Συστήµατα Καινοτοµίας, European Innovation Scoreboard και Ελληνική Περίπτωση

Transcript

1 ΟΠΑ/ ΕΤ Συστήµατα Καινοτοµίας, European Innovation Scoreboard και Ελληνική Περίπτωση Eric Soderquist & Ιωάννης Ν. Κατσίκης Innovation and Knowledge Management Center Εργαστήριο ιοικητικής Επιστήµης (MSL) Τµήµα ιοικητικής Επιστήµης και Τεχνολογίας Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών (ΟΠΑ)

2 Περιεχόµενα Μαθήµατος Συστήµατα Καινοτοµίας ΗΚαινοτοµία ως Συστηµική ιαδικασία ΗΚαινοτοµία ως Χωρικό Γεγονός Εθνικό Σύστηµα Καινοτοµίας Περιφερειακό Σύστηµα Καινοτοµίας Κλαδικό Σύστηµα Καινοτοµίας European Innovation Scoreboard Σκοπός Περιορισµοί και Κίνδυνοι, είκτες και Περιεχόµενο Η Περίπτωση της Ελλάδας Επιδόσεις - θετικές και αρνητικές απόψεις Ελληνικό Εθνικό Σύστηµα Καινοτοµίας

3 Καινοτοµία ως Συστηµική ιαδικασία Ι Ηκαινοτοµία λαµβάνει µορφή µέσα σε ένα συγκεκριµένο χωρο χρονικό σύστηµα. Βασισµένη στις θεωρίες των οικονοµικών της τεχνολογικής αλλαγής, η βιβλιογραφία των συστηµάτων καινοτοµίας αντιλαµβάνεται την καινοτοµία ως µια ταυτόχρονα εξελικτική και κοινωνική διαδικασία. Η καινοτοµία ενθαρρύνεται και επηρεάζεται από πολλούς φορείς και παράγοντες, εσωτερικούς και εξωτερικούς της επιχείρησης και του περιβάλλοντος που αποτελούν το σύστηµα. Ο κοινωνικός χαρακτήρας της καινοτοµίας αναφέρεται Στη εντο-οργανωσιακή διαδικασία συλλογικής (µαζικής) µάθησης ανάµεσα στα διάφορα τµήµατα της επιχείρησης (π.χ., τµήµα παραγωγής, τµήµα Ε&Α, µάρκετινγκ, εµπορίας, κ.λ.π.) και Στη δια-οργανωσιακή διαδικασία συλλογικής (µαζικής) µάθησης ανάµεσα σε επιχειρήσεις και εξωτερικές συνεργασίες µε παροχούς γνώσης, χρηµατοδότες, κ.λ.π.

4 Καινοτοµία ως Συστηµική ιαδικασία ΙΙ Συµπεράσµατα: Η διαδικασία για την καινοτοµία έχει εξελιχθεί σε µια εξαιρετικά σύνθετη διαδικασία Απαιτεί ολοένα και περισσότερους πόρους, ενώ παράλληλα ενέχει και µεγαλύτερους κινδύνους, Ελάχιστες επιχειρήσεις, και µόνο πολύ µεγάλες, είναι σε θέση να καινοτοµήσουν συστηµατικά από µόνες τους, και να αξιοποιήσουν αυτές τις καινοτοµίες αποτελεσµατικά χωρίς καµία εξωτερική βοήθεια. Προκειµένου να παράγουν καινοτοµίες, οι επιχειρήσεις σήµερα θαπρέπει να συνεργασθούν στενά η µία µε την άλλη σε νέες οργανωσιακές µορφές, Ο ρόλος των κυβερνήσεων πρέπει να είναι να ενθαρρύνουν και να προωθήσουν την εµπιστοσύνη ανάµεσά τους.

5 Η Καινοτοµία ως Χωρικό Γεγονός Καινοτοµία αναπτύσσεται και διαχέεται στον χώρο αλλάζει τον χώρο και αλλάζει η ίδια από αυτόν. Υπάρχει ένα σηµαντικό µέρος της βιβλιογραφίας που µελετά αποκλειστικά τις χωρικές επιπτώσεις της καινοτοµίας αναφορικά µε τη συµβολή της στην χωρική ανάπτυξη, αστική ή περιφερειακή, την άµβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και τη βιώσιµη ανάπτυξη κλάδων, περιφερειών και κρατών. Οι λόγοι για τους οποίους κάποιες χώρες ή περιφέρειες φαίνεται να είναι περισσότερο καινοτοµικές από κάποιες άλλες φαίνεται να εδράζονται στις χωρικές συνθήκες (τοπικοί πόροι, χωρική πυκνότητα οργανισµών, υποδοµές, ανταγωνισµός, κα.) Plato talks about Chora Aristotle talks about Topos German philosophers talk about Ort

6 Σύστηµα Καινοτοµίας Ι Η καινοτοµία αναπτύσσεται σε ένα σύστηµα από παράγοντες, δοµές, σχέσεις συνεργασίας αλλά και ανταγωνισµού ανάµεσα στους πρωταγωνιστές αυτούς. Τα στοιχεία του είναι: Μεµονωµένα άτοµα ήοργανισµοί, όπως επιχειρήσεις, τράπεζες, πανεπιστήµια, ερευνητικά ιδρύµατα, τοπικούς φορείς, NGOs, δηµόσιους φορείς... Το θεσµικό περιβάλλον µε τηµορφή ρυθµιστικών νόµων, κανόνων, παραδόσεων και κοινωνικών δοµών.

7 Σύστηµα Καινοτοµίας ΙΙ Τα µέλη του συστήµατος µπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δυο µεγάλες οµάδες: Σε παραγωγούς γνώσης (και τεχνολογίας) και Σε χρήστες γνώσης. Υπάρχουν τρεις κατηγορίες συστηµάτων καινοτοµίας ανάλογα µε την κλίµακα αναφοράς: Εθνικά Συστήµατα Καινοτοµίας, Περιφερειακά Συστήµατα Καινοτοµίας, Κλαδικά Συστήµατα Καινοτοµίας.

8 Εθνικό Σύστηµα Καινοτοµίας (ΕΣΚ) Η έννοια του Εθνικού Συστήµατος Καινοτοµίας έχει αναπτυχθεί αρκετά στη βιβλιογραφία της πολιτικής για την Ε&Α (Freeman, 1987; Nelson, 1993; Lundvall, 1992; Patel and Pavitt, 1994; OECD, 1996). Προαπαιτούµενο για τη δηµιουργία ενός ΕΣΚ είναι η ύπαρξη µιας κρίσιµης µάζας από φορείς που ασχολούνται µε την καινοτοµία. Η έννοια του ΕΣΚ χάνει σηµασία; Ποιοι είναι οι παράγοντες διαφοροποίησης; (ΧΤΕΣ; ΣΗΜΕΡΑ;)

9 Εθνικό Σύστηµα Καινοτοµίας "Πλατφόρµα" για ανάπτυξη και διάχυση καινοτοµιών Προσδιοριστικός παράγοντας για εισαγωγή και διάχυση καινοτοµιών The National Innovation System (NIS)

10 Παραδείγµατα ΕΣΚ Germany Απευθείας σχέσεις υνατοί ενδιάµεσοι φορείς

11 Περιφερειακό Σύστηµα Καινοτοµίας Το ΠΣΚ µπορεί να ιδωθεί ως µια απλοποιηµένη µορφή του ΕΣΚ: Ένα σύνολο από φορείς, ιδρύµατα και παίκτες καινοτοµίας σε µια περιφέρεια που συνδέονται άµεσα µε την δηµιουργία, τη διάχυση και την αξιοποίηση της καινοτοµίας και µε τις σχέσεις αλληλεξάρτησής τους. Η κλίµακα και το επίπεδο ανάλυσης αυτή τη φορά αναφέρονται σε επίπεδο περιφέρειας και περιλαµβάνουν όλους εκείνους τους τοπικούς παράγοντες που αποτελούν και συνθέτουν το περιφερειακό παραγωγικό σύστηµα. Η ιδέα του ΠΣΚ κερδίζει ολοένα και περισσότερη προσοχή τόσο από πολιτικούς όσο και από ακαδηµαϊκούς και ερευνητές: Το κράτος ως δοµή, στα πλαίσια της παγκοσµιοποιηµένης οικονοµίας, έχει χάσει µέρος της σηµασίας του και η περιφέρεια ως κράτος (χωροταξική ενότητα) και επίπεδο αναφοράς έχει γίνει η εστία αναπτυξιακών δραστηριοτήτων. Η περιφέρεια είναι πιο Ευέλικτη Αφοσιωµένη Ενωµένη σε σχέση µε το κράτος

12 Περιφερειακό Σύστηµα Καινοτοµίας "Μοχλός" για την ενίσχυση και αξιοποίηση τοπικών πόρων και ικανοτήτων Προσδιοριστικός παράγοντας για την έλξη συγκεκριµένων συνεργασιών και επενδύσεων Regional Innov. System 3 Regional Innov. System n Regional Innov. System 1 Regional Innov. System 2 The National Innovation System (NIS) Η έµφαση στους τοπικούς πόρους και στις συγκεκριµένες συνεργασίες και επενδύσεις σηµαίνει ενσωµάτωση της έννοιας του κλάδου στην ανάλυση των ΠΣΚ. Περιφέρεια + Κλάδος = CLUSTER

13 Κλαδικό Σύστηµα Καινοτοµίας Σύµφωνα µε τον Malerba (2001) το Κλαδικό Σύστηµα Καινοτοµίας ορίζεται ως "ένα σύνθετο σύνολο από ετερογενείς φορείς που αναπτύσσουν αγοραίες ή µη αγοραίες συναλλαγές για τη δηµιουργία, απόκτηση και χρήση υπάρχουσας και νέας γνώσης µε σκοπότηδηµιουργία, παραγωγή και χρήση νέων ή καθιερωµένων προϊόντων. Ένα κλαδικό σύστηµα έχειµια κοινή γνωστική βάση, τεχνολογίες, εισροές, µια υπάρχουσα, και εν δυνάµει ζήτηση. Ένα κλαδικό σύστηµα καινοτοµίας αποτελείται από ένα σύνολο επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται ή ανήκουν στον ίδιο κλάδο δραστηριότητας (π.χ. κλάδος τροφίµων και ποτών, πληροφορικής, κλωστοϋφαντουργίας, κ.λ.π.). Ένα τέτοιο σύστηµα µπορεί επίσης να περιλαµβάνει ερευνητικά κέντρα και οργανισµούς που αναπτύσσουν έρευνα σχετική µε τον κλάδο.

14 Κλαδικό Σύστηµα Καινοτοµίας "Παραγωγός" (τοπικών) καινοτοµικών προϊόντων και υπηρεσιών Προσδιοριστικός παράγοντας για την (τοπική) ανταγωνιστικότητα Sectoral Innov. System D Sectoral Innov. System Ε Sectoral Innov. System A Regional Innov. Sectoral System 3 Innov. System B Regional Innov. Sectoral System n Innov. System C Regional Innov. System 1 Regional Innov. System 2 The National Innovation System (NIS)

15 Συνθετικό θεωρετικό Μοντέλο του Porter Κοινή (Εθνική) υποδοµή για καινοτοµία Χωρο-κλαδική υποδοµή για καινοτοµία Ποιότητα συνδέσµων Furman J., Porter M., Stern S., (2002), The Determinants of National Innovative Capacity, Research Policy, Vol. 31, Issue 6, pp

16 Παράδειγµα: Clusters στην Πορτογαλία

17 Χαρακτηριστικά των Clusters: Αριθµός παικτών και µορφή σχέσεων 2 Παρουσία Σχέσεων για την Καινοτοµία 1 Λίγοι παίκτες στο Οικοσύστηµα Πολλοί παίκτες στο Οικοσύστηµα 4 3 Απουσία Σχέσεων για την Καινοτοµία Legend: Πανεπιστήµιο Ίδρυµα Έρευνας Επιχείρηση ηµ. Φορέας Οργ. ιασύνδεσης

18 Χαρακτηριστικά των Clusters: Αριθµός παικτών και µορφή σχέσεων 2 Παρουσία Σχέσεων για την Καινοτοµία 1 υνατή αλλά στενή δυνατότητα καινοτοµίας υνατή και ευρύ δυνατότητα καινοτοµίας Λίγοι παίκτες στο Οικοσύστηµα Πολλοί παίκτες στο Οικοσύστηµα 4 Χαµηλή δυνατότητα. Στόχευση προς "2" ή "3" Με καλύτερες διασυνδέσεις δυνατότητα για κλαδικό σύστηµα 3 Απουσία Σχέσεων για την Καινοτοµία Legend: Πανεπιστήµιο Ίδρυµα Έρευνας Επιχείρηση ηµ. Φορέας Οργ. ιασύνδεσης

19 ΟΠΑ/ ΕΤ European Innovation Scoreboard και Επιδόσεις της Ελλάδας στη Καινοτοµία Eric Soderquist & Ιωάννης Ν. Κατσίκης Innovation and Knowledge Management Center Εργαστήριο ιοικητικής Επιστήµης (MSL) Τµήµα ιοικητικής Επιστήµης και Τεχνολογίας Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών (ΟΠΑ)

20 Το European Innovation Scoreboard Αίτηµα της Συνόδου της Λισσαβόνας (03/2000), Εργαλείο για τη σύγκριση της καινοτοµικής επίδοσης των κρατών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) µε τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, Εκδίδεται από την Innovation Directorate, που ανήκει στην Directorate General, Enterprises σε συνεργασία µε τηνeurostat, Εκδίδεται ετήσια: 2000 (πρωτότυπο), 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006 Έκδοση του Sectoral Innovation Scoreboard (κλαδικό), Καθώς και του Regional Innovation Scoreboard (περιφερειακό).

21 Σκοπός: Intelligent Benchmarking (Ευφυής Σύγκριση) ΗχρήσητουInnovation Scoreboard ενδείκνυται για: Αναγνώριση κρατών ηγετών, Αναγνώριση της δυναµικής των κλάδων, Επισήµανση (µερικών) εθνικών αδυναµιών και δυνάµεων, Ενθάρρυνση της συζήτησης για την καινοτοµία, Κινητοποίηση δράσεων για βελτίωση, Ευαισθητοποίηση / ενεργοποίηση πολιτικών.

22 Περιορισµοί και Κίνδυνοι Εργαλείο Προειδοποίησης όχι οδηγός πολιτικών ("οκ, έχω πρόβληµα - τι θα κάνω;;;"), Περιορισµοί των δεδοµένων (συγκρισιµότητα στοιχείων - πρόβληµα έλεγχος της κοινής µεθοδολογίας), Σύνδεση της καινοτοµίας µε την τεχνολογία: «τεχνολογική καινοτοµία». Αποτέλεσµα: Ηκαινοτοµία στους κλάδους µέσης και χαµηλής τεχνολογίας δεν µετριέται εύκολα, ούτε η καινοτοµία υπηρεσιών, οργάνωσης, στρατηγικής... Συγκρίνει εντελώς διαφορετικές χώρες (µικρές & µεγάλες χώρες): (συγκρισιµώτητα δοµών, παραγωγικού προσανατολισµού...).

23 είκτες & Περιεχόµενο του EI Scoreboard 1. Human Resources 1.1 New S&E graduates ( of years age class) 1.2 Population with tertiary education (% of years age classes) 1.3 Participation in life-long learning (% of years age classes) 1.4 Employment in medium-high and hi-tech3manufacturing (% of total workforce) 1.5 Employment in high-tech4 services (% of total workforce) 2. Knowledge Creation 3.Transmission & Application of knowledge 2.1 Public R&D expenditures (% of GDP) 2.2 Business expenditures on R&D (% of GDP) EPO high tech patent applications (per million population) USPTO high tech patent applications (per million population) EPO patent applications (per million population) USPTO patent applications (per million population) 3.1 SMEs innovating in-house (% of manufacturing SMEs) 3.2 SMEs involved in innovation co-operation 3.3 Innovation expenditures (% of all turnover in manufacturing) 4. Innovation finance, output and markets 4.1 High technology venture capital investment (% of GDP) 4.2 Capital raised on parallel markets plus new firms on main markets as a % of GDP 4.3 New to market products (% of sales by manufacturing firms and services) 4.4 Home internet access (% of all households) 4.5 Share of ICT markets as a percent of GDP 4.6 Share of manufacturing value-added in high-tech sectors 4.7 Volatility rates manufacturing and services

24 Κατάταξη των Κρατών µελών της ΕΕ Βάσει τον µέσο όρο κάθε κράτους µέλους Πηγή: Innovation Scoreboard 2004

25 Συνολική Κατάταξη στην Ευρώπη Παρουσιάζει τις πιο καινοτοµικές χώρες στην Ευρώπη σήµερα Πηγή: Innovation Scoreboard 2004

26 ΟΠΑ/ ΕΤ Η Περίπτωση της Ελλάδας Eric Soderquist & Ιωάννης Ν. Κατσίκης Innovation and Knowledge Management Center Εργαστήριο ιοικητικής Επιστήµης (MSL) Τµήµα ιοικητικής Επιστήµης και Τεχνολογίας Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών (ΟΠΑ)

27

28 Οι επιδόσεις της Ελλάδας ανά δείκτη (Ι)

29 Επιδόσεις της Ελλάδας ανά δείκτη (ΙΙ)

30 Η Ελλάδα µπροστά... Πωλήσεις των νέων για την αγορά προϊόντων και νέων για την επιχείρηση προϊόντων στον τοµέα των υπηρεσιών, Ρυθµός αύξησης σε δηµόσια Ε&Α/ΑΕΠ, Ρυθµός αύξησης σε πατέντες υψηλή τεχνολογίας EPO patents/πληθυσµό, Ρυθµός αύξησης σε δαπάνες για Τεχνολογίες Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών / ΑΕΠ, Ρυθµός αύξησης του Ιδιωτικών επενδύσεων για Ε&Α/ΑΕΠ, Ρυθµός αύξησης των αρχικών κεφαλαίων επιχειρηµατικού κινδύνου (venture capital)/αεπ, Ρυθµός αύξησης της συµµετοχής στην δια βίου µάθηση.

31 Θετικές Απόψεις Σηµαντικές βελτιώσεις έχουν πραγµατοποιηθεί την τελευταία δεκαετία, π.χ: Η καθαρή δαπάνη για Ε&Α αυξήθηκε από 0,20% τη δεκαετία του 80 σε 0,68% το Ουψηλότεροςρυθµός ανάπτυξης στην ΕΕ από το 1995, Ο αριθµός των ανθρώπων που εµπλέκονται στο Ε&Α έχειαυξηθείκατά 80% µεταξύ του 1993 και του 1999! Πρώτοι στην Ευρώπη όσον αφορά τις γυναίκες ερευνήτριες, Ολοένα και µεγαλύτερο ποσοστό των νέων εταιριών βασίζεται στην καινοτοµία και στις νέες τεχνολογίες και όχι στο χαµηλό κόστος όπως παραδοσιακά συνέβαινε.

32 Αρνητικές Απόψεις Παραλυτική γραφειοκρατία και ατελείωτος χρόνος αναµονής ακόµη και για τυπικότητες, Έλλειψη διαφάνειας στις διαδικασίες (π.χ., δηµόσιες προσφορές), Η Ελλάδα θεωρείται ως η πιο διεφθαρµένη (corrupt) χώρα της ΕΕ και τοποθετείται στην 50η θέσησεσύνολο133 χωρών παγκοσµίως ( Πολύ κωδικοποιηµένη κοινωνική και επιχειρησιακή κουλτούρα (Hofstede)....κα... (βλέπετε SWOT Analysis)

33 Ελληνικό Εθνικό Σύστηµα Καινοτοµίας: Χαρτογράφηση

34 Ελληνικό Εθνικό Σύστηµα Καινοτοµίας: SWOT Ανάλυση υνάµεις (Strengths) Τάσεις για αυξηµένα δηµόσια και ιδιωτική δαπάνη Ε&Α. Τάσεις για νέες πατέντες. Καινοτοµικότητα του κλάδου παροχής υπηρεσιών. Παράδοση δηµιουργικότητας και επιχειρηµατικότητας. Ερευνητικό προσωπικό υψηλών ικανοτήτων. Ευκαιρίες (Opportunities) Ηπαγκοσµιοποίηση δηµιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για τη δηµιουργία και τη µεταφορά της γνώσης,. Άνοιγµα τωνοικονοµιών των Βαλκανικών, Παρευξείνιων και Μεσογειακών Χωρών. Το ελληνικό σύστηµα Ε&Αείναιµέρος του ευρύτερου Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας. Αδυναµίες (Weaknesses) Έλλειψη συνεργασίας ανάµεσα σε διαφορετικές κρατικές αρχές υπεύθυνες για την ανάπτυξη πολιτικών. Έλλειψη διεπιστηµονικότητας στο εκπαιδευτικό σύστηµα. Απουσία συστήµατος αξιολόγησης για τα ερευνητικά κέντρα. Ασθενής καινοτοµική επίδοση του ιδιωτικού τοµέα. Κατάτµηση των δραστηριοτήτων έρευνας σε πανεπιστήµια και ερευνητικά κέντρα. Χαµηλό επίπεδο υποδοµών πληροφορικής. Έντονη χωρική συγκέντρωση ερευνητικών υποδοµών. Απειλές (Threats) Η κινητικότητα φοιτητών και ερευνητών αποθαρρύνεται. "Αν φεύγεις δεν γυρίσεις" Κυβερνητική αδυναµία εφαρµογής πολιτικών. ιοικητική πολυπλοκότητα και γραφειοκρατία. Χαµηλή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής βιοµηχανίας και αυξανόµενο έλλειµµα τουεµπορικού ισοζυγίου.