ΜΑΘΖΜΑ ΔΝΑΣΟ: Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΚΡΑΣΟΤ ΣΖΝ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ

Transcript

1 ΜΑΘΖΜΑ ΔΝΑΣΟ: Ο ΡΟΛΟ ΣΟΤ ΚΡΑΣΟΤ ΣΖΝ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ Ζ ΝΔΑ ΠΡΟΟΠΣΗΚΖ ΣΟΤ ΚΡΑΣΟΤ Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ην θξάηνο, θαη θπξίσο κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν, ππήξμε ζεκαληηθφο θνξέαο ηφζν γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε φζν θαη γηα ηελ δηαθπβέξλεζε. Πέξα απφ ηα ζηνηρεία πνπ αλαθέξακε, ην θξάηνο απνηεινχζε εγγπεηή γηα ηνλ απνθιεηζηηθφ έιεγρν ζπγθεθξηκέλσλ εδαθψλ. εκαληηθφ, επίζεο, ζηνηρείν ήηαλ ε ζθνπηά ηεο δηεζλνχο αλάπηπμεο κέζα απφ ηηο ζπλεξγαζίεο, ηηο ζπκθσλίεο αλάκεζα ζηα θξάηε θαη ηε δπλαηφηεηα ησλ θξαηψλ λα θπξηαξρνχλ έλαληη ηεο θνηλσλίαο, ζην βαζκφ πνπ νη ζπκθσλίεο ησλ θξαηψλ δελ επελέβαηλαλ ζηηο εζσηεξηθέο ππνζέζεηο ησλ άιισλ. Γηα πνιινχο ζπγγξαθείο π.ρ. Hirst, Thompson, Βεξγφπνπινο, θ.α., ελψ ν δηαθπβεξλεηηθέο ηθαλφηεηεο ηνπ θξάηνπο έρνπλ αιιάμεη θαη ζε πνιιέο πιεπξέο έρνπλ ζεκαληηθά απνδπλακσζεί, γηα παξάδεηγκα ε καθξννηθνλνκηθή δηαρείξηζε, παξφια απηά, πηζηεχνπλ φηη εμαθνινπζνχλ λα δηαηεξνχλ έλα ζεζκφ εμαηξεηηθήο ζεκαζίαο, ηδηαίηεξα γηα ηε δεκηνπξγία ησλ θαηάιιεισλ ζπλζεθψλ γηα απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε. Οη παξαηεξήζεηο ηνπο γηα ηηο δηαθπβεξλεηηθέο ηθαλφηεηεο θαη ηνπ ξφινπ πνπ παίδεη ην θξάηνο είλαη νη εμήο: Α. Δάλ ε δηεζλήο νηθνλνκία δελ αληηδξάζεη ζε έλα κνληέιν παγθνζκηνπνηεκέλνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, ηα έζλε-θξάηε παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ νηθνλνκηθή δηαθπβέξλεζε θαη ζην επίπεδν ησλ εζληθψλ, αιιά θαη ζην επίπεδν ησλ δηεζλψλ δηαδηθαζηψλ. Β. Οη κνξθέο δηαρείξηζεο ησλ δηεζλψλ αγνξψλ θαη άιισλ νηθνλνκηθψλ δηαδηθαζηψλ πεξηιακβάλνπλ ηηο ζεκαληηθφηεξεο εζληθέο θπβεξλήζεηο, φκσο κε έλα θαηλνχξγην ξφιν. Σα θξάηε δελ ιεηηνπξγνχλ πιένλ σο βαζηθνί ξπζκηζηέο ηεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο, θαηάζηαζε πνπ απνξξέεη απφ ηελ θπξηαξρία ηνπο σο νληφηεηα, αιιά πεξηζζφηεξν ζαλ ηκήκαηα κηαο δηεζλνχο πνιηηείαο. Οη βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ θξάηνπο είλαη δηαζθάιηζε ηνπ ειέγρνπ ησλ 113

2 ππεξεζληθψλ θαη ππνεζληθψλ κεραληζκψλ δηαθπβέξλεζεο θαη παξνρή λνκηκφηεηαο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κεραληζκψλ δηαθπβέξλεζεο. Γ. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο πξφλνηαο ήηαλ ν απνθιεηζηηθφο έιεγρνο ησλ πεξηνρψλ πνπ βξίζθνληαλ ζηε δηθαηνδνζία ηνπ. Ο έιεγρνο απηφο έρεη κεησζεί απφ ηηο δηεζλείο αγνξέο, αιιά εμαθνινπζεί λα έρεη ζεκαληηθφ ιφγν ζηε δηαζθάιηζε ηνπ εδαθηθνχ ειέγρνπ θαη ζηε ξχζκηζε ησλ πιεζπζκψλ. Οη ζχγρξνλνη άλζξσπνη έρνπλ κηθξφηεξε θηλεηηθφηεηα απφ ηελ θηλεηηθφηεηα ησλ αγαζψλ θαη ηνπ ρξήκαηνο. Τπ απηήλ ηελ έλλνηα παξακέλνπλ «εζληθνπνηεκέλνη» θαη εμαξηψληαη απφ δηαβαηήξηα, βίδεο θαη άιια απνδεηθηηθά έγγξαθα γηα ηε δηακνλή θαη ηελ εξγαζία ηνπο. Ο ξφινο ηνπ δεκνθξαηηθνχ θξάηνπο ζαλ θάηνρν πεξηνρψλ ζηηο νπνίεο ξπζκίδεη ηνλ πιεζπζκφ ηνπ, ηνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα έρεη κία ζπγθεθξηκέλε δηεζλή λνκηκφηεηα κε ηέηνην ηξφπν πνπ θακία άιιε ππεξεζία πνπ λα αζρνιείηαη κε ηνλ πιεζπζκφ δελ ζα κπνξνχζε λα παξέρεη. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θξάηνπο ήηαλ ε εζληθή θπξηαξρία. Σν ζχγρξνλν θξάηνο θαηείρε ην κνλνπψιην ζηα κέζα βίαο πνπ ρξεζηκνπνηνχζε ζε ζπγθεθξηκέλα εδάθε. Σνλ 17 ν αηψλα δεκηνπξγήζεθε ε ζχγρξνλε έλλνηα ηνπ θξάηνπο πνπ έγηλε απνδεθηή απφ φια ηα κέιε ηνπ ηφηε δηεζλνχο θφζκνπ. Με ηα κέζα πνπ απέθηεζε, κεηαηξάπεθε ζε κεγάιε πνιηηηθή αξρή κε απνθιεηζηηθή θαηνρή εδαθψλ θαη παξάιιεια ζε θπξίαξρε κνξθή δηαθπβέξλεζεο, ε νπνία δελ απνδερφηαλ σο αληαγσλίζηξηα νπνηαδήπνηε άιιε ππεξεζία ή αξρή. Ζ άλνδνο ηνπ ζχγρξνλνπ θξάηνπο, ζαλ εδαθηθά ζπγθεθξηκέλε θαη παξάιιεια πνιηηηθά θπξίαξρε εμνπζία, ήηαλ ζηελά ζπλδεδεκέλε θαη εμαξηεκέλε απφ ηηο δηεζλείο ζπκθσλίεο. Οη δηεζλείο ζπκθσλίεο έδσζαλ ηεξάζηηα ψζεζε ζην θξάηνο θαη έθαλαλ δπλαηή ηελ εζσηεξηθή δχλακε ηεο εμνπζίαο, ε νπνία εμέπεκπε απφ ηνλ θξάηνο θαη ηνπο κεραληζκνχο ηνπ. Οη αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαζνξίδνληαλ απφ ηε ζέζπηζε θαλφλσλ εθ κέξνπο ηνπ θξάηνπο θαη ζχκθσλα κε ηηο ζπκθσλίεο ε δηθαηνδνζία ζέζπηζεο θαλφλσλ αλήθε ζηε δεζπφδνπζα λφκηκε αξρή. Ζ ζχγρξνλε κνξθή πνιηηηθήο ζεσξίαο, πνπ είλαη ε ζεσξία ηεο δηαρείξηζεο θαη ηεο πνιηηηθήο ππνρξέσζεο ζ έλα ζχγρξνλν θξάηνο, εμειίρζεθε πξνηνχ εκθαληζηεί ε έλλνηα ηεο καδηθήο δεκνθξαηίαο θαη πξνζαξκφζηεθε κε ζρεηηθή επθνιία ζ απηήλ (Hirst-Thompson). 114

3 Απφ φια ηα αλσηέξσ, πξνθχπηεη φηη κέρξη θαη ηε δεθαεηία ηνπ 60 ην θξάηνο ήηαλ ε θπξίαξρε θνηλσληθή νληφηεηα. Ζ ηαχηηζε θνηλσλίαο θαη θξάηνπο ήηαλ πνιχ έληνλε. Σν πξφηππν ηνπ θξάηνπο θαηεχζπλε θάζε θνηλσληθή δξαζηεξηφηεηα ζε θάζε θνηλσληθφ ζχζηεκα, είηε θαπηηαιηζηηθφ, βαζηζκέλν ζηνλ ηχπν ηεο αζηηθήο δεκνθξαηίαο, είηε ηεο ζνζηαιηζηηθήο δεκνθξαηίαο ησλ ρσξψλ ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο. Ηδηαίηεξα ηα ζνζηαιηζηηθά θξάηε ηα νπνία βαζίδνληαλ ζε κία θεληξηθά ζρεδηαζκέλε νηθνλνκία, είραλ εμαληιήζεη ηηο κεηαξξπζκηζηηθέο ηνπο ηθαλφηεηεο θαη ε θξίζε ζε πνιιέο ρψξεο ήηαλ έληνλε, φπσο γηα παξάδεηγκα ζηε Σζερνζινβαθία. Ζ θξίζε ηνπ 1989 ήηαλ απιψο ην επηζηέγαζκα ηεο πνξείαο ηνπο. ε φιε ηελ πξνεγνχκελε δηάξθεηα ε πνιηηηθή ηνπ ήηαλ ε ζηαζεξφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο, ε νπνία εμαζθαιηδφηαλ κε ηελ πιήξε απαζρφιεζε, ε θνηλσληθή πξφλνηα θαη κία ζρεηηθά ζηαζεξή νηθνλνκηθή αλάπηπμε. ιε απηή ε αληίιεςε γηα ην θξάηνο άιιαμε μαθληθά κε κεγάιε επθνιία κεηά ην Οη εμεγέξζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο, νδήγεζαλ ζε κία δηαθνξεηηθή αληίιεςε γηα ηνλ θφζκν, ελψ παξάιιεια ηα πξψελ ζνζηαιηζηηθά θξάηε έραζαλ ηε δηαρεηξηζηηθή ηνπο ηθαλφηεηα, κε απνηέιεζκα λα αθνινπζνχλ ην ξεχκα ηεο επνρήο θαη νη εζληθέο δηαδηθαζίεο έγηλαλ παγθφζκηεο. Ζ ΚΡΗΖ ΣΟΤ ΚΔΤΝΗΑΝΟΤ-ΦΟΡΝΣΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ Αλαθέξακε πην πάλσ φηη ην θξάηνο κε φπνηα κνξθή κέρξη θαη ηε δεθαεηία ηνπ 60 ήηαλ ε θπξίαξρε θνηλσληθή νληφηεηα. Σν θεπλζηαλφ- θνξληηθφ θξάηνο ήηαλ έλα ππφδεηγκα ην νπνίν εθαξκφζηεθε κε κεγάιε επηηπρία κεηά ην ηέινο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ κέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70. Ζ βαζηθή βνήζεηα πνπ πξνζέθεξε ήηαλ φηη ρξεζίκεπε ζηε δηαδηθαζία ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ, απαξαίηεηε γηα επελδχζεηο. Απφ έλα ζεκείν θαη κεηά άξρηζε λα γίλεηαη θξαγκφο ζηελ αμηνπνίεζε ηνπ θεθαιαίνπ. Σν θαζεζηψο ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ησλ ΖΠΑ κεηά ηελ θξίζε ηνπ 29 θαη πηνζεηήζεθε απφ ηε δεθαεηία ηνπ 30. ηελ ίδηα θαηεχζπλζε αθνινχζεζε θαη ε Δπξψπε, αιιά θαη ε Ηαπσλία κεηά ην ηέινο ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, κε θπξίαξρν ραξαθηεξηζηηθφ ηε ηφλσζε 115

4 ηεο ελεξγνχο δήηεζεο, κε κνριφ ηε δεκνζηνλνκηθή θαη λνκηζκαηηθή επέθηαζε. Απηφ ην θξάηνο νδεγήζεθε ζηα φξηα ηνπ ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 θαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίεο ηνπ 70, κε αθνξκή ηελ θιηκάθσζε ηνπ πιεζσξηζκνχ, ηελ ζπκπίεζε ησλ θεξδψλ, ην πάγσκα ησλ επελδχζεσλ πνπ νδήγεζε ζηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο. Απηφ ην θαηλφκελν νλνκάζηεθε ζηαζηκνπιεζσξηζκφο θαη ηειηθά απνηέιεζε ηε αηηία γηα ηελ ηειηθή πηψζε ηνπ ήδε θιπδσληδφκελνπ θεπλζηαλνχ-θνξληηθνχ θξάηνπο θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ. Πάλησο ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη πνιχ ζεκαληηθή ε ζπλεηζθνξά ηνπ θεπλζηαλνχ-θνξληηθνχ θξάηνπο γηα ηνπιάρηζηνλ ηξεηο δεθαεηίεο ζηηο αλεπηπγκέλεο δπηηθέο νηθνλνκίεο, γηα πνιινχο καξμηζηέο θαη νη ζνζηαιηζηηθέο ρψξεο απνηέιεζαλ ππνδείγκαηα θεπλζηαλνχ- θνξληηθνχ εμαηηίαο ηνπ ηξφπνπ πνπ αλαπηχρζεθε ε δνκή ηνπ ζνζηαιηζκνχ, θαη ε νιηθή θξίζε ηνπ ζπκπαξέζπξε βαζηθέο κνξθέο θεθαιαηαθήο ζρέζεο, νη νπνίεο απνηεινχζαλ ζεκειηψδε ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κνληέινπ αλάπηπμεο θαη ηνπ κνληέινπ ζπζζψξεπζεο, ηφζν ζε παγθφζκηα θιίκαθα φζν θαη ζε εζληθφ πιαίζην. ια απηά βνήζεζαλ ζεκαληηθά λα αλαπηπρζεί κία λέα νηθνλνκηθή ινγηθή πνπ ζα έβγαδε ηελ θνηλσλία θαη ηελ νηθνλνκία απφ ην αδηέμνδν. ηελ αληηθεηκεληθή εμέιημε ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ζηελ δηεζλνπνίεζε ηεο πνξείαο ηνπ, εκθαλίζηεθε θαη επεβιήζε κε ηελ παξνπζία ηεο ε λενθηιειεχζεξε ζθέςε, ε νπνία ήδε ζηηο ΖΠΑ ηελ επεμεξγάδνληαλ ζπζηεκαηηθά ζηα παλεπηζηήκηα ηνπ ηθάγν, θ.ι.π. θαη ε νπνία βξήθε ηνπο πιένλ πηζηνχο εθαξκνγείο ζηηο πνιηηηθέο πνπ αθνινχζεζαλ ν Ρήγθαλ θαη ε Θάηζεξ. Ζ λέα θπξίαξρε νηθνλνκηθή ζθέςε βξήθε απνθαζηζηηθή ζηήξημε ζηε ζεσξία ηεο κνλεηαξηζηηθήο ζρνιήο, ε νπνία είρε επηθεθαιήο ηνλ θαζεγεηή Φξήληκαλ. Ζ αηηία ηεο θξίζεο ηνπ θεπλζηαλνχ θξάηνπο νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ε ινγηθή ηεο ζπζζψξεπζεο θαη φηη απηφ εμαζθάιηδε, ζηελ νπζία ήηαλ εκπφδην ζηελ πεξαηηέξσ αμηνπνίεζε ηνπ θεθαιαίνπ. Γειαδή ν ηξφπνο παξαγσγήο θαη ε δηαδηθαζία πνπ αθνινπζήζεθε, πξνθεηκέλνπ λα εθαξκνζηεί κία ζπγθεθξηκέλε νηθνλνκηθή πνιηηηθή γηα ηελ παξαγσγή θέξδνπο έθζαζε ζηα φξηα ηεο θαη ε παξαπέξα επηκνλή κφλν εκπφδηα ζα δεκηνπξγνχζε, γη απηφ πνπ ιέκε αμηνπνίεζε ηνπ θεθαιαίνπ. Ζ πνξεία ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ κνληέινπ νδήγεζε ζηε κεγάιε θξίζε ε νπνία εθθξάζηεθε κε ηα ζπκπηψκαηα ηνπ ζηαζηκνπιεζσξηζκνχ θαη ζπλαθφινζα ηελ πηψζε ηνπ πνζνζηνχ θέξδνπο, 116

5 πνπ νδήγεζε ζηελ κείσζε ησλ επελδχζεσλ, ελψ παξάιιεια ε πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο θνηλσληθήο πξφλνηαο νδήγεζε ζηελ αχμεζε ηνπ κεξηδίνπ ηεο εξγαζίαο ζην ΑΔΠ θαη επνκέλσο κείσζε ηνπ θεθαιαίνπ θαη ησλ θεξδψλ ηνπ θαη, ηέινο, κία αθφκε κεγάιε αηηία θαη αθνξκή πνπ νδήγεζε ζηελ ηειηθή ηνπ θξίζε ήηαλ νη πεηξειατθέο θξίζεηο ηνπ 1973 θαη Ζ βαζηθή κνξθή ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο νηθνλνκηθήο δνκήο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηηο πξνεγνχκελεο δεθαεηίεο, ήηαλ ε ηευινξηζηηθή ινγηθή. Σν βαζηθφ ζεκέιην ηεο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο ήηαλ ν καδηθφο εξγάηεο θαη ραξαθηεξηζηηθή ε έιιεηςε ηεο θαηλνηνκηθήο ηερλνινγίαο πνπ ζα κπνξνχζε λα απμήζεη ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη λα κεηψζεη ην θφζηνο παξαγσγήο ζην πιαίζην ηνπ αληαγσληζκνχ ηεο αγνξάο. Απφ ηελ άιιε ν καδηθφο εξγάηεο δελ ήηαλ εθείλε ε θαηαλαισηηθή δχλακε γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί ηφζν ε παξαγσγή φζν θαη ην θέξδνο. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θξάηνπο θνηλσληθήο πξφλνηαο ήηαλ ε θνηλσληθά ζρεδηαζκέλε αζθάιηζε, ψζηε λα κπνξεί λα δηαηεξεί ηνπο αλέξγνπο αιιά θαη εθείλνπο πνπ βξίζθνπλ πεξηνδηθά εξγαζία σο θαηαλαισηέο, πξνθεηκέλνπ λα αλαπαξάγεηαη ην ζχζηεκα. Έηζη απηφ πνπ νλνκάδνπκε θνηλσληθή πξφλνηα ήηαλ ζηξαηεγηθφο ζηφρνο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη αθφκε πην πέξα κία αλαγθαία δαπάλε, ε νπνία επίζεο ήηαλ δεθηφ φηη πξαγκαηνπνηνχληαλ απφ ηε κε αμηνπνίεζε ηνπ παξαγσγηθνχ θεθαιαίνπ, πνπ ήηαλ αλαγθαίν πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ην επίπεδν ηεο ζπλνιηθήο θαηαλάισζεο, αλαγθαίν, επίζεο, γηα ηελ αλαπαξαγσγή ηεο ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ θαη ηε ζπλνιηθή δηαδηθαζία γηα ηε ζηαζεξνπνίεζε ηνπ ζπζηήκαηνο. Με ην άλνηγκα ησλ παγθφζκησλ αγνξψλ θαη ηελ θηλεηηθφηεηα ησλ θεθαιαίσλ, δεκηνχξγεζε αδπλακίεο ζηελ παξεκβαηηθή πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο θαη ην νδήγεζε ζε κία δηαξθή αλαπξνζαξκνγή, κε ζθνπφ λα δηαηεξεζεί ε ηθαλφηεηα ηεο παξαγσγήο θαη ησλ θεξδψλ ζε εζληθφ επίπεδν, απφ ηε ζηηγκή πνπ ην δηεζλνπνηεκέλν θεθάιαην δεκηνπξγεί κεγάιεο πηέζεηο. Σν θεπλζηαλφ-θνξληηθφ θξάηνο παξνπζηάδεη, παξφια απηά, αδπλακίεο πξνζαξκνγήο ζηα λέα δεδνκέλα πνπ δεκηνπξγεί ην δηεζλνπνηεκέλν θεθάιαην θαη νδεγείηαη ζε θξίζε. Ζ ινγηθή ηεο δηεζλνπνίεζεο ηνπ θεθαιαίνπ απαηηεί ηελ ελνπνίεζε ηνπ εζληθνχ, δηεζληθνχ θαη θνηλσληθνχ ρψξνπ. 117

6 ΠΟΗΑ ΔΗΝΑΗ Ζ ΠΡΟΟΠΣΗΚΖ ΣΟΤ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ-ΠΡΟΝΟΗΑ; Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά πνπ αλέδεημε ν 20 νο αηψλαο είλαη ε γέλλεζε, ε εμέιημε θαη ε αλάπηπμε ηνπ θξάηνπο-πξφλνηαο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απηήο ηεο κνξθήο θξάηνπο ήηαλ ηα θξάηε ησλ ζθαλδηλαβηθψλ ρσξψλ θαη σο έλα βαζκφ ζηα πεξηζζφηεξα θξάηε ηεο Δπξψπεο, πνπ θπξηαξρεί κία κεγάιε παξάδνζε, ηα νπνία είραλ σο βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηε δεκφζηα παηδεία, ηε δεκφζηα πγεία, ε νπνία είρε πνιιέο θνηλσληθέο παξνρέο θαη ηέινο δηάθνξεο άιιεο κνξθέο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά είλαη ην κνληέιν πνπ θπξηάξρεζε ζηηο αγγινζαμσληθέο ρψξεο θαη θχξηα ηηο ΖΠΑ θαη ηε Μεγάιε Βξεηαλία, ηδηαίηεξα ζηελ επνρή ηνπ Ρήγθαλ θαη ηεο Θάηζεξ. Δηδηθά ην θξάηνο ησλ ΖΠΑ, πνπ απνηειεί θαη ην θπξίαξρν πξφηππν, βαζηδφηαλ θαη βαζίδεηαη θπξίσο ζηε ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο θαη ηεο αηνκηθήο πξσηνβνπιίαο. Με ην άλνηγκα ησλ παγθφζκησλ αγνξψλ θαη ηε δηεζλή θηλεηηθφηεηα ησλ θεθαιαίσλ, ε κέρξη πξφζθαηα θπξηαξρία ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο πεξηνξίδεηαη θαη ηε ζέζε παίξλεη ην θξάηνο ηεο αγνξάο θαη ηεο ηδησηηθήο πξσηνβνπιίαο, δειαδή έρνπκε ηελ θπξηαξρία ηνπ κνληέινπ ηνπ θξάηνπο ησλ ΖΠΑ θαη επνκέλσο δεκηνπξγείηαη ε αλάγθε λα πεξηνξηζηεί ην θξάηνο ζην ειάρηζην δπλαηφ. Έρνπκε ην ηέινο κηαο ζεσξεηηθήο πξνζέγγηζεο ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο πνπ είρε θπξηαξρήζεη ζην πιαίζην ηεο αληίιεςεο γηα ηελ πνιηηηθή νηθνλνκία κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. Απηφ ζεκαίλεη φηη είρε ιεηηνπξγήζεη έλα ζπλαηλεηηθφ πιαίζην, πνπ ζηφρν είρε ηελ απνπζία ζχγθξνπζεο αλάκεζα ζην θεθάιαην θαη ηελ εξγαζία, ζηνηρείν απαξαίηεην γηα ηε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ. Σν βαζηθφ ζηνηρείν πνπ ζπλέβαιιε απνθαζηζηηθά ζηελ θνηλσληθή εηξήλε, νθείιεηαη ζηελ κεγάιε αχμεζε ησλ θνηλσληθψλ δαπαλψλ νη νπνίεο αθνξνχζαλ ηελ πγεία, ηελ παηδεία θαη ηηο θνηλσληθέο ζπλζήθεο αζθάιηζεο. Ο βαζηθφο θνηλσληνιφγνο ζεσξεηηθφο ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο Esping- Andersen, έρεη κεηαηνπίζεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ απφ ηηο ηάμεηο θαη ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα ζε έλλνηεο φπσο ε νηθνγέλεηα θαη ην άηνκν (Φάηλ, Σαρπδξφκνο, 2/11/22001). Ο ιφγνο είλαη φηη ε ζεψξεζε ηνπ δέρεηαη, φηη ην ζεκέιην ηεο πνιηηηθήο ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο ζηε ζχγρξνλε επνρή είλαη, πιένλ, ε 118

7 δηαρείξηζε θηλδχλνπ θαη επηπιένλ ε θνηλσληθή πνιηηηθή πνπ έρεη κεηακνξθσζεί ζε δεκφζηα επηρείξεζε θνηλσληθψλ θηλδχλσλ. Ο Esping-Andersen πξνθεηκέλνπ λα ζεκειηψζεη ηελ άπνςε ηνπ, ζηήξημε ηε ζεσξία ηνπ ζηε ινγηθή ηεο χπαξμεο ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ κνληέισλ θνηλσληθήο πξφλνηαο, ηα νπνία ζεψξεζε φηη εκπεξηείραλ ζην πιαίζην ηνπο κία πνηθηινκνξθία ησλ ζπζηεκάησλ πξφλνηαο αλάκεζα ζηα θξάηε θαη ζηα δηαθνξεηηθά πξνγξάκκαηα πξφλνηαο (Φάηλ). Σειηθά έρεη ηελ άπνςε φηη ππάξρνπλ ηξία είδε βαζηθά είδε θξάηνπο πξφλνηαο: α. ην ζνζηαιδεκνθξαηηθφ, κε ηππηθφ παξάδεηγκα ηε νπεδία β. είλαη ην ιεγφκελν θνξπνξαηηζηηθφ, ή παηεξλαιηζηηθφ, φπνπ ην πιένλ βαζηθφ παξάδεηγκα γηα ηελ επηβνιή ηνπ είλαη ε Γεξκαλία γ. ππάξρεη ην θηιειεχζεξν, ην νπνίν ε βαζηθή ηνπ αξρή είλαη ε αγνξά θαη ηα βαζηθά πξφηππα απηνχ ηνπ είδνπο είλαη ε Μεγάιε Βξεηαλία θαη νη ΖΠΑ. Ήδε έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί αξθεηέο εξγαζίεο νη νπνίεο πξνζπαζνχλ λα βαζηζηνχλ ζηελ θιαζηθή ηππνινγία ηνπ Esping-Andersen, φκσο δεκηνπξγήζεθαλ ζεκαληηθά αλαιπηηθά θαη εκπεηξηθά εκπφδηα πξνθεηκέλνπ λα ιεηηνπξγήζεη ην ζπγθεθξηκέλν ζρήκα ην νπνίν δεκηνχξγεζε ν ζπγγξαθέαο. Απηφ ζεκαίλεη φηη πνιιά ζπζηήκαηα ζηηο ρψξεο ηνπ κεζνγεηαθνχ λφηνπ, αθφκε ζηε Ννηηναλαηνιηθή Αζία θαη ζηελ Ηαπσλία δελ κπνξνχζαλ ηειηθά λα εληαρζνχλ ζην ζπγθεθξηκέλν ζρήκα αλάιπζεο κε ηα ηξία κνληέια. Απφ ηε ζηηγκή δε, πνπ είρακε πεξαηηέξσ αλάιπζε ηνπ ζρήκαηνο γηα ηα ζπγθεθξηκέλα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξφλνηαο, γίλεηαη ζαθέο φηη ε έληαμε ηνπο ζε έλα απφ ηξία κνληέια ήηαλ πνιχ δχζθνιε. Αλαθέξακε πην πάλσ φηη νη έλλνηεο, φπσο θνηλσληθή ηάμε, ε αληζφηεηα, νη θνηλσληθέο δηαθνξέο, αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηηο έλλνηεο «δηαρείξηζε ηνπ θηλδχλνπ θαη ηεο νηθνγέλεηαο». ε φιε ηελ αλσηέξσ κεηαβνιή ηεο ζθέςεο, ηεξάζηην ξφιν έπαημε θαη ε επηξξνή ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ πνπ επηθξάηεζε δηεζλψο. Ζ κνξθή ηεο έθθξαζεο ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο ππήξμε ε Θάηζεξ, φπσο ήδε πξναλαθέξακε, ε νπνία γθξέκηδε κία ρξφληα παξάδνζε ηεο Δπξψπεο κε ην θξάηνο ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο, πνπ ε ηνπνζέηεζε ηεο νινθιεξψζεθε κε κία δηαηχπσζε: «δελ ππάξρεη απηφ πνπ απνθαιείηαη θνηλσλία», ζηελ νπζία ελζάξξπλε κία ιηγφηεξν αθξαία ηδενινγία ε νπνία παξνπζηάδεηαη σο αληίζεηε ζην λενθηιειεπζεξηζκφ (Φάηλ). Γηα ηε ζπγθεθξηκέλε πξνζέγγηζε, νη θνηλσληθέο 119

8 παξνρέο έρνπλ λφεκα, αιιά ζεσξνχληαη σο ελαιιαθηηθή κνξθή ηδησηηθψλ παξνρψλ θαη είλαη απηφ πνπ απνκέλεη απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα αθαηξεζνχλ εθείλα πνπ παξέρεη ε αγνξά. Οη απνδέθηεο ησλ παξνρψλ έρνπλ ελζσκαησζεί ζην λέν χθνο ηνπ κάλαηδκελη ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα, ην νπνίν ηειηθά απνηειεί κία κίκεζε ηνπ ηδησηηθνχ, δειαδή κία πξνζαξκνγή ζηνπο θαλφλεο ηεο αγνξάο. Σειηθά νη ζχγρξνλνη πνιίηεο έρνπλ κεηαηξαπεί ζε πειάηεο θαηαλάισζεο ππεξεζηψλ, ελψ παξάιιεια δελ έρνπλ θακία ζπκκεηνρή ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα. Οη κφλεο απνθάζεηο πνπ κπνξνχλ πιένλ λα ιάβνπλ, είλαη ε αλάγθε θάιπςεο ησλ ειιεηκκάησλ ρξεκαηνδφηεζεο ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο. Δίλαη ε ηειηθή θαηάιεμε ηεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο θαη ηεο ηδησηηθνπνίεζεο ησλ ππεξεζηψλ ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο. Γίλεηαη θαλεξφ φηη ν δεκφζηνο ηνκέαο έρεη κεηαηξαπεί ζε ηδησηηθφ ηνκέα κε δηαθνξνπνηεκέλα θξηηήξηα, ν νπνίνο ηειηθά δηεπθνιχλεη ηελ εχθνιε πιένλ κεηάβαζε ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, επηηαρχλνληαο ηηο δηαδηθαζίεο ππνηαγήο ηεο θνηλσλίαο ζηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο. Σν θσκηθφ ζηνηρείν είλαη φηη ηειηθά ην θξάηνο έρεη κεηαηξαπεί ζε κέζν γηα λα δηνξζψλνληαη νη αηέιεηεο ηεο αγνξάο, απνκαθξπλφκελν νπζηαζηηθά απφ ηε δεκηνπξγία κίαο ζπιινγηθήο θνηλσλίαο, ε νπνία ζπλεηδεηά ζα πξνάγεη ηα ζπκθέξνληα ησλ πνιηηψλ θαη ηεο θνηλσλίαο σο ζχλνιν. Δίλαη εχθνιν λα δηαπηζηψζεη θαλείο ηηο επηπηψζεηο πνπ έρεη δεκηνπξγήζεη ε θπξηαξρία ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ ζηε δηακφξθσζε ηεο αληίιεςεο πεξί θνηλσληθνχ θξάηνπο θαη ε νπνία εληζρχζεθε ζεκαληηθά απφ ηε ζηηγκή πνπ επηθξάηεζε ε παγθνζκηνπνίεζε ηφζν ζε ζεσξεηηθφ φζν θαη ζε πξαγκαηηθφ επίπεδν κε ηελ εμέιημε ηεο νηθνλνκίαο. Δίλαη γεγνλφο φηη ε έλλνηα ηνπ θξάηνπο θνηλσληθήο πξφλνηαο, φπσο απηφ ήηαλ δηακνξθσκέλν είηε κε ηελ ζθνπηά ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο είηε κε ηε δηαηχπσζε ησλ ηξηψλ κνληέισλ ηνπ Esping- Anderson, απνηεινχζε έλα δήηεκα πνπ αθνξνχζε ζηελά ην έζλνο-θξάηνο. Σψξα πηα ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο απνηειεί δχλακε ηέηνηνπ κεγέζνπο, ηαρχηεηαο θαη εχξνπο, ψζηε λα ππνβηβάδεη φια ηα ππνθείκελα ηεο, δειαδή ηα αηφκα ηνπ έζλνπο-θξάηνπο, ζε κία νκνηφκνξθε κάδα απφ πηφληα (Φάηλ). Δηδηθφηεξα ζην δήηεκα ηεο πξφλνηαο, νη θπβεξλήζεηο έρνπλ ράζεη ηε δπλαηφηεηα απηφλνκεο πνιηηηθήο, ηνπιάρηζηνλ γηα ην είδνο θαη ην χςνο ησλ παξνρψλ. Σα ζπζηήκαηα ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο έρνπλ εληαρζεί πιήξσο ζηνπο θαλφλεο ηεο παγθφζκηαο αγνξάο. Γηα ηνλ Ulrich Beck, ν νπνίνο 120

9 απνηειεί έλαο απφ ηνπο πιένλ εμέρνληεο ζεσξεηηθνχο ζηελ αλάιπζε ηνπ ζχγρξνλνπ θαπηηαιηζκνχ, ζεσξεί φηη ν ζχγρξνλνο θαπηηαιηζκφο είλαη κία θνηλσλία θηλδχλνπ, ζε βαζκφ πνπ ινηδνξψληαο απηή, ζεσξεί φηη ζηε ζέζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ έρεη εκθαληζηεί έλαο νξγαληζκφο ν νπνίνο απνθαιείηαη «Ζλσκέλε Κφθα Κφια». ΜΗΑ ΔΝΣΟΝΖ ΤΕΖΣΖΖ ΓΗΑ ΣΖ ΥΔΖ ΚΡΑΣΟΤ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ Ζ θπξίαξρε αληίιεςε πνπ επηθξαηεί ζηε ζχγρξνλε επνρή, φπσο ήδε έρνπκε αλαθεξζεί, είλαη ε λενθηιειεχζεξε ηδενινγία, ε νπνία ζεσξεί φηη γηα ηελ θαιχηεξε δπλαηή αλάπηπμε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, ζα πξέπεη λα εθαξκνζηεί ε απειεπζέξσζε θάζε κνξθήο θνηλσληθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη θπξίσο ε θαηάξγεζε θάζε κνξθήο θξαηηθήο ή θνηλσληθήο παξέκβαζεο, πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ε επεκεξία ησλ θνηλσληψλ ζηνλ πιαλήηε. Δπαλέξρνληαη κε έλα άιιν ηξφπν ζηελ αξρηθή έθθξαζε ηεο ινγηθήο ηνπ θηιειεπζεξηζκνχ, φπσο εθθξάζηεθε απφ ηνλ Άληακ κίζ, ζηελ νπνία ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγήζνπλ νη θαλφλεο ηεο ειεχζεξεο νηθνλνκίαο θαη ην ζχζηεκα ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο κπνξεί λα βξεη απφ κφλν ηνπ ηελ ηζνξξνπία ηνπ θαη κπνξεί λα απηνξπζκηζηεί ρσξίο ηελ παξέκβαζε απφ θαλέλα θνηλσληθφ παξάγνληα. ηε ζεκεξηλή επνρή ηεο θπξηαξρίαο ηνπ θεθαιαίνπ θαη ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ πνπ εθπξνζσπεί, έρνπκε ηελ πξνζπάζεηα ηεο επηηάρπλζεο ησλ δηαδηθαζηψλ απειεπζέξσζεο ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, επηρεηξψληαο παξάιιεια λα πεηζηνχλ νη ιανί γηα ηελ αλαγθαηφηεηα θαη ηελ ρξεζηκφηεηα απηήο ηεο εμέιημεο, εμαληιψληαο θάζε πεξίπησζε πξνπαγάλδαο. Γηα πνιινχο ζπγγξαθείο, ε έλλνηα παγθνζκηνπνίεζε ήηαλ κία πξνζπάζεηα ηδενινγηθήο επηβνιήο ή αθφκε θαη εθεχξεζε (Hirst, Thompson, Buordieu, Amin, Gray, θαη νη Έιιελεο φπσο ν Βεξγφπνπινο, ε Γειηβάλε θ.α.). Γηα φινπο ηνπο αλσηέξσ ζηελ έλλνηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ππάξρεη κία εμέιημε πνπ δηαζηξεβιψλεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη είλαη πιένλ γεγνλφο φηη έρεη δηακνξθσζεί έλα πιαίζην ελλνηψλ πνπ αλαθεξφκελν ζηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο, επηρεηξεί λα ηελ ηαπηίζεη κε ηελ έλλνηα ηεο αλζξψπηλεο ειεπζεξίαο θαη κε ηελ αλάπηπμε σο 121

10 έλλνηα ηεο επεκεξίαο. Δίλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη ηα παιαηφηεξα δεηήκαηα ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο έρνπλ αληηθαηαζηαζεί απφ ηελ αηνκηθφηεηα ζην πιαίζην ηεο δηεζλνπνηεκέλεο θαη δηαπιεθφκελεο νηθνλνκίαο. Μία νιφθιεξε επνρή, ε νπνία βαζηδφηαλ ζηελ παξαγσγή ηεο πνιηηηθήο θαη ζηελ έθθξαζε ηεο φρη κφλν ζηελ θνξπθή αιιά θαη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα, ππνρσξεί θαη έρνπκε ηελ πξνζαξκνγή ησλ ρσξψλ ζηηο εμειίμεηο ηεο δηεζλνχο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ ηδενινγία ηνπ νηθνλνκηζκνχ, απνηέιεζκα εθείλσλ πνπ έρνπλ αλαγνξεχζεη ηελ πνιηηηθή νηθνλνκία ζε θπξίαξρε ηδενινγία, έρεη επηθξαηήζεη ζηελ θαζεκεξηλή ινγηθή, απνηειεί ηελ πξσηνθαζεδξία θαη αδηαθνξεί γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη ε θνηλσλία, απφ ηε ζηηγκή κάιηζηα πνπ φια απηά, ζην πιαίζην ηεο ειεχζεξεο αγνξάο, απηνξπζκίδνληαη, φπσο δηαθεξχζζεη ν λενθηιειεπζεξηζκφο. Τπάξρεη κία γεληθή ηάζε ζην πιαίζην ηεο νπνίαο ε πνιηηηθή θαη ε νηθνλνκία δελ έρνπλ δηαρσξηζηηθέο γξακκέο θαη ελ δπλάκεη απνηεινχλ ζην ζχλνιν ηνπο ζρέζεηο κεηαμχ αλζξψπσλ, κε ηε δηαθνξά φηη νη νηθνλνκηθέο ζπλαιιαγέο δεκηνπξγνχλ κεηαηνπίζεηο θαη ηζρπξνπνηνχλ ηηο θπξίαξρεο θνηλσληθέο νκάδεο ζε βάξνο ησλ αδχλαησλ. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηαχηηζεο ηεο πνιηηηθήο θαη ηεο νηθνλνκίαο, είλαη φηη έρεη εμαιεηθζεί ε πνιηηηθή κε ηελ έλλνηα ηεο ζπκκεηνρήο γηα απνθάζεηο ζηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο θαη ηεο δηεπζέηεζεο ησλ κεγάισλ θνηλσληθψλ ζεκάησλ θαη έρεη, πιένλ, πεξηνξηζηεί ζηε δηαδηθαζία ηεο θαηαλνκήο, ζηελ νπνία σθεινχληαη νη ηζρπξέο θνηλσληθέο νκάδεο πνπ είλαη επλνεκέλεο απφ ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία. Ζ πνιηηηθή κε ηελ έλλνηα πνπ ηε γλσξίδακε σο ζήκεξα, απνηεινχζε έλα κφληκν αλαγθαίν θαθφ γηα ηελ αζηηθή ηάμε, πνπ πιένλ ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο κπνξεί λα απαιιαγεί απφ δηαδηθαζίεο πνπ ηηο ζεσξνχζε σο ηξνρνπέδε. Δδψ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί, φηη ε άξλεζε ηνπ πνιηηηθνχ είλαη ζηελ νπζία κία νπηνπία θαη αδχλαην λα εθηνπηζηεί. Απφ ηε ζηηγκή πνπ δελ κπνξεί λα παξακεξηζηεί ε έλλνηα ηνπ πνιηηηθνχ, γίλεηαη ε πξνζπάζεηα ηεο απεκπφιεζεο ηεο πνιηηηθήο φπσο απηή εθθξάδεηαη απφ ηηο καδηθέο, δεκνθξαηηθέο θαη θνηλνβνπιεπηηθέο δπηηθέο θνηλσλίεο θαη αληηθαηάζηαζε ηεο πνιηηηθήο απφ ζεζκνχο θαη θνξείο ηεο πνιηηηθήο, νη νπνίνη δελ ζα είλαη ππνρξεσκέλνη λα πεξλάλε κέζα απφ ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ιατθήο βνχιεζεο θαη επηινγήο(μειάο, «Σν εζληθφ θξάηνο ζηελ επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο», ΔΗΡΜΟ η. 3). Γίλεηαη νινθάλεξν φηη βξηζθφκαζηε ζε κηα δηαδηθαζία ππνηίκεζεο ηνπ ξφινπ ηεο 122

11 πνιηηηθήο, ζπζηαηηθφ ζηνηρείν ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο θαη ησλ ρεηξηζκψλ ηεο γηα εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά ζέκαηα, επίζεο ζηνλ ηξφπν αληηπξνζψπεπζεο ζην πιαίζην ηεο θνηλνβνπιεπηηθήο δεκνθξαηίαο θαη αθφκε πεξηζζφηεξν ππνηίκεζε ηεο λνκηκνπνίεζεο ηεο πνιηηηθήο δχλακεο δηα κέζνπ απηήο. Ζ θαηάξγεζε ησλ νξίσλ ηεο πνιηηηθήο ζπλδέεηαη κε λέα θέληξα θαη λέα πεδία ππνπνιηηηθήο, ηα νπνία βξίζθνληαη ζηα θέληξα εμνπζίαο ηνπ νηθνλνκηθνχ θαη επηζηεκνληθνχ ζπζηήκαηνο θαη απφ ηελ άιιε ζηα πεδία αληίζηαζεο θαη δηακαξηπξίαο ησλ λέσλ θνηλσληθψλ θηλεκάησλ (Deppe, Ζ Νέα Γηεζλήο Σάμε, «Νέα χλνξα- Ληβάλε»). Ο λενθηιειεπζεξηζκφο επηρεηξεί λα ππνηάμεη ην θξάηνο θαη ηελ πνιηηηθή ζε κηα αληίιεςε, ζηελ νπνία ν αηνκηθηζκφο είλαη θπξίαξρνο θαη νδεγεί ζε δξαζηεξηφηεηεο ηεο αλζξψπηλεο δσήο πνπ ειάρηζηε ζρέζε έρνπλ κε ην πνιηηηθφ, νδεγψληαο ηνλ ηξφπν δσήο ησλ αηφκσλ ζηελ ηέιεηα απνκφλσζε. Απφ φζα αλαθέξακε, γίλεηαη θαηαλνεηφ φηη νη ππνζηεξηθηέο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ζηνπο νπνίνπο ήδε έρνπκε αλαθεξζεί ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, ζεσξνχλ φηη ην εζληθφ θξάηνο πεξλάεη κεγάιε θξίζε δηφηη ε ζχγρξνλε επνρή ππάξρεη κία δηαρείξηζε ηεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο, ζηελ νπνία ην θξάηνο κφλν εκπφδηα κπνξεί λα θέξεη ζηα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά ζέκαηα. Οη εζληθέο πνιηηηθέο έρνπλ πεξηνξηζηεί απφ ηε ιεηηνπξγία θαη ηελ θπξηαξρία ησλ παγθφζκησλ δπλάκεσλ θαη επηβάιινληαη αθφκε θαη ζε ηζρπξά θξάηε (ζηηο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο). Σα ζχλνξα δελ κπνξνχλ λα επηβάιινπλ πεξηνξηζκφ θαη ηα θεθάιαηα θηλνχληαη θαη επελδχνπλ ειεχζεξα ρσξίο ρσξηθά φξηα. Σν λα εθαξκφζεη θάπνηα ρψξα κία δεκνζηνλνκηθή ή λνκηζκαηηθή πνιηηηθή κε βάζε ηνπο θαλφλεο ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο, κνηάδεη κε νπηνπία απφ ηε ζηηγκή πνπ νη δηεζλείο δπλάκεηο θαη νη πνιπεζληθέο εηαηξείεο επηβάινπλ ηνπο φξνπο ηνπο, κε απνηέιεζκα νπνηαδήπνηε παξέκβαζε ηνπ εζληθνχ θξάηνπο λα είλαη αδχλαηε. ζνλ αθνξά ηελ παιηά ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο γηα ηελ εμαζθάιηζε ησλ εξγαηηθψλ δηθαησκάησλ θαη ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο ηνπο, απνηειεί βάξνο γηα ηελ εμέιημε ηεο νηθνλνκίαο θαη ζεσξείηαη επηδήκηα γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα. Δμάιινπ ε θπξηαξρία ησλ δηεζλψλ αγνξψλ κε ηελ επκεηάβιεηε ζπκπεξηθνξά ηνπο, νη λέεο κνξθέο παξαγσγήο θαη εμεηδίθεπζεο πνπ θπξηάξρεζαλ απφ ηε δεθαεηία 80, κε ηηο φπνηεο αιιαγέο ζπκβαίλνπλ ζήκεξα, νδεγεί ζε λέεο εμειίμεηο ηνπ εξγαηηθνχ θηλήκαηνο κε θζίλνπζα ζεκαζία ζηελ κεζνιάβεζε ηνπ γηα λα ππεξαζπηζηεί 123

12 ηα δηθαηψκαηα ησλ εξγαδνκέλσλ, θαη είλαη αθφκε δπζθνιφηεξν γηα λα κεζνιαβήζεη θαη λα επηβάιιεη ηελ ηηκή ηεο εξγαηηθήο δχλακεο. Καη ην ηειεπηαίν νρπξφ ηνπ παξαδνζηαθνχ εζληθνχ θξάηνπο ζαλ ππεξαζπηζηήο ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο θαη ηεο πξνζηαζίαο ησλ πνιηηψλ απφ νπνηαδήπνηε ερζξηθή έρεη απεκπνιεζεί, αλ ιάβεη θαλείο ππφςε ην ηη γίλεηαη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία. Δδψ ζα πξέπεη λα παξαηεξήζνπκε φηη δελ ζα πξέπεη λα ππεξηηκήζνπκε ηε ζεκαζία ηνπ έζλνπο-θξάηνπο ζην ξφιν πνπ έπαημε ζηε δηαρείξηζε ηεο νηθνλνκίαο γεληθά θαη ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο εηδηθά. Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα ηνλίζνπκε, φηη ε νηθνλνκία ήηαλ ε ηειεπηαία απφ ηηο πξάμεηο ηνπ έζλνπο-θξάηνπο πνπ ηεο πξνζέδσζε εζληθή ζεκαζία. Δμάιινπ ην έζλνοθξάηνο είλαη κία ηζηνξηθή ππφζεζε θαη κε ηε κνξθή φπσο ην γλσξίζακε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, ήηαλ πξντφλ ησλ αλαγθψλ ηεο δηεζλνχο θνηλσλίαο φπσο πξνέθπςαλ κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν. Σν έζλνο-θξάηνο φπσο εκθαλίζηεθε ήηαλ πξντφλ ηεο ζπλαίλεζεο ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ θαη κία κνξθή άκπλαο απέλαληη ζηηο θνκκνπληζηηθέο ρψξεο. Ήηαλ επίζεο κία απάληεζε ζηε κεγάιε θξίζε ηνπ 1929 θαη ηέινο επηιέρζεθε σο ν κφλνο δξφκνο γηα ηελ αλαζηήισζε ησλ νηθνλνκηψλ ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο, νη νπνίεο είραλ θαηαζηξαθεί θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Β Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ. Σέινο ήηαλ κία πξνζπάζεηα γηα ηελ εθρψξεζε αξκνδηνηήησλ, ε νπνία πήγαηλε θφληξα ζηε ινγηθή ηεο ειεχζεξεο αγνξάο, έρνληαο σο ζηφρν θαη ζθνπφ ηελ θαηαλνκή θαη ηελ αλαθαηαλνκή ηνπ πινχηνπ θαη ησλ πφξσλ ζην ζηελφ πιαίζην ησλ αηφκσλ κηαο ρψξαο, ζπγθξνηψληαο ηελ έλλνηα ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο. Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΖ ΓΗΔΘΝΟΤ ΑΦΑΛΔΗΑ ΣΖΝ ΔΠΟΥΖ ΣΖ ΠΑΓΚΟΜΗΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΣΟ ΔΘΝΟ ΚΡΑΣΟ Ζ παγθνζκηνπνίεζε σο επηθξαηνχζα έλλνηα ηεο επνρήο δελ έρεη ηελ πνιπηέιεηα λα ππνηηκήζεη ηηο νηθνλνκηθέο, θαη ηηο πνιηηηθέο αληηζέζεηο θαη ζπγθξνχζεηο φπσο απηέο δηακνξθψλνληαη ζηηο δηάθνξεο πεξηθέξεηεο ηνπ πιαλήηε (θαηλφκελα ηξνκνθξαηίαο, θ.ι.π.). Οη ζεσξεηηθνί πνπ παξαηεξνχλ ηελ παγθνζκηνπνίεζε κε κεγάιε ακθηβνιία, φπσο παξαηεξεί ε Ankie Hoogvelt, έρνπλ ζηξέςεη ηελ πξνζνρή ηνπο ζηε ινγηθή ηεο άζθεζεο ηεο 124

13 θπξηαξρίαο θαη αθφκε ζηηο ξπζκίζεηο πνπ επηδηψθνπλ νη εζληθέο θπβεξλήζεηο, ελψ ζηελ νπζία αγλννχλ φηη θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ζπκβάιινπλ ζηηο απαηηήζεηο γηα ηελ νινθιεξσηηθή θαζηέξσζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. Δπνκέλσο, ε ίδηα ε παγθνζκηνπνίεζε είλαη ζπλερήο δηαδηθαζία θαη φρη έλα ηειηθφ απνηέιεζκα, επηπιένλ δελ ππάξρεη αθφκε νχηε κία παγθφζκηα νηθνλνκία ή αθφκε κία παγθφζκηα θνηλσλία, απφ ηε ζηηγκή πνπ πνιιά αθφκε εμαξηψληαη απφ ηελ πνιηηηθή ηαθηηθή ησλ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ ζηα δεηήκαηα πνπ ζεσξνχληαη θιεηδηά γηα ηελ παγθνζκηνπνίεζε (A. Hoogvelt, Globalization and the Postcolonial World, University Press, 1997). Θεσξεί επίζεο φηη ε θάζε εδαθηθήο επέθηαζεο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο έρεη πξαγκαηνπνηεζεί θαη μεθεχγεη απφ ηε δηαδηθαζία ηεο εκβάζπλζεο αιιά φρη θαη απφ ηε δηαδηθαζία ηεο δηεχξπλζεο ηεο θαπηηαιηζηηθήο νινθιήξσζεο, πνπ είλαη ε θχξηα ζχγρξνλε θάζε θαη ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη σο παγθνζκηνπνίεζε. Γηα ηε ίδηα, βαζηθή αηηία ησλ παξαπιαλήζεσλ είλαη ε ζχγρπζε ηεο έλλνηαο ηεο παγθνζκηνπνίεζεο κε ηελ έλλνηα ηεο δηεζλνπνίεζεο, πνπ ζεκαίλεη απμαλφκελε δηαπινθή ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ κέζα απφ ην δηεζλέο εκπφξην θαη ηελ ππεξεζληθφηεηα ησλ πνιπεζληθψλ εηαηξεηψλ, πνπ ζηεξίδνπλ ηε βάζε θαη ηελ νξγάλσζε ηεο παξαγσγήο πέξα απφ ηα ζηελά εζληθά ζχλνξα. Δπνκέλσο, πνιινί ζεσξνχλ ηελ νηθνλνκηθή παγθνζκηνπνίεζε ζαλ κηα δηαδηθαζία ζηελ νπνία ε εζληθή νηθνλνκία θαη νη ζηξαηεγηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο ζα πξέπεη λα ζεσξνχληαη φηη δελ έρνπλ θακία ζρέζε κε απηή. Αθφκε ε παγθνζκηνπνίεζε δελ ζα πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ηηο πεξηθεξεηαθέο νινθιεξψζεηο (Δπξσπατθή Έλσζε, NAFTA) θαη αθφκε λα κε ζεσξείηαη φηη ζπλδέεηαη κε ηελ νινθιήξσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ νηθνλνκηψλ ζε παγθφζκην επίπεδν. Σελ παγθνζκηνπνίεζε κπνξνχκε λα ηελ θαηαλνήζνπκε κέζα απφ ηε κεγαιχηεξε ζπζρέηηζε «ρξφλνπ-ηφπνπ», επίζεο, κπνξνχκε λα ηελ θαηαλνήζνπκε κέζα απφ ηελ θπξηαξρία κηαο παγθφζκηαο αγνξάο ε νπνία απέρεη απφ ηε ινγηθή ελφο δηεζλνχο αληαγσληζκνχ ηεο αγνξάο. Γηα ηελ A. Hoogvelt, νη επηπηψζεηο πνπ παξαηεξνχληαη ζηηο εζληθέο θνηλσλίεο, νθείινληαη ζηελ έληνλε πίεζε πνπ δέρνληαη ηα αλεπηπγκέλα εζληθά θξάηε γηα ηελ εκπέδσζε ηεο παγθνζκηνπνίεζεο. ιε απηή ε πίεζε δελ πξνέξρεηαη απφ κία κηθξή νκάδα δηεζλνχο θεθαιαίνπ αιιά ζηε ζπγθεθξηκέλε εμέιημε ζπκκεηέρεη θαη έλα επξχηεξν θνηλσληθφ ζηξψκα, ην νπνίν πηζηεχεη φηη γηα λα επηβηψζεη θαη λα παίμεη έλα ξφιν ζηε δηεζλή νηθνλνκία, ζα πξέπεη λα 125

14 δηαζπλδεζεί κε ηηο νηθνλνκίεο ηεο ΝΑ Αζίαο θαη ιηγφηεξν κε ηελ αλαπαξαγσγή ηεο εξγαηηθήο δχλακεο ( A. Hoogvelt, Globalization and the Postcolonial World). Ζ παγθνζκηνπνίεζε νδεγεί ζε αλαδηάηαμε ζηελ ηζνξξνπία ησλ δπλάκεσλ θαη ηελ αλαπξνζαξκνγή ηεο δνκήο ηεο παγθφζκηαο ηάμεο κέζα ζε δεδνκέλα ηζηνξηθά πιαίζηα (R. W. Cox, Realism, Positivism and Historicism, ζην R. W. Cox & T. J. Sinklair, Approaches to World Order, Cambridge University Press, 1996). Οη θνηλσληθέο ζρέζεηο, φπσο δηακνξθψλνληαη, θαη νη ζρέζεηο ηζρχνο δελ έρνπλ πιένλ ζρέζε κε ηε παιηά κνξθή ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ θξαηψλ πνπ ήηαλ ε ππξακίδα αιιά κε κία λέα κνξθή πνπ είλαη νη νκφθεληξνη θχθινη θαη νη νπνίνη μεπεξλνχλ ηα εζληθά θξαηηθά ζχλνξα (Cox). ην θεληξηθφ θχθιν, ππνζηεξίδεη ε Hoogvelt, αλήθνπλ νη ειίη ηεο θνηλσλίαο ζε φια ηα θξάηε θαη ζε φιεο ηηο επείξνπο νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε δηαθνξεηηθή αλαινγία γεσγξαθηθήο θαηαλνκήο, ζηνλ δεχηεξν νκφθεληξν θχθιν αλήθνπλ εθείλεο νη νκάδεο ηεο θνηλσλίαο πνπ απαζρνινχληαη κε ηελ νηθνλνκία ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηέινο ππάξρεη έλαο κεγαιχηεξνο θχθινο, πνπ είλαη εμσηεξηθφο θαη ζηνλ νπνίν αλήθνπλ ηα πεξηζσξηνπνηεκέλα θνηλσληθά ζηξψκαηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ηα νπνία δελ ζπκκεηέρνπλ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θαη ηα νπνία πηζαλά λα κελ απνηεινχλ αγνξά θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ. Αθφκε, ε ζπγγξαθέαο, δηαπηζηψλεη φηη ε δηαδηθαζία ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο δελ δέρεηαη ηε γεσγξαθηθή δηάθξηζε «αλάπηπμε-ππαλάπηπμε» θαη πηνζεηεί έλα κεγεσγξαθηθφ θνηλσληθφ δηαρσξηζκφ κε βάζε ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ θνηλσληθψλ νκάδσλ αθφκε θαη κέζα ζηηο αλεπηπγκέλεο θνηλσλίεο ηεο Γχζεο. Απηφ θπζηθά ζεκαίλεη, φηη φζν ε παγθνζκηνπνίεζε πξνρσξά δεκηνπξγείηαη έλα νμχηαην θνηλσληθφ πξφβιεκα θαη θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο δηαξθψο θαη πεξηζζφηεξεο πεξηζσξηνπνηεκέλεο θνηλσληθέο νκάδεο ζηηο αλεπηπγκέλεο θνηλσλίεο ηεο Γχζεο αιιά θαη ζε άιιεο θνηλσλίεο, ελψ είλαη εκθαλήο ε απνπζία ελφο πξνγξάκκαηνο πνιηηηθήο δξάζεο ην νπνίν ζα κπνξέζεη λα αληηκεησπίζεη ηε ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε. Δπνκέλσο, απφ κία άπνςε, γηα λα ππάξμεη ζηαζεξφηεηα ζηε λέα παγθφζκηα ηάμε, φπσο απηή έρεη δηακνξθσζεί κέρξη ζήκεξα, ε λέα θαηάζηαζε δελ έρεη πξφβιεκα κφλν νηθνλνκηθφ, αιιά πξσηίζησο είλαη πξφβιεκα ηνπ λφκνπ θαη ηεο ηάμεο. Απαηηείηαη κία πξνζπάζεηα λα ηαθηνπνηεζνχλ ζέκαηα, φπσο ηα πεξηζσξηνπνηεκέλα θνηλσληθά ζηξψκαηα, ζε ελδνθξαηηθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη δηεζλέο επίπεδν. Ο 126

15 βαζηθφο ξφινο ηνπ ζχγρξνλνπ θξάηνπο θαίλεηαη ηειηθά φηη είλαη λα κεηαβάιιεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ θαη λα επηρεηξεί λα πξνζαξκφζεη ηελ εζληθή νηθνλνκία ζην πιαίζην ηεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο. Δίλαη θαλεξφ φηη ην παγθφζκην ζχζηεκα παξαγσγήο θαη ην παγθφζκην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα απνηεινχλ επδηάθξηηεο ζθαίξεο ζηηο ζρέζεηο ηζρχνο πνπ πεξηνξίδνπλ ην ζχζηεκα θξαηψλ ζε εθείλν ην βαζκφ ζηνλ νπνίν θαη ηα θξάηε επεξεάδνληαη απφ απηφ. Ο Cox, νλνκάδεη ηε ζχγρξνλε κνξθή ηνπ θξάηνπο σο κνξθή δηεζλνπνίεζεο ηνπ θαη ε λέα θξαηηθή κνξθή ζπκβάιιεη ζηε κεηαηξνπή ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ θξάηνπο ζε έλα φρεκα κεηαθνξάο ηεο πεηζαξρίαο ηεο νηθνλνκίαο ηεο παγθφζκηαο αγνξάο ζηελ εζσηεξηθή εζληθή νηθνλνκία (Hoogvelt). Απφ ηε ζθνπηά ηεο δηεζλνχο θαη εζληθήο αζθάιεηαο ππάξρνπλ δχν ηάζεηο καθξνρξφληεο πνπ ζπλνδεχνπλ ηελ παγθνζκηνπνίεζε: 1. Ζ αζθάιεηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο εμαθνινπζεί λα εμαξηάηαη απφ ηε ζηξαηησηηθή δχλακε, πνπ εθδειψλεηαη θαη αλαπηχζζεηαη ζε εδαθηθή βάζε. 2. Ζ εζληθή ακπληηθή πνιηηηθή πξνζπαζεί λα ελαξκνλίζεη ηηο εζληθέο επηδηψμεηο αζθάιεηαο κε εθείλεο ηηο δηαδηθαζίεο πξνζαξκνγήο ή ελζσκάησζεο ζε ππεξεζληθνχο ακπληηθνχο ζεζκνχο πνπ εμππεξεηνχλ ηηο αλάγθεο αζθάιεηαο ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο (. Αιεηθαληήο, «Γηεζλήο Αζθάιεηα θαη Παγθνζκηνπνίεζε», ΔΗΡΜΟ, Σ. 3). 127