ΤΟ ΖΩΝΤΑΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Α. Ποικιλία της ζωής

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΤΟ ΖΩΝΤΑΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ. Α. Ποικιλία της ζωής"

Transcript

1 ΤΟ ΖΩΝΤΑΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τι άλλο µπορεί να είναι σχεδόν τόσο εκπληκτικό όσο η τεράστια ποικιλία έµβιων ό- ντων που καταλαµβάνουν κάθε δυσπρόσιτη γωνιά της γης, από τον τεράστιο αριθµό των ειδών που έχει ήδη εξαφανισθεί; Οι βιολόγοι έχουν ήδη καταγράψει περισσότερα από ενάµιση εκατοµµύριο είδη, καθένα από αυτά µε τους δικούς του τρόπους επιβίωσης, µερικές φορές σε απίθανα µέρη, έτοιµο και ικανό να αναπαραχθεί, δηµιουργώντας τις επόµενες γενιές απογόνων του είδους. Επειδή γενικά µόνο οι οργανισµοί µε σκληρούς σκελετούς και κελύφη διασώζονται, το µητρώο των απολιθωµάτων δεν αποδίδει τον πραγµατικό, ακόµη µεγαλύτερο αριθµό των ειδών που έχουν εξαφανιστεί κατά τη διάρκεια της ιστορίας της γης. Αυτή η αίσθηση του θαυµασµού απέναντι στην µεγάλη ποικιλία και πολυπλοκότητα της ζωής καλλιεργείται εύκολα στους µαθητές. Αυτοί αυθορµήτως εντυπωσιάζονται από τη φύση. Εν τούτοις, απόπειρες να τους δοθούν εξηγήσεις για αυτή τη ποικιλία, προτού γίνουν ικανοί να χειριστούν τις αφηρηµένες έννοιες ή προτού αισθανθούν την ανάγκη για αυτές τις εξηγήσεις, µπορεί να αποθαρρύνει τη φυσική τους περιέργεια. Πολύ πριν ο αρβίνος παρουσιάσει ένα ολοκληρωµένο πλαίσιο για την ερµηνεία της εξέλιξης και πριν το µικροσκόπιο οδηγήσει τους επιστήµονες στα κύτταρα και η βιοχηµεία στις πρωτεΐνες και το DNA, η γη ήταν υπό σχολαστική εξέταση. Βοτανολόγοι, ζωολόγοι, γεωλόγοι, εξερευνητές, ερασιτέχνες συλλέκτες, ακόµη και τυχοδιώκτες ασχολούνταν µε το να ανακαλύψουν τι βρισκόταν «εκεί έξω». Σε κάθε ήπειρο, οι αυτόχθονες είχαν βαθιά γνώση της χλωρίδας και πανίδας των περιοχών τους. Η επιβίωσή τους εξαρτιόταν από την απόκτηση αυτής της γνώσης και την µεταλαµπάδευσή της από γενιά σε γενιά. Καθώς συσσωρευόταν η γνώση, το ενδιαφέρον για την ταξινόµηση των συστηµάτων µεγάλωνε και αυτά τα συστήµατα έγιναν πολυπλοκότερα, ιδιαίτερα αφού το µικροσκόπιο αποκάλυψε έναν ολόκληρο καινούργιο κόσµο που όφειλε να εξερευνηθεί και να καταγραφεί. Τελικά, επιστήµονες παρήγαγαν και δοκίµασαν τις θεωρίες και τα µοντέλα που χρησιµοποιούνται για να εξηγήσουν τις παρατηρήσεις των ανθρώπων. Κατόρθωσαν να κατανοήσουν το ζωντανό περιβάλλον αρχικά µέσω παρατηρήσεων, µετά µέσω ταξινοµήσεων, τελικώς µέσω θεωριών. Είναι ένα χρήσιµο µοντέλο για τους µαθητές να παρακολουθούν τη σταδιακή απόκτηση γνώσης για το περιβάλλον. Το κεφάλαιο «Ανθρώπινος οργανισµός» επαυξάνει πολλές από αυτές τις ιδέες στο πλαίσιο των ανθρώπινων όντων. Α. Ποικιλία της ζωής Γενικές οµοιότητες και διαφορές µεταξύ των οργανισµών εύκολα παρατηρούνται. Τα περισσότερα παιδιά µε την είσοδό τους στο νηπιαγωγείο έχουν ήδη ενδιαφέρον για τα ζωντανά όντα και είναι ικανά να διακρίνουν τα πιο γνώριµα. Τα παιδιά ξέρουν π.χ. ότι τα ψάρια µοιάζουν µε άλλα ψάρια, οι βάτραχοι µοιάζουν µε βατράχους και ότι τα ψάρια και οι βάτραχοι είναι διαφορετικά ζώα. Στην αρχή, τα παιδιά µπορούν να εστιάζουν σε κάθε χαρακτηριστικό µέγεθος, χρώµα, µέλη, ή φτερά αλλά εν συνεχεία θα πρέπει βαθµιαία να καθοδηγούνται να συνειδητοποιούν, πως για τον σκοπό της κατανόησης των σχέσεων µεταξύ των οργανισµών, µερικά χαρακτηριστικά είναι πιο σηµαντικά από κάποια άλλα. Το έργο του δασκάλου είναι να οδηγήσει τους µαθητές σε µια πιο σύνθετη και εκλεπτυσµένη κατανόηση των χαρακτηριστικών που συνδέουν ή διαφοροποιούν τους οργανισµούς: από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά και τους τρόπους συµπεριφοράς, σε εσωτερικές δοµές και διαδικασίες, µέχρι τη κυτταρική δραστηριότητα και τη µοριακή δοµή. Η εκτίµηση και κατανόηση της ποικιλί-

2 ας της ζωής, δεν είναι αποτέλεσµα ειδικών γνώσεων των µαθητών για διαφορετικά είδη ή συστήµατα ταξινόµησής τους σε κατηγορίες µάλλον (η εκτίµηση και κατανόηση της ποικιλίας της ζωής) είναι απόρροια της ικανότητά τους να βλέπουν στους οργανισµούς τις όµοιες και διαφορετικές µορφές που υπάρχουν στον ζωντανό κόσµο. Μέσω αυτών των µορφών, οι βιολόγοι συσχετίζουν το πλήθος των οργανισµών µε τις θεωρίες της γενετικής, της οικολογίας και της εξέλιξης. Νηπιαγωγείο µέχρι και Β τάξη του ηµοτικού. Όλοι οι µαθητές, ειδικά εκείνοι που ζουν µε τρόπο που περιορίζει τη σχέση τους µε τη φύση, πρέπει να έχουν την ευκαιρία να παρατηρούν ποικιλίες από φυτά και ζώα στην τάξη, στη σχολική αυλή, στη γειτονιά, στο σπίτι, σε πάρκα ή κήπους και στο ζωολογικό κήπο. Η παρατήρηση όµως δεν αρκεί. Οι µαθητές πρέπει να έχουν κίνητρα για τις παρατηρήσεις τους, λόγους που να τους παρακινούν να κάνουν κάτι µε τις πληροφορίες που συλλέγουν. Ένα κίνητρο µπορεί να είναι : να απαντούν σε δικές τους ερωτήσεις για το πώς οι οργανισµοί ζουν ή πώς φροντίζουν τα µικρά τους. Μερικοί µαθητές ίσως απολαµβάνουν να εκθέτουν µε σχέδια, φωτογραφίες ή ακόµη και µε πραγµατικά δείγµατα όλα τα ζωντανά πλάσµατα που βρίσκονται εκεί που ζουν. Το ζήτηµα είναι να ενθαρρύνονται να κάνουν ερωτήσεις για τις οποίες µπορούν να βρουν εύκολα απαντήσεις παρατηρώντας προσεκτικά (ακόµη και µε µεγεθυντικούς φακούς όπου χρειάζεται) φυτά και ζώα και µετά να α- ντιπαραθέτουν (ή να συγκρίνουν) τις παρατηρήσεις και τις απαντήσεις τους. Ο ανθρωποµορφισµός ως χαρακτηριστικό στις περισσότερες ιστορίες ζώων, προκαλεί κάποια ανησυχία. Μια σκέψη είναι να αγνοείται. Οι ιστορίες µερικές φορές δίνουν στα φυτά και στα ζώα γνωρίσµατα που δεν έχουν, αλλά είναι σηµαντικότερο να ενθαρρύνεται το ενδιαφέρον των µαθητών για διάβασµα παρά το να δίνονται αυστηρά «ακριβείς» πληροφορίες µε το διάβασµά τους. Οι µαθητές µπορεί να καθοδηγηθούν ώστε να διακρίνουν τις ιστορίες που περιγράφουν ζώα όπως αυτά πραγµατικά είναι από εκείνες που δεν το κάνουν έτσι. ιαφορές µεταξύ των µαθητών για την ορθότητα της περιγραφής ζώων ή φυτών σε βιβλία, µπορεί να τους παροτρύνει να καταφύγουν σε άλλες αναφορές, ως άλλη πηγή πληροφόρησης που πρέπει οι µαθητές να αρχίσουν να µαθαίνουν να χρησιµοποιούν. Με το τέλος της Β ηµοτικού (grade 2), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Μερικά ζώα ή φυτά µοιάζουν στην εµφάνιση και στη συµπεριφορά, ενώ άλλα διαφέρουν πολύ µεταξύ τους. Γ, και Ε ηµοτικού Οι µαθητές θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να µαθαίνουν για την αυξανόµενη ποικιλία των έµβιων όντων, τόσο των γνώριµων όσο και των εξωτικών, και θα πρέπει να γίνουν ακριβέστεροι στην αναγνώριση οµοιοτήτων και διαφορών τους. Μολονότι, η έµφαση µπορεί ακόµη να δίνεται σε εξωτερικά χαρακτηριστικά, θα πρέπει να περιλαµβάνονται και λεπτοµερέστερες περιγραφές από ότι προηγουµένως (στην προηγούµενη βαθµίδα). Οι µεγεθυντικοί φακοί που εισήχθησαν στη προηγούµενη βαθµίδα, τώρα θα πρέπει να χρησιµοποιούνται στην καθηµερινότητα των µαθητών. Τα µικροσκόπια θα πρέπει να χρησιµοποιούνται βαθµιαία, όχι για να µελετηθεί η δοµή των κυττάρων, αλλά για να αρχίσει να εξερευνάται ο κόσµος των οργανισµών που δεν είναι ορατός µε γυµνό µάτι. Ευτυχώς, υπάρχει µεγάλος αριθµός ταινιών που µπορεί να συµπληρώσει την άµεση παρατήρηση.

3 Καθώς οι µαθητές διαρκώς εξοικειώνονται µε τα χαρακτηριστικά όλο και περισσότερων οργανισµών, θα πρέπει να τους ζητείται να εφευρίσκουν σχέδια τρόπους να τους ταξινοµούν, χωρίς όµως να χρησιµοποιούν το σύστηµα ταξινόµησης του Λινναίου. Τα σχέδια ταξινόµησής τους θα ποικίλουν ανάλογα µε την ανατοµία, τους τρόπους συµπεριφοράς, τα ενδιαιτήµατα και άλλα γνωρίσµατα. Ο σκοπός είναι να ενεργοποιείται η σκέψη των µαθητών προς την συνειδητοποίηση ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι να ταξινοµούνται οι οργανισµοί, αλλά η αποτελεσµατικότητα της ταξινό- µησης εξαρτάται από τη χρηστικότητά της. Ένα σχέδιο είναι χρήσιµο, εάν συνεισφέρει είτε στη λήψη αποφάσεων για κάποιο θέµα είτε αν βοηθά στη βαθύτερη κατανόηση της συγγένειας των οργανισµών. Τα σχέδια ταξινόµησης βέβαια θα ποικίλλουν και µε τη χρήση άλλων κριτηρίων (κατοικίδια / µη κατοικίδια, φαγώσιµα / µη φαγώσιµα κ.α.). Με το τέλος της Ε ηµοτικού(grade 5), οι µαθητές θα πρέπει να ξέρουν ότι: Η µεγάλη ποικιλία ειδών των ζωντανών οργανισµών µπορεί να ταξινοµηθεί µε πολλούς τρόπους σε διακριτές οµάδες, χρησιµοποιώντας διάφορα γνωρίσµατα για να αποφασίζουν ποια πλάσµατα ανήκουν σε κάθε οµάδα Υπάρχουν εκατοµµύρια είδη οργανισµών που κατοικούν στη γη µερικά πολύ παρόµοια µεταξύ τους, µερικά πολύ διαφορετικά. Στ ηµοτικού, Α και Β Γυµνασίου Η επιστήµη στις µεσαίες βαθµίδες πρέπει να παρέχει στους µαθητές ευκαιρίες, να εµπλουτίζουν την αυξανόµενη γνώση τους για την ποικιλία της ζωής στον πλανήτη και να αρχίζουν να συνδέουν αυτή τη γνώση, µε ότι µαθαίνουν στη γεωγραφία. Που σηµαίνει ότι όποτε οι µαθητές µελετούν µια συγκεκριµένη γεωγραφική περιοχή στον κόσµο, θα πρέπει να µαθαίνουν για τα φυτά και τα ζώα που βρίσκονται εκεί και πώς µοιάζουν ή δεν µοιάζουν µε εκείνα που βρίσκονται σε άλλη περιοχή. Το να «ανακαλύπτεις» απλά τροφικά πλέγµατα σε διάφορα περιβάλλοντα, µπορεί να συµβάλλει στην καλύτερη κατανόηση της εξάρτησης των οργανισµών (συµπεριλαµβανοµένων και των ανθρώπων) από το περιβάλλον τους. Οι µαθητές πρέπει να αρχίσουν να εστιάζουν την προσοχή τους από την εξωτερική ανατοµία σε εσωτερικές δοµές και λειτουργίες. Αναπτυξιακά πρότυπα µπορεί να συµβάλλουν επιπροσθέτως στην αποσαφήνιση οµοιοτήτων και διαφορών µεταξύ των οργανισµών. Επίσης, πρέπει να µεταβαίνουν από τα δικά τους επινοηµένα συστήµατα ταξινόµησης σε εκείνα που χρησιµοποιεί η σύγχρονη βιολογία. Αυτό δεν γίνεται (µόνο) για να διδαχθούν το καθιερωµένο σύστηµα, αλλά για να τους «αποκαλυφθούν» τα τυπικά γνωρίσµατα κριτήρια που χρησιµοποιούν οι βιολόγοι στην ταξινόµηση οργανισµών και την αιτιολογία επιλογής τους. Τα συστήµατα ταξινόµησης δεν είναι µέρος της φύσης. Είναι «συστήµατα οργάνωσης», κατασκευασµένα από βιολόγους, για να περιγράφουν την τεράστια ποικιλία των οργανισµών, να προτείνουν σχέσεις µεταξύ των έµβιων όντων και να δηµιουργούν ερευνητικά ερωτήµατα. Μια άσκηση που θα µπορούσε να διεγείρει το ενδιαφέρον των µαθητών είναι να προσπαθούν να διακρίνουν διαφορές ανάµεσα σε γνώριµους οργανισµούς που µοιάζουν βάσει πολλών κριτηρίων π.χ. ανάµεσα σε γάτες και µικρούς σκύλους. Με το τέλος της Β Γυµνασίου(grade 8), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Από τις πιο σηµαντικές γενικές διακρίσεις ανάµεσα στους οργανισµούς είναι αυτές που υπάρχουν µεταξύ φυτών, που χρησιµοποιούν ηλιακό φως για να συνθέσουν τα απαραίτητα για τη ζωή τους και ζώων, που καταναλώνουν πλούσιες ενεργειακά

4 τροφές. Μερικά είδη οργανισµών, πολλά από αυτά µικροσκοπικά, δεν µπορούν να ταξινοµηθούν ούτε στα φυτά, ούτε και στα ζώα. Ζώα και φυτά διαθέτουν µεγάλη ποικιλία σωµατοµορφών και εσωτερικών δοµών που συµβάλλουν στο να µπορούν να φτιάχνουν ή να βρίσκουν τροφή και να αναπαράγονται. Οµοιότητες ανάµεσα σε οργανισµούς εντοπίζονται σε εσωτερικά ανατοµικά γνωρίσµατα, που συχνά µπορούν να χρησιµοποιούνται για να διαπιστώνεται ο βαθµός συγγενείας ανάµεσα σε οργανισµούς. Στην ταξινόµηση των οργανισµών, οι επιστήµονες λαµβάνουν υπόψη τους λεπτοµέρειες και των εσωτερικών και των εξωτερικών δοµών. Παραδοσιακά ένα είδος έχει ορισθεί ως όλοι οι οργανισµοί που µπορούν να ζευγαρώνουν µεταξύ τους, και να παράγουν γόνιµους απογόνους. Όλοι οι οργανισµοί, συµπεριλαµβανοµένου και του ανθρώπινου είδους, εξαρτώνται από δύο διασυνδεδεµένα παγκόσµια τροφικά δίκτυα στα οποία παράλληλα και συµµετέχουν. Το ένα περιλαµβάνει µικροσκοπικά ωκεάνια φυτά (το φυτοπλαγκτόν), τα ζώα που τρέφονται µε αυτά, και τα ζώα που τρέφονται µε αυτά τα ζώα. Το άλλο δίκτυο περιλαµβάνει χερσαία φυτά, τα ζώα που τρέφονται από αυτά κ.ο.κ. Οι κύκλοι συνεχίζονται επ αόριστον, διότι οι οργανισµοί αποσυντίθενται µετά το θάνατό τους επιστρέφοντας ανόργανα υλικά στο περιβάλλον. Γ Γυµνασίου και Λυκειακή βαθµίδα ύο σκοποί κυριαρχούν σε αυτό το επίπεδο. Ο ένας είναι να προάγεται η κατανόηση του µαθητή ως προς το γιατί (για ποιο λόγο) η ποικιλία εντός τους είδους και ανάµεσα στα διαφορετικά είδη είναι σηµαντική. Ο άλλος είναι να µετακυλίεται η µελέτη της ποικιλίας και της οµοιότητας, στο µοριακό επίπεδο. Οι µαθητές µπορούν να µαθαίνουν ότι: είναι δυνατόν να συνάγεται η συγγένεια µεταξύ των οργανισµών από συσχετισµούς DNA ή πρωτεϊνών. Η διερεύνηση της συζήτησης για τα αποτυπώµατα DNA (DNA finger printing) µπορεί να παρέχει έναν ενδιαφέροντα τρόπο προσέγγισης στο ερώτηµα της φύσης και εγκυρότητας των µοριακών ενδείξεων. Με το τέλος της Λυκειακής εκπαίδευσης, οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Η ποικιλία των οργανισµών ενός είδους αυξάνει την πιθανότητα να επιζήσουν µερικά τουλάχιστον µέλη του είδους σε περίπτωση µεταβολής των περιβαλλοντικών συνθηκών. Η µεγάλη ποικιλία ειδών αυξάνει την πιθανότητα να επιζήσουν µερικά τουλάχιστον έµβια όντα σε µεγάλες περιβαλλοντικές αλλαγές. Ο βαθµός της συγγένειας µεταξύ οργανισµών ή ειδών µπορεί να εκτιµηθεί από την οµοιότητα των αλληλουχιών του DNA τους, και συχνά ταιριάζει στενά µε την ταξινόµησή τους που βασίζεται σε ανατοµικές οµοιότητες. Παρόµοια πρότυπα ανάπτυξης και εσωτερικής ανατοµίας δείχνουν συγγένεια µεταξύ οργανισµών. Τα πιο σύνθετα µόρια των ζωντανών οργανισµών δηµιουργούνται από µικρότερα µόρια. Τα διάφορα είδη των µικρών µορίων είναι σχεδόν τα ίδια σε όλες τις µορφές ζωής, αλλά οι ειδικές αλληλουχίες των συστατικών που συγκροτούν τα πιο σύνθετα µόρια είναι χαρακτηριστικά ενός δεδοµένου είδους. Ένα ταξινοµητικό σύστηµα είναι ένα πλαίσιο που δηµιουργήθηκε από επιστήµονες για την περιγραφή της τεράστιας ποικιλίας των οργανισµών, υποδεικνύοντας τον βαθµό συγγένειας µεταξύ των οργανισµών και διατυπώνοντας ερευνητικά ερωτήµατα.

5 Β. Κληρονοµικότητα Η µελέτη της κληρονοµικότητας µέσω της παρατήρησης οφείλει να είναι η πρώτη προσέγγιση. Οι εξηγήσεις θα πρέπει να έπονται. Οι µαθητές συνηθίζουν να παρατηρούν την εξωτερική τους εµφάνιση. Όµως είναι σηµαντικό να είναι κανείς προσεκτικός, όταν οι µαθητές συγκρίνουν τη σωµατική τους εµφάνιση µε αυτή, των αµφιθαλών αδελφών τους, των γονέων τους και των παππούδων τους. Πρέπει να χειρίζεται κανείς το θέµα µε µεγάλη λεπτότητα, έτσι που να µη δηµιουργείται κλίµα αµηχανίας. Άµεσες παρατηρήσεις σε γενεαλογικές οµοιότητες και διαφορές, τουλάχιστον σε µερικά φυτά και ζώα, είναι ουσιώδεις. Η µάθηση της γενετικής εξήγησης για το πώς τα γνωρίσµατα κληροδοτούνται από τη µια γενιά στην επόµενη µπορεί να αρχίσει από την πρώτη τάξη του Γυµνάσιου και να συνεχιστεί στο λύκειο (high school). Ο ρόλος του DNA θα µπορέσει να αποκαλυφθεί, µόνο όταν οι µαθητές είναι σε θέση να κατανοήσουν τα «περί µορίων». Οι µαθητές θα δείξουν ενδιαφέρον για την αλληλεπίδραση κληρονοµικότητας και περιβάλλοντος στον προσδιορισµό και την ερµηνεία της «συµπεριφοράς» φυτών και ζώων. Η µελέτη συγκεκριµένων περιπτώσεων µπορεί να τους βοηθήσει να αντιληφθούν τις περίπλοκες αλληλεπιδράσεις γενετικής και περιβάλλοντος. Νηπιαγωγείο µέχρι και Β τάξη του ηµοτικού Οι δάσκαλοι πρέπει να καθοδηγούν τους µαθητές να παρατηρούν και να συγκρίνουν τους απόγονους γνώριµων ζώων τόσο µεταξύ τους όσο και µε τους γονείς τους. Τα νήπια γνωρίζουν ότι τα ζώα αναπαράγουν το είδος τους (τα κουνέλια έχουν κουνέλια αλλά συνήθως µπορείς να διακρίνεις ένα µωρό κουνέλι από ένα άλλο / γάτες έχουν γατάκια που έχουν διαφορετικά «σηµάδια» στο τρίχωµά τους αλλά οι γάτες δεν έ- χουν ποτέ κουταβάκια) κ.ο.κ. Η ιδέα µπορεί να ενισχυθεί µε πληθώρα παραδειγµάτων από φυτά και ζώα, που µπορούν να χρησιµοποιήσουν τα παιδιά. Με το τέλος της Β ηµοτικού (grade 2), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Υπάρχει ποικιλοµορφία στα άτοµα ενός είδους µέσα σε ένα πληθυσµό. Οι απόγονοι είναι πολύ, αλλά όχι ακριβώς όµοιοι µε τους γονείς τους και µεταξύ τους. Γ, και Ε ηµοτικού Οι µαθητές θα πρέπει να µεταβούν από την απλή περιγραφή των ατόµων (π.χ. έχει γαλάζια µάτια) στην ονοµασία των γνωρισµάτων και στην ταξινόµηση των ατόµων µε κριτήριο αυτά τα γνωρίσµατα (π.χ. χρώµα µατιών: γαλάζιο). Οι µαθητές µπορεί να ενθαρρύνονται να φτιάχνουν λίστες µε γνωρίσµατα ζώων και φυτών που κληρονοµούνται από τους γονείς τους, γνωρίσµατα που δεν κληρονοµούνται και γνωρίσµατα για τα οποία οι µαθητές δεν γνωρίζουν τι (από τα δύο) συµβαίνει. Αυτή είναι επίσης η ηλικιακή περίοδος για να αρχίσει να οικοδοµείται η έννοια του πληθυσµού, τα µέλη του οποίου µοιάζουν µε πολλούς τρόπους ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζουν ποικιλοµορφία. Με το τέλος της Ε ηµοτικού (grade 5), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Κάποιες οµοιότητες µεταξύ απογόνων (παιδιών) και γονέων κληρονοµούνται. Άλλες οµοιότητες, µαθαίνονται.

6 Για απογόνους που µοιάζουν στους γονείς τους, πρέπει να υπάρχει κάποιος αξιόπιστος µηχανισµός για να µεταφέρεται η πληροφορία από τη µια γενιά στην άλλη. Στ ηµοτικού, Α και Β Γυµνασίου Τώρα είναι η ώρα να αρχίσει η µελέτη των γενετικών γνωρισµάτων τι είδους απόγονοι προκύπτουν από γονείς. Αυτό το θέµα µπορεί να αντιµετωπισθεί ως µια φυσική συνέπεια της µελέτης της ανθρώπινης αναπαραγωγής. Οι µαθητές θα πρέπει να εξετάζουν παραδείγµατα γενεαλογιών στις οποίες η αναπαραγωγή χρησιµοποιήθηκε για να αυξήσει ή να εξαφανίσει κάποια γνωρίσµατα των οργανισµών. Με το τέλος της Β Γυµνασίου(grade 8), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Σε µερικά είδη οργανισµών, όλα τα γονίδια προέρχονται από ένα µόνο γονέα Σε οργανισµούς που έχουν δύο φύλα, τυπικά τα µισά, από τα γονίδια, προέρχονται από κάθε γονέα. Στη σεξουαλική αναπαραγωγή, ένα εξειδικευµένο κύτταρο από ένα θηλυκό άτοµο (ωάριο) ενώνεται µ ένα εξειδικευµένο κύτταρο από ένα αρσενικό. Το γονιµοποιηµένο ωάριο, το οποίο µεταφέρει γενετικό υλικό από κάθε έναν γονέα, πολλαπλασιάζεται προκειµένου να σχηµατίσει έναν ολοκληρωµένο οργανισµό. Η ίδια γενετική πληροφορία αντιγράφεται σε κάθε κύτταρο. Νέες ποικιλίες από καλλιεργηµένα φυτά και οικόσιτα ζώα έχουν προέλθει από επιλεγµένη εκτροφή (επιλεγµένες διασταυρώσεις) για συγκεκριµένα χαρακτηριστικά. Γ Γυµνασίου και Λυκειακή βαθµίδα Το DNA εξασφαλίζει τη συνέχεια των γνωρισµάτων από µια γενιά στην επόµενη αλλά και την ποικιλότητα, που µπορεί εν καιρώ να οδηγήσει σε αλλαγές εντός του είδους αλλά και σε εξ ολοκλήρου νέα είδη. Η κατανόηση του DNA καθιστά δυνατή την εξήγηση φαινοµένων όπως οι οµοιότητες και διαφορές µεταξύ γονέων και απογόνων, οι κληρονοµικές ασθένειες και η δηµιουργία νέων ειδών. Αυτή η κατανόηση καθιστά επίσης δυνατό το χειρισµό των γονιδίων από τους επιστήµονες και µε αυτόν τον τρόπο τη δηµιουργία νέων συνδυασµών γνωρισµάτων και νέες ποικιλίες οργανισµών. Με το τέλος της Λυκειακής εκπαίδευσης (grade 12), οι µαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν ότι: Μερικοί νέοι συνδυασµοί γονιδίων µπορεί να κάνουν µικρή διαφορά, µερικοί µπορούν να παράγουν οργανισµούς µε νέες και ίσως καλύτερες ικανότητες, και µερικοί µπορούν να είναι επιβλαβείς. Η κατανοµή και ο επανασυνδυασµός των γονιδίων κατά τη σεξουαλική (αµφιγονική) αναπαραγωγή οδηγούν σε µια µεγάλη ποικιλία πιθανών συνδυασµών γονιδίων στους απογόνους, µεταξύ δύο οποιονδήποτε γονέων. Οι πληροφορίες που περνούν από τους γονείς στους απογόνους είναι κωδικοποιηµένες σε µόρια DNA, µακριές αλυσίδες που συνδέουν απλώς τέσσερα είδη µικρότερων µορίων, των οποίων η ακριβής αλληλουχία, κωδικοποιεί γενετικές πληροφορίες. Τα γονίδια είναι τµήµατα των µορίων DNA. Η προσθήκη, η διαγραφή, ή η αντικατάσταση τµηµάτων των µορίων του DNA µπορεί να αλλάξουν τα γονίδια. Ένα αλλαγµένο γονίδιο µπορεί να µεταφερθεί προς κάθε κύτταρο που προκύπτει από αυτό. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσµατα που θα προκύψουν, µπορούν να βοηθήσουν, να βλά-

7 ψουν ή να έχουν ελάχιστη ή καµία επίδραση στην επιβίωση του απογόνου σε ένα συγκεκριµένο περιβάλλον. Οι µεταλλάξεις γονιδίων µπορούν να προκληθούν από αιτίες όπως η ακτινοβολία και οι χηµικές ουσίες. Όταν εµφανίζονται στα γεννητικά κύτταρα, µπορούν να µεταφερθούν στους απογόνους. Εάν εµφανίζονται στα σωµατικά κύτταρα, µπορούν να µεταφερθούν µόνο στα κύτταρα που προκύπτουν από αυτά. Οι αλλαγές που συµβαίνουν σε έναν οργανισµό κατά τη διάρκεια της ζωής του, µπορεί να µεταφερθούν στους απογόνους του, µόνο εάν αλλάξουν τα γονίδια στα γεννητικά κύτταρα. Τα κύτταρα ενός οργανισµού µπορεί να είναι πολύ διαφορετικά µεταξύ τους, α- κόµα κι αν όλα προέρχονται από ένα µόνο κύτταρο και έχουν έτσι ουσιαστικά τις ίδιες γενετικές πληροφορίες. Στους διαφορετικούς τύπους των κυττάρων ενός οργανισµού, χρησιµοποιούνται διαφορετικά τµήµατα των γενετικών πληροφοριών, τα οποία καθορίζονται από το κυτταρικό περιβάλλον και την προηγούµενη ιστορία. Τα κληρονοµήσιµα χαρακτηριστικά µπορεί να περιλαµβάνουν λεπτοµέρειες βιοχηµείας και ανατοµικά γνωρίσµατα που τελικά δηµιουργούνται (παράγονται) κατά την ανάπτυξη του οργανισµού. Με βιοχηµικά ή ανατοµικά µέσα, κληρονοµήσιµα χαρακτηριστικά µπορούν επίσης να επηρεάσουν την συµπεριφορά. Γ. Κύτταρα Οι µαθητές µπορούν να µάθουν αρκετά για τους οργανισµούς πριν χρειαστεί να εµβαθύνουν στο ότι όλες οι λειτουργίες µέσα στους οργανισµούς επιτελούνται από κύτταρα και ότι οι οργανισµοί είναι κυρίως κύτταρα. Η γνώριµη περιγραφή και απεικόνιση κυττάρων του αίµατος, µερικές φορές οδηγεί τους µαθητές στην αντίληψη ότι οι οργανισµοί περιέχουν κύτταρα, αντί (προς την αντίληψη) ότι οι οργανισµοί είναι κυρίως φτιαγµένοι από κύτταρα. Το να φαντάζονται τον µεγάλο αριθµό των κυττάρων είναι επίσης ένα πρόβληµα για νέους µαθητές. Γνωστοί µας οργανισµοί συντίθενται από ένα τρισεκατοµµύριο κύτταρα περίπου, αλλά αυτός ο αριθµός δεν σηµαίνει πολλά πράγµατα για µαθητές του γυµνασίου. Ένα εκατοµµύριο εκατοµµύρια µπορεί να έχει καλύτερη τύχη στην πρόκληση εντύπωσης. Μαθητές µπορεί να έχουν µεγαλύτερη δυσκολία µε την ιδέα ότι κύτταρα είναι οι βασικές µονάδες στις οποίες παρατηρούνται οι διαδικασίες της ζωής. Ούτε η εξοικείωση µε λειτουργίες οργανισµών κανονικού µεγέθους, ούτε η παρατήρηση µονοκύτταρων οργανισµών, θα αποκαλύψει πολλά για την χηµική δραστηριότητα που συµβαίνει µέσα σε κάθε κύτταρο. Για τους περισσότερους µαθητές η εξήγηση πρέπει να µείνει απλή. Ο τρόπος να προσεγγίζεις την ιδέα των λειτουργικών µικροσκοπικών µονάδων είναι να αρχίσεις µε τις ανάγκες των «µακροσκοπικών» οργανισµών. Η µεταβίβαση πληροφορίας και ο ενεργειακός µετασχηµατισµός είναι λειτουργίες όλων σχεδόν των κυττάρων. Οι µοριακές ερµηνείες αυτών των διαδικασιών θα πρέπει παρουσιασθούν αργότερα όταν οι µαθητές θα έχουν παρατηρήσει τους ενεργειακούς µετασχηµατισµούς σε ποικιλία σωµατικών συστηµάτων κι έχουν εξετάσει πιο γενικά τις απαιτήσεις ανάγκες για τη µεταβίβαση πληροφορίας. Μεταβίβαση πληροφορίας µπορεί να σηµαίνει επικοινωνία ανάµεσα στα κύτταρα ενός ιστού, ανάµεσα στα κύτταρα ενός οργανισµού, ή κληροδότηση κωδικοποιηµένων γενετικών πληροφοριών από ένα κύτταρο στα θυγατρικά του.

8 Νηπιαγωγείο µέχρι και Β τάξη του ηµοτικού Έµφαση πρέπει να δοθεί στην εξέταση ποικιλίας από γνώριµα ζώα και φυτά, λαµβάνοντας υπόψη υλικά και διαδικασίες, που όλοι χρειάζονται για να παραµείνουν ζωντανοί, όπως τροφή και αποβολή αχρήστων ουσιών. Οι µαθητές πρέπει να χρησιµοποιούν µεγεθυντικούς φακούς ώστε ότι παρατηρούν να φαίνεται 3 10 φορές µεγαλύτερο και µε περισσότερες λεπτοµέρειες, ενώ θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αναρωτιούνται τι θα µπορούσαν να δουν µε ισχυρότερους (που προσφέρουν µεγαλύτερες µεγεθύνσεις) φακούς. Με το τέλος της Β ηµοτικού (grade 2), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Μεγεθυντικοί φακοί βοηθούν τους ανθρώπους να παρατηρούν υλικά και οργανισµούς που δεν θα µπορούσαν να δουν χωρίς αυτούς Τα περισσότερα έµβια όντα χρειάζονται νερό, τροφή κι αέρα. Γ, και Ε ηµοτικού Οι προηγούµενες εµπειρίες των µαθητών πρέπει να διευρυνθούν ώστε να περιλαµβάνουν την παρατήρηση µικροσκοπικών οργανισµών. Έτσι η ισχύς της κλίµακας µεγέθυνσης πρέπει να αυξηθεί σε φορές (ανατοµές ή µικρή µεγέθυνση σε µικροσκόπιο). Η µικροσκοπική παρατήρηση των µικροοργανισµών είναι πάντοτε διαφωτιστική, αλλά µερικά φαινόµενα είναι τόσο σπάνια που είναι αναγκαία η χρήση προκατασκευασµένων υλικών. Οι µαθητές µπορούν να παρατηρούν επίσης οπτικοακουστικό υλικό µε ζωντανά κύτταρα που αυξάνονται και διαιρούνται, προσλαµβάνουν ουσίες και αλλάζουν κατευθύνσεις κίνησης. Μερικοί µαθητές µπορεί να ισχυρίζονται ότι επειδή αυτά τα µικροσκοπικά κύτταρα είναι ζωντανά, έχουν πιθανώς τις ίδιες ανάγκες µε άλλους µεγαλύτερους οργανισµούς. Αυτό µπορεί να προκαλέσει συζητήσεις για το πώς µονοκύτταροι οργανισµοί ικανοποιούν την ανάγκη τους για τροφή, νερό και αέρα. Με το τέλος της Ε ηµοτικού(grade 5), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Μερικά έµβια όντα αποτελούνται από ένα µόνο κύτταρο. Όπως οι γνώριµοι οργανισµοί έτσι και αυτά χρειάζονται τροφή, νερό και αέρα µηχανισµό ν αποβάλλουν άχρηστα υλικά και περιβάλλον για να ζήσουν. Τα µικροσκόπια παρέχουν τη δυνατότητα να διαπιστώσουν οι µαθητές πως τα έµβια όντα αποτελούνται κυρίως από κύτταρα. Μερικοί οργανισµοί αποτελούνται από οµάδες όµοιων κυττάρων που επωφελούνται από τη συνεργασία. Τα κύτταρα µερικών οργανισµών ποικίλουν σε εµφάνιση και εµπλέκονται σε πολλούς και διαφορετικούς ρόλους στον οργανισµό. Στ ηµοτικού, Α και Β Γυµνασίου Μόλις αποκτήσουν κάποια «αίσθηση µεγέθυνσης», οι µαθητές µπορούν να χρησιµοποιούν µικροφωτογραφίες για να επεκτείνουν τις παρατηρήσεις τους σε κύτταρα, επικεντρώνοντας βαθµιαία σε εκείνα τα κύτταρα που συνθέτουν εσωτερικές σωµατικές δοµές. Το κύριο ενδιαφέρον των νεαρών µαθητών σε αυτό το γνωστικό επίπεδο είναι το ανθρώπινο σώµα: µπορούν µε αφετηρία πολλά διαφορετικά είδη κυττάρων του σώµατος νευρικά, µυϊκά, οστικά, δέρµατος να καταλήγουν στη µελέτη κυττάρων άλλων ζώων και φυτών.

9 Αυτή η δραστηριότητα µπορεί να διδάξει τους µαθητές ότι τα κύτταρα είναι οι θεµελιώδεις οικοδοµικοί λίθοι και λειτουργικές µονάδες των σωµάτων τους, όπως επίσης και των άλλων έµβιων όντων. Μόλις οι µαθητές διαπιστώσουν πως οι ιστοί σε άλλα ζώα δείχνουν περίπου όµοιοι µε τους ανθρώπινους ιστούς, δύο σηµαντικοί ισχυρισµοί θα ενδυναµωθούν: α. η πανταχού παρουσία των κυττάρων µέσα στους οργανισµούς και β. η ενότητα της φύσης. Με το τέλος της Β Γυµνασίου (grade 8), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Όλα τα έµβια όντα αποτελούνται από κύτταρα, από ένα µέχρι πολλά εκατοµµύρια, των οποίων οι λεπτοµέρειες είναι συνήθως ορατές µόνο µέσω µικροσκοπίου. ιαφορετικοί σωµατικοί ιστοί ή όργανα αποτελούνται από διαφορετικά είδη κυττάρων. Τα κύτταρα σε παρόµοιους ιστούς και όργανα άλλων ζώων είναι παρόµοια µε αυτά του ανθρώπου, αλλά διαφέρουν από φυτικά κύτταρα. Τα κύτταρα διαιρούνται κατ επανάληψη για να παράγουν κι άλλα κύτταρα, για ανάπτυξη και συντήρηση. Ποικίλα όργανα και ιστοί λειτουργούν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των κυττάρων σε τροφή, αέρα, ή αποβολή αχρήστων ουσιών. Μέσα στα κύτταρα διεκπεραιώνονται πολλές από τις βασικές λειτουργίες των οργανισµών όπως η παραγωγή ενέργειας από την τροφή και η αποβολή των αχρήστων ουσιών. Ο µηχανισµός µε τον οποίο λειτουργούν τα κύτταρα είναι παρόµοιος σε όλους τους ζωντανούς οργανισµούς. Περίπου τα δύο τρίτα του βάρους των κυττάρων αποδίδεται στο νερό, το οποίο είναι υπεύθυνο για πολλές από τις ιδιότητές τους. Γ Γυµνασίου και Λυκειακή βαθµίδα Το κάθε κύτταρο µπορεί να θεωρηθεί το ίδιο ως ένα σύστηµα και ως ένα µέρος µεγαλύτερων συστηµάτων, µερικές φορές ως µέρος ενός πολυκύτταρου οργανισµού, πάντοτε ως µέρος ενός οικοσυστήµατος. Η κυτταρική µεµβράνη χρησιµεύει ως όριο µεταξύ του κυττάρου και του περιβάλλοντός του, ενώ το κύτταρο περιέχει στο εσωτερικό του για δική του χρήση τις πρωτεΐνες που φτιάχνει, τον εξοπλισµό για να τις φτιάχνει και αποθέµατα καύσιµου. Οι µαθητές πρέπει να καλούνται να µελετούν την ποικιλία των λειτουργιών που επιτελούν τα κύτταρα στον οργανισµό και πώς τα αναγκαία υλικά και πληροφορίες κινούνται προς και από τα κύτταρα. Μπορεί να βοηθήσει τους µαθητές να καταλάβουν την αλληλεξάρτηση των κυττάρων, εάν θεωρούν τον οργανισµό ως µια κοινότητα κυττάρων, καθένα από τα οποία έχει κάποια κοινά έργα και κάποιες ιδιαίτερες εργασίες. Η ιδέα ότι τα µόρια της πρωτεΐνης που συντίθενται από τα κύτταρα διευθύνουν το έργο που διεξάγεται µέσα και έξω από τα κύτταρα σε ένα οργανισµό, µπορεί να γίνει αντιληπτή χωρίς να µπει κανείς σε βιοχηµικές λεπτοµέρειες. Είναι αρκετό για τους µαθητές να µάθουν ότι τα µόρια που εµπλέκονται είναι διαφορετικές διαµορφώσεις σχετικά λίγων ειδών αµινοξέων και ότι τα διάφορα σχήµατα των µορίων επηρεάζουν ότι κάνουν. Οι µαθητές θα πρέπει να αποκτήσουν µια γενική εικόνα των λειτουργιών του κυττάρου και να γνωρίζουν ότι το κύτταρο έχει εξειδικευµένα µέρη που εκτελούν αυτές τις λειτουργίες. Αυτό µπορεί να πραγµατοποιηθεί χωρίς πολλούς τεχνικούς όρους. Η έµφαση στην ορολογία µπορεί εµποδίσει την κατανόηση και να αφαιρέσει την ευχαρίστηση από την επιστήµη. Η συζήτηση του τι χρειάζεται να γίνεται στο κύτταρο είναι πολύ περισσότερο σηµαντική από την αναγνώριση ή ονοµασία των περιοχών του κυττάρου (που κάνουν ότι χρειάζεται). Π.χ. οι µαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν ότι

10 τα κύτταρα έχουν ορισµένα µέρη που οξειδώνουν σάκχαρα και απελευθερώνουν ε- νέργεια και µέρη να «συρράπτουν» αλυσίδες πρωτεϊνών µαζί σύµφωνα µε οδηγίες. αλλά δεν χρειάζεται να θυµούνται ότι ένα µέρος λέγεται µιτοχόνδριο και το άλλο ριβόσωµα ή ποιο είναι ποιο. Με το τέλος της Λυκειακής εκπαίδευσης (grade 12), οι µαθητές πρέπει να ξέρουν ότι: Κάθε κύτταρο περιβάλλεται από µια µεµβράνη που ελέγχει ότι µπορεί να εισέρχεται και βγαίνει από το κύτταρο. Σε όλα εκτός από τα αρκετά πρωτόγονα κύτταρα, ένα σύνθετο δίκτυο από πρωτεΐνες παρέχει οργάνωση και σχήµα και, στα κύτταρα των ζώων, κίνηση. Μέσα στα κύτταρα υπάρχουν εξειδικευµένα µέρη για τη µεταφορά υλικών, τη δέσµευση και απελευθέρωση ενέργειας, την σύνθεση πρωτεϊνών, την αποβολή των ά- χρηστών, µεταφορά πληροφορίας και ακόµη κίνηση. Επιπροσθέτως στις βασικές κυτταρικές λειτουργίες κοινές σε όλα τα κύτταρα, τα περισσότερα κύτταρα στους πολυκύτταρους οργανισµούς εκτελούν µερικές ειδικές λειτουργίες, που άλλα κύτταρα δεν εκτελούν. Το έργο του κυττάρου διεκπεραιώνεται από τους πολλούς διαφορετικούς τύπους µορίων που συναθροίζει, κυρίως πρωτεΐνες. Τα πρωτεϊνικά µόρια είναι µακριές, συνήθως αναδιπλωµένες αλυσίδες φτιαγµένες από 20 διαφορετικά είδη µορίων αµινοξέων. Η λειτουργία κάθε µορίου πρωτεΐνης εξαρτάται από την ειδική αλληλουχία των αµινοξέων και το σχήµα του. Το σχήµα της αλυσίδας είναι µια συνέπεια έλξεων ανάµεσα σε µέρη της. Οι γενετικές πληροφορίες που κωδικοποιούνται σε µόρια DNA παρέχουν οδηγίες για τη σύνθεση πρωτεϊνικών µορίων. Οι γενετικές πληροφορίες που κωδικοποιούνται σε µόρια DNA είναι ουσιαστικά οι ίδιες για όλες τις µορφές ζωής. Πριν διαιρεθεί ένα κύτταρο, οι οδηγίες διπλασιάζονται έτσι ώστε κάθε ένα από τα δύο νέα κύτταρα να παίρνει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για να «συνεχίζει». Σύνθετες αλληλεπιδράσεις ανάµεσα σε διαφορετικά είδη µορίων µέσα στο κύτταρο προκαλούν διαφορετικούς κύκλους δραστηριοτήτων, όπως είναι η ανάπτυξη και η διαίρεση. Η κυτταρική συµπεριφορά µπορεί επίσης να επηρεάζεται από µόρια από άλλα µέρη του οργανισµού ή ακόµη άλλους οργανισµούς. Γονιδιακή µετάλλαξη σε ένα κύτταρο µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα ανεξέλεγκτη διαίρεση που ονοµάζεται καρκίνος. Έκθεση των κυττάρων σε ορισµένα χηµικά και ακτινοβολία αυξάνει τις µεταλλάξεις και έτσι την πιθανότητα καρκίνου. Τα περισσότερα κύτταρα λειτουργούν καλύτερα σε µια στενή περιοχή θερµοκρασίας και οξύτητας. Σε πολύ χαµηλές θερµοκρασίες, οι ρυθµοί αντίδρασης είναι πολύ χαµηλοί. Οι υψηλές θερµοκρασίες και/ή ακραία οξύτητα µπορούν να αλλάξουν αµετάκλητα την δοµή των περισσότερων πρωτεϊνικών µορίων. Ακόµη και µικρές αλλαγές στην οξύτητα µπορούν να µεταβάλλουν τη δοµή των περισσότερων πρωτεϊνικών µορίων και πώς αυτά αλληλεπιδρούν. Ένα ζωντανό κύτταρο αποτελείται από ένα µικρό αριθµό χηµικών στοιχείων κυρίως άνθρακα, υδρογόνο, άζωτο, οξυγόνο, φώσφορο και θείο. Τα άτοµα του άνθρακα µπορούν εύκολα να κάνουν δεσµούς µε αρκετά άλλα άτοµα άνθρακα σε αλυσίδες και δακτυλίους για να σχηµατίζουν µεγάλα και σύνθετα µόρια.. Αλληλεξάρτηση της ζωής

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2 Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας Κεφάλαιο 2.2 Ο ρόλος της ενέργειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.2 Τροφικές σχέσεις και ροή ενέργειας Τροφικές Σχέσεις και Ροή Ενέργειας Κάθε οργανωμένο σύστημα,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14

ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ 2013-14 ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Μπορεί να λειτουργήσει ένα οικοσύστημα α) με παραγωγούς και καταναλωτές; β) με παραγωγούς και αποικοδομητές; γ)με καταναλωτές και αποικοδομητές; Η διατήρηση των οικοσυστημάτων προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Ανάλυση θεωρίας

3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Ανάλυση θεωρίας Κεφάλαιο Εξέλιξη 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανάλυση θεωρίας Πολλές από τις επιστημονικές απόψεις που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί δεν γίνονται εύκολα αποδεκτές, διότι αντιβαίνουν την αντίληψη που οι άνθρωποι διαμορφώνουν

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισμών... 3,4 1.2 Κύτταρο: Η μονάδα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας Τί είναι ένα Οικοσύστημα; Ένα οικοσύστημα είναι μια αυτο-συντηρούμενη και αυτορυθμιζόμενη κοινότητα ζώντων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ÈÅÌÅËÉÏ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ÈÅÌÅËÉÏ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα του το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Ποιο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2002 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα του το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας ΘΕΜΑ 1 ο Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 02/06/2017

ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 02/06/2017 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΒΑΘ: / 40 ΟΛΟΓΡ: ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΥΠΟΓΡ: ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 02/06/2017 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ ( ΒΙΟΛΟΓΙΑ ) ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ. Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η έννοια του οικοσυστήματος αποτελεί θεμελιώδη έννοια για την Οικολογία Οικολογία Οικολογία είναι η επιστήμη που μελετά τις σχέσεις των οργανισμών (συνεπώς και του ανθρώπου)

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 20/05/2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2.

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα).

Β. ΚΑΜΙΝΕΛΛΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ. Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). ΒΙΟΛΟΓΙΑ Είναι η επιστήμη που μελετά τους ζωντανούς οργανισμούς. (Αποτελούνται από ένα ή περισσότερα κύτταρα). Είδη οργανισμών Υπάρχουν δύο είδη οργανισμών: 1. Οι μονοκύτταροι, που ονομάζονται μικροοργανισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΨΗ. 1 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΑΥΤΟΤΡΟΦΟΙ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΤΡΟΦΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ-ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ

ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΨΗ. 1 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΑΥΤΟΤΡΟΦΟΙ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΤΡΟΦΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ-ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΨΗ ΜΕ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ «ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α & Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΑΥΤΟΤΡΟΦΟΙ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΤΡΟΦΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ-ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ 1 η ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Το σώµα κάθε οργανισµού αποτελείται από κύτταρα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

KΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Χημική σύσταση του κυττάρου. Να απαντήσετε σε καθεμιά από τις παρακάτω ερωτήσεις με μια πρόταση:

KΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Χημική σύσταση του κυττάρου. Να απαντήσετε σε καθεμιά από τις παρακάτω ερωτήσεις με μια πρόταση: KΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Χημική σύσταση του κυττάρου Ενότητα 1.1: Χημεία της ζωής Ενότητα 2.1: Μακρομόρια Να απαντήσετε σε καθεμιά από τις παρακάτω ερωτήσεις με μια πρόταση: 1. Για ποιο λόγο θεωρείται αναγκαία η σταθερότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΕΝΝΕΑ (9) ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΕΝΝΕΑ (9) ΣΕΛΙΔΕΣ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2011-2012 ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 1:30 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:...

Διαβάστε περισσότερα

Γενικοί και Ειδικοί Στόχοι

Γενικοί και Ειδικοί Στόχοι Ενότητα 2: Η οργάνωση της ζωής Γενικοί και Ειδικοί Στόχοι Κεφάλαιο 3: Η οργάνωση των οργανισμών Γενικοί Στόχοι: Φύλλα Εργασίας 3α Ανθρώπινος οργανισμός οργανικά συστήματα όργανα Α.1.18. Να διακρίνουν τα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 05/02/1017 ΘΕΜΑ 1 ο Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: 1. Σε ένα οικοσύστημα θα τοποθετήσουμε τις ύαινες και τα λιοντάρια στο ίδιο τροφικό επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

Πέµπτη, 22 Μαΐου 2008 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ

Πέµπτη, 22 Μαΐου 2008 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Πέµπτη, 22 Μαΐου 2008 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό καθεµιάς από τις παρακάτω ηµιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη λέξη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β )

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 23 / 05 /2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 10 Ιουνίου 2013 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Απαντήσεις Θεμάτων Επαναληπτικών Πανελληνίων Εξετάσεων Εσπερινών Γενικών Λυκείων Περιεχόμενα ΘΕΜΑ Α.... 2 Α1.... 2 Α2.... 2 Α3.... 2 Α4.... 2 Α5.... 2 ΘΕΜΑ B....

Διαβάστε περισσότερα

Διερευνητικό σχέδιο μαθήματος Κυτταρική διαίρεση: Μίτωση - Μείωση Βιολογία Γ Γυμνασίου, 2 διδακτικές ώρες

Διερευνητικό σχέδιο μαθήματος Κυτταρική διαίρεση: Μίτωση - Μείωση Βιολογία Γ Γυμνασίου, 2 διδακτικές ώρες Διερευνητικό σχέδιο μαθήματος Κυτταρική διαίρεση: Μίτωση - Μείωση Βιολογία Γ Γυμνασίου, 2 διδακτικές ώρες Προαπαιτούμενες γνώσεις: Πυρήνας, γενετικό υλικό, χρωμοσώματα, ομόλογα χρωμοσώματα, γαμέτες, αμφιγονία,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Πρόσληψη ουσιών και πέψη Εισαγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Πρόσληψη ουσιών και πέψη Εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Πρόσληψη ουσιών και πέψη Εισαγωγή Γιατί όλοι οι οργανισμοί τρέφονται; Έχουν ανάγκη από 1. ενέργεια 2. χημικές ουσίες και Διασπούν τις χημικές ουσίες της τροφής τους έτσι απελευθερώνονται: 1.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 40 λεπτά ΣΧΟΛΕΙΟ:. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:... ΑΡ.:...

ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 40 λεπτά ΣΧΟΛΕΙΟ:. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:... ΑΡ.:... ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 40 λεπτά ΣΧΟΛΕΙΟ:. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:... ΑΡ.:... 1. Να συμπληρώσετε τα κενά στις πιο κάτω ερωτήσεις. (10 x 0,5 = 5μ) α. Τους

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΟΝΟΜΑ:ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΠΙΘΕΤΟ:ΠΡΙΦΤΗ ΤΑΞΗ:Γ ΤΜΗΜΑ:4

ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΟΝΟΜΑ:ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΠΙΘΕΤΟ:ΠΡΙΦΤΗ ΤΑΞΗ:Γ ΤΜΗΜΑ:4 ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΟΝΟΜΑ:ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΕΠΙΘΕΤΟ:ΠΡΙΦΤΗ ΤΑΞΗ:Γ ΤΜΗΜΑ:4 Τι εννοούμε με τον όρο μεταλλάξεις; Το γενετικό υλικό μπορεί να υποστεί αλλαγές με πολλούς διαφορετικούς

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως:

ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως: ΚΥΚΛΟΙ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα είναι περιορισμένη. Ενώσεις και στοιχεία όπως: Το νερό (Η 2 Ο) Το οξυγόνο (Ο 2 ) Ο άνθρακας (C) Το άζωτο (N 2 ) Το θείο (S) Οφώσφορος(P) κυκλοφορούν

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί Η ζωή στον πλανήτη μας στηρίζεται στην ενέργεια του ήλιου. Η ενέργεια αυτή εκπέμπεται με τη μορφή ακτινοβολίας. Ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ 1 ΒΙΟΛΟΓΟΣ

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ 1 ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ον ΜΕΝΔΕΛΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟΤΗΤΑ ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΡΩ 1. Τι είναι κυτταρικός κύκλος, και τα δυο είδη κυτταρικής διαίρεσης. 2. Από τα γεγονότα της μεσόφασης να μην μου διαφεύγει η αντιγραφή του γενετικού

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

KΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Μεταβολισμός. Ενότητα 3.1: Ενέργεια και Οργανισμοί Ενότητα 3.2: Ένζυμα - Βιολογικοί Καταλύτες

KΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Μεταβολισμός. Ενότητα 3.1: Ενέργεια και Οργανισμοί Ενότητα 3.2: Ένζυμα - Βιολογικοί Καταλύτες KΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Μεταβολισμός Ενότητα 3.1: Ενέργεια και Οργανισμοί Ενότητα 3.2: Ένζυμα - Βιολογικοί Καταλύτες Να συμπληρώσετε με τους κατάλληλους όρους τα κενά στις παρακάτω προτάσεις: 1. Ο καταβολισμός περιλαμβάνει

Διαβάστε περισσότερα

Δασική Γενετική Εισαγωγή: Βασικές έννοιες

Δασική Γενετική Εισαγωγή: Βασικές έννοιες Δασική Γενετική Εισαγωγή: Βασικές έννοιες Χειμερινό εξάμηνο 2014-2015 Γενετική Πειραματική επιστήμη της κληρονομικότητας Προέκυψε από την ανάγκη κατανόησης της κληρονόμησης οικονομικά σημαντικών χαρακτηριστικών

Διαβάστε περισσότερα

Σάββατο, 25 Μαΐου 2002 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙ ΕΙΑ. Βιολογία

Σάββατο, 25 Μαΐου 2002 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙ ΕΙΑ. Βιολογία Σάββατο, 25 Μαΐου 2002 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗ ΠΑΙ ΕΙΑ Βιολογία ΘΕΜΑ 1 Στις ερωτήσεις 1 5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα του το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Ποιο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Κυριακή 23 Μαρτίου Ονοματεπώνυμο εξεταζόμενου:

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Κυριακή 23 Μαρτίου Ονοματεπώνυμο εξεταζόμενου: ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Κυριακή 23 Μαρτίου 2014 Ονοματεπώνυμο εξεταζόμενου: Θέμα 1 ο Να απαντηθούν οι παρακάτω ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. 1. Το νερό της ατμόσφαιρας εισέρχεται

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Μία αλεπού και ένα τσακάλι που ζουν σε ένα οικοσύστημα ανήκουν: Α. Στον ίδιο πληθυσμό Β. Στην

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Α1. γ Α2. β Α3. α Α4. δ Α5. β 1 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β) ΔΕΥΤΕΡΑ 20 ΜΑΪΟΥ 2013 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Β

Διαβάστε περισσότερα

B ΚΥΚΛΟΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΤΙΚΩΝ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΜΑ Α ΘΕΜΑ Β

B ΚΥΚΛΟΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΤΙΚΩΝ ΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΘΕΜΑ Α ΘΕΜΑ Β Α.1 1.1 α Βιολογία ΘΕΜΑ Α γενιικής παιιδείίας 1.2 δ 1.3 ε 1.4 δ 1.5 β A.2 Οι αποικοδοµητές είναι ο πληθυσµός Ε, διότι βέλη από όλους τους υπόλοιπους οργανισµούς καταλήγουν στον πληθυσµό Ε. Τα βέλη υποδηλώνουν

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΥΛΗΣ Δρ. Κώστας Ποϊραζίδης, Δασολόγος ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2009-2010 ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΥΛΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑ 2.1: Ορισμός είδους, Συστηματική, Οικολογία και Εξέλιξη, Φυσική επιλογή

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2015 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. Επιμέλεια: Aβραμίδου Δέσποινα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2015 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. Επιμέλεια: Aβραμίδου Δέσποινα ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 2015 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Επιμέλεια: Aβραμίδου Δέσποινα ΘΕΜΑ Α 1. γ 2. α 3. β 4. β 5. δ ΘΕΜΑ Β Β1. 1. Β 2. Α 3. Α 4. Β 5. Β 6. Α 7. Α 8. Β Β2. Η απάντηση βρίσκεται στη σελίδα

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος 1 ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο & 3 O

Διαβάστε περισσότερα

Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους

Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους Έννοιες Βιολογίας και Οικολογίας και η Διδακτική τους Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Εκπαιδευτικοί στόχοι Να κατανοήσουν οι φοιτητές

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2)

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου. Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Μάθημα/Τάξη: Κεφάλαιο: Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου Άνθρωπος και Περιβάλλον (Κεφ.2) Ονοματεπώνυμο Μαθητή: Ημερομηνία: 13-02-2017 Επιδιωκόμενος Στόχος: 70/100 ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιο σας τον

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II)

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

1. Να μελετήσετε τους οργανισμούς που φαίνονται στις εικόνες Α-Ε και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. (μ. 1)

1. Να μελετήσετε τους οργανισμούς που φαίνονται στις εικόνες Α-Ε και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. (μ. 1) ΓΥΜΝΣΙΟ ΓΙΟΥ ΔΟΜΕΤΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙ 2014-2015 ΓΡΠΤΕΣ ΠΡΟΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 Μάθημα: Φυσιογνωστικά Τάξη: Ημερομηνία: 15/06/2015 Διάρκεια: 1:30 Ονοματεπώνυμο: Τμήμα:.. ρ:. αθμός: Ολογράφως:.. Υπογρ.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ

ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (# 252) Ε ΕΞΑΜΗΝΟ 9 η ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΔΗ ΕΡΕΥΝΑΣ I: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ & ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΙ ΛΙΓΗ ΘΕΩΡΙΑ Στην προηγούμενη διάλεξη μάθαμε ότι υπάρχουν διάφορες μορφές έρευνας

Διαβάστε περισσότερα

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ - ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ.

Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ - ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:. ΤΜΗΜΑ: ΑΡ. Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ - ΜΑΛΟΥΝΤΑ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-2017 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2017 ΒΑΘΜΟΣ:.... /40 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ:... ΥΠΟΓΡ:... ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 02.06.2017 ΜΑΘΗΜΑ:

Διαβάστε περισσότερα

Ασκήσεις για το σπίτι και για σένα! 0.5 5. μελετούμε τους ζωντανούς οργανισμούς; Τρόποι μελέτης των ζωντανών οργανισμών Επιστημονική μέθοδος

Ασκήσεις για το σπίτι και για σένα! 0.5 5. μελετούμε τους ζωντανούς οργανισμούς; Τρόποι μελέτης των ζωντανών οργανισμών Επιστημονική μέθοδος Προγραμματισμός Διδακτέας Ύλης Βιολογίας Α Γυμνασίου 2012-2013 Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ Ενότητα Δραστηριότητες Βασικές Έννοιες Δ/κές Π/δοι Γνωριμία Εισαγωγικές σελίδες Γνωριμία με το βιβλίο μου 1 1 Ενότητα 1: Η Βιολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΥΒΙΑΔΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ

ΕΥΡΥΒΙΑΔΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΕΥΡΥΒΙΑΔΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ 2010-11 Κεφάλαιο 1: Η Οργάνωση της ζωής 1. Από ποια μέρη αποτελείται το μικροσκόπιο; 2. Στην εικόνα φαίνεται ένα μικροσκόπιο. Να γράψετε τα μέρη του όπως υποδεικνύονται από

Διαβάστε περισσότερα

1ο ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

1ο ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ 1ο ΣΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ 1. Τίτλος διδακτικού σεναρίου: Η ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ 2. Γνωστικό αντικείμενο: Βιολογία 3. Τάξη: Α 4. Μάθημα: Φωτοσύνθεση 5. Γενική ενότητα: ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΟΥΣΙΩΝ ΚΑΙ ΠΕΨΗ 6. Προβλεπόμενος χρόνος:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τι ονομάζουμε ροή ενέργειας σε ένα οικοσύστημα; Όσο αναγκαία είναι η τροφοδότηση ενός οικοσυστήματος με ενέργεια, άλλο τόσο αναγκαία είναι η διανομή της στους άλλους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΛΙΒΑΔΙΚΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Όλα τα έμβια όντα συνυπάρχουν με αβιοτικούς παράγοντες με τους οποίους αλληλεπιδρούν. Υπάρχουν οργανισμοί: 1. Αυτότροφοι (Δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια και μέσω της

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά

ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά ΛΥΚΕΙΟ ΣΟΛΕΑΣ Σχολική χρονιά 2008-2009 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2009 Μάθημα: Επιστήμη Περιβάλλοντος Τάξη : Β Ημερομηνία: Παρασκευή, 5 Ιουνίου 2009 Ώρα: 07:45 10:15 ΒΑΘΜΟΣ Αριθμητικώς:... Ολογράφως:...

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Γιατί χρειάζεται να κάνουµε τόσο ειδική διαφοροποίηση; Τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσµα του αυτισµού έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για τον κόσµο,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙ ΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙ ΕΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 10 ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΠΑΛΑΙΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) ΣΥΝΟΛΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ - ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ - ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ I ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Γεράσιμος Π. Βανδώρος ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ - ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ Οι βασικές δομές που εξετάζουμε στην ανατομία μπορούν ιεραρχικά να ταξινομηθούν ως εξής:

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών 30-12-2014 EVA PAPASTERGIADOU Ανακύκλωση των Θρεπτικών είναι η χρησιμοποίηση, ο μετασχηματισμός, η διακίνηση & η επαναχρησιμοποίηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα

Διαβάστε περισσότερα

Μαργαρίτα πεταλούδα βάτραχος φίδι

Μαργαρίτα πεταλούδα βάτραχος φίδι 2.2 ΡΟΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Οι οργανισµοί έχουν ανάγκη από ενέργεια την οποία εξασφαλίζουν µε την τροφή τους. Τροφικές σχέσεις : Ποιοτικές :απεικονίζονται µε τροφικές αλυσίδες και τροφικά πλέγµατα Ποσοτικές: απεικονίζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ΘΕΜΑΤΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ 1. Ποιος από τους παρακάτω οργανισμούς χαρακτηρίζεται ως αυτότροφος; 1. αλεπού 2. βάτραχος 3. βελανιδιά 4. ψύλλος. 2. Ποιος από τους παρακάτω παράγοντες χαρακτηρίζεται ως αβιοτικός; 1.

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ

Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ Η σχέση μας με τη γη ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΗΛΙΑ *Φέρουσα χωρητικότητα Ο μέγιστος αριθμός ατόμων ενός είδους που μπορεί να υποστηρίζεται από ένα δεδομένο οικοσύστημα. Ο προσδιορισμός της για τον άνθρωπο

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ 2016 2 Το συνώνυμο της αναπαραγωγής είναι ο πολλαπλασιασμός, η δημιουργία νέων ατόμων που έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με τους γονείς τους. Όλοι οι οργανισμοί κάποια

Διαβάστε περισσότερα

τα βιβλία των επιτυχιών

τα βιβλία των επιτυχιών Τα βιβλία των Εκδόσεων Πουκαμισάς συμπυκνώνουν την πολύχρονη διδακτική εμπειρία των συγγραφέων μας και αποτελούν το βασικό εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιούν οι μαθητές των φροντιστηρίων μας. Μέσα από

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α 1 δ 2 β 3 γ 4 β 5 α ΘΕΜΑ Β

ΘΕΜΑ Α 1 δ 2 β 3 γ 4 β 5 α ΘΕΜΑ Β ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 30 ΜΑΪΟΥ 2014 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α 1 δ 2 β 3 γ

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΤΙΚΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/6/2013 ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Α ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 ώρες ΥΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΗ:... ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:...

Διαβάστε περισσότερα

4. Ως αυτότροφοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται α. οι καταναλωτές Α τάξης. β. οι παραγωγοί. γ. οι αποικοδομητές. δ. οι καταναλωτές Β τάξης.

4. Ως αυτότροφοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται α. οι καταναλωτές Α τάξης. β. οι παραγωγοί. γ. οι αποικοδομητές. δ. οι καταναλωτές Β τάξης. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 Ζήτηµα 1ο Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Οι ιοί είναι :

Διαβάστε περισσότερα

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2 78 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΦΥΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ (μακροφύκη φυτοπλαγκτόν) ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠAΡΑΓΩΓΟΙ ( μετατρέπουν ανόργανα συστατικά σε οργανικές ενώσεις ) φωτοσύνθεση 6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ. 1. (α) Ποιο μόριο απεικονίζεται στο σχεδιάγραμμα; (β) Ποια είναι η απλούστερη μορφή του R;

ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ. 1. (α) Ποιο μόριο απεικονίζεται στο σχεδιάγραμμα; (β) Ποια είναι η απλούστερη μορφή του R; ΟΡΓΑΝΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ 1. (α) Ποιο μόριο απεικονίζεται στο σχεδιάγραμμα; (β) Ποια είναι η απλούστερη μορφή του R; (γ) Ποιο μέρος του μορίου προσδίδει σε αυτό όξινες ιδιότητες; (δ) Ποιο μέρος του μορίου προσδίδει

Διαβάστε περισσότερα

Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α Βιολογία Α Τάξης Ημερησίου Γυμνασίου

Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α Βιολογία Α Τάξης Ημερησίου Γυμνασίου Β Ι Ο Λ Ο Γ Ι Α Βιολογία Α Τάξης Ημερησίου Γυμνασίου Διδακτέα ύλη Διαχείριση Διδακτέας ύλης Με βάση το ισχύον Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών για τη Βιολογία της Α τάξης του Γυμνασίου, η οποία διδάσκεται δύο

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Ζήτηµα 1ο Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Οι

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 7: Οικοσυστήματα (I)

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 7: Οικοσυστήματα (I) Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 7: Οικοσυστήματα (I) Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές Αρχές Οικολογίας

Γενικές Αρχές Οικολογίας Γενικές Αρχές Οικολογίας Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Στο προηγούμενο μάθημα Βιοκοινότητα και ιδιότητές της Οικολογική διαδοχή: πρωτογενής

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016

ΓΥΜΝΑΣΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016 ΓΥΜΝΑΣΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016 ΒΑΘ.:... / 40 ΟΛΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: dd/mm/yyyy ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΒΙΟΛΟΓΙΑ) ΧΡΟΝΟΣ: 1 h 30 min

Διαβάστε περισσότερα

Θεωρίες της Εξέλιξης

Θεωρίες της Εξέλιξης 1 ο ΘΕΜΑ Θεωρίες της Εξέλιξης Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1.

Διαβάστε περισσότερα

1. Να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. (ΚΑΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ)

1. Να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. (ΚΑΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ) Θάνος Α. Β1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί οργανισμοί μετατρέπουν

Διαβάστε περισσότερα

Τα χημικά στοιχεία που είναι επικρατέστερα στους οργανισμούς είναι: i..

Τα χημικά στοιχεία που είναι επικρατέστερα στους οργανισμούς είναι: i.. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «XHMIKH ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΥ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Όταν αναφερόμαστε στον όρο «Χημική Σύσταση του Κυττάρου», τί νομίζετε ότι

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

Α4. Επιδερµική εξάτµιση είναι η εξάτµιση του νερού από την επιφάνεια: α. των λιµνών β. των φύλλων των χερσαίων φυτών γ. της θάλασσας δ. του εδάφους.

Α4. Επιδερµική εξάτµιση είναι η εξάτµιση του νερού από την επιφάνεια: α. των λιµνών β. των φύλλων των χερσαίων φυτών γ. της θάλασσας δ. του εδάφους. ΘΕΜΑ Α ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΝΕΟ ΣΥΣΤΗΜΑ) Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό καθεµιάς από τις παρακάτω ηµιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και, δίπλα, το

Διαβάστε περισσότερα

«Μεταλλάξεις και ο ρόλος τους στην γενετική ποικιλότητα»

«Μεταλλάξεις και ο ρόλος τους στην γενετική ποικιλότητα» «Μεταλλάξεις και ο ρόλος τους στην γενετική ποικιλότητα» «Τι είναι Μετάλλαξη» Γενικά με τον όρο μετάλλαξη ονομάζουμε τις αλλαγές στο γενετικό υλικό, το DNA δηλαδή ενός ζωντανού οργανισμού και πρόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ (120 ΛΕΠΤΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:.. ΑΡ.: ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΘΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ

ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ (120 ΛΕΠΤΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:.. ΑΡ.: ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΑΘΕ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΛΥΚΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015-2016 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΒΑΘΜΟΣ.../35 ΟΛΟΓΡΑΦΩΣ ΥΠΟΓΡΑΦΗ:. ΤΑΞΗ: Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡ. : 19/05/2016 ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ-ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 ΩΡΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οργάνωση της ζωής βιολογικά συστήματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οργάνωση της ζωής βιολογικά συστήματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Οργάνωση της ζωής βιολογικά συστήματα 1.1 Τα μόρια της ζωής Καινούριες γνώσεις Ποια μόρια συμμετέχουν στη δομή και στις λειτουργίες των οργανισμών. Ποια είναι η σημασία του νερού για τη ζωή

Διαβάστε περισσότερα

Διαγώνισμα Βιολογίας Γενικής Παιδείας. α. κυτταροτοξικά Τ λεμφοκύτταρα β. βοηθητικά Τ λεμφοκύτταρα γ. πλασματοκύτταρα δ. μακροφάγα Μονάδες 5

Διαγώνισμα Βιολογίας Γενικής Παιδείας. α. κυτταροτοξικά Τ λεμφοκύτταρα β. βοηθητικά Τ λεμφοκύτταρα γ. πλασματοκύτταρα δ. μακροφάγα Μονάδες 5 Διαγώνισμα Βιολογίας Γενικής Παιδείας ΘΕΜΑ 1ο Να κυκλώσετε το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση 1. Μεγάλες ποσότητες ανοσοσφαιρινών εκκρίνονται από τα: α. κυτταροτοξικά Τ λεμφοκύτταρα β. βοηθητικά

Διαβάστε περισσότερα

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ:

ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2014-2015 ΒΑΘ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΟΛΟΓΡ.:... ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Α ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 12-06-2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΝΑΔΩΝ: 20 ΣΥΝΟΛΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης

Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Η Θεωρία του Piaget για την εξέλιξη της νοημοσύνης Σύμφωνα με τον Piaget, η νοημοσύνη είναι ένας δυναμικός παράγοντας ο οποίος οικοδομείται προοδευτικά, έχοντας σαν βάση την κληρονομικότητα, αλλά συγχρόνως

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χλωρίδα και Πανίδα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λάθος καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις περιβάλλοντας µε ένα κύκλο το αντίστοιχο

Διαβάστε περισσότερα

Νότα Λαζαράκη - Ελένη Χαλικιά

Νότα Λαζαράκη - Ελένη Χαλικιά ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΠ Γ Λ (ΘΕΡΙΝΑ) 04 02-2018 Νότα Λαζαράκη - Ελένη Χαλικιά ΘΕΜΑ Α Να επιλέξετε την φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: Α1. Για την κατάταξη των αλεπούδων σε είδη εφαρμόζεται:

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. ΖΗΤΗΜΑ 1 ο

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. ΖΗΤΗΜΑ 1 ο ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΖΗΤΗΜΑ 1 ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή τη φράση, η οποία συμπληρώνει

Διαβάστε περισσότερα

31ο Μάθημα ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

31ο Μάθημα ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ 31ο Μάθημα ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Σε κάθε μεταβολή συμβαίνει και μεταφορά ενεργείας Από το πρώτο κι όλας εισαγωγικό μάθημα χρησιμοποιήσαμε την έννοια της ενέργειας. Αναφέραμε ότι όλα τα υλικά που

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας

Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας Εκπαιδευτήριο TO ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΝ Σχολικό Έτος 2007-2008 Συνθετικές εργασίες στο μάθημα Πληροφορική Τεχνολογία της Β Γυμνασίου: Όψεις της Τεχνολογίας Θέμα: DNA Τμήμα: ΗΥ: Ομάδα: Β2 pc29 Μηλαθιανάκης Μιχάλης

Διαβάστε περισσότερα

6.1. Η Αναπαραγωγή στους µονοκύτταρους οργανισµούς 1 ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σήµερα: Θα γνωρίσεις τη σηµασία της αναπαραγωγής, τον τρόπο αναπαραγωγής στους µονοκύτταρους οργανισµούς και τα είδη της αναπαραγωγής.

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. Επιµέλεια: Οµάδα Βιολόγων της Ώθησης

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ. Επιµέλεια: Οµάδα Βιολόγων της Ώθησης ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Επιµέλεια: Οµάδα Βιολόγων της Ώθησης 1 ΘΕΜΑ Α ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2013 ευτέρα έρα, 20 Μα ου 2013 Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό κάθε μίας από τις παρακάτω

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρωθεί το παρακάτω φυλλάδιο με βάση τις οδηγίες σε κάθε θέμα. Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Σας ευχόμαστε επιτυχία!

Να συμπληρωθεί το παρακάτω φυλλάδιο με βάση τις οδηγίες σε κάθε θέμα. Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Σας ευχόμαστε επιτυχία! Διαγώνισμα ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Γενικής Παιδείας ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ 15/3/2015 Να συμπληρωθεί το παρακάτω φυλλάδιο με βάση τις οδηγίες σε κάθε θέμα. Να απαντήσετε σε όλες τις ερωτήσεις. Σας ευχόμαστε επιτυχία! ΘΕΜΑ Α Να αντιγράψετε

Διαβάστε περισσότερα

Γ' ΤΑΞΗ ΓΕΝ. ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

Γ' ΤΑΞΗ ΓΕΝ. ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Επαναληπτικά Θέµατα ΟΕΦΕ 0 Γ' ΤΑΞΗ ΓΕΝ. ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΘΕΜΑ ο ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Α. Στις ερωτήσεις -5, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 10 Ιουνίου 2013 ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Απαντήσεις Θεμάτων Επαναληπτικών Πανελληνίων Εξετάσεων Ημερησίων Γενικών Λυκείων Περιεχόμενα ΘΕΜΑ Α.... 2 Α1.... 2 Α3.... 2 Α5.... 2 ΘΕΜΑ B.... 2 Β1.... 2 Β2....

Διαβάστε περισσότερα

Σας αποστέλλουµε τις προτεινόµενες απαντήσεις που αφορούν τα θέµατα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας των Ηµερησίων Γενικών Λυκείων.

Σας αποστέλλουµε τις προτεινόµενες απαντήσεις που αφορούν τα θέµατα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας των Ηµερησίων Γενικών Λυκείων. Αθήνα, 14/5/2011 ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΝΩΣΗ ΒΙΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ Σας αποστέλλουµε τις προτεινόµενες απαντήσεις που αφορούν τα θέµατα της Βιολογίας Γενικής Παιδείας των Ηµερησίων Γενικών Λυκείων. Η Επιτροπή Παιδείας της

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ και ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Ενότητα 4: Ερευνώντας τη Φωτοσύνθεση

ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ και ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Ενότητα 4: Ερευνώντας τη Φωτοσύνθεση ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ και ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΠΑΡΚΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Ενότητα 4: Ερευνώντας τη Φωτοσύνθεση Ομάδα Αναλυτικών Προγραμμάτων Βιολογίας Σχολική Χρονιά: 2014-2015 ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ A. Οι μαθητές να κατανοήσουν

Διαβάστε περισσότερα

BΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ

BΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ BΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ 1. ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ 2. BΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑΣ Ι. ΑΤΟΜΑ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑ ΙΙ. ΧΗΜΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ ΙΙΙ. ΜΑΚΡΟΜΟΡΙΑ ΣΤΑ ΚΥΤΤΑΡΑ

Διαβάστε περισσότερα

Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ. Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη

Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ. Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη Γυμνάσιο Κερατέας ΚΑΡΚΙΝΟΣ & ΜΕΤΑΛΛΑΞΕΙΣ Αναστασία Σουλαχάκη Κωνσταντίνα Πρίφτη 2013 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ : Ορολογία και λίγα λόγια για τον καρκίνο Χαρακτηριστικά του καρκίνου Μεταλλάξεις Μεταλλάξεις και καρκίνος

Διαβάστε περισσότερα

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών;

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών; ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Τι είναι οι πρωτεϊνες; Η ονομασία πρωτεϊνες προέρχεται από το ρήμα πρωτεύω και σημαίνει την εξαιρετική σημασία που έχουν οι πρωτεϊνες για την υγεία του ανθρώπινου σώματος. Από την εποχή των Ολυμπιακών

Διαβάστε περισσότερα

Ερωτηματολόγιο προς καθηγητές φυσικών επιστημών

Ερωτηματολόγιο προς καθηγητές φυσικών επιστημών NTSE - Nano Technology Science Education Project No: 511787-LLP-1-2010-1-TR-KA3-KA3MP Ερωτηματολόγιο προς καθηγητές φυσικών επιστημών 1. Ποια θέματα στον τομέα των φυσικών επιστημών θεωρείτε ότι είναι

Διαβάστε περισσότερα