ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 1. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΑΒΙΩΣΗΣ Τα Ολύμπια πρόδρομος της Αναβίωσης Οι Ζάππειες Ολυμπιάδες

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ Στο κεφάλαιο αυτό θα προσεγγιθεί η αναβίωση των σύγχρονων Oλυμπιακών αγώνων ως αποτέλεσμα της ανθρωπιστικής παιδείας του αιώνα των Φώτων (18 ος αιώνας), που επανέφερε στο προσκήνιο τις διαχρονικές αξίες του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και, μεταξύ αυτών, την πίστη στη σύμμετρη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος και στα αθλητικά ιδεώδη, όπως αυτά εκφράζονται στους Ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας. 1. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΑΝΑΒΙΩΣΗΣ 1.1. Τα Ολύμπια πρόδρομος της Αναβίωσης Με την πάροδο των αιώνων πολλοί ήταν αυτοί που αναζητούσαν την κοιτίδα του Ολυμπισμού και κατά καιρούς έκαναν και σκέψεις για την αναβίωση των αγώνων. Την πρώτη προσπάθεια αναβίωσης των αγώνων επιχείρησε σε τοπικό επίπεδο ο δήμος Λετρίνων ( Πύργος Ηλείας ) το Σύμφωνα με τον Ε. Σκιαδά, ο γειτονικός στην Ολυμπία μικρός δήμος των Λετρίνων παίρνοντας αφορμή από την καθιέρωση της 25 ης Μαρτίου ως εθνικής εορτής αποφάσισε από το 1838 να τελεί εκείνη την ημέρα αναβιωμένους ολυμπιακούς αγώνες. Η σκέψη ήταν ιδιαίτερα σημαντική ως η πρώτη που αντιμετώπιζε πρακτικά την διοργάνωση των αγώνων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, αλλά τελικά η πρόταση επιτεύχθηκε με την αναβίωση των αγώνων στην Αθήνα το 1896 όπου βρήκε και την εφαρμογή της Οι Ζάππειες Ολυμπιάδες Το ξεκίνησε στην Ελλάδα η νεώτερη και πιο επίσημη απόπειρα αναβίωσης από τον Ευαγγέλη Ζάππα. 4 Ο Κ. Γεωργιάδης αναφέρει ότι ο Ζάππας από τη Ρουμανία που 1 Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ «Το 1856 έστειλε στον Όθωνα επιστολή με την πρόταση για την αναβίωση των Ολυμπίων και μαζί με το χρηματικό ποσό των χρυσών δραχμών για την πραγματοποίησή τους». Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Ζάππας Ευαγγέλης εθνικός ευεργέτης (Λάμποβο Τεπελενίου 1800 Μπροστένι Ρουμανίας 1865). Μολονότι ο πατέρας του ήταν έμπορος στο Τεπελένι ο ίδιος διδάχθηκε μόνο τα στοιχειώδη γράμματα. Έτσι σε ηλικία 13 ετών έφυγε από το Λάμποβο, πήγε στα Ιωάννινα όπου και κατετάγη στην φρουρά του 112

2 ζούσε παρακολουθούσε με ενδιαφέρον τα δημοσιεύματα των αδελφών Σούτσου για την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων και, όπως έλεγε και ο ίδιος, «την περί Ολυμπίων ιδέα συνέλαβον από του 1843, εποχήν του Συντάγματος». Το άρθρο του Π. Σούτσου ενθουσίασε τον Ζάππα, ο οποίος απευθυνόμενος με τη σειρά του στον Όθωνα εξεδήλωσε την προθυμία του να διαθέσει σημαντικό ποσό από την περιουσία του για την οργάνωση αθλητικών αγώνων, οι οποίοι θα επανέφεραν στην Ελλάδα τη λαμπρότητα των αρχαίων Ολυμπίων. Έθεσε λοιπόν στη διάθεση του Όθωνα το ποσό του ενός εκατομμυρίου φράγκων ( χρυσών λιρών ). Ο Όθωνας συμβουλεύθηκε τον τότε υπουργό Παιδείας Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, και τον ρώτησε τι ακριβώς παράδοξα είναι αυτά που γράφει ο Ζάππας. Ο Ραγκαβής μάλιστα απάντησε πως ήταν αποτέλεσμα συναισθήματος και όχι σκέψεως. Μάλιστα, δύο σκληροί χαιρετισμοί υποδέχθηκαν την πρόταση του Ζάππα «παράδοξη» και «γελοία». Όμως, για να μη χαθεί η δωρεά Ζάππα του ζητήθηκε να τροποποιηθεί η πρόταση που είχε κάνει και, αντί να διαθέσει ολόκληρο το ποσό για την αναβίωση των αγώνων να κτίσει ένα κτίριο κατάλληλο να φιλοξενήσει γεωργικές και βιομηχανικές εκθέσεις. 5 Έτσι προχώρησαν στον καθορισμό του κανονισμού για την διοργάνωση των Ολυμπίων που θα πραγματοποιούνταν κάθε τέσσερα χρόνια και θα περιελάμβανε και αθλητικούς αγώνες, εκτός των εκθέσεων γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων. Ο κανονισμός αυτός έγινε νόμος του κράτους με βασιλικό διάταγμα 6 στις 19 Αυγούστου του 1858, 7 οπότε συστήθηκε και η Επιτροπή Ολυμπίων 8 που ήταν υπεύθυνη για την διοργάνωση. 9 Αλή Πασά, στην οποία και παρέμεινε μέχρι τα 20 χρόνια του. Αργότερα αποσπάστηκε και προσχώρησε στις ελληνικές δυνάμεις του Μάρκου Μπότσαρη και μάλιστα έγινε και πρωτοπαλίκαρό του. Αγωνίστηκε για υπεράσπιση του Σουλίου, ενώ στο τέλος μετά την πτώση του κατέφυγε στο Μεσολόγγι. Το 1824 έλαβε το βαθμό του ταξιάρχου. Όταν τελείωσε η επανάσταση βρέθηκε στο Βουκουρέστι όπου αρχικά άσκησε το επάγγελμα του πρακτικού γιατρού λόγω των γνώσεων που είχε αποκτήσει κατά τον αγώνα για την ανεξαρτησία. Στη συνέχεια ήρθε σε επαφή με τους ηγούμενους των ελληνικών μοναστηριών από τους οποίους εκμίσθωσε τα κτήματά τους και επιδόθηκε όχι μόνο στην καλλιέργειά τους αλλά και στην ποιοτική τους βελτίωση, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει τεράστια περιουσία. Πρότεινε την αναβίωση των ολυμπιακών αγώνων με χρηματοδότηση δική του. Από το 1863 εκδηλώθηκε διανοητική ασθένειά του. Ο εξάδελφός του, Κων/νος Ζάππας, αναζήτησε τη θεραπεία του τόσο στο Βουκουρέστι όσο και στο Παρίσι χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Ο Ε. Ζάππας πέθανε στις 19 Ιουνίου Ο Ζάππας με τη διαθήκη του άφησε όλη την περιουσία του στην επιτροπή των Ολυμπίων με κληρονόμο και εκτελεστή τον Κων/νο Ζάππα. Ο Κων/νος Ζάππας είχε ως υποχρέωση να χτίσει μέγαρο εκθέσεων στην Αθήνα και να αποθέσει σε αυτό το κεφάλι του ενώ το σώμα του έπρεπε να ταφεί στο σχολείο του Λάμποβου, στο οποίο είχε κληροδοτήσει ετήσιο εισόδημα. Όλα αυτά εκτελέστηκαν από τον ξαδερφό του, ενώ στήθηκε και ανδριάντας του Ε. Ζάππα το 1887 στο πραύλιο του Ζαππείου. «Ευάγγελος Ζάππας», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 25, σσελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Εκδόθηκε διάταγμα υπογεγραμμένο από την Αμαλία το οποίο ανέφερε ότι με τη σύμφωνη γνώμη του Ζάππα καθιερώνονταν γενικοί διαγωνισμοί με την επωνυμία Ολύμπια και αφορούσαν όλα τα προϊόντα βιομηχανίας, γεωργίας, κτηνοτροφίας κλπ. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ

3 Η πρώτη Ζάππεια Ολυμπιάδα 1859 Η πρώτη Ζάππεια Ολυμπιάδα είχε προγραμματιστεί να γίνει στον χώρο του αρχαίου σταδίου εκεί που σήμερα βρίσκεται το Παναθηναϊκό Στάδιο, αλλά η διαμόρφωση του χώρου απαιτούσε πολύμηνη εργασία και έτσι οι οργανωτές επέλεξαν την Πλατεία Λουδοβίκου 10 ως χώρο διεξαγωγής των αγώνων, 11 στη σημερινή πλατεία Δημαρχείου ή διαφορετικά πλατεία Κοτζιά. Στην έκθεση βιομηχανικών και γεωργικών προϊόντων περίπου 1000 εκθέτες παρουσίασαν τα προϊόντα τους σε ένα ειδικά κατασκευασμένο χώρο στην οδό Πειραιώς. 12 Πρώτοι έγιναν οι «ιππευτικοί και αμαξοδρομικοί αγώνες» μια εβδομάδα πριν τη διεξαγωγή των υπόλοιπων αγωνισμάτων την 26 η Οκτωβρίου. Η οργανωτική επιτροπή του αγωνίσματος ήταν καθαρά στρατιωτική και διακρίθηκε τόσο για την τάξη όσο και οργάνωσή της. Οι αγωνιζόμενοι χωρίστηκαν σε κατηγορίες: σε φιλάθλους που ήταν αξιωματικοί και σε πολίτες ή ξένους που είχαν ίππους για διασκέδαση και σε επαγγελματίες που εμπορεύονταν τους ίππους, αμαξηλάτες κλπ. 13 Στις 15 Νοεμβρίου 1859 διεξήχθησαν χωρίς να ακολουθηθεί το πρόγραμμα οι αγώνες παρουσία του βασιλιά και όλων των πολιτικών και στρατιωτικών προσωπικοτήτων. 14 Σύμφωνα με τον Κ. Γεωργιάδη 15 τα αγωνίσματα 16 που διεξήχθησαν ήταν: Στάδιο, δίαυλος, δόλιχος, δισκοβολία εις ύψος, ακοντισμός εις μήκος, ακοντισμός ευθυβολίας, (με στόχο κεφαλή ταύρου ), άλμα απλούν, άλμα υπέρ τα εσκαμμέννα (άλμα πάνω από τάφρο). Σύμφωνα όμως με την Ιωάννα Κουρέλα, 17 τα αγωνίσματα που έγιναν ήταν: το αγώνισμα δρόμου, της ρίψης, του άλματος και της αναρρίχησης. Οι «γυμνικοί» 18 αγώνες έγιναν την Κυριακή 15 Νοεμβρίου 1859, στις 2.00 μ.μ. και ξεκίνησαν με το 7 Οριζόταν ότι θα διεξάγονταν το μήνα Οκτώβριο από την πρώτη ως την τελευταία Κυριακή ενώ η πρώτη μέρα των αγώνων θα ξεκινούσε με θρησκευτική τελετή υπέρ όλων όσων κληροδότησαν μεγάλα ποσά για την υλική και πνευματική πρόοδο της Ελλάδας. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Βλ. περισσότερα: Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ «Η πλατεία ήταν άνευ σαφών ορίων με κέντρο την μετέπειτα πλατεία Κοτζιά, απέναντι από το παλαιό Δημαρχείο των Αθηνών και επεκτεινόταν προς την μετέπειτα πλατεία Ελευθερίας, γνωστή περισσότερο ως πλατεία Κουμουνδούρου. Εκεί υπήρχε τότε και μια παράγκα μεγάλου μεγέθους, η οποία αποτελούσε ένα από τα πρώτα θέατρα των Αθηνών». Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Όπ. παρ. 12 Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Όπ. παρ. 16 Βλ. περισσότερα: Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ

4 τρέξιμο ενώ ακολούθησαν το ακόντιο, άλματος και στο τέλος του ιστού. Εκτός όμως από τα αγωνίσματα υπήρξαν και αυτοσχεδιασμοί που ήταν μάλλον «χαριτωμένες παιδιές». Επρόκειτο για τον «ασκωλιασμό» 19 και την «αναρρίχησις εις ιστόν». 20 Τα έπαθλα για τους νικητές των αγώνων ήταν κλαδί ελιάς και χρηματικό βραβείο ενώ μέρος στους αγώνες έλαβαν και Έλληνες του εξωτερικού. Στη μελέτη του Μ. Χρόνη 21 αναφέρεται, σχετικά με αυτούς τους αγώνες, ότι απέτυχαν. 22 Στην πραγματικότητα, μας λέει, οι Αθηναίοι ξέθαψαν από τα λεξικά τους κάποια αγωνίσματα που δεν είχαν καμιά αθλητική παράδοση και απέδειξαν ότι δεν είχαν πείρα να διοργανώνουν αθλητικούς αγώνες. Όμως οι αγώνες είχαν και τη θετική τους πλευρά, σύμφωνα με τον Κ. Γεωργιάδη, με σημαντικότερο σημείο ότι έγιναν γνωστοί και στο εξωτερικό και πιο συγκεκριμένα στο Much Wenlock 23 της Αγγλίας, όπου ο Δρ. William Penny Brookes, 24 μόλις πληροφορήθηκε τη διεξαγωγή των αγώνων, αθλοθέτησε βραβείον της ευγενούς γενναιότητας από της πόλεως Μουντελόκ εν Αγγλία Ολυμπιακή Επιτροπή. Αυτό οδήγησε και τον Ευαγγέλη Ζάππα να διαθέσει την περιουσία του για την καθιέρωση του θεσμού «Επρόκειτο για τον ασκωλιασμό που ήταν ανάβαση με άλμα σε έναν καλοφουσκωμένο και αλειμμένο με λίπος ασκό. Όποιος κατόρθωνε να σταθεί όρθιος εθεωρείτο νικητής και παρελάμβανε ως έπαθλο ένα ασκό κρασί». Όπ. παρ. 20 «Το άλλο άθλημα ήταν η αναρρίχησις εις ιστόν και συνίστατο στην προσπάθεια των συμμετεσχόντων να ανέλθουν επί ενός ιστού υψηλού περί τα δέκα γαλλικά μέτρα και ορατού πανταχόθεν αλειμμένου με σαπούνι, στην κορυφή του οποίου υπήρχαν διάφορα αντικείμενα, όπως ζωνάρι, μανδύλι, επάργυρα κηροπήγια, φιάλες οίνου κ. ά και τα οποία ελάμβανε αυτός που θα κατόρθωνε να τα φθάσει». Όπ. παρ. 21 Μ..Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Βλ. περισσότερα: Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Οι αγώνες στο Much Wenlock γίνονταν στο πεδίο του Λίντεν το οποίο μετονομάστηκε σε πεδίο των Ολυμπίων το οποίο κατά τη διάρκεια των αγώνων ήταν διακοσμημένο με ελληνικές επιγραφές και λάβαρα. CD ROM, Η Εγκυκλοπαίδεια των Ολυμπιακών αγώνων. 24 Ο William Penny Brookes γεννήθηκε το 1809 στο Much Wenlock Ήταν γιατρός και αφιέρωσε τις δυνάμεις του σε κοινωνικές δραστηριότητες σχετικές με την αναβίωση του αρχαίου θεσμού των Ολυμπιακών αγώνων θέλοντας να διαδώσει την ιδέα των Ολυμπιακών σε όλη την Αγγλία. Έτσι ίδρυσε την National Olympian Association στο Liverpool, που είχε σαν σκοπό να ενώσει όλες τις τοπικές ή περιφερειακές προσπάθειες διεξαγωγής Ολυμπιακών αγώνων σε μια μεγάλη εθνική διοργάνωση. H National Olympian Association διοργάνωσε έξι φορές τους αγώνες, από το 1866 έως το 1883, με την διοργάνωση που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο να σημειώνει τη μεγαλύτερη επιτυχία. Σιγά σιγά άρχισαν όμως να παρακμάζουν παράλληλα με την ίδρυση της Amateur Athletic Club από ευγενείς, που απαγόρευε σε αθλητές της εργατικής τάξης να συμμετάσχουν σε αθλητικές εκδηλώσεις και η οποία λειτούργησε ανταγωνιστικά προς την National Olympian Association, δημιουργώντας αντιπαλότητα μεταξύ των αθλητικών οργανώσεων. Παράλληλα όμως ο William Penny Brookes δεν σταμάτησε ποτέ να υποστηρίζει για την εισαγωγή των φυσικών ασκήσεων στα σχολεία, συμβάλλοντας στην υγιή ανάπτυξη της νεολαίας, ενώ συνέχισε να διοργανώνει τους δικούς του αγώνες στο Much Wenlock. H Olympian Class είχε διοργανώσει μέχρι το 1860, 11 αθλητικές διοργανώσεις που συνεχίστηκαν από την Much Wenlock Olympian Society, η οποία διοργάνωσε συνολικά 45 αγώνες μέχρι το Βλ. περισσότερα: Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ

5 Η δεύτερη Ζάππεια Ολυμπιάδα 1870 Οι αγώνες που θα έπρεπε να διεξαχθούν κανονικά το 1863, τελικά δεν διεξήχθησαν λόγω αδράνειας της Επιτροπής Ολυμπίων Κληροδοτημάτων, της απομάκρυνσης του Όθωνα και του θανάτου του Ευαγγέλη Ζάππα το Την ίδια χρονιά συστάθηκε οριστικά η Επιτροπή Ολυμπίων Κληροδοτημάτων. 27 Τα δεύτερα «Ολύμπια» πραγματοποιήθηκαν το στο Παναθηναϊκό Στάδιο. 29 Η προετοιμασία αυτή τη φορά ήταν οργανωμένη. 30 Προκηρύχθηκε και το πρόγραμμα 31 στο οποίο καθορίζονταν 10 αγωνίσματα που θα διεξάγονταν στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 18 Οκτωβρίου 1870 με τα εξής αγωνίσματα: άλμα εις τριπλούν, άλμα εις μήκος, πάλη, δισκοβολία, ακοντισμός επί σκοπόν, άλμα επί κοντώ υπέρ τάφρου, αναρρίχησις επί κάλω, ελκυστίνδα. Κατά την έναρξη των αγώνων που άρχισαν με το πολυχρόνιο ακολούθησε για πρώτη φορά ο πρώτος ολυμπιακός ύμνος που ήταν γραμμένος από τον καθηγητή της Βοτανικής του Πανεπιστημίου των Αθηνών Ορφανίδη και είχε μελοποιηθεί από τον μουσικό Παριζίνη. Η απόδοση έγινε από χορωδία την οποία αποτελούσαν 40 άνδρες. 32 Καινοτομία αυτής της ολυμπιάδας αποτελεί ο όρκος του αθλητή που δόθηκε στην επιτροπή αγώνων από τους 31 περίπου συμμετέχοντες αθλητές και σύμφωνα με τον Σκιαδά ήταν ο εξής: «Υπόσχομαι ν αγωνισθώ τιμίως και κατά τους όρους του κανονισμού και χωρίς να δολιευθώ τον ανταγωνιστή». 33 Παρ όλο 26 Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ «Μετά τον θάνατο του Ευαγγέλη Ζάππα και σύμφωνα με τη διαθήκη του συγκροτήθηκε στις 11 Αυγούστου 1865 με βασιλικό διάταγμα η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων. Ο Κων/νος Ζάππας που ορίστηκε εκτελεστής της διαθήκης του εξαδέλφου του, αμέσως μετά άρχισε συνεννοήσεις με την ελληνική κυβέρνηση ώστε να παραχωρηθεί η απαιτούμενη έκταση για την ανέγερση του μεγάρου των εκθέσεων. Η ελληνική κυβέρνηση ψήφισε νόμο με τον οποίο παραχωρούνταν ο χώρος του δημοσίου μεταξύ του τότε ονομαζόμενου Βασιλικού Κήπου ( σήμερα Εθνικός κήπος ), της λεωφόρου Αμαλίας, της οδού Ηρώδου Αττικού και της παλιάς κοίτης του Ιλισσού, για να κατασκευαστεί το μέγαρο ( Ζάππειο Μέγαρο). Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Στις 22 Ιουλίου 1869 εκδόθηκε βασιλικό διάταγμα που όριζε τα δεύτερα Ολύμπια το 1870 με εμφανή διάθεση οι εκδηλώσεις να γίνουν στο Παναθηναϊκό Στάδιο αφού γίνουν πρώτα κάποιες προσπάθειες για την επισκευή του. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Τα άτομα της Επιτροπής ήταν υπεύθυνα και είχαν τη διάθεση και ικανότητα να οργανώσουν αγώνες αντάξιους των αρχαίων ανταποκρινόμενοι στην επιθυμία του ελληνικού λαού. Σημαντικό στοιχείο στη όλη προσπάθεια αποτελεί η αρωγή των πανεπιστημιακών δασκάλων. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ «Οι αγώνες προκυρήχθηκαν εγκαίρως και εκδόθηκε αναλυτικό πρόγραμμα Γυμνικών Αγώνων αλλά και κανονισμοί των Αγωνισμάτων, ενώ για πρώτη φορά εμφανίζεται πλήρης και αξιόλογη ελληνική αγωνιστική προσπάθεια». Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ

6 που οι άλλοι αγώνες πλην αυτών που έγιναν στο Στάδιο αναβλήθηκαν σύσσωμος ο Τύπος εξήρε την οργάνωση και την απόλυτα επιτυχή διεξαγωγή 34 των Ολυμπίων Η τρίτη Ζάππεια Ολυμπιάδα 1875 Η επιτυχία της δεύτερης Ζάππειας Ολυμπιάδας οδήγησε στη διοργάνωση της τρίτης το Μάιο του 1875 με διευθυντή των αγώνων τον Ι. Φωκιανό 36 μια προσωπικότητα που θα σημαδέψει την πορεία της γυμναστικής 37 στην Ελλάδα. Η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων Ζάππα αποφάσισε την ανέγερση ενός γυμναστηρίου 38 για την προπόνηση των αθλητών ενώ αργότερα θεμελιώθηκε το Ζάππειο 39 Μέγαρο. 40 Οι αγώνες διεξήχθησαν στο Παναθηναϊκό Στάδιο στις 18 Μαϊου παράλληλα με την έκθεση προϊόντων 41 που είχαν αρχίσει στις 6 Μαϊου. Η συμμετοχή των αθλητών ήταν περιορισμένη καθώς πήραν μέρος στους αγώνες μόνο 24 αθλητές. 42 Προστέθηκαν και άλλα αγωνίσματα 43 όπως η κολύμβηση στο Φάληρο, η κωπηλασία, η πάλη και η 34 Η επιτυχία των αγώνων οφειλόταν στο ότι η όλη διοργάνωση των αγώνων ήταν άριστη σε όλους τους τομείς. Η χορωδία που έψαλε τον ολυμπιακό ύμνο, η ορκωμοσία των αθλητών, οι τελετές απονομής, το στεφάνωμα των τριων πρώτων νικητών, η παρουσία του βασιλιά και της βασίλισσας, έκαναν τους θεατές να αισθάνονται συνδεδεμένοι με την αρχαία Ελλάδα. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Ο Φωκιανός Ιωάννης ( ) ήταν γυμναστής ο οποίος υνέβαλε τα μέγιστα στην επικράτηση της γυμναστικής στην Ελλάδα. Δεν τελείωσε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο γιατί διορίστηκε διευθυντής στο Δημόσιο Γυμναστήριο στην Αθήνα. Ο Φωκιανός ήταν αυτός που εκπαίδευσε τους πρώτους γυμναστές στην Ελλάδα ενώ τέλος εξέδωσε το Εγχειρίδιο της Γυμναστικής το Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 60, σελ Ο Φωκιανός ήταν ο πιο κατάλληλος για τη θέση του διευθυντή των αγώνων εξαιτίας των ειδικών γνώσεών και των εμπειριών του. Επιθυμία του ήταν να προσελκύσει μαθητές, φοιτητές και άλλα άτομα που θα προέρχονταν από την ανώτερη τάξη με βασικό σκοπό να δώσει κύρος στους αγώνες που θα άρχιζαν. Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31 Μαρτίου 1996, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Το Ζάππειο Μέγαρο βρίσκεται στην προέκταση του Εθνικού Κήπου. Είναι ένα επιβλητικό ημικυκλκό κτίριο με προπύλαια κορινθιακού ρυθμού. Το κτίριο θεμελιώθηκε το 1874 και η αποπεράτωσή του έγινε το 1888 ύστερα από δαπάνη των Ευαγγέλη και Κων/νου Ζάππα των οποίων τα αγάλματα βρίσκονται δεξιά και αριστερά από την κεντρική είσοδο. Πάνω στο σχέδιο του Φ. Λ. Μπουλανζέ σχεδίασε το τωρινό κτίριο ο Θεόφιλος Χάνσεν. «Ζάπειο Μέγαρο», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 3, σελ Αποτέλεσε το πρώτο ολυμπιακό χωριό στην ιστορία των αγώνων ενώ η διεξαγωγή του αθλήματος της ξιφασκίας έγινε στο περιστύλιο του κτιρίου που ήταν ήδη εκθεσιακός χώρος. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Στην εκθέση προϊόντων της τρίτης Ζάππειας Ολυμπιάδας συμμετείχαν με τα έργα τους 1272 εκθέτες από τους οποίους οι 72 ήταν από το εξωτερικό και συγκεκριμένα από τη Ρώμη, την Κων/πολη, το Παρίσι, την Οδησσό, την Αλεξάνδρεια και την Κοπεγχάγη. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Οι αθλητές φορούσαν λευκό παντελονάκι, λευκό πουκάμισο και μπλε ζώνη στη μέση γεγονός που ενθουσίασε τους θεατές. Τα βραβεία στους αθλητές έδωσε ο Π. Ε. Γιαννόπουλος αντιπρόεδρος της Επιτροπής Ολυμπίων. Όπ. παρ. 43 Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ

7 σκοποβολή. 44 Σύμφωνα με τον Κ. Γεωργιάδη, πραγματοποιήθηκε διαγωνισμός μουσικών συνθέσεων όπου βραβεύτηκαν είκοσι πέντε συνολικά μουσικοί, ενώ ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.τσιβανόπουλος παρουσίασε τα έργα όλων των Ελλήνων ποιητών που πήραν διάκριση κατά τη διάρκεια της Ολυμπιάδας σε έκθεση που έγινε για την πνευματική πρόοδο του ελληνικού έθνους. Επίσης βραβεύτηκαν και 18 έργα ζωγραφικής και γλυπτικής. 45 Όπως συνεχίζει ο ίδιος στους διαγωνισμούς καλών τεχνών, οι Έλληνες ανταποκρίθηκαν σε μεγάλο ποσοστό σε οποιδήποτε μέρος και αν κατοικούσαν. Αυτό κυρίως έγινε γιατί είχαν δημιουργηθεί «Επιτροπές Ολυμπίων» όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας οι λεγόμενες δημοτικές επιτροπές, αλλά και στο εξωτερικό από τους Έλληνες προξένους οι λεγόμενες επιτροπές της χώρας που βοηθούσαν στο όλο εγχείρημα. 46 Παρατηρήθηκε, όμως, κατά τη διάρκεια των αγώνων μεγάλη προχειρότητα στη διαρρύθμιση των θέσεων των θεατών, ενώ απουσίασε και ο βασιλιάς της Ελλάδας. Τα γεγονότα 47 αυτά έδωσαν αρνητική εντύπωση σε όλους με αποτέλεσμα οι εφημερίδες να χαρακτηρίσουν τους αγώνες προδοσία της αρχαίας εποχής και να αναγκάσουν τον Φωκιανό με τις άσχημες κριτικές να παραιτηθεί. 48 Οι διαγωνισμοί αλλά και οι αγώνες της τρίτης Ζάππειας Ολυμπιάδας έπρεπε να λειτουργήσουν θετικά για την εισαγωγή της φυσικής αγωγής στα σχολεία όμως στην Ελλάδα λειτούργησε διαφορετικά δίνοντας ερεθίσματα σε όλα τα κοινωνικά στρώματα να ασχοληθούν με τον αθλητισμό και μάλιστα σε μια εποχή οπου υπήρχαν πολλοί λίγοι αθλητικοί σύλλογοι που έκαναν συστηματικό αθλητισμό. Παράλληλα κάποιοι που ήταν αρμόδιοι για την παιδεία και είχαν επηρεασθεί από το γενικότερο κλίμα και τη φιλοσοφία της εποχής εκείνης πίστευαν πως οι εθνικοί μας οραματισμοί μπορούσαν να επιτευχθούν μόνο με τη στρατιωτική γυμναστική και τις στρατιωτικές ασκήσεις στα σχολεία Την Κυριακή 11 Μαϊου δίπλα από το μνημείο του ήρωα Γεωργίου Καραϊσκάκη έγιναν οι σκοπευτικοί αγώνες με τη συμμετοχή 34 πολιτών και στρατιωτικών. Θ. Γιαννάκης, Ζάππειες και Σύγχρονες Ολυμπιάδες, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Όπ. παρ. 47 Πέρα από τα οργανωτικά προβλήματα που παρουσιάστηκαν οι αγώνες δεν διέπονταν από το αθλητικό πνεύμα και πέρασαν σε δεύτερο ρόλο σε σχέση με τις εμπορικές εκθέσεις. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ

8 Η τέταρτη Ζάππεια Ολυμπιάδα 1889 Εξαιτίας της αποτυχίας 50 των Ολυμπίων του 1875, το ενδιαφέρον της επιτροπής Ολυμπίων επικεντρώθηκε στην υλοποίηση της διαθήκης του Ευαγγέλη Ζάππα 51 και έτσι ανέβαλλε συνεχώς τη διοργάνωση των αγώνων. Έτσι λοιπόν το 1878 ολοκληρώνεται το κεντρικό γυμναστήριο 52 που βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο και είναι γνωστό σήμερα ως γυμναστήριο 53 Φωκιανός. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1888, ολοκληρώνεται και το Ζάππειο 54 μέγαρο. 55 Με την ευκαιρία της 25 ης επετείου από την άνοδο του βασιλιά Γεωργίου Α στο θρόνο και στα πλαίσια των εορτών, δημοσιεύεται το βασιλικό διάταγμα της 12 ης Ιανουαρίου 1888 για τα εγκαίνια του Ζαππείου και την έναρξη της τέταρτης Ζάππειας Ολυμπιάδας. Στην έκθεση πήραν μέρος 1000 περίπου εκθέτες με μεγαλύτερη τη συμμετοχή στην κατηγορία των Καλών Τεχνών, όπου συμμετείχαν διεθνώς αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες όπως ο Νικηφόρος Λύτρας, που φιλοτέχνησε το αναμνηστικό μετάλλιο των Α Διεθνών Ολυμπιακών αγώνων και ο Νικόλαος Γύζης, που φιλοτέχνησε το δίπλωμα των Α διεθνών Ολυμπιακών αγώνων. 56 Ενώ η έκθεση προϊόντων πραγματοποιήθηκε με επιτυχία στο Ζάππειο όπου γίνεται για πρώτη φορά χρήση του ηλεκτρικού φωτός, οι αγώνες αναβάλλονται. 57 Η έναρξη είχε ορισθεί με βασιλικό διάταγμα 58 μαζί με τα εγκαίνια του Ζαππείου για τη δεύτερη Κυριακή του Οκτωβρίου του 1888 όπου προέβλεπε και τη διεξαγωγή δημοτελών αγώνων. Δυο μέρες μετά δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως 50 Οι αγώνες του 1875 δεν πρόσφεραν τίποτα στο κοινό το αθλητικό θέαμα που περίμενε και ξεχάστηκαν για τα επόμενα 14 χρόνια. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Τα Ολύμπια ήταν γνωστά σε όλους τους Έλληνες του εσωτερικού και του εξωτερικού οι οποίοι παρακολουθούσαν τους αγώνες και ήταν επιθυμία τους όχι μόνο να βοηθήσουν στην ανάπτυξη του θεσμού αλλά και ακολουθήσουν το παράδειγμα του Ευαγγέλη Ζάππα και να αθλοθετήσουν στα Ολύμπια. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων αποφάσισε τη φροντίδα και συντήρηση του γυμναστηρίου να την αναλάβει το Υπουργείο Παιδείας. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Με την κατασκευή του γυμναστηρίου υλοποιήθηκε ένα τμήμα της εντολής της διαθήκης του Ζάππα που στη δεύτερη παράγραφό της όριζε την κατασκευή του καταστήματος των Ολυμπίων μετά Σταδίου αυτού, οικονομικοί όμως λόγοι ανάγκασαν την επιτροπή να χτίσει γυμναστήριο. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Το Ζάππειο μέγαρο κατασκευάσθηκε για την διοργάνωση εκθέσεων και διαγωνισμών. Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31 Μαρτίου 1996, όπ. παρ., σελ Τις σχετικές πληροφορίες τις πήραμε από την ιστοσελίδα (13/05/2004 ). 57 Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Η Επιτροπή Ολυμπίων είχε προετοιμάσει ένα πρόγρμμα από εκδηλώσεις που είχε ως εξής: α) Διανοητικό διαγώνισμα για τον Ευαγγέλη Ζάππα, β) Δραματικό διαγώνισμα Κων/νου Ζάππα, γ) Ποιητικό διαγώνισμα Χρήστου Νικολαϊδη Φιλαδελφέως, δ) Μουσικό διαγωνισμό. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ

9 και ο κανονισμός των αγώνων. Μετά από όλα αυτά ακολούθησε μια ακόμη αναβολή για τις 20 Οκτωβρίου 1888 και στο τέλος η εγκατάλειψή τους από τη Ζάππειο επιτροπή. 59 Όμως, την τελευταία στιγμή ο Φωκιανός που ήταν ο διευθυντής του κεντρικού γυμναστηρίου με προσωπικά του έξοδα διοργάνωσε στο χώρο του γυμναστηρίου τους αγώνες με επιτυχία από τις 30 Απριλίου μέχρι τις 12 Μαϊου Στους αγώνες της τέταρτης Ζάππειας Ολυμπιάδας συμμετείχαν 30 αθλητές 61 και έγιναν τα παρακάτω αγωνίσματα: 62 Άλμα υπέρ εφαλτήριον, άλμα επί κοντώ υπέρ τάφρον, δηλαδή το άλμα εις μήκος, λιθοβολία βάρους περίπου δέκα οκάδων, άλμα επί κοντώ, ασκήσεις στο δίζυγο, άρση βαρών με τα δυο χέρια, άρση βαρών με το ένα χέρι, αναρρίχηση επί κάλω, αναρρίχηση επί ιστώ, και άλμα εις ύψος. 63 Σύμφωνα πάντα με τον Ε. Σκιαδά οι θεατές ήταν τόσοι πολλοί που είχαν εισέλθει και μέσα στον αγωνιστικό χώρο για να παρακολουθήσουν τους αγώνες με αποτέλεσμα να παρεμποδίζουν τη διεξαγωγή των αγώνων. 64 Με αυτή την ακαστασία που επικρατούσε οι αγώνες διακόπηκαν και συνεχίστηκαν μετά από λίγες ημέρες με υποδειγματικό τρόπο γεγονός που σχολιάστηκε θετικά από τον Τύπο. 65 Οι Ζάππειες Ολυμπιάδες λειτούργησαν όμως σαν εισαγωγή στους Ολυμπιακούς αγώνες του Έτσι το κοινό ήταν πλέον συνειδητοποιημένο με την κληρονομιά των προγόνων του. Βασικό ωστόσο ερώτημα παραμένει ακόμα και σήμερα τι κατάληξη θα είχαν οι αγώνες αν η ιδέα του Ευαγγέλη Ζάππα πραγματοποιούνταν όπως ακριβώς την είχαν εκφράσει. 2. Η ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΤΟ 1896 Την εποχή αυτή το κλίμα για τον αθλητισμό άρχισε να αλλάζει προς το καλύτερο, κυρίως μετά τις ανασκαφές που ξεκίνησαν Γερμανοί αρχαιολόγοι στην αρχαία 59 Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Φ. Οικονόμου, «Τα Ολύμπια», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31 Μαρτίου 1996, σελ Συμμετείχαν τόσο μαθητές όσο και φοιτητές που είχαν προετοιμαστεί από τον Φωκιανό και οι οποίοι αγωνίστηκαν σε περισσότερα αγωνίσματα και καταχειροκροτήθηκαν από τον κόσμο. Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Διεξήχθηκαν 12 αγωνίσματα συνολικά. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Οι αθλητές, κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης, ήταν ομοιόμορφα ντυμένοι με στολή που αποτελούνταν από λευκό πουκάμισο με λαιμοδέτη, μακρύ λευκό παντελόνι και μπλε ζώνη κατά την είσοδό τους στο γυμναστήριο με τη μουσική να παιανίζει, παρουσία υπουργών, επισήμων και πλήθους κόσμου.ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Όπ. παρ. 120

10 Ολυμπία, 66 τον ίδιο καιρό που οι ανασκαφές έφερναν στο φως και το ιερό των Δελφών. 67 Τα αρχαιολογικά ευρήματα των Γερμανών κλόνισαν όχι μόν ο τους Γάλλους διανοούμενους και καλλιτέχνες αλλά και τους απλούς πολίτες κυρίως γιατί ήταν θέμα γοήτρου ανάμεσα στους λαούς. Για το συγκεκριμένο γεγονός ο Κουμπερτέν είχε πει: «Η Γερμανία είχε ανασκάψει ό,τι είχε απομείνει από την Ολυμπία. Γιατί η Γαλλία να μην κατάφερνε να επανασυστήσει τη δόξα;» Ο οραματιστής παιδαγωγός Πιερ Ντε Κουμπερτέν Θα ήταν παράλειψή μας να μην αναφερθούμε στον αναβιωτή των σύγχρονων Oλυμπιακών αγώνων, Γάλλο βαρώνο Πιερ ντε Κουμπερτέν, ο οποίος γεννήθηκε την 1 η Ιανουαρίου 1863 στο Παρίσι. Οι γονείς του, ο Κάρολος Λουδοβίκος ντε Κουμπερτέν γνωστός ζωγράφος και η Αγαθή Γαβριέλα ντε Γκριζενουά μια εξαιρετικά μορφωμένη γυναίκα, ανήκαν στην παλαιά αριστοκρατία της Γαλλίας. Πρόγονός του ήταν ο Πέτρος ντε Φρεντί, αυλικός του Λουδοβίκου του ΙΑ, προερχόμενος από την γνωστή ιταλική αριστοκρατική οικογένεια Φρεντί. 69 Η αριστοκρατική του καταγωγή τον οδηγούσε να κάνει καριέρα ως πολιτικός ή στρατιωτικός 70 όμως τον κέρδισε η εκπαίδευση 71 και η μελέτη της κλασικής παιδείας 72 που τον κατέστησαν λάτρη του ελληνισμού και του ολυμπισμού. 73 Μετά το τέλος των σπουδών του ασχολήθηκε 74 με τον αθλητισμό με τα αθλήματα της ξιφασκίας, της πυγμαχίας, του χορού και της μουσικής. 75 Ο ίδιος ήταν εξοπλισμένος με 66 Βλ. περισσότερα: Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ Τις σχετικές πληροφορίες τις πήραμε από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Επιτροπής Pierre de Coubertin www. Users.in.gr/coubertgr ( 23/10/2003 ). 68 Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Ο Κουμπερτέν όταν αποφοίτησε από το κολλέγιο Ιησουιτών Saint Ignace συνέχισε τις σπουδές του στην Ecole des Sciences Politiques απέρριψε την ιδέα να σπουδάσει στρατιωτικά, διπλωματικά ή ακόμα και νομικά. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Από την νεανική του ηλικία αφοσιώθηκε στη μελέτη της εκπαίδευσης, της φιλολογίας, της κοινωνιολογίας και των εκπαιδευτικών συστημάτων της Αγγλίας, της Αμερικής και φυσικά της Γαλλίας. Τις σχετικές πληροφορίες τις πήραμε από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Επιτροπής Pierre de Coubertin www. Users.in.gr/coubertgr ( 23/10/2003 ). 72 Ο Γάλλος μελέτησε την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και εντυπωσιάστηκε από την απήχηση και το μεγαλείο των Ολυμπιακών αγώνων. Όραμά του ήταν να δημιουργήσει ένα διαφορετικό εκπαιδευτικό σύστημα για την πατρίδα του με στόχο την ανάπτυξη των ανθρώπων με γενναιότητα και σωφροσύνη. Άννα Μαράντη, Ολυμπία και Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Ο ίδιος ήταν αθλητής με πολύ καλές επιδόσεις σε διάφορα αθλήματα. Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ

11 ανθρωπιστική παιδεία που βασιζόταν στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα και ως ιδεαλιστής που ήταν, πίστευε ότι το σπουδαιότερο μέσο για να αναμορφωθεί η παιδεία ήταν ο αθλητισμός και ότι η διοργάνωση διεθνών αγώνων θα βοηθούσε στην επικράτηση της ειρήνης ανάμεσα στους λαούς. 76 Ο Πιερ ντε Κουμπερτέν έθρεψε τον πατριωτισμό του σε εξαιρετικά επίπεδα γιατί αισθάνθηκε πολύ ταπεινωμένος από την ήττα της Γαλλίας κατά τον γαλλο-πρωσικό πόλεμο ( ) και τα άσχημα αποτελέσματά του για τη χώρα του. 77 Την δε ελληνολατρεία του την οφείλει, μάλλον, στον Πατέρα Καρόν που ήταν καθηγητής ανθρωπιστικών σπουδών και ρητορικής. 78 Ο βαρώνος στα ταξίδια του στην Αγγλία 79 και στις Ηνωμένες Πολιτείες 80 επισκέφθηκε διάφορα κολλέγια και πανεπιστήμια και παρατήρησε ότι η εισαγωγή του αθλητισμού στα εκπαιδευτικά συστήματα των παραπάνω χωρών έκανε το εκπαιδευτικό τους σύστημα καλύτερο και αποδοτικότερο. Σύμφωνα με τον Μ. Χρόνη, ο Άγγλος παιδαγωγός Thomas Arnold, 81 ο οποίος έδινε μεγάλη βαρύτητα στην ανάπτυξη των μαθητών στην άθληση 82 επηρέασε 83 σημαντικά τον Κουμπερτέν. 84 Κατά την επίσκεψή του σε εκπαιδευτικά 75 Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Τις σχετικές πληροφορίες τις πήραμε από την ιστοσελίδα (13/05/2004 ). 77 Έλση Σπαθάρη, Το Ολυμπιακό πνεύμα, σελ Βλ. περισσότερα: Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Ταξίδεψε την Αγγλία τα έτη 1884, 1885, 1886, 1887, όπου επισκέφθηκε το κολλέγιο Beaumont και πολλά σχολεία κυρίως δημόσια στις επαρχιακές πόλεις Coopers Hill, Wellington, Wincester, Harrow, Eton, Rugby, Malborough, Westminster, Charterhause, καθολικά σχολεία καθώς και τα πανεπιστήμια του Cambridge και του Oxford. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ Το 1889 με εντολή της Γαλλικής κυβέρνησης επισκέφθηκε τα αμερικάνικα πανεπιστήμια στις πόλεις New York, Washington, Chicago, New England, Florida, New Orleans, Virginia, Baltimore, καθώς και στο Toronto και το Montreal του Καναδά. Εκεί παρακολούθησε ένα αθλητικό συνέδριο στη Βοστώνη και από την έκδοση ενός βιβλίου του αργότερα φαίνεται ότι ενθουσιάστηκε πάρα πολύ από την διάδοση και τον τρόπο διδασκαλίας της φυσικής αγωγής στην Αμερική. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Ο Arnold Thomas ( ) ήταν Άγγλος παιδαγωγός που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ιδιωτική εκπαίδευση της Αγγλίας. Από το 1828 διετέλεσε διευθυντής της σχολής Ράγκμπυ (Rugby school) και κατόρθωσε να την αναδείξει ως ένα από τα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία-οικονοτροφεία της Αγγλίας. Σκοπός του ήταν να καταστήσει το σχολείο μόνο για νέους καλών οικογενειών. Εφάρμοσε στο σχολείο του με μεγάλη επιτυχία το σύστημα κατά το οποίο οι αρχαιότεροι μαθητές ως επιμελητές του σχολείου αναλαμβάνουν την τήρηση της πειθαρχίας και το οποίο αργότερα υιοθετήθηκε από όλα τα σχολεία της Μέσης εκπαίδευσης στην Αγγλία. Μετά το θάνατό του μάλιστα ιδρύθηκαν πολλά νέα σχολεία με πρότυπο το σχολείο Ράγκμπυ. Κυκλοφόρησαν για τη ζωή του και το έργοτου αρκετές μονογραφίες. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 11, σσελ Επηρεάστηκε πολύ από τα συγγράμματα του δόκτορα Thomas Arnold ενώ εντυπωσιάστηκε από τις παιδαγωγικές του αρχές και το πρόγραμμα της σχολής Ράγκμπυ σύμφωνα με το οποίο ήταν υποχρεωτική η συμμετοχή των μαθητών στις αθλητικές δραστηριότητες. Έλση Σπαθάρη, Το ολυμπιακό πνεύμα, σελ Η Έλση Σπαθάρη αναφέρει ότι σύμφωνα με τα συγγράμματά του ο Πιερ ντε Κουμπερτέν γράφει: «Υπάρχουν δυο τόποι στον κόσμο στους οποίους ταξιδεύει συχνά η σκέψη μου. Ο ένας είναι η Ολυμπία... και 122

12 ιδρύματα της Γαλλίας, διαπίστωσε την αδράνεια του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο δεν ενθάρρυνε την ενασχόληση με τα σπορ και έτσι το 1889 άρχισε τη μεγάλη προσπάθειά του. 85 Τέλος, μετά από τη σύγκριση ανάμεσα στα εκπαιδευτικά συστήματα των διαφόρων χωρών έκανε σκοπό της ζωής του την ανάπτυξη του αθλητισμού στη χώρα του, 86 τοποθετώντας την άθληση στη γενικότερη παιδεία των νέων για την εισαγωγή του αθλητισμού στα σχολεία. 87 Αυτή την εποχή 88 ήρθε σε επαφή με αθλητικές ενώσεις και συλλόγους της Γαλλίας και της Ευρώπης, οπότε διαπίστωσε ότι υπήρχαν πολλές διαφορές μεταξύ τους με αποτέλεσμα τη δυσκολία κοινών σημείων επαφής τους. Συνειδητοποίησε, μάλιστα, πως για να επιζήσει ο αθλητισμός και ο ερασιτεχνισμός ως ιδανικό ήταν απαραίτητο να ιδρυθεί ένα ανεξάρτητο από εθνικές και προσωπικές διαφορές σώμα, που να υπηρετεί αυτές τις ιδέες. 89 Έχοντας πλέον διαμορφώσει τις δικές του απόψεις και ιδέες για τη φυσική αγωγή, τα προβλήματά της, τον τρόπο διδασκαλίας της αλλά και για τα εκπαιδευτικά συστήματα διαφόρων χωρών δεν διστάζει να τις δημοσιεύει σε άρθρα αλλά και βιβλία του. 90 Το 1890 είναι ίσως ο βασικότερος συντελεστής της ίδρυσης της Ένωσης αθλητικών σωματείων Γαλλίας (Union des Societes Franchaises des Sports Athletiques). Ο Γάλλος ευγενής γνωστός στην Αγγλία για το ενδιαφέρον του για τη βρετανική αγωγή έχει συνεχόμενες επαφές 91 με τον William Penny Brookes, στον οποίο ο Πιερ ντε Κουμπερτέν σε επιστολή του αναφέρει ότι βασικός του στόχος είναι να γίνει δημοφιλής ο αθλητισμός στη Γαλλία. Τον Οκτώβριο του 1890, προσκεκλημμένος του Brookes ο άλλος το παρεκκλήσιο ενός αγγλικού κολλεγίου που μπροστά από το ιερό του, κάτω από μια μεγάλη πέτρα, αναπάευεται ο μέγας Άγγλος, ο Th. Arnold». Όπ. παρ. 84 Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Τις σχετικές πληροφορίες τις πήραμε από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Επιτροπής Pierre de Coubertin www. Users.in.gr/coubertgr ( 23/10/2003 ). 86 Αφού έχει επηρεαστεί από το αγγλοσαξωνικό σύστημα και έχει σχηματίσει εικόνα από το ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα της Γαλλίας, ενθαρρύνει τους Γάλλους για την ίδρυση αθλητικών σωματείων στα σχολεία της χώρας. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Έλση Σπαθάρη, Το Ολυμπιακό πνεύμα, σελ Το 1888 ιδρύει την Commite pour la propagation des exercices physiques dans l education, στην οποία ορίζεται γενικός γραμματέας με τη συμμετοχή πολλών προσωπικοτήτων, όπως του Γάλλου φιλοσόφου Charles Jules Simon βασικού υποστηρικτή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Βλ. Ιστοσελίδα της Ελληνικής Επιτροπής Pierre de Coubertin www. Users.in.gr/coubertgr (23/10/2003). 90 Βλ. περισσότερα: Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ Πριν από το ταξίδι του στην Αμερική είχε επαφές με τον Brookes ο οποίος βλέποντας το ενδιαφέρον του για την βρετανική αγωγή του στέλνει κάποια άρθρα του. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ

13 ταξιδεύει στο Much Wenlock 92 όπου διοργανώνονται αγώνες 93 με σκοπό να τιμηθεί. Εδώ βρήκε και την ευκαιρία ο Brookes τόσο να κάνει συζήτηση για το έργο του, και να τον μυήσει στην ιδέα της αναβίωσης, 94 όσο και να αναφερθεί στη διοργάνωση των Ολυμπίων αλλά και τις επαφές που είχαν μεταξύ τους οι δυο επιτροπές ( Επιτροπή Ολυμπίων και Much Wenlock Society ). 95 Το 1892, 96 σε εκδηλώσεις που έγιναν για την 5 η επέτειο από την ίδρυση της Ένωσης αθλητικών σωματείων Γαλλίας (USFSA), ο Κουμπερτέν πρότεινε την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων σε παγκόσμιο επίπεδο, μια πρόταση που αντιμετωπίστηκε με αδιαφορία. Στη συνέχεια, αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στο όραμά του που ήταν η αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων. 97 Σταμάτησε μοιραία να αγωνίζεται για τα ιδεώδη του ολυμπισμού στις 2 Σεπτεμβρίου την ώρα που έκανε περίπατο στο Langrade Park στη Γενεύη. 98 Ο θάνατός του αποτέλεσε παγκόσμιο, αλλά, και ιδιαίτερα ελληνικό πένθος. 99 Σύμφωνα δε με την Έλση Σπαθάρη, ο Κουμπερτέν είχε γράψει : «...Η Ολυμπία... αυτή η γη μου ανήκει, σ αυτόν που έκανε την ψυχή και τη συνείδησή της να αναβιώσει...». 100 Τον επόμενο χρόνο, και κατόπιν δικής του επιθυμίας, 101 η καρδιά του, στην κυριολεξία, τοποθετήθηκε σε ειδική στήλη στην Ολυμπία, όπου αναπαύεται Οι αγώνες του Wenlock ήταν η πρώτη επαφή του με τους Ολυμπιακούς αγώνες γεγονός που αποτελούσε μια έκπληξη γι αυτόν. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Με άσχημες καιρικές συνθήκες οι αγώνες ξεκίνησαν με την είσοδο του κήρυκα που ήταν έφιππος ενώ γυναίκες ακολουθούσαν την πομπή και παιδιά μοίραζαν λουλούδια και τραγουδούσαν ύμνους. Στο χώρο διεξαγωγής των αγώνων υπήρχαν παντού ρητά αρχαίων συγγραφέων και οι νικητές στεφανώνονταν με δάφνινο στεφάνι. Όπ. παρ. 94 Το 1890 στο Birmingham, σε μια διάλεξη που πραγματοποίησε άφησε να εννοηθεί ότι στη σκέψη του βρισκόταν η αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Βλ. περισσότερα: Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ Το πρώτο του κήρυγμα σχετικά με την αναβίωση των αγώνων το έκανε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης το Άννα Μαράντη, Ολυμπία και Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Το χρονικό της αναβίωσης», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ Ο ίδιος και η οικογένειά του ζούσαν σε ένα διαμέρισμα που τους είχε παραχωρηθεί στην Λωζάννη όπου στεγάζονταν τα γραφεία της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Όπ. παρ. 100 Έλση Σπαθάρη, Το Ολυμπιακό πνεύμα, σελ Στη διαθήκη που άφησε ο Κουμπερτέν σαν τελευταία του επιθυμία ζητούσε να τποθετηθεί η καρδιά του σε υδρία και να ταφεί στην αρχαία Ολυμπία. Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ

14 2.2. Η προετοιμασία και το ιδρυτικό συνέδριο της Σορβόννης του 1894 Ο Κουμπερτέν, όπως είδαμε μυημένος από τον Brookes στην ιδέα της αναβίωσης των ολυμπιακών αγώνων, άρχισε σύντομα να αποκτά οπαδούς της ιδέας. Διευρύνοντας, μάλιστα, στη συνέχεια συνεχώς τους οπαδούς του αποφάσισε να διοργανώσει Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο στο Παρίσι τον Ιούνιο του Την 1 η Αυγούστου του 1893, το συμβούλιο της Ένωσης αθλητικών σωματείων Γαλλίας αποφάσισε να στηρίξει τη διεξαγωγή του συνεδρίου. Ο Κουμπερτέν ωστόσο πραγματοποίησε ένα ακόμη ταξίδι στην Αμερική προκειμένου να εξασφαλίσει την υποστήριξη και των εκεί ενώσεων και συλλόγων. Ορίστηκε από το συμβούλιο της ένωσης ως μέλος της τριμελούς επιτροπής και με τη συνεργασία των άλλων δυο μελών, του Αμερικανού καθηγητή W. Sloane και του Άγγλου C. Herbert, 104 προετοίμασε το σχέδιο του προγράμματος για τη διοργάνωση του συνεδρίου. Σε εγκύκλιο, 105 μάλιστα, που στάλθηκε σε πολλές χώρες τέθηκε καθαρά το θέμα της αναβίωσης των αγώνων. 106 Η σύνταξη του προγράμματος έγινε έτσι ώστε να προδιαγράφονται τα καθαρά αγωνιστικά ζητήματα. Το πιο βασικό θέμα στο πρόγραμμα ήταν η αλλοίωση του ερασιτεχνισμού 107 και ο προσδιορισμός της φίλαθλου ιδιότητας χωρίς όμως να φαίνεται καθαρά το κύριο θέμα, που ήταν η αναβίωση των αγώνων. 108 Σύμφωνα πάντα με τον Μ. Χρόνη, αυτό το θέμα του προγράμματος ήταν το όγδοο 109 και ο βαρώνος είχε πει σχετικά: «φοβόμουν μήπως διήγειρε σαρκασμούς ή αποθαρρύνει τις αγαθές προθέσεις, εξαιτίας του μεγέθους ακριβώς του σχεδίου. Και πράγματι όταν μίλησα γι αυτό σε συγκεντρώσεις στη Νέα Υόρκη και αλλού, είχα αισθανθεί ότι οι ακροατές μου θεωρούσαν αυτό το σχέδιο σαν όνειρο, σαν χίμαιρα». 110 Ο Γάλλος βαρώνος έστειλε την πρόσκληση και στην Ελλάδα καλώντας ως επίτιμο μέλος του συνεδρίου τον Έλληνα βασιλιά όπως και όλους τους άλλους βασιλείς της 103 Έλση Σπαθάρη, Το Ολυμπιακό πνεύμα, σελ Ο C. Herbert ήταν γενικός γραμματέας της A.A.A. (Amateur Athletic Association) της Αγγλίας ενώ ο W. Sloane ήταν ο εκπρόσωπος της αμερικανικής ηπείρου. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Η εγκύκλιος στάλθηκε σε όλους τους συλλόγους του εξωτερικού και της Γαλλίας που γνώριζε ο Κουμπερτέν. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Το χρονικό της αναβίωσης», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ Βλ. περισσότερα: Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σσελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Το όγδοο θέμα αναφερόταν ως ερώτημα που ήταν το εξής : Δυνατότητα επαναφοράς των Ολυμπιακών αγώνων- Κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορούν να οργανωθούν; Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σσελ

15 Ευρώπης. Αντιπρόεδρο του συνεδρίου όρισε τον Ιωάννη Φωκιανό, ο οποίος ήταν πρόεδρος του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου θέση την οποία δέχτηκε ο πατέρας της γυμναστικής στην Ελλάδα. Όμως ο ίδιος ο Φωκιανός πρότεινε να εκπροσωπηθεί ο Π.Γ.Σ. 111 από τον λόγιο Δημήτριο Βικέλα που ζούσε στο Παρίσι. 112 Σύμφωνα με τον Π. Λινάρδο για την πρόταση του Φωκιανού σχετικά με τον Βικέλα, ο Ι. Χρυσάφης 113 αργότερα είχε πει : «Ο Πανελλήνιος απεδέχθη την πρόσκλησιν και κατόρθωσε να εύρη και ένα μοναδικόν, δια την εποχήν μάλιστα εκείνην, αντιπρόσωπον μιαν αληθώς εξαιρετικήν προσωπικότητα, τον αείμνηστον Δημήτριον Βικέλα διαμένοντα τότε εις Παρισίους». 114 Ο Δημήτριος Βικέλας 115 αποδέχτηκε την πρόταση 116 να εκπροσωπήσει 117 τον Πανελλήνιο Γ.Σ., ενώ στάθηκε από την αρχή στο πλευρό του 118 Κουμπερτέν και αποτέλεσε μάλιστα πολύτιμο συνεργάτη του αλλά και φίλο. 111 Το διοικητικό συμβούλιο του Πανελληνίου Γ.Σ. με πρόταση του συμβούλου Α. Ραγκαβή αποφάσισε να εκπροσωπηθεί ο σύλλογος στο Διεθνές Συνέδριο από τον λόγιο Δημήτριο Βικέλα που ζούσε στο Παρίσι. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σσελ Ο Χρυσάφης Ιωάννης ( ) ήταν πρωτεργάτης της αθλητικής ιδέας, γυμναστής, και συγγραφέας. Αφού αποφοίτησε από τη Φυσικομαθηματική σχολή του Πανεπιστημίου φοίτησε με υποτροφία στο Γυμναστικό Ινστιτούτο της Στοκχόλμης. Έλαβε μέρος ως αντιπρόσωπος σε Διεθνές Συνέδριο Φυσικής Αγωγής στο Παρίσι και εντυπωσίασε με τις απόψεις του. Διορίστηκε όταν επέστρεψε ως επιθεωρητής της γυμναστικής και αργότερα ο Ελευθέριος Βενιζέλος το 1919 του ανέθεσε την Γενική Διεύθυνση της Γυμναστικής στο Υπουργείο Παιδείας. Μέχρι το θάνατό του εργάστηκε για την ανάπτυξη της γυμναστικής, του προσκοπισμού, του αθλητισμού και δημοσίευσε δεκάδες μελέτες και έργα. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 61, σελ Π. Λινάρδος, Από το όραμα στην πράξη, σελ Ο Δημήτριος Βικέλας ( ) ήταν συγγραφέας αφηγηματικών έργων μεταφραστής και ποιητής. Γεννήθηκε στη Σύρο και καταγόταν από παλαιά οικογένεια εμπόρων. Από δεκαεπτά ετών ξενιτεύτηκε και έζησε το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής του στην Αγγλία και τη Γαλλία. Στην Αγγλία έκανε τις σπουδές του, ασχολήθηκε με εμπορικές επιχειρήσεις και καλλιέργησε παράλληλα τη λογοτεχνία. Πηγαίνοντας στη συνέχεια στο Παρίσι ανέπτυξε πλούσια εθνική δράση και το 1900 τον βρίσκει πλέον εγκατεστημένο στην Αθήνα να ασχολείται με κοινωφελή έργα και να φροντίζει τα γράμματα. Μάλιστα ίδρυσε και σύλλογο προς διάδοσιν ωφέλιμων βιβλίων όπου και έμεινε πρόεδρος μέχρι το θάνατό του. Το συγγραφικό του έργο και γενικότερα η λογοτεχνική του δράση ήταν σπουδαία διήρκεσε πενηνταεπτά συναπτά έτη και συνεχίσθηκε ως το θάνατό του. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 14, σελ Σύμφωνα με τον Ε.Σκιαδά, η εμπλοκή του Βικέλα θα πρέπει να θεωρηθεί τυχαία στο θέμα της αναβίωσης των Ολυμπιακών αγώνων ο οποίος διετέλεσε και πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Τόσο η αδυναμία του Ι. Φωκιανού να παραβρεθεί στο Συνέδριο του 1894, όσο και η πρότασή του για λογαρισμό του Πανελληνίου Γ. Σ. ήταν η αφορμή που ασχολήθηκε με το ζήτημα της αναβίωσης. Χαρακτηριστικό είναι το εξής, ότι δηλαδή ο Δημήτριος Βικέλας δεν είχε καμία σχέση με τον αθλητισμό και παρ όλα αυτά υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της ιδέας του βαρώνου Κουμπερτέν. Παρέμεινε πρόεδρος της Δ.Ο.Ε. ως το τέλος των ολυμπιακών αγώνων του 1896 και ουσιαστικός αρωγός του ολυμπιακού κινήματος μέχρι το θάνατό του. Απεβίωσε την 7 η Ιουλίου το 1908 στην έπαυλη Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη που βρίσκεται στην Κηφισιά, σε ηλικία 73 ετών μετά από μεγάλης περιόδου ασθένεια. Για το θάνατό του η φιλλέληνας Λουίζα Ριανκούρ θα γράψει σε ελβετική εφημερίδα: «Ο Βικέλας είχεν έν ελλάτωμα, δεν ήτο ικανός να μισή...». Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Σύμφωνα με τον Τ. Κατσιμάρδο, ο Βικέλας αφού έλαβε έγκαιρα το δωδεκασέλιδο υπόμνημα, και έχοντας την εν λευκώ εξουσιοδότηση, έκανε κάποιες αλλαγές στο υπόμνημα αποδέχτηκε την πρόταση για εκπροσώπηση του Πανελληνίου στο Συνέδριο. Μάλιστα το προσάρμοσε σε προσωπικές απόψεις τις οποίες δεν είχε εκφράσει ακόμα δημόσια. Οι απόψεις του με τη συμπλήρωση του υπομνήματος είχαν σαν βασική 126

16 Το Σάββατο 16 Ιουνίου 1894 στο αμφιθέατρο της Σορβόνης κηρύχτηκε η έναρξη του Διεθνούς Συνεδρίου με πολύ μεγάλη επισημότητα όπου για πρώτη φορά ακούστηκε ο Δελφικός ύμνος 119 του Απόλλωνα. 120 Τον ύμνο κατά τη διάρκεια της εναρκτήριας τελετής 121 έψαλε χορωδία γυναικών 122 ενώ η όλη τελετή με τον ελληνικό της χαρακτήρα μετέφερε νοερά το ακροατήριο στην Ελλάδα. 123 Πρόεδρος του Συνεδρίου ήταν ο γερουσιαστής βαρώνος de Coursel, ο οποίος άνοιξε τις εργασίες του μπροστά σε κοινό 2000 περίπου ατόμων. 124 Στο Συνέδριο έλαβαν μέρος, εκτός από τα 10 μέλη της οργανωτικής επιτροπής, 37 αθλητικές ομοσπονδίες 125 με 78 αντιπροσώπους. Οι 20 από αυτούς ήταν ξένοι και προέρχονταν 126 από την Αγγλία, την Ελλάδα, το Βέλγιο, την Ιταλία, την Ισπανία, τη Σουηδία, την Αυστροουγγαρία, τις Η.Π.Α., τη Βοημία. Οι υπόλοιποι 58 από αυτούς που συμμετείχαν ήταν Γάλλοι και εκπροσωπούσαν 24 αθλητικές οργανώσεις και συλλόγους. 127 Οι εργασίες του Συνεδρίου άρχισαν στις 18 Ιουνίου 1894 με τους σύνεδρους να είναι χωρισμένοι σε δύο επιτροπές. Στην πρώτη επιτροπή πρόεδρος ήταν ο Michel Cobinet, η οποία ασχολήθηκε με τα θέματα της ιδιότητας του ερασιτεχνισμού και του επαγγελματισμού. Στην άλλη επιτροπή πρόεδρος ήταν ο Βικέλας, το θέμα της οποίας ήταν η αναβίωση των αγώνων. 128 Όπως αναφέρει ο Τ. Κατσιμάρδος ο Βικέλας την ημέρα της έναρξης του συνεδρίου έστειλε επιστολή στον Φωκιανό πρόεδρο του Πανελληνίου πληροφορώντας τον ότι θα προτείνει την Αθήνα στον κατάλογο των πρωτευουσών που θα τελούνται Ολυμπιακοί αγώνες πιστεύοντας ότι θα έχει την συγκατάθεση τόσο του συλλόγου όσο και της κυβέρνησης. 129 επισήμανση ότι η νέα αυτή προσπάθεια είχε ευρύτερους στόχους και ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες θα ξεπερνούσαν τα εθνικά σύνορα. Γεγονός είναι πάντως ότι η σύλληψη, η πρόταση, η αναβίωση της ιδέας ανήκει, από ελληνικής πλευράς, αποκλειστικά στον Βικέλα. Τ. Κατσιμάρδος, «Τελευταίος σταθμός πριν από την Αθήνα», Ιστορία, Εφημερίδα Έθνος της Κυριακής, 13/06/2004, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Για τον ύμνο μίλησε ο φίλος του Κουμπερτέν Theodore Reinach, που είχε έρθει στην επιφάνεια πριν από ένα χρόνο στις ανασκαφές που έγιναν στους Δελφούς. Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Το χρονικό της αναβίωσης», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ Βλ. περισσότερα: Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Α. Οικονόμου, «Δημήτριος Βικέλας, Τρεις άνθρωποι ( ), σσελ Α. Οικονόμου, «Δημήτριος Βικέλας, Τρεις άνθρωποι ( ), όπ. παρ., σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Muller, Norbert, One hundred years of Olympic Congress ( ), σελ Muller, Norbert, One hundred years of Olympic Congress ( ), σελ Muller, Norbert, One hundred years of Olympic Congress ( ), σελ Κ. Γεωργιάδης, «Η Αναβίωση των Σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων», Ολυμπιακοί αγώνες, σελ Τ. Κατσιμάρδος, «Ο Βικέλας ζητεί να εγκριθεί η υποψηφιότητα της Αθήνας», Ιστορία, Εφημερίδα Έθνος της Κυριακής, 13/06/2004, σελ

17 Στις 23 Ιουνίου 1894 κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου ο Βικέλας 130 και ενώ είχε πιο πριν διαμορφώσει σε συνεργασία με τον Κουμπερτέν την πρόταση για τη διεξαγωγή των πρώτων Ολυμπιακών αγώνων την παρουσίασε στην μια από τις δυο επιτροπές του Συνεδρίου στην οποία ο ίδιος προήδρευε. Όπως αναφέρει ο Κ. Γεωργιάδης, ο Βικέλας στην ομιλία του είπε τα εξής : «Μην ξεχνάτε κύριοι, ότι αν προχωρείτε σύμφωνα με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα, εμείς οι Έλληνες το κατέχουμε πιο άμεσα. Αν είστε οι εγγονοί της κοινής προγόνου, εμείς είμαστε οι γιοι...εδώ δεν ομιλώ στο όνομα του συλλόγου που αντιπροσωπεύω. Έχω ακόμα λιγότερες δυνατότητες να δεσμεύσω την κυβέρνησή μου. Αισθάνομαι ότι όλος ο κόσμος στην Ελλάδα θα αγκαλιάσει μια ευνοϊκή απόφαση του συνεδρίου και θα προσπαθήσει να την τιμήσει. Δεν σας ζητώ να δεσμεύσετε αμετάκλητα την οργανωτική επιτροπή που εσείς θα ορίσετε... Προτείνω απλά το συνέδριο να εκφράσει την ευχή του ώστε ο πρώτος εορτασμός των Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων να διεξαχθεί στην Αθήνα». 131 Αρχικά η σκέψη ήταν να διοργανωθούν οι σύγχρονες Ολυμπιάδες από το 1900 από το Παρίσι, το διάστημα όμως ήταν μεγάλο σύμφωνα με τον Κουμπερτέν 132 και έτσι έγινε δεκτή 133 η πρόταση του Βικέλα για την διοργάνωση των αγώνων στην Αθήνα το 1896 με τους σύνεδρους στην πλειοψηφία τους να βλέπουν την Αθήνα συνδετικό κρίκο μεταξύ αρχαίων και σύγχρονων αγώνων. Ο Τ. Κατσιμάρδος σχετικά με την ομόφωνη απόφαση έγκρισης της πρότασης διεξαγωγής των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών στην Αθήνα, αναφέρει ότι η ακαδημαϊκός Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ είχε πει για την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στο Συνέδριο: «Εισηγείται ο Κουμπερτέν την ολυμπιακή ιδέα μπροστά στον ελληνοπρεπή πίνακα του Puvis de Chavvane με τις αλληγορίες που παριστάνουν τις επιστήμες και τις τέχνες... Σε μια τέτοια φορτισμένη ώρα, το κατανυκτικά συγκινημένο κοινό αποφασίζει ομόφωνα...». 134 Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι τους αγώνες διεκδίκησαν η Σουηδία και η Ουγγαρία Η συμβολή του Βικέλα ήταν καθοριστική στην διεξαγωγή των πρώτων Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ η προσφορά του και το έργο του ήταν πολύ μεγάλο. Βλ. περισσότερα: Ε. Πασχάλης, «Δημήτριος Βικέλας», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Το χρονικό της αναβίωσης», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σσελ Βλ. περισσότερα: Π. Κουμπερτέν, «Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες», Οι Ολυμπιακοί αγώνες 776 π.χ , σσελ Παρ όλα αυτά ο Κουμπερτέν χαρακτήρισε την απόφαση για την αναβίωση άψυχη. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 46, σελ Τ. Κατσιμάρδος, «Ο Κουμπερτέν αλλάζει τον τίτλο του Συνεδρίου», Ιστορία, Εφημερίδα Έθνος της Κυριακής, 13/06/2004, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ

18 Πριν λήξουν οι εργασίες του Συνεδρίου ορίσθηκαν οι διατάξεις και τα αγωνίσματα σχετικά με τη συμμετοχή των χωρών και τους αγωνιστικούς κανονισμούς, 136 ενώ εκλέχθηκε και η πρώτη Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή 137 στην οποία ανατέθηκε η διοργάνωση των αγώνων. Ως εκπρόσωπος της διοργανώτριας χώρας ο Βικέλας έγινε ο πρώτος πρόεδρος της Δ.Ο.Ε. με γενικό γραμματέα της επιτροπής τον Γάλλο βαρώνο Πιερ ντε Κουμπερτέν, και ταμία τον Γκαγιό πρώην πρόεδρο της Ένωσης αθλητικών σωματείων Γαλλίας. 138 Τα υπόλοιπα μέλη της πρώτης Δ.Ο.Ε. ήταν τα εξής: ο καθηγητής Τζίρι Κουθ ( Βοημία ), ο στρατηγός ντε Μπουτόφσκι ( Ρωσία ), ο ταγματάρχης Βίκτωρ Μπαλκ ( Σουηδία ), ο Λ.Α. Γκαφ ( Ν.Ζηλανδία ), ο καθηγητής Γ.Μ. Σλόαν ( ΗΠΑ ), ο δρ Ζουμπιάρ ( Αργεντινή ), ο κόμης Λουτσέσι Πάλλη ( Ιταλία ), ο καθηγητής Φρανκ Κέμενι ( Ουγγαρία ), ο Κ. Χέρμπερτ ( Μ.Βρετανία ) 139, ο λόρδος Άμπθιλ ( Αγγλία ) και ο δρ Γκρέμπχαρντ ( Γερμανία ). 140 Η Ελλάδα άρχιζε την δική της δύσκολη προσπάθεια για την διοργάνωση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων έχοντας να νικήσει το χρόνο και τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε ως κράτος Η προετοιμασία της Ελλάδας και της Αθήνας για τους αγώνες του 1896 Το μήνυμα της ανάληψης των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων από την Αθήνα των περίπου κατοίκων, στην οποία ήταν συγκεντρωμένες όλες οι δυνάμεις της χώρας πολτικές, διοικητικές και οικονομικές, 142 γέμισε με ενθουσιασμό τη μικρή και φτωχή χώρα καθώς τις άνοιγε νέους ορίζοντες αν σκεφτούμε ότι είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της το Η ιστορία και η προσφορά της στο δυτικό ευρωπαϊκό πολιτισμό μετά την ανεξαρτησία της το 1830 ήταν τα στοιχεία που οδήγησαν στην επιλογή της Αθήνας. Η απόφαση επιλογής της Αθήνας ως πρώτης ολυμπιακής πόλης πήγαζε από την ιδεολογία που στηριζόταν στην πνευματικότητα των δυτικών 136 Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Το Συνέδριο του 1894 ανέθεσε σε μια επιτροπή τον έλεγχο και τη διοργάνωση των σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων η οποία ονομάστηκε Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή ( Δ.Ο.Ε. ). Η επιτροπή του 1894 είχε 14 μέλη, πρόεδρο το Δημήτριο Βικέλα και γενικό γραμματέα τον ντε Κουμπερτέν. Η Δ.Ο.Ε. είναι ένας οργανισμός που εκλέγει τα μέλη του μόνος του. Τα μέλη θα πρέπει να μιλούν την αγγλική ή τη γαλλική γλώσσα και να είναι πολίτες χώρας που έχει Εθνική Ολυμπιακή Επιτροπή. Σήμερα η Δ.Ο.Ε. διοικείται από 11μελές διοικητικό συμβούλιο και έχει 70 μέλη περίπου. Ο πρόεδρος εκλέγεται για οκταετή θητεία με την λήξη της οποίας μπορεί να εκλεγεί για όσες φορές θέλει για τετραετείς όμως θητείες. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόμ. 46, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ

19 λαών που τους τελευταίους αιώνες είχαν ενστερνιστεί τα αρχαία ελληνικά πρότυπα αλλά και στο ό,τι προηγήθηκαν τόσο ο ουμανισμός όσο και ο διαφωτισμός. 143 Η χώρα δεν είχε ακόμη σταθεί στα πόδια της οικονομικά και παράλληλα της έλειπε και η βασική υποδομή που πρέπει να διαθέτει ένα κράτος. 144 Ήταν προτιμότερο για την κυβέρνηση εκείνη την εποχή να δώσει προτεραιότητα στην ανάπτυξη και κυρίως τα δημόσια έργα. Για την Ελλάδα αλλά και την Αθήνα ήταν πράγματι μια μεγάλη πρόκληση η διοργάνωση των αγώνων του 1896, παράλληλα αποτελούσε και μεγάλη ευκαιρία για να αποκτήσει τη μορφή, την ανάπτυξη και τις υποδομές που χρειαζόταν σαν κράτος. Το κόστος όμως της διοργάνωσης αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα καθώς θα το αναλάμβανε η πολιτεία και το οποίο ήταν υπέρογκο καθώς η κυβέρνηση είχε αντιμετωπίσει πρόσφατα πρόβλημα πτώχευσης. 145 Συγκεκριμένα, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Χαρίλαος Τρικούπης στις 10 Δεκεμβρίου του 1893 είχε κάνει την περίφημη δήλωση «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» γιατί το ελληνικό κράτος δεν είχε τη δυνατότητα να πληρώσει τα μεγάλα χρέη του προς το εξωτερικό και δεν μπορούσε να αναλάβει δαπάνες που θα ήταν πέραν των δυνατοτήτων του κράτους. 146 Το δημόσιο υπέρογκο χρέος δημιούργησε προβληματισμό και επιφυλακτικότητα αν και κατά πόσο θα ήταν σε θέση η Ελλάδα με πενιχρά μέσα να ανταποκριθεί σε κάτι το οποίο θα ελάμβανε χώρα για πρώτη φορά με τον κίνδυνο της αποτυχίας. Το θέμα έγινε συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων με απόψεις άλλες να είναι θετικές, υποστηρίζοντας τη μεγάλη προβολή της χώρας στο εξωτερικό και άλλες αρνητικές, υποστηρίζοντας πως δεν υπήρχαν έμπειροι ειδικοί να αναλάβουν να φέρουν σε πέρας με επιτυχία την οργάνωση, 147 ενώ υπήρχαν και κάποιες άλλες που πίστευαν πως θα δημιουργούνταν άσχημες εντυπώσεις διεθνώς αν η ελληνική κυβέρνηση δεν αποδεχόταν να φιλοξενήσει τους αγώνες στην πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους Αθήνα. 148 Τη σοβαρότερη ένσταση προέβαλε ο πρωθυπουργός της χώρας Χαρίλαος Τρικούπης, εξαιτίας των τεράστιων οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η χώρα, δηλώνοντας μάλιστα ότι αρνείται να αναλάβει και να στηρίξει οικονομικά τους αγώνες διότι όπως γράφει ο Ε. Σκιαδάς οι ανάγκες που απαιτούνταν για τους αγώνες 143 Έλση Σπαθάρη, Το Ολυμπιακό πνεύμα, σελ Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Όπ. παρ. 148 Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ

20 ήταν περίπου δρχ., χρηματικό ποσό το οποίο θεωρούνταν αδύνατον να συγκεντρωθεί. 149 Παράλληλα, τόσο ο Βικέλας όσο και ο Κουμπερτέν είχαν μεγάλη αγωνία για την εξέλιξη του θέματος και πραγματοποίησαν διαδοχικά ταξίδια στην Ελλάδα με σκοπό την αναστροφή του άσχημου κλίματος. Ο Βικέλας, παρά τους δισταγμούς της κυβέρνησης ήταν αισιόδοξος αλλά και αποφασισμένος να κάνει ό,τι περνούσε από το χέρι του, ώστε να γίνει πραγματικότητα ο στόχος του, 150 καθώς, σύμφωνα με τον Κ. Γεωργιάδη, όταν ήρθε στην Ελλάδα έλαβε πολλά τηλεγραφήματα που πρόσφεραν μεγάλες δωρεές για τους αγώνες, αλλά και μικρές με πιο χαρακτηριστική ενός φοιτητή που δήλωνε ότι θα καταβάλει κάθε μήνα από το υστέρημά του 10 δρχ υπέρ της διεξαγωγής. 151 Υπέρ της ανάληψης τάχθηκε και η βασιλική οικογένεια που πίστευε στη μεγάλη προβολή της Αθήνας ως μια σύγχρονης ευρωπαϊκής πρωτεύουσας. 152 Πραγματοποίησαν επίσης αρκετές επαφές και με το διάδοχο του θρόνου Κωνσταντίνο, ο οποίος ανάθεσε στον Κουμπερτέν την σύσταση της πρώτης επιτροπής στήριξης και οργάνωσης των αγώνων, αλλά και την προεδρία της πρώτη της σύσκεψης. 153 Τελικά, η επιτροπή δεν ενεργοποιήθηκε όπως έπρεπε και διαλύθηκε. 54 Ο Γάλλος παιδαγωγός πίστευε πως μια άρνηση της Ελλάδας θα έβαζε πρόωρα τέλος στο μέλλον των Ολυμπιάδων και έτσι ανέπτυξε επαφές με εκπαιδευτικούς και επιστημονικούς κύκλους προκειμένου να στηρίξουν αυτή την προσπάθεια. Τέλος, πρότεινε τρόπους εξεύρεσης χρημάτων όπως τα εισιτήρια εισόδου, η έκδοση αναμνηστικών γραμματοσήμων, και κυρίως η στήριξη της οργάνωσης των αγώνων από εύπορους Έλληνες του εξωτερικού οι οποίοι θα έδιναν κάποιες δωρεές. 155 Ο Κουμπερτέν φεύγοντας από την Αθήνα και έχοντας μοναδικό του στόχο τη διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων το 1896, είχε γράψει επιστολή, για την οποία δεν ενημέρωσε τον Βικέλα, στον Ούγγρο Κέμενι, μέλος της Δ.Ο.Ε., στον οποίο έκανε πρόταση να διοργανώσει η Βουδαπέστη τους αγώνες στα πλαίσια του εορτασμού χλίων ετών από την ίδρυση της πόλης σε περίπτωση αδυναμίας της Αθήνας. Όμως, και Ε. Σκιαδάς, 100 χρόνια νεώτερη ελληνική ολυμπιακή ιστορία, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Το χρονικό της αναβίωσης», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σσελ Κ. Γεωργιάδης, «Το χρονικό της αναβίωσης», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ Κ. Γεωργιάδης, «Το χρονικό της αναβίωσης», Επτά Ημέρες Εφημερίδα Καθημερινή, 31/03/1996, σελ Ιωάννα Κουρελά, Ολυμπιακοί αγώνες από την Αθήνα του 1896 στην Αθήνα του 2004, σελ Μ. Χρόνης, Ολυμπιακοί αγώνες, 28 αιώνες, ιστορία, αθλητισμός, πολιτισμός, σελ