ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ.

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ. Μεταπτυχιακή διατριβή του Βασιλείου Κωνσταντίνου Υπό την επίβλεψη του καθηγητή Μουρατίδη Ιωάννη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

2 ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ. Μεταπτυχιακή διατριβή Συγγραφή : Κωνσταντίνος Α. Βασιλείου Επιβλέποντες καθηγητές : 1. Μουρατίδης Ιωάννης, Καθηγητής 2. Αναστασίου Αθανάσιος, Επίκουρος καθηγητής 3. Καϊμακάμης Βασίλειος, Λέκτορας

3 ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ALL RIGHTS RESERVED ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

4 Στους γονείς μου

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ 1.1 Οι εμπνευστές Οι πρώτοι Αγώνες της σύγχρονης εποχής Οι Μέσο-Ολυμπιακοί του ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 : ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ 2.1 Η πρώτη απόπειρα Η δεύτερη διεκδίκηση 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 : Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ 3.1 Τα Ολυμπιακά έργα Οι αμφισβητήσεις Η στάση των Ελλήνων 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 : ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗΣ 4.1 Ασφάλεια των Αγώνων Εθελοντισμός Ολυμπιακή Λαμπαδηδρομία 42

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 : ΟΙ ΤΕΛΕΤΕΣ Σελ. 5.1 Τελετή έναρξης Τελετή λήξης 53 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 : ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ 6.1 Ολυμπιακές πόλεις και αγωνίσματα Οι καινοτομίες των Αγώνων Η παρουσία των Ελλήνων αθλητών 65 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 : ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ 7.1 Ευμενή σχόλια Η αντίθετη άποψη 74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 : ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ 8.1 Η υλική κληρονομιά Η άϋλη παρακαταθήκη 82 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 84 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 85

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας μελέτης, είναι να παρουσιάσει τις βασικές πτυχές της διεκδίκησης, υλοποίησης και μεταολυμπιακής αξιοποίησης των Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004». Η ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 από την πόλη της Αθήνας, προκάλεσε συναισθήματα ενθουσιασμού και συγκίνησης στην συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων. Δημιούργησε όμως και τεράστια ευθύνη, καθώς οι Αγώνες θα έπρεπε να συνδυάζουν την άρτια οργάνωση με την ιστορική τους σύνδεση με τους Αρχαίους, αλλά και τους πρώτους Σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες τοποθετούνται χρονικά το 776 π.χ. Από την χρονολογία αυτή αρχίζει να καταγράφεται ο κατάλογος των Ολυμπιονικών. Το 393 μ.χ. οι Αγώνες της Ολυμπίας καταργήθηκαν με διάταγμα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Α. Τα θεμέλια της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων της σύγχρονης εποχής, τοποθετήθηκαν στο Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο των Παρισίων τον Ιούνιο του Το συνέδριο οργάνωσε ο Γάλλος βαρόνος Pierre de Coubertin, ενώ καθοριστική ήταν η συμβολή του Έλληνα λόγιου Δημήτριου Βικέλα. Το 1896, διεξήχθησαν στην Αθήνα οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες της σύγχρονης εποχής, στους οποίους συμμετείχαν συνολικά 311 αθλητές από 13 χώρες που συναγωνίσθηκαν σε 9 αθλήματα. Το 1906, η Αθήνα διοργάνωσε τους Μεσο-Ολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι αν και σημείωσαν ιδιαίτερη επιτυχία, δεν αναγνωρίστηκαν από την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή. Το 1996 συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την τέλεση των πρώτων Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Το γεγονός αυτό, αποτελούσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την Ελλάδα να διεκδικήσει τους Αγώνες που θα διεξάγονταν εκείνη την χρονιά, με σκοπό να εορτασθεί η χρυσή επέτειος στην γενέτειρα των Αγώνων. Οι συνυποψήφιες πόλεις που διεκδικούσαν τους Αγώνες ήταν η Ατλάντα, το Βελιγράδι, το Μάντσεστερ, η Μελβούρνη και το Τορόντο. Η τελική ψηφοφορία των Αθανάτων διεξήχθη στην 96 η σύνοδο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής στο Τόκιο, στις 18 Σεπτεμβρίου Στον τελικό γύρο η Ατλάντα υπερίσχυσε με 51 ψήφους, έναντι 35 της Αθήνας. Έξι χρόνια μετά από την αποτυχία της ανάληψης των Αγώνων του 1996, η Ελληνική πολιτεία κατέθεσε φάκελο υποψηφιότητας για τους Αγώνες του Οι υπόλοιπες πόλεις που διεκδικούσαν την διοργάνωση ήταν η Ρώμη, το Κέιπ Τάουν, το Μπουέρος Άϊρες και η Στοκχόλμη. Στον τελικό γύρο της ψηφοφορίας η Αθήνα απέσπασε 66 ψήφους, ενώ η Ιταλική πρωτεύουσα 41. Η πορεία της Οργανωτικής Επιτροπής και της Ελληνικής πολιτείας, από την ημέρα της ανάληψης των Αγώνων μέχρι και το 2004, ήταν ιδιαίτερα δύσβατη. Υπήρξαν σοβαρές καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των έργων, γεγονός που προβλημάτισε έντονα τους αρμοδίους της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στον τομέα της ασφάλειας των Αγώνων. Για τον λόγο αυτό ιδρύθηκε ειδική αυτοτελής υπηρεσία της Ελληνικής Αστυνομίας, η Διεύθυνση Ασφάλειας Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ συμμετοχή

8 στην περιφρούρηση είχαν οι Ένοπλες Δυνάμεις και τα υπόλοιπα Σώματα Ασφαλείας της χώρας. Στον τομέα του εθελοντισμού, οι αιτήσεις ανήλθαν σε ξεπερνώντας κάθε προσδοκία, ενώ τελικά αξιοποιήθηκαν εθελοντές. Η Λαμπαδηδρομία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, ήταν η πρώτη παγκόσμια, αφού η Φλόγα διέσχισε και τις 5 ηπείρους του πλανήτη. Την 25 η Μαρτίου 2004,, η Φλόγα ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι της, μεταφέροντας το μήνυμα της Ιερής Εκεχειρίας και της συναδέλφωσης των λαών, σε ολόκληρο τον κόσμο. Στις 13 Αυγούστου του 2004, άνοιξε η αυλαία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, με την τελετή έναρξης. Από τις 13 μέχρι και τις 29 Αυγούστου του 2004, πέντε Ολυμπιακές πόλεις υποδέχθηκαν αθλητές από 202 χώρες, οι οποίοι συναγωνίσθηκαν σε 28 αναγνωρισμένα Ολυμπιακά αθλήματα. Οι καινοτομίες των Αγώνων ήταν η διεξαγωγή του Μαραθωνίου δρόμου στην αυθεντική κλασική διαδρομή, της σφαιροβολίας στην Αρχαία Ολυμπία και της τοξοβολίας στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο. Μετά από τρεις εβδομάδες αθλητικής δράσης, ο κύκλος των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας έκλεισε με την τελετή λήξης, που έλαβε χώρα στο Ολυμπιακό Στάδιο, την 29 η Αυγούστου του Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας απέσπασαν εγκωμιαστικά σχόλια στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Υπήρχε ασφαλώς και η αντίθετη άποψη, που επέκρινε έντονα τους Αγώνες, με βασικά επιχειρήματα το κόστος της διοργάνωσης και τις οικονομικές υπερβάσεις στα αρχικά σχέδια που είχαν παρουσιασθεί. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες της Αθήνας κληροδότησαν μια σημαντική υλική κληρονομιά, η οποία περιλαμβάνει τις εγκαταστάσεις, τις τουριστικές και συγκοινωνιακές υποδομές, αλλά και την άϋλη παρακαταθήκη που περιλαμβάνει μια νέα ώθηση στην ελληνική κοινωνία, στην οικονομία και στην ανάπτυξη, στον πολιτισμό και στον αθλητισμό, την ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος και στον τομέα του προσφοράς στο συνάνθρωπο μέσω του εθελοντισμού. Συμπερασματικά, οι 28 οι Ολυμπιακοί Αγώνες της σύγχρονης εποχής, στέφθηκαν με απόλυτη επιτυχία. Το ζητούμενο είναι η διοργάνωση του 2004 να μην αποτελέσει απλώς μια ευχάριστη ανάμνηση, αλλά να είναι το εφαλτήριο για την αξιοποίηση των ευκαιριών που μας κληροδότησε, με απώτερο σκοπό την μεταλαμπάδευση των αξιών του Ολυμπισμού στις επόμενες γενιές.

9 ABSTRACT The aim of this study is to present the basic aspects of the assertion, materialization and meta-olympic exploitation of the Olympic Games Athens The assumption of the Olympic Games in 2004 by the city of Athens caused emotions of enthusiasm and thrill to the smashing majority of Greeks. It generated though large responsibilities, as the Games should combine perfect organization with their historic connection with the Ancient, as well as the first Modern Olympic Games. The first Olympic Games are dated back to 776 B.C. The list of Olympic champions started to be drawn up since then. In 393 A.C. the Games of Olympia were abolished by the decree of the Byzantine emperor Theodosios I. The foundations for the revival of the Olympic games of our times were laid at the International Sport Congress of Paris in June The Congress was held by the French Baron Pierre de Coubertin, while the contribution of the Greek scholar Dimitrios Vikelas was determinative. The first modern Olympic Games were held in Athens in 1896, in which 311 athletes participated from 13 countries, who competed in 9 events. In 1906, Athens organized the Middle- Olympic Games, which although quite successful were not recognized by the International Olympic Committee. In 1996 the 100 th anniversary of the first Modern Olympic Games in Athens were to be celebrated. This fact was a wonderful opportunity for Greece to assert the Games for that year, aiming to the celebration of the golden anniversary at the homeland of Olympic Games. The other candidate cities that claimed the Games were Atlanta, Beograd, Manchester, Melbourne and Toronto. The final voting of the Immortals was carried out at the 96 th Session of the International Olympic Committee at Tokyo in September 18, At the final round, Atlanta prevailed with 51 votes vs. 35 of Athens. Six years later, after the failure to undertake to Games of 1996, the Greek state submitted a nominee file for the Games of The other candidate cities were Rome, Cape Town, Buenos Aires and Stockholm. At the final round of voting, Athens received 66 votes vs. 41 of the Italian capital city. The course of the Organizing Committee and the Greek state, from that date of undertaking the Games until 2004, was particularly hard. There were serious delays in the completion of the projects, something that perturbed the competent persons of the International Olympic Committee. Thus, a special separate service of the Greek Police and the Directory of Safety of Olympic Games were recruited, while the Armed Forces and the other Safety Forces participated for the protection of the Games. Concerning volunteerism, the applications submitted were overcoming every expectation, whereas volunteers were finally recruited. The Torch Relay of the Olympic Games of Athens was the first worldwide, as the Olympic Flame passed from all 5 continents of the planet. On March 25, 2004, the Flame began its long

10 journey, transferring the message of the Olympic ceasefire and the fraternization of the peoples throughout the world. On August 13, 2004, the Olympic Games of Athens began, with the opening ceremony. From 13 till 29 August 2004, five Olympic cities welcomed athletes from 202 countries, who competed in 28 recognized Olympic sports. The innovations of these Games were the Marathon that was held in its authentic classic form, shot-putting in Ancient Olympia and archery at the Kallimarmaro Stadium. After three weeks of athletic action, the cycle of the Olympic Games of Athens ended with the closing ceremony that was held at the Olympic Stadium on August 29, The Olympic Games of Athens gained praising comments in Greece, as well in the whole world. Of course, there was also contrary opinions that criticized the Games, the basic arguments being the cost of the organization and the financial excess of the original budget. The Olympic Games of Athens left an important material legacy, which includes facilities, tourist and transport substructures, as well as the immaterial consignment that includes a new impulse to the Greek society, finance and development, culture and athletism, sensitization in environmental issues and the sector of offer to fellowmen through volunteerism. Conclusively, the 28 th Olympic Games were crowned with absolute success. What is required is not the Games of 2004 to be only a pleasant memory, but to become the vaulting horse for the exploitation of the opportunities that were inherited, aiming to the spreading of the Olympism values to the following generations.

11 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ. Μεταπτυχιακή διατριβή του Βασιλείου Κωνσταντίνου Υπό την επίβλεψη του καθηγητή Μουρατίδη Ιωάννη ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ολυμπιακοί Αγώνες. Δύο λέξεις που προκαλούν δέος, θαυμασμό και συγκίνηση. Αυτά τα συναισθήματα ένοιωσα παρακολουθώντας τις πρώτες Ολυμπιακές μου στιγμές, τα ίδια ακριβώς αισθάνομαι ακόμη και σήμερα. Οι αρχικές μου αναμνήσεις από τον γοητευτικό κόσμο του Ολυμπισμού, σχετίζονται με την απώλεια της διοργάνωσης του 1996 από την πόλη της Αθήνας. Το ουσιαστικό όμως έναυσμα δόθηκε την 5 η Σεπτεμβρίου 1997, που ως εκκολαπτόμενος τότε γυμναστής, έβλεπα τον πρόεδρο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής να αναγγέλλει ότι η γενέτειρα των Ολυμπιακών Αγώνων θα λάμβανε την τιμή να διοργανώσει τους Αγώνες του Αρκετά χρόνια αργότερα, στα πλαίσια της μεταπτυχιακής μου διατριβής, θα μου δινόταν η ευκαιρία να μελετήσω και να ερευνήσω άγνωστες παραμέτρους των Αγώνων της Αθήνας. Σ αυτό το σημείο θα ήθελα να αναφερθώ στα πρόσωπα που στάθηκαν δίπλα μου στη συγγραφή της συγκεκριμένης εργασίας. Θερμές ευχαριστίες απευθύνω στον Κοσμήτορα της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας, Αναπληρωτή καθηγητή κ. Γεωργιάδη Κωνσταντίνο, καθώς και στον Αναπληρωτή καθηγητή κ. Αλμπανίδη Ευάγγελο, για τις υποδείξεις τους και τις πολύτιμες συμβουλές τους. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω για την συνεργασία τους, τον Επίκουρο καθηγητή κ. Αναστασίου Αθανάσιο και τον Λέκτορα κ. Καϊμακάμη Βασίλειο. 1

13 Επιθυμώ να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στο προσωπικό της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής και της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας και ιδιαίτερα στον κ. Θέμη Λαΐνη, για την συλλογή των στοιχείων από τις βιβλιοθήκες της Αθήνας και της Αρχαίας Ολυμπίας. Ιδιαίτερη μνεία θα κάνω και όσους προσφέρθηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνά μου. Είμαι ευγνώμων σε όλους όσοι απάντησαν στις ερωτήσεις των συνεντεύξεών μου, μέσω συγκεκριμένου ερωτηματολογίου. Τον επιβλέποντα καθηγητή της διατριβής μου, Καθηγητή κ. Μουρατίδη Ιωάννη, θα μπορούσα να τον ευχαριστήσω για πολλούς και διάφορους λόγους. Για τον χρόνο που μου αφιέρωσε, για την εμπιστοσύνη που επέδειξε στο πρόσωπό μου, για τις γνώσεις που μου μετέδωσε. Κυρίως όμως τον ευχαριστώ, διότι με ενέπνευσε. 2

14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 από την πόλη της Αθήνας, προκάλεσε συναισθήματα ενθουσιασμού και συγκίνησης στην συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων. Δημιούργησε όμως και τεράστια ευθύνη, καθώς οι Αγώνες θα έπρεπε να συνδυάζουν την άρτια οργάνωση με την ιστορική τους σύνδεση με τους Αρχαίους, αλλά και τους πρώτους Σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Πώς όμως έγινε η απαρχή της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων; Υπάρχουν αρκετές εκδοχές αναφορικά με την γέννηση των συγκεκριμένων αγώνων. Μία εξ αυτών, αναφέρει ως ιδρυτή τους τον γιο του Ταντάλου Πέλοπα, o οποίος νίκησε τον Οινόμαο σε αρματοδρομία 1. Άλλη παράδοση υποστηρίζει ότι ο Ηρακλής Δάκτυλος τέλεσε αγώνες δρόμου μεταξύ των αδελφών του, δίνοντας στον νικητή ένα στεφάνι αγριελιάς και ονόμασε τους αγώνες Ολύμπια. Επίσης, αναφέρεται ότι ο Δίας καθιέρωσε τους Αγώνες μετά την νίκη του επί του πατέρα του Κρόνου, ενώ και ο μυθικός ήρωας Ηρακλής, φέρεται ως ιδρυτής τους 2. Τέλος, ο Στράβων θεωρεί ότι οι Αγώνες οργανώθηκαν από τους Ηρακλείδες, μετά από την κάθοδό τους και την επέκταση των Αιτωλοδωρικών φύλων και των Επειών στην Πισάτιδα 3. Οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες τοποθετούνται χρονικά το 776 π.χ. Από την χρονολογία αυτή αρχίζει να καταγράφεται ο κατάλογος των 1 Μαράντη Α., Ολυμπία, οι Αγώνες στην αρχαιότητα, Αθήνα, 1999, σελ.11 2 Αλμπανίδης Ε., Ιστορία της Άθλησης στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο, Κομοτηνή, 2004, σελ.46 3 Γιαλούρης Γ, Οι Ολυμπιακοί αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήνα, 2003, σελ.88 3

15 Ολυμπιονικών 4. Το 393 μ.χ., οι Αγώνες της Ολυμπίας καταργήθηκαν με διάταγμα του Βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Α 5. Σκοπός της παρούσας μελέτης, είναι να παρουσιάσει τις βασικές πτυχές της διεκδίκησης, υλοποίησης και μεταολυμπιακής αξιοποίησης των Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα Η συλλογή των στοιχείων έγινε από τις εκδόσεις της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής, από τις επίσημες εκδόσεις της Οργανωτικής Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004, από προσωπικές συνεντεύξεις σε Ολυμπιονίκες, μέλη της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, μέλη Ολυμπιακών Επιτροπών, πολιτικούς και δημοσιογράφους, από την εγχώρια και ξένη βιβλιογραφία, από άρθρα ελληνικών και διεθνών περιοδικών και εφημερίδων, από το διαδίκτυο και από προσωπική εμπειρία. 4 Μυλωνάς Γ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, παρελθόν-παρόν-μέλλον, πρόγραμμα προετοιμασίας Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνας 2004, Θεσσαλονίκη, 2002, σελ.5 5 Κύρκος Β., Οι Ολυμπιακοί αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήνα, 2003, σελ.300 4

16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ 1.1 Οι εμπνευστές Το όραμα της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων, όχι μόνο δεν εξασθένησε με την πάροδο των χρόνων, αλλά αντιθέτως ενισχυόταν διαρκώς. Έγιναν αρκετές προσπάθειες για να ανασυσταθεί ο θεσμός, τόσο στον Ελλαδικό χώρο, όσο και στο εξωτερικό. Το 1838, ο Δήμος Λετρίνων που γειτνίαζε με την Αρχαία Ολυμπία, οργάνωσε αγώνες σε μια προσπάθεια αναβίωσης του αρχαίου θεσμού στον ίδιο χώρο 6. Το 1849, ο Άγγλος ιατρός W.P. Brookes ίδρυσε ετήσιους Ολυμπιακούς Αγώνες στην πόλη Wenlock του Shropshire 7. Σημαντική είναι και η συνεισφορά του εθνικού ευεργέτη Ευάγγελου Ζάππα, ο οποίος το 1858 πρότεινε στον βασιλιά της Ελλάδας Όθωνα, να τελούνται Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα και ένα χρόνο αργότερα οι Αγώνες έλαβαν χώρα στην Αθήνα. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι ο Ζάππας εξέφρασε την επιθυμία να διαθέσει όλη του την περιουσία για την καθιέρωση των Αγώνων στην Ελλάδα 8. Τέλος, τον Μάϊο του 1875 ο πατέρας της ελληνικής γυμναστικής Ιωάννης Φωκιανός, 6 Γιάτσης Σ., Ιστορία της άθλησης και των αγώνων στον Ελληνικό κόσμο κατά τους Ελληνορωμαϊκούς, τους Βυζαντινούς και τους Νεότερους χρόνους, Θεσσαλονίκη, 1998, σελ Μουρατίδης Ι., Ιστορία Φυσικής Αγωγής, Θεσσαλονίκη, 1994, σελ Μυλωνάς Γ., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, παρελθόν-παρόν-μέλλον, πρόγραμμα προετοιμασίας Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνας 2004, Θεσσαλονίκη, 2002, σελ.24 5

17 ανέλαβε την διεξαγωγή των αγώνων στο Παναθηναϊκό Στάδιο οι οποίοι σημείωσαν ιδιαίτερη επιτυχία 9. Τα θεμέλια όμως της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων της σύγχρονης εποχής, τοποθετήθηκαν στο Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο των Παρισίων τον Ιούνιο του Το συνέδριο οργάνωσε ο Γάλλος βαρόνος Pierre de Coubertin, συμμετείχαν σ αυτό 13 χώρες και στόχευε στην επανέναρξη του θεσμού των Ολυμπιακών Αγώνων 10. Ο μεγάλος οραματιστής αναφορικά με την αναβίωση των Αγώνων είχε τονίσει ότι η ιδέα της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων δεν ήταν μια παραξενιά της φαντασίας, αλλά το λογικό αποτέλεσμα μιας μεγάλης κίνησης 11. Καθοριστική ήταν η συμβολή του Έλληνα λόγιου Δημήτριου Βικέλα. Αν και ο ίδιος δεν είχε ιδιαίτερη σχέση με τον αθλητισμό, εμπνεύστηκε από τα ιδεώδη και τις αρχές του Ολυμπισμού και υποστήριξε με θέρμη την ιδέα της διεξαγωγής των πρώτων Αγώνων στην Αθήνα. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, ότι στα αρχικά σχέδια του συνεδρίου των Παρισίων ήταν να οργανωθούν οι πρώτοι Αγώνες στο Παρίσι το Ο Βικέλας όμως, κατόρθωσε να πείσει την επιτροπή ότι αυτό έπρεπε να γίνει στην Αθήνα το Ο Δημήτριος Βικέλας ανακηρύχθηκε πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής το 1894 και παρέδωσε τα σκήπτρα της προεδρίας στον Pierre de Coubertin το (Εικ.1) Οι δύο επιφανείς 9 Μωραΐτης Κ., Σπύρος Λούης, ένας θρύλος των Ολυμπιακών Αγώνων, Αθήνα, 1996, σελ Βασιλειάδης Ν., Πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά, Αθήνα, 1996, σελ Beck Ch., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, 776 π.χ Αθήνα, 1896, σελ.7 12 Σκιαδάς Ε., Νεώτερη Ελληνική Ολυμπιακή Ιστορία, Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή, Αθήνα, 2004, σελ.52 6

18 άνδρες, αποτελούν αναμφίβολα τα σπουδαιότερα πρόσωπα στην υπόθεση της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Εικ.1 Οι εμπνευστές της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων Pierre de Coubertin και Δημήτριος Βικέλας 1.2 Οι πρώτοι Αγώνες της σύγχρονης εποχής Δύο έτη μετά από την απόφαση που ελήφθη στο Παρίσι, είχε έλθει το πλήρωμα του χρόνου για την Αθήνα να διοργανώσει τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ωστόσο, υπήρχαν πολυάριθμα προβλήματα που έπρεπε να επιλυθούν για να εξασφαλιστεί η επιτυχής έκβαση της διοργάνωσης. Η ανάληψη των Αγώνων προκάλεσε οξύτατη πολιτική αναταραχή στη χώρα. Ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος κυβέρνησε μέχρι και ένα χρόνο πριν από τους Αγώνες, είχε ταχθεί ανοιχτά κατά της διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων, προβάλλοντας ως επιχείρημα την άθλια οικονομική κατάσταση, ενώ ο πολιτικός του αντίπαλος και πρωθυπουργός την περίοδο των Αγώνων Θεόδωρος 7

19 Δηληγιάννης, υπερασπίστηκε την τέλεσή τους 13. Αποφασιστικής σημασίας αποδείχθηκε η στάση του διαδόχου του θρόνου Κωνσταντίνου, ο οποίος είχε την γενική επίβλεψη και συντόνιζε τις προσπάθειες ανεύρεσης πόρων 14. Αξίζει να σημειωθεί και η συνεισφορά του ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ στην ολοκλήρωση του εθνικού εγχειρήματος. Ο Αβέρωφ, προσέφερε το τεράστιο- για την εποχή- ποσό των δραχμών, για την κατασκευή των έργων στο Παναθηναϊκό Στάδιο όπου θα διεξάγονταν οι Αγώνες 15. Η επίσημη έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896, έγινε την 25 η Μαρτίου (με το παλιό ημερολόγιο), μία ημέρα μετά από τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του Αβέρωφ στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο 16. Μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού και συγκίνησης, ο βασιλιάς Γεώργιος κήρυξε την έναρξη των Αγώνων : Κηρύττω την έναρξιν των πρώτων εν Αθήναις Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων. Ζήτω το Έθνος! Ζήτω ο Ελληνικός λαός! 17. Στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες της σύγχρονης εποχής, συμμετείχαν συνολικά 311 αθλητές από 13 χώρες που συναγωνίσθηκαν σε 9 αθλήματα 18. (Εικ.2) Αδιαμφισβήτητη μορφή των Αγώνων ήταν ο Σπύρος Λούης, ο οποίος κατέκτησε την πρώτη θέση στον Μαραθώνιο δρόμο. 13 Κοντογιαννίδης Τ., Η θρυλική Ολυμπιάδα του Σπύρου Λούη, Αθήνα, 2004, σελ Smith M.L., Οι Ολυμπιακοί του 1896 στην Αθήνα, Αθήνα, 2004, σελ Κυριάκου Ζ., Ολυμπιακοί Αγώνες, η γέννηση, η αναβίωση, η επιστροφή, Λευκωσία, 2003, σελ Beck Ch., Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, 776 π.χ Αθήνα, 1896, σελ Μωραΐτης Κ., Σπύρος Λούης, ένας θρύλος των Ολυμπιακών Αγώνων, Αθήνα, 1996, σελ Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004, Επίσημο Αναμνηστικό Πρόγραμμα, Αθήνα, 2004, σελ.58 8

20 Εικ.2 Η αφίσα των πρώτων Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας 1.3 Οι Μέσο-Ολυμπιακοί του 1906 Μετά από την πρώτη διοργάνωση του 1896, ακολούθησαν αυτές του 1900 στο Παρίσι και του 1904 στον Άγιο Λουδοβίκο των Η.Π.Α. Κατά κοινή ομολογία, οι συγκεκριμένοι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν σημείωσαν επιτυχία. Η Ελλάδα, διαθέτοντας την εμπειρία του 1896 και αποβλέποντας στην μόνιμη τέλεση των Αγώνων στην γενέτειρά τους, ζήτησε από την Δ.Ο.Ε. να διοργανώσει ενδιάμεσους Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα το Ταυτόχρονα, οι άλλες χώρες δεν επέδειξαν ιδιαίτερη προθυμία να αναλάβουν την ευθύνη να οργανώσουν Ολυμπιακούς Αγώνες, καθώς το κόστος θα ήταν δυσβάσταχτο Γιάτσης Σ., Σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες (Πανεπιστημιακές παραδόσεις) Θεσσαλονίκη, 1994, σελ Συρράκος Κ., Ολυμπιακοί Αγώνες, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, Αθήνα, 1984, σελ.193 9

21 Στους Μέσο-Ολυμπιακούς Αγώνες των Αθηνών του 1906 μετείχαν 903 αθλητές-από τους οποίους οι 564 ήταν ξένοι- προερχόμενοι από 18 χώρες και διεξήχθησαν 11 αθλήματα και 77 αγωνίσματα. (Εικ.3) Σύμφωνα με εκτιμήσεις των εφημερίδων της εποχής, ήρθαν στην Αθήνα περί τους επισκέπτες, Έλληνες και ξένοι 21. Οι ενδιάμεσοι Αγώνες χαρακτηρίσθηκαν ως απολύτως επιτυχείς, αφού η διοργάνωση ήταν πολύ καλή, η συμμετοχή των θεατών υψηλή και οι επιδόσεις των αθλητών εξαιρετικές. Παρ όλα αυτά, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή δεν τους αναγνώρισε και δεν τους συμπεριέλαβε στον κατάλογο των Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων. Εικ.3 Αγώνας δρόμου των Μεσο-Ολυμπιακών του Κουλούρη Χ., Εφημερίδα Το Βήμα, Αθήνα, 16/4/2006, σελ.β61 10

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ 2.1 Η πρώτη απόπειρα Το 1996 συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την τέλεση των πρώτων Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. Το γεγονός αυτό, αποτελούσε μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την χώρα μας να διεκδικήσει τους Αγώνες που θα διεξάγονταν εκείνη την χρονιά, με σκοπό να εορτασθεί η χρυσή επέτειος στην γενέτειρα των Αγώνων. Στις 14 Ιουνίου 1986, η Βουλή των Ελλήνων ενέκρινε ομόφωνα την υποψηφιότητα της Αθήνας και στις 29 Ιουνίου 1988, ο πρωθυπουργός της χώρας Ανδρέας Παπανδρέου και η υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη, ανακοίνωσαν επίσημα την διεκδίκηση των Αγώνων του Η Αθήνα κατέθεσε επίσημο φάκελο υποψηφιότητας για την διοργάνωση, βασιζόμενη περισσότερο στον συναισθηματικό τομέα, παρά στην ετοιμότητα των αθλητικών εγκαταστάσεων. (Εικ.4) Το γεγονός αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και προβληματισμούς, καθώς αυτοί που εναντιώνονταν στην κατάθεση της υποψηφιότητας, υποστήριζαν πως η Αθήνα ήταν ανέτοιμη να αναλάβει τους Αγώνες και το οικονομικό κόστος της υλοποίησής τους θα ήταν τεράστιο 22. Σύμφωνα με τα πλάνα και τον προγραμματισμό της επιτροπής διεκδίκησης των Αγώνων, τα αναμενόμενα έσοδα από την διοργάνωση θα προέρχονταν από τις χορηγίες, τα τηλεοπτικά δικαιώματα, τους επίσημους 22 Κορδογιάννης Π., Εφημερίδα Αυγή, Αθήνα, 13/3/1988, σελ

23 Εικ.4 Ο επίσημος φάκελος υποψηφιότητας της Αθήνας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1996 προμηθευτές, την εμπορική εκμετάλλευση και την μελλοντική πώληση του Ολυμπιακού χωριού και του χωριού Τύπου. Οι προβλεπόμενες δαπάνες της διοργάνωσης θα προορίζονταν για τις αθλητικές εγκαταστάσεις, τον αθλητικό και τεχνολογικό εξοπλισμό, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και την διαμονή 23. Οι συνυποψήφιες πόλεις που διεκδικούσαν τους Αγώνες ήταν η Ατλάντα, το Βελιγράδι, το Μάντσεστερ, η Μελβούρνη και το Τορόντο. Η Αθήνα διεκδίκησε την διοργάνωση με όπλο την παράδοση, αλλά και με το σημαντικό μειονέκτημα της έλλειψης αθλητικών εγκαταστάσεων. Από την άλλη πλευρά, η Ατλάντα υπερίσχυε στον τεχνολογικό τομέα και παρουσίαζε καλύτερη εικόνα σε σχέση με τον φάκελο υποψηφιότητας της Αθήνας. Οι υπόλοιπες πόλεις διέθεταν ορισμένα πλεονεκτήματα, τα οποία 23 Οικονομικός Ταχυδρόμος, Αθήνα, 14/7/1988, σελ.23 12

24 όμως όπως φάνηκε εκ του αποτελέσματος, δεν στάθηκαν ικανά για να τους χαρίσουν την τελική νίκη. Η τελική ψηφοφορία των Αθανάτων διεξήχθη στην 96 η σύνοδο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής στο Τόκιο, στις 18 Σεπτεμβρίου Από την αρχή της ψηφοφορίας είχε διαφανεί το κλίμα της αμφίρροπης αναμέτρησης μεταξύ Αθήνας και Ατλάντα. Στους πρώτους δύο γύρους η Αθήνα υπερίσχυε, στον τρίτο γύρο οι δύο πόλεις ισοψήφησαν, ενώ στον τέταρτο η Ατλάντα προηγούταν με βραχεία κεφαλή. Και ενώ οι υπόλοιπες συνυποψήφιες πόλεις είχαν αποκλειστεί, τα μέλη της Δ.Ο.Ε. θα έπρεπε στον πέμπτο και τελευταίο γύρο της ψηφοφορίας να επιλέξουν ποια πόλη θα αναλάμβανε την διοργάνωση των Αγώνων του Σ αυτό το σημείο οφείλω να αναφέρω το γεγονός ότι ο τότε Πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής Juan Antonio Samaranch, επέλεξε να ακολουθήσει την διπλωματική οδό και αποφάσισε να μην ψηφίσει 24. Ο λόγος αδιευκρίνιστος, αλλά ο καθένας δικαιούται να εξαγάγει τα συμπεράσματά του. Στον τελικό γύρο η Ατλάντα υπερίσχυσε με 51 ψήφους, έναντι 35 της Αθήνας. (Εικ.5) Το όνειρο της πραγματοποίησης των Αγώνων στην Αθήνα παρέμεινε ανεκπλήρωτο Αρκετοί ήταν αυτοί που απέδωσαν τη νίκη της Ατλάντα στις ισχυρές διασυνδέσεις της, καθώς στην αμερικανική πόλη εδρεύουν ορισμένες από τις μεγαλύτερες εταιρίες της παγκόσμιας βιομηχανίας. Χαρακτηριστικό είναι άρθρο της εποχής, που δικαιολογεί το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας : 24 Lucas J., Future of the Olympic Games, Illinois, 1992, σελ.29 13

25 Εικ.5 Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας για την διοργανώτρια πόλη των Αγώνων του 1996 Άνοιξαν οι ασκοί της Coca-Cola και έπνιξαν τον ενθουσιασμό των Αθηναίων 25. Η πλευρά των νικητών βέβαια, έσπευσε να υπερασπιστεί την καθαρότητα της επικράτησης της Ατλάντα και να αποδώσει την ήττα της Αθήνας σε δικά της λάθη και παραλείψεις: Οι προσπάθειες της Ελλάδας να πείσει την Δ.Ο.Ε., χαρακτηρίζονταν από υπέρμετρη αλαζονεία 26. Η αποτίμηση του αποτελέσματος αποδεικνύει ότι η Αθήνα όντως δεν παρουσιάστηκε έτοιμη για την συγκεκριμένη πρόκληση. Ο Έλληνας Ολυμπιονίκης και πρώην Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού, Κωνσταντίνος Κουκοδήμος, δήλωσε αναφορικά με την διεκδίκηση των Αγώνων του 1996 από την πόλη της Αθήνας : Πιστεύω ότι δεν είχε ωριμάσει ούτε ως ιδέα, 25 Κυριακόπουλος Κ., Εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Αθήνα, 19/9/1990, σελ Ανταπόκριση ειδησεογραφικού πρακτορείου Reuters, Εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος, Αθήνα, 19/9/1990, σελ.20 14

26 ούτε ως πρόταση. Δεν ήμασταν έτοιμοι και δεν είχαμε την ολοκληρωμένη εκείνη πρόταση και το φάκελο διεκδίκησης, ώστε να κερδίσουμε τη σημαντική διοργάνωση του Παρόμοια άποψη εξέφρασε και το μέλος της Ολυμπιακής Επιτροπής του Καναδά Benoit Seguin, ο οποίος τόνισε ότι η Αθήνα δεν ήταν καλά προετοιμασμένη και αισθάνθηκε ότι θα έπαιρνε τους Αγώνες επειδή συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την αναβίωση των πρώτων Αγώνων του Η δεύτερη διεκδίκηση Έξι χρόνια μετά από την αποτυχία της ανάληψης των Αγώνων του 1996, η Ελληνική πολιτεία θεώρησε ότι οι συνθήκες για μια νέα προσπάθεια διεκδίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων από την Αθήνα, ήταν σαφώς ευνοϊκότερες και οι πιθανότητες τελικής επικράτησης πολλαπλάσιες από τις αντίστοιχες της προηγούμενης υποψηφιότητας. Στις 30 Απριλίου 1996 δόθηκε η εκκίνηση στην κούρσα της διεκδίκησης των Αγώνων του 2004, με την σύσταση επιτροπής διεκδίκησης Ολυμπιακών Αγώνων 2004, από τον πρωθυπουργό της χώρας Κωνσταντίνο Σημίτη. (Εικ.6) Η επιτροπή ήταν δωδεκαμελής και ως επικεφαλής ορίσθηκε η Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, ενώ την εποπτεία της ανέλαβε ο υφυπουργός Πολιτισμού, αρμόδιος για θέματα 27 Προσωπική συνέντευξη, Κατερίνη, 5/4/ Προσωπική συνέντευξη, Αρχαία Ολυμπία, 13/7/

27 αθλητισμού 29. Αυτή τη φορά, η υποψηφιότητα της Αθήνας υποστηριζόταν από την πλειοψηφία του ελληνικού λαού, των εκπροσώπων του κοινοβουλίου και των υπολοίπων εμπλεκομένων φορέων. Το κλίμα σε σχέση με την διεκδίκηση των Αγώνων του 1996, ήταν εμφανώς διαφορετικό. Στην συγκεκριμένη υποψηφιότητα, υπήρχε νέα φιλοσοφία, καινούργιο προφίλ της επιτροπής διεκδίκησης και τεράστια προώθηση στα έργα υποδομής. Η σημαντικότερη διαφορά ανάμεσα στις δύο διεκδικήσεις ήταν ότι σ εκείνη του 1996 απαιτήσαμε, ενώ για τους Αγώνες του 2004 διεκδικήσαμε 30. Εικ.6 Ο επίσημος φάκελος υποψηφιότητας της Αθήνας για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ΦΕΚ Β , Αριθμ. Υ 339, Σύσταση Επιτροπής Διεκδίκησης Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα Μαυρομμάτης Μ., Εφημερίδα Τα Νέα, Αθήνα, 22/8/1997, σελ.ο04 16

28 Η πρώτη μάχη για την ανάληψη των Αγώνων δόθηκε τον Μάρτιο του Η Αθήνα επιλέχθηκε να είναι ανάμεσα στις πέντε επικρατέστερες πόλεις, οι οποίες θα διεκδικούσαν λίγους μήνες αργότερα την ανάληψη της διοργάνωσης του Η πρόεδρος της επιτροπής διεκδίκησης Γιάννα Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, αμέσως μετά από την επιλογή της Αθήνας να συνεχίσει μέχρι τέλους την διεκδίκηση των Αγώνων σημείωσε : Είχαμε προετοιμαστεί κατάλληλα ώστε να παρουσιάσουμε την υποψηφιότητά μας κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο 31. Η πρόοδος των αθλητικών εγκαταστάσεων και το εξαιρετικό πολιτιστικό πρόγραμμα, αποτέλεσαν τα κύρια πλεονεκτήματα της ελληνικής επιτροπής διεκδίκησης, παράλληλα όμως, υπήρχαν και σοβαρά ζητήματα που θα έπρεπε να επιλυθούν, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση, το κυκλοφοριακό πρόβλημα και το ανεπαρκές αεροδρόμιο 32. Ο χρόνος κύλησε και είχε φτάσει πλέον η στιγμή της τελικής απόφασης. Η Ρώμη αποτελούσε τον πιο αξιόμαχο αντίπαλο της Αθήνας, ενώ την τελική πεντάδα των υποψήφιων πόλεων συμπλήρωνε το Κέιπ Τάουν, το Μπουέρος Άϊρες και η Στοκχόλμη. Σύμφωνα με την μελέτη την οποία συνέταξε ομάδα επιστημόνων για λογαριασμό της επιτροπής διεκδίκησης, η Αθήνα διέθετε σοβαρά συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι των τεσσάρων άλλων ανταγωνιστριών πόλεων 33. Αυτά ήταν : 31 Συνέντευξη στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, Αθήνα, 8/3/1997, σελ Εφημερίδα Το Βήμα, Αθήνα, 9/3/1997, σελ.α44 33 Δημοσίευση μελέτης στην εφημερίδα Το Βήμα, Αθήνα, 17/8/1997, σελ.α03 17