Μυθολογία και αειφορία

Transcript

1 Μυθολογία και αειφορία Καραβέντζας Θωμάς Δάσκαλος, Μέλος Π.Ο. ΚΠΕ Άμφισσας ΚΠΕ Κισσάβου-Ελασσόνας «Όλυμπος, από το μύθο και την ιστορία στην αειφόρο διαχείριση» 13 & 14 Ιούνη 2014

2 Περιβάλλον Είναι το σύνολο των φυσικών, και ανθρωπογενών παραγόντων, και στοιχείων που αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση, τις αισθητικές αξίες.

3 Οικοσύστημα είναι ένα σύνολο αβιοτικών και βιοτικών παραγόντων που συνεργάζονται & αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους, σε ένα δεδομένο φυσικό χώρο.

4 Οικοσύστημα είναι ένα σύστημα μελέτης που περιλαμβάνει τους βιοτικούς και αβιοτικούς παράγοντες μιας περιοχής καθώς και τις αλληλεπιδράσεις τους.

5 Αειφόρος Ανάπτυξη Να μη βασίζεται στην καταστροφή των φυσικών πόρων. Να προωθεί και να χρησιμοποιεί φιλο-περιβαλλοντικές τεχνολογίες. Να υπολογίζει τις ανάγκες όλων των ειδών και το δικαίωμα τους να έχουν ποιοτική ζωή και μερίδιο στη χρήση των πόρων. Να είναι δίκαιη & προσβάσιμη προς όλους τους ανθρώπους ώστε όλοι να έχουν ένα επίπεδο ασφάλειας, υγείας, ποιότητας ζωής και πρόσβαση σε πόρους. Να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των επόμενων γενιών. Πολιτισμική ποικιλότητα Η κατανόηση και ο σεβασμός των πολιτισμικών αξιών για διατήρηση της σταθερότητας των κοινωνικών συστημάτων

6 Σχέση ανθρώπου φύσης- πανανθρώπινες και διαχρονικές αξίες Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συνειδητοποιήσει από πολύ νωρίς ότι κανένας διαχωρισμός δεν μπορεί να υπάρξει ανάμεσα στο περιβάλλον και τον άνθρωπο. Μάλιστα, αυτή η συνύπαρξη και η αλληλεξάρτηση, είχε δημιουργήσει ένα σύνολο αξιών, αποδεκτό από εκείνη την κοινωνία. Αυτές οι αξίες εκφράζονται μέσα στους ελληνικούς μύθους και μας φανερώνουν τις βαθύτερες πεποιθήσεις των αρχαίων Ελλήνων, όσον αφορά τη στενή σχέση ανθρώπου και φύσης. Αυτό υπήρχε και ήταν αποδεκτό, όχι κάτω από την πίεση περιβαλλοντικών προβλημάτων και χωρίς να αντιλαμβάνονται ή να θεωρούν ότι το περιβάλλον τους ήταν απειλούμενο, δεδομένου ότι τότε δεν υπήρχαν οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, από τους παράγοντες που στις μέρες μας το καταστρέφουν. Κατά τις απόψεις τους, αυτή η σχέση δεν μπορεί ποτέ να διαταράσσεται χωρίς τιμωρία από τους ποικίλους θεούς, οι οποίοι οργίζονται με όσους αφανίζουν ό,τι τους είναι αγαπητό. Επομένως κάθε ανθρώπινη καταστροφή στρέφεται όχι μόνο εναντίον του κόσμου που τους περιβάλλει, αλλά προσβάλλει και τους παντοδύναμους θεούς τους. Παρ' όλα αυτά, δεν ήταν τόσο ο φόβος της τιμωρίας υπεύθυνος για αυτή τη μοναδική σχέση ανθρώπου φύσης, όσο η αίσθηση της αρμονίας και της πίστης ότι η φύση ήταν ο «οίκος» τους, το σπίτι τους.

7 Μύθοι και συναίσθημα Καμία γνώση δεν μπορεί να αποτρέψει την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Μην ξεχνάμε ότι η καταστροφή του περιβάλλοντος συντελείται από ανθρώπους που το γνωρίζουν καλά αυτό ( π.χ στον ποταμό Ασωπό, οι ιδιοκτήτες και οι χημικοί των παρακείμενων εργοστασίων γνωρίζουν το περιβάλλον, τις λειτουργίες του, τις ανάγκες του, αλλά αυτό δεν τους εμποδίζει να διοχετεύουν τα απόβλητα στην κοίτη του ποταμού). Εκπαιδεύοντας λοιπόν τα συναισθήματα μέσω των μύθων, αποκτούμε την ικανότητα να κάνουμε συνειρμούς προς την κατεύθυνση της προστασίας και όχι της καταστροφής. Ο μύθος βιώνεται μέσα από την αναδημιουργία, εκλεπτύνει το συναίσθημα, ενεργοποιεί τη φαντασία, εξευγενίζει τον άνθρωπο, τον καθοδηγεί στη σωστή σχέση με το χώρο και τη φύση, του υπενθυμίζει τη θέση και το ρόλο του στον κόσμο, κάτω από την πίεση των περιβαλλοντικών προβλημάτων του παρόντος και των κοινωνικών ανισοτήτων.

8 Μύθοι - μυθολογία και διαχρονικότητα Cupressus sempervirens Κυπάρισσος, ωραίος νέος από την Κέα, προκειμένου να γλιτώσει από τη θλίψη του, γιατί άθελά του σκότωσε ένα ιερό ελάφι μεταμορφώθηκε σε κυπαρίσσι (Οβίδιος ) Στην ελληνική μυθολογία τις πολλαπλές, διαφορετικές και συχνά αντιφατικές (φαινομενικά) δυνάμεις μέσα στη φύση, οι Έλληνες τις είχαν ενσαρκώσει σε θεούς. Έτσι δυνάμεις, άγνωστες σ' αυτούς, κυβερνούν τον κόσμο. Ωστόσο διαπίστωναν μέσα σ αυτές τον ίδιο τον εαυτό τους, και κατόρθωσαν να ταξινομήσουν και να χρησιμοποιούν αυτές τις δυνάμεις, ακόμα και να τις μετατρέπουν Η ελληνική μυθολογία είναι ένα αγαθό με διαχρονική και ακατάλυτη αξία. Είχε δε μεγάλη επίδραση στην παγκόσμια και κυρίως στην ευρωπαϊκή μυθολογία και αργότερα στη λογοτεχνία, ζωγραφική, γλυπτική και μουσική. Μελετώντας την ελληνική μυθολογία βυθιζόμαστε σ έναν κόσμο ομορφιάς και σοφίας που στην αρχική της σύλληψη θέλησε να εκφράσει το αρχέγονο «μάγεμα», αλλά και τον τρόμο μπροστά στα μυστήρια της φύσης και της ζωής.

9 Μυθολογία και οικολογική ισορροπία Ακταίων Ο Ακταίωνας, περίφημος κυνηγός του άρεσε να σκοτώνει όσο το δυνατόν περισσότερα θηράματα. Η Άρτεμις, προστάτιδα του κυνηγιού και των κυνηγών, ήλεγχε ταυτόχρονα και την ισορροπία στη φύση. Μια μέρα ο Ακταίωνας άφησε σκοτωμένα ελάφια στην είσοδο του ναού της Αρτέμιδας, λέγοντας ότι είναι καλύτερος κυνηγός από εκείνη. Η Άρτεμις οργίστηκε τόσο, ώστε μετέδωσε τη λύσσα στα φημισμένα σκυλιά του Ακταίωνα. Αυτά τον κατασπάραξαν. Προφανής ερμηνεία: εκδίκηση εξαιτίας της υπεροψίας και προσβολής προς τη θεά. Ωστόσο η ουσία βρίσκεται στην υπερβολή, στην ύβρη του Ακταίωνα προς τη φύση. Δεν κυνηγούσε για βιολογικές ανάγκες (τροφή, ένδυση) Η υπερβολή, η αναίτια βλάβη του περιβάλλοντος από απερίσκεπτες ή σκόπιμες ενέργειες τιμωρείται πάντοτε σκληρά είτε από τους θεούς, είτε από την ίδια τη φύση. Σχετικοί μύθοι: Οι ιερές βελανιδιές, η ιστορία του Φαέθοντα.

10 Μύθοι για τη δημιουργία του ανθρώπου Ο κατακλυσμός της Πύρρας και του Δευκαλίωνα Δευκαλίων: Γιος Προμηθέα και Πανδώρας ή Κλυμαίνης (του Άτλαντα). Αίτια Κατακλυσμού κατά το μύθο: Ο Ζευς και οι άλλοι θεοί αποφάσισαν την εξολόθρευση των ανθρώπων διότι είχαν γίνει διεφθαρμένη και ασεβείς. Πραγματικά αίτια Κατακλυσμών: Έντονες, μακράς διάρκειας βροχοπτώσεις, π.χ. κυκλώνες τυφώνες Άνοδος στάθμης θάλασσας σε παγκόσμια κλίμακα Παγετώδεις Μέσοπαγετώδεις περίοδοι Αιγαίο = καταποντισμός μεγάλου τμήματος της Αιγηίδος Τεκτονικές κινήσεις - σεισμική Δραστηριότητα

11 Ο Προμηθέας ενημερώνει τον Δευκαλίωνα. Κατασκεύασε πλοίο. Ο Ζευς με βροχές κατάκλυσε πολλά μέρη. Αποστολή Ερμή και αίτημα προς Δία για ανθρώπους. Χρησμός Μαντείου Θέμιδος. Ρίψη λίθων. Μύθοι για τη δημιουργία του ανθρώπου Ο κατακλυσμός της Πύρρας και του Δευκαλίωνα Λάας = λίθος λαός. Δυο γιούς: Έλλην και Αμφικτύων Η προέλευση των ανθρώπων ανάγεται στο φυσικό περιβάλλον, σε ανόργανα στοιχεία, τα οποία μέσα από υπερφυσικές διαδικασίες μετασχηματίζονται σε ανθρώπους. Η φύση λοιπόν δεν είναι μόνον ο «οίκος» που ζει ο άνθρωπος και οι πολυάριθμοι θεοί, αλλά και πηγή ύπαρξης του, κάτι πολύ σημαντικό και οικείο.

12 Μυθολογία και αειφορία - Ο μύθος του Ερυσίχθονα Στην Κνιδία υπήρχε ένα άλσος αφιερωμένο στη θεά Δήμητρα. Ο Ερυσίχθονας, βασιλιάς της Θεσσαλίας, ήθελε να μεγαλώσει το παλάτι του για να δέχεται τους φίλους του σε συμπόσια, αδιαφορώντας για την καταστροφή που θα προκαλούσε στη φύση. Ακολουθούμενος από γιγαντόσωμους υπηρέτες, οι οποίοι τελικά αρνήθηκαν να συμμετέχουν στο έγκλημα, άρχισε να κόβει τα πανύψηλα δέντρα του άλσους. Οι νύμφες που κατοικούσαν σ' αυτά, άρχισαν να τον παρακαλούν να μην το κάνει, όμως αυτός συνέχιζε απτόητος. Από τα χτυπήματα του οι νύμφες έβγαζαν θλιβερούς ήχους που άκουσε η θεά Δήμητρα και ρώτησε θυμωμένη: «τις μοι καλά δέντρα κόπτει;».

13 Μυθολογία και αειφορία - Ο μύθος του Ερυσίχθονα Παρά τις συστάσεις της ιέρειας να σταματήσει την κοπή των ιερών δέντρων, ο Ερυσίχθονας συνέχισε τον αφανισμό του δάσους. Επειδή φυτά, ζώα, άνθρωποι, θεοί αποτελούν για τους αρχαίους ένα αδιαχώριστο σύνολο, η τιμωρία δεν άργησε να έρθει. Η θεά τον τιμώρησε με τρομερή ακόρεστη πείνα (λιμό). Ο Ερυσίχθονας έφαγε όλα τα ζώα. Δε λυπήθηκε ούτε την ίδια την κόρη του την οποία πούλησε, για να προμηθευτεί τροφή. Το τέλος του ήταν πραγματικά φρικτό. Κατέφαγε τις ίδιες του τις σάρκες,

14 Σύγχρονοι Ερυσίχθονες. Μαντική η πρόβλεψη του μύθου για τις συνέπειες της συμπεριφοράς των ανθρώπινων κοινωνιών προς το περιβάλλον. Η οικολογική καταστροφή που προκαλεί ο σύγχρονος άνθρωπος στο περιβάλλον φέρνουν πράγματι στο νου τον αρχαίο βασιλιά.. Εξαφάνιση ειδών Τρύπα του Όζοντος Φαινόμενο του θερμοκηπίου Ατμοσφαιρική ρύπανση Πυρκαγιές Ρύπανση των υδάτων

15 Μύθοι... κοσμογονικοί και γεωλογική εξέλιξη Μύθοι όπως η Κοσμογονία, η Γιγαντομαχία, το πρότυπο της Τιτανομαχίας, που είναι «μπερδεμένοι» με την γεωλογική εξέλιξη, ήδη από τα κλασικά χρόνια, και περιέχουν, εκτός από τα πλουσιότερα δείγματα φαντασίας, και γνησιότερα στοιχεία του κοσμογονικού μύθου. Περιγραφές από έκτακτα μετεωρολογικά και γενικότερα φυσικά φαινόμενα, θύελλες και τυφώνες, ξηρασίες και πυρκαγιές, ρήγματα στο φλοιό της γης και αλλαγή ρεύματος σε ποτάμια, σεισμοί και ηφαιστειακή δραστηριότητα, κατολισθήσεις και καταποντισμοί, βροχή από μετεωρίτες και ευρήματα από μεγαθήρια. «Βίαια γεννήματα της Γης», ως αντίπαλοι με τους μεγάλους θεούς. Οι θεοί ή οι ημίθεοι εκπροσωπούν και προτάσσουν το μέτρο και την αρμονία μέσα στη φύση.

16 Ισότητα και γεωλογικά φαινόμενα Φιλονικία Απόλλωνα Ηρακλή

17 Ιερά δένδρα που προστατεύονται από τους θεούς Οι «Μορίες» Ελιές των Αθηνών Φυτεύτηκε από την Αθηνά στην Ακρόπολη, και θεωρούνταν η πρώτη ήμερη Ελιά που υπήρχε στην Αθήνα και σε όλο τον κόσμο. Από την ιερή ελιά της Ακρόπολης, δημιουργήθηκαν οι δώδεκα ελιές της Ακαδημίας που αντιστοιχούσαν, όπως λέγεται, στις δώδεκα πύλες της και από αυτές δημιουργήθηκε μετά ολόκληρο το ιερό Δάσος των Αθηνών. Όλα τα ιερά της Αθηνάς είχαν ιερές (Μορίες) ελιές. Προστάτης των ιερών (μορίων) ελαιών θεωρείτο ο Δίας γι αυτό και υπήρχε άγαλμα του «Μορίου Διός» μέσα στον σηκό στην Ακρόπολη.

18 Απόλλωνας και Δάφνη Η Δάφνη,νύμφη κόρη του θεού Πηνειού ήταν κυνηγός και είχε αφιερώσει τη ζωή της στην θεά Άρτεμη. Ο Θεός Απόλλωνας ερωτεύτηκε τη Δάφνη, εκείνη όμως αρνήθηκε να τον παντρευτεί και ο θεός την κυνήγησε μέσα στο δάσος. Τότε εκείνη ζήτησε από τον πατέρα της να την βοηθήσει κι εκείνος την μεταμόρφωσε σε δένδρο Δάφνη που θα έμεινε κοντά του για πάντα, δίπλα στον ποταμό Πηνειό. Ιερό δένδρο του Απόλλωνα Δαφνοστεφανομένος (πύθια) Των Βαΐων Θεοποίηση του ποταμού Πηνειού Σεβασμός στη διαφορετικότητα Laurus nobilis Καμιά εκδικήθηκε από το θεό Απόλλωνα Συνέχιση της παράδοσης

19 Ο Απόλλωνας ρυθμίζει τη συμπεριφορά και τις σχέσεις των ανθρώπων Προστασία της ανθρώπινης ζωής Τήρηση όρκου Προστασία του αδικημένου και τιμωρία του ενόχου Αλληλεγγύη, ταπεινοφροσύνη και όχι αλαζονεία Διάκριση των πράξεων ως προς τα κίνητρα Schadewaldt Der Gott von Delphi und die Humanitaetsidée «Οι ηθικοί κανόνες που ο Απόλλωνας έδωσε στους ανθρώπους, αποτελούν μίαν αγωγή στον άνθρωπο».

20 Μυθολογία και αειφορία Καραβέντζας Θωμάς Δάσκαλος, Μέλος Π.Ο. ΚΠΕ Άμφισσας ΚΠΕ Κισσάβου-Ελασσόνας 14 Ιούνη 2014 Βιβλιογραφία: «Ανακαλύπτοντας τη Φωκίδα - παιδαγωγικό υλικό για προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» ISBN: Αμφισσα Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Άμφισσας Ευχαριστώ