής όπως ταγκό, όπερα και τζαζ, αλλά και επιρροές από την μουσική αρχιτεκτονική και αισθητική του Μπαχ, του Βάγκνερ και ιδιαίτερα του Μπετόβεν. Αργότερα, μόλις ξεκινάει τις σπουδές του στο Ωδείο Αθηνών, έρχεται σε επαφή με την έντεχνη Ευρωπαϊκή μουσική και επηρεάζεται από τη βυζαντινή. Παράλληλα, γνωρίζεται με το Φιλοκτήτη Οικινομίδη. Ανάμεσα τους αναπτύσσεται η πραγματική σχέση του δασκάλου με τον μαθητή, στη μεγάλη σημασία της λέξης. Έτσι, η συμβολή του Οικονομίδη, ενός ανθρώπου με ευρύ πνεύμα και μεγάλη πείρα, αποδείχτηκε πολύ σημαντική για τη μετέπειτα πορεία του Μίκη. Εξίσου απαραίτητη θεωρούμε την αναφορά στο τραγούδι «Καπετάν Αντρέα Ζέπο» το οποίο τον έκανε να στραφεί για πρώτη φορά προς τα λαϊκά τραγούδια, αλλά και στις περιπέτειες που βίωσε κατά τη διάρκεια των εξοριών του οι οποίες αποτέλεσαν την πηγή έμπνευσης του σε αρκετές του συνθέσεις. Τέλος, ο Στραβίνσκι, ο Σεργκέι Ραχμάνινοφ και ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς είναι τρεις Ρώσοι συνθέτες που, επίσης, τον επηρεάζουν στο έργο του. Ειδικά με τον τελευταίο ταυτίζεται μουσικά και ιδεολογικά και σε συνέντευξη του αναφέρει πως «Η επίδρασή του πάνω μου είχε να κάνει με το ότι εκπροσωπούσε τη σοβιετική τέχνη σε μια εποχή που για τους έλληνες αριστερούς του Εμφυλίου κάθε τι το σοβιετικό έπαιρνε τις διαστάσεις μυθικού συμβόλου». Οι επιρροές αυτές που δέχτηκε από καλλιτέχνες όχι μόνο από την Ελλάδα αλλά και από όλο τον κόσμο ήταν η βάση της δημιουργίας των σπουδαίων του έργων, κάποια από τα οποία θα αναλύσουμε παρακάτω. 9

10 ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ Ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε αυτόν τον κύκλο τραγουδιών το 1958 στο Παρίσι παίρνοντας αποσπάσματα από τον μεγάλο ποιητή Γιάννη Ρίτσο. Ο «Επιτάφιος» έγινε ξαφνικά το παραθύρι που άνοιγε τη θέα προς έναν άλλο μουσικό κόσμο. Συσσώρευσε λοιπόν όλα τα μουσικά εφόδια που είχε αποκτήσει: τα παραδοσιακά και ρεμπέτικα τραγούδια, καντάδες βυζαντινές ψαλμωδίες. Με την «ανάμιξη» όλων αυτών των ειδών προέκυψε ένα εξαίσιο λαϊκό μοιρολόι το οποίο αποτελείται από 8 τραγούδια- μέρη. Κύριος στόχος του ήταν η επικοινωνία της τέχνης με το λαό. Αργότερα, πήρε μεγάλες αλλά και απρόβλεπτες διαστάσεις. Τα 8 τραγούδια του «Επιταφίου» πρωτοερμηνεύτηκαν δημοσίως στις 5 Οκτωβρίου 1960 σε μια μεγάλη συναυλία στην Ελευσίνα. Τραγούδησε ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης και τον συνόδευσε η πρώτη Λαϊκή Ορχήστρα του Μίκη Θεοδωράκη. Τα τραγούδια ηχογραφήθηκαν σε δύο ερμηνείες. Η μια ερμηνεία λαϊκή με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση ενώ η άλλη, λυρική και έντεχνη με τον Μάνο Χατζιδάκι και την Νάνα Μούσχουρη. Ο «Επιτάφιος» λοιπόν, είχε σκοπό να δώσει μια άλλη οπτική γωνία στο ελληνικό τραγούδι καθώς έρχονται σε επαφή η ποίηση με τη λαϊκή μουσική. Που πέταξε το αγόρι μου Το τραγούδι αυτό αποτελεί ένα χασάπικο, το οποίο αναφέρεται με θρήνο στους αγωνιστές της δικτατορίας που κλόνιζε και μάστιζε την Ελληνική πολιτεία. Μάλιστα, σ αυτό, παρουσιάζονται πολλές προσωποποιήσεις («Γιέ μου σπλάχνο των σπλάχνων μου», «καρδούλα της καρδιάς μου») αλλά και μεταφορές («Πουλάκι της φτωχιάς αγνής»). Οι στίχοι του τραγουδιού είναι απόσπασμα από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου «Επιτάφιος» και μελοποιούνται από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Βασίλεψες αστέρι μου Είναι ένα από τα ζεϊμπέκικα τραγούδια που μιλάει με πάθος για το χαμό πολλών Ελλήνων που έχυσαν το αίμα τους κατά της δικτατορίας. Το κομμάτι δείχνει μία γλυκιά πίκρα συνάμα που σε κάνει να νιώθεις την κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Όπως το τραγουδά η Μαίρη Λίντα «το μάτι πίσω δεν γυρνά», το οποίο υποδηλώνει τη βαθιά σιωπή και άχνα της ψυχής. Συναισθήματα Μας προκάλεσε τόση μεγάλη συγκίνηση για το χαμό πολλών ανθρώπων που με όλη την δύναμη και την πίστη τους αγωνίστηκαν σπουδαία για την καταστολή της δικτατορίας. Τραγούδια που με θέρμη και πένθος υμνούν τους πεσόντες οι οποίοι έχυσαν το αίμα τους για την απελευθέρωση της πατρίδας μας. 10

11 Τι είπαν γι αυτόν Γιάννης Ρίτσος «Αυτά τα τραγούδια έγιναν τροφή αισθημάτων» Με την μελοποίηση του Θεοδωράκη οι άνθρωποι δεν πήγαιναν πια να βρουν το ποίημα, πήγαινε το ποίημα μέσω της μουσικής, όχι απλώς στην όραση τους, αλλά στα αυτιά τους, στον παλμό τους, δίνοντας τον ίδιο ρυθμό του αίματος, της καρδιάς, το σφυγμό, και τον παλμό- και οπτικά και ηχητικά. Αλλά και σε όλες τις άλλες αισθήσεις τους. Γιατί, όπως λέω στον πρόλογο του έργου, πήγε και τους βρήκε στο τραπέζι τους, στο κρεβάτι τους, την ώρα που τρώγανε, που πίνανε, που χορεύανε, που διασκέδαζαν, που γλεντούσαν. Κι οι στίχοι έμειναν. Μαζί με το κρασί τους, το ψωμί τους, έγιναν ένα. Έγιναν τροφή αισθημάτων, τροφή ψυχής, τροφή αισθημάτων, τροφή πνεύματος. Ταυτόχρονα. ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ Οι «Λιποτάκτες» θεωρούνται έναν από τους σημαντικότερους κύκλους τραγουδιών του συνθέτη παρ όλο που το έργο του αποτελείται μόνο από 4 τραγούδια γραμμένα σε στίχους από τον αδελφό του Γιάννη Θεοδωράκη. Μελοποιήθηκαν την τριετία και ηχογραφήθηκαν το Τραγούδια κυρίως τα «Δακρυσμένα μάτια» και η «Όμορφη πόλη» διεκδικούν υψηλή θέση στην κλίμακα των επιτευγμάτων του μουσικοσυνθέτη ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ Το "Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού", μια λαϊκή τραγωδία εμπνευσμένη από τον Εμφύλιο, σε κείμενα, ποίηση και μουσική Μίκη Θεοδωράκη γράφτηκε το 1961 στο Παρίσι ηχογραφήθηκε τον Οκτώβριο του Τραγουδούσαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Βέρα Ζαβιτσιάνου και η Δέσποινα Μπεμπεδέλη. Σ αυτό, ο μεγάλος Έλληνας συνθέτης αποκαλύπτει την τραγικότητα της αδελφικής σύρραξης, μετά από το θρίαμβο του έθνους κατά του φασισμού, το Δίνεται λοιπόν έμφαση στα πανανθρώπινα όσο και διαχρονικά μηνύματα της ανθρώπινης ελευθερίας και αξιοπρέπειας, που έρχονται σε επαφή με τη βυζαντινή και τη δημοτική παράδοση και με το λαϊκό τραγούδι, σε ένα κλασικό έργο της νεότερης ελληνικής μουσικής ιστορίας. 11

12 Απρίλη μου Αυτό το κομμάτι είναι κάτι ξεχωριστό από τα άλλα τραγούδια. Αναφέρεται στον ερώτα που πάθος τραγουδά ο Μίκης Θεοδωράκης. Κυρίως η άνοιξη είναι εποχή χαράς και ανανέωσης. Εδώ, παρουσιάζεται ο Μάης να ερωτεύεται τον Απρίλη καθώς αυτοί οι δύο μήνες έχουν στενές επαφές μεταξύ τους. Έτσι, χαρακτηρίζει τον Απρίλη «ξανθέ μου» και τον Μάη «μυρωδάτε μου». Κοιμήσου αγγελούδι μου Ένα από τα πιο όμορφα νανουρίσματα που θα έλεγε κανείς στο παιδί του προκειμένου να το καθησυχάσει και να το κοιμήση. Με λαμπερή και γλυκιά αρμονία τραγουδά η Γιώτα Λυδία που μαγεύει και δίνει μια πινελιά χαράς και ευτυχίας. Βέβαια, κάθε μάνα αγωνίζεται για την ανατροφή του παιδιού της ειδικά εκείνη την εποχή που δεν υπήρχαν τέτοιες πολυτέλειες όπως σήμερα. Τι είπε ο ίδιος Μίκης Θεοδωράκης «Με επηρέασε η αρχαία κωμωδία» Στο «Τραγούδι του χαμένου αδελφού» με επηρέασε η αρχαία τραγωδία. Εκτός που παραμένει πάντοτε ζωντανή, ταιριάζει ιδιαίτερα στην εποχή μας, που βλέπουμε τον λαό να γίνεται Χορός, που βλέπουμε έθνη ολόκληρα να γίνονται Χορός. Υποψιάζομαι πως μονάχα οι εποχές ακμής έχουν αυτή την ένταση στην επικοινωνία των ανθρώπων και μπορούν να δημιουργήσουν αυτήν τη μοναδική ενότητα. Το τραγούδι είναι το χωρικό. Το μέσο που ενώνει τους ανθρώπους στο γλέντι τους ή στην λύπη τους. Ειδικά για τον Έλληνα, το τραγούδι είναι με τον αέρα, το νερό, το ψωμί, και την ελευθερία, το πιο αναγκαίο. Επιπλέον, είναι στοιχείο ενότητας, και ο ελληνικός λαός αισθάνεται πολλές φορές την ανάγκη να δείξει την ενότητά του με το τραγούδι. 12

13 ΟΜΟΡΦΗ ΠΟΛΗ Η κόντρα του Μίκη Θεοδωράκη και του Μάνου Χατζιδάκι άρχισε με τις δύο ηχογραφήσεις του «Επιταφίου», το Ωστόσο, ο ανταγωνισμός τους οξύνθηκε το καλοκαίρι του 1962 με δύο συναυλίες που πραγματοποιήθηκαν σε διαφορετικές ημερομηνίες και σε διαφορετικά θέατρα της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Η «Όμορφη Πόλη» και η «Οδός Ονείρων» κέρδισαν το ενδιαφέρων των Αθηναίων εκείνο το καλοκαίρι. Η Όμορφη Πόλη πρωτοπαρουσιάστηκε στις 9 Ιουνίου 1962, γραμμένη με κείμενα των Μέντη Μποσταντζόγλου (ή αλλιώς Μποστ) και Μίκη Θεοδωράκη. Ο σκηνοθέτης ήταν ο Μιχάλης Κακογιάννης, τα σκηνικά ανέλαβαν ο Βασίλης Φωτόπουλος και ο Μποστ και τις χορογραφίες ο Βαγγέλης Σειληνός. Το όνομα το είχε πάρει από ένα τραγούδι το οποίο είχε τοποθετήσει στον δίσκο του «Λιποτάκτες». ΜΑΓΙΚΗ ΠΟΛΗ Το καλοκαίρι του 1963 οι ανταγωνισμοί των Θεοδωράκη και Χατζιδάκι έπαψαν να επικρατούν. Αντίθετα, μετατράπηκαν σε συναγωνιστές! Συμμετείχαν στη νέα μουσική επιθεώρηση «Μαγική Πόλη» που έκανε πρεμιέρα στο Θέατρο Παρκ στις 20 Ιουλίου. Στο πρώτο μέρος της, διακρίθηκε η τραγουδοποιία του Μίκη, ενώ στο δεύτερο αυτή του Μάνου. Την σκηνοθετική επιμέλεια είχε αναλάβει ο Λεωνίδας Τριβιζάς, τα σκηνικά είχε κάνει ο Μίνως Αργυράκης και τις χορογραφίες ο Μανώλης Καστρινός. 13

14 ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ Με την σύνθεση του Άξιον Εστί ο Μίκης καθιέρωσε ένα νέο μουσικό είδος, την μετασυμφωνητική μουσική. Ο λόγος του μεγάλου μουσικοσυνθέτη ήταν σκόπιμος και καθοριστικός για εμπνεύσει μία πρωτότυπη μουσική πρόταση. Αυτό το λαϊκό ορατόριο εμπνεύστηκε από το ομώνυμο ποιητικό έργο του Οδυσσέα Ελύτη ο οποίος το έγραψε προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το Μάρτιο του Το «Άξιον Εστί» έγινε δεκτό με αμηχανία παρόλο που ο ρεαλιστικός του χαρακτήρας ήταν εμπόδιο στην πλήρη κατανόηση. Ωστόσο, η φράση «Αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας», ο οποίος εξέπληξε το κοινό, δεν αφορούσε μόνο τον ποιητή αλλά τον ελληνισμό ολόκληρο. Στην αναγνώριση συνέβαλε η μελοποίηση εκτεταμένων αποσπασμάτων του Μίκη Θεοδωράκη. Έτσι λοιπόν αυτός ο κύκλος δεν έχει να κάνει με μια απλή μελοποίηση, αλλά με δημιουργία ενός σύνθετου έργου στο οποίο γίνεται με την εξισορρόπηση του παρελθόντος με το παρών και της ποιητικής του λόγου με την μουσική. Τι είπε ο ίδιος Μίκης Θεοδωράκης «Ήδη ενυπήρχε μέσα μου αυτή η μουσική» Ο ταχυδρόμος της Fontaine au Roi στο Παρίσι, περνούσε καθημερινά στις 3 μμ. Ήταν νομίζω άνοιξη του 60 που έλαβα το «Άξιον Εστί», δώρο ευγενικό του ποιητή, και το ίδιο βράδυ σχεδιασμένα τα δύο πρώτα μέρη: Τη Γένεση και Τα Πάθη. Θέλω μ αυτό να δείξω πόσο ήδη ενυπήρχε μέσα μου αυτή η μουσική, και δεν έμενε παρά το χτύπημα της ρομφαίας πάνω στο βράχο, για να αναπηδήσει το ζωντανό νερό των ήχων. Ως και η μορφή του έργου, με τις πλούσιες εναλλαγές του ποιητικού λόγου, του άλλοτε απέραντου σαν αρχιπέλαγος, του άλλοτε κατανυκτικού σαν ψαλμός ή του πειθαρχημένου σαν λαϊκό τραγούδι, μου πρόσφερε εκπληκτικές δυνατότητες, που πολύ φοβάμαι, ότι δεν κατόρθωσα να τις εξαντλήσω στο πρώτο αυτό μουσικό γύμνασμα. 14

15 Η ΜΠΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΜΑΟΥΤΧΑΟΥΖΕΝ- ΚΥΚΛΟΣ ΦΑΡΑΝΤΟΥΡΗ Ο συγγραφέας του θεάτρου Ιάκωβος Καμπανέλλης έζησε τη μεγάλη φρίκη του Β Παγκοσμίου Πολέμου με αρκετά βασανιστήρια. Υπήρξε κρατούμενος από το 1943 έως το 1945, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν στα περίχωρα του Λιντς της Αυστρίας. Τα βάσανα και οι πιεστικές στιγμές και μνήμες αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για το μοναδικό πεζογράφημα «Μαουτχάουζεν» και δημοσιεύτηκε αρχικά σε συνέχειες στην εφημερίδα «Ελευθερία», ενώ ως βιβλίο εκδόθηκε το 1965 από τις εκδόσεις «Θεμέλιο». Ο υπεύθυνος του εκδοτικού οίκου, Μίμης Δεσποτίδης, τον έπεισε να γράψει και κάποια σχετικά ποιήματα. Η αμεσότητά τους εξέπληξαν και παράλληλα διέγειρε την φαντασία του Μίκη Θεοδωράκη, όταν του τα έδωσε ο συγγραφέας, το Δεκέμβριο του Έτσι λοιπόν, συνέθεσε τέσσερα τραγούδια στα οποία ο λόγος και η μουσική ταίριαζαν καλύτερα. Το «Άσμα Ασμάτων», «Ο Αντώνης», «Ο δραπέτης» και το «Άμα τελειώσει ο πόλεμος» θεωρούνται εξαίσια τραγούδια για την περιγραφή του έρωτα και της ζωής. Ο κύκλος τραγουδιών ονομάστηκε «Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν». Ερμηνεύτηκε για πρώτη φορά από την Μαρία Φαραντούρη στις 10 Ιανουαρίου 1996 στο κεντρικό θέατρο της Αθήνας. Η δισκογραφική έκδοση συμπεριλάμβανε και τον «Κύκλο Φαραντούρη». Αποτελούνταν από έξι τραγούδια που τα συνέθεσε η ίδια και τα αφιέρωσε στον εαυτό της, σε στίχους Νίκου Γκάτσου, Τάσου Λειβαδίτη, Γεράσιμου Σταύρου και Δημήτρη Χριστοδούλου. Τι είπαν γι αυτόν Μαρία Φαραντούρη «Ήταν ένα δώρο συγκλονιστικό» Το 1965 ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε έξι τραγούδια σε στίχους Νίκου Γκάτσου, Δημήτρη Χριστοδούλου, Τάσου Λειβαδίτη και Γεράσιμου Σταύρου. Με αυτά τα λυρικά αριστουργήματα (που ονομάζοντας τα «Κύκλος Φαραντούρη» με τίμησε με την αγάπη και την εμπιστοσύνη του) άνοιγε καινούργιους δρόμους, που έμελλε να γίνουν πρωτοπόροι και διαχρονικοί στη μουσική και στο τραγούδι. Λίγους μήνες αργότερα- δεν πρέπει να ήμουν μεγαλύτερη από χρονών, νομίζω-, μου έπαιξε στο πιάνο κάποια τραγούδια και μου ζήτησε να τα τραγουδήσω. Για μένα ήταν μια ιστορική μέρα, μια μεγάλη στιγμή που σφράγισε τη σύνδεσή μας. Ήταν ένα δώρο συγκλονιστικό όταν μου είπε: «Μαρία. Έγραψα για τη φωνή σου αυτά τα τέσσερα τραγούδια». Είχαν τον τίτλο «Μαουτχάουζεν». 15

16 ZORBA THE GREEK Ο Μίκης Θεοδωράκης υπέγραψε τη μουσική για 33 φιλμ, ενώ υπάρχουν και 34 κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές, στις οποίες χρησιμοποιήθηκαν μουσικές από τα τραγούδια του. Χωρίς αμφιβολία, η πιο δημοφιλής μουσική σε όλο τον κόσμο είναι κινηματογραφική: οι συνθέσεις του για την πολυβραβευμένη ταινία «Ζορμπάς ο Έλληνας», σε σκηνοθεσία του Μιχάλη Κακογιάννη το 1964, ειδικά ο περίφημος «Χορός του Ζορμπά». Η ταινία αυτή ήταν βασισμένη στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», το οποίο γράφτηκε μεταξύ του 1941 και 1943 και εκδόθηκε το Τι είπαν γι αυτόν Μιχάλης Κακογιάννης «Τότε που γεννήθηκε το συρτάκι» Ομολογώ ότι από την πρώτη στιγμή ήξερα ότι ιδανικός συνθέτης για το Ζορμπά ήταν ο Μίκης, αφού βέβαια και η δράση του έργου μεταφέρθηκε από την Μάνη στην Κρήτη. Πρώτο σημαντικό θέμα στη συνεργασία μας ήταν να βρεθεί το βασικό μοτίβο. Συμφωνήσαμε, για την πρόβα και μόνο, να είναι εκείνο από το γνωστό τραγούδι του Μίκη «Στρώσε το στρώμα σου», που θα το αντικαθιστούσε κάποιο άλλο στην οριστική μορφή της ταινίας. Τελικά, η πρόχειρη εγγραφή της πρόβας, που χρησιμοποιήθηκε για την τελευταία σκηνή της ταινίας, ήταν τόσο ευτυχισμένη που λειτούργησε ως καταλύτης. Το κλίμα που δημιουργήθηκε ήταν μοναδικό. Η μουσική και η δράση έγιναν ένα και εξελίχθηκαν σε ένα χορό, που αργότερα, μετά το θρίαμβο της πρεμιέρας στο Παρίσι, βαφτίστηκε κιόλας. Όταν παίχτηκε στο Παρίσι, ένας δαιμόνιος Γάλλος παραγωγός είπε: «Πείτε μου ένα όνομα χορού». Κάποιος είπε συρτός και ο Γάλλος είπε «συρτάκι» κι έτσι έμεινε Ο τρόπος που σκηνοθέτησα τη σκηνή ήταν βασισμένος στους ρυθμούς αυτού του μοτίβου. Αυτό που ομολογώ σήμερα, είναι ότι κανένας μας δεν φαντάστηκε ότι εκείνη η μουσική πρόβας θα γνώριζε τόσο μεγάλη διεθνή επιτυχία και θα σηματοδοτούσε παγκοσμίως μια ανάταση, που αφορούσε στον ελληνικό τρόπο ζωής και έκφρασης 16

17 ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ Τα τραγούδια της «Ρωμιοσύνης» τα συνέθεσε μόλις σε μια νύχτα, τον Γενάρη του Ο Μίκης Θεοδωράκης επηρεασμένος από συγκρούσεις με την αστυνομία που είχαν προηγηθεί, στις οποίες και ο ίδιος είχε ξυλοκοπηθεί άγρια, όταν επέστρεψε σπίτι του βρήκε κάποια χειρόγραφα του Γιάννη Ρίτσου πάνω στο αναλόγιο του πιάνου του. Αφού διάβασε τον πρώτο στίχο στα χειρόγραφα «Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό», κάθισε όπως ήταν και άρχισε να γράφει χωρίς σταματημό. Το νέο μουσικό έργο δικαίωνε για μιαν ακόμη φορά την έγνοια του συνθέτη για την παράδοση. Το ηχητικό του τοπίο είναι γνήσιο τοπίο της ελληνικής γης, της ποτισμένης με τον ιδρώτα και το αίμα των αγώνων για ελευθερία και αξιοπρέπεια. Ο κύκλος τραγουδιών «Ρωμιοσύνη» ερμηνεύτηκε για πρώτη φορά από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τη Λαϊκή Ορχήστρα του Γιάννη Διδίλη, σε διεύθυνση βεβαίως Μίκη Θεοδωράκη. ΠΟΛΙΤΕΙΑ Στις αρχές της δεκαετίας του 60, καθώς το λαϊκό τραγούδι ήταν στην κορύφωση του, ο Μίκης Θεοδωράκης αρχίζει τη σύνθεση των τραγουδιών της «Πολιτείας Α» στο Παρίσι. Στα πρώτα του τραγούδια οι στίχοι ήταν του Τάσου Λειβαδίτη και του Δημήτρη Χριστοδούλου και ερμηνεύτηκαν από τους Γρηγόρη Μπιθικώτση, Στέλιο Καζαντζίδη και Μαρινέλλα, ενώ στη συνέχεια προστέθηκαν άλλα δυο τραγούδια μα στίχους του Κώστα Βίρβου. Η «Πολιτεία Β» κυκλοφόρησε το 1964 και περιελάμβανε έξι τραγούδια με στίχους του Κώστα Βάρναλη, του Δημήτρη Χριστοδούλου, του Νίκου Γκάτσου και του Πάνου Κοκκινόπουλου, με ερμηνευτές τον Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Μαρία Φαραντούρη, τον Αντώνη Κλειδωνιάρη και τον Μιχάλη Ιωαννίδη. Στους δύο αυτούς δίσκους του συνθέτη αποτυπώνεται ο κόσμος των φτωχών συνοικιών και μια κοινωνία στην οποία γεννιέται η περηφάνια και η ελπίδα μέσα από μια βίαιη κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη επιτυχία των δίσκων, στους οποίους περιέχονται κάποια από τα σημαντικότερα λαϊκά τραγούδια όπως: «Δραπετσώνα», «Σαββατόβραδο» και «Βρέχει στη φτωχογειτονιά». 17

18 ΕΝΑΣ ΟΜΗΡΟΣ Το 1961 ο Μίκης Θεοδωράκης συνθέτει ένα νέο κύκλο τραγουδιών «Ένας Όμηρος» με απόδοση στίχων στα ελληνικά από τον Βασίλη Ρώτα για το θεατρικό έργο που έγραψε ο Ιρλανδός συγγραφέας Μπρένταν Μπίαν σχετικά με μία ομηρία ενός Άγγλου στρατιώτη ως αντίποινα και έναν φυλακισμένο του IRA που πρόκειται να απαγχονιστεί από τον αγγλικό στρατό. Τέσσερα από τα πρώτα τραγούδια του κύκλου πρωτοηχογραφήθηκαν με τη φωνή της Ντόρας Γιαννακοπούλου, ωστόσο, ολόκληρος ο δίσκος ηχογραφήθηκε με τον συνθέτη να ερμηνεύει όλα τα τραγούδια. Αργότερα, το 1966, ο δίσκος ηχογραφείται ξανά με τη Μαρία Φαραντούρη όμως κυκλοφορεί μετά την πτώση της Χούντας. Το Γελαστό Παιδί Το τραγούδι αυτό είναι ένα από τα πλέον πιο δημοφιλή του δίσκου, του οποίου οι στοίχοι δεν παύουν ποτέ να συγκινούν τους ανθρώπους καθώς διαπνέεται από αντιπολεμικό και αντιφασιστικό πνεύμα και σε αυτό εκφράζονται οράματα ειρήνης, ελευθερίας και δικαιοσύνης. «Ήταν πρωί του Αυγούστου κοντά στη ροδαυγή βγήκα να πάρω αέρα στην ανθισμένη γη βλέπω μια κόρη κλαίει σπαραχτικά θρηνεί σπάσε καρδιά μου εχάθη το γελαστό παιδί. Είχεν αντρεία και θάρρος και αιώνια θα θρηνώ το πηδηχτό του βήμα το γέλιο το γλυκό ανάθεμα την ώρα κατάρα τη στιγμή σκοτώσαν οι εχθροί μας το γελαστό παιδί. Μον' να 'ταν σκοτωμένο στου αρχηγού το πλάι και μόνον από βόλι Εγγλέζου να 'χε πάει κι από απεργία πείνας μέσα στη φυλακή θα 'ταν τιμή μου που 'χασα το γελαστό παιδί. Βασιλικιά μου αγάπη μ' αγάπη θα στο λέω για το ό,τι έκανες αιώνια θα σε κλαίω γιατί όλους τους εχθρούς μας θα ξέκανες εσύ δόξα τιμή στ' αξέχαστο γελαστό παιδί.» Συναισθήματα: Το «Γελαστό Παιδί» είναι ένα από τα τραγούδια που μας συγκίνησαν ιδιαίτερα καθώς, αν και αναφέρεται στη διαμάχη των Ιρλανδών με τους Άγγλους, ταυτίζεται απόλυτα με την ελληνική πραγματικότητα εκείνης της εποχής. Οι στίχοι του σε συνδυασμό με την υπέροχη μελοποίηση του συνθέτη μας έκαναν να νιώσουμε τον πόνο του χαμού ενός γενναίου παιδιού καθώς και την αγάπη και το θαυμασμό για όσους υπερασπίστηκαν και αγωνίστηκαν για την πατρίδα μας και για τη μετάδοση υψηλών ιδανικών και ιδεών. 18

19 Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ Τον Αύγουστο του 1963 ο Μίκης Θεοδωράκης έχοντας αποκτήσει πολύτιμη γνώση και εμπειρία για το λαϊκό τραγούδι δέχεται μια πρόταση από τον θεατρικό συγγραφέα Ιάκωβο Καμπανέλλη, η συνεργασία του με τον οποίο έχει αρχίσει από το 1953, και γράφει την μουσική για την παράσταση του «Η γειτονιά των αγγέλων». Οι συνθέσεις του Μίκη χαρίζει σπουδαία επιτυχία στην παράσταση καθώς η μουσική είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείου του θεάτρου, και όπως έχει αναφέρει ο ίδιος ο συνθέτης σε συνέντευξη του «Η παρουσία της σύγχρονης λαϊκής μουσικής θα μπορούσε να προσφέρει στο σύγχρονο θέατρο αυτήν τη ζωντάνια, τη θέρμη και την οικειότητα που κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται σαν στο σπίτι τους, όταν ακούν ή τραγουδούν οποιαδήποτε από τα τραγούδια εκείνα που είναι πράγματι πηγαία και αντιπροσωπευτικά του καιρού μας.» ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΗ Το 1973, ευρισκόμενος στο Παρίσι, ο Μίκης Θεοδωράκης συνέθεσε, με τη σκέψη στην Ελλάδα, έναν κύκλο εννέα λαϊκών τραγουδιών εμπνευσμένο από στίχους του Μιχάλη Κακογιάννη. Τον ονόμασε «Τα πατροπαράδοτα». Την ίδια χρονιά συνθέτει δύο τραγούδια μελοποιώντας στίχους του Γιάννη Καλαμίτση και του Κώστα Στυλιάτη και άλλα δύο με δικούς του στίχους. Όταν έμαθε τα μαντάτα του Πολυτεχνείου βρισκόταν στον Καναδά. Εκεί συνέθεσε με δικούς του στίχους τα τραγούδια «Μες στην ταβέρνα», «Δέκα παλικάρια», «Φωτιές, φωτιές» και «Βουνά σας χαιρετώ» τα οποία αφιέρωσε «στα παιδιά που σκοτώθηκαν με το κεφάλι ψηλά». Επιστρέφοντας, αργότερα, στο Παρίσι συνταίριαξε όλα αυτά τα τραγούδια και διαμόρφωσε τον κύκλο «Στην Ανατολή». Ο τίτλος αναφέρεται στις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας όμως παραπέμπει και η μουσική αισθητική των τραγουδιών, καθώς, αμιγώς λαϊκά, έχουν μικρασιατικά ρυθμικά και μελωδικά χαρακτηριστικά. Ηχογραφήθηκαν το 1974 με ερμηνευτές τους Στέλιος Καζαντζίδης, Χάρις Αλεξίου καθώς και τον ίδιο το Μίκη και κυκλοφόρησαν τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς 19

20 ΜΠΑΛΑΝΤΕΣ Το 1973, σε μια ανάπαυλα ανάμεσα σε δύο συναυλίες ο Μίκης μελετά ξανά την ποίηση του Μανόλη Αναγνωστάκη η οποία στο παρελθόν είχε αποφέρει δύο ξεχωριστά τραγούδια τα «Μιλώ» και «Χάρης 1944». Εντόπισε κάποια ποιήματα με ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση και έτσι ανάμεσα στα επικά τραγούδια και τα έργα του αντιδικτατορικού αγώνα, γεννήθηκαν έξι εξαιρετικά τρυφερά τραγούδια-ποιήματα. Τους επόμενους μήνες, στο Παρίσι, μελοποίησε τέσσερα ακόμα ποιήματα του Αναγνωστάκη. Τα τέσσερα αυτά τραγούδια μαζί με τα πέντε από τα προηγούμενα δόμησαν ένα νέο κύκλο που ονομάστηκε «Μπαλάντες». Ο συμβολισμός του ονόματος ορίζεται επιγραμματικά από το συνθέτη «στην εσωτερική δομή της φόρμας Μπαλάντα και στη συνθετική διεργασία που οδήγησε σταθερά στην αρνητική της ολοκλήρωση» Τα τραγούδια του δίσκου αγαπήθηκαν αμέσως, όταν δισκογραφήθηκαν, το 1975, από τον Πέτρο Πανδή και τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά. Ήταν, πάντως, ο ίδιος ο ίδιος ο Μίκης που τα πρωτοερμήνευσε σε συναυλία του. Δρόμοι παλιοί Αυτό είναι το πλέον γνωστότερο και πιο δημοφιλές τραγούδι του κύκλου που αγαπήθηκε αμέσως από το κοινό. Πρόκειται για τη μελοποίηση του ομώνυμου ποιήματος του Μανώλη Αναγνωστάκη, με στίχους γεμάτους από την ευαισθησία του ποιητή οι οποίοι σε συνδυασμό με τη υπέροχη μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη κάνουν τον καθένα να ανατριχιάσει στο άκουσμα τους. 20

21 18 ΛΙΑΝΟΤΡΑΓΟΥΔΑ ΤΗΣ ΠΙΚΡΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ Αυτός ο κύκλος των τραγουδιών είναι ένας από τους αρκετούς που ο συνθέτης έγραψε στο Παρίσι. Τα τραγούδια αποτελούν μελοποίηση ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου και συγκεκριμένα περιέχουν δύο από τους πιο γνωστούς στίχους του: «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις, εκεί που πάει να σκύψει» και «Σε τούτα δω τα μάρμαρα κακιά σκουριά δεν πιάνει». Κατά την παραμονή του στο Παρίσι ο Μίκης Θεοδωράκης ηχογραφεί τα τραγούδια με ερμηνεία του ίδιου, της Μαρίας Φαραντούρης, του Πέτρου Πανδή, της Αφροδίτης Μάνου και του Αχιλλέα Κωστούλη. Παράλληλα, όμως, τα ερμηνεύει και ηχογραφεί ο Γιώργος Νταλάρας στην Αθήνα. Τα λόγια του είναι αρκετά για να κατανοήσουμε το κλίμα στο οποίο κυκλοφόρησε αυτός ο κύκλος τραγουδιών στο οποίο και οφείλεται, κυρίως, η αξία του. «Τα 18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας του Γιάννη Ρίτσου έρχονται σε μια ιδιαίτερη στιγμή για την πατρίδα μας. Κλείνουν τον μεγάλο κύκλο που άνοιξε ο Μίκης με τον Επιτάφιο. Ηχογραφούνται κρυφά στην Ελλάδα -νύχτα-, λίγο πριν πέσει η χούντα, για να εκφράσουν στη συνέχεια μια ολόκληρη γενιά.» 1988, Arena di Verona με το Μπαλέτο "Ζορμπάς". Ο Μίκης στο τέλος της παράστασης μαζί με τους Dona Wood, Vassiliev, Lorca Massine. 21

22 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ 22

23 Η επιρροή του έργου του Μίκη Θεοδωράκη στην αναγέννηση και στην ανάπτυξη του πολιτισμού, όπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί κανείς, δεν περιορίστηκε στη χώρα μας αλλά αρκετά από τα τραγούδια του απέκτησαν οικουμενικό χαρακτήρα και αποτέλεσαν το μέσο μετάδοσης οραμάτων ειρήνης και δημοκρατίας κατά τη διάρκεια δύσκολων περιόδων που διένυσαν χώρες όλου του πλανήτη. Βέβαια, σε αυτό συνέβαλε καθοριστικά η δράση του στο εξωτερικό όπου αφιέρωσε όλο το χρόνο του σε περιοδείες σ όλο τον κόσμο με συναυλίες, συναντήσεις με αρχηγούς κρατών και σημαντικές προσωπικότητες, συνεντεύξεις, δηλώσεις για την πτώση της δικτατορίας και την επαναφορά της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Οι συναυλίες του γίνονται βήμα διαμαρτυρίας και διεκδίκησης και για τους άλλους λαούς που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα: Ισπανούς, Πορτογάλους, Ιρανούς, Κούρδους, Τούρκους, Χιλιανούς, Παλαιστίνιους. Πεποίθησή του ήταν πάντα, ότι η δημοκρατία και η ελευθερία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την εδραίωση της ειρήνης, γιατί ο πόλεμος αποφεύγεται μόνο από ανθρώπους ελεύθερους, που μπορούν να ρυθμίσουν οι ίδιοι τις τύχες τους. Έτσι, συνεχίζει τη δράση του και επισκέπτεται το Ισραήλ δίνοντας συναυλίες καθώς και την Αλγερία, Αίγυπτο, Τύνιδα, Λίβανο και Συρία όπου προσπαθεί να ενισχύσει το διάλογο μεταξύ αντιμαχόμενων πλευρών. 1983, Περιοδεία στην Ισπανία με το "Canto General". Από την παράσταση ο Μίκης με τους σολίστες. Πράγματι, με το έργο του τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ο Μίκης, κατάφερε να κατευνάσει αντιπαραθέσεις και προβλήματα που υπήρχαν σε αρκετά κράτη αναλαμβάνοντας συχνά το ρόλο του άτυπου πρεσβευτή μεταξύ των δυο πλευρών. Έγινε, λοιπόν, εκφραστής οραμάτων ελπίδας, ειρήνης, ελευθερίας και δικαιοσύνης, γαλούχησε τις γενιές του περασμένου αιώνα και συνεχίζει να αποτελεί σημείο αναφοράς της νέας γενιάς κι ασφαλώς όσων ακόμα ακολουθήσουν. Για το λόγο αυτό έχει διακριθεί αρκετές φορές με βραβεία, έχουν διοργανωθεί θεατρικές παραστάσεις με θέμα τη ζωή του και έχουν ιδρυθεί προς τιμήν του θέατρα, πολιτιστικά κέντρα, ωδεία, σχολειά και μουσεία. Παρακάτω θα αναλύσουμε κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα της αναγνώρισης της προσφοράς του σε παγκόσμια κλίμακα. 23

24 Μετάλλιο Φιλίας Στις 7 Ιουνίου 2011, πραγματοποιήθηκε ειδική τελετή απονομής μεταλλίου "ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ" στον Μίκη Θεοδωράκη από τον Υφυπουργό Εξωτερικών της Δημοκρατίας της Κούβας, κύριο Dagoberto Rodríguez Barrera, προς αναγνώριση της σημαντικότατης και έμπρακτης φιλίας και υποστήριξης του Ο Μίκης Θεοδωράκης με τον Κουβανό Πρέσβη και την σύζυγο του απέναντι στην Κούβα και την Επανάσταση της, για την επαγγελματική και προσωπική του συνεργασία, την αποδεδειγμένη του αφοσίωση και τη συνεισφορά στην ανάπτυξη του κινήματος αλληλεγγύης, καθώς και για τον αδιάκοπο αγώνα του στη Διεθνή Εκστρατεία για την Απελευθέρωση των Πέντε Ηρώων. Ιδιαίτερη σημασία για να κατανοήσουμε την εκτίμηση των Κουβανών προς το πρόσωπο του Μίκη Θεοδωράκη έχουν τα λόγια του πρέσβη Luis Prado Garcia ο οποίος κατά τη διάρκεια της ειδικής τελετής για την απονομή του μεταλλίου είπε χαρακτηριστικά: "Εμείς οι Κουβανοί μπορούμε να πούμε με πολύ μεγάλη σιγουριά ότι έχουμε πολλούς καλούς φίλους Έλληνες που, παρά την γεωγραφική απόσταση, μας ενώνουν πάρα πολλά ιδιαίτερα σε ότι αφορά την αίσθηση της ανεξαρτησίας αλλά και της αξιοπρέπειας που μας χαρακτηρίζουν. Για τους Έλληνες φιλοσόφους η φιλία ήταν μια αρετή, ένα δώρο των Θεών. Ο Αριστοτέλης ανέφερε τρεις τύπους φιλίας. Την φιλία από συμφέρον, την φιλία από ευχαρίστηση και την φιλία για το καλό. Είπε, όμως, ότι μόνο εκείνη που προκύπτει από το καλό αξίζει να ονομάζεται φιλία και αυτός ο τύπος φιλίας που προκύπτει από το καλό είναι η φιλία που έχει χαρακτηρίσει ανέκαθεν τους δεσμούς του Μίκη Θεοδωράκη με τον Κουβανικό Λαό. Και από το καλό που χαρακτηρίζει τη βαθιά φιλία του Θεοδωράκη με την Κούβα, εκφράζεται με έναν τρόπο πολύ σαφή στον αγώνα του για την άμεση απελευθέρωση των Πέντε αγαπημένων μας συντρόφων, Ηρώων της Δημοκρατίας της Κούβας[ ] Όπως έλεγε ο Μαρτί, 'δεν μπορείς να κάνεις μεγάλα πράγματα χωρίς μεγάλους φίλους', έτσι κι εμείς σήμερα μπορούμε να δηλώσουμε ότι έχουμε μεγάλους φίλους, όπως αυτόν που σήμερα τιμάμε και γι' αυτό μπορούμε να κάνουμε μεγάλα πράγματα [ ]". 24

25 ΜΙΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ «ΠΟΙΟΣ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ» Στις 10 Μαΐου του 2013 ξεκίνησε η περιοδεία της θεατρικής παράστασης «ΠΟΙΟΣ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ». Μία παράσταση αφιέρωμα στη ζωή του μεγάλου μουσικοσυνθέτη Μίκη Θεοδωράκη, του μεγαλύτερου εν ζωή μύθου της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας, και παράλληλα ένα συγκλονιστικό ταξίδι στο χρόνο της νεότερης Ελλάδας. Στην παράσταση αφηγούνται στρωτά, με χρονολογική σειρά και μέσω της συνύπαρξης του θεάτρου, του χορού, της μουσικής και του θεάτρου τα παιδικά και νεανικά χρόνια του Μίκη. Τα πρώτα εύσημα στο ωδείο, τις μεταθέσεις του πατέρα του, τα πρώτα σκιρτήματα της πολιτικής αφύπνισης, τις πρώτες συλλήψεις. Και, εν συνεχεία, ό,τι συνέβαλε στη μυθολογία του Θεοδωράκη: Αντίσταση, εξορίες, αντιδικτατορικός αγώνας, μουσικές επιτυχίες. Η συνάντηση και συνεργασία του με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του Μίκης Θεοδωράκης "Πoιος τη ζωή μου..." σύγχρονου πολιτισμού. Χατζιδάκις, Ελύτης, Ρίτσος, Σεφέρης, Αναγνωστάκης, Γκάτσος, Λειβαδίτης, Κατσαρός, Σαββίδης, Χιώτης, Κατράκης και δεκάδες άλλοι Ωστόσο, δεν είναι η σκηνική εξιστόρηση της βιογραφίας του Μίκη Θεοδωράκη που έκανε την παράσταση τόσο επιτυχημένη αλλά οι μεγάλες επιτυχίες του συνθέτη που έκαναν τους θεατές του κατάμεστου Μπάντμιντον να σιγοτραγουδούν, να χειροκροτούν, να συγκινούνται. Αποκορύφωμα ήταν η ιστορική παράσταση στη Μακρόνησο, τόπο εξορίας του Μίκη Θεοδωράκη καθώς και χιλιάδων άλλων Ελλήνων, όπου οι θεατές τραγούδησαν, συγκινήθηκαν και θυμήθηκαν Το σενάριο της παράστασης και τη σκηνοθεσία υπέγραψε ο Θέμης Μουμουλίδης. Όμως, δεν θα είχε επιτευχθεί αυτό το μαγευτικό αποτέλεσμα δίχως μια σειρά συναντήσεων του σκηνοθέτη και του παραγωγού Μιχάλη Αδάμ με τον Μίκη Θεοδωράκη, οι οποίες ολοκλήρωσαν τη «διαδρομή» του σεναρίου. Ο συνθέτης αγκάλιασε με την αγάπη και την καθοδήγησή του, κάθε στάδιο προετοιμασίας της παράστασης. Μιας παράστασης που με τη σειρά της βαδίζει στα χνάρια του 25

26 Το Ε.Ε.Α βραβεύει το Μίκη Θεοδωράκη Τέλος, θεωρούμε απαραίτητο να αναφέρουμε την απόφαση και τη σεμνή πρωτοβουλία του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου της Αθήνας να τιμήσει το Μίκη Θεοδωράκη για την τεράστια προσφορά του στον ελληνικό λαό και να παραθέσουμε την ανακοίνωση του ΕΕΑ στην οποία συνοψίζεται όλη η δράση του Μίκη και η συμβολή του στην ανάπτυξη του πολιτισμού μας. «Η ανακοίνωση του ΕΕΑ Με ιδιαίτερη τιμή και χαρά, το Επαγγελματικό Επιμελητήριο της Αθήνας ανακοινώνει την απόφαση του να τιμήσει μία φωτεινή προσωπικότητα που έχει «σφραγίσει» τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, τον μεγάλο Έλληνα κ. Μίκη Θεοδωράκη. Η προσφορά του στην Τέχνη, ανεκτίμητη. Η ζωή του, μυθιστορηματική. Το όνομα του, πασίγνωστο σε όλες τις γωνιές του πλανήτη. Οι αγώνες του για κοινωνική δικαιοσύνη τον έφεραν πολλές φορές αντιμέτωπο με απολυταρχικά καθεστώτα και τυράννους, χωρίς όμως να τον λυγίσουν. Πάντα στις επάλξεις, με τον παρεμβατικό του λόγο παραμένει ένας ενεργός πολίτης που συνεχίζει να μάχεται και να διεκδικεί ένα καλύτερο αύριο για όλους μας. Με τη μουσική του «ταξίδεψε» την Ελλάδα στα πέρατα της οικουμένης. Έγινε παράδειγμα προς μίμηση και σημείο αναφοράς για διεθνείς καλλιτέχνες. Σε όποιο μέρος του πλανήτη και αν εμφανιζόταν τα εισιτήρια εξαντλούνταν, ενώ οι κριτικές για το έργο του ήταν διθυραμβικές. Αφουγκράστηκε και εξέφρασε τον καημό και τις αγωνίες ενός ολόκληρου λαού. Μέσω των δημιουργιών του, έβαλε στο σπίτι όλων μας τους μεγάλους Έλληνες ποιητές τους οποίους μελοποίησε, στοιχείο ανεκτίμητο για την πολιτιστική μας ιστορία. Οι συνθέσεις του ξεσήκωναν τον κόσμο, του χάριζαν όραμα, τον έκαναν να ονειρεύεται, να αντιστέκεται, να παλεύει. Αυτή ακριβώς η παρεμβατικότητα της μουσικής του τρόμαζε τους τυράννους, σε σημείο που στα δύσκολα χρόνια να απαγορεύουν να ακούγεται το έργο του, ενώ και ο ίδιος κυνηγήθηκε, φυλακίσθηκε, βασανίστηκε. Ανυποχώρητος και περήφανος, δεν δείλιασε μπροστά σε διώξεις και απειλές. Έως και σήμερα δεν διστάζει να παίρνει θέση απέναντι στα «κακώς κείμενα», επιχειρώντας όπως πάντα να σταθεί δίπλα στον απλό πολίτη. Το Επαγγελματικό Επιμελητήριο της Αθήνας, θεωρεί ότι ο κ. Μίκης Θεοδωράκης, αυτός ο «αιώνιος έφηβος» και μαχητής της ζωής, αποτελεί λαμπρό παράδειγμα δημιουργίας και πολυποίκιλης προσφοράς στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Ειδικά σε μία χρονική στιγμή που λόγω των δυσμενέστατων οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών, κυριαρχούν η ανασφάλεια, ο φόβος, η υστεροβουλία, είναι απαραίτητο να στρέψουμε το βλέμμα στους μεγάλους Έλληνες που ενέπνευσαν, μεγαλούργησαν και άλλαξαν προς το καλύτερο την πορεία αυτού του τόπου. Και ο κ. Μίκης Θεοδωράκης ανήκει σίγουρα σε αυτή την κατηγορία των μεγάλων Ελλήνων. Ίσως και να είναι ο τελευταίος εξ αυτών.» 26

27 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Μετά την ολοκλήρωση της ερευνητικής εργασίας μας γνωρίσαμε έναν αρκετά σημαντικό και σπουδαίο καλλιτέχνη και πολιτικό αλλά πάνω από όλα έναν απλό άνθρωπο που κατάφερε να επηρεάσει όλη την ανθρωπότητα με τις αξίες που πρεσβεύει τόσο με το έργο όσο και με τη γενικότερη στάση της ζωής του. Έτσι, και εμείς οι ίδιοι όχι μόνο ήρθαμε σε επαφή με απίστευτο καλλιτεχνικό έργο του Μίκη αλλά και αποκομίσαμε από τον αγώνα, που έδωσε και συνεχίζει να δίνει καθ όλη τη διάρκεια της ζωής του, για τις υψηλές αξίες και τα ιδανικά στοιχεία τα οποία θα φανούν απαραίτητα για τη διαμόρφωση των προσωπικοτήτων μας. Παράλληλα, όμως, μάθαμε να συνεργαζόμαστε σαν ομάδα, να προβάλουμε τις απόψεις μας και να παίρνουμε αποφάσεις σύμφωνες τις ιδέες όλων των μελών καθώς και να επιλύουμε τις όποιες διαφορές μπορεί να προκύψουν κατά τη διάρκεια μιας εργασίας. 27

28 Πηγές από το διαδίκτυο: Βιβλιογραφία: Μίκης Θεοδωράκης, Γιώργος και Ηρώ Σγουράκη, Α και Β τόμος Περιοδικό Κ, η Καθημερινή, τεύχος