ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Για το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Φύλο και Νέα Εκπαιδευτικά και Εργασιακά Περιβάλλοντα στην Κοινωνία της Πληροφορίας Της Ευφημίας Κωνσταντινίδου ΘΕΜΑ: ««Η Προσωπικότητα, η Αυτό-εκτίμηση, ο Δεσμός προσκόλλησης, το Φύλο, τα Χρόνια σχέσης και η Ηλικία ως προβλεπτικοί παράγοντες της απιστίας» ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΑΟΥΣΗΣ Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ Εθνικό Καποδιστριακό ΜΕΛΟΣ ΠΕΤΡΟΣ ΡΟΥΣΣΟΣ Λέκτορας Πανεπιστήμιο Αθηνών ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ Τμήμα ΦΠΨ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΠΑΗΛΙΟΥ Λέκτορας Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Επιστημών της Προσχολικής Αγωγής και Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού ΜΕΛΟΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΡΟΔΟΣ, 2011

2 2 Πίνακας Περιεχομένων Ευρετήριο Πινάκων...3 Εισαγωγή...2 Τι είναι η απιστία...4 Στατιστικά στοιχεία...4 Θεωρία της εξέλιξης και απιστία....6 Σχέσεις προσκόλλησης και απιστία...12 Αυτοεκτίμηση και απιστία Προσωπικότητα και απιστία Κενά στη βιβλιογραφία κα σκοπός της παρούσας έρευνας...30 Ερευνητικές υποθέσεις...31 Μέθοδος...32 Συμμετέχοντες...32 Εργαλεία...32 Διαδικασία Συλλογής Δεδομένων...34 Αποτελέσματα...35 Συζήτηση - Συμπεράσματα...48 Βιβλιογραφικές Αναφορές...55

3 3 Ευρετήριο Πινάκων Πίνακας 1. Μέσοι όροι, τυπικές αποκλίσεις και δείκτης αξιοπιστίας alpha για κάθε μεταβλητή που παρουσιάζεται στην έρευνα...35 Πίνακας 2. Αποτελέσματα της επίδρασης του φύλου ως προς το κατά πόσο κάποιος είναι επιρρεπής τόσο στην απιστία όσο και στις επιμέρους διαστάσεις αυτής...36 Πίνακας 3.. Πίνακας ιεραρχικής παλινδρόμησης με εξαρτημένη μεταβλητή τη συνολική επίδοση στο ερωτηματολόγιο της απιστίας...38 Πίνακας 4. Πίνακας ιεραρχικής παλινδρόμησης με εξαρτημένη μεταβλητή την επιμέρους διάσταση της απιστίας «νομιμότητα» Πίνακας 5. Πίνακας ιεραρχικής παλινδρόμησης με εξαρτημένη μεταβλητή την επιμέρους διάσταση της απιστίας «αποπλάνηση» Πίνακας 6. Πίνακας ιεραρχικής παλινδρόμησης με εξαρτημένη μεταβλητή την επιμέρους διάσταση της απιστίας «αναζήτηση απόλαυσης» Πίνακας 7. Πίνακας ιεραρχικής παλινδρόμησης με εξαρτημένη μεταβλητή την επιμέρους διάσταση της απιστία «σεξουαλικότητα»...42 Πίνακας 8. Πίνακας ιεραρχικής παλινδρόμησης με εξαρτημένη μεταβλητή την επιμέρους διάσταση της απιστίας «κοινωνικές επιρροές»...42 Πίνακας 9. Αποτελέσματα ANOVA για την απιστία και τις υποκλίμακες της και τις ομάδες που σχηματίζονται βάση του είδους σχέσης...43 Πίνακας 10. Αποτελέσματα ANOVA για την απιστία και τις υποκλίμακες της και τις ομάδες που σχηματίζονται βάση των χρόνων της σχέσης...45

4 4 Εισαγωγή Από την εποχή που γεννιέται ο άνθρωπος μπαίνει σε έναν αδιάκοπο αγώνα να προστατεύσει τον εαυτό του από τον πόνο και την εσωτερική ένταση. Μοιάζει όμως ένας μάταιος αγώνας, γιατί καθώς δημιουργεί σχέσεις αγάπης, στοργής και τρυφερότητας και επενδύει σε άλλους ανθρώπους είναι σα να εκθέτει τον εαυτό του από τη μια μεριά σε χαρά και συναισθηματική απογείωση και ταυτόχρονα από την άλλη σε πιθανολογούμενο πόνο και αποχωρισμό. Ο αποχωρισμός είναι σύμφυτος με την ανάπτυξη του ατόμου και την εσωτερική του εξέλιξη. Η εξελικτική αυτή διαδικασία οδηγεί σε αποχωρισμούς σηματοδοτώντας το τέλος μιας φάσης της ζωής του ανθρώπου και την αρχή μιας νέας. H οδύνη και η λύπη είναι συναισθήματα που δύσκολα τα συνειδητοποιεί και τα αποδέχεται κανείς και όμως είναι μέρος της ζωής καθενός, όπως ακριβώς η γέννηση και ο έρωτας και υπάρχουν από το πρώτο λεπτό της ύπαρξης του ανθρώπου ((Baum,2003). Η οδύνη και η λύπη, που είναι συνοδά της απώλειας συναισθήματα σηματοδοτούν τη διαδικασία του πένθους. Ο Raphael (1984) ορίζει το πένθος «ως τη συναισθηματική αντίδραση στην απώλεια: το περίπλοκο εκείνο αμάγαλμα πόνου που περιλαμβάνει την ντροπή, το αίσθημα της αβοηθησίας, το θυμό, τη θλίψη, την ενοχή και την απόγνωση». Η απώλεια και το πένθος μοιάζει να βιώνεται σε κάθε αλλαγή της ζωής. Με αυτή τη έννοια κάθε αλλαγή ζωής ή μετάβαση από μια κατάσταση σε μια άλλη συνεπάγεται απώλεια και ανάγκη για εσωτερική και εξωτερική διεργασία,αρχικά, και προσαρμογή στη συνέχεια, ως αποτέλεσμα. Η λύση και η προσαρμογή δε επέρχεται αυτόματα και μαγικά. Απαιτεί δουλειά, ενέργεια, πολλή σκέψη και εσωτερική επεξεργασία, για να μπορέσει κάποιος να φτάσει σε εκείνο το σημείο που θα αποδεχτεί τα πεπραγμένα και θα ανανοηματοδοτήσει την απώλεια και τις επιπτώσεις τους στη ζωή του. Ιδιαίτερης σημασίας είναι οι μεταβάσεις της ζωής που έχουν ψυχολογικό χαρακτήρα και περιεχόμενο και βάζουν κάποιον στη διαδικασία να αναθεωρήσει τις πεποιθήσεις του για τη ζωή και γενικότερα τον κόσμο, oι δε επιπτώσεις τους διαρκούν επί μακρόν και συμβαίνουν τόσο γρήγορα που αυτός που τις βιώνει έχει ελάχιστο χρόνο να προετοιμαστεί (Parkes,1988). Με αυτόν τον τρόπο από ψυχολογικής άποψης έχουν σημασία πάρα πολλές εμπειρίες ζωής. Ως σημαντικές εμπειρίες ζωής νοούνται όλες εκείνες οι αλλαγές της καθημερινής ζωής που οδηγούν σε ανανοηματοδότηση και αναπροσαρμογή (Holmes & Rahe,1960). Τέτοιες εμπειρίες

5 5 ζωής μπορεί να είναι πολλές καταστάσεις όπως η αρρώστια, σωματική ή ψυχική, η σχολική αποτυχία, η αναπηρία, η εξάρτηση και το γήρας, το διαζύγιο και το τέλος μιας σχέσης (Teel,1991). Η συμβολική απώλεια απαντάται πολύ συχνά στις ζωές των ανθρώπων, όμως δύσκολα αναγνωρίζεται σε αντίθεση με την φυσική απώλεια που δεν μπορεί παρά να επισημανθεί ως ένα κομβικό σημείο στη ζωή οποιουδήποτε και μπορεί να οφείλεται είτε σε θάνατο είτε σε διαζύγιο είτε απλά στη λήξη μιας σχέσης. Ενισχυτικά προς αυτή την κατεύθυνση είναι έρευνες που υποστηρίζουν ότι στο αμέσως μετά τον χωρισμό από σχέση ή από γάμο διάστημα, το θύμα μπορεί να βιώσει συμπεριφορές παρεμφερείς με αυτές που βιώνει κανείς στο θάνατο. Βιώνει έντονο άγχος, θλίψη και θυμό (Rosensweig Smith,1988), υπάρχει διαστρέβλωση των γνωστικών του ικανοτήτων (Stillwell & Baumeister, 1997) και έντονη προσπάθεια επανασύνδεσης με το χαμένο αντικείμενο (Fagenson &Cooper, 1987). Η απώλεια ενός ανθρώπου από τη ζωή κάποιου δεν αφορά μόνο στην απουσία αυτού κάθε αυτού του ανθρώπου αλλά και στο «χάσιμο» μαζί με αυτόν όλων των ονείρων, των ανεκπλήρωτων προσδοκιών, των φαντασιώσεων και των αισθημάτων που αυτός ο άνθρωπος ενέπνεε και κάλυπτε στη ζωή αυτού που μένει πίσω. Περικλείει όχι μόνο αυτό που χάνεται στο παρόν αλλά και κομμάτι από το φανταστικά δομημένο μέλλον μαζί με τον άνθρωπο που αποχωρίζεται καθώς και για ένα άδικο παρελθόν που ποτέ δε θα μπορέσει να διορθωθεί. Στις σύγχρονες κοινωνίες περισσότερο από ποτέ ένας από τους βασικούς λόγους που μπορεί να οδηγήσει στην απώλεια ενός ανθρώπου από τη ζωή κάποιου άλλου είναι η απιστία. Οι διαπροσωπικές σχέσεις πάντα αποτελούσαν και εξακολουθούν να αποτελούν πηγή ευχαρίστησης ακόμα και όταν δε λείπουν οι συγκρούσεις. Οι πιο συχνοί λόγοι για συγκρούσεις είναι οι εξωγενείς παρεμβάσεις, οι μεταξύ των συντρόφων διαφορετικές προτιμήσεις και οι εκτός της σχέσης ποικίλοι πειρασμοί. Οι εκτός της σχέσης πειρασμοί, όχι σπάνια, οδηγούν στην απιστία, που με τη σειρά της αποτελεί την πιο σημαντική απειλή για τη διάλυση μιας σχέσης, καθώς η αντιμετώπιση της δεν είναι πάντα εύκολη και η συγχώρεση της αποτελεί ένα από τα πιο δύσκολα θέματα σε μια σχέση ( Finkel και συν., 2002). Κι έτσι το ίδιο το σεξ που περιγράφεται ως μια φυσική ανάγκη που προσφέρει ευχαρίστηση και συνεπάγεται υγεία (Myers,1992), γίνεται πηγή αποστροφής και ντροπής, δημιουργεί συναισθήματα θλίψης και πόνου όταν συμβαίνει με «ακατάλληλους» ανθρώπους και οδηγεί στην απώλεια αγαπημένων προσώπων από τη ζωή κάποιου.

6 6 Και με αυτόν τον τρόπο έχει έρθει στο επίκεντρο πολλών ερευνών διαφόρων χώρων το θέμα της απιστίας καθώς είναι θέμα, που απασχολεί πολύ κόσμο. Είναι φλέγον θέμα προς συζήτηση, που άλλοτε φέρνει αμηχανία και άλλοτε συζητιέται χωρίς περιστροφές και ενδοιασμούς. Και το θέμα κεντρίζει το ενδιαφέρον όλο και περισσότερων ανθρώπων ακόμα και αν κάποιοι θεωρούν πως αφορά στους διπλανούς και όχι στους ίδιους. Τι είναι η απιστία? Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι έχουν εκτεθεί άμεσα ή έμμεσα σε μια κάποια κατάσταση απιστίας ή προδοσίας σε μια σχέση. Έχουν βιώσει την απιστία ως μια πράξη που την έχουν διαπράξει οι ίδιοι ή την έχουν δεχτεί από τον σύντροφο τους, που την άκουσαν σε κάποιες φιλικές συζητήσεις ή διάβασαν μαρτυρίες άλλων ανθρώπων στο διαδίκτυο, στην τηλεόραση ή σε κάποιο βιβλίο. Γεγονός είναι πως όλοι έχουν γίνει μάρτυρες μιας ευρείας γκάμας απιστίας. Η απιστία, είτε συναισθηματική, είτε σεξουαλική, περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο το αίσθημα της προδοσίας. Οι Finkel και συν.(2002) πρεσβεύουνε ότι η προδοσία στο πλαίσιο των στενών ερωτικών σχέσεων συμβαίνει, όταν το «θύμα» πιστεύει ότι ο «προδότης» εν γνώσει του έχει παρεκκλίνει από ό, τι άτυπα ίσχυε στη σχέση και με αυτόν τον τρόπο του προκαλεί ηθική και συναισθηματική βλάβη. Η προδοσία μπορεί να περιλαμβάνει μικρές ή και μεγάλες αποκλίσεις από τα άτυπα μεταξύ των συντρόφων συμφωνηθέντα. Οι ερευνητές Shackelford και Buss (1997) διαφοροποιούν την απιστία στη σεξουαλική και στη συναισθηματική απιστία. Η σεξουαλική απιστία κατά την άποψη τους περιλαμβάνει τη σεξουαλική εμπλοκή με έναν άλλον άνθρωπο πέραν του/ της συντρόφου, ενώ η συναισθηματική απιστία αφορά στη συναισθηματική εμπλοκή ενός ανθρώπου με κάποιο τρίτο πρόσωπο. Η συναισθηματική απιστία περιλαμβάνει την επιθυμία κάποιου να μοιραστεί συναισθήματα, να διαθέσει χρόνο και να προσφέρει προσοχή σε κάποιο άλλο πρόσωπο πλην του/της συντρόφου (Shackelford & Buss, 1997). Στατιστικά στοιχεία Έχοντας κατά νου αυτόν τον ορισμό είναι αρκετά ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς τις στατιστικές έρευνες, που πραγματοποιήθηκαν σχετικά με την απιστία.

7 7 Έρευνα του Pittman (1989) αναφέρει ότι το 24% των ανδρών και το 14% των γυναικών είχαν εξωσυζυγική σχέση κατά τη διάρκεια του γάμου τους. Αρκετά πιο αυξημένο φαίνεται το ίδιο ποσοστό σε πιο πρόσφατες έρευνες, που έχουν δείξει ότι το 50-65% των παντρεμένων ανδρών και το 45-55% των παντρεμένων γυναικών δημιούργησαν μια εξωσυζυγική σχέση πριν φτάσουν στην ηλικία των 40 χρόνων. (Scarf, 1996). Στα ίδια ποσοστά καταλήγει και η έρευνα των Atwood και Schwartz (2002), η οποία αναφέρει ότι το 45-55% των παντρεμένων γυναικών και το 50-60% των παντρεμένων αντρών είχαν κάποια στιγμή στη διάρκεια του έγγαμου βίου τους εξωσυζυγική σχέση. Η ίδια έρευνα δείχνει ότι περίπου το 60% των ανδρών και το 40% των γυναικών αναμένεται να εμπλακούν σε εξωσυζυγική σχέση. Αποδεχόμενη και από δική της έρευνα τα ποσοστά, η Vaughan (1989) υποστηρίζει ότι τα ποσοστά καθίστανται ακόμα πιο ενδιαφέροντα αν αναλογιστεί κανείς το συνολικό αριθμό των γάμων που παίρνουν μέρος στην έρευνα, αφού είναι σχεδόν απίθανο όλοι οι συμμετέχοντες να είναι παντρεμένοι μεταξύ τους. Σύμφωνα με τη δική της άποψη, ακόμα και το 20% των γυναικών που συμμετέχουν στην έρευνα και αναφέρουν εξωσυζυγική σχέση να είναι παντρεμένες με ανθρώπους που δεν ανήκουν στο ποσοστό του 60% των άπιστων ανδρών που συμμετείχαν στην έρευνα, τότε υπολογίζεται ότι στο 80% των γάμων ο ένας από τους δυο συζύγους θα έχει εξωσυζυγική σχέση. Τα ποσοστά των ερευνών που αναφέρθηκαν, δείχνουν ξεκάθαρα ότι περίπου το 1 στα τρία ζευγάρια έρχονται αντιμέτωπα με την απιστία. Σε μια πιο λεπτομερή έρευνα για τη διάρκεια και την ποιότητα των εξωσυζυγικών σχέσεων, ο Spring (1999) έδειξε ότι το 10% των σχέσεων διαρκούν μια μέρα, το 10 % διαρκούν περισσότερο από μια μέρα αλλά λιγότερο από ένα μήνα, το 50% περισσότερο από ένα μήνα και λιγότερο από ένα χρόνο και το 30% διαρκούν δυο ή και περισσότερα χρόνια. Σχετικά υψηλά είναι και τα αποτελέσματα ερευνών με θέμα την απιστία των αντρών που πραγματοποιήθηκε σε πληθυσμό 38 και 53 εκατ. αντίστοιχα και τα αποτελέσματα τους έδειξαν ότι το 50% και το 70 % αντίστοιχα έχουν απατήσει ή προτίθενται να απατήσουν τη σύντροφο τους. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι τα 2/3 των γυναικών που οι σύζυγοι τούς τους απατούσαν δεν είχαν αντιληφθεί ότι κάτι τέτοιο συνέβαινε κυρίως γιατί επέλεγαν να μη δώσουν σημασία στα σημάδια που αποτελούσαν ενδείξεις για την ύπαρξη εξωσυζυγικής σχέσης (Lawson,1989). Η πιο αντιπροσωπευτική ένδειξη ότι ο/η σύντροφος κάποιου/ κάποιας είναι άπιστος/η δεν είναι άλλη από τη διαίσθηση. Οι στατιστικές συμφωνούν

8 8 αναδεικνύοντας ότι το 85% των γυναικών που διαισθητικά πίστευαν ότι οι σύντροφοι τους είχαν εμπλακεί συναισθηματικά ή και σεξουαλικά με κάποια άλλη γυναίκα είχαν δίκαιο. Το αντίστοιχο ποσοστό για τους άντρες ανέρχεται στο 50%. Η πρώτη ένδειξη όπως την περιγράφουν τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια διάχυτη αίσθηση ότι κάτι έχει αλλάξει (Lawson,1989). Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό ως γεγονός, γιατί έχει μελετηθεί και λιγότερο είναι ότι ακόμα κι αν η απιστία γινόταν αντιληπτή από τον/την σύντροφο και το ζευγάρι αποφάσιζε να προβεί σε διαζύγιο, πολύ σπάνια παντρευότανε τον άνθρωπο με τον οποίο είχαν την εξωσυζυγική σχέση. Τη διαπίστωση αυτή επιβεβαιώνει ο Halper (1989) ο οποίος σε σχετική έρευνα του ανέδειξε ότι πολύ λίγοι ήταν εκείνοι οι άντρες οι οποίοι έπαιρναν διαζύγιο από τις συζύγους τους για να παντρευτούν τις ερωμένες τους. Μόνο το 3% από 4100 επιτυχημένους άντρες που πήραν μέρος στην συγκεκριμένη έρευνα τελικά παντρεύτηκαν τις ερωμένες τους. Και από τις εξωσυζυγικές σχέσεις που οδήγησαν σε γάμο, το 75% τελικά αυτών των γάμων απέτυχαν. Οι λόγοι για τα υψηλά ποσοστά διαζυγίου ανάμεσα σε αυτά τα ζευγάρια, όπως ο Pittman (1989) μελετά και σχετικά αναφέρει, ήταν η διαστρέβλωση της πραγματικότητας, η ενοχή, οι μη ρεαλιστικές προσδοκίες αλλά και η έλλειψη εμπιστοσύνης στο σύντροφο. Τέλος, ο Betzig (1989) σε έρευνα που πραγματοποίησε ανάμεσα σε 160 κοινωνίες επισημαίνει ότι η απιστία είναι ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους που οδηγούν στη λύση ενός γάμου. Αυτή η επισήμανση σε συνδυασμό με τα προπεριγραφέντα στατιστικά στοιχεία κάνει επιτακτική την ανάγκη να αναζητηθούν οι αιτίες εκείνες που μπορεί να προκαλέσουν το ιδιαίτερα διαδεδομένο πια φαινόμενο της απιστίας. Θεωρία της εξέλιξης και απιστία Η ανθρώπινη συμπεριφορά και προσωπικότητα μπορεί να κατανοηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ιδωμένη μέσα σε ένα εξελικτικό πλαίσιο. Για αυτό είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς πως πραγματοποιείται η σεξουαλική επιλογή ενός συντρόφου, όπως αυτή περιγράφεται από την εξελικτική σκοπιά. Για να γίνει όμως αυτό χρειάζεται να γίνει αναφορά στη θεωρία της φυσικής επιλογής στην εξέλιξη της οποίας βρίσκεται αυτή της σεξουαλικής επιλογής. Αυτό που πρεσβεύει η εξελικτική ψυχολογία είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται μπορεί να γίνει πληρέστερα

9 9 κατανοητός αν αναλογιστεί κανείς ποιες σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές οικειοποιούνταν οι πρόγονοι προκειμένου να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν. Οι ανάγκες, που κάθε φορά προέκυπταν έκαναν τα είδη να διαφοροποιούνται από καιρό σε καιρό. Η διαπίστωση ότι τα διάφορα είδη αλλάζουν στην πορεία των χρόνων έγινε χρόνια πριν τον Δαρβίνο, κυρίως από αρχαιολογικές μελέτες που επισήμαναν τις μορφολογικές διαφοροποιήσεις. Αυτό όμως που ο Δαρβίνος προσέφερε με τη θεωρία της φυσικής επιλογής είναι ότι περίγραψε τον τρόπο με τον οποίο αλλάζουν τα είδη στην πορεία των χρόνων. Συγκεκριμένα, ο Δαρβίνος διαπίστωσε ότι όλα τα ζώντα όντα πρέπει να ανταγωνιστούν το ένα το άλλο στο φυσικό τους περιβάλλον για την εξασφάλιση της τροφής και ότι σύμφωνα με τη φυσική τάξη των πραγμάτων, οι οργανισμοί που δεν αντέχουν τον ανταγωνισμό αφανίζονται. Κατά αντίστοιχο τρόπο όσοι επιβιώνουν, προσαρμόζονται στις περιβαλλοντικές αλλαγές και τελικά μεταβιβάζουν τα νεοαποκτηθέντα γνωρίσματα και πρότυπα συμπεριφοράς στην επόμενη γενιά (Salkind & Markoulis,2006 ). Κατά τον Δαρβίνο (1859) η διαδικασία της φυσικής επιλογής μπορεί να λειτουργήσει όταν υπάρχει η ανάγκη αλλαγής και όταν δεν παρεμποδίζεται ο τυχαίος συνδυασμός των γονιδίων. Για τη διαδικασία της φυσικής επιλογής, όπως την περιγράφει ο ίδιος, χρειάζεται να πληρούνται τρεις βασικές προϋποθέσεις. Πρώτον, τα χαρακτηριστικά των ατόμων που αποτελούν έναν πληθυσμό πρέπει να ποικίλουν. Έπειτα η ποικιλία αυτή των χαρακτηριστικών χρειάζεται να μεταφέρεται κληρονομικά από γενιά σε γενιά και τέλος τα άτομα, που αποτελούν τον πληθυσμό να αναπαράγονται με διαφορετικό τρόπο ( Darwin, 1859). Η ποικιλία, η επιλογή και ο διαφορετικός τρόπος αναπαραγωγής είναι τα στοιχεία εκείνα που αποτελούν τη βάση της φυσικής επιλογής. Αυτές οι διεργασίες αυξάνουν τις δυνατότητες επιβίωσης ενός οργανισμού καθώς έχουν σαν αποτέλεσμα τη μεταβίβαση αυτών των γνωρισμάτων στους απογόνους του οργανισμού, που με τη σειρά τους θα τροποποιήσουν τη συμπεριφορά και τα χαρακτηριστικά τους, έτσι ώστε νέες και με μεγαλύτερη προσαρμοστική αξία αλλαγές να μπορούν να μεταβιβαστούν εκ νέου. Η διαδικασία αυτή ονομάστηκε «εξέλιξη μέσω τροποποίησης» (Salkind & Markoulis, 2006 ). Αν πάρει κανείς για παράδειγμα τους ανθρώπους, θα παρατηρήσει ότι υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία είναι σταθερά και αμετάβλητα, όπως ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δυο μάτια, πόδια και χέρια καθώς και συγκεκριμένο αριθμό δακτύλων. Εκτός όμως από τα χαρακτηριστικά που μένουν αμετάβλητα, υπάρχουν

10 10 και εκείνα τα οποία διαφοροποιούνται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτά μπορεί να είναι μορφολογικά χαρακτηριστικά όπως το βάρος ή το ύψος, ή να αποτελούν κομμάτια της ψυχολογικής υπόστασης του ανθρώπου όπως η σεξουαλική επιθυμία, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή οι διαστάσεις της προσωπικότητας όπως η εξωστρέφεια, η συναισθηματική σταθερότητα και η κυριαρχία. Αυτά τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούνται από άνθρωπο σε άνθρωπο είναι και τα χαρακτηριστικά εκείνα που προαπαιτούνται για την φυσική επιλογή. Όταν υπάρχει ποικιλία σε ένα χαρακτηριστικό, η φυσική επιλογή λειτουργεί με εκείνα τα χαρακτηριστικά, τα οποία εξυπηρετούν την επιβίωση. Εκτός όμως από τη μάχη του είδους για την επιβίωση και ως αλληλοεξαρτώμενο από αυτό, ο Δαρβίνος θεωρεί εξίσου σημαντικό ζήτημα την μάχη για την ανεύρεση συντρόφου. Η απορία που ανέκυψε ήταν για ποιο λόγο αφού και τα δυο φύλα έχουν να αντιμετωπίσουν τα ίδια θέματα για την επιβίωση υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στο θηλυκό και το αρσενικό. Και ακριβώς από αυτό το ερώτημα προέκυψε η θεωρία της σεξουαλικής επιλογής. Η διαδικασία της σεξουαλικής επιλογής αφορά στο πως ένα άτομο επιλέγει ένα άλλο πάντα με στόχο την αναπαραγωγή του είδους (Darwin, 1871). Η διαδικασία της σεξουαλικής επιλογής εμπεριέχει δυο διαδικασίες. Η πρώτη αφορά στον ανταγωνισμό ανάμεσα στα άτομα του ίδιου φύλου. Όταν τα αρσενικά ανταγωνίζονται μεταξύ τους, αυτό που κερδίζει το ενδιαφέρον του θηλυκού αναπαράγεται και επιτυγχάνεται εξέλιξη. Και αυτό γιατί τα αρσενικά-νικητές αναπαράγονται με μεγαλύτερη επιτυχία και συνεπώς αναπαράγονται και εκείνα τα γονίδια που θα οδηγήσουν σε εξέλιξη και επιτυχία. Για αυτό και προκειμένου να επιτύχουν στον ανταγωνισμό έχει σημασία να υπερέχουν σε κάτι έναντι των αντιπάλων. Η υπεροχή μπορεί να αφορά και σε φυσικά χαρακτηριστικά. Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, αφορά σε γενικά χαρακτηριστικά όπως είναι το κοινωνικό ή το οικονομικό επίπεδο (Buss,2008). Ενισχυτική ως προς αυτή την κατεύθυνση είναι η θεωρία των Schmitt και Buss (1996), οι οποίοι ανέδειξαν ότι οι άντρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν πολλές τακτικές προκειμένου να αντιμετωπίσουν έναν πραγματικό ή και φανταστικό ανταγωνιστή. Ανάμεσα σε αυτές τις τακτικές είναι το να δείχνουν αυτοπεποίθηση, να εξασκούνται και να δείχνουν σε φόρμα και υγιείς, να ντύνονται ωραία, να έχουν καλούς τρόπους, να δηλώνουν την αφοσίωση τους και την άνευ όρων αγάπη τους, να επιδεικνύουν ρομαντισμό, να μαγειρεύουν στην υποψήφια σύντροφο τους, να της

11 11 κάνουν δώρα και να έχουν αίσθηση του χιούμορ. Ακόμα και προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος τους μια προσφιλής τακτική, που οικειοποιούνται είναι το να μειώσουν τον αντίπαλο μιλώντας για τα οικονομικά του, για το επίπεδο του, για τη συμπεριφορά του, για τη φυσική του κατάσταση ή για τον τρόπο που φέρεται στις γυναίκες. Σύμφωνα με τη θεωρία του Δαρβίνου (1871) τα αρσενικά προσπαθούν να σαγηνέψουν τα θηλυκά. Οι άνδρες δεν επιλέγουν με βάση την εξωτερική ομορφιά αλλά κυρίως με βάση την ηλικία και το κατά πόσο φαίνονται υγιείς οι σύντροφοι, έτσι ώστε να μπορέσουν να αναπαραχθούν (Sugiyama,2005). Τα θηλυκά με τη σειρά τους επιλέγουν όχι απαραίτητα εκείνο το αρσενικό που τους αρέσει περισσότερο αλλά εκείνο το οποίο βρίσκουν λιγότερο απωθητικό. Και με αυτόν τον τρόπο περιγράφεται η δεύτερη διαδικασία, η οποία αφορά στην επιλογή και προτίμηση συντρόφου. Κι ενώ ο Δαρβίνος (1871) επικεντρώνεται στον ανταγωνισμό των αρσενικών και στην επιλογή των θηλυκών, στο ανθρώπινο είδος ισχύει και το αντίστροφο (Buss,2003). Χαρακτηριστικά οι Schmitt και Buss (1996) έδειξαν με σχετική έρευνα ότι οι γυναίκες δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην εξωτερική τους εμφάνιση για να θέλξουν έναν πιθανό ερωτικό σύντροφο και αυτό είναι ακριβώς και το σημείο εκείνο που χρησιμοποιούν για να ανταγωνιστούν τις αντιπάλους τους. Σύμφωνα με τους ερευνητές και εν όψει μιας ερωτικής αντιπάλου, οι γυναίκες θα προβούν σε δυσμενή σχόλια για τα περιττά κιλά της, για κάποια πιθανή μειονεξία στην εμφάνιση ή για τις έντονες ρυτίδες της. Προκειμένου να αναδειχθούν με ενδιαφέροντα τρόπο οι διαφοροποιήσεις στον ψυχισμό των δυο φύλων είναι ιδιαίτερα σημαντική η μελέτη της ομοφυλοφιλίας. Τόσο οι ομοφυλόφιλοι όσο και οι ετεροφυλόφιλοι άντρες εμφανίζουν τα ίδια κίνητρα για σεξ χωρίς δέσμευση και μεγάλο αριθμό ερωτικών συντρόφων, αλλά οι ομοφυλόφιλοι εμφανίζουν έναν σχετικά πιο υψηλό αριθμό σύντομων ερωτικών δεσμών και συντρόφων στη διάρκεια της ζωής τους. Σε αντίθεση οι γυναίκες τόσο οι ομοφυλόφιλες όσο και οι ετεροφυλόφιλες παρουσιάζουν τον ίδιο αριθμό ερωτικών συντρόφων στη διάρκεια της ζωής τους και τα κίνητρα τους για τη σύναψη μιας σχέσης είναι παρεμφερή (Bailey και συν., 1994). Όπως έγινε εμφανές, η θεωρία της σεξουαλικής επιλογής θεωρεί ότι αυτή πραγματοποιείται με σκοπό την αναπαραγωγή του είδους. Στηριζόμενος σε αυτή τη θεωρία ο Triver (1972) προχωράει τη θεωρία υιοθετώντας την αντίληψη ότι η

12 12 σεξουαλική επιλογή επηρεάζεται ή και τελικά καθορίζεται από τη γονική επένδυση κάθε φύλου στους απογόνους. Ως γονική επένδυση νοείται η επένδυση ενός γονιού στον απόγονο με τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η επιβίωση και αναπαραγωγή πολλές φορές με κόστος τη μη επένδυση του γονέα σε άλλο απόγονο. Αυτή η επένδυση έχει ως αποτέλεσμα να διαφοροποιείται η σεξουαλική επιλογή στα δυο φύλα με τον εξής τρόπο. Πρώτον, το φύλο που θα επενδύσει περισσότερο στον απόγονο χρειάζεται να είναι πιο προσεκτικό και επιλεκτικό και δεύτερον το φύλο που θα επενδύει λιγότερο στον απόγονο είναι εκείνο που χρειάζεται να ανταγωνιστεί ενεργά και να προσπαθήσει να κατακτήσει το μέλος από το αντίθετο φύλο που είναι το πιο άξιο να επενδύσει σε αυτό. Η θεωρία του Triver (1972) για τη γονική επένδυση και τη σεξουαλική επιλογή είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη και φαίνεται να έχει ισχύ σε πολλά είδη και κυρίως στα θηλαστικά. Στους ανθρώπους οι γυναίκες φαίνεται να είναι εκείνο το φύλο το οποίο επενδύει περισσότερο γονικά και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η κατασκευή των γυναικών είναι τέτοια που σχετίζεται πιο ενεργά με την αναπαραγωγή. Επιπρόσθετα, η γυναίκα είναι εκείνη που εμπλέκεται ουσιαστικά στη ζωή του παιδιού κυρίως μέχρι την ηλικία των τεσσάρων ετών. Γίνεται φανερό ότι η σεξουαλική πράξη και το ζευγάρωμα μπορεί να είναι μια κοινότυπη διαδικασία στα ζώα, τα πράγματα όμως διαφοροποιούνται κατά πολύ όταν αναφέρεται κανείς στην ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Ο λόγος είναι ότι αυτή έχει αναγνωριστεί ως μια πολύπλοκη διαδικασία καθώς εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως οι βιολογικές ορμές, το κοινωνικο-μορφωτικό επίπεδο και τις ατομικές διαφοροποιήσεις. Καθώς η θεωρία της εξέλιξης υποστηρίζει, και η θεωρία του Trivers (1972) για τη γονική επένδυση ενισχύει, οι άντρες είναι πιο άπιστοι από τις γυναίκες. Με αυτή την άποψη διαφωνούν οι Brand και συν.(2007), οι οποίοι αναφέρουν ότι άντρες και γυναίκες είναι εξίσου άπιστοι, περιλαμβάνοντας στον ορισμό τους και άλλες συμπεριφορές εκτός της κάθε αυτού σεξουαλικής όπως το φλερτ, το να μοιράζεται κανείς με κάποιον άλλον συναισθήματα ή και τη σωματική εγγύτητα. Οι άντρες βέβαια είναι πιο καχύποπτοι στην απιστία και είναι πιο εύκολο να την ανακαλύψουν, ενώ οι γυναίκες είναι πιθανό να διαλύσουν μια σχέση λόγω του ότι δεν είναι ικανοποιημένες από την παρούσα σχέση τους και για αυτό δημιουργούν μια άλλη. Αυτό που διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο είναι οι αντιδράσεις. Οι άντρες αντιδρούν πιο βίαια σε μια απιστία (Haden & Hajaat,2006), ενώ οι γυναίκες επιλέγουν την απομάκρυνση από τη σχέση (Jankowiak και συν.,2002). Επίσης

13 13 υπάρχει διαφοροποίηση και στο είδος της απιστίας που αντιδρούν περισσότερο άντρες και γυναίκες. Οι Miller και Manner (2009) συγκεκριμένα έδειξαν όντως ότι οι γυναίκες είναι πιο ευαίσθητες στη συναισθηματική απιστία έναντι των ανδρών που δείχνουν πιο ευαίσθητοι στη σεξουαλική απιστία. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι άντρες οι οποίοι ήταν σε μια σοβαρή σχέση αφοσίωσης ανέφεραν ότι η σεξουαλική απιστία του συντρόφου τους τούς δημιουργούσε ιδιαίτερο άγχος σε σχέση με εκείνους που δεν ήταν συναισθηματικά εμπλεκόμενοι σε έναν ερωτικό δεσμό (Buss και συν., 1992). Οι Miller και Manner (2009) προσθέσανε στην έρευνα τους ωστόσο έναν ακόμα παράγοντα αυτόν της χρόνιας ζήλειας. Ως τέτοια ορίζεται η τάση του ατόμου να ανησυχεί γενικά για τις απειλές που μπορεί να δεχτεί μια σχέση. Και καταλήγει ότι τα άτομα με υψηλά επίπεδα στη χρόνια ζήλεια έχουν πιο έντονες αντιδράσεις σε σχέση με εκείνα με χαμηλά επίπεδα. Ενώ ταυτόχρονα επιβεβαιώνει τη διαφοροποίηση φύλου που υπάρχει. Ο Buss (2000) προσπαθώντας να εξηγήσει τη ζήλεια σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία πρεσβεύει ότι τα δυο γένη αντιμετωπίζουν διαφορετικές αναπαραγωγικές προκλήσεις. Στους άντρες εγείρεται περισσότερο η ζήλεια από τη σεξουαλική απιστία, καθώς νιώθουν ανασφάλεια για την πατρότητα. Οι γυναίκες από την άλλη είναι σίγουρες για τη γενετική σχέση με τους απογόνους, αυτό όμως που τις κάνει να νιώθουν συναισθήματα ζήλειας είναι ο φόβος μήπως τα αρσενικά πάψουν να παρέχουν τη φροντίδα τους στους απογόνους. Στην ίδια κατεύθυνση βρίσκονται και τα αποτελέσματα του Harris (2003), ο οποίος καταλήγει ότι για τους άνδρες είναι πολύ πιο δύσκολο να διαχειριστούν την σεξουαλική απιστία σε σχέση με τις γυναίκες που η συναισθηματική απιστία είναι αυτή που τις αναστατώνει περισσότερο. Οι Wiederman και Kendall (1999) θέλοντας να μειώσουν τον πολιτισμικό παράγοντα και τις επιρροές αυτού, εξετάζουν δείγμα φοιτητών από τη Σουηδία, όπου είναι μια χώρα με ιδιαίτερη ανοχή στις προγαμιαίες σχέσεις και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι κοινή σε αγόρια και κορίτσια. Εκθέτουν το δείγμα τους σε φανταστικά σενάρια απιστίας. Στα αποτελέσματα τους φαίνεται ότι οι γυναίκες αναστατώνονται περισσότερο από τη συναισθηματική απιστία σε σχέση με τους άντρες που τους ταράζει περισσότερο η σεξουαλική απιστία. Σε αντίθεση με τους προαναφερθέντες οι Green και Sabini (2006) καταλήγουν ότι τόσο άντρες όσο και γυναίκες θυμώνουν και κατηγορούν τους συντρόφους τους για τη σεξουαλική απιστία, αλλά τους πληγώνει περισσότερο η συναισθηματική απιστία. Στην ίδια έρευνα οι μελετητές επισήμαναν ότι το φύλο, η ηλικία και το

14 14 κοινωνικο- οικονομικό επίπεδο δεν παίζουν κανένα ρόλο στις αντιδράσεις που εγείρονται από το συναίσθημα της ζήλειας. Σχετικά είναι και τα αποτελέσματα της έρευνας του Harris (2000), ο οποίος μελέτησε τις ψυχοφυσιολογικές αντιδράσεις ανδρών και γυναικών, ενόσω βίωναν τη φανταστική απιστία των συντρόφων τους. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως δεν υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες και ότι οι αντιδράσεις των γυναικών ήταν παρεμφερείς με εκείνες των αντρών. Τέλος και ενισχυτικά προς τις προηγούμενες έρευνες, οι Bartlett και Salovey (2002) δεν βρήκαν κάποια διαφοροποίηση ανάμεσα σε άντρες και σε γυναίκες, καθώς και τα δυο φύλα από τα αποτελέσματα της έρευνας τους φαίνεται να αναστατώνονται περισσότερο από τη σεξουαλική απιστία. Υπόθεση Νο1 Σύμφωνα λοιπόν με τη θεωρία της εξέλιξης αναμένεται ότι το φύλο επηρεάζει το κατά πόσο κάποιος είναι επιρρεπής στην απιστία. Σχέσεις προσκόλλησης και απιστία Η ανάγκη να δημιουργήσει ο άνθρωπος σχέσεις οικειότητας είναι εγγενής και μοιάζει να έχει τις ρίζες της πολύ παλιά, πίσω στην ιστορία και να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ίδια την εξέλιξη του ανθρώπου. Και είναι αυτές οι σχέσεις οικειότητας ένας από τους παράγοντες, που προάγουν τη μακροζωία. Συγκεκριμένα, οι άνθρωποι που σχηματίζουν στενούς δεσμούς με άλλους ανθρώπους είναι λιγότερο πιθανό να παρουσιάσουν ψυχολογικά προβλήματα, ζούνε περισσότερο, έχουν λιγότερα ατυχήματα και αρρωσταίνουν λιγότερο από εκείνους που δε δημιουργούν δεσμούς οικειότητας (Prager,1995). Παρά το γεγονός όμως ότι οι σχέσεις οικειότητας έχουν ευεργετικές για τον καθένα επιπτώσεις, δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ικανοί να δημιουργήσουν τέτοιες σχέσεις. Και ενώ η ανάγκη για οικειότητα αποτελεί θεμέλιο λίθο των ανθρωπίνων αναγκών, είναι η ξεχωριστή προσωπικότητα του καθενός που ορίζει τη δυνατότητα του να συνάψει σχέσεις οικειότητας. Προκειμένου να γίνει κατανοητό πως εξελίσσεται αυτή η δυνατότητα σε ικανότητα είναι απαραίτητο να εξεταστεί ο αρχικός και ουσιαστικός πρωτογενής δεσμός με τη μητέρα (Alperin,2001).Στο μεγάλο ενδιαφέρον για την μελέτη των διαπροσωπικών σχέσεων κεντρικό ρόλο διαδραματίζει η θεωρία του δεσμού, όπως αυτή αρχικά περιγράφηκε από τον Bowlby

15 15 ( ), που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς και κεντρικό επεξηγηματικό πλαίσιο. H έρευνα για τους τύπους δεσμού αρχικά επικεντρώθηκε στην επίδραση που έχει η πρωταρχική σχέση γονέα-βρέφους, στις ατομικές διαφορές τύπων δεσμού στην βρεφική και πρώιμη παιδική ηλικία (Ainsworth και συν., 1978). Για να αναπτυχθούν οι απαραίτητες προσκολλήσεις σημαντικός είναι ο πρώτος χρόνος της ζωής του παιδιού. Το νεοφερμένο στη ζωή παιδί είναι απόλυτα εξαρτημένο από τη μητρική φροντίδα, αποδοχή και προστασία, αλλά κυρίως για την επιβίωση που η τροφή του εξασφαλίζει. Ήδη από τον 4 ο μήνα το παιδί αναγνωρίζει τη μητέρα του και διαφοροποιείται ο τρόπος που αντιδρά σε αυτήν. Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι ο λόγος για αυτή την αντίδραση είναι από μέρους της μητέρας η ικανοποίηση των βασικών αναγκών του και κυρίως της ανάγκης της πείνας. Τα βιώματα του παιδιού από το μητρικό θηλασμό είναι η πρώτη εμπειρία κοινωνικής συμμετοχής και η πρώτη εμπειρία από την οποία αντλεί απόλαυση από την κοινωνική επαφή. Είναι η βάση για την κοινωνικότητα του. Η σύνδεση ανάμεσα στη μητέρα και τα ευχάριστα συναισθήματα που η ικανοποίηση της πείνας δημιουργεί κάνουν τη μητέρα ένα πρόσωπο αγαπητό και γίνεται η βάση για τη δημιουργία συναισθηματικού δεσμού με τη μητέρα. Η αγάπη που νιώθει το παιδί για τη μητέρα του είναι ένα είδος ιδιοτελούς αγάπης τρόπω τινά μια ανταπόδοση από πλευράς του παιδιού, είναι αποτέλεσμα μάθησης (Herbert,1998). Σε μια προσπάθεια να εξηγηθεί η προσκόλληση o Lorenz (1950) διαπίστωσε ότι τα νεογέννητα ακολουθούν την κινούμενη μορφή που θα τύχει να βρίσκεται μπροστά τους ακόμα και αν δεν είναι η μητέρα τους ακόμα και αν αυτή η μορφή δεν έχει καμία σχέση με την ικανοποίηση των βιολογικών αναγκών του νεογέννητου. Αυτό το είδος της προσκόλλησης ονομάστηκε αποτύπωση. Άλλοι θεωρητικοί θεωρώντας τις παραπάνω ερμηνείες απλές δίνουν έμφαση στο ότι η μητέρα δεν είναι μόνο εκείνο το πρόσωπο που θα προσφέρει ανακούφιση των βιολογικών αναγκών του παιδιού, αλλά συμβάλλει δραστικά και ουσιαστικά στη συναισθηματική και μετέπειτα προσωπική ολοκλήρωση του παιδιού. Συγκεκριμένα, η Klein (1949) θεωρεί ότι ο ρόλος του περιβάλλοντος είναι ασήμαντος και εισάγει την άποψη ότι το βασικότερο κίνητρο ζωής είναι αυτό της επιθετικότητας. Ανοίγοντας νέο δρόμο στο ανεξερεύνητο πεδίο της προ-οιδιπόδειας φάσης ισχυρίζεται ότι το βρέφος δε διαχωρίζει ανάμεσα στο εγώ του και στον κόσμο που τον περιβάλλει. Αποτέλεσμα αυτού είναι να προβάλλει τα δικά του συναισθήματα στα αντικείμενα. Ο, τι το ευχαριστεί είναι καλό αντικείμενο και ο, τι

16 16 το δυσαρεστεί είναι κακό αντικείμενο. Το πρώτο αντικείμενο του παιδιού είναι ο μαστός της μητέρας, ο οποίος όταν προσφέρει τροφή και για αυτό ικανοποίηση αποτελεί καλό αντικείμενο, αλλά κακό σε κάθε αντίθετη περίπτωση. Καταλήγει το παιδί να αγαπά και να μισεί το ίδιο αντικείμενο και αυτά τα συναισθήματα αλλάζουν επάλληλα. Αργότερα στην ανάπτυξη του το παιδί ανακαλύπτει ότι τα καλά και τα κακά αντικείμενα αποτελούν πλευρές ενός και μόνο προσώπου. Η ανακάλυψη αυτή γίνεται από το παιδί σε μια ηλικία που δεν μπορεί να διαφοροποιήσει την πραγματικότητα από τη φαντασία. Για αυτό βιώνει τις επιθετικές του στάσεις ως καταστρεπτικές και άκρως επικίνδυνες για το πρόσωπο που το φροντίζει και χρειάζεται. Η αίσθηση αυτή οδηγεί το παιδί σε μια μελαγχολική θέση την οποία στη συνέχεια ξεπερνάει με τη συνεχή παρουσία της μητέρας και τη συναισθηματική αλληλεπίδραση, που το βοηθάει να αντιληφθεί ότι οι επιθετικές του επιθυμίες δεν είναι τόσο αποτελεσματικές όσο τις φαντάστηκε (Χασάπης,1980). Με άλλα λόγια, το παιδί αρχίζει να ζει ως ανεξάρτητο ον ήδη από τη γέννηση του, αυτό όμως δε σημαίνει ότι είναι και συναισθηματικά ανεξάρτητο από τη μητέρα του. Και αυτό γιατί το παιδί δεν έχει ακόμα αυτό- συνείδηση. Προκειμένου να την αποκτήσει χρειάζεται το παιδί να προσκολληθεί με τη μητέρα του με βαθείς συναισθηματικούς δεσμούς. Η μητέρα είναι αυτή που θα αποτελέσει το πρόσωπο επαφής του παιδιού με τον γύρω κόσμο και θα γίνει η αρχή προκειμένου να αποκτήσει το παιδί συνείδηση αρχικά του εαυτού του και έπειτα των άλλων. Απαραίτητη προϋπόθεση για να αυτονομηθεί το παιδί είναι να απομακρυνθεί από το προστατευτικό μανδύα της μαμάς και να αναπτύξει δικές του απόψεις, σκέψεις, συναισθήματα (Herbert,1998). Κρατώντας κάποια στοιχεία από την ηθολογία, τη βιολογία, την ψυχανάλυση αλλά και το συμπεριφορισμό και αποδεχόμενος ως δεδομένο πως τα μωρά δεν κάθονται παθητικά να περιμένουν να τους συμβεί κάτι, αλλά στρέφονται ενεργητικά προς το περιβάλλον τους και αναζητούν διερεθισμούς και διαπροσωπική αλληλεπίδραση, ο Bowlby( ) ανέπτυξε την πιο ολοκληρωμένη θεωρία για την ανάπτυξη της προσκόλλησης. Θεωρεί πως όπως και τα άλλα είδη έτσι και το ανθρώπινο είδος είναι γενετικά προγραμματισμένο με έναν ιδιαίτερο τύπο βιολογικού και ψυχολογικού εξοπλισμού, που καθιστά το παιδί πιο ευαίσθητο στις διαπροσωπικές αλληλεπιδράσεις. Το χαμόγελο, το βάδισμα, το βλέμμα ανήκουν στο ρεπερτόριο εκείνων των αντιδράσεων που εξασφαλίζουν την προσοχή των άλλων στο

17 17 ίδιο και στις ανάγκες του. Οι ανταποδοτικές αντιδράσεις των προσώπων γύρω του ενισχύουν τις έμφυτες αντιδράσεις με αποτέλεσμα την επιθυμία του παιδιού να βρίσκεται κοντά σε αυτό το πρόσωπο. Και αυτό συνεπάγεται την προσκόλληση Bowlby ( ). Στην πορεία ανάπτυξης του φαινομένου περιγράφησαν τρία διαφορετικά στάδια επάλληλα μεταξύ τους. Αρχικά και κατά τις πρώτες εβδομάδες της ζωής του το παιδί αρχίζει να αλληλεπιδρά χωρίς να μπορεί να ξεχωρίσει πρόσωπα. Σε αυτή τη φάση πραγματοποιείται η αδιαφοροποίητη προσκόλληση. Στο επόμενο στάδιο, που είναι αυτό της μονοπροσωπικής προσκόλλησης και συμβαίνει μεταξύ του 5-7 ου μήνα, το παιδί αναπτύσσει έναν τέτοιο δεσμό με τη μητέρα, που το κάνει να την αναζητά κάθε φορά που δεν υπάρχει τοπική εγγύτητα με αυτήν και τότε διακατέχεται από το άγχος του αποχωρισμού. Τους επόμενους μήνες και μέχρι τον 18 ο μήνα τα περισσότερα βρέφη έχουν αναπτύξει προσκολλήσεις και με άλλα πρόσωπα πλην της μητέρας και έχουν στενή επαφή και αλληλεπίδραση και μαζί τους. Αναπτύσσεται τότε η πολυπροσωπική προσκόλληση κυρίως με άτομα που δίνουν στο παιδί πολλά ερεθίσματα (Herbert,1998). Η μητέρα και το παιδί θεωρείται ένα ενιαίο και αμοιβαίο σύστημα προσκόλλησης σε όλη την πορεία της ζωής, αλλά ιδιαίτερα στην αρχή της ζωής (Herbert,1998). Και η επαφή με τη μαμά είναι αυτή που θα δημιουργήσει τους τύπους προσκόλλησης. Υπάρχει πληθώρα κατηγοριών των τύπων προσκόλλησης όπως αυτοί προκύπτουν από διάφορα εργαλεία κατηγοριοποίησης, που ανέπτυξαν οι ερευνητές του χώρου. Ένα από τα πιο γνωστά και ευρέως χρησιμοποιούμενα είναι αυτό της Ainsworth και συν. (1978), που δημιούργησε με το πείραμα της συνθήκης του ξένου. Η διαδικασία κατηγοριοποίησης αποτελείται από οκτώ στάδια που εμπλέκουν με διαφορετικό τρόπο τη μαμά, το παιδί και έναν άγνωστο για το παιδί άνθρωπο. Τα στάδια αυτά αφορούν σε στιγμές αποχωρισμού και επανασύνδεσης μητέραςβρέφους. Οι βασικοί τύποι προσκόλλησης που προέκυψαν αξιολογώντας το κατά πόσο το βρέφος χρησιμοποιεί τη μητέρα ως ασφαλή σταθερά για να εξερευνήσει το χώρο είναι τέσσερις: η ασφαλής προσκόλληση, η αποφευκτική προσκόλληση, η αμφίθυμη προσκόλληση και η αποδιοργανωμένη προσκόλληση. Τα παιδιά με ασφαλή προσκόλληση χαρακτηρίζονται από την ενεργή προσπάθεια τους να βρίσκονται κοντά στη μητέρα τους, να έχουν επαφή μαζί της και σε περίπτωση απουσίας της νιώθουν έντονο άγχος λόγω αυτής της απουσίας. Στο δεύτερο τύπο προσκόλλησης, τα παιδιά νιώθουν έντονο άγχος επειδή είναι μόνα τους

18 18 και όχι λόγω του αποχωρισμού από τη μαμά και όταν υπάρχει συνθήκη επανασύνδεσης με τη μαμά τότε παρουσιάζουν αποφευκτική συμπεριφορά. Στην αμφίθυμη προσκόλληση τα παιδιά χαρακτηρίζονται από επίμονη και επιφυλακτική συμπεριφορά. Ενώ στον τελευταίο τύπο προσκόλλησης κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι η ακατανόητη και αποδιοργανωμένη συμπεριφορά (Ainsworth και συν., 1978). Η επιρροή ωστόσο της θεωρίας δεσμού ήταν αρκετά μεγάλη με αποτέλεσμα θεωρητικοί να αρχίσουν να την εφαρμόζουν και να εξετάζουν πως οι δεσμοί προσκόλλησης σχετίζονται με τον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται οι άνθρωποι με άλλους ανθρώπους. Τα τελευταία δέκα χρόνια, σε μια μετάθεση επιστημονικού ενδιαφέροντος (Kuhn, 1962), ερευνητές από τον διεπιστημονικό κλάδο των διαπροσωπικών σχέσεων (Duck, 1996.Hendrick & Hendrick, 2002) εφάρμοσαν με μεγάλη επιτυχία την θεωρία δεσμού στις σχέσεις ενηλίκων. Οι Hazan και Shaver (1987) ήταν οι πρώτοι, που επισήμαναν, ότι οι σχέσεις προσκόλλησης, όπως αρχικά περιγράφησαν από την Ainsworth και συν. (1978), μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που επιλέγει κανείς το σύντροφο του αλλά και το πώς σχετίζεται με αυτόν. Το παράδειγμα τους ακολούθησαν και οι Bartholomew και Horowitz (1991), οι οποίοι ανέπτυξαν το μοντέλο για τα ενεργά μοντέλα τύπου δεσμού ενηλίκων. Σύμφωνα με την άποψη τους ο ασφαλής τύπος έχει ένα σχήμα διαπροσωπικών σχέσεων που είναι θετικό για τον εαυτό του και τους άλλους. Ο αποφευκτικός τύπος συσχετίζεται με αρνητικά μοντέλα με τον εαυτό του και με τους άλλους και διακρίνεται σε δυο περαιτέρω τύπους: τον φοβικό και τον απορριπτικό. Τα χαρακτηριστικά των επιμέρους τύπων είναι τα εξής: από τη μια ο απορριπτικός έχει γενικά μια εξιδανικευμένη εικόνα για τον εαυτό του, ενώ υποτιμά και απαξιώνει τους άλλους, ενώ ο φοβικός έχει αρνητική εικόνα τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους. Τέλος, οι ερευνητές αναφέρουν ότι ο έμμονος τύπος χαρακτηρίζεται από μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό του, ενώ η εικόνα που έχει για τους άλλους είναι ιδιαίτερα θετική. Των πρώτων εκείνων ερευνών ακολούθησαν και άλλες έρευνες που ανέδειξαν τη σημαντικότητα των σχέσεων προσκόλλησης στην ποιότητα των ερωτικών και συζυγικών σχέσεων, στα σεξουαλικά κίνητρα αλλά και στον τρόπο που κάποιος μπορεί να αντιμετωπίζει τους χωρισμούς και τις βιωθείσες μέσα στη σχέση απώλειες (Miculincer & Shaver,2007). Αναφορικά με τις βιωθείσες στη σχέση απώλειες, οι Gillath και Shaver (2007) εξέτασαν τι συμβαίνει, όταν άνθρωποι με διαφορετικούς δεσμούς προσκόλλησης αντιμετωπίζουν κοινές, απειλητικές για τη σχέση

19 19 καταστάσεις. Σε 73 φοιτητές πανεπιστημίου που πήραν μέρος στην έρευνα φάνηκε καθαρά ότι η ίδια η σχέση, το πώς την βίωναν καθώς και οι δεσμοί προσκόλλησης επηρεάζουν τη συμπεριφορά και τις επιλογές των ανθρώπων αλλά και το πώς διαχειριζόταν τις διάφορες απειλητικές για τη σχέση καταστάσεις. Οι συμμετέχοντες που είχαν μια ασφαλή σχέση ή τουλάχιστον έτσι τη βίωναν αντιμετώπιζαν με μεγαλύτερη σταθερότητα, δύναμη και αποφασιστικότητα τις απειλητικές για τη σχέση καταστάσεις σε σχέση με αυτούς που είχαν ή πίστευαν ότι έχουν μια ανασφαλή σχέση. Η αίσθηση της ανασφαλούς σχέσης επηρέαζε στη συνέχεια και τις επιλογές τους. Ως βασική απειλή σε μια σχέση ερωτική ή συζυγική είναι η έλξη που μπορεί να νιώσει ο σύντροφος για κάποιον/α ελκυστικό/ή άλλο/η. Και φυσικό επακόλουθο συναίσθημα αυτής της απειλής είναι η ζήλεια. Τα συναισθήματα της ζήλειας εγείρονται όταν υπάρχει η απειλή του αποχωρισμού ή ο φόβος της απώλειας του ερωτικού συντρόφου από κάποιον άλλο πιθανό ερωτικό σύντροφο Οι σχέσεις προσκόλλησης φαίνεται να διαφοροποιεί από άτομο σε άτομο τις αντιδράσεις στα συναισθήματα της ζήλειας ( Sharpsteen & Kirkpatrick, 1997). Ενισχυτικά προς αυτή την κατεύθυνση είναι τα αποτελέσματα της έρευνας των Mathes, Adams και Davis (1985), οι οποίοι συμπέραναν ότι τα συναισθήματα της ζήλειας είναι πολύ πιο έντονα όταν η απώλεια του συντρόφου οφείλεται σε κάποιον ανταγωνιστή από ότι στην απόρριψη, το πεπρωμένο ή τη μοίρα. Όταν τα συναισθήματα της ζήλειας προκύπτουν από την ύπαρξη κάποιας άλλης σχέσης, οι άνθρωποι οι οποίοι χαρακτηρίζονται με ανασφαλή προσκόλληση είναι αναμενόμενο να επιδιώξουν να παραμείνουν με το σύντροφο τους είτε με το να γίνουν πιο τρυφεροί είτε με το να αυξήσουν τον έλεγχο στις πράξεις και στις επιλογές του συντρόφου (Guerrero,1998). Ο γνωστικός τρόπος που επιστρατεύεται προκειμένου να αντιμετωπιστεί η απειλή είναι είτε με το να μη δοθεί προσοχή στην ελκυστικότητα του άλλου είτε με το να μειωθεί η ελκυστικότητα του άλλου σε γνωστικό επίπεδο. Αποφυγή της προσκόλλησης χαρακτηρίζει εκείνους τους ανθρώπους, που επιλέγουν όλες τις δυνατές στρατηγικές, που θα τους διασφαλίσουν απόσταση με το σύντροφο τους, όπως η απόσυρση από αλληλεπίδραση που συνεπάγεται οικειότητα. Σκοπός τους είναι να παραμείνουν ελεύθεροι και ανεξάρτητοι (Bradford, Feeney & Campell, 2002). Αποτέλεσμα αυτού είναι να καταβάλλουν ελάχιστη προσπάθεια να διατηρήσουν τη σχέση τους και να μη νιώθουν ζήλεια, όταν κάποιος αντίζηλος διεκδικεί τον/ την σύντροφο του/της (Guerrero,1998). Επίσης είναι πολύ συνηθισμένο

20 20 οι άνθρωποι με ανασφαλή δεσμό προσκόλλησης να διατηρούν ταυτόχρονους δεσμούς (Kirkpatrick &Hazan,1994). Σε αντίθεση οι άνθρωποι που έχουν ασφαλείς δεσμούς προσκόλλησης επενδύουν στους συντρόφους τους, δομούν ισχυρούς δεσμούς μαζί τους και δίνουν έμφαση στο να μοιράζονται, στο να αγαπούν και να αγαπιούνται, στο να παρέχουν αλλά και να δέχονται φροντίδα (Meculincer & Shaver,2003). Ενισχυτικά προς αυτή την κατεύθυνση είναι και τα αποτελέσματα της έρευνας των Overall και Sibley (2007). Οι συμμετέχοντες στην έρευνα τηρούσαν ένα ημερολόγιο για το πώς βιώνουν τη σχέση στην οποία εμπλεκότανε την περίοδο που διεξαγόταν η έρευνα και το τι εισέπρατταν συναισθηματικά από αυτή τη σχέση. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν ότι εκείνοι, που εμπλεκόταν συναισθηματικά με τους συντρόφους τους και επένδυαν στη σχέση, έβλεπαν τους συντρόφους τους πιο ελκυστικούς και θελκτικούς σε σχέση με εκείνους, που έβλεπαν τη σχέση ως κάτι το ευκαιριακό και επέλεγαν να μην επενδύσουν σε αυτήν. Ακόμα όμως και στις περιπτώσεις που οι σύντροφοι ήταν ιδιαίτερα προικισμένοι και υπήρχε ασφαλής δεσμός, η έρευνα των Bui, Peplau και Hill (1996) καταλήγει ότι με την πάροδο των χρόνων μειώνεται η αφοσίωση και αυξάνονται οι πιθανότητες να τερματιστεί η σχέση. Σε σχετική έρευνα φάνηκε ότι η έκθεση μπροστά σε φωτογραφίες άλλων γυναικών έκαναν τους άντρες να βλέπουν ως λιγότερο ελκυστικές τις συντρόφους τους ακόμα και αν υπήρχε ασφαλής προσκόλληση, γεγονός που δημιουργούσε έντονα συναισθήματα (Kenrick, Gutierres & Goldberg,1989). Παρά το γεγονός ότι τα συναισθήματα μίσους και αγάπης είναι παρόντα και υπαρκτά σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις, η οικειότητα μοιάζει να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα κάποιου να βιώνει ως τα μέρη ενός όλου αυτά τα συναισθήματα και να αναπτύσσει ανοχή στην αμφιθυμία και στην ένταση που αυτά προκαλούν. Αυτή η ικανότητα είναι απαραίτητη προκειμένου για την ανάπτυξη συναισθημάτων ενδιαφέροντος και τρυφερότητας και προαπαιτούμενο για να επιτευχθεί οικειότητα ( Kernberg,1984). Ως οικειότητα ορίζεται η διαδικασία εκείνη κατά την οποία δυο άνθρωποι προσπαθούν να επιτύχουν μια όσο το δυνατόν πληρέστερη επικοινωνία σε όλα τα επίπεδα μέσω της λεκτικής και της μη λεκτικής έκφρασης (Hatfield,1982). Η οικειότητα δεν είναι εφικτή χωρίς τη συγχώνευση (Erikson,1963), γιατί προαπαιτεί την έκθεση του εαυτού (Levenson,1974), γεγονός που έχει ως επακόλουθο τη διασταύρωση των ορίων του ενός με τον άλλο (Kernberg,1995). Αξίζει να σημειωθεί πως επειδή καμία μητέρα δεν είναι τέλεια, όλοι οι άνθρωποι

21 21 υποφέρουν έστω και από ένα μικρό ελάχιστο τραύμα, που συμβαίνει στη φάση του αποχωρισμού που προηγείται της εξατομίκευσης. Αποτέλεσμα αυτού είναι, αν όχι όλοι, οι περισσότεροι άνθρωποι να βιώνουν το διπλό φόβο της εγκόλπωσηςεγκατάλειψης τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό στις προσωπικές τους σχέσεις (Masterson, 1988). Τα επακόλουθα του αποχωρισμού συναισθήματα είναι ο φόβος, ο θυμός και η ντροπή. Οι ερωτικοί σύντροφοι είναι ταυτόχρονα και αντικείμενα προσκόλλησης. Τα συναισθήματα, οι συμπεριφορές και οι σκέψεις που αναπτύσσουν οι άνθρωποι όταν χάνουν το αντικείμενο προσκόλλησης προσομοιάζουν με εκείνα που βιώνουν όταν νιώθουν ότι θα χάσουν τον ερωτικό τους σύντροφο. Αυτά τα συναισθήματα, οι σκέψεις και συμπεριφορές ποικίλουν και εξαρτώνται από τις σχέσεις προσκόλλησης (Sharpsteen & Kirkpatrick, 1997). Όπως τα μικρά παιδιά είχαν αλλαγές στη συμπεριφορά τους, όταν βρέθηκαν στη «συνθήκη του ξένου», με αυτόν τον τρόπο και οι άνθρωποι διαφοροποιούνταν στις αντιδράσεις τους ανάλογα με τον τύπο προσκόλλησης που τους χαρακτηρίζει, όταν απομακρυνόταν από τους ερωτικούς τους συντρόφους. Συγκεκριμένα, σε έρευνα των Feeney και Kirkpatrick (1996), όταν οι ερευνητές ζητούσαν από τις συμμετέχουσες γυναίκες να μπούνε στο εργαστήριο, για να διεξαχθεί η έρευνα, παρατηρήθηκε ότι οι ανασφαλείς γυναίκες είχαν αλλαγές στις οργανικές λειτουργίες τους, συγκεκριμένα αύξηση των χτύπων της καρδιάς και της πίεσης όταν αποχωριζότανε τους συντρόφους τους. Ορμώμενοι από την άποψη του Bowlby (1979) ότι η προσκόλληση είναι ένα ουσιώδες συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης από την κούνια ως τον τάφο, ερευνητές άρχισαν προσπάθειες για να κατανοήσουν τη φύση και τις αιτίες της αγάπης και του έρωτα. Η αγάπη γίνεται κατανοητή στα πλαίσια της προσκόλλησης, της φροντίδας και του σεξ (Hazan & Shaver, 1987). Ο Feeney (1996) έδειξε ότι ο τύπος προσκόλλησης και οι πρώιμες εμπειρίες με τους γονείς και την παροχή φροντίδα από τους ίδιους ήταν κάτι που σχετιζόταν με το αν οι σύντροφοι παρέχουν φροντίδα με τη σειρά τους μεταξύ τους. Έχοντας αυτά κατά νου και εξετάζοντας 229 παντρεμένα ζευγάρια βρήκε ότι η παροχή φροντίδας είναι βασικό συστατικό για την ικανοποίηση που νιώθει κανείς από το γάμο του. Εκτός όμως από τη φροντίδα σημαντικό σε μια σχέση είναι και η ικανοποίηση από τη σεξουαλική σχέση. Οι άνθρωποι με ασφαλή τύπο προσκόλλησης απολαμβάνουν περισσότερο τη σεξουαλική επαφή κυρίως μέσα στα πλαίσια μιας σταθερής και συναισθηματικής

22 22 σχέσης, οι έμμονες απολαμβάνουν περισσότερο την εκδήλωση τρυφερότητας παρά τη γενετήσια πράξη αυτή καθαυτή, ενώ οι αποφευκτικοί όχι μόνο δεν αρέσκονται στην εκδήλωση τρυφερότητας, αλλά παρουσιάζουν και συμπεριφορές σεξουαλικής ασυδοσίας (Brenan, Clark, Shaver,1998). Από τις παραπάνω έρευνες γίνεται κατανοητό ότι η θεωρία της εξέλιξης έδωσε έμφαση στο πως άνδρες και οι γυναίκες διαφοροποιούνται ως προς τις προτεραιότητες τους στην επιλογή συντρόφου. Οι άντρες δηλ. δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στην φυσική ομορφιά και οι γυναίκες στο κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο. Αυτή τη θεωρία ήρθαν να επεκτείνουν οι θεωρητικοί που ασχολήθηκαν με τη σημαντικότητα των σχέσεων προσκόλλησης σε αυτές τις επιλογές, που ανέδειξαν ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες έχουν έναν κοινό παρανομαστή στις επιδιώξεις τους για το σύντροφο τους και αυτός είναι η κατανόηση, η εξυπνάδα και η καλοσύνη. Με άλλα λόγια αυτό που αποζητούν είναι να τους φέρεται ο σύντροφος τους καλά (Aron και συν.,1989). Ακριβώς δηλαδή ο, τι ζητά και το βρέφος από την τροφό του (Bowlby,1982). Υπάρχουν κάποιες μαθημένες συμπεριφορές από τις πρώιμες ακόμα επαφές που κάνει το παιδί με την τροφό του, οι οποίες γενικεύονται και αναπαράγονται στην ενήλικη ζωή και καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο δομούνται οι σχέσεις (Hazan & Zeifman,1994). Υπόθεση Νο2 Αναμένεται λοιπόν πως ο τύπος προσκόλλησης επηρεάζει το κατά πόσο κάποιος είναι επιρρεπής στην απιστία. Αυτοεκτίμηση και απιστία Προκειμένου για την υγιή δόμηση ερωτικών διαπροσωπικών σχέσεων κομβικό ρόλο φαίνεται να διαδραματίζει και η έννοια της αυτό-εκτίμησης. Ως αυτόεκτίμηση νοείται η εικόνα που έχει κανείς για τον εαυτό του και εξαρτάται άμεσα από τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας ορίζει την προσωπική του αξία. Στην επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζεται έντονα ότι οι άνθρωποι που δεν μπορούν να αγαπήσουν τον εαυτό τους δεν μπορούν να αγαπήσουν τους άλλους, δεν δύνανται να δομήσουν υγιείς διαπροσωπικές και ερωτικές σχέσεις. Οι άνθρωποι που δεν αγαπούν τον εαυτό τους δημιουργούν κακές σχέσεις ως μια ασυνείδητη επιλογή αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς (Campbell & Baumeister,2001).

23 23 Η θεωρία της εξέλιξης ασχολείται με τον τρόπο με τον οποίο οι συζυγικές συγκρούσεις μπορούν να βλάψουν την αυτό-εκτίμηση (Buss,1995.Toody & Cosmides,1992). O Buss (1989) χρησιμοποιεί ένα εργαλείο με 15 κατηγορίες που αφορούν σε δύσκολες συζυγικές συμπεριφορές όπως η ζήλεια, η συγκατάβαση, η κακοποίηση και η απιστία. Χρησιμοποιώντας αυτό το εργαλείο ο Shackelford (2001) αναγνωρίζει ότι μια από τις πιο σημαντικές πράξεις που μπορεί να διαπράξει μια γυναίκα και να κοστίσει στην αυτό-εκτίμηση του άνδρα είναι η απιστία. Κι αυτό γιατί από την οπτική της θεωρίας της εξέλιξης, η απιστία της γυναίκας για τον άνδρα συνεπάγεται ότι επενδύει σε ακατάλληλους για την αναπαραγωγή συντρόφους με αποτέλεσμα να πλήγεται η αναπαραγωγική συνέχεια. Σχετικές έρευνες ενισχύουν αυτή τη θεωρία καθώς αποδεικνύουν ότι οι άνδρες επενδύουν χρόνο και προσπάθεια προκειμένου να διασφαλίσουν την πίστη των συντρόφων τους (Buss,2000. Shackelford & Buss, Buss & Shackelford,1997). Η έλλειψη εκτίμησης για το σύντροφο είναι ανάμεσα στους πέντε λόγους που οδηγούν σε διαζύγιο παγκοσμίως (Betzig,1989). Η συχνότητα των σεξουαλικών επαφών είναι σημαντική για το κατά πόσο οι άντρες νιώθουν ικανοποίηση από το γάμο τους (Kelly & Konley,1987). Η συχνότητα των επαφών με τη σειρά τους σχετίζεται με την εκτίμηση που έτρεφαν οι γυναίκες για τους συντρόφους τους. Οι γυναίκες εκτιμούσαν πολύ περισσότερο τους άντρες που είχαν κοινωνική υπεροχή και αξία και αυτό είχε αντίκτυπο και στις τέσσερις διαστάσεις της εκτίμησης του άντρα (Shackelford &Buss,1997). Και ενώ, οι γυναίκες μπορεί να μη δίνουν έμφαση στην εξωτερική ομορφιά για την επιλογή ενός συντρόφου, οι άντρες δίνουν έμφαση σε αυτήν καθώς τη συνδέουν με την ικανότητα αναπαραγωγής (Buss,1989). Ακριβώς επειδή η ομορφιά και η φυσική έλξη μιας γυναίκας αποδεικνύεται πολύ σημαντική για έναν άνδρα, η υποτίμηση της ομορφιάς της έχει επιπτώσεις στην αυτό-εκτίμηση της ( Wright,1994. Shackelford, 2001). Οι Roberts και Donahue (1994) βρήκαν θετική συσχέτιση ανάμεσα στην αυτό-εκτίμηση και την ικανοποίηση από τις συζυγικές -ερωτικές επαφές. Με αυτή την άποψη συμφωνεί και o Shackelford (2001) που εξετάζει την επίδραση της αυτόεκτίμησης στην συζυγική αλληλεπίδραση και αναδεικνύει ότι τόσο γυναίκες όσο και άντρες που έχουν υψηλή αυτό-εκτίμηση φαίνονται να είναι ευχαριστημένοι από τις συζυγικές και ερωτικές τους σχέσεις. Οι άντρες έχουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση από τις γυναίκες (Feingold,1994.Wiggins & Laderer, 1984), αλλά δεν υπάρχει καμιά διαφορά στην κοινωνική αυτό-εκτίμηση.