Ô Ï È Å Ì Á ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ

Transcript

1 Ô Ï È Å Ì Á Ïëõìðéáêïß Áãþíåò. συντακτική επιτροπή προβληµατίστηκε για το αν θα έπρεπε να έχει ως Η αφιέρωµα του παρόντος τεύχους τους επί θύραις Ολυµπιακούς Αγώνες. Ο προβληµατισµός δεν προερχόταν µόνο από τα οικονοµικά µεγέθη και τις επιπτώσεις τους, ούτε µόνο από τις πολιτικές προεκτάσεις των θεµάτων ασφάλειας, αλλά κυρίως από την αλλοτρίωση της ιδέας των «αγώνων». Πρέπει όµως η αλλοτρίωση της ιδέας σε πρακτικό επίπεδο να προκαλεί αποστροφή ή απαρέσκεια προς το θεσµό; Η λέξη «αγών», ετυµολογείται από το «άγω», που αρχικά σηµαίνει συνάθροιση, συνέλευση πλήθους σε έναν τόπο. Αυτό που αργότερα χαρακτηρίστηκε και ως «αγορά». Το κοινωνικό στοιχείο και η εξ αυτού αντίληψη των αθλητικών «αγώνων» είναι σαφές, όπως σαφές είναι και το ιερό στοιχείο, ιδιαίτερα των Ολυµπιακών Αγώνων. Με την αντίληψη αυτή θεσµοθετήθηκαν οι Ολυµπιακοί Αγώνες το 776 π.χ., και έτσι οργανώνονταν στη συνέχεια. Μετά τους πρώτους αιώνες λειτουργίας τους, και ίσως από το 388 π.χ., κατά την 98η Ολυµπιάδα, αρχίζει να γίνεται εµφανής µια βαθµιαία αλλοτρίωση του πνεύµατός τους, και αρχίζουν να καταγράφονται κάποια φαινόµενα υπεργύµνασης, αλαζονείας, χρηµατισµού, απαιδευσίας, και ενίοτε έντονης χρησιµοθηρίας. Έτσι επιβάλλονται πρόστιµα σε παραβάτες αθλητές, κυρίως αυτούς που χρηµάτιζαν άλλους για να χριστούν νικητές, (π.χ. Εύπωλος ο Θεσσαλός). Από τα πρόστιµα κατασκευάζονται χάλκινα αγάλµατα, οι περίφηµες Ζάνες. Η παράθεση των στοιχείων αυτών έγινε για να καταδείξει ότι η αλλοτρίωση των «αγώνων» δεν αποτελεί ίδιον της σύγχρονης παγκόσµιας κοινωνίας, µε όλα τα παρεπόµενά της. Είναι εγγενές γνώρισµα των λειτουργιών του ανθρώπου, µε µόνη σύγχρονη προσθήκη τη φαρµακοδιέγερση και την επί θύραις βιοδιέγερση (γονιδιακές παρεµβάσεις), που αφορά καθαρά στο τεχνικό επίπεδο και στις σύγχρονες δυνατότητες. Αποτελούν όµως αυτά κριτήρια απόρριψης της «ιδέας» των «αγώνων» ή συνιστούν ανάγκη εγρήγορσης και προσπάθεια «απαλλοτρίωσης» των αλλοτριωµένων και στρεβλών αντιλήψεων και πρακτικών; Οι τελευταίοι που θα έπρεπε να απαξιώνουν τους Ολυµπιακούς Αγώνες, ως µέσο άµβλυνσης των υφισταµένων παραδράσεων, είναι οι Έλληνες. Αντίληψή µας µπορεί να είναι το κοινωνικό και «ιερό» στοιχείο του θεσµού, και πρακτική µας η συνεχιζόµενη προσπάθεια απαλλαγής των αγώνων από τέτοια βάρη, στο ανθρώπινο µέτρο. ε χρειάζεται ωραιοποίηση της παράδοσής µας. Εκείνο που θα ήταν χρήσιµο, είναι η διάχυση της «παιδείας» στις «παιδειές» των αγώνων, και η επιµονή στην «αγω-νικότητά» τους. Η περιστασιακή αλλοτρίωση της λειτουργίας τους δεν δικαιολογεί την απαξίωσή τους. Χαιρετίζουµε, λοιπόν, τους Ολυµπιακούς Αγώνες στον τόπο τους, που θα «άγουν» την παγκόσµια κοινότητα, έστω και µε τις παραπάνω παραδοχές. ôåò êáé óþìåñá ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ 11

2 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Το Παναθηναϊκό στάδιο: Με γενναία προσφορά του Γεωργίου Αβέρωφ από αρχαιολογικός χώρος µετατράπηκε σε Καλλιµάρµαρο, όπως είναι σήµερα (από: περιοδικό ΝΙΚΗ 1, 1922, σελ.9). ΑΠΟ ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΟΥ COUBERTIN ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ Ç áìößóçìç ðïñåßá ôùí óýã ñïíùí Ïëõìðéáêþí Áãþíùí του Σωτήρη Γιάτση επίκουρου καθηγητή του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Α.Π.Θ. Η ολυµπιακή ιδεολογία λειτούργησε άλλοτε υπέρ του αθλητισµού, της φυσικής αγωγής, της παγκόσµιας επικοινωνίας των λαών και του πολιτισµού και άλλοτε για την εξυπηρέτηση πολιτικών σκοπιµοτήτων, οικονοµικών συµφερόντων και επίδειξη ευµάρειας των ισχυρών της γης. Τη θεσµική ευθύνη της διεξαγωγής των σύγχρονων Ολυµπιακών αγώνων την έχει η ιεθνής Ολυµπιακή Επιτροπή (.Ο.Ε.) που αποτελεί ανεξάρτητο διεθνή οργανισµό. Η.Ο.Ε. διοικείται και λειτουργεί σύµφωνα µε τον Ολυµπιακό Καταστατικό Χάρτη. Το οικονοµικό βάρος των αγώνων το έχει η διοργανώτρια πόλη και κατ επέκταση η χώρα στην οποία διοργανώνονται οι αγώνες. Εµπνευστής της αναβίωσης του θεσµού υπήρξε ο Pierre de Coubertin, Γάλλος βαρόνος, παιδαγωγός µε διπλωµατικές και οργανωτικές ικανότητες, λάτρης του αρχαιοελληνικού αθλητισµού και γνώστης της διεθνούς ζωής της εποχής του. Ο Coubertin, λοιπόν, συνέλαβε την ιδέα της επανασύστασης ή αναβίωσης της αρχαίας ολυµπιακής αίγλης και προσπάθησε να συνδέσει, µάλλον συµβολικά, τον αρχαίο θεσµό µε τα σύγχρονα δεδοµένα. Οι συνθήκες στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν ευνοϊκές για ένα τέτοιο εγχείρηµα, αφού, η διεθνής ζωή επέτρεπε την άνθιση παρόµοιων εµπορικών και πολιτισµικών γεγονότων (εκθέσεις και φεστιβάλ). Οι πρώτοι αγώνες στην Αθήνα Ο Coubertin ήταν βαθιά επηρεασµένος από το βρετανικό αθλητικό ερασιτεχνικό σύστηµα, θεσµός που χρησιµοποιήθηκε ως εργαλείο της αποικιοκρατικής-ιµπεριαλιστικής βρετανικής πολιτικής. Πίστευε, λοιπόν, ότι το νέο ολυµπιακό πνεύµα θα βοηθούσε την πατρίδα του Γαλλία τόσο εσωτερικά (εκπαίδευση) όσο και εξωτερικά (πατρίδα του νέου ολυµπισµού). Ουσιαστικά σκόπευε στην ενίσχυση του γαλλικού ρεβανσισµού έναντι της Γερµανίας. 12 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

3 Ô Ï È Å Ì Á Τον Ιούνιο του 1894 ο Coubertin οργάνωσε στη Σορβόννη το 1ο διεθνές ολυµπιακό συνέδριο. Εκεί αποφασίσθηκε οι Α Ολυµπιακοί Αγώνες να τελεσθούν στην Αθήνα µετά από πρόταση του ηµητρίου Βικέλα (εκπροσωπούσε τον Πανελλήνιο Γ.Σ.) που ήταν και ο πρώτος πρόεδρος της.ο.ε. Οι επόµενοι αγώνες έγιναν στις εξής πόλεις: 1900 και 1924 στο Παρίσι, 1904 στον Άγ. Λουδοβίκο (1932 και 1984 στο Λος Άντζελες, 1996 στην Ατλάντα), 1908 και 1948 στο Λονδίνο, 1912 στη Στοκχόλµη, 1920 στην Αµβέρσα, 1928 στο Άµστερνταµ, 1936 στο Βερολίνο (1972 στο Μόναχο), 1952 στο Ελσίνκι, 1956 στη Μελβούρνη (2000 στο Σίδνεϊ), 1960 στη Ρώµη, 1964 στο Τόκιο, 1968 στην Πόλη του Μεξικού, 1976 στο Μόντρεαλ, 1980 στη Μόσχα, 1988 στη Σεούλ, 1992 στη Βαρκελώνη. Οι Ολυµπιακοί αγώνες δεν τελέστηκαν (ακυρώθηκαν) τα έτη 1916, 1940, 1944 λόγω των παγκοσµίων πολέµων. Οι αγώνες για το ολυµπιακό έτος 2004, θα γίνουν ως γνωστό στην Αθήνα, ενώ το 2008 στο Πεκίνο. ηµήτριος Βικέλας, λόγιος: Ήταν εκείνος που πρότεινε στο συνέδριο της Σορβόννης το 1894 οι Α Ολυµπιακοί Αγώνες να γίνουν στην Ελλάδα. Ο Βικέλας είχε σε όλη του τη ζωή ένα στόχο: Να «προσαρµόσει την Ελλάδα στην Ευρώπη» (από: Άπαντα ηµητρίου Βικέλα, έκδοση Σ ΩΒ, επιµέλεια Α. Αγγέλου, Αθήνα 1997). ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Στην υπηρεσία του αθλητισµού Η ολυµπιακή ιδεολογία προσαρµοσµένη µάλλον στη δυτική φιλοσοφία ακολούθησε µέχρι σήµερα µια µάλλον αµφίσηµη (θετική και αρνητική) πορεία. Θα αρχίσουµε µε την πρώτη. Ο αθλητισµός ως σπορ, φυσική αγωγή και γενικά ως άθληση για όλους, αποτελεί µια πολυσήµαντη βιωµατική σύγχρονη κατάκτηση όλων των λαών της γης. Ο αθλητισµός, µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο καλύπτει σηµαντικούς τοµείς όπως: η παγκόσµια επικοινωνία (κυρίως ως θέαµα), η εκπαίδευση (φυσική αγωγή), η υγεία (σε πολλούς τοµείς της), ο πολιτισµός (σε όλες τις τέχνες), η οικονοµία (υλικά κ.τ.λ.) και άλλοι τοµείς. Ο σύγχρονος κόσµος αρχίζει να συνειδητοποιεί αυτό που γνώριζαν καλά οι αρχαίοι Έλληνες, ότι δηλαδή, η γυµναστική (σπορ) αποτελεί µέρος της γενικότερης παιδείας κάθε εθνότητας και πολιτικού συστήµατος. Η εκµετάλλευση της ιδέας για πολιτικές σκοπιµότητες Η δεύτερη χρήση της ολυµπιακής ιδεολογίας υπήρξε αρνητική. Μεγάλα πλανητικά ιδεολογικά σχήµατα και µορφώµατα κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, όπως ήταν ο φασισµός και ο ναζισµός, χρησιµοποίησαν τα σπορ και τους Ολυµπιακούς Αγώνες για να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς τους. Το παράδειγµα της Ολυµπιάδας του Βερολίνου το 1936 είναι χαρακτηριστικό. Η ανθρωπότητα δεν µπόρεσε να αντιληφθεί ότι οι αγώνες εκείνοι δεν έπρεπε να γίνουν ποτέ. Το ψυχολογικό κέρδος της ναζιστικής Γερµανίας ήταν τεράστιο. Ο Χίτλερ κέρδισε χρόνο, διακηρύττοντας ότι οι προθέσεις του ήταν «ειρηνικές», όπως στους αγώνες. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέµου ( ) οι Ολυµπιάδες λειτούργησαν υπέρ του εξισορροπητικού ανταγωνισµού (θετικός κάποιες φορές) των δυο πρωταγωνιστών του διπολισµού. Όµως, το ολυµπιακό επιµύθιο «citius altius fortius» («γρηγορότερα, ψηλότερα, δυνατότερα») µε την αόριστη και αντιφατική του σηµασία και ερµηνεία, λειτούργησε προς έναν υπερβολικό πολιτικό ανταγωνισµό. Τόσο η ύση, όσο και η Ανατολή διέθεσαν τεράστια κονδύλια για την ολυµπιακή προβολή τους. Κράτη, όπως η Ανατολική Γερµανία και οι Η.Π.Α., έφθασαν σε σηµείο να υποβαθµίσουν το παιδαγωγικό µέρος των σπορ σε βάρος των ίδιων των κοινωνιών τους. Κωστής Τσικλητήρας: Ολυµπιονίκης στο άλµα χωρίς φόρα στους Ολυµπιακούς Αγώνες της Στοκχόλµης το Πέθανε κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέµων από µηνιγγίτιδα. Λίγοι άνθρωποι στην Ελλάδα έχουν τιµηθεί τόσο αυθόρµητα, όσο ο νεκρός Τσικλητήρας (από: Αθ. Ταρασουλέας, Ελληνική συµµετοχή στις σύγχρονες Ολυµπιάδες, Αθήνα 1990, σελ. 82). 13

4 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Στιγµιότυπο από τους πρώτους Ολυµπιακούς Αγώνες στην Αθήνα το Αγώνας δρόµου 100 µέτρων (από: W. Girardi, Olympic games, London 1972, σελ. 21). Ακόµη και η Ελλάδα δεν ξέφυγε από τον παραπάνω κανόνα. Από το 1949 επένδυσε περισσότερο στον πρωταθλητισµό, παρά στη γενική άθληση και στη φυσική αγωγή. Το αποκορύφωµα της ιδεολογικής χρήσης του αθλητισµού φάνηκε στις Ολυµπιάδες των ετών 1980 και Οι Η.Π.Α. και οι σύµµαχοί της, εκτός της Βρετανίας και της Ελλάδας, δεν πήγαν στους Ολυµπιακούς της Μόσχας. Ανταποδίδοντας την επιζήµια για τη Μόσχα απαξίωση, οι χώρες της Ε.Σ.Σ.. δεν πήγαν στο Λος Άντζελες, εκτός της Ρουµανίας. Η πολιτική εκµετάλλευση των σπορ και των Ολυµπιακών αγώνων συνεχίζεται και µετά το 1989, εποχή της παγκοσµιοποίησης. Η πλανητική πολιτική των ολίγων πλούσιων χωρών και ιδιαίτερα των Η.Π.Α. όλο και περισσότερο συνδέεται µε τα τεράστια οικονοµικά συµφέροντα των µεγάλων εταιρειών, την αθλητική οικονοµία, τό αθλητικό θέαµα και την προετοιµασία των Ολυµπιάδων. Τα παραδείγµατα της Σεούλ, της Βαρκελώνης και της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικά. Η οργάνωση των αγώνων στις παραπάνω πόλεις συνδυάστηκε µε θέµατα εξωτερικής πολιτικής. Η Ελλάδα, που µας ενδιαφέρει άµεσα, προκειµένου να οργανώσει µια άρτια Ολυµπιάδα, εφάρµοσε για επτά χρόνια µια φανερή κεντροµόλο υπέρ της Αθήνας πολιτική µε αποτέλεσµα να στερηθεί η περιφέρεια τη δέουσα βελτίωση. Εµπορευµατοποίηση Οι Ολυµπιάδες τείνουν να καταστούν µέρος της ηγεµονικής πολιτικής των πλούσιων χωρών και ιδιαίτερα των Η.Π.Α. Η πολιτική χρησιµοποίηση και η εµπορευµατοποίηση του αθλητισµού αντιστρέφει την περί αθλητικής ηγεµονίας φιλοσοφία του Γκράµσι, ότι η ηγεµονική πλευρά των σπορ βρίσκεται στην καθολική τους χρήση και όχι στη συµµετοχή των ολίγων. Με τα όσα σηµειώθηκαν συνοπτικά παραπάνω, φάνηκε ότι οι Ολυµπιάδες τείνουν να καταστούν µέρος µιας ηγεµονικής πολιτικής. Η πολιτική χρησιµοποίηση και η εµπορευµατοποίηση του αθλητισµού αντιστρέφει την περί αθλητικής ηγεµονίας φιλοσοφία του Γκράµσι, ότι η ηγεµονική πλευρά των σπορ βρίσκεται στην καθολική τους χρήση (άθληση για όλους) και όχι στη συµµετοχή των ολίγων. Στις µέρες µας, ο Εκο επανέλαβε διαφορετικά την ουτοπική ελπίδα του συµπατριώτη του. Είπε ότι «θα πάω στο γήπεδο µόνον τότε, όταν οι ευρισκόµενοι στις κερκίδες θα αρχίσουν να αθλούνται». Και όµως κάποιες χώρες, όπως για παράδειγµα η Φινλανδία, η Νορβηγία και γενικά οι χώρες της Σκανδιναβικής χερσονήσου, επένδυσαν στα σπορ µε τέτοιο τρόπο, που πλησίασαν το αριστοτελικό αθλητικό έθος (βίωµα ζωής). Αυτό δεν είναι καθόλου ουτοπικό, αφού ακόµη και ο καθηµερινός περίπατος ή η ελάχιστη γυµναστική στο σπίτι γιατί όχι λίγη σουηδική ωφελούν ψυχοσωµατικά τον άνθρωπο. Για τα παραπάνω, ενδιαφέρουσα είναι η διαχρονική άποψη και θέση της ίδιας της.ο.ε. Για δεκαετίες ολόκληρες, η άρχουσα ολυµπιακή αρχή έµενε σταθερή στη έµµονη ιδέα του Coubertin, ότι οι Ολυµπιάδες είναι ένας απολίτικος θεσµός. Ο ουτοπικός ευπατρίδης ποτέ δεν έλαβε υπόψη του, ότι η πολιτική ουδετερότητα των αρ- 14 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

5 Ô Ï È Å Ì Á χαίων Ηλείων κλονίσθηκε ανεπανόρθωτα, όταν οι ελληνικές πόλεις κατακτήθηκαν από τους Ρωµαίους ή όταν επικράτησε µια νέα θρησκεία µε διαφορετική για τον αθλητισµό και τον άνθρωπο φιλοσοφία. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες ακολούθησαν και ακολουθούν τα γεγονότα της εποχής τους. Μονοπώλιο των ισχυρών Οι Ολυµπιάδες αντιµετωπίζουν πολλά προβλήµατα. Ένα από αυτά είναι ο γιγαντισµός τους. ύσκολα στο µέλλον χώρες σαν την Ελλάδα (25η αναπτυξιακά στον κόσµο) θα δεχθούν να διοργανώσουν τους αγώνες. Έτσι ο θεσµός θα γίνει µονοπώλιο των G7 ή G12 της υφηλίου. Μέσα στο πλαίσιο αυτό η προοπτική της µόνιµης τέλεσης των αγώνων σε ένα ουδέτερο πολιτικά χώρο δεν είναι ξένη για τη συνέχεια του θεσµού. Τεράστιο είναι το πρόβληµα του ντόπιγκ. Οι κανόνες της ίσης ευκαιρίας και ισοτιµίας καταστρατηγούνται. Το ντόπιγκ είναι για τον αθλητισµό ό,τι η χρήση των ναρκωτικών στις κοινωνίες. Η υγεία των χρηστών και στις δυο περιπτώσεις κινδυνεύει θανάσιµα. Θα ήταν παράλειψη να µη σηµειώσουµε το πλέον ελπιδοφόρο µήνυµα του αθλητισµού. Είναι το βαθύ ειρηνικό πνεύµα του, που απορρέει από την οικουµενική του υπόσταση. Για τους αγώνες της Αθήνας έχουν δηλώσει να λάβουν µέρος 201 χώρες. Είναι αυτονόητο ότι οι παραπάνω χώρες εκπροσωπούν όλες τις θρησκείες, τις εθνότητες και τις φυλές της γης. Το ειρηνικό όµως πνεύµα του αθλητισµού, ως πλατωνική αρετή, γίνεται κατανοητό µόνον όταν γίνεται µε σοφία και µέτρο. ιαφορετικά γίνεται πανουργία. Η ελπίδα ότι όλα θα πάνε καλά στην Αθήνα κλονίζεται από τα τεράστια και πρωτόγνωρα µέτρα ασφάλειας. Αυτό το στοιχείο που αποτελεί και τον αδύναµο κρίκο των αγώνων κανείς δεν τον πρόβλεψε πριν. Ο λόγος είναι απλός. Το 1997 η διεθνής σκηνή ήταν διαφορετική από τη σηµερινή. Και οι αγώνες βρίσκονται πάντοτε µέσα σε αυτήν πρωταγωνιστικά. Στιγµιότυπο από τους πρώτους Ολυµπιακούς Αγώνες στην Αθήνα το Άλµα επί κοντώ (από: W. Girardi, Olympic games, London 1972, σελ. 21). ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Τζέσε Όουενς. Ο αθλητής που µε τις νίκες του στους Ολυµπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936 ανάγκασε το Χίτλερ να αποχωρήσει από τους αγώνες. Η περίπτωση του Όουενς προξένησε σκεπτικισµό γύρω από τις πραγµατικές προθέσεις του Ναζισµού. Οι αγώνες του Βερολίνου το 1936 ήταν «στάχτη» στα µάτια της ανθρωπότητας (από: W. Girardi, Olympic games, London 1972, σελ. 34). 15

6 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΥΠΕΡΒΟΛΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΛΛΟΠΡΟΣΑΛΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ Οι σύγχρονοι Ολυµπιακοί Αγώνες, παρά το νεαρό της ηλικίας τους δηµιούργησαν πολλά προβλήµατα, από τα οποία και υποφέρουν: ανάµειξη της πολιτικής στους αγώνες, εθνικισµός, γιγαντισµός, εµπορευµατοποίηση, υπερβολικό κόστος. Σήµερα οι πόλεµοι σταµατούν τους Ολυµπιακούς Αγώνες, ενώ στην αρχαία Ελλάδα συνέβαινε το αντίθετο, οι Ολυµπιακοί Αγώνες σταµατούσαν τους πολέµους. Σήµερα στους Ολυµπιακούς Αγώνες η υπερβολή κυριαρχεί σε όλες αυτές τις µορφές, ενώ το µέτρο έπαθε έκλειψη ολική. Αν οι Ολυµπιακοί Αγώνες δεν απαλλαγούν από τα παραπάνω δεινά, θα πεθάνουν πρόωρα. Ç ìåôüëëáîç ôïõ ïëõìðéóìïý ïäçãåß óôï èüíáôü ôïõ του Ιωάννη Μουρατίδη καθηγητή Ιστορίας-Φιλοσοφίας της Φυσικής Αγωγής του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Α.Π.Θ. Από τους Πανελλήνιους Αγώνες, οι σπουδαιότεροι ήταν οι Ολυµπιακοί, που τελούνταν στην Αρχαία Ολυµπία, προς τιµήν του ία, κάθε τέσσερα χρόνια, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η Ολυµπιακή γιορτή (αγώνες, θυσίες, ευχαριστίες, όρκος αθλητών κ.τ.λ.) κρατούσε πέντε ηµέρες. Ενώ στην Ολυµπία το µοναδικό έπαθλο ήταν ένα στεφάνι αγριελιάς, εντούτοις, όταν οι νικητές επέστρεφαν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, απολάµβαναν και υλικών αµοιβών. Ποιητές και καλλιτέχνες αποθανάτιζαν τα κατορθώµατα των νικητών µε απαράµιλλες ωδές και έργα τέχνης. Όταν οι Ολυµπιονίκες επέστρεφαν στην πόλη τους, συνήθως επάνω σε ένα άρµα τεσσάρων αλόγων, τότε οι συµπατριώτες τους γκρέµιζαν ένα µέρος από τα τείχη της πόλης, για να περάσουν, λέγοντας ότι: «όταν έχουµε τέτοια δυνατά παλικάρια, δε χρειαζόµαστε τα τείχη για προστασία». Λίγο καιρό πριν αρχίσουν οι Ολυµπιακοί, τρεις σπονδοφόροι οι οποίοι φορούσαν στεφάνια ελιάς, έφευγαν από την Ήλιδα για να αναγγείλουν την ιερή εκεχειρία, κατά τη διάρκεια της οποίας έπαυαν οι εχθροπραξίες. Έτσι όλοι οι θεατές και οι αθλητές 16 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

7 Ô Ï È Å Ì Á µπορούσαν να πάνε ανενόχλητοι στην Ολυµπία και να επιστρέψουν, µετά το τέλος των αγώνων, ασφαλείς στις πόλεις τους. Παράβαση της εκεχειρίας θεωρούνταν ασέβεια προς τον ίδιο το θεό, προς τιµήν του οποίου τελούνταν η µεγάλη γιορτή. Εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, οι αρχαίοι Έλληνες τηρούσαν την εκεχειρία µε τον πρέποντα σεβασµό, πρώτο διότι ήταν ιερή και δεύτερο διότι απέδιδαν πολύ µεγάλη σπουδαιότητα στις αθλητικές τους γιορτές. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες συγκέντρωναν πολλούς, όχι µόνο αθλητές αλλά και θεατές από όλα τα µέρη του ελληνικού κόσµου. Ήταν µια καλή ευκαιρία για τους φιλόδοξους πολιτικούς και βασιλείς να κάνουν την παρουσία τους ιδιαίτερα αισθητή. Είναι αλήθεια ότι πολλοί από αυτούς πήραν µέρος στα διάφορα αγωνίσµατα και ανακηρύχθηκαν νικητές. Ο Κίµων και ο αδελφός του Μιλτιάδης νίκησαν στις αρµατοδροµίες της Ολυ- µπίας. Ο φιλόδοξος Αλκιβιάδης νίκησε στο ίδιο αγώνισµα. Ο ηµάρατος, βασιλιάς της Σπάρτης, ήταν Ολυµπιονίκης. Ο Αρχέλαος, βασιλιάς της Μακεδονίας, νίκησε στην Ολυµπία. Ο Φίλιππος Β, πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, νίκησε τρεις φορές στα ιπποδροµικά αγωνίσµατα της Ολυµπίας. ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Φιλοσοφία της παιδείας του ανθρώπου Οι Ολυµπιακοί Αγώνες, εκτός της προαγωγής της ευγενούς άµιλλας και της επίδειξης των σωµατικών αρετών και δεξιοτήτων των νέων, είχαν τη δυνατότητα να φέρουν µαζί τις εµπόλεµες ελληνικές πόλεις και να τις υπενθυµίσουν την κοινή τους καταγωγή, τα κοινά τους ενδιαφέροντα και τις κοινές τους επιδιώξεις. Είναι γεγονός ότι η Ολυµπία κατείχε σπουδαία θέση στη συνείδηση των Ελλήνων σαν κέντρο µε εθνικό και πανελλήνιο χαρακτήρα. Αυτό που έκανε την Ολυµπία αθάνατη ήταν ότι στο ιερό εκείνο µέρος αντιµαχόµενοι Έλληνες, οι οποίοι έβλεπαν ο ένας τον άλλον µόνο στα πεδία των µαχών, συναντιόταν σε φιλικούς αγώνες. Έτσι, οι διάφορες ελληνικές πόλεις πίστευαν ότι οι Ολυµπιακοί Αγώνες µπορούσαν να παίξουν, έστω και προσωρινά, σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση καλών σχέσεων µεταξύ τους. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν έντονα ότι το θέµα της Ολυµπίας ήταν η αγάπη για τον άνθρωπο. Η φιλοσοφία της Ολυµπίας ήταν η φιλοσοφία της παιδείας του ανθρώπου. Η ιστορία των Ολυµπιακών Αγώνων ήταν η προσπάθεια και η αγωνία του ανθρώπου για ευγενική άµιλλα, δικαιοσύνη και αδελφοσύνη. Αν και οι Ολυµπιακοί Αγώνες ήταν συνδεδεµένοι µε θρησκευτικές γιορτές, εντούτοις δεν είχαν τελετουργικό χαρακτήρα. Ήταν τελείως κοσµικοί, χωρίς βέβαια να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι ήταν κάτω από την προστασία των θεών κερδίζοντας έτσι το σεβασµό όλων των Ελλήνων. Οι αγώνες αυτοί κράτησαν περίπου χρόνια. εν πέθαναν βέβαια λόγω µεγάλης ηλικίας. Στη σύνδεσή τους µε τη θρησκεία όφειλαν οι Ολυµπιακοί Αγώνες την αγνότητά τους, τη µακροζωία τους αλλά και το τέλος τους. Ο Χριστιανισµός, όταν έγινε η επίσηµη θρησκεία του Βυζαντινού Κράτους, τους είδε σαν αποµεινάρια της ειδωλολατρίας και αξίωσε να φύγουν. Η καινούρια θρησκεία επέµενε στην αξίωσή της αυτή και οι αγώνες πέθαναν µαζί µε 17

8 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ τους Ολύµπιους θεούς. Ο Χριστιανισµός είχε σοβαρό λόγο να ζητά την κατάργησή τους, διότι οι Αγώνες δεν είχαν απλά µια σχέση µε την παλιά θρησκεία, αλλά ήταν η πιο λαµπρή της παράδοση. Η ανασύσταση Πολλούς αιώνες αργότερα ο χριστιανικός κόσµος θα ανασυστήσει τους Ολυµπιακούς για να βοηθήσει, και µέσω των αγώνων αυτών, την υπόθεση της παγκόσµιας ειρήνης και αδελφοσύνης. Ο σκοπός των σύγχρονων Ολυµπιακών Αγώνων δεν είναι µόνο η ευγενική άµιλλα, αλλά και η συµφιλίωση µεταξύ των λαών της γης. Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυµπιακοί Αγώνες έλαβαν χώρα το 1896 στην Αθήνα. Υποστηρίζεται ότι ήταν οι πιο αγνοί Ολυµπιακοί Αγώνες της σύγχρονης εποχής. Κατά τη διάρκεια των Ολυµπιακών Αγώνων, όλες οι σηµαίες των χωρών που παίρνουν µέρος, κυµατίζουν στο στάδιο η µία δίπλα στην άλλη. Στο τέλος των Αγώνων όλοι µαζί οι αθλητές, σαν µία οµάδα και όχι κατά χώρα, µπαίνουν στο στάδιο, δείχνοντας, µε αυτόν τον τρόπο, ότι όλοι είναι αδέλφια κάτω από την ολυµπιακή σηµαία. Πολιτικές, κοινωνικές, θρησκευτικές και άλλες διακρίσεις δεν έχουν θέση στους αγώνες αυτούς. Προέχει η αγάπη και ο σεβασµός για τον αντίπαλο ανεξάρτητα από το χρώµα, τη θρησκεία ή τη φυλή. Τα δεινά των σύγχρονων αγώνων Οι σύγχρονοι Ολυµπιακοί Αγώνες, παρά το νεαρό της ηλικίας τους, δηµιούργησαν πολλά προβλήµατα, από τα οποία και υποφέρουν: ανάµειξη της πολιτικής στους αγώνες, εθνικισµός, γιγαντισµός, εµπορευµατοποίηση, υπερβολικό κόστος, κ.τ.λ. εν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι αν οι Ολυµπιακοί Αγώνες δεν απαλλαγούν από τα παραπάνω δεινά, θα πεθάνουν πρόωρα. Ήδη στη σύντοµη διαδροµή τους οι Ολυ- µπιακοί Αγώνες αναβλήθηκαν τρεις φορές λόγω των µεγάλων πολέµων (1916, 1940, 1944). υστυχώς σήµερα οι πόλεµοι σταµατούν τους Ολυµπιακούς Αγώνες, ενώ στην αρχαία Ελλάδα συνέβαινε το αντίθετο, δηλαδή οι Ολυµπιακοί Αγώνες σταµατούσαν τους πολέµους. Σήµερα οι Αγώνες αλλάζουν πόλη κάθε τέσσερα χρόνια, σε αντίθεση µε τους αρχαίους Ολυµπιακούς που ποτέ δεν εγκατέλειψαν την Ολυµπία. Σήµερα στους Ολυµπιακούς Αγώνες η υπερβολή κυριαρχεί σε όλες αυτές τις µορφές, ενώ το µέτρο έπαθε έκλειψη ολική. Οι σηµερινοί Ολυµπιακοί Αγώνες δεν µπορεί παρά να είναι ένα γνήσιο τέκνο της αλλοπρόσαλλης εποχής µας. ε θα µπορούσαν άλλωστε να αποτελούν εξαίρεση. Αντίθετα, οι αρχαίοι Ολυµπιακοί Αγώνες έζησαν σε µια εποχή του µέτρου, της συµµετρίας, της αρµονικής ανάπτυξης σώµατος και πνεύµατος, εποχή που έπλασε νέους όχι µόνο δυνατούς και ωραίους αλλά επίσης τολµηρούς και έξυπνους, εποχή παράλογα όµορφη, που όµοιά της δε γνώρισε ο κόσµος, ούτε πριν ούτε µετά από αυτή. 18 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

9 Ô Ï È Å Ì Á ΑΠΟΤΕΛΟΥΣΑΝ ΓΕΓΟΝΟΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΣΠΟΥ ΑΙΟΤΗΤΑΣ ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Η αρχαία Ολυµπία σήµερα. Σηµείο αναφοράς για όλη την ανθρωπότητα στη σύγχρονη τέλεση των Ολυµπιακών Αγώνων (φωτ. αρχείο: Κ. Κωτούλας). του ανιήλ Ι. Ιακώβ καθηγητή του Τµήµατος Φιλολογίας Α.Π.Θ. Αρχικά οι αγώνες διαρκούσαν µία ηµέρα. Όταν όµως αυξήθηκε ο αριθµός των αθληµάτων κατά τους κλασικούς χρόνους (µετά το 472 π.χ.), η διάρκειά τους κάλυπτε πέντε ηµέρες. Ïé Ïëõìðéáêïß áãþíåò êáôü ôçí áñ áéüôçôá Οι διασηµότερες και επισηµότερες αθλητικές εκδηλώσεις κατά την ελληνική αρχαιότητα ήταν, χωρίς αµφιβολία, οι Ολυµπιακοί Αγώνες, που διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια στην Ολυµπία της Ήλιδας κατά το µήνα Απολλώνιο ή Παρθένιο (Αύγουστο/Σεπτέµβριο). Απόδειξη της σπουδαιότητάς τους αποτελεί το γεγονός ότι η τετραετία που µεσολαβούσε ανάµεσα σε δύο αθλητικές διοργανώσεις, η Ολυµπιάδα, θεωρήθηκε βασική µονάδα του χρονολογικού συστήµατος των αρχαίων. Αυτές οι αθλητικές συναντήσεις αποτελούσαν µετεξέλιξη τοπικών αγώνων που είχαν µακραίωνη ιστορία. Πότε ακριβώς όµως έλαβαν πανελλήνιο χαρακτήρα δεν είναι απολύτως εξακριβωµένο. Συµβατικά τοποθετείται η πανελλήνια καθιέρωσή τους το 776 π.χ. Ούτε είναι γνωστό µε βεβαιότητα ποιος τους καθιέρωσε. Πιθανοί ιδρυτές τους είναι ο ίδιος ο ίας, που γιόρτασε τη νίκη του επί του Κρόνου, ο Ηρακλής, ο Πέλοπας και ο Ενδυµίων. Αρχικά οι αγώνες διαρκούσαν µία ηµέρα. Όταν όµως αυξήθηκε ο αριθµός των αθληµάτων κατά τους κλασικούς χρόνους (µετά το 472 π.χ.), η διάρκειά τους κάλυπτε πέντε ηµέρες. Η πρώτη αναλωνόταν σε προσφορά θυσιών, καταγραφή και ορκωµοσία των αθλητών και των Ελλανοδικών, ενώ η τελευταία ήταν αφιερωµένη πάλι σε θυσίες και στη στέψη των νικητών. Τα τρόπαια της νίκης Οι αγώνες τελούνταν προς τιµήν του ύψιστου θεού του αρχαιοελληνικού πανθέου, του ία, κάτι που φανερώνει το θρησκευτικό τους χαρακτήρα. 19

10 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Η υποδοχή του νικητή στην πατρίδα του ήταν λαµπρή και συνοδευόταν από γκρέµισµα µέρους των τειχών της πόλης, για να υπογραµµιστεί ότι µια πόλη που έχει τέτοιους πολίτες δεν χρειάζεται τείχη. Στη Σπάρτη οι ολυµπιονίκες µάχονταν στο πλευρό του βασιλιά τους, είχαν δηλαδή τιµητική θέση. Κατά τη νίκη ο κήρυκας ανακοίνωνε, µαζί µε το όνοµα του νικητή, το πατρώνυµό του και την πατρίδα του, κάτι που σηµαίνει ότι η νίκη θεωρούνταν ιδιαιτέρως σηµαντικό γεγονός µε κοινωνικές προεκτάσεις. Το στεφάνι από φύλλα ελιάς αφιερωνόταν από το νικητή στο θεό, για να δηλωθεί µε τον τρόπο αυτόν ότι η νίκη ήταν θεόσταλτο δώρο. Η υποδοχή του νικητή στην πατρίδα του ήταν λαµπρή και συνοδευόταν από γκρέµισµα µέρους των τειχών της πόλης, για να υπογραµµιστεί ότι µια πόλη που έχει τέτοιους πολίτες δε χρειάζεται τείχη. Στην Αθήνα µάλιστα προβλέπονταν σίτηση στο πρυτανείο και χρηµατική αµοιβή, κάτι που φανερώνει ότι ο κότινος δεν ήταν η µοναδική απολαβή του νικητή. Στη Σπάρτη οι ολυµπιονίκες µάχονταν στο πλευρό του βασιλιά τους, είχαν δηλαδή τιµητική θέση. Η ανέγερση ανδριάντα και η σύνθεση επινίκων, χορικών εγκωµίων, αποτελούσαν ένδειξη ύψιστης τιµής προς το νικητή. Στον τοµέα εξύµνησης των αθλητών διέπρεψαν µεγάλοι λυρικοί ποιητές, όπως ο Σιµωνίδης, ο Πίνδαρος και ο Βακχυλίδης. Με το λυρισµό του Πινδάρου Από τον Πίνδαρο µας σώζονται δέκα τέσσερις Ολυµπιόνικοι. Περίφηµος είναι ο πρώτος Ολυµπιόνικος προς τιµήν του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνα, νικητή σε ιπποδροµία, επίνικος που αρχίζει µε την εξύµνηση του νερού ως του πολυτιµότερου αγαθού για τη ζωή εν γένει και τον άνθρωπο ειδικότερα. Ανάλογη αξία µε το νερό έχουν στον τοµέα του αθλητισµού οι Ολυµπιακοί Αγώνες, κάτι που σηµαίνει ότι η νίκη σε αυτούς αποτελούσε ξεχωριστή διάκριση. Η διάκριση αυτή είναι µάλιστα τόσο µεγάλη ώστε προκαλεί το φθόνο των συµπολιτών του νικητή. Ο φθόνος αυτός όµως δεν είναι τόσο επικίνδυνος, όσο ο φθόνος των θεών που µπορεί να ανατρέψει την ευτυχία. Για το λόγο αυτόν ο ποιητής προσεύχεται για να εξασφαλίσει την αδιάλειπτη εύνοια των θεών, οι οποίοι χαρίζουν τη νίκη, καθώς και όλες τις δεξιότητες στους θνητούς, αρκεί ο άνθρωπος να µην επιδιώκει ανέφικτους στόχους. Αν, για παράδειγµα, κάποιος είναι πλούσιος βασιλιάς και νικητής σε πανελληνίους αγώνες, ας µη ζητήσει να εξοµοιωθεί µε τους θεούς, διότι η επιδίωξη αυτή αποτελεί εκδήλωση αλαζονείας που επισύρει την τιµωρία. Βαθιά ριζωµένη στην ιδεολογία του Πινδάρου είναι η πεποίθηση ότι ο άνθρωπος έχει µερίδιο τόσο στη χαρά όσο και στη θλίψη, τόσο στην ευτυχία όσο και στη δυστυχία. εν του φαίνεται, λοιπόν, παράξενο που ήρωες, όπως ο Κάδµος και ο Πηλέας, οι οποίοι νυµφεύθηκαν θεές, γνώρισαν τη δυστυχία όσο ζούσαν. Απαρασάλευτη ευτυχία µπορεί να αποκτήσει ο άνθρωπος µόνο στη µεταθανάτια ζωή, υπό τον όρο ότι υπήρξε ευσεβής και δίκαιος επάνω στη γη. Ένα πράγµα, πάντως, είναι βέβαιο: Κάθε επίνικος εξυµνεί το νικητή παραβάλλοντάς τον µε µυθικό ήρωα, αλλά ταυτόχρονα του υπενθυµίζει και τα όρια του, συµβάλλοντας έτσι αποφασιστικά στο γνώθι σαυτόν. Ο βωµός της Ήρας. Εδώ γίνεται η αφή της ολυµπιακής φλόγας. Η τελετή καθιερώθηκε το 1936 στην Ολυµπιάδα του Βερολίνου και σηµατοδοτεί την επίσηµη έναρξη των σύγχρονων Ολυµπιακών Αγώνων (φωτ. αρχείο: Κ. Κωτούλας). 20 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

11 Ô Ï È Å Ì Á ΤΟ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟ ΣΤΑ ΙΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Το στάδιο από δυτικά. ιακρίνεται στο αριστερό πρανές ο βωµός της ήµητρας Χαµύνης και στο δεξιό η εξέδρα των Ελλανοδικών. Ôï óôüäéï ôçò Ïëõìðßáò του Μιχάλη Α. Τιβέριου καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας του Α.Π.Θ. Το πρώτο στάδιο που χρονολογείται γύρω στο 700 π.χ. διαπιστώνεται αρχαιολογικά, όχι από τα ίχνη που έχει αφήσει το ίδιο, αλλά από τις θέσεις δεκάδων πηγαδιών, που ανοίχθηκαν περί τον 7ο αι. π.χ. στα πρανή του, για να καλύπτονται οι ανάγκες για νερό των προσκυνητών-θεατών. Οι πρώτοι αθλητικοί αγώνες στην αρχαία Ελλάδα, τις περισσότερες φορές στενά συνδεδεµένοι µε λατρευτικά και ταφικά δρώµενα, διεξάγονταν ευκαιριακά σε εκτεταµένες και επίπεδες περιοχές. Ωστόσο, όταν άρχισαν να αποκτούν έναν πιο σταθερό και επίσηµο χαρακτήρα, προέκυψε η ανάγκη για τη δηµιουργία µόνιµων εγκαταστάσεων για την τέλεσή τους. Αυτό για πρώτη φορά παρατηρείται στην Ολυµπία, όταν οι Ολυµπιακοί Αγώνες άρχισαν να ξεπερνούν τα τοπικά όρια και να αποκτούν πανελλήνια εµβέλεια. Είναι µάλιστα χαρακτηριστικό ότι το µοναδικό αγώνισµα των πρώτων Ολυµπιάδων, αυτό του δρόµου ταχύτητας σε διαδροµή ενός σταδίου (περίπου το σηµερινό 200άρι), ήταν που καθόρισε το µήκος αλλά και την ονοµασία όλων αυτών των µόνιµων αθλητικών εγκαταστάσεων. Ονοµάστηκαν στάδια και ο στίβος τους είχε µήκος γύρω στα 180 µέτρα. Σχετικά µε το πότε διαµορφώθηκε το πρώτο στάδιο στην Ολυµπία το παλιότερο του αρχαίου ελληνικού κόσµου οι ενδείξεις που έχουµε από τις ανασκαφικές έρευνες είναι πενιχρές. Ένα στάδιο που χρονολογείται γύρω στο 700 π.χ. διαπιστώνεται αρχαιολογικά, όχι από τα ίχνη που έχει αφήσει το ίδιο, αλλά από τις θέσεις δεκάδων πηγαδιών που ανοίχθηκαν από τις αρχές του 7ου αι. π.χ. στα πρανή του, για να καλύπτονται προφανώς οι ανάγκες για νερό των προσκυνητών-θεατών. Σαφέστερα ίχνη έχει αφήσει το στάδιο των αρχαϊκών χρόνων, στην ίδια περίπου θέση που βρισκόταν και το προηγούµενο. ιέθετε τεχνητά από φερτά χώµατα χαµηλά πρανή, αρχικά µόνο στη νότια µακριά πλευρά και αργότερα και στη βόρεια, για να παρακολουθεί τους αγώνες µεγαλύτερος αριθµός θεατών. Οπωσδήποτε το στάδιο της Ολυµπίας βρισκόταν ως τους Περσικούς Πολέµους µέσα στην ιερή Άλτι, σε άµεση γειτνίαση και σχέση µε το µεγάλο βωµό του ία και µε τον τάφο του Πέλοπα. Και αυτό επειδή οι αγώνες σχετίζονταν άµεσα µε τους θεϊκούς και µυθικούς κατόχους του τόπου και κυρίως µε τον ία. 21

12 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Η καµαροσκέπαστη είσοδος προς το στάδιο, η λεγόµενη «Κρυπτή». Η µακέτα του αρχαιολογικού χώρου της Ολυµπίας. Οι κερκίδες της αρχαιότητας Σηµαντικές αλλαγές παρατηρούνται γύρω στο π.χ., όταν για να αυξήσουν τη χωρητικότητα του σταδίου κατασκευάστηκαν µεγαλύτερα πρανή. Τότε µετατοπίστηκε 75 µέτρα ανατολικότερα και 12 µέτρα βορειότερα και κατέλαβε τη θέση εκείνη στην οποία και το εντόπισε η σκαπάνη των Γερµανών αρχαιολόγων. Ο στίβος, µε καµπύλες τις µακριές πλευρές του, απέκτησε τις οριστικές του διαστάσεις (µήκος και µέγιστο πλάτος περίπου 212 µέτρα και 28 µέτρα αντίστοιχα) και πλαισιώθηκε από ένα λίθινο ανοικτό αγωγό για να αποµακρύνονται τα βρόχινα νερά που έπεφταν κυρίως από τα πρανή, παρέχοντας σηµαντική προστασία στον αγωνιστικό χώρο. Οι δροµείς διέσχιζαν απόσταση 192,28 µέτρων (600 ολυµπιακά πόδια), τη µεγαλύτερη που απαντά σε αρχαία ελληνικά στάδια, όπως µας βεβαιώνει η εύρεση των βαλβίδων αφετηρίας και τερµατισµού του. Οι βαλβίδες αυτές ήταν µαρµάρινες και προσέφεραν δυνατότητα για ταυτόχρονη εκκίνηση 20 δροµέων. Υπάρχουν ενδείξεις ότι ήταν εφοδιασµένες, άγνωστο από πότε, και µε ένα µηχανισµό (ύσπληγα) που εµπόδιζε την πρόωρη εκκίνηση των αθλητών. Αλλά η πιο σηµαντική αλλαγή που παρατηρείται τώρα είναι η κατασκευή τεχνητών πρανών και στις δύο στενές πλευρές του σταδίου. Αυτό µάλιστα της δυτικής πλευράς είχε ιδιαίτερη σηµασία για την περαιτέρω πορεία του χαρακτήρα των αγώνων, αφού διαχώρισε το στίβο από το βωµό του ία και γενικότερα από τον ιερό χώρο της Άλτεως. Ο διαχωρισµός αυτός ολοκληρώθηκε τον επόµενο αιώνα µε την κατασκευή της λεγόµενης Στοάς της Ηχούς, η οποία ήλθε και «κόλλησε» στη δυτική πλευρά του 22 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

13 Ô Ï È Å Ì Á ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ σταδίου. Έτσι παρατηρείται πλέον µια βαθµιαία χαλάρωση των σχέσεων ανάµεσα στους αγώνες και στα λατρευτικά δρώµενα του ιερού, παρά τις προσπάθειες που καταβλήθηκαν κατά καιρούς για ενίσχυσή τους, µε τη διεξαγωγή κάποιων αγωνισµάτων, όπως της πάλης, στο χώρο ανάµεσα στο µεγάλο βωµό του ία και στο δυτικό πρανές του σταδίου. Μια εξέδρα για τους Ελλανοδίκες Τον 4ο αι. π.χ. απέκτησαν µόνιµη θέση οι Ελλανοδίκες, οι κριτές των αγώνων, στη νότια µακριά πλευρά του σταδίου και πλησιέστερα στην ανατολική βαλβίδα. Κατασκευάστηκε τότε γι αυτούς µια λίθινη εξέδρα που περιβαλλόταν από χαµηλό περίφραγµα, ενώ απέναντι από αυτήν, στο βόρειο πρανές, τοποθετήθηκαν πιθανότατα οι θέσεις των επισήµων. Την ίδια εποχή (ή γύρω στο 200 π.χ.) διαµορφώθηκε και η λεγόµενη Κρυπτή, ένας υπόγειος κάτω από το δυτικό πρανές διάδροµος µήκους 32 µέτρων, που έδινε πρόσβαση στο στάδιο από τον ιερό χώρο της Άλτεως. Στην αρχή του διαδρό- µου αυτού, που διασώζει ακόµη και σήµερα ένα µέρος της θολωτής κάλυψής του, υπήρχε ένα πρόπυλο κορινθιακού ρυθµού. Πρόκειται για µια µνηµειακή είσοδο στη Β γωνία του σταδίου, από την οποία έµπαιναν στο στίβο οι ιερείς, οι αξιωµατούχοι και οι αθλητές. Επεµβάσεις παρατηρούνται και κατά τους ρωµαϊκούς χρόνους, όταν µεγάλωσε το βόρειο πρανές και πιθανόν τοποθετήθηκαν και πέντε σειρές µόνιµων ξύλινων καθισµάτων. Τώρα το στάδιο χωρούσε γύρω στους θεατές. Στη ρωµαϊκή εποχή χρονολογείται και ο βωµός της ήµητρας Χαµύνης, που βρέθηκε αµέσως επάνω από την πιθανολογούµενη θέση των επισήµων, στο βόρειο πρανές του σταδίου. Ως γνωστόν η ιέρεια της θεότητας αυτής ήταν η µόνη νυµφευµένη γυναίκα που µπορούσε να παρακολουθήσει τους αγώνες. Το επίθετο της θεάς, που περικλείει τη λέξη χαµαί, τη σχετίζει µε τη γη και ενισχύει τις απόψεις εκείνων που πρεσβεύουν ότι οι Ολυµπιακοί Αγώνες, όπως και όλοι οι ανάλογοι αγώνες της αρχαιότητας, είχαν, ως επί το πλείστον, όχι κοσµικές αλλά θρησκευτικές καταβολές, σχετιζόµενες µάλιστα µε την ευφορία και τη βλάστηση. Άλλωστε τα όρια ανάµεσα στο θρησκευτικό και κοσµικό στην Ελλάδα των γεωµετρικών και πρώιµων αρχαϊκών χρόνων είναι ασαφή. Οι φωτογραφίες και το σχέδιο προέρχονται από το βιβλίο του Νικ. Καλτσά «Ολυµπία», Τ.Α.Π.Α. του Υπουργείου Πολιτισµού, Κάτοψη του αρχαιολογικού χώρου της Ολυµπίας. ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1. ΒΟΡΕΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΠΡΟΣΤΥΛΟ 2. ΠΡΥΤΑΝΕΙΟ 3. ΦΙΛΙΠΠΕΙΟ 4. ΗΡΑΙΟ 5. ΠΕΛΟΠΙΟ 6. ΝΥΜΦΑΙΟ ΤΟΥ ΗΡΩ Η ΑΤΤΙΚΟΥ 7. ΜΗΤΡΩΟ 8. ΖΑΝΕΣ 9. ΚΡΥΠΤΗ 10. ΣΤΑ ΙΟ 11. ΣΤΟΑ ΤΗΣ ΗΧΟΥΣ 12. ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ Β ΚΑΙ ΑΡΣΙΝΟΗΣ 13. ΣΤΟΑ ΤΗΣ ΕΣΤΙΑΣ 14. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΤΙΡΙΟ 15. ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΙΑ 16. ΒΩΜΟΣ ΤΟΥ ΙΑ 17. ΑΝΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ 18. ΑΝΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΜΙΚΥΘΟΥ 19. ΝΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΙΩΝΙΟΥ 20. ΓΥΜΝΑΣΙΟ 21. ΠΑΛΑΙΣΤΡΑ 22. ΘΕΗΚΟΛΕΩΝ 23. ΗΡΩΟ 24. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΦΕΙ ΙΑ-ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ 25. ΘΕΡΜΕΣ ΤΟΥ ΚΛΑ ΕΟΥ 26. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ 27, 28. ΞΕΝΩΝΕΣ 29. ΛΕΩΝΙ ΑΙΟ 30. ΝΟΤΙΕΣ ΘΕΡΜΕΣ 31. ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ 32. ΝΟΤΙΑ ΣΤΟΑ 33. ΕΠΑΥΛΗ ΤΟΥ ΝΕΡΩΝΑ ΘΗΣΑΥΡΟΙ Ι. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ ΙΙ. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΣΥΡΑΚΟΥΣΙΩΝ III. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙ ΑΜΝΙΩΝ (;) IV. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΩΝ (;) V. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΣΥΒΑΡΙΤΩΝ (;) VI. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΚΥΡΗΝΑΙΩΝ (;) VIΙ. ΑΤΑΥΤΙΣΤΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣ VIII. ΒΩΜΟΣ (;) IX. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΙΩΝ Χ. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΠΟΝΤΙΩΝ XI. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΡΕΩΝ ΧΙΙ. ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΩΝ ΓΕΛΩΩΝ 23

14 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Οι επίσηµες στατιστικές από τα αναγνωρισµένα κέντρα ντόπινγκ ελέγχου οµιλούν για 1% θετικών δειγµάτων επί του συνόλου των τυχαίων δειγµατοληψιών ούρων. Οι ανεπίσηµες στατιστικές στους «αθλητικούς κύκλους» υποστηρίζουν ότι οι αθλητές που χρησιµοποιούν φάρµακα ανέρχονται σε ορισµένα αγωνίσµατα στο 90%. ΝΤΟΠΙΝΓΚ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ του Αστέριου εληγιάννη καθηγητή Αθλητιατρικής του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Α.Π.Θ. Áðü ôï ðüèïò êáé ôçí áðüôç óôï èüíáôï Pierre de Coubertin, ο αναστηλωτής των σύγχρονων Ολυµπιακών Αγώνων, σε Ο µια περίφηµη οµιλία του στη Ρώµη, το 1923, δήλωνε «η είσοδος της πολιτικής στον αθλητισµό, η εµπορική εκµετάλλευση και το υπέρµετρο πάθος για τα σπορ, οδηγούν στην αποδοχή λανθασµένων αξιών, εχθρότητας, βίας, υπερπροσπάθειας, υπερκαταπόνισης και ντόπινγκ». Οι προφητικές αυτές απόψεις του δυστυχώς επιβεβαιώνονται στη σηµερινή εποχή, στην εποχή του «Αθήνα 2004». Η χρήση ουσιών ή µεθόδων που αποσκοπούν στη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης, υπεράνω και πέρα από τις φυσιολογικές, σωµατικές ή πνευµατικές ικανότητες του αθλητή, δηλαδή η χρησιµοποίηση του ντόπινγκ, αποτελεί την πιο σκοτεινή και πολυσυζητηµένη πλευρά του αθλητισµού. Αθλητές, του συνόλου σχεδόν των αθληµάτων, προκειµένου να επιτύχουν βελτίωση των αποδόσεων και επιδόσεών τους, οδηγούνται, κατά το πλείστον εκούσια, στο ντόπινγκ. Επιπτώσεις στην υγεία Η πιο συχνή µορφή του ντόπινγκ είναι η φαρµακοδιέγερση, η λήψη δηλαδή φαρµάκων που βραχυπρόθεσµα ή µακροπρόθεσµα µεταβάλλει την αγωνιστική διάθεση και ικανότητά του, προσφέροντας έτσι ένα αθέ- µιτο πλεονέκτηµα στον αθλητή. Η «απάτη» αυτή όµως τις περισσότερες φορές έχει καταστροφικές επιπτώσεις για την υγεία. Πολύ συχνές είναι οι αναφορές στα µέσα µαζικής επικοινωνίας και οι επιστηµονικές δηµοσιεύσεις για το θάνατο γνωστών πρωταθλητών εξαιτίας της λήψης απαγορευµένων φαρµάκων. Κλασικό 24 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

15 Ô Ï È Å Ì Á τραγικό παράδειγµα αποτελεί ο θάνατος 18 Βέλγων και Γερµανών πρωταθλητών ποδηλασίας, µεταξύ του 1987 και 1990, ως αποτέλεσµα της χρήσης ερυθροποιητίνης. Ο κατάλογος των αθλητών που εµφάνισαν έµφραγµα του µυοκαρδίου ή καρκίνο διαφόρων οργάνων µετά από χρήση αναβολικών στεροειδών ή άλλων ουσιών είναι ανεξάντλητος. Πολλοί αθλητές πλήρωσαν το τίµηµα της «δόξας» µε µόνιµη στείρωση, ενώ πολλές αθλήτριες µεταβλήθηκαν σε τραγικές φιγούρες µε «γένια και µουστάκι». Οι επιλοκές είναι συχνές δεδοµένου ότι οι δόσεις που χρησιµοποιούν οι αθλητές στις περισσότερες φαρµακευτικές ουσίες είναι δεκαπλάσιες ή/και εκατονταπλάσιες των συνήθων θεραπευτικών. Η διάσταση του προβλήµατος Θα ρωτήσει κάποιος, εύλογα, για την έκταση του προβλήµατος. υστυχώς ασφαλής απάντηση δεν µπορεί να δοθεί. Οι επίσηµες στατιστικές από τα αναγνωρισµένα κέντρα ντόπινγκ ελέγχου οµιλούν για 1% θετικών δειγµάτων επί του συνόλου των τυχαίων δειγµατοληψιών ούρων. Οι ανεπίσηµες στατιστικές στους «αθλητικούς κύκλους» υποστηρίζουν ότι οι αθλητές που χρησιµοποιούν φάρµακα ανέρχονται σε ορισµένα αγωνίσµατα στο 90%. Τα τελευταία χρόνια το πρόβληµα της χρησιµοποίησης απαγορευµένων φαρ- µάκων επεκτάθηκε και στα γυµναστήρια. Άνδρες, κυρίως, αλλά και γυναίκες στην προσπάθειά τους να πλησιάσουν ορισµένα πρότυπα σωµατικής διάπλασης αρχίζουν µε την αλόγιστη χρήση αµινοξέων και συµπληρωµάτων διατροφής και καταλήγουν στα αναβολικά και στην αυξητική ορµόνη. Είναι τραγικό ότι το πρόβληµα της φαρ- µακοδιέγερσης συναντάται και στην παιδική και εφηβική ηλικία. Επίσηµες αναφορές από τα αρχεία της Στάζι στην τέως Αν. Γερµανία καταγράφουν χιλιάδες περιπτώσεις νέων που τους χορηγούσαν διάφορα φάρµακα, µε την πειθώ ή συνήθως µε τη βία, και που αποτελούσαν τα µοντέλα-πρωταθλητές του «υπαρκτού σοσιαλισµού». Όµως και πρόσφατες µελέτες από την Ιταλία και τις Η.Π.Α. αναφέρονται σε ένα υψηλό ποσοστό µαθητών που χρησιµοποιούν βιταµίνες και συµπληρώµατα διατροφής, νόµιµες µεν ουσίες σύµφωνα µε τον κατάλογο του World Anti-Doping Agency (WADA), εθίζουν όµως τον αθλητή στην ιδέα της χρήσης φαρµάκων και έτσι τον προετοιµάζουν για τις απαγορευµένες! Μάλιστα, πρόσφατα διαπιστώθηκε ότι και ορισµένα «νόµιµα» συµπληρώµατα διατροφής περιέχουν προορµόνες ή/και αναβολικά. Το πάθος... ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ όξα, κέρδος και ναρκισσισµός Γιατί υπάρχει το πρόβληµα του ντόπινγκ και γιατί συνεχώς αυξάνεται; Εύκολα θα µπορούσε κάποιος να ενοχοποιήσει µόνον τους αθλητές, τους γυµναστές και προπονητές, καθώς και τους επίορκους γιατρούς-αθλίατρους (από το «άθλιος» και όχι το ορθό «αθλητίατρος»), που για τη δόξα, το κέρδος και το ναρκισσισµό χρησιµοποιούν καθηµερινά µεγάλες ποσότητες, νόµιµων και µη, εργογόνων ουσιών, κυρίως φαρµάκων. Μετά τους Ολυµπιακούς Αγώνες της Ατλάντα, το 1996, αναφέρεται ότι ένας µεγάλος αριθµός αθλητών που συµµετείχαν, όταν ερωτήθηκαν, στο πλαίσιο µιας µελέτης, εάν θα έκαναν χρήση απαγορευµένων φαρµάκων που µπορεί να τους οδηγούσαν στη νίκη, αλλά και στο θάνατο, απάντησαν κατά 90% θετικά. Όµως ένα δηµοσίευµα των Financial Times το 2002, ξεδίπλωσε και µια άλλη πτυχή που συνδέεται µε την έκταση της φαρµακοδιέγερσης. Το 1990, τα κέρδη από τις πωλήσεις κρεατίνης και άλλων συµπληρωµάτων διατροφής στις Η.Π.Α. ήταν ελάχιστα, ενώ το 2000 έφθασαν τα 16.7 δισεκατοµµύρια δολάρια. Το ιαδίκτυο κατακλύζεται καθηµερινά από εταιρείες που προσφέρουν σε ανταγωνιστικές τιµές αυξητική ορµόνη και άλλες εργογόνες ουσίες, ενώ στη µαύρη αγορά τα κέρδη από τη διακίνηση των ουσιών αυτών φαίνεται ότι συναγωνίζονται τα αντίστοιχα των ναρκωτικών ουσιών. Όµως, εκτός από την αθλητική και εµπορική διάσταση, υπάρχει και η πολιτική θεώρηση του προβλήµατος. εν µπορεί όλα τα κράτη να µην ταυτίζονται απόλυτα Ben Johnson Griffi th Joiner η απάτη......και ο θάνατος 25

16 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ στην ανάγκη εκρίζωσης του ντόπινγκ και να προβάλουν ορισµένα τυπικά κωλύµατα στη λειτουργία του WADA. εν µπορεί ορισµένες διεθνείς οµοσπονδίες, όπως του ποδοσφαίρου και της αντισφαίρισης, να µην συµφωνούν ακόµη στους κώδικες που αποδέχονται πλείστες άλλες! ύσκολη η καταπολέµηση Ο κατάλογος των αθλητών που εµφάνισαν έµφραγµα του µυοκαρδίου ή καρκίνο µετά από χρήση αναβολικών στεροειδών ή άλλων ουσιών είναι ανεξάντλητος. Πολλοί αθλητές πλήρωσαν το τίµηµα της «δόξας» µε µόνιµη στείρωση. Υπάρχει, λοιπόν, προοπτική αντιµετώπισης του ντόπινγκ; Ο Καθηγητής Ch. Yesallis, ένας από τους πλέον αρµόδιους στο θέµα, ασπάζεται τη θεωρία ότι το ντόπινγκ θα είναι πάντα ένα βήµα µπροστά από τους διώκτες του. Ο επαπειλού- µενος κίνδυνος του γενετικού ντόπινγκ στον αθλητισµό επιβεβαιώνει ενδεχοµένως την άποψή του. Από την άλλη, η βελτίωση της βιοτεχνολογίας για τον έλεγχο απαγορευµένων ουσιών στους αθλητές και η θέσπιση αυστηρότερων κυρώσεων, ίσως συµβάλουν κατασταλτικά στη µείωση του προβλήµατος. Όµως, η κατάλληλη ενηµέρωση για τους κινδύνους της υγείας και την κοινωνική και ηθική απαξίωση και η κατάλληλη διαπαιδαγώγηση στο «ευ αγωνίζεσθαι» και στις υπόλοιπες αρχές της ολυµπιακής ιδέας από την παιδική ακόµη ηλικία, είναι εκείνα που συµβάλλουν σηµαντικά στην πρόληψη, µε στόχο την εξάλειψη του προβλήµατος. 26 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

17 Ô Ï È Å Ì Á Από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας οι Ολυµπιακοί Αγώνες συµβολίζουν µια ιδέα, ένα όραµα, ένα ιδεώδες, έναν άγραφο νόµο. Προωθούν και συνδυάζουν σε αρµονικό σύνολο την αξία του καλού παραδείγµατος και το σεβασµό σε οικουµενικά ιδεώδη, θεµελιώδεις ηθικές αρχές και ανθρωπιστικές αρετές. ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ του Γιώργου Γρούϊου αναπλ. καθηγητή Κινητικής Συµπεριφοράς του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Α.Π.Θ. αθλητισµός είναι µια δραστηριότητα του ανθρώπου που στηρίζεται σε ουσιαστικές κοινωνικές εκπαιδευτικές και πολιτισµικές αξίες. Αποτελεί ένα ιδεολογικό Ο σύστηµα αξιών (όπως ο σεβασµός, η αµεροληψία, η ευγενική άµιλλα, η αναζήτηση της αριστείας) και παράγοντα ένταξης, συµµετοχής στην κοινωνική ζωή, ανοχής, αποδοχής των διαφορών και τήρησης των κανόνων. Η προσέγγιση των µεγεθών που σχετίζονται µε τον αθλητισµό προκαλεί δέος: Μια διαχρονική ιδέα που διαπερνά όλο σχεδόν το πολιτισµικό φάσµα της ανθρώπινης ιστορίας µια ανθρώπινη (ατοµική και συλλογική) δράση, που κατέχει τη µοναδικότητα να καταγράφεται ιστορικά ως αδιάλειπτη. Ένα κοινωνικό φαινόµενο, που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη διαµόρφωση του παγκόσµιου ανθρώπινου πολιτισµού. Μια διαδικασία, που απετέλεσε για µεγάλα χρονικά διαστήµατα το κύριο µέσο κοινωνικοποίησης των νέων και ένταξής τους στα συστήµατα αξιών κάθε συγκεκριµένης εποχής και γεωγραφικής περιοχής του πλανήτη. Μια σηµαντική παράµετρο ανάπτυξης και ολοκλήρωσης του ατόµου, αλλά και καλλιέργειας της κοινωνικής συνοχής. Ένας ταχέως αναπτυσσόµενος και επικερδής τοµέας οικονοµικής δράσης (µε ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη διατήρηση της κλασικής του ταυτότητας). Ìéá ðáãêüóìéá áèëçôéêþ ãéïñôþ Πέρα από τα όρια µιας αθλητικής διοργάνωσης Ο αθλητισµός δεν περιορίζεται µόνο στην αγωνιστική έκφραση του ανθρώπου αλλά επεκτείνεται και στο µεγαλείο των Ολυµπιακών Αγώνων. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες, που υπερβαίνουν τα όρια µιας αθλητικής διοργάνωσης, είναι η µεγαλύτερη αθλητική γιορτή της ανθρωπότητας, µια συνάντηση χαράς και αισιοδοξίας. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες φέρνουν κοντά ανθρώπους από όλα τα µήκη και τα πλάτη της γης ανθρώπους µε διαφορετικές καταβολές, ήθη, πολιτισµικές ρίζες και ιδέες. Από την εποχή της αρχαίας Ελλάδας συµβολίζουν µια ιδέα, ένα όραµα, ένα ιδεώδες, έναν άγραφο νόµο. Προωθούν και συνδυάζουν σε αρµονικό σύνολο την αξία του καλού παραδείγµατος και το σεβασµό σε οικουµενικά ιδεώδη, θεµελιώδεις ηθικές αρχές και ανθρωπιστικές αρετές. Συνακόλουθα, αποτελούν στάση και πρόταση ζωής, που ταυτίζει πολιτισµό, αθλητισµό, εκπαίδευση και ψυχαγωγία σε ένα αδιάσπαστο σύνολο. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες είναι οι αγώνες του ανθρώπινου µέτρου, ο παγκόσµιος στίβος, όπου αναδεικνύονται οι δυνατότητες και οι αρετές του. Η Ελλάδα ανέλαβε να φιλοξενήσει τους Ολυµπιακούς Αγώνες του 2004, τους πρώτους της τρίτης χιλιετίας, και να πραγµατώσει µε τη σειρά της τα ολυµπιακά ιδανικά. Ας είναι οι αγώνες αυτοί για την ανθρωπότητα επιβεβαίωση της µεγάλης αξίας τους στην πράξη και για µας µοναδική εορταστική εµπειρία. 27

18 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΞΕΠΕΡΝΟΥΝ ΤΗΝ Α ΥΝΑΜΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΥΝ ΤΙΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΣ Η συµµετοχή των ατόµων µε δυσκολίες στη φυσική δραστηριότητα, εκτός από την ευνοϊκή επίδραση στη σωµατική υγεία αποτελεί τον καλύτερο τρόπο ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων, απόκτησης αυτοπεποίθησης, ανεξαρτησίας και επίτευξης επαγγελµατικών στόχων. Ç áíáðçñßá äåí áðïôåëåß åìðüäéï της Νικ. Αγγελοπούλου-Σακαντάµη καθηγήτριας Ειδικής Αγωγής του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Α.Π.Θ. Με το που φεύγει ο Ιούνης, ένας µήνας και µπαίνουµε στον «Ολυµπιακό» Αύγουστο. Ένας µήνας και κάτι, µε «αχ» να προλάβουµε, «αχ» να πετύχουµε, «ουφ» να τελειώνουµε. Πιστεύσαντες και µη πιστεύσαντες στην αναγκαιότητα ή ωφελιµότητα της διοργάνωσης, επιθυµούµε την επιτυχία αυτών των αγώνων, διότι ως Έλληνες διαθέτουµε φιλότιµο. Ολυµπιακοί Αγώνες! Αξία στην προσπάθεια, ευγενής άµιλλα, αγώνας για το Τέρµα, την Ιδέα, την Ειρήνη. Τι όµως έµεινε από όλα αυτά; ποια ιδέα; ποια ειρήνη; Έµεινε η άµιλλα, θα πουν οι αθλητές, οι οποίοι αγωνίζονται µε νου, ψυχή και σώµα για «το ευ αγωνίζεσθαι» και τη Νίκη στην Πατρίδα. Πόση περηφάνια και δάκρυα! Είναι έτσι όµως; Πώς µετριέται και πόσο κοστίζει η Νίκη; Πόσοι αθλητές και οι περί τους αθλητές πονούν για την πατρίδα και πόσοι για την αµοιβή του σπόνσορα; Λίγες σκέψεις σκόρπιες, καθόλου πρωτότυπες, έτσι για να θυµόµαστε πώς γεννήθηκαν, πώς κρατήθηκαν και πού έφθασαν οι Αγώνες. Paraolympics, Παραολυµπιακοί Αγώνες! Η κορυφαία αθλητική διοργάνωση για αθλητές υψηλών επιδόσεων µε αναπηρία. Πόσο ενοχλεί αυτό το para- όσο και αν υπάρχει η διαβεβαίωση ότι «παρά» σηµαίνει δίπλα, µαζί και ίσα. Θα µπορούσε να 28 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004

19 Ô Ï È Å Ì Á ειπωθεί ότι αυτοί οι αγώνες αποτελούν το καλό κοµµάτι των Ολυµπιακών Αγώνων. Σε σωρεία αθληµάτων, άνθρωποι µε δυσκολίες ή µειονεξίες ή ιδιαιτερότητες ή ειδικές ικανότητες, µε επίγνωση και χωρίς να ωραιοποιούν την κατάστασή τους, ξεπερνούν την αδυναµία τους και αποδεικνύουν πόσες δυνατότητες αφήνει ο άνθρωπος ανεκµετάλλευτες. Σωµατικά ανάπηρος οδηγεί αεροπλάνο, κωφός χορεύει ρυθµική, τοξοβόλος τυφλός ανάβει την ολυµπιακή φλόγα, προσπάθειες και επιδόσεις που ξεπερνούν και τις δυνατότητες των φυσικά υγιών. Η άσκηση ως µέσο αποκατάστασης Η σχέση της φυσικής δραστηριότητας µε την καλή φυσική κατάσταση και την εν γένει φυσιολογική ανάπτυξη και διαβίωση, βρίσκεται από το 460 π.χ., όταν ο Ιπποκράτης χρησιµοποίησε την άσκηση ως µέσο µυϊκής ενδυνάµωσης και αποκατάστασης. Ο Γαληνός το 30 π.χ. εισήγαγε ασκήσεις για την ανάπτυξη του µυϊκού τόνου και ο Ερασίστρατος το περπάτηµα για την αποκατάσταση του ασκίτη. Από το τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, δίνεται έµφαση στην εκπαίδευση των ατόµων µε ιδιαιτερότητες. Ο Α Παγκόσµιος Πόλεµος προάγει την ιατρική και ειδικά τη χειρουργική της αποκατάστασης και δυστυχώς ένας ακόµη πόλεµος, ο Β Παγκόσµιος, δίνει την αφορµή να αναπτυχθεί µαζί µε τις άλλες ιατρικές τεχνικές, η φυσικοθεραπεία και η άθληση. Η άσκηση και ειδικά τα σπορ, όχι µόνο ως µέσο αποκατάστασης, αλλά και ως ίση αντιµετώπιση των υγιών και των φυσικά αναπήρων εισάγεται το 1944 από το νευροχειρουργό Ludwig Guttmann. Οι πρώτοι αγώνες οργανώνονται το 1948, από τον ίδιο, στην πόλη Stoke Mandeville της Αγγλίας. Το 1952 διοργανώνονται οι πρώτοι διεθνείς και το 1960 οι πρώτοι Παραολυµπιακοί Αγώνες στη Ρώµη. Η κορυφαία αθλητική διοργάνωση για αθλητές υψηλών επιδόσεων µε αναπηρία. Πόσο ενοχλεί αυτό το para- όσο και αν υπάρχει η διαβεβαίωση ότι «παρά» σηµαίνει δίπλα, µαζί και ίσα. Θα µπορούσε να ειπωθεί ότι αυτοί οι αγώνες αποτελούν το καλό κοµµάτι των Ολυµπιακών Αγώνων. ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ Ισότιµη συµµετοχή στον αθλητισµό Η συµµετοχή των ατόµων µε δυσκολίες στη φυσική δραστηριότητα, εκτός από την ευνοϊκή επίδραση στη σωµατική υγεία αποτελεί τον καλύτερο τρόπο ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων, απόκτησης αυτοπεποίθησης, ανεξαρτησίας και επίτευξης επαγγελµατικών στόχων. Οι σύγχρονες κοινωνίες αντιµετωπίζουν θετικά την ισότιµη συµµετοχή στον αθλητισµό αυτών των ατόµων, αναγνωρίζοντάς τους ίδια δικαιώµατα µε τον υπόλοιπο πληθυσµό. Φέτος στη χώρα µας θα διεξαχθούν οι 12οι Παραολυµπιακοί Αγώνες. ικαίωµα συµµετοχής έχουν αθλητές που ανήκουν σε έξι βασικές κατηγορίες αναπηρίας, όπως ακρωτηριασµό, εγκεφαλική παράλυση, νοητική καθυστέρηση, µερική ή ολική απώλεια της όρασης, κακώσεις νωτιαίου µυελού κινούµενοι µε αναπηρικά αµαξίδια και άλλες κινητικές αναπηρίες. Τα αθλήµατα στην πλειονότητά τους είναι ίδια µε αυτά των Ολυµπιακών Αγώνων ή προσαρµοσµένα στις ιδιαιτερότητές τους. Ο ευεργετικός ρόλος της φυσικής δραστηριότητας σε όλες τις ηλικίες για την πρόληψη και αποκατάσταση νοσηµάτων, όπως καρδιαγγειακών, νευρολογικών, αναπνευστικών, διαβήτη, αρθρίτιδας κ.ά. έχει τεκµηριωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, ως θεραπευτικό µέσο. Η άσκηση, πέρα από συναγωνισµούς και επιδόσεις, πρέπει να αποτελεί τρόπο υγιεινής διαβίωσης και να εφαρµόζεται από εξειδικευµένες οµάδες επαγγελµατιών, χωρίς υπερβολές που θέτουν ενδεχόµενα σε κίνδυνο τη ζωή των ασκουµένων. Ένας µήνας έµεινε, ένα sprint κάθε ηµέρα, το κεφάλι ψηλά και φύγαµε! Παιδιά µε κώφωση σε ασκήσεις ρυθµικής γυµναστικής. 29

20 ÏËÕÌÐÉÁÊÏÉ ÁÃÙÍÅÓ ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΦΥΛΟΥ ΣΤΗ ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΛΥΨΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ Οι αθλητικογράφοι προτιµούν να ασχοληθούν περισσότερο µε τις επιδόσεις των αθλητών και λιγότερο µε των αθλητριών. Οι αναφορές σε αυτές συνήθως συνοδεύεται από σχόλια για τη φυσική τους εµφάνιση, τη χρήση µακιγιάζ, τις ενδυµατολογικές τους προτιµήσεις κ.τ.λ., κάτι που αρκετά σπάνια γίνεται για τους άντρες. Ðñþôá ïé áèëçôýò êáé ìåôü ïé áèëþôñéåò!... της ήµητρας Κογκίδου αναπλ. καθηγήτριας Ψυχολογίας του Παιδαγωγικού Τµήµατος ηµοτικής Εκπαίδευσης Α.Π.Θ. εκτενής κάλυψη των Ολυµπιακών Αγώνων από τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης Η (Μ.Μ.Ε.) µπορεί να αναδειχθεί σε ένα προνοµιακό πεδίο για παρατηρήσεις σχετικά µε τα φύλα. Είναι δεδοµένο ότι η κουλτούρα των Μ.Μ.Ε. αντανακλά, αλλά ταυτόχρονα διαµορφώνει, ενισχύει και αναπαράγει την ετεροσεξιστική έµφυλη ιδεολογία, καθώς κατακλύζεται από σεξιστικές έµφυλες αναπαραστάσεις και αποτελεί µια πηγή κατασκευής κυρίαρχων µορφών ανδρισµού και θηλυκότητας. Αποτελεί κοινή διαπίστωση των αναλυτών και των αναλυτριών στους τοµείς του αθλητισµού και των Μ.Μ.Ε. ότι οι γυναίκες αθλήτριες διεθνώς δεν έχουν ισότιµη κάλυψη µε τους άνδρες. Το ερώτηµα που ανακύπτει είναι εάν αυτό συµβαίνει και στη περίπτωση των Ολυµπιακών Αγώνων. Η Womensport Australia, µια µη κυβερνητική οργάνωση, η οποία από το 1980 παρακολουθεί συστηµατικά την κάλυψη των αθλητών και των αθλητριών στα Μ.Μ.Ε. καταλήγει στο συµπέρασµα ότι η κάλυψη των αθλητριών που είναι εξαιρετικά περιορισµένη γενικά είναι εµφανώς µεγαλύτερη κατά τη διάρκεια των Ολυµπιακών Αγώνων. Αυτό όµως αλλάζει αµέσως στο επόµενο χρονικό διάστηµα. Για παράδειγµα, το 1997 ένα χρόνο µετά τους Ολυµπιακούς Αγώνες η προβολή των αθλητριών της Αυστραλίας στις εφηµερίδες µειώθηκε από το 10,1% που ήταν κατά την περίοδο των Ολυµπιακών Αγώνων στο 3,9%. Εκτός όµως από τα ποσοτικά αυτά στοιχεία, υπήρχαν διαφορές και ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ειδησεογραφίας, όπως π.χ. το γεγονός ότι τα θέµατα που αφορούσαν γυναίκες αθλήτριες βρίσκονταν στο κάτω µέρος της πρώτης σελίδας ή στις εσωτερικές σελίδες, ότι οι αθλήτριες συχνά αποκαλούνταν «κορίτσια» κι αυτό ανεξάρτητα από την ηλικία τους και ότι ήταν πολλές οι αναφορές σε στοιχεία της εξωτερικής τους εµφάνισης ή της συναισθηµατικής τους κατάστασης. Τα παρακάτω παραδείγµατα δίνουν µια εικόνα της πραγµατικότητας. Οι διακρίσεις µε τη γλώσσα των αριθµών Ενδεικτικά είναι τα αποτελέσµατα σχετικής έρευνας για την τηλεοπτική κάλυψη των αθλητών και των αθλητριών στην καναδική τηλεόραση κατά τη διάρκεια των 30 Α.Π.Θ. Πανεπιστηµιούπολη, τεύχος15 ο Ιούνιος 2004