Σχεδίαση και ανάπτυξη διαδικτυακής εφαρμογής υποστήριξης εξετάσεων ΑΕΙ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Σχεδίαση και ανάπτυξη διαδικτυακής εφαρμογής υποστήριξης εξετάσεων ΑΕΙ Κρουστάλης Γεώργιος (Α.Μ. 958) ΙΟΥΝΙΟΣ 2011 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Θεοδοσίου Θεοδόσιος Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

2 Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγικές έννοιες Εγκρίνεται για παρουσίαση Δρ. Θεοδοσίου Θεοδοσιος Σελ. 2 από 87

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην παρούσα πτυχιακή εργασία παρουσιάζεται μια ολοκληρωμένη ανασκόπηση των συστημάτων διαχείρισης περιεχομένου (CMS) στο Διαδίκτυο (Internet). Πιο συγκεκριμένα η εργασία επικεντρώθηκε στα διασημότερα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου, όπως είναι το Joomla, το Drupal και το Wordpress. Παρουσιάζεται για καθένα από τα προαναφερθέντα συστήματα η ιστορική τους αναδρομή, τα κυριότερα χαρακτηριστικά τους και οι δυανατότητές τους. Επίσης, αναφέρεται η εργασία στην δυνατότητα αυτών των συστημάτων να δέχονται επεκτάσεις (extensions), οι οποίες βελτιώνουν κάποια από τα υπάρχοντα χαρακτηριστικά των συστημάτων, αλλά και προσθέτουν νέες λειτουργίες, οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να υποστηρίξουν τη διαδικασία των εξετάσεων σε ΑΕΙ. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η εφαρμογή του συστήματος διαχείρισης Joomla για την κατασκευή των νέων ιστοσελίδων του Τμήματος Διαχείρισης Πληροφοριών του ΤΕΙ Καβάλας. Η πτυχιακή συνέδραμε ενεργά στη δημιουργία τόσο της καινούργιας σελίδας του Τμήματος, όσο και της καινούργιας κεντρικής σελίδας του ΤΕΙ Καβάλας.Υπήρξε άμεση συνεργασία με το προεδρείο του Ιδρύματος και τους υπεύθυνους δημιουργούς των νέων ιστοσελίδων, προκειμένου να καταγραφούνοι ανάγκες για κάθε ιστοσελίδα, καθώς και το περιεχόμενό τους. Στο κεφάλαιο 1 αναφέρονται βασικές εισαγωγικές γνώσεις σχετικά με το διαδίκτυο όσον αφορά τα πρωτόκολλα επικοινωνίας που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και μερικές από της πιο γνωστές διαδικτυακές υπηρεσίες που χρησιμοποιούν αυτά τα πρωτόκολλα.ακόμα γίνεται αναφορά στον παγκόσμιο ιστό και στους διακομιστές ιστού και γίνεται διαχωρισμός των ιστοσελίδων σε στατικές και δυναμικές καταλήγοντας να αναφέρουμε εύχρηστους μηχανισμούς ανάπτυξης δυναμικών ιστοσελίδων με συστήματα διαχείρισης περιεχομένου που κατά κύριο λόγο είναιείτε ελεύθερου λογισμικού είτε λογισμικού ανοικτού κώδικα. Στο κεφάλαιο 2 αναφέρονται οι ορισμοί του ελεύθερου λογισμικού και του λογισμικού ανοικτού κώδικα, οιβασικέςδιαφορές τους, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τους.αναφέρονται επίσης τα διάφορα είδη αδειών χρήσηςκαι Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

4 λειτουργίας με σκοπό να καλύψουνστοχευμένα την ανάγκη της αγοράς λογισμικού. Στο κεφάλαιο 3 αυτό, γίνεται μια γνωριμία με τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMSs) και παρουσιάζονται τα βασικά δομικά χαρακτηριστικά των πλέον γνωστότερων από αυτά: Joomla, Drupal και WordPress. Επίσης για να μπορέσουν να εξαχθούν συμπεράσματα για το ποιο αρμόζει καλύτερα ανά περίπτωση χρήσης, γίνεται μια σύγκριση μεταξύ τους. Στο κεφάλαιο 4 αναλύονται τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για την ανάπτυξη της πτυχιακής εργασίας. Πρώτα από όλα χρησιμοποιήθηκε τοxammpόπου περιέχει των apachese^e^! υποστηρίζει τιςβάσεις δεδομένων σε MySQL. Αναλύονται στο ίδιο κεφάλαιο οι γλώσσες προγραμματισμού όπως η HTML, ηcss, η PHP, η XML. Επίσης, αναλύονται οι γλώσσες που υποστηρίζονται στο CMS του Joomla. Στο κεφάλαιο 5 παρουσιάζονται οι βασικές λειτουργίες του πίνακα ελέγχου του Joomla.Αρχίζοντας απο τις γενικές ρυθμίσεις όπου γίονται κατα την ανάπτυξη της δυναμικής ιστοσελίδας: η είσοδος νεών χρηστών και ορισμός των δικαιωμαάτων τους.οι λειτουργίες όπως η διαχείριση των ενοτήτων,των κατηγοριών, των άρθρων, και του μενού, οι υπερσυνδέσμοι, η εγκατάσταση εφαρμογών-προεκτάσεων.καταλήγοντας προβάλονται εικόνες απο την ανάπτυξη της ιστοσελίδας και των αντίστοιχων άρθρων και υπέρσυνδέσμων που υπάρχουν στην ιστοσελίδα του ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ και στην συνέχεια του ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ. Σελ. 4 από 87

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο 1 Εισαγωγικές Έννοιες Internet - Γ ενικές πληροφορίες WWW (Παγκόσμιος Ιστός) WebServer (Διακομιστής Ιστού) Στατικές και Δυναμικές Ιστοσελίδες Επίλογος...12 Κεφάλαιο 2 Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα Εισαγωγή Ανοικτός Κώδικας και Ελεύθερο Λογισμικό Άδειες χρησης ΕΛ/ΛΑΚ Επίλογος...22 Κεφάλαιο 3 Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου -CMS Εισαγωγή Content management system Joomla ΙστορικήΑναδρομή ΔομήενόςJoomlawebsite ΔομήJoomla (Font end- back end) Χρήστες&Δικαιώματα Διαχείριση & Δομή Περιεχομένου Επεκτάσεις Joomla! (Extensions) Παραδείγματα Sites σεjoomla Drupal Ιστορική Αναδρομή Πυρήνας του Drupal Χρήστες&Δικαιώματα Επεκτάσεις Drupal core (Extensions) WordPress ΙστορικήΑναδρομή ΔομήWordPress (Front Page - Dashboard) Χρήστες & Δικαιώματα Επεκτάσεις WordPress (Extensions) Παραδείγματα Sites σε WordPress...42 Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

6 3.2.4 ΣύγκρισητωνCMSs Επίλογος...46 Κεφάλαιο 4 Αναφορά εργαλείων και γλώσσες προγραμματισμού που σχετίζονται με την ανάπτυξη της πτυχιακής XAMPP Apache HTTP Server MySQL ΓλώσσεςΠρογραμματισμού HTML CSS PHP XML Επίλογος Κεφάλαιο 5 Διαμόρφωση βασικών στοιχείων Joomla Γενικές ρυθμίσεις (Global Configuration) Εισαγωγή νέου χρήστη (User Manager) Διαχείριση Ενοτήτων Διαχείριση Κατηγοριών Διαχείριση Άρθρων (Article Manager) Διαχείριση Μενού (Menu Manager) Εισαγωγή Υπερσυνδέσμων Εγκατάσταση Εφαρμογών - Προεκτάσεων Διαχείριση Γλώσσας (Language Manager) Υλοποίηση της πτυχιακής Επίλογος...82 Σελ. 6 από 87

7 Πτυχιακή Εργασία του Κρουστάλη Γεωργίου Εικόνα 1: Δομή ενός Joomla! Site Εικόνα 2: Front End Joomla! Site (Joomla.org)...28 Εικόνα 3: Joomla! Site-back end Εικόνα 4: Joomla Users Διαχείριση χρηστών- Απόδοση Δικαιωμάτων...30 Εικόνα 5: Joomla! Διαχειριση Περιεχομένου...31 Εικόνα 6: Joomla! Extensions Management...31 Εικόνα 7: drupal site...33 Εικόνα 8: drupal core -πυρηνας του drupal...35 Εικόνα 9: drupal Διαχείριση χρηστών Εικόνα 10: drupal Διαχείριση Επεκτασιμότητας...37 Εικόνα 11 : Front End WordPress Site Εικόνα 12: WordPress Dashboard Εικόνα 13: WordPress Διαχείριση χρηστών...41 Εικόνα 14: Φόρμα εισόδου χρήστη Εικόνα 15:Μπάρα ρυθμίσεων στον πίνακα ελέγχου...62 Εικόνα 16:Κυριότερες λειτουργίες του Joomla...62 Εικόνα 17: Βοηθητική λιστα Εικόνα 18:Γενικές ρυθμίσεις Εικόνα 19:Μπάρα ρυθμίσεων Εικόνα 20:Μύνημα αποδοχής των ρυθμίσεων...65 Εικόνα 21 :φόρμα αναζήτησης Εικόνα 22:Τμήματα του ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ Εικόνα 23: Τμήματα του ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ (μέσα απο το Joomla) Εικόνα 24:ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ...77 Εικόνα 25:Υπερσύνδεσμοι του τμήματος Διαχείρισης Πληροφοριών Εικόνα 26:Σύνδεσμος ΣΠΟΥΔΕΣ Εικόνα 27:Σύνδεσμος ΣΠΟΥΔΕΣ (μέσα απο το Joomla)...78 Εικόνα 28:Επαγγελματικά δικαιώματα Εικόνα 29: Επαγγελματικά δικαιώματα (μέσα απο το Joomla) Εικόνα 30:Προσωπικό του Τμήματος Διαχείρισης Πληροφοριών...80 Εικόνα 31 : Προσωπικό του Τμήματος Διαχείρισης Πληροφοριών (μέσα απο το Joomla) Σελ. 7 από 87

8 Εικόνα 32:Πρόγραμμα σπουδών Εικόνα 33: Πρόγραμμα σπουδών (μέσα απο το Joomla) Εικόνα 34:Επικοινωνία Εικόνα 35:Επικοινωνία (μέσα απο το Joomla)...82 Σελ. 8 από 87

9 Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγικές εννοιες Εισαγωγή Αναφέρονται βασικές εισαγωγικές έννοιες σχετικά με το διαδίκτυο όσον αφορά τα πρωτόκολλα επικοινωνίας που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο και μερικές από της πιο γνωστές διαδικτυακές υπηρεσίες που χρησιμοποιούν αυτά τα πρωτόκολλα.ακόμα γίνεται αναφορά στον παγκόσμιο ιστό και στους διακομιστές ιστού και γίνεται διαχωρισμός των ιστοσελίδων σε στατικές και δυναμικές καταλήγοντας να αναφέρουμε εύχρηστους μηχανισμούς ανάπτυξης δυναμικών ιστοσελίδων με συστήματα διαχείρισης περιεχομένου που κατά κύριο λόγο είναι είτε ελεύθερου λογισμικού είτε λογισμικού ανοικτού κώδικα 1.1 Internet-Γενικές Πληροφορίες Το Διαδίκτυο ή Internet όπως είναι η διεθνής ονομασία του που έχει επικρατήσει, είναι ένα επικοινωνιακό δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών, οι οποίοι επικοινωνούν μεταξύ τους χρησιμοποιώντας ένα κοινόπρωτόκολλο επικοινωνίας, το TCP/IP (TrasmissionControlProtocol/InternetProtocol). Το Διαδίκτυο χρησιμοποιεί μεταγωγή πακέτων (packetswitching) και τη στοίβα πρωτοκόλλων TCP/IP.O! χρήστες του Διαδικτύου μπορούν εύκολα και γρήγορα να περιηγηθούν σε μια τεράστια βάση πληροφοριών, να αποστείλουν και να λάβουν αρχεία, να κάνουν χρήση της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας, και γενικά να χρησιμοποιήσουν ένα πλήθος πολυάριθμων υπηρεσιών που έχουν στη διαθεσή τους. Η απαράλλακτη μεταφορά της πληροφορίας σε οποιαδήποτε μορφή είναι αυτή (αρχείο, μύνημα κτλ.), επιτυγχάνεται με τη χρήση ενός κατάλληλου πρωτοκόλλου μεταφοράς (transferprotocol).μερικά από τα πιο γνωστά διαδικτυακά πρωτόκολλα είναι το IP, TCP, το UDP, το DNS, το PPP, το SLIP, το ICMP, το POP3, IMAP, το SMTP, το HTTP, το HTTPS, το SSH, το Telnet, το FTP, το LDAP και το SSL.Μερικές από τις πιο γνωστές Διαδικτυακές υπηρεσίες που χρησιμοποιούν αυτά τα πρωτόκολλα είναι: Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο ( ), Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

10 Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγικές έννοιες Οι ομάδες συζητήσεων (newsgroups), Οι διαμοίραση αρχείων (filesharing), Οί επιφόρτωση αρχείων (filetransfer), Ο Παγκόσμιος Ιστός (WorldWideWeb). 1.2 WorldWideWeb- WWW (Παγκόσμιος Ιστός) Δεν είναι λίγοι αυτοί που νομίζουν ότι οι όροι Διαδίκτυο και Παγκόσμιος Ιστός είναι ταυτόσημοι.η αντίληψη αυτή είναι λανθασμένη, καθώς ο Παγλόσμιος Ιστός (WorldWideWeb ή WWW) αποτελεί μία μόνο εφαρμογή του Intemet.Συγκεκριμένα, ο Παγκόσμιος Ιστός είναι το μέσο για την εύκολη ανάκτησητου τεράστιου όγκου πληροφοριών που διατίθενται μέσω του Διαδικτύου και χρησιμοποιεί ένα από τα πρωτόκολλα του Διαδικτύου, το HypertextTransferProtocol (HTTP). 1.3 Webserver (Διακομιστής Ιστού) Κάθε ιστοσελίδα βρίσκεται με τη μορφή αρχείου σε κάποιον Webserver (διακομιστή ιστού).οι WebServers είναι ειδικοί υπολογιστές με κατάλληλο λογισμικό και δικτυακές συνδέσεις, οι οποίοι επιτρέπουν τη διάθεση των ιστοσελίδων σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο κάθε χρήστης του διαδικτύου που θέλει να δεί μια ιστοσελίδα, τη ζητάει από τον Webserver στον οποίο αυτή βρίσκεται, χρησιμοποιώντας κάποια εφαρμογή Φυλλομετρητή Ιστού (MozilaFirefox, Explorer, Opera κτλ.), και ο διακοιστής Ιστού με τη σειρά του την στέλνει. 1.4 Στατικές & Δυναμικές Ιστοσελίδες Οι ιστοσελίδες χωρίζονται σε στατικές και δυναμικές.οι στατικές, ουσιαστικά ειναι απλα ηλεκτρονικά "εγγραφα" τα οποία ενίοτε, μπορούν να περιέχουν κείμενα, φωτογραφίες, videos, συνδέσμους, αρχεία για download ή κινούμενα γραφικά (animatedgraphics).είναι κατάλληλες κυρίως για την δημιουργία στατικών παρουσιάσεων, όπου δεν υπάρχει συχνά η ανάγκη για Σελ. 10 από 87

11 Πτυχιακή Εργασία του Κρουστάλη Γεωργίου τροποποίηση των περιεχόμενών τους.δηλαδή, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθείμια στατική ιστοσελίδα για την γενική παρουσίαση μίας επιχείρησης και των προιόντων ή υπηρεσιών της. Το κύριο μειονέκτημα τους είναι ότι δεν είναι πρακτική η χρήση τους όταν χρειάζεται το περιεχόμενο της ιστοσελίδας να αλλαζεί συχνά.όταν για παράδειγμα πρέπει να προστίθενται κάποια άρθρα ή προιοντα εστώ και μία φορά την εβδομάδα.αυτό συμβαίνει γιατί για να τροποποιηθεί μια στατική ιστοσελίδα, πρεπεί να γίνουν επεμβάσεις απευθείας πάνω στην ιστοσελίδα, με κάποιο σχετικό πρόγραμμα, μια διαδικασία που χρειάζεται μια σχετική εμπειρία. ΟΙ δυναμικές ιστοσελίδες μπορεί σε πολλές περιπτώσεις, να μην έχουν μεγάλη διαφορά με τις στατικές στην εμφάνιση, όμως οι δυυνατότητές είναι πολύ περισσότερες, καθώς σε αντίθεση με τις στατικές ιστοσελίδες, δεν είναι απλά HTML έγγραφα, αλλά συμπεριλαμβάνουν προγραμματισμό και ουσιαστικά ειναι web εφαρμογές. Συνήθως, οι δυναμικές ιστοσελίδες, χρησιμοποιούν μια ή περισσότερες βάσεις δεδομένων όπως τη MYSQL, όπου αποθηκευτούν πληροφορίες και από όπου αντλούν το περιεχμενό τους.εκεί αποθηκεύονται πληροφορίες πο εισάγει ο πλήρης εξουσιοδοτημένος χρήστης και χειριστής τις ιστοσελίδας, ο administrator, από το backend (administratorarea), αλλά και πληροφορίες που εισάγονται κατά την περιήγηση του χρήστη / επισκέπτη από το fronted (userinterface). Η χρήση των βάσεων δεδομένων, είναιαυτή που επιτρέπει την εύκολη προσθαφαίρεση περιεχομένου στις δυναμικές ιστοσελίδες, καθώς δεν απαιτείται να επεξεργάζεται κανείς καθε φορά την ίδια ιστοσελίδα, αλλά απλά να διαχειρίζεται έμμεσα το περιεχόμενο στην βάση δεδομένων και οι υπόλοιπες διαδικασίες γίνονται αυτοματοποιημένα από τον "μηχανισμο" της ιστοσελίδας. Η κατασκευή δυναμικών ιστοσελίδων είναι προφανώς πιο πολύπλοκη από τις απλές στατικές ιστοσελίδες, και ο βαθμός δυσκολίας τους εξαρτάται φσικά από το είδος της web εφαρμογής.για την εύκολη διαχείριση του περιεχομένου σε μία δυναμικήιστοσελίδα, υπάρχουν εύχρηστοι μηχανισμοί, τα Σελ. 11 από 87

12 Κεφάλαιο 1 - Εισαγωγικές έννοιες ContentManagementSystem (CMS), μέσο των οποίων η προσθαφαίρεση περιεχομένου μπορεί να γίνει ακόμη και από κάποιον αρχάριο. 1.5 Επίλογος Σε αυτό το κεφάλαιο αναφέρθηκαν οι βασικές έννοιες που αφορούν το διαδίκτυο όσον αφορά τα πρωτόκολλα επικοινωνίας που χρησιμοποιεί, και της πιο διαδεδομένες διαδικτυακές υπηρεσίες που χρησιμοποιούνται αυτά. Ακόμα αναφέρθηκαν η υπηρεσίες διαδικτύου του παγκόσμιου ιστού και αφορα στον διακομιστή Ιστού.Διαχωρισμός των ιστοσελίδων σε δυναμικές και στατικές, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τους.καταλήγοντας σε εύχρηστους μηχανισμούς ανάπτυξης δυναμικών σελίδων με συστήματα διαχείρισης περιεχομένου συνήθως ελεύθερου λογισμικού ή λογισμικό ανοικτού κώδικα. Σελ. 12 από 87

13 Κεφάλαιο 2- Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα Εισαγωγή Αναφέρονται οι ορισμοί του ελεύθερου λογισμικού και του λογισμικού ανοικτού κώδικα, οιβασικέςδιαφορές τους, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα τους.τα διάφορα είδη αδειών χρήσης και λειτουργίας που χρησιμοποιούνται στο λογισμικό με σκοπό να καλύψουν στοχευμένα την ανάγκη της αγοράς. 2.1 Εισαγωγικά στοιχείς ΕΛ/ΛΑΚ Το Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ) είναι ένα σημαντικό κίνημα ανάπτυξης και εξέλιξης λογισμικών, το οποίο επηρεάζει και μπορεί να επηρεάσει ακόμα περισσότερο στο μέλλον τις πολιτικές και τεχνολογικές κατευθύνσεις και επιλογές στο χώρο της πληροφορικής, σε παγκόσμιο επίπεδο. Ουσιαστικά το ΕΛ/ΛΑΚ συνιστά ένα μοντέλο ανάπτυξης και χρήσης λογισμικού, κατά το οποίο το παραγόμενο λογισμικό μπορεί να χρησιμοποιείται, να αντιγράφεται και να διανέμεται ελεύθερα, ως έχει ή ύστερα από αλλαγές, χωρίς να χρεώνεται η απόκτηση άδειας χρήσης. Η δυνατότητα αλλαγών και βελτιώσεων στο λογισμικό παρέχεται στον χρήστη μέσω της ελεύθερης διάθεσης του πηγαίου κώδικα μαζί με το λογισμικό. Ο πηγαίος κώδικας του λογισμικού, συνήθως γραμμένος σε γλώσσα προγραμματισμού υψηλού επιπέδου, είναι απολύτως απαραίτητος για να μελετήσει κανείς πλήρως τη λειτουργία του λογισμικού, να μπορεί να το τροποποιεί και να είναι σε θέση να το βελτιώνει. Δεδομένου ότι οι προγραμματιστές έχουν πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα, είναι σε θέση να μελετήσουν και να βελτιώσουν το λογισμικό, όπως και ο αρχικός δημιουργός του. Η ελεύθερη πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα αποτελεί τη βάση της φιλοσοφίας του κινήματος για το Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα. Με βασικό χώρο πρόσβασης στο ΕΛ/ΛΑΚ διεθνώς το Διαδίκτυο Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

14 Κεφάλαιο 2 - Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (Internet) η φιλοσοφία ανάπτυξης ΕΛ/ΛΑΚ έχει κερδίσει σημαντικό έδαφος τα τελευταία χρόνια. Το μοντέλο ανάπτυξης του ΕΛ/ΛΑΚ διαφέρει ριζικά από το μοντέλο ανάπτυξης κλειστού λογισμικού και βασίζεται σε ανοικτά συμμετοχικά πρότυπα ανάπτυξης «peer review», κατά τα πρότυπα ανάπτυξης των επιστημονικών εργασιών στην ακαδημαϊκή κοινότητα, έργα της οποίας αποτελούν τόσο το Διαδίκτυο όσο και το ΕΛ/ΛΑΚ. Συνήθως η ανάπτυξη ΕΛ/ΛΑΚ βασίζεται σε ένα ανοικτό δίκτυο εθελοντών προγραμματιστών, οι οποίοι αναπτύσσουν, διορθώνουν και εξελίσσουν τον κώδικα του λογισμικού παράλληλα. Ο κώδικας εμπλουτίζεται και το λογισμικό δοκιμάζεται από τους χρήστες του οι οποίοι πολύ εύκολα αποκτούν πρόσβαση σε αυτό και με αυτόν τον τρόπο νέες εκδόσεις και διορθώσεις στο ΕΛ/ΛΑΚ είναι δυνατόν να κυκλοφορούν ταχύτατα, χωρίς περιορισμούς και επιλογές που επιβάλλονται από τις πολιτικές προώθησης (marketing) των προϊόντων. Τα τελευταία χρόνια, η ανάπτυξη και η χρήση ΕΛ/ΛΑΚ παρουσιάζει ραγδαίους ρυθμούς αύξησης διεθνώς. Αυτό οφείλεται κατά πρώτο λόγο στη ραγδαία ανάπτυξη του Διαδικτύου και κατά δεύτερο λόγο στην αυξανόμενη υποστήριξη και προώθηση του ΕΛ/ΛΑΚ από επιχειρήσεις, ακαδημαϊκά ιδρύματα και κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 2.2 Ανοικτός Κώδικας και Ελεύθερο Λογισμικό Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα (Open Source Software) καλείται το λογισμικό του οποίου ο πηγαίος κώδικας είναι διαθέσιμος σε όποιον ενδιαφέρεται για αυτόν. Οι όροι διανομής του λογισμικού αυτού πρέπει να πληρούν συγκεκριμένα κριτήρια, τα βασικότερα από τα οποία είναι η ελεύθερη χρήση, αντιγραφή, αναδιανομή και μεταβολή του λογισμικού. Ωστόσο με την πάροδο του χρόνου διαμορφώθηκαν δύο κινήματα: το κίνημα του Ελεύθερου Λογισμικού (ΕΛ) που εκφράζεται από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Free Software Foundation (FSF - και τον Richard Stallman ( και το κίνημα του Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα (ΛΑΚ) που εκφράζεται από τη μη κερδοσκοπική εταιρία Open Source Initiative (OSI - και τον Eric Σελ. 14 από 87

15 Πτυχιακή Εργασία του Κρουστάλη Γεωργίου Raymond ( Τα δύο κινήματα έχουν πολλά κοινά και προωθούν και τα δύο την ελεύθερη διακίνηση του λογισμικού και την πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα και όποιες διαφορές εμφανίζουν είναι κυρίως ιδεολογικές. Σε γενικές γραμμές θα λέγαμε ότι τόσο η μία ιδεολογία όσο και η άλλη, προσπαθούν να προωθήσουν την κοινή γνώση και να δημιουργήσουν τελικά καλύτερο λογισμικό. Η κύρια διαφορά τους είναι ότι ενώ το Ελεύθερο Λογισμικό δίνει έμφαση στην ελευθερία (για μάθηση, προσαρμογή, βελτίωση), το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα δίνει έμφαση στη δημιουργία καλύτερου λογισμικού μέσω της συνεργασίας των προγραμματιστών. Συνεπώς, το ΛΑΚ είναι λιγότερο αυστηρό και πιο φιλικό προς τις εταιρίες που επιθυμούν να αξιοποιήσουν προγράμματα ή αλγορίθμους που υπάρχουν σε έργα ανοικτού κώδικα. Στη συνέχεια με τον όρο ΕΛ/ΛΑΚ θα αναφερόμαστε και στα δύο κινήματα. Παρακάτω περιγράφονται οι ορισμοί και τα βασικά χαρακτηριστικά του Ελεύθερου Λογισμικού και του Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα. Ορισμοί ΕΛ/ΛΑΚ: Ελεύθερο Λογισμικό: σύμφωνα με τον ορισμό του ελεύθερου λογισμικού, όπως περιγράφεται στο FSF ( ο χρήστης είναι ελεύθερος να: χρησιμοποιεί το λογισμικό όπως αυτός επιθυμεί. προσαρμόζει το λογισμικό στις ανάγκες του, βελτιώνοντάς το, διορθώνοντας λάθη και εμπλουτίζοντας τη λειτουργικότητά του. αναδιανέμει (δωρεάν ή επί πληρωμή σε μη προκαθορισμένη τιμή) το λογισμικό σε άλλους χρήστες που θα το χρησιμοποιήσουν, όπως αυτοί κρίνουν. έχει πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα (που αποτελεί προαπαιτούμενο για να ισχύουν όλα τα παραπάνω) Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα: σύμφωνα με τον ορισμό του Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα ( τα βασικά γνωρίσματα που το χαρακτηρίζουν είναι: Σελ. 15 από 87

16 Κεφάλαιο 2 - Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα Ελεύθερη Αναδιανομή. Καθένας μπορεί να αναδιανείμει το λογισμικό ανοικτού κώδικα, δωρεάν ή για κάποιο αντίτιμο (για παράδειγμα, πακεταρισμένο με εγγύηση και υπηρεσίες συντήρησης) Διαθεσιμότητα του πηγαίου κώδικα. Η διανομή του λογισμικού πρέπει να συμπεριλαμβάνει τον πηγαίο κώδικα, και να επιτρέπει την επαναδιανομή του σε πηγαία ή μεταγλωττισμένη μορφή. Τα καινούρια έργα και οι τροποποιήσεις μπορούν να διανεμηθούν κάτω από τους ίδιους όρους της άδειας που συνοδεύει το αρχικό λογισμικό. Καμία διάκριση σε βάρος ατόμων ή ομάδων δεν μπορεί να συμπεριλαμβάνεται στο κείμενο της άδειας χρήσης και διανομής. Καμία διάκριση σε βάρος των πεδίων δράσης του λογισμικού δεν μπορεί να συμπεριλαμβάνεται στο κείμενο της άδειας χρήσης και διανομής (π.χ «Επιχειρήσεις» ή «Εμπόριο»). Διανομή της Άδειας Χρήσης και Διανομής. Τα δικαιώματα που συνοδεύουν το πρόγραμμα πρέπει να αφορούν σε όλους όσους αναδιανέμεται, χωρίς να χρειάζεται να αποκτήσουν επιπρόσθετη άδεια. Η άδεια δεν μπορεί να εξαναγκάζει να συμπεριλαμβάνεται το λογισμικό σε συγκεκριμένο προϊόν ή σε συγκεκριμένο πακέτο διανομής λογισμικού. Εάν το λογισμικό υπάρχει σε ένα συγκεκριμένο πακέτο διανομής λογισμικού κατά τη διανομή του και εάν το λογισμικό αφαιρεθεί από το πακέτο αυτό και χρησιμοποιείται ή διανέμεται με τους όρους της άδειάς του, όλοι όσοι αποκτήσουν το πρόγραμμα θα πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα με εκείνους που έχουν την αρχική διανομή λογισμικού. Η άδεια δεν πρέπει να επηρεάζει άλλο λογισμικό και δεν μπορεί να θέσει περιορισμούς, ώστε να διανέμεται μαζί με άλλο λογισμικό. Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα του ΕΛ/ΛΑΚ Βασικός στόχος του ΕΛ/ΛΑΚ είναι αφενός μεν η δημιουργία όσο το δυνατόν καλύτερου λογισμικού μέσα από τη συνεργασία της κοινότητας των προγραμματιστών για την βελτίωση του κώδικα, αφετέρου δε η βελτίωση της Σελ. 16 από 87

17 Πτυχιακή Εργασία του Κρουστάλη Γεωργίου κοινής διαθέσιμης γνώσης μέσα από τη διαδικασία μελέτης του πηγαίου κώδικα. Συνεπώς η ποιότητα, η ασφάλεια και η αξιοπιστία αποτελούν τρία βασικά πλεονεκτήματα του ΕΛ/ΛΑΚ, μιας και η φιλοσοφία του επιτρέπει τόσο τον ποιοτικό του έλεγχο από πολλούς ανθρώπους που δεν έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους, όσο και την άμεση εξέλιξη του πηγαίου κώδικα. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει στον ίδιο βαθμό σε όλες τις περιπτώσεις. Για παράδειγμα, το ΕΛ/ΛΑΚ υποδομής (δηλαδή αυτό που υλοποιεί λειτουργικά συστήματα, όπως GNU/Linux, και διαφόρων τύπων δικτυακές υπηρεσίες, όπως τον web server Apache) έχει αποδειχθεί πάρα πολύ σταθερό. Αντίθετα, ΕΛ/ΛΑΚ εφαρμογές που απευθύνονται στον τελικό χρήστη είναι πολλές φορές πιο ασταθείς από τις αντίστοιχες αποκλειστικής χρήσης (proprietary) εμπορικές εφαρμογές. Παράλληλα το ΕΛ/ΛΑΚ χρησιμοποιεί ανοικτά πρότυπα και τεχνολογίες οπότε είναι εύκολο να συνεργαστεί με άλλα προγράμματα υποστηρίζοντας έτσι τη διαλειτουργικότητα. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι το γεγονός ότι η χρήση ΕΛ/ΛΑΚ δεν δημιουργεί εξαρτήσεις από κάποια συγκεκριμένη εταιρεία, ενώ συγχρόνως το ΕΛ/ΛΑΚ λογισμικό έχει μηδενικό ή πολύ χαμηλό κόστος απόκτησης. Τέλος, ένα άλλο θετικό στοιχείο είναι η προσαρμοστικότητα και η ευελιξία που προσφέρει το ΕΛ/ΛΑΚ επιτρέποντας σε όσους έχουν τις τεχνικές γνώσεις και τη διάθεση να μελετήσουν τον πηγαίο κώδικα, να μάθουν πως λειτουργεί και ενδεχομένως να τον τροποποιήσουν ώστε να ταιριάζει περισσότερο στις ανάγκες τους. Από την άλλη μεριά, το επίπεδο της τεκμηρίωσης και της υποστήριξης δεν είναι πάντοτε αποδεκτό. Σε αντιστοιχία με τα προαναφερθέντα πλεονεκτήματα της ποιότητας και αξιοπιστίας, τα ΕΛ/ΛΑΚ προϊόντα λογισμικού που προσφέρουν υψηλής ποιότητας τεκμηρίωση και υποστήριξη είναι, κατά κανόνα εκείνα που υλοποιούν λειτουργικά συστήματα και διάφορες δικτυακές υπηρεσίες (GNU/Linux, Apache κλπ). Επιπλέον, ένα πρόβλημα που συναντάται συχνά είναι η έλλειψη εξασφάλισης ανάπτυξης μιας και ένα ΕΛ/ΛΑΚ λογισμικό αν και μπορεί να στηρίζεται σε μία πολύ καλή ιδέα, συνήθως δεν είναι αρκετά καλό στις πρώτες εκδόσεις του και δεν βελτιώνεται αισθητά έως ότου γίνει αρκετά δημοφιλές ώστε να διατεθούν αρκετοί πόροι για την ανάπτυξή του. Τέλος η ανεπαρκής διαφήμιση και η έλλειψη οργανωμένων καταλόγων ποιοτικής αξιολόγησης και θεματικής παρουσίασης Σελ. 17 από 87

18 Κεφάλαιο 2 - Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα ΕΛ/ΛΑΚ προγραμμάτων αποτελούν τροχοπέδη στην πορεία διάδοσης του ΕΛ/ΛΑΚ. 2.3 Άδειες χρήσης ΕΛ/ΛΑΚ Οι όροι ''Ελεύθερο Λογισμικό ή ''Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα δεν είναι αρκετά σαφείς, ώστε να καθορίσουν επαρκώς τον τρόπο χρήσης του λογισμικού. Για το λόγο αυτό δημιουργήθηκαν ειδικές άδειες, όπου περιγράφονται λεπτομερώς οι όροι και τα δικαιώματα χρήσης. Κοινό χαρακτηριστικό των αδειών είναι η διασφάλιση των πνευματικών δικαιωμάτων του προγραμματιστή. Για να εκτιμηθεί καλύτερα η φύση αυτών των αδειών, είναι χρήσιμο να φανταστούμε τις άδειες λογισμικού ως μια επέκταση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Στη συνέχεια αναφέρονται σύντομα οι πιο διαδεδομένες άδειες χρήσης και διανομής ΕΛ/ΛΑΚ. Άδειαχρήσης GPL (GNU Public License) Η άδεια χρήσης GPL ( είναι η πιο γνωστή και ευρέως χρησιμοποιούμενη άδεια Ελεύθερου Λογισμικού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το GNU Project και ο πυρήνας Linux. H άδεια χρήσης GPL δημιουργήθηκε από τον Richard Stallman και αντιπροσωπεύει την φιλοσοφία του Free Software Foundation. Δεν υπάρχει κανένας περιορισμός στην αντιγραφή και την διανομή, αλλά υπάρχουν μερικοί όροι που πρέπει να τηρούνται όπως: > Ο πηγαίος κώδικας πρέπει να είναι εύκολα προσβάσιμος από το χρήστη. > Η άδεια GPL πρέπει να διανέμεται μαζί με το λογισμικό. > Οι τροποποιήσεις επιτρέπονται εφ' όσον δηλώνεται τι αλλαγή έχει γίνει, πότε και από ποιους. > Οι παραγώμενες από το λογισμικό εργασίες (π.χ. τροποποιήσεις) επιτρέπονται, αλλά πρέπει να δημοσιευθούν πάλι υπό την άδεια GPL. Ο τελευταίος από τους παραπάνω όρους καθιστά σε μερικές περιπτώσεις την άδεια GPL ως ένα βαθμό μη φιλική στον επιχειρηματικό κόσμο, καθώς μια επιχείρηση θα πρέπει να αποκαλύπτει τον πηγαίο κώδικά της εάν έχει Σελ. 18 από 87

19 Πτυχιακή Εργασία του Κρουστάλη Γεωργίου χρησιμοποιήσει μέρη λογισμικού υπό την άδεια GPL για την ανάπτυξή του. Η άδεια GPL έχει αποδειχθεί ως μια ισχυρή δύναμη σε όλη την πρόσφατη ιστορία εξέλιξης της ανάπτυξης λογισμικού, καθώς, βασιζόμενη σε μια αντιστροφή των συνηθισμένων όρων δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, αποτέλεσε το νομικό στήριγμα για παραγωγή Ελεύθερου Λογισμικού / Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα. Άδειαχρήσης LGPL (Lesser ή Library General Public License) Επειδή η GPL είναι υπό περίπτωση περιοριστική για εμπορική χρήση, το FSF (Ίδρυμα Ελεύθερου Λογισμικού) ανέπτυξε την άδεια LGPL ( Αυτή επιτρέπει στο κλειστό λογισμικό να χρησιμοποιήσει βιβλιοθήκες ελεύθερου λογισμικού, χωρίς τον όρο επαναδιανομής του παραγόμενου αποτελέσματος που επιβάλλεται από τη GPL. Το πρώτο λογισμικό που εκδόθηκε κάτω από το LGPL ήταν βιβλιοθήκες του GNU Project. Άδεια χρήσης BSD Η άδεια BSD ( αφορά λογισμικό που αναπτύχθηκε αρχικά στο πανεπιστήμιο Berkeley στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Είναι μια από τις πιο «ελεύθερες» άδειες, μιας και επιτρέπει την ανάγνωση, την τροποποίηση και την αναδημοσίευση του προγράμματος υπό οποιαδήποτε άδεια, με ή χωρίς τον πηγαίο κώδικα, σε εμπορικά ή μη εμπορικά πακέτα. Επιπλέον, υπάρχουν τροποποιήσεις της άδειας, που αφορούν όμως μόνο το θέμα της χρήσης του ονόματος του αρχικού συγγραφέα για διαφημιστικούς σκοπούς. Παράδειγμα προγραμμάτων που τη χρησιμοποιούν είναι όλα τα είδη λειτουργικού BSD (freebsd, netbsd, openbsd). Ως αποτέλεσμα της ελευθερίας που δίνει η άδεια BSD για χρήση κώδικα ελεύθερων προγραμμάτων σε κλειστά προγράμματα, πολλά κλειστά λειτουργικά συστήματα έχουν κομμάτια βασισμένα στο BSD (π.χ. μέρος του network API στα Ms Windows 2000). Άδεια χρήσης Apache Σελ. 19 από 87

20 Κεφάλαιο 2 - Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα Δημιουργήθηκε από το Apache Foundation και είναι η άδεια υπό την οποία διανέμεται ο εξυπηρετητής HTTP Apache. Είναι μια πολύ αναλυτικά διατυπωμένη άδεια ( που ενώ επιτρέπει την αναδιανομή και τροποποίηση του λογισμικού, απαιτεί αυτή να γίνεται υπό την ίδια άδεια, να δείχνονται αναλυτικά ποια αρχεία του πηγαίου κώδικα πείραξε ο χρήστης και απαγορεύει τη χρήση υλικού που σχετίζεται με πατέντες λογισμικού, καθώς και τη χρήση ονομάτων και συμβόλων του αρχικού συγγραφέα για διαφημιστικούς σκοπούς. Τέλος, απαλλάσσει το δημιουργό από κάθε ευθύνη σχετική με τη χρήση του προγράμματος. Εκτός από τον Apache, την άδεια χρησιμοποιούν πολλά προγράμματα που σχετίζονται με αυτόν, όπως ο Tomcat. Άλλες άδειες χρήσης: ΜΙΤ, MPL, IBM και SUN Public Licenses H άδεια MIT ( επιτρέπει την τροποποίηση και την αναδιανομή του προγράμματος με οποιονδήποτε τρόπο, υπό οποιαδήποτε άδεια, για οποιονδήποτε σκοπό. Το πιο γνωστό πρόγραμμα που τη χρησιμοποιεί είναι ο X Window System (X11) που χρησιμοποιείται για το παραθυρικό περιβάλλον στις περισσότερες διανομές Linux, και γι' αυτό η άδεια αυτή ονομάζεται πολλές φορές και X License ή X11 License. Η MPL ( είναι η άδεια με την οποία εξέδωσε η Netscape τον πηγαίο κώδικα του Mozilla Browser. Η βασική διαφορά της από την άδεια GPL συνίσταται στο ότι το λογισμικό υπό την MPL μπορεί να ενσωματωθεί σε προϊόντα κλειστού λογισμικού. Επομένως, τα βασικά στοιχεία της MPL είναι παρόμοια με την LGPL. Παρόμοια είναι εκείνη της ΙΒΜ καθώς και η δημόσια άδεια της SUN. Όλες αυτές οι άδειες είναι εγκεκριμένες από το Open Source Initiative. Άδειες χρήσης Creative Commons Το ίδρυμα Creative Commons (CC) ( που δημιουργήθηκε στις Η.Π.Α. το 2001 από τον Lawrence Lessig, ανέπτυξε νομικά και τεχνολογικά την ιδέα των ανοικτών αδειών χρήσης και άλλων Σελ. 20 από 87

21 Πτυχιακή Εργασία του Κρουστάλη Γεωργίου προϊόντων εκτός του λογισμικού, όπως φωτογραφιών, μουσικών, λογοτεχνικών και άλλων καλλιτεχνικών έργων, και συγγενικών δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (όπως η εκτέλεση μουσικής ή το ανέβασμα θεατρικών παραστάσεων). Τα βασικά δομικά χαρακτηριστικά των αδειών Creative Commons είναι εμπνευσμένα από την General Public License που αποτελεί και το βασικό νομικό μόρφωμα στο οποίο στηρίζεται η παραγωγή και διάθεση του ελεύθερου λογισμικού. Μολονότι διαφορετικές ως προς το αντικείμενο στο οποίο εφαρμόζονται τόσο οι άδειες Creative Commons όσο και η General Public License ή άλλες άδειες Ελεύθερου Λογισμικού/Ανοιχτού Κώδικα, έχουν κοινά βασικά νομικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον και οι δύο κατηγορίες αδειών αποσκοπούν στη διατήρηση και εμπλουτισμό του υλικού που είναι ελεύθερο για δημόσια χρήση χωρίς να στερούν το δημιουργό από την πιθανή του εμπορική εκμετάλλευση μέσα από την παράλληλη χρήση άλλων συμβατικών μορφωμάτων. Οι άδειες Creative Commons δίνουν την ευχέρεια στον παραγωγό να υποδεικνύει τα δικαιώματα χρήσης του έργου του, όπως την εξουσία εγγραφής και αναπαραγωγής, την εξουσία δημιουργίας παράγωγων έργων ή χρήσης μερών του έργου, την εξουσία διανομής καθώς και την εξουσία οικονομικής εκμετάλλευσης. Οι άδειες Creative Commons επισυνάπτονται στο έργο και εξουσιοδοτούν οποιονδήποτε έρχεται σε επαφή με αυτό να το χρησιμοποιήσει σύμφωνα με τους όρους της άδειας. Κάθε άδεια Creative Commons απαρτίζεται από τρία μέρη: το εισαγωγικό μέρος (Commons Deed), το νομικό μέρος (Legal Code), και το τεχνολογικό μέρος (meta-data). Για τη δημοσίευση ενός έργου υπό άδεια Creative Commons, δεν απαιτείται έγγραφος τύπος, αλλά αρκεί ο δημιουργός να επιλέξει την άδεια που επιθυμεί από το δικτυακό τόπο Creative Commons ( αφού πρώτα αποφασίσει ποια δικαιώματα επιθυμεί να παραχωρήσει στο κοινό, και να προσαρτήσει τη σχετική ειδοποίηση στο έργο του. Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι στόχος του Ελληνικού Creative Commons ( είναι να παρουσιάσει μία συγκριτική μελέτη ανάμεσα στην General Public License και στις άδειες των Creative Commons σε σχέση με το Ελληνικό νομικό πλαίσιο σχετικό με την Πνευματική Ιδιοκτησία. Σελ. 21 από 87