ΣΥΝΟΨΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΕΙΡΑ ΑΡΙΘ. 1. *^. -Ç/j.* ^ΛΙΊ^,Φ^ t^rväl ^ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΦΟΡΟΙ Εφαρμογή και. Περιβαλλοντική Αποδοτικότητα

Transcript

1 ΣΥΝΟΨΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΕΙΡΑ ΑΡΙΘ. 1 *^. -Ç/j.* ^ΛΙΊ^,Φ^ Γ* ι: t^rväl ^ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΦΟΡΟΙ Εφαρμογή και Περιβαλλοντική Αποδοτικότητα

2

3 Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος Περιβαλλοντικά θέματα Σειρά αριθ. 1 s^râ á K ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΦΟΡΟΙ Εφαρμογή και Περιβαλλοντική Αποδοτικότητα >:.

4 Cover design και lay-out: Folkmann Design & Promotion Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το Internet μέσω του «server» Europa ( Δελτίο βιβλιογραφικής κατάταξης υπάρχει στο τέλος του τεύχους. Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 1997 ISBN ΕΟΠ, Κοπεγχάγη, 1996 Επιτρέπεται η αναπαραγωγή, για σκοπούς μη εμπορικούς, με αναφορά της πηγής. Printed in Belgium Τυπωμένο σε χαρτί λευκασμένο χωρίς χλώριο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος Kongens Nytorv 6 DK-1050 Κοπεγχάγη Κ Δανία Τηλ. (+45) Φαξ: (+45) EEA@EEA.DK Homepage:

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το έργο του ΕΟΠ που αφορά την επισκόπηση και την αξιολόγηση των μέσων περιβαλλοντικής πολιτικής επιταχύνθηκε στις αρχές του 1996 όταν η Επίτροπε] για το Περιβάλλον, την Δημόσια Υγεία και την Προστασία TOV Καταναλωτών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ζήτησε από τον ΕΟΠ να εκπονήσει ταχέως ούο εκθέσεις γενικής επισκόπησης για τους «πράσινους φόρους» και τις «αυτοοεσμευτικές περιβαλλοντικές συμφωνίες». Η «αποστολή» του ΕΟΠ περιλαμβάνει την «έγκαιρη παροχή πληροφοριών συγκεκριμένου στόχου». Η έκθεση αυτή για τους περιβαλλοντικούς φόρους απευθύνεται στους φορείς χάραξης πολιτικής και στο κοινό και συμπίπτει χρονικά με το συνεχιζόμενο έργο της Επιτροπής για την «Ανακοίνωση σχετικά με τις περιβαλλοντικές εισφορές που επιβάλλονται στα κράτη μέλη». Η έκθεση σχετικά με τις «αυτοοεσμευτικές συμφωνίες» θα εκδοθεί το KOL οι ούο εκθέσεις αποτελούν παραδείγματα εκθέσεων του Οργανισμού σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις και τις προοπτικές του τομέα, εκθέσεις οι οποίες σκοπό έχουν να τροφοοοτήσουν τις συζητήσεις σε θέματα πολιτικής με τις καλύτερες διαθέσιμες πληροφορίες. Σκοπός επίσης είναι να υπάρχει πρόσβαση σε αυτές έτσι ώστε να ενθαρρυνθεί η ευρύτερη συμμετοχή των Ευρωπαίων πολιτών στην ανάπτυξη και την εφαρμογή πολιτικής, εμπλουτίζοντας έτσι την «διαδικασία προηγούμενων διαβουλεύσεων» που ζήτησαν τα μέλι] του Κοινοβουλίου. Πολλά έχουν ήδη γραφτεί σχετικά με τους πράσινους φόρους, ιδιαίτερα από τον ΟΟΣΑ, το Σκανδιναβικό Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και ο ΕΟΠ πάντοτε συμβάλλει στο υπάρχον έργο. Η παρούσα συνοπτική έκθεση επικεντρώνεται επομένως στην περιβαλλοντική αποδοτικότητα των πράσινων φόρων και στα πολιτικά εμπόδια αλλά και στις λύσεις γιο την εφαρμογή τους. Προσπαθεί επίσης να δώσει έμφαση στην αξία των μη ενεργειακών φόρων ενώ στόχος του είναι να έχουν πρόσβαση σε αυτή και μη εμπειρογνώμονες. Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα των περιβαλλοντικών φόρων είναι ότι αποκαθιστούν λανθασμένα μηνύματα τιμών στην αγορά ενσοιματώνοντας το κόστος της ρύπανσης και άλλα είδη περιβαλλοντικού κόστους στις τιμές - μία διαδικασία «διόρθωσης τιμών» και εφαρμογής της αρχής του «ο ρυπαίνων πληρώνει». Αυτό το πλεονέκτημα των πράσινων φόρων αναγνωρίστηκε από το Συμβούλιο στα συμπεράσματα του Συμβουλίου Περιβάλλοντος που πραγματοποιήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου το οποίο έθεσε μία κοινή κοινοτική πλατφόρμα για την UNCED του 1992: «Προκειμένου να επιτευχθεί η απαραίτητη ανακατανομή τοον χρηματοδοτικών πόρων με στόχο την οειφόρο ανάπτυξη, το πλήρες κοινωνικό και περιβαλλολ'τικό κόστος θα πρέπει να ενσωματωθεί στις οικονομικές δραστηριότητες έτσι ώστε να εσοτιερικευθεί το εξωτερικό περιβαλλοντικό κόστος. Αυτό σημαίνει ότι το περιβαλλοντικό κόστος αλλά και άλλα είδη κόστους που συνδέονται με την αειφόρο εκμετάλλευση των φυσικών πόρο>ν και τα οποία βαρύνουν την προμηθεύτρια χώρα θα πρέπει να αντικατοπτρίζονται στις οικονομικές δραστηριότητες. Τα οικονομικά και δημοσιονομικά μέσα θα μπορούσαν να περιληφθούν μεταξύ των μέτρων που θα χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη των παραπάνω στόχων». Έκτοτε. σημειώθηκε αύξηση στη χρήση περιβαλλοντικών φόρων, όμως υπάρχει ακόμα σημαντικό πεδίο για ακόμα ευρύτερη χρήση τους. Ελπίζουμε ότι η έκθεση αυτή θα ενθαρρύνει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη και αξιολόγηση πολιτικής στον τομέα αυτό. Προκειμένου ν«επιτευχθούν οι διαρθρωτικές αλλαγές που απαιτούνται για την αειφόρο ανάπτυξη, τότε θα πρέπει να σημειωθούν εκτενέστερες δημοσιονομικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να ενθαρρυνθούν «θετικά στοιχεία» όπως η απασχόληση και να αποθαρρυνθούν «αρνητικά στοιχεία», όπως η ρύπανση και η περιβαλλοντική υποβάθμιση.

6 4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ωστόσο, η πρόοδος που σημειώθηκε όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς φόρους απαιτεί αλλαγές σε επίπεδο ΕΕ προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα μεγαλύτερης εναρμόνισης και συμβατότητας μεταξύ των δημοσιολ'ομικών μέτρων, της εσωτερικής αγοράς και βασικών τομέων όπως η ενέργεια, οι μεταφορές και η γεωργία. Επίσης, θα πρέπει να καθιερωθούν ευκολότερα μέσα επίτευξης πολιτικής στήριξης της πλειοψηφίας για τα δημοσιονομικά μέτρα και ίσως ευκαιρία γι' αυτό να αποτελεί η παρούσα διαδικασία IGC. Ο Οργανισμός εκπόνησε την παρούσα έκθεση με βάση τα αρχικά σχέδια που υπέβαλαν οι Paul Ekins (Φόρουμ για το μέλλον, Ηνωμένο Βασίλειο), Mikael Skou Andersen (Πανεπιστήμιο του Ααρχους, Δανία) και Hans Vos (DHV Περιβάλλον και Υποδομές, Κάτω Χώρες). Το έργο συντόνισε η κ. Teresa Ribeiro (Σύμβουλος Διαχείρισης Έργου). Σημαντικές προσθήκες και διορθώσεις έγιναν από τους David Gee και Kai Schlegelmilch με τη στήριξη του Keimpe Wieringa. Η έκθεση αναθεωρήθηκε από μία συμβουλευτική ομάδα που αποτελείτο από δύο μέλη της επιστημονικής επιτροπής του ΕΟΠ - Frank Convery (Πανεπιστημιακό Κολλέγιο του Δουβλίνου) και Knut Alfsen (Στατιστική Υπηρεσία Νορβηγίας) - και Jos Delbeke (ΕΚ-ΓΔΧΙ), Jean-Philippe Barde (ΟΟΣΑ) καθώς και εκπροσώπους της γραμματείας της Επιτροπής Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Προστασίας των Καταναλωτών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Περαιτέρω τεχνικές διαβουλεύσεις πραγματοποιήθηκαν με την Ομάδα ΕΙΟΝΕΤ Εθνικού Εστιακού Σημείου του ΕΟΠ και των Klaus Thostrup (ΓΔΧΧΙ). Θα ήθελα να ευχαριστήσω την ομάδα έργου του ΕΟΠ καθο'^ς και τους υπόλοιπους που συνέβαλαν με τις προσπάθειες τους στην εκπόνηση της παρούσας έκθεσης σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα. Domingo Jiménez-Beltrán Διευθυντής

7 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 5 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Κύρια Συμπεράσματα 1 Παρόλο που το πέμπτο Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Δράσης της ΕΕ το 1992 συνέστησε ευρύτερη χρήση οικονομικών μέσων όπως οι περιβαλλοντικοί φόροι, μικρή πρόοοος σημειώθηκε στην χρήση τους έκτοτε σε επίπεοο ΕΕ. Σε επίπεοο κρατών μελών ωστόσο σημειώθηκε συνεχής αύξηση στη χοήση των περιβαλλοντικών φόοων κατά την τελευταία δεκαετία, η οποία όμως επιταχύνθηκε τα τελευταία 5-6 έτη. Αυτό είναι κυρίως εμφανές στη Σκανδιναβία, αλλά και στην Αυστρία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τις Κάτω Χώρες και το Ηνωμένο Βασίλειο. 2 Στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται και εξετάζονται μελέτες αξιολόγησης 16 περιβαλλοντικών φόρων. Στο πλαίσιο των μελετών αυτών, φαίνεται ότι οι συγκεκριμένοι φόροι ήταν περιβαλλοντικά αποδοτικοί (πέτυχαν τους περιβαλλοντικούς τους στόχους) και φαίνεται ότι πέτυχαν τους στόχους αυτούς με λογικό κόστος. Παραδείγματα ιδιαίτερα επιτυχών φόρων είναι αυτοί που αφορούν το διοξείδιο του θείου και τα οξείδια του αζώτου στη Σουηδία, τα τοξικά απόβλητα στη Γερμανία, τη ρύπανση των υδάτων στις Κάτω Χώρες και τη διαφορά φορολογίας στα καύσιμα που περιέχουν μόλυβδο και στο «καθαρότερο» καύσιμο ντήζελ στη Σουηδία. 3 Τα περισσότερα εμπόδια στην εφαρμογή, ειδικά όσον αφορά τους ενεργειακούς φόρους, όπως οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα, στην απασχόληση (ειδικά σε συγκεκριμένους τομείς ή περιοχές) και στις ομάδες χαμηλού εισοδήματος μποοούν να υπερπηδηθούν μέσω: του προσεκτικού σχεδιασμού- της χρήσης περιβαλλοντικών φόρων και αντίστοιχων εσόδων ως μέρους των πακέτων πολιτικής και των μεταρρυθμίσεων των πράσινων φόρων Τί/ς σταδιακής εφαρμογής- εκτεταμένων διαβουλεύσεων και ενημέρωσης. Ο περιορισμός των πιθανών αρνητικών επιπτώσεων μπορεί να εξασφαλιστεί με τα παραπάνω μέτρα, όπως έδειξε η πρόσφατη εμπειρία στη Σκανδιναβία. Η συνολική ανταγωνιστικότητα των χωρών μπορεί να βελτιωθεί μέσω καλά σχεδιασμένων φόρων, οι οποίοι μπορεί να προωθήσουν καινοτομίες και διαρθρωτικές αλλαγές, αν και αυτό παραμένει υποθετικό. 4 Καθώς ο περιβαλλοντικός προβληματισμός μετατοπίζεται από τις εκπομπές σημειακών πηγών και προβλήματα όπως βιομηχανικές εκπομπές από αγωγούς και καμινάδες, έτσι ώστε να περιλαμβάνουν περισσότερο διάσπαρτες και κινητές πηγές ρύπανσης, όπως τα στερεά απόβλητα, ή τα απόβλητα από τους τομείς της γεωργίας και των μεταφορών, υπάρχει αυξανόμενο πεδίο για ευούτεοη χρήση των φόοων. καθώς και άλλων μέσων βασιζόμενων στην αγορά, τόσο σε επίπεδο κρατών μελών όσο και σε επίπεδο ΕΕ. 5 Εάν οι περιβαλλοντικοί φόροι είναι επαρκώς σχεδιασμένοι και εφαρμόζονται κατά τρόπο ώστε να εκμεταλλεύονται τα πλεονεκτήματα που περιγράφηκαν ανωτέρω, μποοεί να επιφέρουν βελτιώσεις σε τέσσερις βασικαύς τοιιεί; της δημόσιας πολιτικής: m το περιβάλλον την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα- την απασχόληση, και το φορολογικό σύστημα. Αυτά είναι τα κύρια συμπεράσματα μίας έκθεσης που εκπονήθηκε από τον ΕΟΠ για περιβαλλοντικούς φόρους, η οποία ζητήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η έκθεση παρουσιάζει μία γενική επισκόπηση των κύριων ζητημάτων που αφορούν τους περιβαλλοντικούς φόρους, με ιδιαίτερη εστίαση στην περιβαλλοντική τους αποδοτικότητα και στ«πολιτικά εμπόδια που ορθώνονται όσον αφορά την εφαρμογή τους. Παρέχει επεξηγηματικά παραδείγματα περιβαλλοντικών μόνο ( όρων, ενώ άλλες περιεκτικές επισκοπήσεις διατίθενται από τον ΟΟΣΑ(1995).

8 6 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Βασικά Σημεία Γιατί θα πρέπει να επιβληθούν περιβαλλοντικοί φόροι; Οι κύριοι λόγοι για τη χρήση περιβαλλοντικών φόρων είναι οι εξής: αποτελούν ιδιαίτερα αποδοτικά μέσα για την εσωτερίκενση τον εξωτερικού κόστους, δηλαδή την ενσωμάτωση του κόστους των περιβαλλοντικών υπηρεσιών και ζημιών (και της αποκαταστάσεις τους) άμεσα στις τιμές των αγαθών, των υπηρεσιών ή τιον δραστηριοτήτων που δημιουργούν το κόστος αυτό συμβάλλουν στην εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» καθώς και στην ολοκλήρωση των οικονομικιύν και περιβαλλοντικών πολιτικών παρέχουν κίνητρα τόσο για τους καταναλωτές όσο και για του; παραγωγούς να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους προς μία πιο ανεπτυγμένη, πιο «οικολογικά αποδοτική» χρήση των πόρων για την προώθηση της καινοτομίας και τιον διαρθρωτικών αλλαγών«και την ενίσχυση της συμμόρφωσης με τους κανονισμούς μπορούν να αυξήσουν το επίπεοο των εσόδων τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν για τη βελτίωση των περιβαλλοντικών δαπανών» ή/και για τον περιορισμό των φόρων εργασίας, κεφαλαίου και αποταμιεύσεων μπορούν να αποτελέσουν ιδιαίτερα αποδοτικά εργαλεία πολιτικής για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων από αρκετά «διάχυτες πηγές ρύπανσης» όπιυς οι εκπομπές που προέρχονται από τον τομέα των μεταφορών (συμπεριλαμβανομένων των εναέριων και θαλασσίων μεταφορών), τα απόβλητα (π.χ. συσκευασίες, μπαταρίες), και χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στην γεωργία (π.χ. παρασιτοκτόνα και λιπάσματα). Τύποι περιβαλλοντικών φόρων Προκειμένου να διευκολυνθεί η μέτρηση της αποτελεσματικότητας των περιβαλλοντικών φόρων έχουν καταταχθεί σε τρεις κύριους τύπους, σύμφωνα με τους κύριους στόχους πολιτικής που επιδιώκουν: 1 επιβαρύνσεις κάλυψης κόστους - π.χ. επιβαρύνσεις που στόχο έχουν την κάλυψη του κόστους των περιβαλλοντικοί υπηρεσκόν και το/ν μέτρων μείωσης, όπιος η επεξεργασία των υδάτων (επιβαρύνσεις προς τους χρήστες) και οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για σχετικές περιβαλλοντικές δαπάνες (ειδικές επιβαρύνσεις) 2 φόροι παροχής κινήτρων - έχουν σχεδιαστεί με σκοπό την αλλαγή της συμπεριφοράς των παραγωγών ή/και των καταναλωτών και 3 δημοσιονομικοί περιβαλλοντικοί φόροι - έχουν σχεδιαστεί κυρίως με σκοπό την αύξηση των εσόδων. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται στην πράξη η χρήση ενός συνδυασμού των τριών αυτών λειτουργιών. Η εξέλιξη τιον περιβαλλοντικών φόρων πέρασε γενικά από τις επιβαρύνσεις κάλυψης κόστους ti] δεκαετία του '60 και του '70 σε συνδυασμούς φόρων παροχής κινήτρων και δημοσιονομικών περιβαλλοντικών φόρων στις δεκαετίες του '80 και του '90. και στην συνέχεια στην πιο πρόσφατη ενσωμάτωση τους στις «μεταρρυθμίσεις των πράσινων φόρων», όπου η επιβολή φάρων σε «αρνητικά» όπως η ρύπανση αντικαθιστούν ορισμένους φόρους σε «θετικά» όπιος το εργατικό δυναμικό. Ποιος χρησιμοποιεί περιβαλλοντικούς φόρους; Οι τρέχουσες τάσεις όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς φόρους (οι οποίοι εδώ χιορίζονται σε ενεργειακούς και σε άλλους περιβαλλοντικούς φόρους) συνοψίζονται ως εξής: περιβαλλοντικοί φόροι (μη ενεργειακοί φόροι) σύμφωνα με την κατάταξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ΓΔΧΧ1 ), που αντιπροσωπεύουν μόνο το l,5 c /c του συνόλου των φόρων της ΕΕ το 1993' σε ελάχιστες χώρες οι περιβαλλοντικοί φόροι αντιπροσωπεύουν μεγαλύτερο ποσοστό (Κάτω Χώρες 5.1* Δανία 4</r). Ωστόσο, οι φόρρι που ανήκουν στην κατηγορία ενεργειακοί φόροι αντιπροσώπευαν μεγαλύτερο ποσοστό (5,2% για την ΕΕ κατά μέσο όρο) και περίπου έως 10% στην Πορτογαλία και στην Ελλάδα και 6-7% στην Ιταλία και το HB) οι γενικές τάσεις φορολογίας από το 1980 δείχνουν αύξηση των φόρων εργασίας και μείωση των φόρων κεφαλαίου, ενώ το μερίδιο των ενεργειακών και περιβαλλοντικών φόρων παρέμεινε σχετικά σταθερό, με ελάχιστη αύξηση τιον ενεργειακών φόρων παρόλο πον σημειώθηκε μικρή πρόοδος στη χρήση περιβαλλοντικών φόρων σε επίπεοο ΕΕ, σημαντική πρόοδος σημειώθηκε σε επίπεδο κρατών μελών, ιδίως στις βορειοευριοπαϊκές χώρες- αρκετές χώρες χρησιμοποιούν σήμερα περιβαλλοντικούς φόρους στο πλαίσιο τιον «μεταρρυθμίσεων των- πράσινων φόρων» χρησιμοποιώντας τα νέα (( ορολογικά έσοδα και τον περιορισμό άλλων φόρων, όπως οι φόροι εργασίας.

9 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 7 Οι περιβαλλοντικοί φόροι έχουν αποτέλεσμα; Ο πίνακας 1 συνοψίζει τα αποτελέσματα της επισκόπησης και της ποιοτικής αξιολόγησης του μικρού αριθμού μελετών αξιολόγησης που υπάρχουν σχετικά με τους περιβαλλοντικούς φόρους. Τα κύρια συμπεράσματα είναι: οι αξιολογηθέντες φόροι αποκάλυψαν περιβαλλοντικά οφέλη και, στις περισσότερες περιπτώσεις, φαίνεται ότι είναι αποδοτικοί ως προς το κόστος στο πλαίσιο των περιορισμών των αξιολογήσεων που διενεργήθηκαν παραδείγματα ιδιαίτερα αποδοτικών φόρων είναι οι σουηδικοί φόροι για την ατμοσφαιρική ρύπανση- οι ολλανδικοί φόροι για την ρύπανση τιον υδάτοη'- και τα σχέδια επιβαρύνσεων για το ΝΟχ και διαφορρποημένης φορσλογίας για το καύσιμα οχημάτων στη Σουηδία- οι φόροι παροχής κινήτρων είναι γενικά περιβαλλοντικά αποδοτικοί όταν ο φόρος είναι αρκετά υψηλός για την προώθηση μέτρων μείωσης- σημαντική συμβολή στην περιβαλλοντική αποδοτικότητα των επιβαρύνσειον που στόχο έχουν την κάλυψη του κόστους παρέχεται με την χρήσι/ εσόδων για σχετικές περιβαλλοντικές δαπάνες- οι φόροι μπορούν να δείξουν αποτελέσματα μέσα σε σχετικά μικρό χρονικό διάστημα (2-4 έτη), και κατά συνέπεια παρουσιάζουν συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με άλλα μέσα περιβαλλοντικής πολιτικής, όπως οι ενεργειακοί φόροι (με ορισμένες ρυθμίσεις), οι οποίοι μπορεί να χρειαστούν 10 με 15 χρόνια για να δείξουν σημαντικά αποτελέσματα παροχής κινήτρων δεν είναι εύκολη η αξιολόγηση ενός φόρου καθώς και των περιβαλλοντικών του επιπτώσεων. Οι φόροι συχνά αποτελούν μέρος ενός πακέτου πολιτικής που είναι δύσκολο να αναλυθεί σε περισσότερα κομμάτια: κατά συνέπεια, η αποτελεσματικότητα καθεαυτού του φόρου δεν μπορεί πάντοτε να προσδιορίζεται σαφώς. Επιπλέον, οι φόροι μπορεί να έχουν πολλαπλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και δευτερεύοντα οφέλη, τα οποία μπορούν να βελτιώσουν την πολιτική σε τέσσερις βασικούς τομείς - το περιβάλλον, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα, την απασχόληση και το φορολογικό σύστημα. Πολιτικά εμπόδια Υπάρχουν αρκετά σημαντικά πολιτικά εμπόδια στην εισαγωγή περιβαλλοντικών, ιόίως ενεργειακών, φόριον: οι προβλεπόμενες επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα και συχνά στην απασχόληση, ιδίως σε ορισμένους τομείς/περιοχές οι προβλεπόμενες επιπτώσεις στις ομάδες χαμηλού εισοδήματος (δηλαδή οι φτωχοί ενδέχεται να πληρώνουν αναλογικά περισσότερα από τους πλουσίους) οι. προβλεπόμενες συγκρούσεις μεταξύ εθνικών φόρων και κοινοτικών κανόνων ή των κανόνων του παγκόσμιου εμπορίου ο κοινοτικός κανόνας ομόφωνης απόφασης κατά την ψήφιση δημοσιονομικών μέτρων οι προβλέψεις ότι οι φόροι θα πρέπει να είναι υψηλοί προκειμένου να έχουν αποτέλεσμα οι προβλεπόμενες συγκρούσεις μεταξύ της αλλαγής συμπεριφοράς (δηλαδή λιγότεροι φόροι) και της διατήρησης των εσόδων υφιστάμενες επιχορηγήσεις και ρυθμίσεις κλπ. που έχουν περιβαλλοντικά αντίρροπες επιπτιύσεις, και άλλες πολιτικές και νοοτροπίες που αντιδρούν ή απαγορεύουν την επιβολή περιβαλλοντικών φόρων. Η παρούσα έκθεση καταλήγει στο συμπέρασμα ont τα περισσότερα εμπόδια στην εφαρμογή των φόρων αυτών μπορούν να ξεπεραστούν μέσω της άρσης των περιβαλλοντικά αντίρροπων επιχορηγήσεων και ρυθμίσεων του προσεκτικού σχεδιασμού τιον φόριον και τιον μέτρων περιορισμού- της χρήσης περιβαλλοντικών φόρων και τιον εσόδων τους ως μέρος των πακέτων πολιτικής και τιον μεταρρυθμίσεων τιον πράσινων φόρων της σταδιακής εφαρμογής τιον εκτεταμένων διαβουλεύσεων και της ενημέρωσης.

10 Πίνακας 1: Σύνοψη μίας αξιολόγησης ( 1 ) επιλεγμένων περιβαλλοντικών φόρων Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις Παρακινητικό Παρατηρήσεις σχετικά με την συνολική αποτέλεσμα αποδοτικότητα Δημοσιονομικοί περιβαλλοντικοί φόροι Φόρος Θείου (S) +++ Φόρος CO, (S) ; Α φορος CO, (Ν) ++ Φόρος επί των + εγχώριων πτήσεων (S) Επιβαρύνσεις επί των ++ αποβλήτων (DK) Η μέση περιεκτικότητα θείου στα καύσιμα μειώθηκε σημαντικά (40%) μέσα σε δύο έτη xal κατά συνέπεια επιτεύχθηκε σημαντική μείωση των εκπομπών θείου. Παρόλο που είναι ένας δημοσιονομικός περιβαλλοντικός φόρος, είχε σημαντικά παρακινητικά αποτελέσματα, πιθανότατα λόγω του υψηλού ποσοστού του φόρου. Μεταστροφή στην κεντρική θέρμανση από τη χρήση ορυκτών καυσίμων στη χρήση βιοκαυσίμων μέσα σε δύο έτη- αυξημένη ανταγωνιστικότητα της συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. Μερικές αναλύσεις δείχνουν ορισμένα αποτελέσματα όπως μείωση των συνολικών εκπομπών CO, της τάξεως του 3-4% μέσα σε 2-3 έτη από ανοδική τάσι]. Περιορισμένες επιπτώσεις στην επιτάχυνση της αντικατάστασης των θαλάμων καύσης από μία αερογραμμή καθώς και επιπτώσεις στις εκπομπές γενικά μέσα σε 1-3 έτη. Συνεχίζεται η αξιολόγηση- σημαντική αύξηση στα επαναχρησιμοποιούμενα απόβλητα κατεδαφίσεων από 12-82% μέσα σε 6-8 έτη- και μείωση της παραγωγής αποβλήτων- το ποσοστό του φόρου σχεδόν διπλασίασε το κόστος της διάθεσης αποβλήτων. Επιβαρύνσεις παροχής κινήτρων Διαφοροποιημένη ++φορολογία για την αμόλυβδη βενζίνη (S) Διαφοροποιημένη φορολογία για «καθαρότερο» ντήζελ (S) Επιβάρυνση για τα ++ τοξικά απόβλητα (D) Επιβάρυνση NO (S) Επιβάρυνση επί των λιπασμάτων (S) Επιβάρυνση επί της ρύπανσης των -υδάτων (F)- Επιβάρυνση επί της ούπανοης των υδάτων (D) Επιβαρύνσεις για την κάλυψη του κόστους: επιβ ιρύνσεις στου χρήστες Επιβάρυνση επί της ούπανσης των υδάτων (NL) Επιβάρυνση επί των οικιακών αποβλήτων (NL) πιβαρύνσεις για την κάλυψη του κόστους: επιβαρύνσεις ειδικού στόχου Επιβαρύνσεις επί των ++ μπαταριών (S) Επιβάρυνση επί του θορύβου + που προκαλούν τα αεροσκάφη (NL) Η διαφοροποίηση της φορολογίας συνέβαλε σημαντικά στη σταδιακή κατάργηση του μολύβδου μέσα σε 5-7 έτη- οι διαφορετικές τιμές προφανώς κάλυψαν το επιπλέον κόστος της παραγωγής αμόλυβδης βενζίνης - ισχυρό παρακινητικό αποτέλεσμα. Η διαφοροποιημένη φορολογία προκάλεσε σημαντική αύξηση του μεριδίου στην αγορά των «καθαρότερων» καυσίμων που πληρούν αυστηρότερα περιβαλλοντικά πρότυπα σε 3-4 έτη. Η μείωση της φορολογίας για τέτοια καύσιμα παρείχε σημαντικά κίνητρα καθώς μείωσε το κόστος παραγωγής σε επίπεοο χαμηλότερο από το κόστος των συμβατικών καυσίμων. Μείωση της παραγωγής αποβλήτων τουλάχιστον κατά 15% σε 2-3 έτη.το σχεδιαζόμενο δυναμικό αποτέφρωσης μειώθηκε κατά συνέπεια σημαντικά. Ο σχεδιασμός και το ποσοστό του φόρου που έδιναν κίνητρα για παρακολούθηση και λήψη μέτρων μείωσης σε εγκαταστάσεις που συμβάλλουν στην μείωση των εκπομπών ΝΟχ κατά 35% σε δύο έτηεπιτυχής ενίσχυση της πολιτικής περί αδειών., 'Ενας από τους παράγοντες, στο πλαίσιο της πολιτικής γεωργικής μιεταρρύομισης, που συνέβαλλε στην περιορισμένη χρήση τεχνητών λιπασμάτων σε διάστημα 5-10 ετών. - 0 Σύστημα επιδότησης φόρων και τομεακές συμβάσεις μπορεί να είχαν ορισμένες θετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις μέσα σε διάστημα ετών- τα έσοδα από την επιβάρυνση είναι μέτρια. + Θετικές επιπτώσεις στην υποβολή αιτήσεων και την έκδοση αδειών χαμηλότερης ρύπανσης. Η έγκαιρη ανακοίνωση συνέβαλε στην προώθηση της κατασκευής σταθμού επεξεργασίας λυμάτων. Η επιβάρυνση δημιούργησε κεφάλαια για ταχεία αύξηση του δυναμικού επεξεργασίας- παρόλο που τα κίνητρα που παρέχει ο φόρος ήταν χαμηλά η χρήση των εσόδων για την επέκταση του δυναμικού επεξεργασίας συνέβαλε σε σημαντική βελτίωση στην ποιότητα των υδάτων σε διάστημα ετών. Δικαιότερη κατανομή του κόστους διαχείρισης οικιακών αποβλήτων τα ποικίλα ποσοστά παρείχαν κίνητρα για περιορισμό των αποριμμάτων (10-20% λιγότερα απόβλητα/άτομο). 0 Η επφάρυνση καθιστά εφικτή την ανακύκλωση μπαταριών Pb-το ποσοστό συλλογής το 1993 ήταν 95% (60% το 1989)- για τις άλλες μπαταρίες τα αποτελέσματα είναι ακόμη ασαφή. ι Ικανοποιητική από την άποψη της άντλησης κεφαλαίων» επέτρεψε την κάλυψη του κόστους των μέτρων μόνωσης κατά του θορύβου γύρο» από τα αεροδρόμια. Λεζάντα: +/++/+++ : μικρές/μεσες/υψηλές επιπτώσεις 0 : απουσία επιπτιόσεων ή περιορισμένες επιπτώσεις ; = άγνωστες επιπτώσεις (' ) Η παρακινητικού αποτελέσματος αξιολόγηση βασίζεται at: στοιχεία που δείχνουν ότι οι φορολογούμενοι ενθαρρύνονται να συμβάλλουν στον περιορισμό τη; ρύπανσης, κυρίως λόγω σημαντικών οιαφορών στις τιμές των (f όρων και στο κόστος των μέτρων μείωσης (ή αντίστοιχων μέτρων). Η περιβαλλοντική αποδοτικότητα στηρίζεται σε στοιχεία σχετικά με τα περιβαλλοντικά οφέλη που προκύπτουν από τον φόρο. Τα ερωτηματικά αναφέρονται σε έλλειψη στοιχείων.

11 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 9 Θα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα ζητήματα της συμμόρφωσης με τους κανονισμούς της ΕΕ αλλά και της ψήφισης με ομόφωνη απόφαση. Η συνολική ανταγωνιστικότητα των χωρών μπορεί να βελτιωθεί μέσω καλά σχεδιασμένων φόρο/ν οι οποίοι μπορούν να προωθήσουν τις καινοτομίες και πιθανώς να ενθαρρύνουν τις διαρθροτιικές αλλαγές. Συστάσεις 1 Ευρύτερη χρήση περιβαλλοντικών φόρων Ενώ η ανάγκη για αλλαγή των προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης έλαβε ευρεία αποδοχή μετά την διάσκεψη κορυφής του Ρίο το 1992, η έκθεση για την επισκόπηση του Πέμπτου Προγράμματος Περιβαλλοντικής Δράσης (5ο ΠΠΔ) «το Περιβάλλον στην Ευρωπαϊκή Ένωση 1995» που δημοσιεύθηκε από τον ΕΟΠ στα τέλη του 1995 κατέληξε στο συμπέρασμα ÓTL τρία χρόνια μετά την δημοσίευση του 5ου ΠΠΔ «... το μιεγαλύτερο μέρος των τάσεων παραγωγής και κατανάλωσης παραμένει αμετάβλητο...». Οι περιβαλλοντικοί φόροι, μεταξύ των άλλων μέσιον πολιτικής, μπορεί να βοηθήσουν στην επίτευξη τέτοιων διαρθρωτικιόν αλλαγών, με τη διόρθωση τιον μηνυμάτων τιμών και των στρεβλώσεων στην αγορά. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν πιο εκτεταμένα. Η χρήση περιβαλλοντικών φόριον μπορεί να επεκταθεί κατά τρεις κύριους τρόπους: με την επέκταση τους σε περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες με την αύξηση της εναρμόνισης και συμβατότητας τους σε επίπεδα ΕΕ 1 με την ανάπτυξη νέων βάσεων φόρων, που θα βασίζονται όλο και περισσότερο σε υλικό εισροών καθώς και στις εκπομπές και οι οποίες θα επεκτείνονται σε νέες ή σε διευρυμένες βάσεις φόρων όπως υδάτινοι πόροι, μεταλλεύματα, επικίνδυνα χημικά, μεταφορές (εναέριες και θαλάσσιες), χρήση γαιών και τουρισμός. Οι υλικές ροές πόρων μέσιο της οικονομίας, όπως η ενέργεια, τα μεταλλεύματα και τα κέρδη από τη χρήση γαιών μπορούν να αποφέρνουν σημαντικά φορολογικά έσοδα για τις μεταρρυθμίσεις τιον πράσινων φόρων. 2 Προσεκτικός σχεδιασμός και εφαρμογή Τα οφέλη τιον περιβαλλοντικών φόρων και οι δυνατότητες για αυξημένη χρήση τους παρουσιάζουν σημαντικές προοπτικές, όμως απαιτείται προσεκτικός σχεδιασμός και εφαρμογή τους προκειμένου να επιτευχθούν τα οφέλη αυτά στην πράξη. Ο παρακάτω πίνακας, χυιρίς να είναι εξαντλητικός, συνοψίζει ορισμένα σημεία επιτυχούς ειραρμογής των περιβαλλοντικών φόρων. 3 Περισσότερη και καλύτερη αξιολόγηση Evo') η θεωρητική αξιολόγηση της περιβαλλοντικής φορολογίας αποτελεί ένα.καλά ανεπτυγμένο τομέα, η εκπόνηση επαρκών αξιολογήσεων της πρακτικής εμπειρίας όσον αφορά την επιβολή τέτοιαη' φόρων είναι σχετικά σπάνια. Κατά συνέπεια, οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων μπορούν να αντιμετωπίσουν δυσχέρειες λόγο) της έλλειψης αναπληροφόρησης σχετικά με την απόδοση των διαφορετικών επιλογών πολιτικής. Η βελτίωση της κατάστασης αυτής συνεπάγεται αυξημένες προσπάθειες αξιολόγησης, μεγαλύτερη διαθεσιμότητα αξιόπιστο«δεδομένων, και μηχανισμούς αξιολόγησης που θα είναι σχεδιασμένοι στο πλαίσιο του πακέτου πολιτικής. Η ανάγκη για ενσωμάτωση της αξιολόγησης στον σχεδιασμό των φόρων αναγνωρίστηκε από τον ΟΟΣΑ. ο οποίος συμφώνησε επί τιον μεθοδολογικών κατευθυντήριων γραμμών που θα εφαρμοστούν για την αξιολόγηση των οικονομικών μέσων (ΟΟΣΑ 1996 υπό έκδοση). 4 Περισσότερη έρειινα - ειδικά όσον αφορά π:ακέτα πολιτικής και εξωτερικό κόστος Οι περιβαλλοντικοί φόροι έχουν συχνά καλύτερα αποτελέσματα όταν αποτελούν μέρος ενός πακέτου πολιτικής που στοχεύει στην αντιμετώπιση ενός (ή περισσοτέριον) περιβαλλοντικών προβλημάτων, όμως η αλληλεπίδραση μεταξύ διαφόρων εργαλείων πολιτικής είναι συχνά σύνθετη. Περαιτέρω ανάλυση και κατανόηση των ζητημάτων αυτών θα χρησίμευε ιδιαίτερα στη μελλοντική χάραξη πολιτικής. Ιδιαίτερα πολύτιμη θα είναι η ανάπτυξη ενός πλαισίου όσον αφορά την δυνητική εφαρμογή διαφορετικών εργαλείων πολιτικής σύμφωνα με μία τυπολογία τιον περιβαλλοντικών προβλημάτων. Τέλος, προκειμένου να βελτιωθεί ο σχεδιασμός τιον περιβαλλοντικών φόρων, απαιτείται έρευνα σε τομείς όπιος η δημιουργία οικονομικών προτύπων και η αξιολόγηση του εξιοτερικού κόστους, ιδίως σε σχέση με πτυχές κατανομής. Είναι σαφές ότι απαιτείται περισσότερη έρευνα, όμιος γνωρίζουμε αρκετά ώστε να δικαιολογείται περαιτέρω ανάπτυξη της πολιτικής περί των περιβαλλοντικών φόριον.

12 10 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Συνοπτικός κατάλογος επιτυχούς εφαρμογής περιβαλλοντικών φόρων: προκαταρκτικές μελέτες που ερευνούν τις δυνητικές επιπτώσεις του πακέτου φόρων/πολιτικής, ιδίως τον υπολογισμό του κόστους περιορισμού της ρύπανσης σε κάθε τομέα, οφέλη και κόστος της βελτίωσης της οικολογικής αποδοτικότητας' έγκυρη και μεγαλύτερη συμμετοχή των φορολογικών/δημοσιονομικών αρχών εκτεταμένες διαβουλεύσεις με μετόχους αλλά και με το κοινό - έγκυρη ανακοίνωση των περιβαλλοντικών φόρων ενσωμάτωση τους στο πλαίσιο ενός πακέτου πολιτικής συμπληρωματικών μέτρων σταδιακή επιβολή του φόρου - ανακύκλωση εσόδων προς: - φορολογούμενους, πχ για περιβαλλοντικά μέτρα, μέσω εκπτώσεων ή κινήτρων για επενδύσεις, παροχή πληροφοριών και κατάρτισης- - σχετικούς τομείς (πχ ορισμένα έσοδα από ένα φόρο που επιβάλλεται για τα απόβλητα θα διοχετεύονται στον τομέα των αποβλήτων)- - μείωση άλλων φόρων όπως οι φόροι εργασίας. Αυξημένο παρακινητικό αποτέλεσμα, μέσω: - σταδιακής αύξησης των πραγματικών μηνυμάτων τιμών σε μεγάλες χρονικές περιόδους- - σταδιακής μείωσης των απαλλαγών μέτρα αξιολόγησης σχεδιασμένα στο πλαίσιο του φορολογικού συστήματος.

13 ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΕΚΟΕΣΗ ΔΙΑΡΘΡΩΝΕΤΑΙ ΟΣ ΕΞΗΣ: 11 ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΕΚΟΕΣΗ ΔΙΑΡΘΡΩΝΕΤΑΙ ΩΣ ΕΞΗΣ: ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΙΑΤΙ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΒΛΗΘΟΥΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΦΟΡΟΙ; ΤΥΠΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΦΟΡΩΝ ΠΟΙΟΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥΣ ΦΟΡΟΥΣ; ΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΦΟΡΟΙ ΕΧΟΥΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ; ΕΦΑΡΜΟΓΗ: ΕΜΠΟΔΙΑ ΚΑΙ ΛΥΣΕΙΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι - ΓΕΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ II - ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟΥΣ ΦΟΡΟΥΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ III - ΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΜΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΦΟΡΟΙ

14 Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΦΟΡΟΙ Εφαρμογή και Περιβαλλοντική Αποδοτικότητα Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σ. 17,6 χ 25 cm ISBN

15 Venta Salg Verkauf Πωλήσεις Sales Vente Vendita Verkoop Venda Myynti Försäljning BELGIQUE/BELGIE Moniteur beige Belgisch Staatsblad Rue de Louvam ' Leuvenseweg B 1000 Bruxelles/Brussel Tél. (32 2) Fax (32 2) Jean De Lannoy Avenue du Roi 202/ Koningslaan 202. B 1060 Bruxelles/Brussel Tél. (32-2) Fax (32 2) E mail: jean.de.lannoy@inloboard.be Librairie europêenne'europese Boekhandel Ruédela Loi 244/ Weistraa.1244 B 1040 BruxelleSfBfussel Tél. (32-2) Fax (32 2) DANMARK J. H. Schultz Information A/S Herstedvang DK 2620Alberlslund TU. (45) Fax (45) E mail: schultz@schultz.dk URL: DEUTSCHLAND Bundesanzeiger Verlag Breite Straße Postfach D 50667Köln Tel. (49-221) Fax (49 221) GREECE ΕΛΛΑΔΑ G.C. ElettheroudakisSA International Bookstore Panepistimiou 17 GR Athens Tel. (30 1) /1/2/3 Fax (30 1) E mail: elebooks@nelor.gr Mundi Prensa Libros, SA Castellò. 37 E Madrid Tel. (34 1 ) / Fax (34 1) E mail: mundiprensa@tsai.es URL: Boletín Oficial del Estado Trafalgar, Ε 2Θ071 Madrid Tel. (34 1) (Libros). ' (Suscripciones) Fax (34 1) (Libros) (Suscripciones) URL: Mundi Prensa Barcelona Conseil de Ceni, 391 E Barcelona Tel. (34 3) Fax (34 3) Journal officiel Service des publications des CE 26. rue Desaix F Paris Cedex 15 Tél. (33 1) /31 Fax (33 1 ) Government Supplies Agency Publications Section 4 5 Harcourt Road Dublin 2 Tel. (353 1) Fax (353 1) ITALIA Licosa SpA Via Duca di Calabria, t/1 Casella postale Firenze Tel [39 55) Fax (39 55) E mail: licosa@ltbcc.il URL: ici382.ciiea it/virtual Library/rsbliot/velrinay licosa Iti.him GRAND DUCHE DE LUXEMBOURG Messageries du livre Sari 5, rue Raiffeisen L 2411 Luxembourg Tél. (352) Fax 352) E mail: mdl@pt.lu Abonnements: Messageries Paul Kraus 11, me Christophe Planlin L 2339 Luxembourg Tél. (352) Fax (352) E mail: mpk@pt.lu URL: NEDERLAND SDU Servicecentrum Uitgevers Chrlsloffel Plantijnsiraal 2 Postbus EA s Gravenhage Tel. (31 70) Fax (31 70) E mail: sdu@sdu.nl URL: ÖSTERREICH Manz'sche Verlags und Universitätsbuchhandlung Gmbh Siebenbrunnengasse 21 Postfach 1 A 1050 Wien Tel. (43 1) /340 Fax (43 1) E mail: auslieferunq<ô)manz.co.a1 URL: EU.net:81/manz PORTUGAL Imprensa Nacional Casa da Moeda, EP Rua Marqués do Sá da Bandeira. 16 A Ρ 1050 Lisboa Codex Tel. (351 1) Fax {351 1 ) / Distribuidora de Livros Bertrand Ld.' Rua das Terras dos Vales, 4 A Apartado GO037 P 2701 Amadora Codex Tel. (351 1) / Fax (351 1 ) SUOMI FIMLAND Akateeminen Kirjakauppa > Akademiska Bokhandeln Pohjoisesplanadi 39' Norra esplanaden 39 PL PB 128 FIN Helsinki Helsingfors Tel. (358 9) Fax (358 9) E mail: akatilaus@stockmann.mailnel.fi URL: booknet.culinel ti aka index.him BTJ AB Traktorvägen 11 PO Box 200 S 22100Lund Tel. (46-46) Fax (46 46) E mail: btj..tc@mail.btj.se URL: UNITED KINGDOM The Stationery Office Ltd {Agency Section) 51, Nine Elms Lane London SW8 5DR Tel. (44 171) Fax (44 171) URL: stalionery offici Bokabud Larusar Blöndal Skolavordustig, 2 IS 101 Reykiavik Tel. (354) Fax (354) NIC Info AS Ostenioveien 18 Boks 6512 Etlerstad N 0606Oslo Tel. (47 22) Fax (47 22) SCHWEIZVSUISSE/SVlZZERA OSEC Slamplenbachslraße 85 CH 8035 Zürich Tel. (41 1) Fax (41 1) E mail: urs.leimbacher@ei URL: CESKA REPUBLIKA NIS CR prodejna Konvlktská 5 CZ Praha 1 Tel. (42 2) Fax (42 2) E mail: nkposp@dec.nis.cz URL: CYPRUS Cyprus Chamber Of Commerce & Industry 38, Grivas Digenis Ave Mail orders: PO Box 1455 CY 1509 Nicosia Tel. (357-2) / Fax (357 2) E mail: cy 1691 _eic_cyprus@vans.inlonel.com MAGYARORSZAG Euro Info Service Europa Hãz Margilsziget PO Box 475 H Budapest 62 Tel. {36 1) / Fax (36 1) E mail: euroinfo@mail.matav.hu URL: MALTA Miller Distributors Ltd Malta Inlernalional Airport PO Box 25 LOA 05 Malta Tel. (356) Fax (356) POLSKA Ars Polona Krakowskie Przedmiescie 7 Skr. poeztowa 1001 PL Warszawa Tel. (48 2) Fax (48 2) TURKIYE Dünya Infotel A.S. Istiklãl Cad. No: 469 TR Tünel Islanbul Tel. (90 212) (90 312) Fax (90 212) BALGARUA Europress Euromedia Ltd 59, Bid Vilosha BG 1O00 Soda Tel. (359 2) Fax (359 2) HRVATSKA Medlatrade Ltd Pavia Hatza 1 HR Zagreb Tel. (385 1) Fax (385 1) ROMANIA Euromedia Str. G ral Benhelot Nr 41 RO Bucuresii Tel. (40 1) / Fax (40 1) / SLOVAKIA Slovenska Technlcka Knlznlca Nàmestieslobody 19 SLO Bratislava 1 Tel. (42 7) Fax (42 7) E mail: europ@tbb1.sltk.stuba.sk SLOVENIA Gospodarski Vestnik Zalozniska skupina d.d. Dunajska cesta 5 SI 10O0 Ljubljana Tel (386) Fax (386) E mail: belicd@gvestnik.si URL: ISRAEL R.O.Y. International 17. Shimon Hatarssi Street PO Box TelAviv Tel. (972 3) Fax (972 3) E mail: royil@netvision.nei.il Sub agent for the Palesünian Authonly: Index Information Services PO Box Jerusalem Tel. (972 2) Fax (972 2) RUSSIA Tel. (095) Fax(095) AUSTRALIA Hunter Publications PO Box Abbotsford. Victoria Tel (61 3) Fax(61 3) CANADA Uniquement abonnements. Subscriptions only: Renouf Publishing Co. Ltd 1294 Algoma Road K1 B 3W8 Ottawa, Ontano Tel. (1 613) Fax (1 61 3) E mail: renouf@fox.nstn.ca URL: fox.nstn.ca/~renouf The Middle East Observer 41. Sherif Street Cairo Tel. (20-2) Fax (20 2) JAPAN PSI Japan Asahi Sanbancho Plaza # Sanbancho. Chiyoda ku Tokyo 102 Tel. (81 3) Fax (81 3) E mail: psijapan@gol.com URL: japan.com SOUTH AFRICA Sa Ho 5th Floor Export House. CNR Maude & West Slreets PO Box Sandten Tel. (27 11) Fax (27 11) UNITED STATES OF AMERICA Beman Associates 4611 F Assembly Dnve MD20706 Lanham Tel. (301 ) (toll free telephonel Fax (800) (toll free fax) E mail: query@bernan.com URL: MEXICO Mundi Prensa Mexico. SA de CV Rio Panuco, 141 Delegación Cuauhtemoc MË O650O México DF Tel. (52-5) Fax(52 5) E mail: compuserve.com REPUBLIQUE DE COREE Kyowa Book Company 1 F1. Phyung Hwa Btdg Hap Jeong Dong, Mapo Ku Seoul Tél. (82 2) Fax (82 2) E mail: kyowa2@ktne1.co kr Bitte wenden Sie sich an ein Büro Ihrer Wahl Please contact the sales office of your choice Veuillez vous adresser au bureau de vente de votre choix

16 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΕΠΙΣΗΜΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ορ * * * * L-2985 Luxembourg ISBN ^-^Ι^-ΟΙΟ-Ξ " Kongens Nytorv 6 DK-1050 Κοπεγχάγη Κ Δανία Τηλ. (+45) Φαξ: (+45)