Ρουμανία: Ιστορική καταγραφή του Ελληνισμού της Βραΐλας

Transcript

1 1 Ρουμανία: Ιστορική καταγραφή του Ελληνισμού της Βραΐλας της Διαμαντένιας Ριμπά "Ένας Έλληνας, δύο Έλληνες, τρεις Έλληνες η Βραΐλα". Μ' αυτόν τον πρωτότυπο τίτλο, το Μουσείο Βραΐλας, σε συνεργασία με την ιστορική Ελληνική Κοινότητα και το Νομαρχιακό Συμβούλιο Βραΐλας, με την υποστήριξη της Διαχείρισης Εθνικού Πολιτιστικού Ταμείου (A.F.C.N.), του Υπουργείου Πολιτισμού της Ρουμανίας, δρομολόγησε ένα ενδιαφέρον πολιτιστικό πρόγραμμα. Πρόκειται για μια έρευνα αφιερωμένη στη συμβολή των Ελλήνων, που επηρέασαν αποφασιστικά την οικονομική και πολιτιστική ιστορία της πόλης της Βραΐλας, όπου σήμερα ζουν περίπου ομογενείς, τρίτης και τέταρτης γενιάς, συσπειρωμένοι στην Ελληνική Κοινότητα. Τα αποτελέσματα του προγράμματος θα αποτελέσουν την υποδομή για την ίδρυση ενός Κέντρου της Πολιτισμικής Ποικιλομορφίας της Βραΐλας, σε χώρο που προσφέρεται από το Μουσείο Βραΐλας, ενώ θα αξιοποιηθούν για τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ, αφιερωμένο στην ελληνική παρουσία στην πόλη. "Η υλοποίηση του προγράμματος θα συμβάλλει καθοριστικά στην τόνωση του ελληνικού στοιχείου, που σήμερα παίρνει δικαιωματικά τη θέση που του αξίζει", επισημαίνει σε δηλώσεις του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, από τη Βραΐλα ο 36χρονος πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας, Χαράλαμπος Καραβίας. Και συνεχίζει: "Καθοριστική ήταν η συμβολή του φιλέλληνα διευθυντή του Μουσείου Βραΐλας, Ιονέλ Κάντεα. Προσπαθούμε να βγάλουμε στην επιφάνεια και να αξιολογήσουμε πληροφορίες και στοιχεία για τη σημαντική παρουσία των Ελλήνων στη Βραΐλα, ιστορία που δεν έχει τύχει μέχρι σήμερα αντικείμενο σοβαρής μελέτης" Το πρόγραμμα στοχεύει, επίσης, στη δημιουργία μίας βάσης δεδομένων, με σύνθετο λογοτεχνικό, φωτογραφικό και οπτικοακουστικό περιεχόμενο, που θα παρουσιάζει την πολιτιστική και ιστορική συμβολή της ελληνικής κοινότητας στην ανάπτυξη της πόλης, ιστορικά γεγονότα και στοιχεία, προσωπικότητες, όπως και κτίρια της Βραΐλας, που είναι εμπλουτισμένα με την καταφανή "γεύση" του ελληνικού πολιτισμού. Τα σημαντικότερα μνημεία που χτίστηκαν από Έλληνες στην πόλη της Βραΐλας θα αποτυπωθούν σ' έναν εικονικό χάρτη. Έτσι, ο κάθε επισκέπτης θα έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί στις μεγάλες οικίες των Λυκιαρδοπούλου, Σουλιώτη, Λάσκαρη, Λεωνίδα, να "περιδιαβεί" το δρόμο των Μύλων (του Βιολάτου και Λυκιαρδοπούλου)

2 2 και το δρόμο των Εκδοτών και των Βιβλιοπωλών (Κωστομύρη, Πεστεμαλτζιόγλου, Χρυσοβέργη). Θα μπορεί, επίσης, να ακολουθήσει την περιήγηση για το συγγραφέα Παναϊτ Ιστράτι, Κεφαλλονίτη στην καταγωγή, αλλά και για τον ακαδημαϊκό, ιστορικό, κριτικό και ποιητή Δημήτρη Παναγιώτη "Perpessicius", Γιαννιώτη στην καταγωγή. Οι κύριες πηγές της έρευνας, μέχρι σήμερα, είναι μερικές από τις πολυτιμότερες εκδόσεις και άρθρα, που έχουν δημοσιευθεί στη Ρουμανία ή στο εξωτερικό, το αρχείο της Ελληνικής Κοινότητας Βραΐλας, αρχεία άλλων οργανώσεων, προσωπικά αρχεία κ.ά.. "Θέλουμε να βρούμε στοιχεία επαφής των απογόνων γνωστών οικογενειών της Βραΐλας -εμπόρων, εφοπλιστών, γιατρών, καλλιτεχνών- γι αυτό απευθύνουμε έκκληση να έρθει σε επαφή μαζί μας κάθε άτομο, που έλκει τις ρίζες του από τη Βραΐλα και μπορεί να βοηθήσει με πληροφορίες, έγγραφα, φωτογραφίες και άλλο υλικό, σχετικά με την παρουσία του ελληνικού στοιχείου στην πόλη", σημειώνει ο κ. Καραβίας, ομογενής τέταρτης γενιάς ο ίδιος. "Πολλά ονόματα ελληνικών προσωπικοτήτων είναι στενά συνδεδεμένα με τη Βραΐλα. Μεταξύ αυτών ο Λυκιαρδόπουλος, ο Σουλιώτης, ο Λάσκαρης, ο Βιολάτος, ο Χρυσοβέργης, ο Ποταμιανός, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, η Άρτεμις Μελισσαράτου, η Αντιγόνη Κεφαλά, ο Γεράσιμος Μιλιαρέσης, ο Γιάννης Ξενάκης, ο Χρήστος Τσαγανέας, ο Γεώργιος Σκλάβος, οικογένεια Νεγρεπόντε κ.ά". Τα σχέδια της Ελληνικής Κοινότητας, όμως, δεν σταματούν εδώ. Όπως μας αναφέρει ο κ. Καραβίας, το 2013 συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την επίσκεψη του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Βραΐλα, ο οποίος λένε ότι, αντικρίζοντας τα καράβια με τις ελληνικές σημαίες στο λιμάνι της πόλης, είπε ότι τόσα πολλά δεν έχει δει ούτε στον Πειραιά. Για να τιμήσει την επέτειο αυτή, η Ελληνική Κοινότητά ευελπιστεί να συγκεντρώσει το απαραίτητο κονδύλι για να στήσει ένα άγαλμα του Εθνάρχη στην πόλη. Εν τω μεταξύ, με ιδιαίτερη χαρά υποδέχτηκαν οι Έλληνες της Βραΐλας την αδελφοποίηση της πόλης τους με το Δήμο Αργοστολίου, τον περασμένο Μάιο. Στην αποστολή της Βραΐλας, που επισκέφθηκε την Κεφαλονιά, συμμετείχε και ο κ. Καραβίας. Ιστορικά στοιχεία Η Βραΐλα, ένα παραδουνάβιο λιμάνι στη βορειοανατολική Βλαχία, ιδρύθηκε μάλλον στα τέλη του 14ου αιώνα, πολύ κοντά στο άλλο σημαντικό λιμάνι της περιοχής, το

3 3 Γαλάτσι. Η προνομιακή θέση κατέστησε την πόλη ένα εξαιρετικά αξιόλογο ναυτιλιακό και εμπορικό κέντρο. Το 1540 κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, που την οχύρωσαν και εγκατέστησαν ισχυρή φρουρά. Στις αρχές του 19ου αιώνα, στην πόλη κατοικούσαν Τούρκοι, Ρουμάνοι, και πολλοί Έλληνες, κυρίως έμποροι, Αρμένιοι και Εβραίοι. Από τις αρχές του 1830 εγκαθίστανται στην πόλη αρκετοί ακόμα Έλληνες, που ήταν, βασικά, έμποροι και τεχνίτες, οι οποίοι γρήγορα κυριάρχησαν στην οικονομική ζωή της πόλης. Ο αριθμός των Ελλήνων, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, έφτανε τις 5.000, περίπου το 10% των κατοίκων της πόλης, που ήδη είχε καταστεί το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας και αξιόλογο βιομηχανικό κέντρο. Κυρίαρχη ήταν η παρουσία των Ελλήνων στην αλευροβιομηχανία. Αρκεί να αναφέρουμε ότι, από τους πέντε σύγχρονους μύλους της πόλης, το 1896, οι τέσσερεις ανήκαν σε Έλληνες (Αδελφών Γαλιατσάτου, Ιωάννη Μήλλα και Υιού, Χριστοφοράτου). Οι ελληνικοί αλευρόμυλοι ήταν από τους πλέον εκσυγχρονισμένους της Ρουμανίας και σε αντίθεση με τις αλευροβιομηχανίες του Βουκουρεστίου, προσανατολίζονταν στις εξαγωγές. Μέχρι τις παραμονές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου είχαν ιδρυθεί και άλλες μονάδες, όπως η αλευροβιομηχανία του Παναγή Βιολάτου και εκείνη των Λυκιαρδόπουλου-Βαλεριανού, που ήταν και η μεγαλύτερη σε όλη τη Ρουμανία. Ναυτιλία Καθ' όλη την οθωμανική περίοδο η Βραΐλα ήταν μία αξιοσημείωτη εμπορική "σκάλα", κυρίως ως λιμάνι εξόδου των δημητριακών και άλλων αγροτικών προϊόντων. Το 1837, ο αριθμός των πλοίων που είχαν καταπλεύσει στο λιμάνι έφτασε τα 448. Τα πλοία με ελληνική σημαία, κατείχαν την ισχυρότερη θέση στο εμπόριο. Μεταξύ των σημαντικών Ελλήνων εμπόρων ήταν οι Α. Πετάλας, Θ. Φάραγγας και I. Λυκιαρδόπουλος. Η μεγάλη ανάπτυξη που γνώρισε το εξαγωγικό εμπόριο σιτηρών, από τα μέσα του 19ου αιώνα, καθώς και τα κεφάλαια που συγκέντρωσαν οι Έλληνες έμποροι και πλοιοκτήτες, συνετέλεσαν ώστε η Βραΐλα, όπως και η ευρύτερη περιοχή του Δούναβη μαζί με τις ελληνικές παροικίες της Αζοφικής, να καταστεί ο χώρος όπου επιτεύχθηκε η μετάβαση από την ιστιοφόρο ναυτιλία στην ατμοκίνητη. Κεφαλλονίτες και Ιθακήσιοι πλοιοκτήτες, όπως οι αδελφοί Σταθάτου, ο Ιωάννης Θεοφιλάτος, ο Ε. Βλασσόπουλος, καθώς και οι Ανδριώτες Εμπειρίκοι, εκμεταλλευόμενοι τους δεσμούς τους με μεγαλέμπορους, συνήθως Χιώτες, της προηγούμενης γενιάς (Σεκιάρης,

4 4 Ροδοκανάκης), συγκρότησαν το "Ιόνιο Δίκτυο" και κατόρθωσαν, κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, να αποκτήσουν πολλά ατμόπλοια και κυρίαρχη θέση στο τομέα αυτό. Ο κατ' εξοχήν χώρος, όπου δραστηριοποιήθηκαν οι Έλληνες της Βραΐλας, ήταν, ωστόσο, τα ποταμόπλοια. Μερικοί από τους μεγαλύτερους ιδιοκτήτες ποταμοπλοίων (σλεπίων) ήταν οι Έλληνες Μανουήλ Ζ. Χρυσοβελώνης, Αδελφοί Σταθάτου, Όθων Σταθάτος και πολλοί άλλοι. Ελληνική κοινότητα-εκκλησία Η Ελληνική Κοινότητα Βραΐλας ιδρύθηκε το 1863, με σκοπό να συσπειρώσει τους περίπου Έλληνες και να κτίσει κατ αρχήν ελληνική εκκλησία. Τα εγκαίνια του ναού του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου έγιναν το Η γλώσσα της θείας λατρείας θα ήταν πλέον η ελληνική και οι ιερείς Έλληνες, ενώ η διοίκηση εν γένει θα ήταν ευθύνη επιτροπής εκλεγόμενης από τα μέλη της ελληνικής κοινότητας. Αρχιτέκτονας της εκκλησίας ήταν ο καταγόμενος από την Προύσα Αβραάμ Ιωαννίδης, ενώ ανάμεσα στους ζωγράφους που φιλοτέχνησαν τις τοιχογραφίες, ξεχώριζε ο Κεφαλλονίτης Κωνσταντίνος Λιβαδάς-Λιώκης. Η Κοινότητα είχε να επιδείξει σπουδαίο κοινωνικό έργο, φροντίζοντας και για την παροχή ιατροφαρμακευτικής βοήθειας σε εκατοντάδες Έλληνες. Εκπαίδευση Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει στο παρθεναγωγείο της πόλης, που ιδρύθηκε στα 1866, χάρη στη δωρεά του Ανδριώτη ηγουμένου της μονής του Hurez, Χρύσανθου Πενέτη. Ένας από τους όρους της δωρεάς καθόριζε ότι, στο σχολείο θα διδάσκεται και η ελληνική γλώσσα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1860 ιδρύθηκαν, χάρη στην πρωτοβουλία ελληνικών συλλόγων, κατώτερο αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο, που φρόντιζε για τους άπορους "ελληνόπαιδες". Τα σχολεία αυτά, που μετατράπηκαν σε κοινοτικά στις επόμενες δεκαετίες, δεν ήταν τα μόνα ελληνικά σχολεία, καθώς στη Βραΐλα, μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, ιδρύθηκαν πάρα πολλά ελληνικά ιδιωτικά σχολεία, τόσο θηλέων, όσο και αρρένων. Κάποια από αυτά διακρίνονταν για το υψηλό τους επίπεδο, ενώ διέθεταν και γυμνασιακές τάξεις, όπως το λύκειο "Πρόοδος", που ιδρύθηκε στα 1898, καθώς και η σχολή του Γεώργιου Χρυσοχοϊδη. Προβλήματα αντιμετώπισαν τα ελληνικά σχολεία, όπως άλλωστε και όλη η ελληνική κοινότητα το 1905, όταν λόγω της κρίσης στις ελληνορουμανικές σχέσεις, η κυβέρνηση όξυνε τη στάση της και προχώρησε στο κλείσιμο σχεδόν όλων των

5 5 ελληνικών σχολείων στην πόλη. Μόλις το 1910 επαναλειτούργησε το κοινοτικό αρρεναγωγείο, ενώ τις παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου συστάθηκε και παρθεναγωγείο. Σύλλογοι Στη Βραΐλα συστάθηκαν πολλοί ελληνικοί σύλλογοι, κυρίως φιλεκπαιδευτικοί και φιλανθρωπικοί, που είχαν ως πρότυπό τους τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως και επιδίωξαν να διαδώσουν τα ελληνικά γράμματα στα κατώτερα στρώματα της ελληνικής παροικίας. Συγκεκριμένα, το 1869 συστάθηκαν ο "Ελληνικός Φιλόμουσος Σύλλογος Βραΐλας" και ο "Φιλανθρωπικός Σύλλογος της εν Βραΐλα Ελληνικής Υπαλληλίας ο Ερμής". Ο πρώτος ίδρυσε παρθεναγωγείο, ενώ ο δεύτερος αρρεναγωγείο. Στα τέλη του 19ου αιώνα, με την ανάληψη από τις Αρχές της κοινότητας της ευθύνης για τα σχολεία που είχαν ιδρύσει, οι φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι οδηγήθηκαν σταδιακά στο μαρασμό. Αξιοσημείωτες ήταν και οι δύο "αδελφότητες" (Πρόοδος, Ένωσις), που ιδρύθηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1870, όσο και η Αλληλοβοηθητική Αδελφότητα του εν Βραΐλας Φιλομούσου Συλλόγου, που συστάθηκε το 1890 και λειτουργούσε μέχρι και τα μεσοπολεμικά χρόνια, κυρίως χάρη στη συνδρομή των μεσαίων στρωμάτων της ελληνικής παροικίας. Εκδοτική δραστηριότητα Η θέση της Βραΐλας στο χώρο του ελληνικού βιβλίου ήταν σημαντική, καθώς στην πόλη λειτουργούσε, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, το πλέον δραστήριο ελληνικό τυπογραφείο της Ρουμανίας, το "Τυπο-Λιθογραφείο Περικλέους Μ. Πεστεμαλτζιόγλου". Ο συγκεκριμένος εκδότης, δραστήριο μέλος και της ελληνικής κοινότητας, τύπωσε πλήθος βιβλίων (στη ρουμανική και ελληνική γλώσσα), όπως και διάφορες εφημερίδες. Από τις αρχές του 20ου αιώνα η ελληνική παρουσία μειώνεται, μολονότι λειτουργεί το τυπογραφείο του "Έθνους". Μαζική φυγή των Ελλήνων το Την περίοδο , επέρχεται ο μαρασμός της ελληνικής παροικίας, όταν περίπου το 50% των Ελλήνων της Βραΐλας προτιμούν να εγκαταλείψουν την πόλη, λόγω της αλλαγής του καθεστώτος. Άλλοι έφυγαν στην Ελλάδα, άλλοι στην Αυστραλία ή στην Αμερική, αφήνοντας πίσω τους, αναγκαστικά, όλο το βιός τους. Μία από τις συνέπειες ήταν το οριστικό κλείσιμο των ελληνικών σχολείων. Ρουμανία - Η ιστορία των Ελλήνων λογίων στις ρουμανικές Ηγεμονίες εκδόθηκε στο Βουκουρέστι: