Θέμα Παρουσίασης: Κειμενοκεντρικό- Διαδικαστικό Μοντέλο. [Κεφάλαια Ματσαγγούρα Η.: «Κειμενοκεντρική. σκέφτονται, γιατί δεν γράφουν;»

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Θέμα: «Σύγχρονα Περιβάλλοντα Μάθησης-Παραγωγή Διδακτικού Υλικού» Κατεύθυνση: Επιστήμες του Ανθρώπου Εξάμηνο γ - Διδασκαλία και Μάθηση της Λογοτεχνίας - Ανάπτυξη Διδακτικού Υλικού Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Παπαρούση Μ. Θέμα Παρουσίασης: Κειμενοκεντρικό- Διαδικαστικό Μοντέλο. [Κεφάλαια 3ο,, 4ο 4 & 5ο5 από το βιβλίο του Ματσαγγούρα Η.: «Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου. ή Αφού σκέφτονται, γιατί δεν γράφουν;» Επιμέλεια: Μπαμπαλιούτας Δημήτρης. 1

2 Διαπίστωση Οι 6 θεωρίες μακροανάλυσης του γραπτού λόγου, δηλαδή η φιλολογική, η ερμηνευτική, η φορμαλιστική, η δομιστική, η νεοκριτική, η θεωρία της πρόσληψης και κειμενογλωσσολογική δεν προσφέρονται άμεσα για την εκ των προτέρων καθοδήγηση των μαθητών στη σύνθεση κειμένων. 2

3 [προς] Αναζήτηση μιας διδακτικής θεωρίας για τη συγγραφική σύνθεση κειμένων. η οποία πρέπει να απαντά στα εξής διδακτικά ερωτήματα: Τι είναι [μαθητικό] κείμενο και ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στη συγκρότησή του; Μέσα από ποιες [μετα]γνωστικο-γλωσσικές γνώσειςδεξιότητες ο συγγραφέας-μαθητής παράγει γραπτό λόγο και τον συγκροτεί σε κείμενο; Πώς μπορεί ο δάσκαλος να καταστήσει ικανούς τους μαθητές ενεργοποιούν αυτές τις δεξιότητες για να παράγουν αποτελεσματικά και κατά περίσταση κατάλληλα είδη κειμένου; Ποια είδη κειμένων πρέπει να διδαχθούν, με ποιο τρόπο, με ποια σειρά και για ποιες ανάγκες; 3

4 Συνεργασία-σύνθεση στοιχείων από Για το πρώτο ερώτημα με την κειμενογλωσσολογία και την κοινωνιογλωσσολογία. Για το δεύτερο ερώτημα με την ψυχολογία του γραπτού λόγου και την κειμενογλωσσολογία. Για το τρίτο ερώτημα με την ψυχολογία του γραπτού λόγου και τη διδακτική έρευνα. Για το τέταρτο ερώτημα με την ψυχολογία του γραπτού λόγου, το αναλυτικό πρόγραμμα και την κοινωνιογλωσσολογία. 4

5 ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΛΑΙΣΙΑ ΓΡΑΦΗΣ Σ Υ Γ Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ [ ΥΠΟ-ΚΕΙΜΕΝΟ ] Προθέσεις Παραγωγή και Οργάνωση ιδεών Γλωσσική έκφραση Μεταγλωσσική επεξεργασία ΚΕΙΜΕΝΟ Ιδέες Δομή Μορφή Διακειμενικότητα ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ [ ΑΝΤΙ-ΚΕΙΜΕΝΟ ] Προσδοκίες Γνωστικό κεκτημένο Κειμενογλωσσολογική ενημερότητα Δ Ι Α Κ Ε Ι Μ Ε Ν Ο ΠΕΡΙΚΕΙΜΕΝΟ 5

6 ΣΥΓ-ΚΕΙΜΕΝΟ, ΠΕΡΙ-ΚΕΙΜΕΝΟ, ΔΙΑ-ΚΕΙΜΕΝΟ Συγ-κείμενο [co-text]: Το άμεσο περιβάλλον του κειμένου, το οποίο συνίσταται στα συμφραζόμενα που προηγούνται ή έπονται μιας λέξης, πρότασης ή παραγράφου και συμβάλλουν στην εννοιοδότησή τους. Περι-κείμενο [context]: Το καταστασιακό περιβάλλον, που διαμορφώνει τους επιμέρους τύπους συμπεριφοράς των ατόμων. Δια-κείμενο: Το φαινόμενο της παρουσίας σε κάθε νέο κείμενο στοιχείων από προηγούμενα κείμενα. 6

7 Οι μαθητές πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχουν πολλά και διαφορετικά είδη κειμένων, που εξυπηρετούν διαφορετικές επικοινωνιακές ανάγκες. κάθε είδος κειμένου έχει τα δικά του δομικά στοιχεία, την υπερ-δομή του, που προσδίδει νοηματική συνεκτικότητα και αναγνωσιμότητα στο κείμενο. το περιεχόμενο, η δομή και η μορφή έκφρασης ενός κειμένου εξαρτώνται από το άμεσο επικοινωνιακό και ευρύτερο κοινωνικοπολιτιστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο λειτουργεί. 7

8 ΚΕΙΜΕΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟ- ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ Βασίζεται στην κειμενοδιδακτική θεωρία, με προσανατολισμό: Στο περιεχόμενο. Αξιοποιεί στοιχεία από τις κειμενοκεντρικές προσεγγίσεις του γραπτού λόγου. Στη διαδικασία. Αξιοποιεί στοιχεία από την ψυχολογία του γραπτού λόγου [προ-συγγραφικές, συγγραφικές και μετασυγγραφικές φάσεις.] Στο πλαίσιο της συγγραφικής σύνθεσης. Αξιοποιεί στοιχεία από την κειμενογλωσσολογική και την κοινωνιο-επιστημική θεωρία. [περικείμενο] 8

9 Παραδοχές του Κειμενοκεντρικού- Διαδικαστικού Μοντέλου Ο γραπτός λόγος επιτελεί επικοινωνιακή λειτουργία. Το κείμενο είναι η βασική μονάδα ανάλυσης και σύνθεσης του λόγου. Η δεξιότητα γραφής είναι άμεσα διδάξιμη. Η διδασκαλία του γραπτού λόγου πρέπει να γίνεται στα πλαίσια όλων των μαθημάτων. Διδακτική έμφαση στη διαδικασία και στη σχέση της με το περιεχόμενο. Η άμεση διδασκαλία πρέπει να αναφέρεται σε γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις. Η σύνθεση του γραπτού λόγου είναι παλινδρομική διαδικασία. Η σύνθεση κειμένων είναι δύσκολη διαδικασία. Ο γραπτός λόγος είναι κοινωνικά προσδιορισμένος. Το σχολικό γράψιμο απαιτεί χρόνο. 9

10 Σταδιακή Εισαγωγή στις Πρακτικές του Προτεινόμενου Μοντέλου Υποδειγματική ανάλυση αντιπροσωπευτικού κειμένου από τον δάσκαλο ενώπιον της τάξης. Η τάξη αναλύει παρόμοιο κείμενο. Ο δάσκαλος είναι συντονιστής-γραμματέας. Συλλογική ανάλυση άλλου κειμένου από μικροομάδες. Ατομική ανάλυση και συλλογική σύνθεση κειμένων με βάση τις κειμενικές συμβάσεις. Προσπάθεια εμπλουτισμού-συνδυασμούτροποποίησης και ανατροπής κειμενικών συμβάσεων. 10

11 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ 1. Προσυγγραφικό στάδιο.[προκειμενικό] Φάση Αυθεντικοποίησης Κειμένου. Φάση Παραγωγής Ιδεών. Φάση Οργάνωσης Ιδεών. 2. Συγγραφικό στάδιο.[κειμενικό] Φάση Αρχικής Κειμενοποίησης. 3. Μετασυγγραφικό στάδιο.[μετακειμενικό] Φάση Βελτίωσης Αρχικού Κειμένου. Φάση Επιμέλειας Τελικού Κειμένου. Φάση Αυτο- και Ετερο-Αξιολόγησης Κειμένου και Συγγραφικών Διαδικασιών. 11

12 Α. Προσυγγραφικό στάδιο. Φάση Αυθεντικοποίησης Κειμένου. Επιλογή του θέματος. Προθετικότητα του κειμένου. Λειτουργία του κειμένου. Μήνυμα του κειμένου. Αποδέκτες κειμένου. Είδος κειμένου[κείμενο-περικείμενο] 12

13 Α. Προσυγγραφικό στάδιο. Φάση Παραγωγής Ιδεών. [1] 1. Με καθοδήγηση. Τεχνική εικόνων. Τεχνική ερωτήσεων. Τεχνική της δημιουργικής απομίμησης μοτίβων. Τεχνικές τροποποίησης και ανατροπής των μοτίβων. Τεχνική της επιστολής. Τεχνική των επτά ερωτήσεων της ρητορικής. Τεχνική της κειμενικής υπερδομής. Τεχνική ημιτελών και εκτός λογικής σειράς φράσεων. Τεχνική αρχικής παραγράφου ή τελικής φράσης. Τεχνική γραφικών αναπαραστάσεων. Τεχνική των συσχετιζόμενων λέξεων. Τεχνική των γραπτών οδηγιών. 13

14 Φάση Παραγωγής Ιδεών. [2] 2. Με χαλαρή καθοδήγηση. Τεχνική της χορήγησης βασικών λέξεων. Τεχνική των φανταστικών διωνύμων. Τεχνική των γάντζων. Τεχνική του γονιμοποιητή. Τεχνική του Ιδεοκαταιονισμού[ιδεοθύελλας]. Τεχνική της συζήτησης[project] Τεχνική της μελέτης πηγών. Τεχνική της ομαδικής δημιουργικής σύνθεσης. 14

15 Α. Προσυγγραφικό στάδιο. Φάση Οργάνωσης Ιδεών. Γραφική αναπαράσταση άξονα συσχέτισης, ανάλογα με το είδος κειμένου.[εννοιολογικοί χάρτες, αφηγηματικό σχήμα, ιστός, αιτιοκρατικά σχήματα, κλπ.] Ερωτηματολόγιο, ανάλογα με το είδος κειμένου και με τον επιδιωκόμενο βαθμό καθοδήγησης[δομή κειμένου]. 15

16 Β. Συγγραφικό στάδιο. Φάση Αρχικής Κειμενοποίησης. Καταγραφή ιδεών. Μορφοποίηση κειμένου σύμφωνα με οργανωτικό σχήμα. Αντικειμενική-Υποκειμενική στάση του γράφοντος [Καταχώριση και κατάταξη ιδεών]. 16

17 Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. Φάση Βελτίωσης Αρχικού Κειμένου.. [1] Διόρθωση λαθών. Προσθήκη συμπληρωματικών στοιχείων ή αφαίρεση περιττών. Αναδιάταξη της αρχικής οργάνωσης. Αναδιατύπωση προτάσεων, πληροφοριών, παραδειγμάτων και αναλογιών. 17

18 Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. Φάση Βελτίωσης Αρχικού Κειμένου.[2] Βελτιωτικές παρεμβάσεις σε επίπεδο: Λέξης. Πρότασης. Παραγράφου. Κειμένου. 18

19 Βελτιώσεις σε επίπεδο Λέξης. Αντικατάσταση λέξεων που επαναλαμβάνονται. Αντικατάσταση κοινότοπων λέξεων. Χρήση επιθέτων. Χρήση συνωνύμων. Χρήση σχημάτων λόγου. Χρήση διαλόγου. 19

20 Βελτιώσεις σε επίπεδο πρότασης. Σύνδεση και οργάνωση κύριων προτάσεων. Χρήση προσδιορισμών. Χρήση δευτερευουσών προτάσεων. Χρήση προτάσεων σχολιασμού. Τεχνική της «κινηματογραφοποίησης». Επιλογή ρημάτων και καθορισμός χρόνου. 20

21 Βελτιώσεις σε επίπεδο παραγράφου. Δομή της παραγράφου. Παραγραφοποίηση. Ανάπτυξη ατελών παραγράφων. Σύνδεση παραγράφων. 21

22 Βελτιώσεις σε επίπεδο κειμένου Βελτιώσεις ανάλογα με το είδος κειμένου, δηλαδή σε σχέση με την ιδιαίτερη μακροδομή του. Βελτίωση οργάνωσης-δομής. Έλεγχος σαφήνειας, πληρότητας, συνοχής, συνεκτικότητας, παραστατικότητας και ροής των γεγονότων[περιεχόμενο, Δομή και Μορφή]. 22

23 Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. Φάση Επιμέλειας Τελικού Κειμένου. Αφορούν στις γραμματικο-συντακτικές συμβάσεις, δηλαδή: Παραγραφοποίηση. Ορθογραφία. Στίξη. Σύνταξη. Χρόνοι κειμένου. Δημοσιοποίηση [εμφάνιση κειμένου] 23

24 Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. Φάση Αυτο- και Ετερο-Αξιολόγησης Κειμένου και Συγγραφικών Διαδικασιών. Α. Κειμένου. 1. Επικοινωνιακή Καταλληλότητα Σκοπός. Αποδέκτης. 2. Γλωσσική συνοχή. 3. Νοηματική συνεκτικότητα. 4. Πληροφοριακή πληρότητα. Β. Διαδικασιών. 1. Μεταγνωστική Αξιολόγηση Διαδικασιών. 24

25 Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. Αξιολόγηση Νοηματικής Συνεκτικότητας του Κειμένου. Έχει πλήρη και ορθή εσωτερική δομή; [Βγάζει νόημα;] Παράδειγμα από τη «γραμματική» της αφήγησης: 1. Χωροχρονικό πλαίσιο[setting]. 2. Στόχοι[Goals]. 3. Αρχικό επεισόδιο[initial Event]. 4. Εμπόδια[Complications]. 5. Εσωτερικές αντιδράσεις ηρώων[internal Reactions]. 6. Προσπάθειες επίλυσης προβλήματος[attempts]. 7. Αποτελέσματα[Results]. 8. Εξωτερικές αντιδράσεις[reactions]. 9. Άλλα γεγονότα[other Events]. 10. Λύση μύθου[story Ending]. 25

26 Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. Αξιολόγηση Πληροφοριακής Πληρότητας Κειμένου Σχετίζεται άμεσα με τη νοηματική συνεκτικότητα και όταν συνυπάρχει με την πληροφοριακή πληρότητα το κείμενο είναι κατανοητό[=συνεκτικότητα] και κατατοπιστικό[=πληρότητα] Για την αξιολόγησή της προτείνεται η καταμέτρηση και συσχέτιση μεταξύ του αριθμού των λέξεων[αλ] και του αριθμού των πληροφοριών.[απλ] 26

27 Γ. Μετασυγγραφικό στάδιο. Αξιολόγηση Γλωσσικής Συνοχής Κειμένου [Τρόπος σύνδεσης των προτάσεων] Αριθμός προτάσεων. Αριθμός κύριων προτάσεων. Αριθμός απλών προτάσεων. Αριθμός δευτερευουσών προτάσεων. Αριθμός σύνθετών προτάσεων. Αριθμός περιόδων. Αριθμός παραγράφων. [Αναλυτικού τύπου αξιολόγηση] 27