ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΓΕΙΑΣ

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΝΤΙΝΑ ΓΕΩΡΓΙΑ Α.Μ 371 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΓΚΟΥΜΑΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

2 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1.2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 1.3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ 1.4 ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 1.5 ΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΥΓΕΙΑΣ 1.6 ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 2.2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝ ΕΝΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2.4 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 2.5 ΤΥΠΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΟΣΟΛΗΨΙΩΝ (TRANSACTION PROCESSING SYSTENS - TPS) ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (KNOWLEDGE WORK SYSTEMS - KWS) ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ (OFFICE AUTOMATION SYSTEMS - OAS ) ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ (MANAGEMENT INFORMATION SYSTEMS - MIS) ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (DECISION SUPPORT SYSTEMS - DSS) 2.6 ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΕΡΓΟΥ Ο ΗΜΙΔΟΜΗΜΕΝΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ Ο ΔΟΜΗΜΕΝΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ 2.7 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑΣ ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ 2

3 2.7.3 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ 2.8 ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 2.9 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΣΤΑΤΙΚΩΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΥΡΙΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΩΝ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ 2.10 ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΣΧΕΣΙΑΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ 3.1 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΒΑΣΕΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ (DBMS) 3.2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΙΑΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΧΕΣΙΑΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ 3.3 ΟΝΤΟΤΗΤΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ 3.4 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΒΑΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Ή ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΟΝΤΟΤΗΤΩΝ ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ 4.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΓΕΙΑΣ 4.2 ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΒΑΣΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥΣ 4.3 ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΠΡΟΤΥΠΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΠΡΟΤΥΠΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΘΕΩΡΟΥΝΤΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΣΕ ΕΝΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΥΓΕΙΑΣ 4.4 ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΔΙΑΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΔΙΑΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΠΡΟΤΥΠΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ 3

4 4.5 Η ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΣ 4.6 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΥΠΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΕΝΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ (ΠΣΝ) ΡΑΝΤΕΒΟΥ ΑΣΘΕΝΩΝ POCKETBIZ MEDICAL: ΕΝΑ ΝΕΟ ΠΡΟΪΟΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΩΝ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΩΝ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΝΟΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΟΥ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 4.7 ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΑΣΘΕΝΗ ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΦΑΚΕΛΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΧΡΗΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΦΑΚΕΛΟΥ 4.8 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ (MEDILAB) 4.9 ΙΑΤΡΙΚΑ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ 4.10 ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗ ΤΗΛΕΫΓΕΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΛΕΫΓΕΙΑΣ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ ΠΡΩΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΪΑΤΡΙΚΗΣ 4.11 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ Ε.Κ.Α.Β ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ 4.12 ΤΟ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΘΗΚΗΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΙ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ Η ΘΕΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΗΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑΚΗΣ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Η χρήση της πληροφορικής και των νέων τεχνολογιών στο χώρο της υγείας παρέχει μια σειρά από σημαντικά οφέλη, τόσο για την καλύτερη εξυπηρέτηση των ασθενών, όσο και για τη διευκόλυνση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού. Παρά το γεγονός ότι η ηλεκτρονική ιατρική δεν είναι ακόμη ευρέως διαδεδομένη σε διεθνές επίπεδο, παρατηρείται σημαντική κινητικότητα στους τομείς της έρευνας και ανάπτυξης στον εν λόγω κλάδο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδεικνύει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στο χώρο αυτό, χρηματοδοτώντας μια σειρά από φιλόδοξα ερευνητικά προγράμματα, που έχουν ως στόχο να καταστήσουν αυτή τη νέα μορφή ιατρικής πραγματικότητα στην καθημερινή ζωή εκατομμυρίων Ευρωπαίων. Στο πλαίσιο αυτών των προγραμμάτων υπάρχει αξιόλογη Ελληνική συμμετοχή μέσω της εταιρίας δημιουργίας λογισμικού και ανάπτυξης και υλοποίησης ολοκληρωμένων λύσεων πληροφορικής και παροχής συμβούλου του Ομίλου ALTEC, DATAMED. Η αδυναμία των Ελληνικών εταιριών να ενταχθούν σε χρηματοδοτούμενα προγράμματα υψηλής τεχνολογίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα στο πλαίσιο της γενικότερης έρευνας του τομέα, έχει οδηγήσει την Ελληνική τεχνογνωσία σε υστέρηση σε σχέση με αντίστοιχες εταιρίες του εξωτερικού. Παρόλα αυτά ο όμιλος ALTEC δραστηριοποιείται όλο και πιο ενεργά με έρευνες σε προγράμματα τα οποία χρηματοδοτεί η ΕΕ και σήμερα η επιτυχία του στον τομέα αυτόν θεωρείται εντυπωσιακή. Η συμμετοχή σε τέτοιου είδους προγράμματα καθώς και η δυνατότητα παρέμβασης σε θέματα υψηλής τεχνολογίας συμβάλουν ουσιαστικά στη συμμετοχή της χώρας στην Κοινωνία της Πληροφορίας, όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Είναι απαραίτητο να ενταχθούν και άλλοι Ελληνικοί Όμιλοι σε αντίστοιχου εύρους διαδικασίες, ώστε η χώρα να συμμετέχει ενεργά μέσα από παραγωγικούς φορείς στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού τεχνολογικού γίγνεσθαι. 5

6 Η συμμετοχή σε ανάλογα ερευνητικά προγράμματα έχει ζωτική σημασία για την εξέλιξη του τομέα της υγείας στη χώρα μας, καθώς αυτά στοχεύουν στην παραγωγή συγκεκριμένων προϊόντων και υπηρεσιών. Τα προγράμματα αυτά δεν έχουν ως στόχο απλά να αυξήσουν τις επιστημονικές γνώσεις των συμμετεχόντων ή να διευρύνουν την έννοια της γνώσης σε ακαδημαϊκό επίπεδο, αλλά και την παραγωγή νέων προϊόντων που θα βελτιώσουν το επίπεδο ζωής των πολιτών. Αυτό που καθιστά ξεχωριστά αυτά τα προγράμματα είναι το γεγονός ότι εντάσσουν την παραγωγή μέσα στην έρευνα καθιστώντας τα αποτελέσματά της άμεσα εκμεταλλεύσιμα για χάρη του χρήστη. 6

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Τα τελευταία χρόνια, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την έννοια και το περιεχόμενο της υγείας του πολίτη έχει αλλάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό. Το γεγονός αυτό οφείλεται στη επανάσταση που συντελείται στο χώρο της τεχνολογίας των υπολογιστών, η οποία εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς, καθώς και η δικτύωσή τους. Η εισαγωγή των σύγχρονων τεχνολογιών της επιστήμης της Πληροφορικής στο χώρο της υγείας συμβάλλει στην διαμόρφωση ανοιχτών κέντρων παροχής υγειονομικής φροντίδας. Η εφαρμογή αυτή της Πληροφορικής μπορεί να καλύψει διάφορους τομείς και δραστηριότητες, όπως για παράδειγμα: Διοίκηση και διαχείριση των υγειονομικών υπηρεσιών. Διαγνωστικά συστήματα. Επεξεργασία, διαχείριση και μεταφορά ιατρικής εικόνας και άλλων σημάτων βιολογικής φύσεως. Αποθήκευση, ανάκτηση και μετάδοση ιατρικών και νοσηλευτικών πληροφοριών πάσης φύσεως. Έρευνα στον τομέα της υγείας. Η βάση της επιστήμης της Πληροφορικής της Υγείας, μπορούμε να πούμε ότι συνίσταται στης ύπαρξη ενός τεράστιου όγκου πληροφοριών οι οποίες προκύπτουν από την εισαγωγή της τεχνολογίας των υπολογιστών και της δικτύωσής τους στο χώρο της υγείας. Οι πληροφορίες αυτές διοχετεύονται στο χώρο της υγείας, όπου ακολουθεί η διαχείρισή τους τόσο με τη χρήση υπολογιστών όσο και με άλλους μεθόδους κωδικοποίησης και ανάλυσης. 7

8 1.2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Το πεδίο της πληροφορικής της υγείας έχει να κάνει με τη χρήση, την επεξεργασία, τη διαχείριση της πληροφορίας στην υγειονομική φροντίδα. Αν θέλαμε να δώσουμε έναν πολύ γενικό ορισμό για την επιστήμη αυτή, λαμβάνοντας υπόψη τον ορισμό της Πληροφορικής, θα ήταν ο εξής: Η Πληροφορική της υγείας είναι μια επιστήμη, η οποία διαχειρίζεται, επεξεργάζεται, ανακτά έναν τεράστιο και συνεχώς αυξανόμενο όγκο πληροφοριών που αφορούν το χώρο της Υγείας. Αυτό γίνεται με τη βοήθεια κάποιου μηχανικού συστήματος γι αυτό άλλωστε λέγεται και Πληροφορική της Υγείας ή και Ιατρική Πληροφορική. Η επιστήμη αυτή, προκύπτει από τη συνεργασία των εφαρμογών των επιστημών των υπολογιστών, της πληροφορικής, των γνωστικών επιστημών, της διοίκησης επιχειρήσεων και άλλων, οι οποίες έχουν σκοπό κυρίως της απόκτηση, την αποθήκευση και τη χρήση της πληροφορίας στο χώρο της Υγείας. Ένας άλλος όρος που χρησιμοποιείται για την εν λόγω επιστήμη, είναι η Βιοϊατρική Πληροφορική. Αξίζει να αναφέρουμε πως η εφαρμογή της Πληροφορικής στον τομέα της Υγείας διαφέρει από την εφαρμογή της σε άλλους κλάδους - επιστήμες όπως για παράδειγμα της φυσικής, των μαθηματικών. Αυτό οφείλεται στο ότι η επιστήμη της Υγείας σχετίζεται με διαδικασίες πολύ μεγάλης πολυπλοκότητας, όπου αναλύονται, περιγράφονται, καταγράφονται τα χαρακτηριστικά, οι ιδιότητες, οι λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού. Σε αυτά μπορούμε να συμπεριλάβουμε και την ανθρώπινη αντίληψη, συμπεριφορά, αυτοσυνείδηση. Λόγω της σημαντικότητάς τους, όλα τα παραπάνω αναδεικνύουν σύνθετα προβλήματα στα οποία είναι δύσκολο να εφαρμοσθούν αλγόριθμοι, η συμβατική λογική ή τα λογισμικά πακέτα τα οποία εφαρμόζονται σε άλλες βασικές επιστήμες [2,6]. Η Πληροφορική της Υγείας Βιοϊατρική Πληροφορική, αφορά διάφορους κλάδους εξειδικευμένους τομείς της υγείας. Έτσι διαχωρίζεται σε: Βιοπληροφορική, η οποία σχετίζεται με κύτταρα και βιομόρια, Ιατρική Πληροφορική, η οποία ασχολείται με τους ανθρώπους ασθενείς, Πληροφορική των απεικονίσεων, ένας πιο εξειδικευμένος όρος που αφορά τα ανθρώπινα όργανα, και 8

9 Πληροφορική της Δημόσιας Υγείας, που έχει να κάνει με τους ανθρώπινους πληθυσμούς. 1.3 ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΗΣ. Είναι εμφανές πως η εξέλιξη της επιστήμης την οποία μελετάμε συνδέεται άμεσα με την εξέλιξη των υπολογιστών. Επομένως είναι συνυφασμένη με την πορεία των υπολογιστών και των τρόπων δικτύωσής τους. Εκτός αυτού, εξαρτάται και από την πρόοδο άλλων επιστημών όπως της Βιοϊατρικής τεχνολογίας, της επιστήμης των γνωστικών λειτουργιών και της οργάνωσης και Διοίκησης των επιχειρήσεων. Ενδεικτικά και πολύ σύντομα μπορούμε να περιγράψουμε πέντε περιόδους εξέλιξης της επιστήμης της Πληροφορικής της Υγείας: Περίοδος 1η ( ) Κατά τη διάρκεια της πρώτης αυτής περιόδου άρχισαν να θέτονται οι βάσεις. Πρώτα δημιουργήθηκε στη Γερμανία κάποια επαγγελματική οργάνωση για την Πληροφορική. Περίοδος 2η ( ) Εδώ αναπτύχθηκαν τα πρώτα πληροφοριακά συστήματα στα νοσοκομεία και ιατρεία, συγκεκριμένα σε νοσοκομείο της Καλιφόρνιας. Εμφανίστηκαν κάποια νέα συστήματα διάγνωσης βασισμένα σε κάποιο θεώρημα που είναι μια ποσοτική μέθοδος για τον υπολογισμό της πιθανότητας παρουσίας μιας ασθένειας. Κατά τα έτη αυτά εκτελέστηκαν οι πρώτες έρευνες για εφαρμογή των υπολογιστών σε κλινικές πρακτικές και ειδικότερα στη διάγνωση καρδιοπαθειών. Ακόμη εμφανίστηκε το σύστημα καταλόγων MEDLINE, στο οποίο καταγράφονται με ηλεκτρονική μορφή τα αποτελέσματα ιατρικών ερευνών και σήμερα έχουν φτάσει τα 13 εκατομμύρια αναφορές. Τέλος, περιγράφονται τρόποι με τους οποίους οι υπολογιστές χρησιμοποιούνται στην ιατρική διάγνωση και θεραπεία Περίοδος 3 η ( ) 9

10 Εμφανίζονται για πρώτη φορά στο εμπόριο κλινικά πληροφοριακά συστήματα όπως αυτά των ηλεκτρονικών ιατρικών φακέλων, και εφαρμόζονται θεωρίες λήψεως των ιατρικών αποφάσεων. Εκτός αυτών εμφανίζονται πρότυπα για την τυποποίηση και κωδικοποίηση ιατρικών πληροφοριών π.χ το πρότυπο Digital Imaging and Communications in Medicine, το οποίο είναι εξειδικευμένο για εικόνες. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών η Ιατρική Πληροφορική διαμορφώθηκε πλέον σαν αυτόνομος Βιοϊατρικός κλάδος και διαμορφώθηκαν προγράμματα εκπαίδευσης του κλάδου. Το σημαντικότερο είναι η εμφάνιση της τεχνικής και των δικτύων BAYES στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Αμερική. Τα δίκτυα αυτά είναι τρόποι διαχείρισης αβέβαιων δεδομένων για την πιθανότητα της παρουσίας μιας ασθένειας με βάση το θεώρημα BAYES. Περίοδος 4 η (1980- μέχρι και σήμερα) Τα τελευταία αυτά έτη συντελείται μια εκρηκτική ανάπτυξη των εφαρμογών του Διαδικτύου καθώς και της Τηλεϋγείας και της Τηλεϊατρικής. Μέσω του Διαδικτύου αυξήθηκε έντονα η χρήση της εικονικής πραγματικότητας (Virtual Reality) στο χώρο της Υγείας. Πλέον ο όρος Πληροφορική της Υγείας χρησιμοποιείται σε χώρες όπως και τη δική μας δηλαδή όχι μόνο στην Αμερική[2]. 10

11 1.4 ΟΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Η επιστήμη την οποία μελετάμε, έχει εφαρμογές σε όλους τους κλάδους της Υγείας όπως την Διοίκηση, την πρακτική άσκηση, την εκπαίδευση και την έρευνα. Οι θεράποντες της Υγείας (γιατροί, νοσηλευτές) μπορούν πλέον να προσφέρουν πολλά περισσότερα στους ασθενείς διότι ο αυτοματισμός και οι υπολογιστές είναι σε θέση να προσφέρουν αμέτρητες λύσεις σε προβλήματα υγείας και υγειονομικής φροντίδας. Έτσι και αυτοί μπορούν να εργάζονται πιο αποτελεσματικά και μεθοδικά, να προμηθεύονται τις απαραίτητες για τον ασθενή πληροφορίες με γοργούς ρυθμούς και τα δεδομένα υγείας επίσης. Στη συνέχεια της εργασίας θα κατηγοριοποιήσουμε τις βασικές εφαρμογές της επιστήμης αυτής με τη βοήθεια της οποίας έχουμε επωφεληθεί σε πολύ σημαντικό βαθμό. Έτσι αυτές είναι: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΦΑΚΕΛΟΥ: Ο ηλεκτρονικός ιατρικός φάκελος ενός ασθενή επιτρέπει στους θεράποντες ιατρούς νοσηλευτές να διαχειρίζονται και να διατηρούν τα στοιχεία των ασθενών δηλ. τα λεγόμενα δεδομένα υγείας τα οποία θα περιγράψουμε παρακάτω. Ακόμη στους φακέλους αυτούς βρίσκονται τα εργαστηριακά αποτελέσματα των ασθενών, κάποιες ιατρικές εντολές, δεδομένα φροντίδας, αρχεία εικόνων καθώς και δημογραφικά και διαχειριστικά δεδομένα στα οποία έχουν πρόσβαση οι γιατροί. Επιπλέον, παρέχει τη δυνατότητα διασύνδεσης με εφαρμογές μετάδοσης δεδομένων. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ: Αυτού του είδους οι εφαρμογές είναι απαραίτητο να συμπεριλαμβάνουν σε ένα λογισμικό κάποιες ενότητες στις οποίες θα περιγράφονται οι προδιαγραφές ενός περιβάλλοντος ιατρείου, νοσοκομείου ή διαγνωστικού κέντρου. Εδώ μπορούμε να περιγράψουμε τις βασικές ενότητες λογισμικού για τις προδιαγραφές αυτές: - Διαχείριση των στοιχείων των ασθενών και παρακολούθηση του ιστορικού της υγείας του καθενός. Για παράδειγμα ιατρικές εξετάσεις, χειρουργικές επεμβάσεις, διαγνώσεις, εισαγωγή ιστορικού και ακτινογραφιών που αφορούν τον καθένα. - Διαχείριση του ραντεβού των ασθενών. 11

12 - Παραγωγή κάποιων στατιστικών στοιχείων τα οποία θα είναι χρήσιμα για τη διεκπεραίωση στατιστικών μελετών. - Αυτοματισμός γραφείου, με τη βοήθεια του οποίου οι θεράποντες είναι σε θέση να επεξεργάζονται κείμενα, πίνακες, εικόνες και το λογισμικό χρήσεως του Διαδικτύου. - Διαχείριση των υλικών, η οποία αποσκοπεί στο να ταξινομούνται τα υλικά κατά αποθήκες, κατηγορίες, να υπάρχουν καρτέλες ειδών, τμημάτων και προμηθευτών, να ελέγχεται το όριο ασφάλειας υλικών στις αποθήκες και να γίνονται αυτόματα οι παραγγελίες σε προμηθευτές. Έτσι θα διευκολύνονται όλες οι διαδικασίες. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΣΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ: Όσον αφορά αυτού του είδους τις εφαρμογές, χρησιμοποιούνται ευρέως για την παραγωγή και διάθεση παραστατικών τα οποία σχετίζονται και αφορούν το κόστος παροχής υπηρεσιών υγείας, και την αποπληρωμή τους. Με τη βοήθεια αυτών, υπάρχει οικονομική παρακολούθηση των μονάδων παροχής υπηρεσιών υγείας. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ: Η υποστήριξη εδώ επιτυγχάνεται με τα υπολογιστικά συστήματα τα οποία συνδέονται με ιατρικές συσκευές και έχουν τη δυνατότητα να μετατρέπουν σε αρχεία τις μετρήσεις των συσκευών μέσω βέβαια του κατάλληλου λογισμικού. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΦΑΡΜΑΚΕΙΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΦΑΡΜΑΚΩΝ: Τέτοιες εφαρμογές αφορούν τη διαχείριση φαρμάκων δηλαδή την αγορά, την αποθήκευση, τη χορήγηση, την πώληση κ.λ.π. ή τη δημιουργία ηλεκρονικού καταλόγου φαρμάκων αντίστοιχα. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΟΔΟΝΤΟΤΕΧΝΙΑΣ: Στον τομέα αυτό τα υπολογιστικά συστήματα χρησιμοποιούνται με πάρα πολλούς τρόπους. Δηλαδή οι εφαρμογές χρησιμεύουν όχι μόνο στην υποστήριξη λειτουργιών διαχείρισης του εξοπλισμού, των πελατών ή των προμηθευτών αλλά και για την ορθοδοντική αποκατάσταση και τη δημιουργία προπλασμάτων με εμφυτεύματα. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΦΥΣΙΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΩΝ: 12

13 Αυτές αφορούν τη διαχείριση των στοιχείων των ασθενών, των ραντεβού τους, του ιστορικού τους. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ: Το λογισμικό των εφαρμογών αυτών υποστηρίζει το έργο του νοσηλευτικού προσωπικού. Στην ουσία αποτελεί ένα υποσύνολο πληροφοριακού συστήματος νοσοκομείου. Βασικός στόχος ενός τέτοιου λογισμικού είναι να δημιουργήσει ένα αυτοματοποιημένο νοσηλευτικό μοντέλο για το κάθε ασθενή για την παροχή νοσηλευτικής φροντίδας σε συνδυασμό πάντα με τους νοσηλευτικούς στόχους και τις αναγκαίες νοσηλευτικές παρεμβάσεις που πρέπει να γίνουν. Αν θέλουμε να περιγράψουμε πιο γενικά την εφαρμογή της Πληροφορικής Υγείας στην Νοσηλευτική, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι περιλαμβάνει την ανάλυση, την μοντελοποίηση και την τυποποίηση του τρόπου με τον οποίο το νοσηλευτικό προσωπικό - συλλέγει και επεξεργάζεται τα δεδομένα που αφορούν την υγεία - τα χρησιμοποιεί ώστε να βγάλει συμπεράσματα, πληροφορίες, γνώσεις - λαμβάνει τις καταλληλότερες νοσηλευτικές αποφάσεις για την ποιοτική φροντίδα του ασθενή. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ: Τα υπολογιστικά συστήματα που διαθέτουν υλικό υψηλών προδιαγραφών κατάλληλο για πολυμέσα και είναι συνδεδεμένα με συσκευές ιατρικής απεικόνισης πραγματοποιούν αυτές τις εφαρμογές. Εκτός αυτού, τέτοιου είδους συστήματα είναι εφοδιασμένα με κατάλληλα προγράμματα φίλτρων, μέσω των οποίων επιτυγχάνεται η βελτίωση της ποιότητας των ιατρικών εικόνων. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: Είναι απεριόριστες και πολύ σημαντικές οι δυνατότητες που προσφέρει το Διαδίκτυο στον τομέα τις υγείας. Καταρχήν συνδέει όλους όσους συμμετέχουν στην υγειονομική περίθαλψη, όπως ασθενείς, γιατρούς και γενικά όλους τους επαγγελματίες που παρέχουν υπηρεσίες υγείας καθώς και τα ασφαλιστικά ταμεία που πληρώνουν, με τις σύγχρονες τεχνολογίες όπως τον παγκόσμιο ιστό και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα εφαρμογών των δυνατοτήτων του Διαδικτύου: 13

14 - Οι ασθενείς και όχι μόνο, μπορούν εύκολα να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες διαθέσιμες στον παγκόσμιο ιστό. Έτσι είναι σε θέση να λαμβάνουν και μέτρα για την πρόληψη των ασθενειών. - Μέσω της σύγχρονης τεχνολογίας του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ( ), παρέχονται και ιατρικές συμβουλές. - Παρέχονται στους ενδιαφερόμενους, ασθενείς και μη, πληροφορίες σχετικά με διαγνωστικά κέντρα, νοσοκομεία, ασφαλιστικά ταμεία παροχής υπηρεσιών υγείας. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΛΕΫΓΕΙΑΣ: Οι σημαντικότερες από αυτές είναι οι εξής: - Η πρόληψη. Περιλαμβάνει διατροφή, εμβόλια για πρόληψη ασθενειών, συνθήκες διαβίωσης κ.λ.π - Η τηλεδιάσκεψη τηλεκπαίδευση. - Η τηλεχειρουργική. - Η τηλεδιάγνωση και η τηλεσυμβουλευτική. Για παράδειγμα η τηλεπαθολογία, η τηλεδερματολογία, η τηλεκαρδιολογία. Αυτές είναι μόνο μερικές από της εφαρμογές της τηλεϋγείας. Ευελπιστούμε για ακόμη πιο εξελιγμένες εφαρμογές της στο μέλλον διότι μας προσφέρουν πολλά πλεονεκτήματα στο χώρο της υγείας. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΕΙΚΟΝΙΚΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ: Η εικονική πραγματικότητα (Virtual Reality), θεωρείται μια μεγάλη εξέλιξη στη σχέση μας με τον υπολογιστή. Είμαστε πλέον σε θέση να έχουμε πρόσβαση σε έναν εικονικό κόσμο τριών διαστάσεων. Έτσι προσφέρει πολύ σημαντικά οφέλη στον τομέα της υγείας. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα εξής: - Οι χειρουργικές εργασίες γίνονται με τη βοήθεια VR, όπως για παράδειγμα στο σχεδιασμό προ εγχειρητικών διαδικασιών. - Χρήση της εικονικής πραγματικότητας στη θεραπεία και αποκατάσταση δεξιοτήτων του ασθενή. - Εκπαίδευση και εξάσκηση με τη βοήθεια VR. - Οπτικοποίηση μεγάλων ιατρικών βάσεων δεδομένων. - Προληπτική ιατρική και ενημέρωση ασθενούς. 14

15 Αυτές είναι οι βασικές εφαρμογές της πληροφορικής της υγείας. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στο που βασίζονται τα νέα πληροφοριακά μοντέλα της υγείας για την διευκόλυνση τόσο των ασθενών όσο και των θεραπόντων. Έτσι θα είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας τους και τα σημαντικά οφέλη που μας παρέχονται στον χώρο της υγείας. 1.5 ΒΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΜΟΝΤΕΛΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Οι βασικοί στόχοι στους οποίους στηρίζονται τα νέα πληροφοριακά συστήματα υγείας μοντέλα, οι οποίοι αποτελούν τη βάση των νέων αυτών μοντέλων της φροντίδας της υγείας του πολίτη, είναι τρεις. Ως πρωταρχικό στόχο μπορούμε να θεωρήσουμε την ύπαρξη ενός Δικτύου το οποίο θα συνδέει τις υπάρχουσες αλλά και τις μελλοντικές νοσηλευτικές και ιατρικές μονάδες. Οι μονάδες αυτές θα συνδέονται λειτουργικά μεταξύ τους κι έτσι θα είναι σε θέση να επικοινωνούν, να ανταλλάζουν τις απαιτούμενες πληροφορίες. Για να επιτευχθεί όμως αυτό, είναι αναγκαίο να υπάρχουν πληροφοριακά συστήματα σε όλες τις βαθμίδες υγείας και να εξελίσσονται ανάλογα με το χρόνο και τις απαιτήσεις. Συνεπώς, νοσοκομεία, ιατρεία, διάφορα κέντρα υγείας και κάθε είδους ιδιωτικοί ή δημόσιοι οργανισμοί υγείας πρέπει να διαθέτουν τέτοια συστήματα. Άλλος ένας στόχος βάση της Πληροφορικής της Υγείας, είναι η ύπαρξη και επέκταση ενός συστήματος ηλεκτρονικού ιατρικού φακέλου (για τον ηλεκτρονικό φάκελο του ασθενή θα αναφερθούμε λεπτομερώς παρακάτω).έτσι κάθε πολίτης θα έχει τον προσωπικό του φάκελο όπου θα αναγράφεται το ιστορικό υγείας του με τη βοήθεια του υπολογιστή. Έτσι οι ιατρικές μονάδες θα έχουν πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες που σχετίζονται με την ψυχική σωματική υγεία του πολίτη όποτε αυτό είναι αναγκαίο. Είναι δηλαδή εμφανές, ότι υπάρχει πληρέστερη ενημέρωση πριν την διάγνωση και τη θεραπεία. 15

16 Τέλος, κρίνεται απαραίτητη η εκπαίδευση του ιατρικού, νοσηλευτικού, διοικητικού και τεχνολογικού προσωπικού όλων των μονάδων υγείας στις νέες εξελίξεις στον τομέα της υγείας. 1.6 ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Στην υποενότητα αυτή, θα κάνουμε μια σύντομη αναφορά στα δεδομένα και τις πληροφορίες που αφορούν την υγεία. Έτσι θα ολοκληρώσουμε το κεφάλαιο αυτό και θα είμαστε σε θέση να προχωρήσουμε σε ειδικότερες έννοιες που αφορούν την επιστήμη. Τα δεδομένα αλλά και οι πληροφορίες υγείας, έχουν σχέση με τη σωματική και ψυχική υγεία ενός ασθενούς στο παρών, το παρελθόν ακόμη και το μέλλον. Ειδικότερα, για τον ασθενή αυτά είναι τα εργαστηριακά του αποτελέσματα, κάποια προσωπικά του στοιχεία, οι ιατρικές εντολές, τα δεδομένα υγειονομικής φροντίδας, τα αρχεία εικόνων που αφορούν αυτόν και άλλα. Πιο συγκεκριμένα, δεδομένο υγείας είναι ένα στοιχείο, το οποίο συνδέεται με τη διάγνωση μιας ασθένειας ενός ασθενούς ή μιας ομάδας ασθενών ή ακόμη και με άλλες διαδικασίες. Πληροφορία υγείας, είναι το αποτέλεσμα που προέρχεται από τη συγκέντρωση, ανάλυση, επεξεργασία, κατάταξη των στοιχείων ή δεδομένων για την υγεία ενός ή πιο πολλών ασθενών. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις έννοιες αυτές, θα αναφερθούμε στο εξής παράδειγμα: Κάποιος ασθενής έχει αιματική πίεση 180/110. Αυτό θεωρείται δεδομένο υγείας. 16

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Στο κεφάλαιο αυτό, θα εξετάσουμε τη δομή και τη λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων σε γενικές γραμμές, αφού πρώτα κάνουμε μια αναφορά στο τι είναι ένα πληροφοριακό σύστημα και πως διευκολύνει τις πτυχές της σύγχρονης κοινωνίας. Η ανάλυση αυτού του κεφαλαίου θεωρείται αναγκαία εφόσον στη συνέχεια θα κάνουμε μια πιο ειδική αναφορά στα πληροφοριακά συστήματα στο χώρο της υγείας. 2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία αλματώδη αύξηση στον ρυθμό παραγωγής πληροφοριών, αποτέλεσμα των εξελίξεων σε διάφορα επιστημονικά πεδία αλλά και των απαιτήσεων των σύγχρονων εταιριών για αυξημένη παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητα. Αποτέλεσμα αυτής της πληροφοριακής έκρηξης είναι το γεγονός ότι η εξαγωγή γνώσης από την πληροφορία είναι εξίσου βαρυσήμαντη όσο και η ίδια η πληροφορία. Ιδιαίτερα στον χώρο των επιχειρήσεων, η εκμετάλλευση της γνώσης αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και για την ικανοποιητική υποστήριξη διαδικασιών λήψης αποφάσεων. Ως γνώση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κάθε επιπλέον πληροφορία (μετα-δεδομένα) που περιγράφει την πληροφορία και τις σχέσεις που υπάρχουν μεταξύ των δεδομένων. Η ερευνητική κοινότητα έχει επενδύσει σημαντικά στον τομέα της διαχείρισης γνώσης μέσω της εκμετάλλευσης των μετα-δεδομένων και την ανάπτυξη δομών, των οντολογιών, που περιγράφουν αποδοτικά αντικείμενα, ιδέες, διαδικασίες καθώς και των σχέσεων που τις διέπουν. Η οντολογική προσέγγιση για την υποστήριξη πληροφοριακών συστημάτων έχει ήδη παρουσιάσει ενθαρρυντικά αποτελέσματα μέσω της κωδικοποίησης και εκμετάλλευσης της σημασιολογίας της πληροφορίας. Οι περισσότερες προσεγγίσεις στην κατασκευή πληροφοριακών συστημάτων δεν έχουν επικεντρώσει την προσοχή τους σε παράγοντες ποιότητας στο θέμα της αναζήτησης / ανάκτησης πληροφορίας, κυρίως γιατί τα κριτήρια απόδοσης (π.χ. 17

18 ταχύτητα) παραδοσιακά αποτελούσαν το κύριο μέλημα των σχεδιαστών. Τα τελευταία χρόνια όμως η κατάσταση έχει αλλάξει, με αποτέλεσμα παράγοντες όπως η σχετικότητα, η ακρίβεια, η πληρότητα και η συνοχή των αποτελεσμάτων αναζήτησης να θεωρούνται εξίσου σπουδαίοι με τους χρόνους απόκρισης. Παρόλη την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στον τομέα της αναζήτησης / ανάκτησης πληροφορίας με βάση το περιεχόμενο, τα αποτελέσματα έχουν δείξει ότι υπάρχουν σημαντικοί περιορισμοί σε αυτήν την προσέγγιση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η συνολική πληροφορία δεν περιορίζεται μόνο στο περιεχόμενο ή στους χρήστες αλλά αποτελείται και από διαδικασίες και σχέσεις που διέπουν την ίδια την πληροφορία. Τα σύγχρονα πληροφοριακά συστήματα, και ιδιαίτερα τα εταιρικά, βασίζονται στο μοντέλο ροής πληροφοριών "pull" (pull information model) και κατά συνέπεια οι ανάγκες των χρηστών είναι αυτές οι οποίες θα οδηγήσουν τις μελλοντικές τεχνολογικές εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα. H οντολογία είναι ένας απαραίτητος παράγοντας για την για την μοντελοποίηση και την διαχείριση της γνώσης. Στην περίπτωση των πληροφοριακών συστημάτων, ως οντολογία χαρακτηρίζεται η ενιαία και γενικά αποδεκτή σημασιολογική κωδικοποίηση της πληροφορίας ενός θεματικού χώρου. Η διαδικασία της μετατροπής της πληροφορίας σε σημασιολογική είναι δυνατή μέσω ενός πλαισίου περιγραφής. Η οντολογία έχει μεγάλη σημασία για τα πληροφοριακά συστήματα, ειδικά στο πεδίο της ανάκτησης πληροφορίας, η χρήση όλης της διαθέσιμης πληροφορίας (περιεχόμενο και γνώση) έχει ήδη δώσει πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα αλλά έχει παρουσιάσει και νέα προβλήματα [3,7]. 18

19 2.2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Εάν θέλουμε να δώσουμε με απλά λόγια τον ορισμό του πληροφοριακού συστήματος, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι ένα σύστημα που παίρνει σαν είσοδο (input) κάποια δεδομένα (data), τα οποία επεξεργάζεται (processing) και τα αποδίδει στην έξοδο (output) ως πληροφορίες (information). Είναι δηλαδή ένα σύστημα αυτόματο ή μη, το οποίο αποτελείται από ανθρώπους, μηχανές και μεθόδους που έχουν οργανωθεί για να καταγράφουν, να επεξεργάζονται, να μεταδίδουν, να μεταλαμπαδεύουν δεδομένα τα οποία αναπαριστούν πληροφορία χρηστών με τη μορφή π.χ βάσεων δεδομένων ή οντολογιών που βασίζονται σε μια συγκεκριμένη αρχιτεκτονική λογισμικού. Στην πραγματικότητα, κάθε σύστημα είναι υποσύστημα κάποιου άλλου συστήματος, το οποίο με τη σειρά του είναι υποσύστημα κάποιου άλλου κ.ο.κ. για την ύπαρξη ενός συστήματος απαραίτητη είναι η ύπαρξη κάποιων συνιστωσών ( components) οι οποίες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και αποσκοπούν σε κάποιο κοινό στόχο. Αυτές οι συνιστώσες μπορεί να είναι ιδέες, όντα, υλικά. Στη συνέχεια βλέπουμε το διάγραμμα ενός βασικού πληροφοριακού συστήματος: 19

20 Πιο συγκεκριμένα: Ο συνδυασμός του υλικού, του λογισμικού, των ανθρώπων και της πληροφορίας δημιουργεί ένα πληροφοριακό σύστημα, το οποίο στην ουσία δεν είναι τίποτα άλλο από οργανωμένες διαδικασίες, οι οποίες όταν εκτελεστούν, μας δίνουν χρήσιμες πληροφορίες. Αυτές, βοηθούν στη λήψη αποφάσεων ή στον έλεγχο οποιασδήποτε επιχείρησης ( π.χ εταιρίας, τράπεζας, νοσοκομείου ). Ένα πληροφοριακό σύστημα παρέχει στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων άμεσες αναφορές και ερευνητικές δυνατότητες καθώς και περιοδικές αναφορές ρουτίνας. Ως Πληροφοριακό Σύστημα, μπορούμε να εννοήσουμε ένα ολοκληρωμένο περιβάλλον μηχανογραφικών εφαρμογών, "εργαλείων" και διαδικασιών βασισμένων σε μηχανισμούς ανάκλησης και επεξεργασίας των αποθηκευμένων πληροφοριών ώστε να υποστηριχθούν ο προγραμματισμός και η παρακολούθηση του όλου κύκλου των λειτουργιών της επιχείρησης. Στόχος του πληροφοριακού συστήματος, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες μηχανογραφικές εφαρμογές είναι η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος σχεδιασμού και διαχείρισης των επιχειρηματικών πόρων. 20

21 Τα αποθηκευμένα μηχανογραφικά δεδομένα του συνόλου των μηχανογραφικών εφαρμογών της επιχείρησης επιβάλλεται να αξιοποιηθούν και να ενταχθούν στο πλαίσιο της καθημερινής επιχειρηματικής πρακτικής μέσω δομημένων μεθοδολογιών μετασχηματισμού τους σε αξιοποιήσιμες πληροφορίες. Οι μεθοδολογίες αυτές είναι γνωστές σαν Επιχειρηματική Ευφυΐα (Business intelligence (BI)). Η υιοθέτηση και η εφαρμογή τέτοιων συστημάτων δεν είναι μια εύκολη υπόθεση καθώς απαιτούν βαθιά γνώση της επιχειρηματικής περιοχής καθώς και εξειδικευμένα προϊόντα λογισμικού που δημιουργούν την υποδομή για την υποδοχή και επεξεργασία σε καθημερινή βάση πληροφοριών που συλλέγονται από διάφορα σημεία των μηχανογραφικών εφαρμογών. Είναι σημαντικό να τονιστεί πως η αξιολόγηση των κρίσιμων πληροφοριακών δεικτών καθώς και η συνολική δόμηση ενός συστήματος υλοποιείται σε συνάρτηση με τις ιδιαιτερότητες του κάθε πελάτη με βάση δοκιμασμένες πολιτικές (σενάρια). Η ανάγκη ύπαρξης των πληροφοριακών συστημάτων γίνεται σαφής αν λάβουμε υπόψη τα εξής στοιχεία του σύγχρονου επιχειρησιακού περιβάλλοντος: Τον ελλιπή συντονισμό ενεργειών λόγω μεγαλύτερου αριθμού ατόμων που συμμετέχουν στο επιχειρησιακό περιβάλλον. Την πολυπλοκότητα επικοινωνίας μεταξύ τους. Την εξάρτηση των επιχειρήσεων από συγκεκριμένες εφαρμογές των νέων τεχνολογιών πληροφορικής. 21

22 2.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝ ΕΝΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Τα τυπικά συστατικά που συγκροτούν το πληροφοριακό σύστημα είναι: Ένα σύνολο κανόνων και αυτοματοποιημένων διαδικασιών συλλογής πρωτογενούς πληροφορίας που συνθέτουν την επιχειρησιακή πληροφορία (Data Mining) Ένα πολυπαραμετρικό σύστημα παραγωγής στατιστικών αναφορών σε μορφή εκτυπώσεων (Reporting) και interactive οθονών. Μηχανισμοί διασύνδεσης της Βάσης Δεδομένων με γραφικούς clients και κυρίως με αξιοποίηση του προγραμματιστικού περιβάλλοντος του Excel για την εύκολη παραγωγή τυποποιημένων εφαρμογών λογιστικών φύλλων. Για να γίνουμε πιο σαφείς, κάθε πληροφοριακό σύστημα αποτελείται από τις εξής συνιστώσες; Ανθρώπους, οι οποίοι είναι και οι χρήστες και στηρίζουν το κάθε σύστημα όπως οι αναλυτές, οι προγραμματιστές, οι υπεύθυνοι δικτύων κ.α Διαδικασίες. Αυτές είναι μια σειρά από οδηγίες οι οποίες: - Εξασφαλίζουν τον τρόπο μετασχηματισμού της πληροφορίας. - Υποστηρίζουν τις διαδικασίες των ανθρώπων. - Εξασφαλίζουν ποια πληροφορία θα έχει ένας συγκεκριμένος άνθρωπος σε μια προκαθορισμένη χρονική στιγμή. Λογισμικό, το οποίο διακρίνεται στις εξής κατηγορίες: - Το λογισμικό του συστήματος (system software), για παράδειγμα τα λειτουργικά συστήματα (unix, διάφορα είδη windows) και οι μεταγλωττιστές. - Το λογισμικό εφαρμογών (application software), το οποίο αφορά συγκεκριμένους κλάδους και εργασιακούς χώρους όπως είναι ο έλεγχος αποθεμάτων, η μισθοδοσία, η παρακολούθηση προμηθειών, η παρακολούθηση ασθενών. - Το λογισμικό παραγωγικότητας (productivity software), όπως είναι οι επεξεργαστές κειμένων (word), πινάκων (excel), εργαλεία παρουσίασης (powerpoint), και διαχείρισης βάσεων δεδομένων. 22

23 Υλικό, που στην ουσία είναι το σύνολο του εξοπλισμού των υπολογιστών του πληροφοριακού συστήματος, συμπεριλαμβανομένων των περιφερειακών συσκευών και του δικτυακού εξοπλισμού. Δεδομένα, που είναι μια παράσταση γεγονότων, εννοιών ή εντολών σε κατάλληλη μορφή για επικοινωνία ή επεξεργασία από τον άνθρωπο ή από αυτοματοποιημένα μηχανήματα (Η/Υ). Ένα πληροφοριακό σύστημα είναι καλά σχεδιασμένο όταν ικανοποιεί τια πληροφοριακές ανάγκες του χρήστη, είναι εύκολο να χρησιμοποιηθεί και να λειτουργήσει, είναι εύκολο να επισκευασθεί, τροποποιείται εύκολα και επεκτείνεται και την ίδια στιγμή έχει το μικρότερο δυνατό κόστος με την καλύτερη χρησιμοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού. 2.4 ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Ανάλογα με το κριτήριο κατηγοριοποίησής τους τα πληροφοριακά συστήματα διακρίνονται στις εξής κατηγορίες: ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥΣ: - Φυσικά: Είναι αυτά που δημιουργούνται φυσικά χωρίς τη συνειδητή συμμετοχή του ανθρώπινου παράγοντα. - Τεχνητά: δημιουργούνται από τον άνθρωπο για την εξυπηρέτηση κάποιων σκοπών. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΒΑΘΜΟ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗΣ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΟΥΣ: - Ανοικτά: αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον δεχόμενα μεγάλες εισροές και παράγοντας μεγάλες εκροές. - Κλειστά: δεν αλληλεπιδρούν σε μεγάλο βαθμό με το περιβάλλον τους. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΡΥΘΜΟ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ: - Δυναμικά: Είναι αυτά που εξελίσσονται ταχύτατα. - Στατικά: εξελίσσονται πολύ αργά για την ανθρώπινη αντίληψη σε σχέση με το χρόνο δίνοντας την εντύπωση πως δεν μεταβάλλονται. Είναι πολύ σημαντικό να πούμε ότι οι απαιτήσεις για την ανάπτυξη ενός πληροφοριακού συστήματος παρουσιάζονται λόγω της αλλαγής τριών μεταβλητών: Της τεχνολογίας, των λειτουργικών αναγκών και των διοικητικών αναγκών. 23

24 Στο παρακάτω σχήμα βλέπουμε τις επιδράσεις για αλλαγές σε ένα πληροφοριακό σύστημα[3,4, Δ.Τ 1]. 2.5 ΤΥΠΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Όλα τα συστήματα ανήκουν σε έναν από τους παρακάτω τύπους: ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΟΣΟΛΗΨΙΩΝ ( TRANSACTION PROCESSING SYSTEMS TPS) Ο τύπος αυτός περιλαμβάνει συστήματα τα οποία εξυπηρετούν το λειτουργικό οργανωτικό επίπεδο μιας επιχείρησης. Υποστηρίζουν τις βασικές καθημερινές τυποποιημένες και προαποφασισμένες λειτουργίες της επιχείρησης και συλλέγουν και καταγράφουν τα δεδομένα τα οποία προέρχονται από αυτές. Αυτός ο τύπος συστημάτων εξυπηρετεί: τις πωλήσεις, τις προμήθειες, τη μισθοδοσία προσωπικού, τις πληρωμές κ.λ.π ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (KNOWLEDGE WORK SYSTEMS - KWS) Tα συστήματα αυτά απευθύνονται στο γνωστικό οργανωτικό επίπεδο της επιχείρησης και εξυπηρετούν την κατηγορία του εξειδικευμένου προσωπικού της π.χ γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΜΑΤΙΣΜΟΥ ΓΡΑΦΕΙΟΥ (OFFICE AUTOMATION SYSTEMS OAS) 24

25 Και αυτός ο τύπος απευθύνεται στο γνωστικό οργανωτικό επίπεδο και εξυπηρετούν τους χρήστες δεδομένων που διαθέτουν ιδιαίτερες επιστημονικές γνώσεις. Στην πράξη επικοινωνούν με πελάτες και προμηθευτές ή και με άλλες επιχειρήσεις και χρησιμεύουν σαν εργαλεία της ροής πληροφοριών ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ (ΜΑNAGEMENT INFORMATION SYSTEMS - MIS) Εξυπηρετούν το διοικητικό οργανωτικό επίπεδο εφοδιάζοντάς τα διοικητικά στελέχη με κατηγοριοποιημένες πληροφορίες, υπό μορφή αναφορών, οι οποίες προέρχονται από προηγουμένως αναφερθέντα συστήματα ή από αρχεία περασμένων χρήσεων ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ (DECISION SUPPORT SYTEMS - DSS) Τέλος, και αυτός ο τύπος εξυπηρετεί το διοικητικό οργανωτικό επίπεδο της επιχείρησης. Στόχος της ύπαρξης και λειτουργίας τους είναι η υποστήριξη της λήψης απόφασης από τα μεσαία διοικητικά στελέχη. Αναφέρονται σε ημι-δομημένες, μοναδικές ή ταχέως μεταβαλλόμενες αποφάσεις, π.χ η εκτίμηση του κόστους ενός έργου. Τροφοδοτούνται κυρίως από τις εξόδους των ΤPS και MIS. 2.6 ΜΕΘΟΔΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Στο εξής θα προχωρήσουμε στην ανάλυση των μεθόδων ανάπτυξης συστημάτων. Είναι σημαντικό για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αυτά αναπτύσσονται και λειτουργούν. Οι μέθοδοι ανάπτυξης λοιπόν, διακρίνονται σε δυο κατηγορίες, τις παραδοσιακές (traditional methods), και τις σύγχρονες μεθοδολογίες (contemporary methods). Οι σύγχρονες διακρίνονται σε δυο υποκατηγορίες, ανάλογα με την προσέγγιση που χρησιμοποιούν για την ανάλυση. Αυτές είναι ο κύκλος ζωής έργου (SLC), και η προσέγγιση πρωτοτύπου(prototyping approach). Όσον αφορά τις παραδοσιακές τεχνικές, χρησιμοποιούν την από κάτω προς τα πάνω προσέγγιση για την οποία θα κάνουμε λόγο παρακάτω, και έχουν σταματήσει να εφαρμόζονται πλέον. Πολλές φορές στην ανάπτυξη συστημάτων χρησιμοποιείται ο συνδυασμός των δυο σύγχρονων μεθοδολογιών, του κύκλου ζωής και της προσέγγισης πρωτοτύπου. 25

26 Στο παρακάτω σχήμα μπορούμε να παρατηρήσουμε πως διακρίνονται οι μέθοδοι ανάλυσης καθώς και τα βασικά βήματα του κύκλου ζωής έργου που χρησιμοποιείται ευρέως. Σύμφωνα με τον Loucopoulos, μια μέθοδος ανάπτυξης πληροφοριακών συστημάτων συνδέεται άμεσα με τα παρακάτω χαρακτηριστικά: 1) Μια φιλοσοφία και βαθιά σκέψη σχετικά με το πώς θα μοντελοποιηθεί το σύστημα. 2) Μια ομάδα τεχνικών, αναλυτών οι οποίοι θα μοντελοποιήσουν το σύστημα. 3) Μια ομάδα εργαλείων και στοιχείων που μαζί με τις τεχνικές θα χρησιμοποιηθούν για την τεκμηρίωση. 4) Διαδικασίες που θα εκτελεστούν για την χρησιμοποίηση των εργαλείων. 5) Διαδικασίες καταρτισμού σχεδίου και ελέγχου της πορείας ανάπτυξης των συστημάτων. 6)Κατανομή των ανθρώπων προσωπικού σε διάφορες εργασίες[3]. 26

27 2.6.1 ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ Οι παραδοσιακές μέθοδοι όπως προαναφέραμε δεν χρησιμοποιούνται πλέον. Αξίζει όμως να περιγράψουμε σε γενικές γραμμές τον τρόπο με τον οποίο εφαρμοζόταν. Ο τρόπος αυτός είναι ότι δεν προσπαθούν να δουν το σύστημα σαν μια ενιαία οντότητα αλλά να δώσουν λύσεις σε κάποια επιμέρους τμήματα του συστήματος. Δηλαδή αντιμετωπίζουν επιμέρους μεμονωμένα προβλήματα. Δυο κύρια χαρακτηριστικά των εν λόγω μεθόδων είναι η ισχυρή τάση τους στην από κάτω προς τα πάνω εφαρμογή του συστήματος και η επιμονή τους στη γραμμική, διαδοχική κίνηση από το ένα στάδιο εκτέλεσης στο άλλο. Με βάση την από κάτω προς τα πάνω προσέγγιση, οι αναλυτές πρώτα πραγματοποιούν όλους τους τμηματικούς ελέγχους, στη συνέχεια τους ελέγχους των υποσυστημάτων, και τέλος τον έλεγχο όλου του συστήματος. Αυτό είναι το σημαντικό μειονέκτημα των παραδοσιακών μεθόδων διότι τα πιο σημαντικά λάθη αργούν να εντοπιστούν, η διόρθωση είναι αρκετά δύσκολη στα τελευταία στάδια του συστήματος κ.λ.π στην ουσία τίποτα δεν έχει γίνει έως ότου γίνουν τα πάντα. Μια άλλη αδυναμίά αυτών των μεθόδων είναι η άποψη πως τα στάδια απορρέουν διαδοχικά το ένα από το άλλο. Τα συστήματα έτσι είναι πολύ μεγάλα και περίπλοκα. Δεν υπάρχει σωστός προσδιορισμός των αναγκών του συστήματος, δύσκολα συντηρείται, ο σχεδιασμός είναι φτωχός. Στο σχήμα που ακολουθεί βλέπουμε την από κάτω προς τα πάνω προσέγγιση γνωστή και ως μοντέλο καταρράκτη. 27

28 2.6.2 ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΕΡΓΟΥ Η προσέγγιση του κύκλου ζωής είναι ένα εργαλείο διοίκησης με το οποίο σχεδιάζονται και ελέγχονται οι προσπάθειες ανάπτυξης των πληροφοριακών συστημάτων. Αντικειμενικός σκοπός του είναι να προσφέρει ένα καλοσχεδιασμένο και εύκολα συντηρήσιμο σύστημα το οποίο θα διαρκέσει όσο το δυνατόν περισσότερο. Στο πέρασμα των χρόνων, οι αναλυτές άρχισαν να τείνουν προς τη δομημένη σχεδίαση, την από πάνω προς τα κάτω εφαρμογή, τον δομημένο προγραμματισμό. Έτσι οδηγήθηκαν στον λεγόμενο ημιδομημένο κύκλο ζωής Ο ΗΜΙΔΟΜΗΜΕΝΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ Με βάση αυτή την προσέγγιση, όπου χρησιμοποιείται η από πάνω προς τα κάτω εφαρμογή, τα τμήματα που βρίσκονται σε υψηλή βαθμίδα, ελέγχονται και κωδικοποιούνται πρώτα, και ακολουθούν αυτά της χαμηλότερης βαθμίδας. Ακόμη ο παραδοσιακός τρόπος σχεδίασης έχει αντικατασταθεί από τη δομημένη σχεδίαση. Αρχικά γίνεται η έρευνα, όπου εξετάζεται το σύστημα και αντλούνται όλες οι απαραίτητες άμεσες και έμμεσες ανάγκες και απαιτήσεις των χρηστών. Αφού αυτά 28

29 ταξινομηθούν και τεκμηριωθούν, οδηγούνται στο δεύτερο στάδιο, όπου αφού γίνει για δεύτερη φορά η συλλογή των απαιτήσεων των χρηστών, όλα τα δεδομένα αναλύονται και κατασκευάζεται η περιγραφή των προδιαγραφών του συστήματος Ο ΔΟΜΗΜΕΝΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ Ένας διαφορετικός τύπος κύκλου ζωής, που αποτελείται από εννέα διαφορετικά τμήματα δραστηριοτήτων και τρία τμήματα τερματισμού είναι ο δομημένος κύκλος ζωής. Οι διαδικασίες που ακολουθούνται για να επιτευχθεί η ανάλυση με αυτό τον τρόπο είναι συνοπτικά: Η ΕΡΕΥΝΑ. Σε αυτό το στάδιο αναγνωρίζονται οι χρήστες, προσδιορίζονται ελλείψεις και ατέλειες του περιβάλλοντος τους, καθιερώνονται σκοποί και στόχοι για το νέο σύστημα. Ακόμη εξακριβώνεται που είναι δυνατόν να αυτοματοποιηθεί το σύστημα, προτείνονται εναλλακτικά έργα. Τέλος, προετοιμάζεται ένα καταστατικό έργου. Η ΑΝΑΛΥΣΗ. Κατά τη δεύτερη αυτή φάση, μετατρέπονται τα στοιχεία που εισάγονται σ αυτή, δηλαδή το καταστατικό έργου, η πολιτική των χρηστών, σε μια δομημένη περιγραφή των προδιαγραφών του συστήματος. Για να μοντελοποιηθεί το περιβάλλον των χρηστών, χρησιμοποιούνται διαγράμματα ροής δεδομένων, διαγράμματα οντοτήτων - συσχετίσεων, τα οποία θα αναλύσουμε παρακάτω, κ.λ.π Η ΣΧΕΔΙΑΣΗ. Η δραστηριότητα αυτή αφορά την κατανομή των τμημάτων της περιγραφής του συστήματος (των προδιαγραφών) στους κατάλληλους επεξεργαστές και στις κατάλληλες εργασίες μέσα σε κάθε έναν. Ακόμη μέσα σε κάθε εργασία αφορά την ανάπτυξη της κατάλληλης ιεραρχίας των τμημάτων του προγράμματος και των ενδιάμεσων τμημάτων. Τέλος, μπορούμε να πούμε πως η σχεδίαση αφορά τη μετατροπή των στοιχείων των μοντέλων οντοτήτων συσχετίσεων σε σχεδίαση βάσεων δεδομένων. Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ. Αυτή η δραστηριότητα περιλαμβάνει το δομημένο προγραμματισμό και την εφαρμογή της από πάνω προς τα κάτω προσέγγισης. Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟΔΟΧΗΣ. Αυτός ο έλεγχος μπορεί να γίνει αφού τελειώσει η ανάπτυξη του βασικού μοντέλου ή ακόμη και ταυτόχρονα με τη σχεδίαση και εφαρμογή. 29

30 Η ΒΕΒΑΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ. Η βεβαίωση ποιότητας εισάγει τα στοιχεία που απορρέουν από τον έλεγχο αποδοχής καθώς και το ολοκληρωμένο σύστημα που κατασκευάσθηκε από τη δραστηριότητα της σχεδίασης. Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ. Αφορά το εγχειρίδιο που απευθύνεται στο χρήστη. Η ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΒΑΣΕΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ. Αυτή η δραστηριότητα απαιτεί να έχει ως εισερχόμενα στοιχεία την ήδη υπάρχουσα βάση δεδομένων του χρήστη. Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ. Πρόκειται για την τελική δραστηριότητα όπου, τα εισερχόμενα στοιχεία είναι το εγχειρίδιο του χρήστη, η τροποποιημένη βάση δεδομένων, και το αποδεκτό τελικό σύστημα. Υπάρχουν τρεις τερματιστές, τα τμήματα τερματισμού αποτελούνται από τους χρήστες, τους managers, και το υπεύθυνο προσωπικό για την σωστή λειτουργία του συστήματος. Όλοι αυτοί είναι οι τελικοί αποδέκτες του συστήματος ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ Η μέθοδος αυτή είναι συχνά συμπληρωματική του κύκλου ζωής. Μπορούμε να πούμε ότι είναι η μοντελοποίηση του συστήματος. Αντικειμενικός σκοπός της μεθόδου είναι να αναπτύξει αρχικά και όσο το δυνατόν συντομότερα ένα μοντέλο των σχεδιασμένων τμημάτων ενός πληροφοριακού συστήματος, πρόχειρο μεν αλλά ικανό να λειτουργήσει. Η ανάπτυξη της εφαρμογής με τη μέθοδο πρωτοτύπου ακολουθεί τέσσερα βασικά βήματα: 1 ο βήμα: Καθορίζονται οι βασικές ανάγκες και πληροφοριακές απαιτήσεις του χρήστη από άποψη τυπικών και λειτουργικών αναγκών. 2 ο βήμα: Αναπτύσσεται ένα ικανό να λειτουργήσει πρωτότυπο, το οποίο θα εκτελεί τις σημαντικότερες λειτουργίες χρησιμοποιώντας μια μικρή αλλά αντιπροσωπευτική βάση δεδομένων. Σε αυτή τη φάση δίνεται έμφαση στην ταχύτητα ανάπτυξης παρά στην αποδοτικότητα. 3 ο βήμα: Χρησιμοποιείται το πρωτότυπο σύστημα για να εξακριβωθεί ποιες είναι οι απαιτήσεις των χρηστών. 4 ο βήμα: Επανεξετάζεται το πρωτότυπο σύστημα. Στο σχήμα που ακολουθεί μπορούμε να δούμε το διάγραμμα προσέγγισης πρωτοτύπου. 30

31 Η μέθοδος της προσέγγισης πρωτοτύπου ενδείκνυται να χρησιμοποιηθεί όταν το πρόβλημα είναι μεγάλο. Περίπλοκο, και όταν το σύστημα βρίσκεται σε περιβάλλον που αλλάζει διαρκώς και απότομα[4]. 31

32 Ο απλούστερος τύπος πρωτοτύπου είναι αυτός της προσημείωσης. Με αυτό τον τύπο χρησιμοποιείται μια ιδέα αρχικά. Πλεονέκτημά του είναι ότι μπορεί να αναπτυχθεί πολύ γρήγορα. Άλλος ένας τύπος είναι αυτός της απόδειξης της γενικής ιδέας. Επικεντρώνεται στις πρακτικές πλευρές του προβλήματος και χρησιμοποιείται όταν υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να μη δουλέψει το προτεινόμενο σχέδιο. Ένας τρίτος τύπος είναι της μερικής λειτουργίας. Βασικός του στόχος είναι ότι τα προγράμματα είναι μέρος του λειτουργικού συστήματος. Τέλος, είναι ο τύπος του πρωτότυπου πιλότου. Τα πρωτότυπα αυτού του τύπου περικλείουν όλες τις χαρακτηριστικές λειτουργίες των τμημάτων στα οποία αναφέρονται. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να ελέγχει και να διαπιστώνει αν είναι κατάλληλο ή όχι ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ Βασικά οφέλη που προκύπτουν από την εφαρμογή αυτής της προσέγγισης είναι: - Δυνατότητα να δοκιμαστούν νέες ιδέες, κάτι που δεν κοστίζει πολύ. - Κυρίως όταν οι μεταβολές του περιβάλλοντος είναι συχνές και οι ανάγκες αλλάζουν, το κόστος ανάπτυξης είναι μικρό. - Αρκετά γρήγορα προσφέρεται στο χρήστη ένα λειτουργήσιμο σύστημα. - Διαχωρίζεται το προσωπικό ανάλογα με τις εργασίες. - Μειώνεται ο χρόνος ανάπτυξης εφαρμογής για να επιτευχθεί η λειτουργικότητα του συστήματος. - Αποτελεσματική χρησιμοποίηση σπάνιων πόρων ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ - Ίσως με το πρωτότυπο να μην εμφανίζονται κάποια θέματα. - Δημιουργούνται κάποιες φορές ψεύτικες εντυπώσεις για το τι έχει γίνει έως τώρα. - η γρήγορη ανάπτυξη πρωτοτύπου οδηγεί στην ιδέα ότι το σύστημα θα αναπτυχθεί γρηγορότερα. Έτσι οι χρήστες οδηγούνται σε άγνοια της καθυστέρησης που παρουσιάζεται λόγω του ότι το τελικό αποτέλεσμα θα περιλαμβάνει λάθη λειτουργίας που το αρχικό σύστημα δε διαθέτει. Αυτά αυξάνουν σε μεγάλο βαθμό το χρόνο που απαιτείται για την ανάπτυξη του συστήματος. 32

33 2.7 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑΣ Το αίτημα για την ανάπτυξη συστημάτων είναι δυνατό να προέρχεται από τη διοίκηση, είτε από τους χρήστες είτε από το εξωτερικό περιβάλλον (πελάτες, ανταγωνιστές). Το πρώτο βήμα για την αξιολόγηση είναι ο προσδιορισμός της εφικτότητας του εγχειρήματος, από άποψη τεχνική, οικονομική, λειτουργική, νομική. Εάν το προτεινόμενο σύστημα δεν ικανοποιεί έναν από τους παραπάνω παράγοντες τότε το σύστημα δεν είναι εφικτό ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑΣ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ Η μελέτη της εφικτότητας παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των πληροφοριακών συστημάτων. Αυτή απαντά στο ερώτημα αν αξίζει να υλοποιηθεί ένα έργο, κατά τη διάρκεια της προκαταρτικής φάσης του συστήματος, δηλαδή πριν αναπτυχθεί. Επίσης, όταν έχει ληφθεί η απόφαση για την υλοποίηση του συστήματος, απαντά στο ερώτημα ποιες θα είναι οι επιπτώσεις από την υλοποίησή του. Ασχολείται με: - Τον όγκο της εργασίας που απαιτείται να γίνει. - Το κόστος ανάπτυξης της λειτουργίας. - Το σκοπό που έχει το υλοποιούμενο σύστημα και την αποτίμηση του κόστους του και της ωφέλειάς του. - Το χρονοδιάγραμμα υλοποίησης. - Την αρχική περιγραφή του απαιτούμενου προγραμματισμού. - Την αρχική περιγραφή της οργανωτικής δομής που απαιτείται ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ Ένα σύστημα είναι τεχνικά εφικτό, όταν η επιχείρηση έχει ή μπορεί να εξασφαλίσει τα μηχανήματα και το προσωπικό για την ανάπτυξη ή την αγορά, εγκατάσταση και λειτουργία του συστήματος. 33

34 Όταν προσδιορίζουμε την τεχνική εφικτότητα, πρέπει να λάβουμε υπόψη πολλούς παράγοντες ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ Εξετάζει τον καθορισμό των επιχειρησιακών λειτουργιών, ποια τμήματα εμπλέκονται, ποιες λειτουργίες πρέπει να γίνουν κ.α. Ακόμη, έχει να κάνει με τον καθορισμό του εύρους του συστήματος ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ Ασχολείται με το κόστος, τα κέρδη, τα οφέλη του συστήματος, την εκτίμηση της παρούσας αξίας και του καθαρού κέρδους ΕΦΙΚΤΟΤΗΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ Εξετάζει την μεταβολή της ποιότητας της εργασιακής ζωής των χρηστών, τις αντιδράσεις του προσωπικού από το πληροφοριακό σύστημα και ότι έχει να κάνει με το προσωπικό ως προς το πώς αντιμετωπίζει το σύστημα. 34

35 2.8 ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Συνεχίζοντας την περιγραφή των πληροφοριακών συστημάτων και για να αποκτήσουμε μια πιο ολοκληρωμένη και λεπτομερή εικόνα για αυτά, θα περιγράψουμε τη διαδικασία της ανάλυσής τους. Το στάδιο της ανάλυσης, αρχικά ασχολείται με την κατανόηση του συστήματος, τα προβλήματά του και τις απαιτήσεις του[3]. Ο αναλυτής φροντίζει να αποκτήσει μια γενική εικόνα της δομής και της λειτουργίας του οργανισμού. Έτσι ακολουθεί πέντε βήματα: 1) Προσδιορίζει τη δομή, την οργάνωση και το σκοπό του οργανισμού. 2) Προσδιορίζει τις προβληματικές περιοχές του. 3) Προσδιορίζει το εξωτερικό περιβάλλον και εξακριβώνει τα όρια των προβλημάτων. 4) Συγκεντρώνει και καταγράφει αναλυτικά χαρακτηριστικά του προβλήματος. 5) Εξακριβώνει την εγκυρότητα των δεδομένων, των πληροφοριών που συλλέχθηκαν. Για την εκτέλεση αυτών των βημάτων απαιτείται η απόκτηση απαραίτητων πληροφοριών. Αυτές λοιπόν, συλλέγονται με τη βοήθεια κάποιων τεχνικών, πολύ σημαντικών για τη διαδικασία της ανάλυσης, τις οποίες θα αναφέρουμε ονομαστικά:. - Μελέτη των εγγράφων τεκμηρίωσης. - Μέθοδος της συνέντευξης. - Μέθοδος του ερωτηματολογίου. - Προσωπική παρατήρηση. - Καταμέτρηση και εκτίμηση δεδομένων. 35

36 2.9 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Το βασικότερο εργαλείο που χρησιμοποιούμε για να αναπαραστήσουμε ένα πληροφοριακό σύστημα είναι τα διαγράμματα ροής δεδομένων. Ακολουθεί η αναλυτική περιγραφή τους, ο τρόπος με τον οποίο αναλύονται τα συστήματα με τη βοήθειά τους ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΡΟΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Το διάγραμμα ροής δεδομένων είναι το πιο σημαντικό εργαλείο της ανάλυσης και σχεδίασης συστημάτων. Ο De Marco (1978) και οι Gane και Sarson (1979), με τις εργασίες τους πάνω στην μεθοδολογία της δομημένης ανάλυσης, συνέλαβαν στην ευρύτατη χρησιμοποίηση των διαγραμμάτων ροής δεδομένων ως εργαλείο μοντελοποίησης. Σύμφωνα με αυτούς, με αυτά γίνεται η αποτύπωση της δομής ενός συστήματος[3]. Έχουν δοθεί αρκετοί ορισμοί των διαγραμμάτων ροής δεδομένων. Ο De Marco, δίνει τον εξής ορισμό: ένα διάγραμμα ροής δεδομένων είναι μια σύνθετη διαγραμματική αναπαράσταση του δικτύου ενός συστήματος. Το σύστημα αυτό μπορεί να είναι αυτόματο, χειροκίνητο ή μικτό. Το διάγραμμα ροής δεδομένων απεικονίζει το σύστημα υπό μορφή κομματιών, τα οποία είναι μέρη του συστήματος, και με καθορισμένους όλους τους συνδετικούς κρίκους, τα μεσοδιαστήματα, που υπάρχουν ανάμεσα στα επιμέρους κομμάτια που αποτελούν το σύστημα[3]. Ένας εξίσου καλός ορισμός είναι ο ακόλουθος: τα διαγράμματα ροής χρησιμοποιούνται για την απεικόνιση μιας συγκεκριμένης παραγωγικής διαδικασίας χρησιμοποιώντας κάποια σύμβολα που απεικονίζουν διαφόρων μορφών λειτουργίες. Η κατάρτιση των διαγραμμάτων είναι χρονοβόρα, αλλά αποτελούν πολύ χρήσιμα εργαλεία για την παραστατική απεικόνιση κάθε είδους λειτουργίας και φυσικά βοηθούν στον εντοπισμό των προβληματικών σημείων[13]. Το διάγραμμα ροής δεδομένων είναι μια τεχνική αναπαράστασης των συσχετίσεων μεταξύ διαδικασιών αναφορικά με τα δεδομένα που ρέουν μεταξύ τους. Τα διαγράμματα βασίζονται στην αρχή ότι τα βασικά συστατικά ενός συστήματος είναι: Μια σειρά από διαδικασίες που η κάθε μια δέχεται σαν είσοδο μια ροή δεδομένων εισόδου και τη μετασχηματίζει σε ροή εξόδου. 36