ΜΑΘΖΜΑ ΔΝΓΔΚΑΣΟ: ΟΗ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΟΗ ΣΖΝ ΔΠΟΥΖ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ

Transcript

1 ΜΑΘΖΜΑ ΔΝΓΔΚΑΣΟ: ΟΗ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΟΗ ΣΖΝ ΔΠΟΥΖ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΖΝ ΔΠΟΥΖ ΣΖ ΤΓΥΡΟΝΖ ΔΠΟΥΖ Σν απνηέιεζκα ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο είλαη ηα εθαηνκκχξηα ησλ εμαζιησκέλσλ εξγαδνκέλσλ. Ζ αληζφηεηα έρεη θζάζεη ζηα αθξαία ηεο ζεκεία, ε θηψρεηα θαη ε εμαζιίσζε έγηλαλ ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ζηε ζεκεξηλή επνρή θαη ε αλεξγία, καδί κε ηελ ππναπαζρφιεζε ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο. Κπξίαξρν ζηνηρείν ζηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, πνπ άιιαμαλ ξηδηθά ην ηνπίν ζην ρψξν ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο εξγαζίαο, είλαη νη ηερλνινγηθέο αιιαγέο πνπ κεηψλνπλ ηηο ζέζεηο εξγαζίαο, ε κεηαθνξά ηεο ηερλνινγίαο ζε πεξηνρέο κε θζελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη ν δηεζλήο αληαγσληζκφο πνπ έρεη ζαλ ζπλέπεηα λα ππάξρνπλ επηπηψζεηο ζηηο αγνξέο εξγαζίαο ζηηο βηνκεραληθέο θπξίσο ρψξεο. Παξάιιεια ε παιηά δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο θνηλσληθήο πξφλνηαο έρεη πεξηνξηζηεί, κε απνηέιεζκα λα πεξηνξίζεη ζην ειάρηζην ηηο θπβεξλεηηθέο πνιηηηθέο ζηελ πξνζπάζεηα ηνπο λα πξαγκαηνπνηήζνπλ δεκφζηεο δαπάλεο. Δπνκέλσο, νη εξγαδφκελνη, ηελ επνρή πνπ νη πνιπεζληθέο επηρεηξήζεηο έρνπλ αλαπηχμεη έλα έληνλν αληαγσληζκφ κεηαμχ ηνπο, νη νπνίνη βξίζθνληαη ζηε δίλε απηνχ ηνπ αληαγσληζκνχ, ελψ έρνπλ αλάγθε απηφ ην θνηλσληθφ θξάηνο απηφ δελ κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηνπο. Μεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν θπξηάξρεζε, ζην πιαίζην ηεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο, ην δηεζλέο εκπφξην ην νπνίν κε ηηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο θαη ηηο επελδχζεηο, ζπλέβαιιαλ απνθαζηζηηθά ζηελ ηφλσζε ηεο εζληθήο παξαγσγηθφηεηαο θαη ζηελ αχμεζε ηνπ πινχηνπ. Παξάιιεια, είρακε κία θαηαλνκή ηνπ θνηλσληθνχ πινχηνπ κε πξσηαγσληζηή ην θνηλσληθφ θξάηνο, πνπ ζπλέβαιιε ζην κέγηζην βαζκφ ζηελ νηθνλνκηθή ηφλσζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Σηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο, παξαηεξνχκε κία εληππσζηαθή άλνδν ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ θαη ησλ ζπλαιιαγψλ, ελψ παξάιιεια έρνπκε 143

2 κία αληζνθαηαλνκή ηνπ πινχηνπ ζε βάξνο ησλ εξγαδνκέλσλ, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηηο ΖΠΑ, ελψ απφ ηελ άιιε ε αλεξγία έρεη ιάβεη κεγάιεο δηαζηάζεηο, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Ζ δηεζλήο νηθνλνκηθή νινθιήξσζε δελ απνηειεί κία αλεμέιεγθηε ππφζεζε ζηελ επνρή καο, αιιά έρεη πξνρσξήζεη ζε κεγάιν βαζκφ γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζηηο απνθάζεηο πνπ έρνπλ πάξεη νη κεγάιεο βηνκεραληθέο ρψξεο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. ιεο απηέο νη απνθάζεηο ελψ σθεινχλ ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία σο εληαίν ζχλνιν, έρνπλ ζεκαληηθέο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζηελ θνηλσλία (E. Kapstein, «Οη εξγαδφκελνη θαη ε παγθφζκηα νηθνλνκία», απφ ην θαηαλνψληαο ηελ παγθνζκηνπνίεζε, επηκ. Θ. Πειαγίδε). Οη δπλάκεηο πνπ πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ ζηε ζχγρξνλε επνρή ηνπο εξγαδφκελνπο, απνηεινχλ κέξνο ηεο δηεζλνχο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο θαη επηρεηξνχλ έλα αθφκε κεγαιχηεξν άλνηγκα ηεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο, ην νπνίν ζπλνδεχεηαη απφ έλα ζθιεξφ θαη αδπζψπεην αληαγσληζκφ κεηαμχ ηνπο, κε κία παξάιιειε ζθιεξή θαη ζπληεξεηηθή δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή. Δθηφο απφ ηα αλσηέξσ, ζα πξέπεη λα παξαηεξεζεί φηη παξφηη νη εξγαδφκελνη πιεξψλνπλ ηηο ζθιεξέο ζπλέπεηεο ηνπ αληαγσληζκνχ αλάκεζα ζηηο δπλάκεηο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, δελ ππάξρεη κέξηκλα θαη θακία θνηλσληθή πνιηηηθή ε νπνία ζα ακβιχλεη ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ησλ επηινγψλ ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο. Δθηφο απφ απηφ γίλεηαη πεξηζζφηεξν εκθαλέο ζήκεξα, φηη δελ ππάξρεη κέξηκλα γηα ηελ χπαξμε πνιηηηθψλ θαη θνηλσληθψλ πξνγξακκάησλ πνπ ζα ζηεξίδνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο απφ ηηο ζπλέπεηεο ηνπ αληαγσληζκνχ ησλ δπλάκεσλ ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, ελψ αληηζέησο, ηνπιάρηζηνλ ζηηο ΖΠΑ ίζσο θαη ζε άιιεο ρψξεο θπξίσο επξσπατθέο, ζηγά-ζηγά δηακνξθψλεηαη κία δεκφζηα ζπδήηεζε ε νπνία είλαη δπζκελήο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο θαη πηζαλφηαηα ζα αιιάμεη ηα πξάγκαηα πξνο ην ρεηξφηεξν. Τπάξρνπλ ιχζεηο πνπ ρεηξνηεξεχνπλ ηα πξάγκαηα, θπξίσο απφ εθείλνπο πνπ πξνζπαζνχλ λα δψζνπλ ιχζεηο ζηα νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα πξνηείλνληαο ηνλ πξνζηαηεπηηζκφ θαη ηε μελνθνβία. Έηζη, ην άληζν εηζφδεκα πνπ δηαξθψο απμάλεηαη, ε εξγαηηθή αλαζθάιεηα θαη ε αλεξγία, είλαη ε άιιε φςε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο (E. Kapstein). Πάλησο ν ίδηνο πηζηεχεη, φηη ην δηεζλέο νηθνλνκηθφ ζχζηεκα ζα πξέπεη λα επαλέιζεη ζηελ πξνεγνχκελε θαηάζηαζε, γηα ην ιφγν φηη ε πνξεία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο εμαξηάηαη απφ ηηο εγρψξηεο πνιηηηθέο. Ζ επηθξάηεζε ηνπ δφγκαηνο ηεο απζηεξήο 144

3 δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο ζηελ νπζία ππνλνκεχεη ηηο ζπκθσλίεο πνπ έρνπλ γίλεη κε ηνπο εξγαδφκελνπο ζε αλεπηπγκέλεο βηνκεραληθέο ρψξεο ηεο δχζεο. Πξψηεο νη ΖΠΑ έρνπλ δειψζεη φηη νη εξγαδφκελνη δελ κπνξνχλ λα δηαηεξήζνπλ ηα θεθηεκέλα απφ ηε κεηαπνιεκηθή ζπκθσλία θαη ζα πξέπεη, επνκέλσο, λα πεξηνξίζνπλ ηηο απαηηήζεηο ηνπο. Ο ΡΟΛΟ ΣΖ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ Απφ ηελ έλαξμε ηεο θνηλσλίαο ηνπ αλζξψπνπ, ν κνριφο θίλεζεο ηεο πνξείαο ηνπ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ, ήηαλ ε έλλνηα ηεο εξγαζίαο. Σψξα απφ ηα ηέιε ηνπ 20νπ αηψλα θαη ζηηο αξρέο ηνπ 21 νπ αηψλα, ππάξρνπλ ζπγγξαθείο φπσο ν Rifkin θαη άιινη, πνπ πηζηεχνπλ φηη ε εξγαζία εμαιείθεηαη ζπζηεκαηηθά απφ ηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο, ζε βαζκφ πνπ σο έλα βαζκφ λα ζεσξείηαη ε θπξίαξρε άπνςε. Απηφ ζεκαίλεη, φηη ε καδηθή εξγαζία ζε ιηγφηεξν απφ έλα αηψλα δελ ζα ππάξρεη ζηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο θαη πηζαλφηαηα ζα εθιείςεη απφ ηα πξνεγκέλα βηνκεραληθά έζλε ηνπ θφζκνπ (J. Rifkin, «Σν ηέινο ηεο εξγαζίαο θαη ην κέιινλ ηεο», εθδφζεηο Νέα χλνξα- Α.Α. Ληβάλε). Ζ λέα ηερλνινγία έρεη αλαπηπρζεί ζε κεγάιν βαζκφ, ψζηε λα δηεπξχλεηαη θαη ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο κε ηξφπν πνπ νη κεραλέο λα ππνθαζηζηνχλ ηνπο αλζξψπνπο, κε απνηέιεζκα εθαηνκκχξηα εξγαδφκελνη λα βξίζθνληαη ζε εξγαζηαθφ αδηέμνδν θαη λα αλαδεηνχλ ηελ επηβίσζε ηνπο κέζα απφ ηα ηακεία αλεξγίαο. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη νη επηρεηξεκαηίεο θαη νη νηθνλνκνιφγνη πηζηεχνπλ, φηη ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο δελ είλαη παξά κία βξαρππξφζεζκε πξνζαξκνγή ζε ηζρπξέο δπλάκεηο πνπ νδεγνχληαη απφ ηελ αγνξά θαη επηηαρχλνπλ ην ξπζκφ κε ηνλ νπνίν εηζέξρεηαη ε παγθφζκηα νηθνλνκία ζε κηα ηξίηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε (Rifkin). Ζ παγθνζκηνπνίεζε ζπλδέεηαη βαζηά κε ηε λέα ηερλνινγία, ηελ απηνκαηνπνηεκέλε παξαγσγή θαη ηελ άλζεζε ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ, νδεγψληαο ηελ θνηλσλία ζε θαηαζηάζεηο πιηθήο αθζνλίαο, πνπ φκσο δελ κπνξνχλ λα απνιαχζνπλ φινη νη θάηνηθνη ηνπ πιαλήηε. Δθαηνκκχξηα άλζξσπνη δνπλ θαζεκεξηλά κε ηηο ακθηβνιίεο ηνπο θαη πνιχ ζπρλά απνιχνληαη αξθεηνί εξγαδφκελνη. ηηο ΖΠΑ θάζε ρξφλν θαηαξγνχλ πεξηζζφηεξεο απφ 2 εθαηνκκχξηα ζέζεηο ( When Will the Layoffs End?, Fortune, 20 επηεκβξίνπ 1993). ην Λνο Άληδειεο, ε First 145

4 Interstate Bankcorp, ε δέθαηε ηξίηε ρξεκαηνπηζησηηθή εηαηξεία ησλ ΖΠΑ, κεηά απφ κία αλαδηάξζξσζε ηεο εηαηξείαο κείσζε ζέζεηο εξγαζίαο, ην νπνίν αληηζηνηρεί πεξηζζφηεξν απφ ην 25% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο (Rifkin). ην Κνιφκπνπο ηεο Ηληηάλαο, ε βηνκεραλία Arvin εθζπγρξφληζε ην εξγνζηάζην κεραληθψλ εμαξηεκάησλ ησλ απηνθηλήησλ θαη έηζη απέιπζε ζρεδφλ ην 10% ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο. ην Νηάλκπηνπξη ηνπ Κνλέθηηθαη, ε Union Carbile αλαδηνξγάλσζε ηα ζπζηήκαηα παξαγσγήο, δηνίθεζεο θαη δηαλνκήο ηεο θαηαβάιινληαο κία πξνζπάζεηα λα πεξηνξίζεη ηηο δαπάλεο ηεο θαη λα έρεη σο θέξδνο ηεο ζε δαπάλεο, πεξίπνπ 575 εθαη. δνιάξηα έσο ην Απνηέιεζκα φισλ απηψλ ήηαλ λα κηζζνδνηνχληαη απφ ηελ εηαηξεία πεξηζζφηεξνη απφ εξγάηεο, ην νπνίν αληηζηνηρεί ζην 22% ηνπ ζπλνιηθνχ δπλακηθνχ ηεο (Rifkin). Παξάιιεια δεκηνπξγνχληαη λέεο ζέζεηο εξγαζίαο ζηελ ακεξηθάληθε νηθνλνκία, νη νπνίεο φκσο πξνζθέξνπλ ρακειέο απνδνρέο θαη ζπλήζσο πξνζσξηλή ή επνρηθή απαζρφιεζε. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα γηα λα θαηαλνήζεη θάπνηνο ηελ πνξεία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, φπσο απηή πξνδηαγξάθεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα, είλαη ηα 2/3 ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ην 1994 βξίζθνληαλ ζηε βάζε ησλ απνδνρψλ. Ζ απψιεηα ησλ εξγαζηψλ δελ απνηειεί απνθιεηζηηθφ θαηλφκελν ηεο ακεξηθαληθήο νηθνλνκίαο. Γηα παξάδεηγκα ζηε Γεξκαλία, ε Simens, κία απφ ηηο κεγαιχηεξεο πνιπεζληθέο εηαηξείεο ηνπ πιαλήηε, δηακφξθσζε νξηδφληηα δνκή ζηε δηνίθεζε ηεο, κε κία κείσζε ησλ δαπαλψλ θαηά 20 έσο θαη 30% θαη έηζη κ απηφλ ηνλ ηξφπν θαηάθεξε λα απνιχζεη πάλσ απφ εξγαδφκελνπο ζε φια ηα κέξε ηεο γεο πνπ ιεηηνπξγεί (Rifkin). Δπίζεο, ζηε νπεδία ν ζπλεηαηξηζκφο εηδψλ δηαηξνθήο ICA, πνπ έρεη έδξα ηε ηνθρφικε θαη έλα ηδίξν 7,9 δηζ. δνιάξηα, έρεη αλαδηαξζξψζεη ηηο επηρεηξήζεηο ηνπ θαη εγθαηέζηεζε έλα ζχζηεκα απνγξαθήο κε ειεθηξνληθνχο ππνινγηζηέο. Δπνκέλσο, έρνπκε λα θάλνπκε κε κία ηερλνινγηθή αλαδηάξζξσζε ε νπνία έρεη εμεηθνλνκήζεη ζέζεηο εξγαζίαο, ζπκβάιινληαο ψζηε ε εηαηξεία λα κεηψζεη ηηο απνζήθεο ηεο θαη ηα θέληξα δηαλνκήο θαηά ην 1/3, πξνθεηκέλνπ λα κεηψζεη ηηο γεληθέο ηεο δαπάλεο θαηά ην ήκηζπ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηαδηθαζίαο, ν ICA απέιπζε εξγαδφκελνπο, ην νπνίν αληηζηνηρεί ζην 30% ηνπ ζπλνιηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πνπ δηέζεηε, κέζα ζε ηξία ρξφληα, ελψ ηα έζνδα ηνπ νξγαληζκνχ απμήζεθαλ ζε πνζνζηφ πάλσ απφ 15%. ηελ Ηαπσλία, ε εηαηξεία ηειεπηθνηλσληψλ ΝΣ Σ αλαθνίλσζε ην 1993 ηελ πξφζεζε 146

5 ηεο λα απνιχζεη εξγαδφκελνπο, κε έλα ηκήκα ηνπ πξνγξάκκαηνο επαλαζρεδηαζκνχ λα ζπδεηά ηελ απφιπζε εξγαδνκέλσλ, ην νπνίν αληηζηνηρεί ζην 15% ηνπ εξγαηηθνχ ηεο δπλακηθνχ (Rifkin). Γίλεηαη θαλεξφ φηη νη ηάμεηο ησλ αλέξγσλ θαη ησλ εκηαπαζρνιεκέλσλ δηαξθψο απμάλνληαη ζηε Βφξεην Ακεξηθή αιιά θαη ζηελ Δπξψπε αιιά θαη ζηελ Ηαπσλία. ηηο ΖΠΑ, ζηε ζεκεξηλή επνρή, 90 εθαηνκκχξηα ζέζεηο εξγαζίαο ζε έλα ζχλνιν 124 εθαηνκκπξίσλ ζέζεσλ εξγαζίαο είλαη ηξσηέο ζηελ εηζβνιή κεραλψλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη κία πξσηνθαλή αλεξγία αθνινπζεί ζηα επφκελα ρξφληα. Ζ ΠΟΡΔΗΑ ΚΑΗ ΣΟ ΜΔΛΛΟΝ ΣΧΝ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΧΝ Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο ήηαλ πνιχ ζθιεξή γηα ηνπο εξγαδφκελνπο θαη εηδηθά γηα ηνπο αλεηδίθεπηνπο. Ζ ζηαζεξή ηάζε ζηηο αγνξέο εξγαζίαο ζηηο αλεπηπγκέλεο νηθνλνκίεο είλαη ε ζηαζεξή κεηάβαζε ηεο δήηεζεο απφ ηνπο ιηγφηεξν εηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο ζηνπο πεξηζζφηεξν εηδηθεπκέλνπο. ηαλ ιέκε εηδηθεπκέλνη εξγαδφκελνη, ελλννχκε ηνπο εξγαδφκελνπο πνπ είλαη εηδηθεπκέλνη είηε απφ ηε ζθνπηά ηεο εθπαίδεπζεο, είηε απφ ηε ζθνπηά ηεο εκπεηξίαο. ιε απηή ε θαηάζηαζε έρεη δεκηνπξγήζεη κεγάιεο αληζφηεηεο ζηνπο κηζζνχο θαη ζηα εηζνδήκαηα, αλάκεζα ζε εθείλνπο πνπ είλαη πεξηζζφηεξν εηδηθεπκέλνη θαη ζε εθείλνπο πνπ είλαη ιηγφηεξν εηδηθεπκέλνη ζε θάπνηεο ρψξεο, αιιά θαη αλεξγία ζε εθείλνπο πνπ είλαη ιηγφηεξν εηδηθεπκέλνη ζε νξηζκέλεο άιιεο ρψξεο. ηηο ΖΠΑ νη κηζζνί ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ είλαη ιηγφηεξν εηδηθεπκέλνη έρνπλ κεησζεί απφηνκα απφ ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 ζε ζχγθξηζε κε ηνπο κηζζνχο ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ είλαη πεξηζζφηεξν εηδηθεπκέλνη. Αλάκεζα ζην 1979 θαη ην 1988, ν κέζνο κηζζφο ελφο απνθνίηνπ θνιεγίνπ ζε ζρέζε κε ηνλ αληίζηνηρν κέζν κηζζφ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο απμήζεθε θαηά 20% θαη ηα κέζα εβδνκαδηαία εηζνδήκαηα ησλ αλδξψλ ζηα ζαξάληα ηνπο απμήζεθαλ ζε ζρέζε κε ηα κέζα εβδνκαδηαία εηζνδήκαηα ησλ αλδξψλ ζηα είθνζη θαηά 25% (M. Slaughter, P. Swagel, «Ζ παγθνζκηνπνίεζε κεηψλεη ηνπο κηζζνχο θαη εμάγεη ζέζεηο εξγαζίαο;»). Έρνπκε κία δηαξθψο απμαλφκελε αληζφηεηα, ε νπνία αλαηξέπεη κία ηάζε απφ πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο, ε νπνία θζάλεη κέρξη 147

6 θαη ην 1910, κε απνηέιεζκα λα απμάλεηαη ε εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα αλάκεζα ζηνπο πην εηδηθεπκέλνπο θαη ζηνπο ιηγφηεξν εηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο. Δλψ ζπκβαίλνπλ ηα αλσηέξσ, ν κέζνο πξαγκαηηθφο κηζζφο, ν απνπιεζσξηζκέλνο κέζνο κηζζφο, έρεη απμεζεί κε αξγνχο ξπζκνχο απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 θαη ν πξαγκαηηθφο κηζζφο γηα ηνπο αλεηδίθεπηνπο εξγαδφκελνπο έρεη ζηελ νπζία κεησζεί. Έρεη ππνινγηζηεί φηη νη πξαγκαηηθνί κηζζνί ησλ αξξέλσλ απνθνίησλ δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο έρνπλ δερζεί κία κείσζε ε νπνία θζάλεη κέρξη θαη ην 20% απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 (M. Slaughter, P. Swagel). Ζ κεγάιε εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα έρεη απμήζεη ηα εθαηνκκχξηα ησλ θησρψλ εξγαδνκέλσλ ζηηο ΖΠΑ θαη ε θαηάζηαζε απηή ζηγά ζηγά εκθαλίδεηαη θαη ζηε Γπηηθή Δπξψπε, ε νπνία κέρξη ζήκεξα ηα θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ήηαλ ην θξάηνο θνηλσληθήο πξφλνηαο. Αλάκεζα ζην 1973 θαη ην 1993, ν πξαγκαηηθφο σξηαίνο κηζζφο γηα ηνπο Ακεξηθαλνχο ρσξίο απνιπηήξην έπεζε απφ 11,85 δνιάξηα ηελ ψξα ζε 8,64 δνιάξηα ηελ ψξα. ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίεο ηνπ 70 ηα λνηθνθπξηά ηα νπνία αλήθαλ ζηελ αλψηαηε θαηεγνξία εηζνδήκαηνο θαη απνηεινχζαλ ην 5% θέξδηδαλ δέθα θνξέο πεξηζζφηεξα απ φηη ην αληίζηνηρν 5% ην νπνίν βξηζθφηαλ ζηελ θαηψηεξε θαηεγνξία, ζήκεξα ην πξψην 5% θεξδίδεη δεθαπέληε θνξέο πεξηζζφηεξα ζε ζρέζε κε ην θαηψηεξν 5% (E. Kapstein, «Οη εξγαδφκελνη θαη ε παγθφζκηα νηθνλνκία»). Σάζεηο ζαλ ηηο αλσηέξσ έρνπλ εκθαληζηεί θαη ζηε Μεγάιε Βξεηαλία αιιά θαη ζε κία ρψξα κε κεγάιε παξάδνζε ζην θξάηνο πξφλνηαο φπσο είλαη ε νπεδία. ε άιιεο ρψξεο απηφ πνπ ιέκε κεηάβαζε ηεο δήηεζεο πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ απαζρφιεζε θαη φρη ζην εηζφδεκα. Δίλαη απαξαίηεην λα επηζεκαλζεί, φηη νη ρψξεο κε κεγαιχηεξε αχμεζε ηεο αληζφηεηαο ζηνπο κηζζνχο, ζηελ νπζία απέθηεζαλ πςειφηεξα πνζνζηά αλεξγίαο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο κε ιηγφηεξε εηδίθεπζε. Τπάξρνπλ δηαθνξέο ζηα απνηειέζκαηα γηα ηνπο κηζζνχο θαη ηελ απαζρφιεζε κεηαμχ ησλ ρσξψλ, εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο ησλ δηαθνξεηηθψλ δνκψλ ησλ αγνξψλ εξγαζίαο. Έηζη, ζε ρψξεο πνπ έρνπλ ειαζηηθή κηζζνδνζία ζε απνθεληξσκέλεο αγνξέο εξγαζίαο φπσο νη ΖΠΑ, θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ε Μεγάιε Βξεηαλία, ε κείσζε ζηε ζρεηηθή δήηεζε γηα εξγαζία ιηγφηεξν εμεηδηθεπκέλε, έρεη ζαλ απνηέιεζκα λα νδεγήζεη ηνπο κηζζνχο ησλ αλεηδίθεπησλ εξγαδνκέλσλ ζε αξθεηά ρακειφηεξα επίπεδα. Απφ ηελ άιιε ππάξρνπλ ρψξεο κε άθακπηεο δνκέο εξγαζίαο, ηέηνηεο είλαη νη επξσπατθέο ρψξεο φπσο ε Γεξκαλία, ε Γαιιία θαη ε Ηηαιία, ε απαζρφιεζε είλαη 148

7 ρακειφηεξε (M. Slaughter, P. Swagel). Οη εξγαδφκελνη δέρζεθαλ κία επηπιένλ ζπκπίεζε εμαηηίαο ηεο κείσζεο ηεο βηνκεραληθήο απαζρφιεζεο. Ζ βηνκεραληθή απαζρφιεζε ζηηο ΖΠΑ έπεζε θαηά 1,4 εθαηνκκχξηα αλάκεζα ζην 1978 θαη ην Απηνί πνπ έραζαλ ηηο εξγαζίεο ηνπο θαη εηδηθά νη αλεηδίθεπηνη, απφ ηε ζηηγκή πνπ έβξηζθαλ θαη πάιη εξγαζία ζηελ νπζία ακνίβνληαλ κε ρακειφηεξν κηζζφ. Σν πξφβιεκα ηνπ βηνκεραληθνχ ηνκέα ν νπνίνο απέηπρε λα δεκηνπξγήζεη λέεο ζέζεηο εξγαζίαο απνηειεί ηνλ βαζηθφ ιφγν ηεο δεκηνπξγίαο ησλ νηθνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ εξγαδνκέλσλ, ην νπνίν θαη απνηειεί έλα απφ ηα πιένλ ζεκαληηθά πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη ΖΠΑ ζηε ζεκεξηλή επνρή. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη πάλσ απφ ην 2% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο Ακεξηθήο βξίζθεηαη ζηε θπιαθή (Kapstein). Απφ ηελ άιιε, ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ε αλεξγία έρεη ιάβεη ηεξάζηηεο δηαηάζεηο. Γηα ηελ αθξίβεηα, ζηε Γαιιία ε κέζε αλεξγία αλάκεζα ζην 1969 θαη ην 1973 ήηαλ 2,6%, ελψ ζήκεξα είλαη πάλσ απφ 11%. Δπίζεο ζηε Γεξκαλία, ηελ ίδηα πεξίνδν ην πνζνζηφ ήηαλ ρακειφηεξν θαη απφ ην 1%, ελψ ζήκεξα θζάλεη ην 10%. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ην πνζνζηφ ηεο αλεξγίαο ζην Βέιγην έρεη ηεηξαπιαζηαζηεί. Οη Δπξσπαίνη έρνπλ δεκηνπξγήζεη κηα ρακέλε γεληά απφ εξγαδφκελνπο θαη ηψξα πθίζηαληαη ηηο ζπλέπεηεο απηνχ ηνπ γεγνλφηνο, απφ ηε ζθνπηά ηεο απμαλφκελεο εγθιεκαηηθφηεηαο, ηεο θαηάρξεζεο ρεκηθψλ νπζηψλ, ηεο επηζεηηθφηεηαο πνπ έρεη εκθαληζηεί ελαληίνλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηέινο ηεο απμαλφκελεο επηζεηηθφηεηαο ησλ αθξαίσλ πνιηηηθψλ νκάδσλ (kapstein). ια απηά έρνπλ ζαλ ζπλέπεηα απφ ηε δεκηνπξγία ελφο ζπλφινπ ηεζζάξσλ εθαηνκκπξίσλ αλέξγσλ ζηε Γεξκαλία, ην νπνίν απνηειεί θαη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ ην Δπίζεο, έρνπκε ηελ παξάιιειε δξακαηηθή κείσζε ζηε ζπλδηθαιηδφκελε εξγαζία, ηφζν ζηηο ΖΠΑ φζν θαη ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Σν πνζνζηφ ηεο εξγαηηθήο δχλακεο πνπ αζρνιείηαη ελεξγά κε ηνλ ζπλδηθαιηζκφ απφ ην 1970 έσο ζήκεξα έρεη κεησζεί απφ 25% ζε 16%, ελψ αληηζηνίρσο ε νξγαλσκέλε εξγαζία ζηηο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Γαιιία, Ηηαιία, Οιιαλδία, Διβεηία θαη Βξεηαλία, έρεη κεησζεί (M. Reder and L. Uliman, Unionism and Unification, ζην L. Ulman, B. Eichengreen and W. Dickens, Labor and Integrated Europe, The Brookings Institution, Wasington, 1993). Οη εξγαδφκελνη πθίζηαληαη ηε κείσζε ηεο πνιηηηθήο ηνπο δχλακεο θαη ζαλ 149

8 ζπλέπεηα απηήο ηεο εμέιημεο νδεγνχληαη ζε ρακειφηεξνπο κηζζνχο θαη απψιεηα εηζνδήκαηνο γηα ηνπο αλεηδίθεπηνπο εξγαδφκελνπο, ε αλαζθάιεηα ησλ εξγαδνκέλσλ δεκηνπξγεί κεγάινπο θφβνπο θαη νδεγνχληαη ζηελ νηθνλνκηθή πεξηζσξηνπνίεζε. ηελ Δπξψπε ε νξγαλσκέλε εξγαζία ήηαλ ην πξνπχξγην ηνπ ζπλδηθαιηζκνχ θαη ππνθηλεηήο ηεο ππεξάζπηζεο ησλ εξγαηηθψλ δηθαησκάησλ θαη αθφκε ν ππεξαζπηζηήο ησλ δηθαησκάησλ ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ηνπ λφηνπ. Ζ δηεζλήο δξαζηεξηφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ έρεη δψζεη ζεκαληηθή βνήζεηα ζηηο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο, φπσο θαη ζε άιιεο ρψξεο ζηηο νπνίεο νη εξγαδφκελνη πξνζπαζνχλ λα απνθηήζνπλ ην δηθαίσκα ηεο ζπιινγηθήο δηαπξαγκάηεπζεο, ηε δπλαηφηεηα ηεο πξφζβαζεο ζε θαιχηεξεο ζπλζήθεο πγείαο θαη ζε αζθαιείο ζπλζήθεο εξγαζίαο (Kapstein) Γχν άιια ζεκαληηθά δεηήκαηα ζε ζρέζε κε ηηο ηάζεηο ησλ αγνξψλ εξγαζίαο, βνήζεζαλ λα γίλνπλ θαηαλνεηέο νη ηάζεηο ηνπ εκπνξίνπ. Σν πξψην δήηεκα, αθνξά ην γεγνλφο φηη πεξίπνπ ην 70% ηεο ζπλνιηθήο κεηαβνιήο ηεο δήηεζεο εξγαζίαο ζηε βηνκεραλία ησλ ΖΠΑ, ήηαλ κία αιιαγή ππέξ ηεο εμεηδηθεπκέλεο εξγαζίαο κέζα ζηηο βηνκεραλίεο θαη φρη απφ ηηο βηνκεραλίεο πνπ είλαη ρακειφηεξεο έληαζεο εμεηδηθεπκέλεο εξγαζίαο πξνο εθείλεο ηεο πςειφηεξεο. ε φια ηα επίπεδα ηεο βηνκεραληθήο θαηάηαμεο, ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ ακεξηθαληθψλ βηνκεραληψλ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 πξνζέιαβαλ πεξηζζφηεξνπο εμεηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο ζε ζρέζε κε ηε δεθαεηία ηνπ 70, ελψ παξάιιεια νη κηζζνί ησλ ζπγθεθξηκέλσλ εξγαδνκέλσλ είραλ απμεζεί (M. Slaughter, P. Swagel). Σν δεχηεξν δήηεκα, είλαη νη εηζνδεκαηηθέο δηαθνξέο έρνπλ απμεζεί αθφκε πεξηζζφηεξν, θαη ζηηο ιεγφκελεο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο αιιά θαη ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, ηα ζηνηρεία δε, πνπ ππάξρνπλ δείρλνπλ φηη ε δήηεζε εξγαζίαο θαη ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο έρεη ζηξαθεί ζηνπο εξγαδφκελνπο κε πςειή εηδίθεπζε (M. Slaughter, P. Swagel). Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ην νπνίν ζπζρεηίδεηαη κε κία έξεπλα πνπ έγηλε ζην Μεμηθφ ζε ζρέζε κε ην ειεχζεξν εκπφξην, απνδεηθλχεη φηη απφ ηα κέζα έσο θαη ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, νδήγεζε ζηελ αχμεζε ησλ ζρεηηθψλ κηζζψλ ησλ εξγαδνκέλσλ νη νπνίνη είραλ πςειή εηδίθεπζε. Δλψ, φπσο ππνζηεξίδνπλ νη ζπγγξαθείο, ζα έπξεπε λα πεξηκέλνπκε φηη ην ειεχζεξν εκπφξην ζα έπξεπε λα απμήζεη ηε δήηεζε γηα αλεηδίθεπην εξγαηηθφ δπλακηθφ, θαζψο θαη ηνπο 150

9 κηζζνχο ηνπ, ηειηθά έρεη ζπκβεί ην αληίζεην ζε αξθεηέο απφ ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΔΜΠΟΡΗΟΤ ΣΖ ΓΗΑΜΟΡΦΧΖ ΣΧΝ ΜΗΘΏΝ Ζ εληαηηθή παγθνζκηνπνίεζε πνιχ ζπρλά ζπλδέεηαη κε ηελ πηψζε ησλ κηζζψλ θαη εηδηθά κε ηελ πηψζε ησλ κηζζψλ ησλ εξγαδφκελσλ κε ηε ιηγφηεξε εηδίθεπζε, ηδηαίηεξα φηαλ αλαθεξφκαζηε ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. πσο αλαθέξνπλ νη M. Slaughter θαη P. Swagel νη νπνίνη αλέπηπμαλ δχν πξνζεγγίζεηο, ε νηθνλνκηθή ζεσξία δέρεηαη φηη ην δηεζλέο εκπφξην επεξεάδεη ηηο ηηκέο ησλ πξντφλησλ θαη ζηηο εμαγσγηθέο θαη ζηηο εηζαγσγηθέο ρψξεο θαη απηφ, επίζεο, επεξεάδεη ηελ κηζζνχο ζην εζσηεξηθφ ησλ δηάθνξσλ ρσξψλ, κε ηε ινγηθή φηη επεξεάδεη ηε δήηεζε εξγαζίαο. ηαλ αιιάδνπλ νη ηηκέο ησλ πξντφλησλ νη νπνίεο δηακνξθψζεθαλ απφ ηνλ αληαγσληζκφ εμαηηίαο ησλ εηζαγσγψλ, ζηελ νπζία αιιάδνπλ ηηο επθαηξίεο θέξδνπο ησλ εηαηξεηψλ. Οη εηαηξείεο φηαλ αληηδξνχλ θαηεπζχλνπλ ηνπο πφξνπο ζε επηθεξδείο βηνκεραλίεο θαη φρη ζε βηνκεραλίεο πνπ βξίζθνληαη ζε νηθνλνκηθή χθεζε (M. Slaughter, P. Swagel). Απηφ ζεκαίλεη, φηη νη ξνέο ηνπ εκπνξίνπ δεκηνπξγνχλ κεηαβνιέο ζηε δήηεζε γηα εξγαζία, απφ ηε ζηηγκή πνπ απαηηνχληαη πεξηζζφηεξνη εξγαδφκελνη ζε λένπο θεξδνθφξνπο ηνκείο θαη ιηγφηεξνη ζηνπο κε θεξδνθφξνπο. Αλ ε πξνζθνξά εξγαζίαο παξακέλεη ζηαζεξή, ηφηε νη αιιαγέο ζηε δήηεζε ζα νδεγήζνπλ ζηελ αχμεζε ησλ κηζζψλ, αθνχ νη εξγαδφκελνη ζα απαηηήζνπλ κηζζνινγηθή αχμεζε γηα λα κεηαθηλεζνχλ ζε επηρεηξήζεηο πνπ είλαη πεξηζζφηεξν θεξδνθφξεο (M. Slaughter, P. Swagel). Ζ ζπγθεθξηκέλε άπνςε δέρεηαη φηη ν αληαγσληζκφο ησλ εηζαγσγψλ επηδξά ζηε κείσζε ησλ ηηκψλ ησλ αγαζψλ πνπ παξαζθεπάδνληαη απφ κε εηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο, ζε ζρέζε κε ηηο ηηκέο νη νπνίεο πξνζδηνξίδνληαη απφ εηδηθεπκέλνπο, κε απνηέιεζκα νη εγρψξηεο επηρεηξήζεηο νδεγνχληαη ζην λα παξάγνπλ αγαζά έληαζεο πςειήο εηδίθεπζεο εξγαζίαο. κσο αλ νη ηηκέο ησλ αγαζψλ ζηηο αλεπηπγκέλεο νηθνλνκίεο αιιάδνπλ κ απηφλ ηνλ ηξφπν, ζεκαίλεη φηη ην εκπφξην κπνξεί λα έρεη ζπκβάιιεη ζηελ ηζνθαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, ζα πξέπεη φκσο λα απνδεηρζεί φηη νη αιιαγέο ζηηο ηηκέο ησλ αγαζψλ είλαη απνηέιεζκα ηνπ εκπνξίνπ θαη φρη άιισλ θαζαξά εγρψξησλ 151

10 επηξξνψλ (M. Slaughter, P. Swagel). Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη έρεη γίλεη κεγάιε έξεπλα ζηε ζπγθεθξηκέλε ππφζεζε θαη παξφιν πνπ ηα ζπκπεξάζκαηα δελ είλαη αθξηβή, θαίλεηαη φηη ππάξρνπλ ελδείμεηο γηα κεγαιχηεξεο απμήζεηο ζηηο ηηκέο ησλ πξντφλησλ εηδηθεπκέλεο εξγαζίαο ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Οη απμήζεηο ησλ ηηκψλ είλαη κεγαιχηεξεο ζηηο βηνκεραλίεο έληαζεο αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο. Ζ γξήγνξε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο ζπλέβαιιε απνθαζηζηηθά ψζηε λα ππάξμεη ε ζρεηηθή κείσζε ησλ ηηκψλ βηνκεραλίαο έληαζεο εηδηθεπκέλεο εξγαζίαο, παξά ζηε κείσζε ησλ ηηκψλ ζηηο βηνκεραλίεο έληαζεο αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο, φπσο ζα έπξεπε αλ ιάβνπκε σο ζέζε, ηνλ αληαγσληζκφ ησλ εηζαγσγψλ απφ ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Δπίζεο, έλαο ηξφπνο γηα λα κεηξεζεί πσο ην εκπφξην κπνξεί λα επεξεάζεη ηνπο κηζζνχο είλαη λα δνζεί πξνζνρή ζην φγθν ηνπ εκπνξίνπ θαη λα αλαιπζνχλ εθείλνη νη παξάγνληεο νη νπνίνη ελζσκαηψλνληαη ζηηο εκπνξηθέο ξνέο αληί ζηηο ηηκέο ησλ εηζαγσγψλ. Σν εκπφξην κπνξεί λα ζεσξεζεί, φηη έρεη ηε δπλαηφηεηα λα κεηαθέξεη ηθαλνπνηεηηθά ηηο ππεξεζίεο ησλ εξγαδνκέλσλ απφ κία ρψξα ζηελ άιιε, κε ζθνπφ λα παξαρζνχλ ηα εκπνξεχζηκα αγαζά. Δπνκέλσο, θάζε ρψξα πνπ εηζάγεη απνιακβάλεη ηηο ππεξεζίεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηεο ρψξαο πνπ εμάγεη θαη ε ηειεπηαία ράλεη ην πιενλέθηεκα ησλ ππεξεζηψλ πνπ ηεο πξνζθέξνπλ νη εξγαδφκελνη ηεο, θαζψο απηέο εμάγνληαη. αλ παξάδεηγκα αλαθέξνπκε ηηο ΖΠΑ, ε νπνία έρεη ηελ ηάζε λα εμάγεη κεηαπνηεκέλα πξντφληα ή αθφκε θαη αγαζά ηα νπνία παξάγνληαη απφ εηδηθεπκέλνπο εξγαδφκελνπο θαη ζηε ζέζε ηνπο λα εηζάγεη πξντφληα πνπ παξάγνληαη απφ αλεηδίθεπηνπο εξγαδφκελνπο θαη αθφκε πξψηεο χιεο. Παξαηεξνχκε, φηη ε απμαλφκελε ζπνπδαηφηεηα ηνπ εκπνξίνπ ζηελ ακεξηθαληθή νηθνλνκία ζηελ νπζία έρεη απμήζεη ηελ πξνζθνξά αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο ζε ζρέζε κε ηελ πξνζθνξά ηεο αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο. Απφ ηα ζηνηρεία πνπ εμεγνχλ ηα αλσηέξσ πξνθχπηεη, φηη ην εκπφξην απνηειεί ηελ αηηία γηα ηε ζπλνιηθή αχμεζε ηεο εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο θαηά 15% θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δηαζηήκαηνο Σν ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα θαη πνζνζηφ κεηψζεθε κεηά απφ ιίγα ρξφληα. Άιιεο έξεπλεο έδεημαλ φηη ζπλνιηθά γηα ηηο αλεπηπγκέλεο νηθνλνκίεο, ην εκπφξην ηνπο κε ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο έρεη νδεγήζεη ζε κία κείσζε ηεο αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο πνπ θζάλεη ζην 20%. Οη ζπγθεθξηκέλεο έξεπλεο πην πνιχ γηα ηελ χπαξμε νξηζκέλσλ ακθηβνιηψλ ζρεηηθά κε ην αλ κεηψζεθαλ νη 152

11 ζέζεηο ιφγσ εκπνξίνπ θαη φρη απφ ηελ εμέιημε πνπ παξνπζίαζε ε ηερλνινγία ζηηο αλεπηπγκέλεο νηθνλνκίεο. Άιιεο πάιη έξεπλεο, ππνιφγηζαλ φηη νη κεηαβνιέο ζηε δήηεζε ζηηο αγνξέο πξντφλησλ ήηαλ νη βαζηθέο ππεχζπλεο γηα κία αχμεζε ηεο εηζνδεκαηηθήο αληζφηεηαο ιηγφηεξν απφ 10%, ζε φια απηά ζπκπεξηιακβάλεηαη θαη ε επίδξαζε ησλ εηζαγσγψλ. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη είηε αλαιπζνχλ νη ηηκέο ησλ εηζαγσγψλ είηε ν φγθνο ησλ εηζαγσγψλ, ζηελ νπζία νη έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη θαηαιήγνπλ φηη ππάξρεη κία κέζε επίδξαζε ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ ζηνπο κηζζνχο θαη ζηελ εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα. Ο κέζνο ππνινγηζκφο γηα ηελ επίδξαζε ηνπ εκπνξίνπ ζηνπο κηζζνχο θαη ηελ απαζρφιεζε δείρλεη φηη ε επίδξαζε δελ είλαη κεδακηλή θαη ν ξφινο πνπ παίδεη ην δηεζλέο εκπφξην δελ είλαη ζεκαληηθφο. Ίζσο ην παξαπάλσ ζπκπέξαζκα λα κελ πείζεη ηδηαίηεξα φηαλ γλσξίδνπκε ηε ζεκαζία ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ θαη ηελ ηάζε ησλ νηθνλνκηψλ λα γίλνληαη πην αλνηθηέο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο. Τπάξρνπλ δχν εμεγήζεηο (M. Slaughter, P. Swagel): χκθσλα κε ηελ πξψηε εμήγεζε, νη αλεπηπγκέλεο νηθνλνκίεο κπνξεί λα κελ έγηλαλ ζηελ νπζία πην αλνηθηέο ζην δηεζλέο εκπφξην, παξά ην γεγνλφο φηη νη θφξνη κεηψζεθαλ θαη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ κε δαζκνινγηθά εκπφδηα. χκθσλα κε ηε δεχηεξε εμήγεζε, νη επηρεηξήζεηο ζηηο αλεπηπγκέλεο νηθνλνκίεο κπνξεί λα αχμεζαλ ην κίγκα ησλ αγαζψλ ηνπο, παξάγνληαο αγαζά πνπ έρνπλ κηθξφηεξε πξνζηηζέκελε αμία, ψζηε λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα αληηκεησπίζνπλ ηελ απεηιή ηνπ ρακειφκηζζνπ μέλνπ αληαγσληζκνχ. Ζ ΔΠΗΓΡΑΖ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ ΣΟΤ ΔΡΓΑΕΟΜΔΝΟΤ ΣΟ ΒΟΡΡΑ ΚΑΗ ΣΟ ΝΟΣΟ Ζ θχξηα άπνςε πνπ αληηηίζεηαη ζηε λενθηιειεχζεξε αληίιεςε γηα ηελ παγθνζκηνπνίεζε δέρεηαη, φηη ε παγθνζκηνπνίεζε δεκηνπξγεί καδηθή αλεξγία θαη ππναπαζρφιεζε, αχμεζε ηεο αληζφηεηαο ζηα εηζνδήκαηα θαη ζην κνίξαζκα ηνπ πινχηνπ, φπσο, επίζεο, θαη κεγαιχηεξε καθξννηθνλνκηθή αζηάζεηα. Σα ζηνηρεία πνπ αλαθέξακε πην πάλσ ηζρχνπλ αθφκε θαη φηαλ ζε θάπνηνπο ηνκείο ε παγθνζκηνπνίεζε βειηηψλεη ηνλ αληαγσληζκφ θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα. Θα πξέπεη λα γίλεη ζαθέο φηη ε απνξχζκηζε ησλ αγνξψλ, 153

12 φηαλ πξαγκαηνπνηείηαη, γίλεηαη γηα ηηο αλάγθεο ησλ δαλεηνδνηψλ θαπηηαιηζηψλ. Δπνκέλσο, γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη ε απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ πξνο φθεινο ησλ δαλεηνδνηψλ θαη ησλ θαπηηαιηζηψλ ιεηηνπξγεί ζαλ έλαο κεραληζκφο απαίηεζεο πνπ πεξηνξίδεη ηα δηθαηψκαηα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηνπ βηνηηθνχ ηνπο επηπέδνπ. Έηζη, ε απνξχζκηζε ησλ αγνξψλ έρεη σο ζχκαηα ηνπο εξγαδφκελνπο, νη νπνίνη πιεξψλνπλ ηηο ζπλέπεηεο ηεο αλεξγίαο θαη ηεο ππναπαζρφιεζεο, ζε κηα επνρή πνπ ε καθξννηθνλνκηθή πνιηηηθή ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ γηα πιήξε απαζρφιεζε απνηειεί «φλεηξν ζεξηλήο λπθηφο». Σα θχξηα ζηνηρεία ηεο πεξηφδνπ ηεο παγθνζκηνπνίεζεο είλαη ε επηδείλσζε ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο ηεο πιεηνςεθίαο ησλ ρακειφκηζζσλ εξγαδνκέλσλ ζηηο αλεπηπγκέλεο βηνκεραληθέο ρψξεο. Ζ ζπγθεθξηκέλε πεξίνδνο, ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα ζπλδπαζκφ ηεο κείσζεο ησλ κηζζψλ, απφ κία απμαλφκελε αληζφηεηα θαη ηέινο απφ κία δξακαηηθή αχμεζε ηεο αλεξγίαο. Γηα παξάδεηγκα, ζηηο ΖΠΑ ην κηθξφηεξν εκεξνκίζζην, αθνχ ιάβνπκε ππφςε θαη ηνλ πιεζσξηζκφ, είλαη 35% ρακειφηεξν ζε ζρέζε κε ην επίπεδν ηνπ Ο κέζνο κηζζφο ησλ αλεηδίθεπησλ εξγαηψλ παξακέλεη 10% πην θάησ ζε ζχγθξηζε κε ην 1973, αθφκε θαη κεηά ηηο απμήζεηο ηεο θπβέξλεζεο Κιίληνλ (R. Pollin, «Οη εξγαδφκελνη ζην ζηφραζηξν ηεο λενθηιειεχζεξεο παγθνζκηνπνίεζεο», Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο, 1 Γεθεκβξίνπ 2001). Ζ κεγάιε πηψζε ησλ πξαγκαηηθψλ κηζζψλ νθείιεηαη ζηελ κεγάιε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο, ε νπνία θπκάλζεθε πεξίπνπ ζην 70% απφ ην Απφ ηελ άιιε ζηε Γπηηθή Δπξψπε, νη πξαγκαηηθνί κηζζνί δελ έρνπλ κεησζεί, παξ φια απηά ηα κέζα πνζνζηά αλεξγίαο είλαη αξθεηά πςειά ζηα ηειεπηαία 25 ρξφληα θαη είλαη πεξίπνπ ηξηπιάζηα ή ηεηξαπιάζηα απφ ηα κέζα πνζνζηά αλεξγίαο ησλ δεθαεηηψλ ηνπ 50 θαη ηνπ 60. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη νη άλεξγνη ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία πξνέξρνληαη απφ λνηθνθπξηά κε ρακειά εηζνδήκαηα θαη κε κία αλάινγε ζηνηρεηψδε εθπαίδεπζε. Ζ απμαλφκελε εηζνδεκαηηθή αληζφηεηα ζηηο ΖΠΑ θαη ε αληίζηνηρε πςειή αλεξγία πνπ ππάξρεη ζηε Δπξψπε δελ κπνξνχλ λα εμεγήζνπλ ηηο αηηίεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ηάζεσλ. Ζ θχξηα εμήγεζε πνιιψλ νηθνλνκνιφγσλ δελ ζηεξίδεηαη ζηε ινγηθή φηη ζεκαληηθή επίδξαζε ζηα αλσηέξσ θαηλφκελα έρεη ε παγθνζκηνπνίεζε. Απφ ηελ άιιε, νη πιεηνςεθία απφ ηνπο παξαηεξεηέο ζηηο ΖΠΑ αιιά θαη ζηε Δπξψπε, ε πξνζπάζεηα γηα λα εξκελεπηνχλ νη αλσηέξσ 154

13 ηάζεηο ζπγθεληξψλεηαη ζηελ χπαξμε ηεο ηερλνινγηθήο κεηαβνιήο ε νπνία παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζην λα επλνεί ηηο δεμηφηεηεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε ηαρχηεηα ελζσκάησζεο ηεο ηερλνινγίαο ηεο πιεξνθνξηθήο ζε φιν ην θάζκα ηεο νηθνλνκηθήο δηαδηθαζίαο έρεη δεκηνπξγήζεη ηελ ηάζε αχμεζε ηεο δήηεζεο εξγαηηθψλ ρεξηψλ πνπ ζα είλαη ηθαλά λα ρεηξίδνληαη απνηειεζκαηηθά ηνπο ππνινγηζηέο, ελψ αληηζηξφθσο κεηψλεηαη δηαξθψο ε δήηεζε γηα εθείλε ηελ θαηεγνξία πνπ δελ κπνξνχλ λα ρεηξίδνληαη ππνινγηζηέο. Ήδε αλαθέξακε, φηη ε κεγαιχηεξε δήηεζε ησλ εηδηθεπκέλσλ ζε ζρέζε κε ηνπο αλεηδίθεπηνπο έρεη νδεγήζεη ζηε αχμεζε ησλ κηζζνινγηθψλ δηαθνξψλ θαη έλαο πφιεκνο,ζηελ νπζία αλνίγεη ζηνπο θφιπνπο ησλ εξγαδνκέλσλ πξνο ηέξςηλ ησλ θαπηηαιηζηψλ. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεηψζνπκε, φηη νη επηπηψζεηο πνπ ππάξρνπλ εμαηηίαο ησλ ηερλνινγηθψλ κεηαβνιψλ είλαη δηαθνξεηηθέο ζηηο ΖΠΑ απφ φηη ζηελ Δπξψπε, γηα ηνλ απινχζηαην ιφγν φηη ε αγνξά εξγαζίαο είλαη πεξηζζφηεξν ειαζηηθή ζηηο ΖΠΑ απφ φηη ζηελ Δπξψπε. Απηφ ζεκαίλεη, φηη ζηηο ΖΠΑ σο πξψηε επίπησζε ζεσξείηαη ε αχμεζε ηεο κηζζνινγηθήο αληζφηεηαο αλάκεζα ζηνπο εηδηθεπκέλνπο θαη ζηνπο αλεηδίθεπηνπο. Αληίζεηα ζηελ Δπξψπε, σο πξψηε επίπησζε ζεσξείηαη ε αχμεζε ηεο αλεξγίαο αλάκεζα ζηνπο αλεηδίθεπηνπο, απφ ηε ζηηγκή πνπ ζηελ Δπξψπε νη απνδνρέο ησλ αλεηδίθεπησλ δελ πέθηνπλ νχησο ψζηε νη επηρεηξήζεηο λα έρνπλ ζπκθέξνλ λα ηνπο πξνζιάβνπλ. Γηα λα κπνξέζνπκε λα εμεγήζνπκε ηηο επηπηψζεηο ηεο λενθηιειεχζεξεο παγθνζκηνπνίεζεο ζηελ αληζφηεηα γηα ηηο ΖΠΑ θαη ζηελ αλεξγία γηα ηελ Δπξψπε, ζα πξέπεη λα εμεηαζηεί ην ζεζκηθφ πεξηβάιινλ κε βάζε ην νπνίν πξαγκαηνπνηνχληαη νη ζπιινγηθέο δηαπξαγκαηεχζεηο. Δίλαη αλαγθαίν ππ απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο λα εμεηαζηεί ε εξγαηηθή λνκνζεζία, ηα πνζνζηά ζπλδηθαιηζηηθήο ζπκκεηνρήο θαη ηα επίπεδα ηνπ θαηψηεξνπ εκεξνκηζζίνπ γηα θάζε ρψξα. ηηο ΖΠΑ, νη ζπλζήθεο πνπ ππάξρνπλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ε εθαξκνζκέλε καθξννηθνλνκηθή πνιηηηθή απφ ηελ επνρή ηνπ Ρήγθαλ θαη χζηεξα, έρνπλ ζπζηεκαηηθά εμαζζελίζεη ηελ δηαπξαγκαηεπηηθή ηθαλφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ. ηελ Δπξψπε νη καθξννηθνλνκηθέο πνιηηηθέο, νη νπνίεο έρνπλ σο ζηφρν ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο δελ ππάξρνπλ εδψ θαη πνιχ θαηξφ. Ζ θπξηαξρία ηεο λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο, ε νπνία ζηνρεχεη ζηε κείσζε ηνπ 155

14 πιεζσξηζκνχ θαη ε δεκνζηνλνκηθή ιηηφηεηα έρνπλ κεηαηξαπεί ζε ζεζκφ δηα κέζνπ ηεο επηβνιήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Οη ρψξεο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζ απηήλ έρνπλ απνθεξχμεη ηελ αλεμαξηεζία ηνπο ζηε δηακφξθσζε ηεο λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο θαη απνδέρζεθαλ πιήξσο ην απζηεξφ πιαίζην ζηε κείσζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ δαπαλψλ (R. Pollin). Γηα λα αληηκεησπηζηεί ε πςειή αλεξγία νη επξσπαίνη νηθνλνκνιφγνη πξνηείλνπλ λα ππάξρεη κεγάιε ειαζηηθφηεηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο, θαηά ην ακεξηθάληθν πξφηππν πηζηεχνληαο φηη είλαη ε κνλαδηθή ιχζε γηα λα ιπζεί ην πξφβιεκα. Οη κηζζνί, πνπ είλαη θπξίσο νη ηηκέο ζπληειεζηψλ παξαγσγήο ζην βαζκφ πνπ έρεη επηθξαηήζεη ε παγθφζκηα νηθνλνκία, πνιινί πηζηεχνπλ φηη ζα έπξεπε λα εμηζσζνχλ, ππνρσξψληαο ζηηο πινχζηεο ρψξεο θαη παξάιιεια ζα έπξεπε λα ζεκεηψζνπλ άλνδν ζηηο θησρέο ρψξεο. Ζ εμίζσζε αλάκεζα ζηνπο κηζζνχο, ζα έπξεπε λα πξνζθέξεη φθεινο ζηνπο εξγαδφκελνπο ηνπ Νφηνπ θαη λα απμεζνχλ ζην επίπεδν εθείλσλ ηνπ Βνξξά. Ο Pollin θάλεη δχν ζεκαληηθέο ππνζέζεηο πξνθεηκέλνπ λα εμαγάγεη ζπκπεξάζκαηα. Αθελφο, πηζηεχεη, νη πινχζηεο θαη νη θησρέο ρψξεο εκθαλίδνληαη κε πιήξε απαζρφιεζε θαη αθεηέξνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηαπηφζεκεο ηερλνινγίεο παξαγσγήο. Κακία, φκσο, απφ ηηο δχν ππνζέζεηο δελ είλαη πξαγκαηηθή. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη πεξηζζφηεξεο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο δηαηεξνχλ ππεξάξηζκν πξνζσπηθφ, νη νπνίνη ζηελ νπζία ππναπαζρνινχληαη. Απφ ηε ζθνπηά ηεο ηερλνινγίαο, πνπ αθνξά ηφζν ηε βηνκεραληθή φζν θαη ηελ αγξνηηθή παξαγσγή, νη πεξηζζφηεξεο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο εθαξκφδνπλ πνιχ ιηγφηεξεο ηερλνινγηθέο κεζφδνπο παξαγσγήο ζε κε ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, ηελ πεξίνδν πνπ αλνίγνπλ νη νηθνλνκίεο. ηαλ ηα αλσηέξσ δελ ηζρχνπλ, ηα απνηειέζκαηα, ηεο έληαμεο ησλ αλαπηπζζφκελσλ νηθνλνκηψλ ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, εμαξηψληαη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ ηερλνινγηψλ θαη εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ. Ζ κε αγξνηηθή παξαγσγή ζεκείσζε κεγάιε αχμεζε ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. Ζ κεηαθνξά φκσο ησλ εξγαδνκέλσλ καθξηά απφ ηε γεσξγία ζπλέβαιιε λα απμεζεί ε πξνζθνξά εξγαζίαο θαη λα μεπεξάζεη ηε δήηεζε θαη ζηηο πφιεηο θαη ζηελ χπαηζξν. Απηφ ζπλέβαιιε ψζηε λα δεκηνπξγεζεί κεγαιχηεξε θαζνδηθή πίεζε ζηνπο κηζζνχο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. Ο Pollin πηζηεχεη φηη απηή ηάζε επηηαρχλζεθε εμαηηίαο ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ δηάθνξσλ παξαγφλησλ. Ζ κείσζε ή ε εμάιεηςε ησλ δαζκψλ ζηα αγξνηηθά πξντφληα βνήζεζε ζηελ επέθηαζε κε 156

15 θζελά εηζαγφκελα πξντφληα, φπσο δεκεηξηαθά θαη άιια αγξνηηθά, πνπ δίλνπλ ζεκαληηθφ κεξίδην ζηηο αλαπηπζζφκελεο αγνξέο. Οη αγξφηεο πνπ δνπλ ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο άιιαμαλ θαη ηηο αγνξέο ζηηο νπνίεο είραλ βιέςεηο, απφ ηε ζηηγκή πνπ νη πιένλ θεξδνθφξεο δξαζηεξηφηεηεο ήηαλ ε εμαγσγή θξέζθσλ ιαραληθψλ θαη θξνχησλ, φπσο θαη μπιείαο πνπ ηα δηνρέηεπαλ ζηηο αγνξέο ησλ ΖΠΑ, ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ηεο Ηαπσλίαο. 157