ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Transcript

1 ΕΡΕΥΝΑ ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Κωδ. ΙΠΕ: ΚΟΙΝΩ/0506/11

2 Ταυτότητα της Έρευνας Χρηµατοδότηση: Ίδρυµα Προώθησης Έρευνας Ανάδοχος Φορέας: Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών RUBSI, Πανεπιστήµιο Λευκωσίας Επιστηµονικός Υπεύθυνος: ρ Κωνσταντίνος Φελλάς, Κοινωνιολόγος, Κοσµήτορας Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών, Κοινωνικών Επιστηµών και Νοµικής, Πανεπιστήµιο Λευκωσίας Συντονίστρια: Χριστίνα Λοΐζου, Ανώτερη Ερευνήτρια RUBSI Μέλος Ερευνητικής Οµάδας: ρ Κώστας Κωνσταντίνου, Κοινωνιολόγος / Ανθρωπολόγος της Υγείας Ιδιώτης Ερευνητής: Dr Richard D. Wiggins, Καθηγητής, Τµήµα Κοινωνικών Επιστηµών, Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο Μ. Βρετανία Συντελεστές Συνεργάτης Οργανισµός: Παγκύπρια Οµοσπονδία Συνδέσµων Ευηµερίας Ηλικιωµένων ρ Ανδρούλα Καζαµία Πασχαλίδου, Λέκτορας, Intercllege Λάρνακας, Γ. Γραµµατέας ΠΟΣΕΗ Τελικοί Χρήστες: Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευηµερίας Ένωση ήµων Κύπρου Κυπριακός Σύνδεσµος Οικογενειακού Προγραµµατισµού

3 Μεθοδολογία Το ερευνητικό έργο «Τα κοινωνικά πρόβληµα της τρίτης ηλικίας στην Κύπρο» στηρίζεται µεθοδολογικά στη διεξαγωγή 100 συνεντεύξεων βάθους, βασισµένων σε ηµιδοµηµένα ερωτηµατολόγια. Είναι βασικό να τονιστεί από την αρχή ότι µε τον όρο «Τρίτη Ηλικία» εννοούµε τα άτοµα ηλικίας άνω των 65, περιλαµβάνοντας και υπερήλικες, οι οποίοι, στη βιβλιογραφία συχνά αναφέρονται σαν Τέταρτη Ηλικία. Το δείγµα του πληθυσµού προήλθε κυρίως από τις ακόλουθες κατηγορίες ατόµων τρίτης ηλικίας: Άτοµα που α) διαµένουν στο σπίτι µόνα και αυτοεξυπηρετούνται, β) διαµένουν στο σπίτι υπό την φροντίδα της οικογένειας τους / συγγενικών τους προσώπων, γ) διαβιούν στο σπίτι υπό την φροντίδα αλλοδαπής φροντίστριας, δ) διαµένουν στο σπίτι µε κατ οίκον φροντίδα από τις κρατικές/κοινοτικές υπηρεσίες, ε) επισκέπτονται κέντρα ηµέρας για την ηµερήσια τους φροντίδα στ) διαµένουν σε κρατικές στέγες ηλικιωµένων, ζ) διαµένουν σε ιδιωτικές στέγες ηλικιωµένων. Η επιλογή των ονοµάτων σε κάθε επαρχία έγινε µε τυχαία στρωµατοποιηµένη δειγµατοληψία, όπως και η επιλογή των στεγών, τόσο των κρατικών, όσο και των ιδιωτικών από τις λίστες που παρασχέθηκαν από τους τελικούς χρήστες και την ΠΟΣΕΗ. Η ανάλυση των συνεντεύξεων έγινε όσον αφορά το ποσοτικό µέρος µε λογισµικό SPSS, ενώ το ποιοτικό µέρος έγινε µε τη χρήση του λογισµικού AtlasTi.

4 Συµπεράσµατα Παράγοντες που λειτουργούν αρνητικά στην ποιότητα ζωής των ηλικιωµένων στην Κύπρο Η κακή υγεία Η έλλειψη χρηµάτων Η απουσία πληροφόρησης για τις υφιστάµενες υπηρεσίες Η δυσκολία στην µετακίνηση Η δυσκολία στη διακίνηση / ή η µη διακίνηση Το χαµηλό µορφωτικό επίπεδο Ο εκτοπισµός / διαµονή σε προσφυγική ή Τ/Κ κατοικία Το χαµηλό εισόδηµα από τη σύνταξη Ο ηλικιακός ρατσισµός Η αρνητική αυτο-εικόνα Παράµετροι που λειτουργούν θετικά στην ποιότητα ζωής των ηλικιωµένων στην Κύπρο Στήριξη από την οικογένεια Ευρύ κοινωνικό δίκτυο (µε συγγενείς και φίλους) Η εργασία Η συµµετοχή σε δραστηριότητες Η συµµετοχή στα κοινά Σύµφωνα µε τον ορισµό του οργανισµού AGE Cncern του Ηνωµένου Βασιλείου ( ο ορισµός του κοινωνικού αποκλεισµού είναι η έλλειψη δυνατότητας πρόσβασης στα πράγµατα της ζωής τα οποία η κοινωνία θεωρεί δεδοµένα. Στην περίπτωση τους δείγµατος ένας µεγάλος αριθµός των ατόµων έχουν µειωµένα εισοδήµατα σε σχέση µε τις ανάγκες τους. Μερικοί παράµετροι που τίθενται από την πιο πάνω πλατφόρµα που δίνουν τη δυνατότητα στο άτοµο για κοινωνική ένταξη, στην περίπτωση τουλάχιστον του ένα τρίτου του δείγµατος δεν ισχύουν. Οι παράµετροι είναι οι ακόλουθοι: Ικανοποιητικό εισόδηµα: για περισσότερους από τους µισούς, το εισόδηµα από τη σύνταξη είναι λιγότερο από αρκετό για να καλύψει τις ανάγκες τους Καλή πνευµατική και φυσική υγεία: 46% των ατόµων δήλωσαν ότι η υγεία τους τον τελευταίο χρόνο ήταν υποφερτή και 22% ότι ήταν κακή Χαµηλός κίνδυνος για εγκληµατικότητα και χαµηλός βαθµό φόβου για εγκληµατικότητα, καλή γειτονιά: Γενικά ήταν πολύ λίγες οι περιπτώσεις

5 των ατόµων που είπαν ότι ζουν σε κακή γειτονιά µε εγκληµατικότητα. Υπήρχαν πολύ λίγοι ερωτηθέντες που παραπονέθηκαν για φασαρία και για µεγάλο αριθµό µεταναστών στη γειτονιά τους, γεγονός που άλλαξε τα παλαιότερα δεδοµένα Επάρκεια και επαρκής φροντίδα: Ήταν ένα από τα θέµατα που έθιξαν οι ερωτηθέντες και το οποίο είπαν ότι χρειάζεται να το δει πιο σοβαρά το κράτος: η βελτίωση των υπηρεσιών φροντίδας, η περαιτέρω ανάπτυξη των υπηρεσιών κατ οίκον φροντίδας και η εφαρµογή και επιτήρηση αυστηρών προδιαγραφών για τη λειτουργία των στεγών ευγηρίας ιακίνηση και πρόσβαση σε µέσα συγκοινωνίας: Τουλάχιστον το ένα τρίτο το ερωτηθέντων δεν έχει πρόσβαση σε µέσο συγκοινωνίας Καλά κοινωνικά δίκτυα: Αυτά φαίνεται ότι στην Κυπριακή κοινωνία είναι αρκετά ανεπτυγµένα αφού πάνω γύρω στο 80% των ερωτηθέντων βλέπουν µέλη της οικογένειας τους κάθε εβδοµάδα, ενώ οι µισοί έχουν στενές σχέσεις µε πάνω από 5 άτοµα εκτός από την άµεση τους οικογένεια. Σηµειώνεται ότι θεωρούµε ψηλό τον αριθµό των 17 ατόµων που είπαν ότι δεν έχουν σχέση µε κανένα. Παράλληλα τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων είναι αναµεµειγµένα σε κάποιας µορφής δραστηριότητα, η οποία τους δίνει την ευκαιρία να κοινωνικοποιούνται και αν διατηρούνται ενεργά. Σε καλύτερα µοίρα φυσικά βρίσκονται τα 15 άτοµα που δήλωσαν ότι εργάζονται, είτε ως έµµισθα, είτε εθελοντικά. Καλή πρόσβαση σε τοπικές υπηρεσίες: η πρόσβαση αυτή έχει δύο διαστάσεις, αφού από τη µια υπάρχουν άτοµα που αδυνατούν να εξέλθουν από το σπίτι, κυρίως για λόγους υγείας, αλλά και λόγω έλλειψης λεφτών και µεταφορικού µέσου. Παράλληλα υπάρχει σε αρκετούς έλλειψη πληροφόρησης για τις διαθέσιµες υπηρεσίες, ενώ σε ορισµένες κοινότητες δεν προσφέρονται υπηρεσίες. Ευκαιρίες για συµµετοχή σε κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες: Παρόλο που ένας αρκετά µεγάλος αριθµός εµπλέκεται σε τέτοιου είδους δραστηριότητες, περίπου το ένα τρίτο αδυνατεί να συµµετέχει σε δραστηριότητες κυρίως για λόγους υγείας. Ένας άλλος παράγοντας αποτρεπτικός είναι η κακή οικονοµική κατάσταση, αφού άτοµα που δεν έχουν ικανοποιητικό εισόδηµα για να καλύψει τις ανάγκες τους, θεωρεί οτιδήποτε άλλο σαν πολυτέλεια. Χρήση βασικών οικονοµικών υπηρεσιών: εν φαίνεται να υπάρχει δυσκολία από κανένα στον τοµέα αυτό.

6 Απασχόληση και ευκαιρίες επιµόρφωσης: Κανένα σχεδόν άτοµο από το δείγµα δεν κάνει χρήση του ειδικού σχεδίου στήριξης για απασχόληση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευηµερίας. Μόνο 15 άτοµα εργάζονται, ενώ η υγεία αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για την µη-απασχόληση. Σε αντίθεση, τα άτοµα που εργάζονται φαίνεται να έχουν καλύτερη υγεία και καλύτερη ψυχική διάθεση Ευκαιρίες για χρήση ψηφιακής τεχνολογίας: Ελάχιστα άτοµα γνωρίζουν καν τι είναι οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές ενώ κάτω από 10 είναι τα άτοµα που χρησιµοποιούν το διαδίκτυο (όλα είναι ψηλού µορφωτικού επιπέδου). Εξ άλλου µέχρι στιγµής δεν προσφέρονται ειδικά προγράµµατα ψηφιακής τεχνολογίας για την Τρίτη ηλικία από το κράτος. Κατάλληλη και καλά συντηρούµενη οικιστική µονάδα: 19 άτοµα είπαν ότι το σπίτι που διαµένουν δεν διαθέτει τις απαραίτητες διευκολύνσεις, ενώ άλλα 25 είπαν ότι το σπίτι τους χρειάζεται επιδιορθώσεις τις οποίες δεν µπορούν να κάµουν Ικανοποιητική πληροφόρηση, συµβουλευτική, υπεράσπιση και επανόρθωση: αρκετά άτοµα δεν έχουν πληροφόρηση, ούτε για τις υφιστάµενες υπηρεσίες, ούτε για τα δικαιώµατα τους. Σαν αποτέλεσµα υπάρχει σε µεγάλου βαθµού εξάρτηση είτε από τα παιδιά τους, είτε από τις υπηρεσίες του κράτους. Σε καλύτερη µοίρα φαίνεται να βρίσκονται τα άτοµα ψηλού µορφωτικού επιπέδου και τα άτοµα που συµµετέχουν σε οργανώσεις. Χρήση κοινών καταναλωτικών αγαθών: η οικονοµική δυσχέρεια η οποία χαρακτηρίζει ένα αρκετά µεγάλο αριθµό ατόµων από το δείγµα, φαίνεται να λειτουργεί περιοριστικά στο θέµα της κατανάλωσης. Τρεις βασικοί τοµείς που επηρεάζουν το βαλάντιο των ερωτηθέντων είναι η αγορά υπηρεσιών φροντίδας, η αγορά ιατροφαρµακευτικής περίθαλψης και θέρµανση. Επίσης πολλά άτοµα παραπονιούνται ότι τα καταναλωτικά αγαθά έχουν ακριβύνει δυσανάλογα µε το εισόδηµα τους. Βασικό συµπέρασµα: Η έλλειψη δυνατότητας αρκετών ατόµων να ανταποκριθεί στα πιο πάνω µπορεί να θεωρηθεί ότι οδηγεί τα άτοµα αυτά σε κοινωνικό αποκλεισµό.

7 Εισηγήσεις Έµφαση στην οικονοµική ενίσχυση των ατόµων τρίτης ηλικίας, κυρίως µε την περαιτέρω αύξηση της σύνταξης και των επιδοµάτων, έτσι ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής Εκστρατεία διαφώτισης για τις προσφερόµενες υπηρεσίες που δρουν θετικά στην κατεύθυνση της κοινωνικής επανένταξης Ανάπτυξη και βελτίωση του συστήµατος συγκοινωνίας / διακίνησης µε έµφαση στις ανάγκες της τρίτης ηλικίας, δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην πρόσβαση Εισαγωγή προγραµµάτων σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης που να στοχεύουν στην κοινωνικοποίηση των ατόµων τρίτης ηλικίας, στην προσφορά κινήτρων για συµµετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες Ενθάρρυνση για συνέχιση της απασχόλησης / εθελοντισµού µετά τη συνταξιοδότηση Ενθάρρυνση για εµπλοκή σε δραστηριότητες Ανάπτυξη προγραµµάτων στην εκπαίδευση που να προάγουν το σεβασµό στην αξιοπρέπεια των ατόµων τρίτης ηλικίας και τον περιορισµό ή/και εξάλειψη του ηλικιακού ρατσισµού Εκµετάλλευση της πείρας των ατόµων της τρίτης ηλικίας και εµπλοκή τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι Ανάπτυξη προγραµµάτων εξοικείωσης µε την τεχνολογία και ενθάρρυνση συµµετοχής των ηλικιωµένων σε προγράµµατα επιµόρφωσης και διά βίου µάθησης. Χρήση της παρούσας έρευνας σαν πιλοτική για τη διεξαγωγή ποσοτικής έρευνας η οποία θα µπορούσε να ενισχύσει την χάραξη πολιτικής για την Τρίτη ηλικία, τόσο σε κυβερνητικό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης ιεξαγωγή περαιτέρω έρευνας που θα µπορούσε να επικεντρωθεί στα ακόλουθα που χρήζουν επιπρόσθετης διερεύνησης κυρίως σε ποσοστικό επίπεδο: Προβλήµατα υγείας που συνδέονται άµεσα µε την τρίτη ηλικία, π.χ. Αλτσχάιµερ Τα ηλικιωµένα άτοµα ως φροντιστές, π.χ. ενός συζύγου, παιδιών ή εγγονιών

8 Τρόποι χρησιµοποίησης των δεξιοτήτων και γνώσεων των ηλικιωµένων ατόµων - Τα ηλικιωµένα άτοµα ως εκπαιδευτές και όχι µόνο ως εκπαιδευόµενοι Παγκύπριας κλίµακας ποσοτική έρευνα για τις ανάγκες και τα προβλήµατα της τρίτης ηλικίας, µε έµφαση στους παράγοντες ποιότητας ζωής των ηλικιωµένων. Ιατροφαρµακευτική περίθαλψη ηλικιωµένων, υγεία και αντιλήψεις για την υγεία Ίδρυση σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης περισσότερων Κέντρων Ηµέρας, αφού το µέτρο κρίνεται ευεργετικό. Τα Κέντρα θα µπορούσαν να ενισχυθούν µε προγράµµατα φυσικής δραστηριότητας, η οποία να λειτουργεί προληπτικά σε ασθένειες του γήρατος, να προλαβαίνει τη χαλάρωση των γνωστικών λειτουργιών, επενεργεί θετικά στην ψυχική διάθεση των ατόµων και καθυστερεί την εξάρτηση των ατόµων όσον αφορά την φροντίδα τους είτε από την οικογένεια τους είτε από τις υπηρεσίες του κράτους Ανάπτυξη και ενίσχυση του εθελοντισµού που να απευθύνεται στην Τρίτη ηλικία, που να έχει στόχο όχι απλά την οικονοµική ευηµερία των ηλικιωµένων αλλά τη δηµιουργία δικτύων που να στοχεύουν στην κοινωνική στήριξη των ηλικιωµένων (π.χ. οµάδες επισκέψεων σε σπίτια για περιορισµό της µοναξιάς) Βελτίωση των υποδοµών, κυρίως σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, έτσι ώστε να είναι πιο φιλικές στη χρήση τους για τα άτοµα τρίτης ηλικίας Μήνυµα ερευνητικής οµάδας: Είναι ευχάριστο ότι στη χώρα µας λαµβάνονται µέτρα από τη κυβέρνηση, για την εξάλειψη της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισµού των ηλικιωµένων. Χρειάζεται όµως συνεχής προσπάθεια τόσο από τους κρατικούς φορείς όσο και από τις εθελοντικές Μη κυβερνητικές Οργανώσεις ώστε το Εθνικό Σχέδιο ράσης να υλοποιηθεί και να µπορούν οι ηλικιωµένοι της Κύπρου να ζουν µε άνεση και αξιοπρέπεια. Έχουν προσφέρει τόσα πολλά στην οικογένεια, την παιδεία, την κοινωνία, την πατρίδα. Τους το οφείλουµε. Τους αξίζει.