ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Transcript

1

2 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21ου αιώνα) Νέο Πρόγραμμα Σπουδών στις 8 Π.Σ., 3 Π.Σ.Εξ., 2 Π.Σ.Εισ.» ΟΠΣ: Με συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε. Κ. Τ.)

3 2 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

4 Πίνακας Περιεχομένων ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΟΔΗΓΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΓ 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΝΕΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ 9 1. Η βάση του νέου προγράμματος σπουδών 9 2. Τα βασικά συστατικά του ΕΠΣ-ΞΓ Το ΕΠΣ-ΞΓ ως εργαλείο για τον εκπαιδευτικό 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΕΠΣ-ΞΓ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΕΣ Ιδεολογικές και πολιτικές εγγραφές στα Προγράμματα Σπουδών Γενικοί στόχοι της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης Πώς μαθαίνουν οι μαθητές μας Ο κόσμος του μαθητή σήμερα Γιατί πρέπει να αλλάξει ριζικά η εκπαίδευση Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο σχολείο του σήμερα 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΠΣ-ΞΓ Διαφοροποιημένη διδασκαλία και μάθηση Τι είναι η διαφοροποιημένη διδασκαλία Βασικές αρχές για τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας Παράμετροι διαφοροποίησης της διδασκαλίας Νέα Μάθηση και Μάθηση μέσω Σχεδιασμού Πώς και γιατί ξεκίνησε η «Νέα Μάθηση»: Αλλαγές σε πολλαπλά επίπεδα Η παιδαγωγική των πολυγραμματισμών και η Νέα Μάθηση Νέα Μάθηση και σχολείο του 21ου αιώνα Βασικές αρχές της Νέας μάθησης Το Πρόγραμμα «Μάθηση μέσω Σχεδιασμού» Τι προσφέρει η Μάθηση Μέσω Σχεδιασμού 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΣΧΕΔΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ ΤΗΣ «ΝΕΑΣ ΜΑΘΗΣΗΣ» Βασικές έννοιες της «Νέας Μάθησης» Προγραμματισμός μαθημάτων και δραστηριοτήτων Τι σημαίνει χρονοδιάγραμμα; 71 ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ 3

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΞΕΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Οι σύγχρονες τεχνολογίες και το ξενόγλωσσο μάθημα Το διαδίκτυο και η προσφορά του στον εκπαιδευτικό Απαραίτητη η χρήση του διαδικτύου στο ξενόγλωσσο μάθημα Η αξιοποίηση του διαδικτύου στο ξενόγλωσσο μάθημα Δυναμικό διδακτικό σενάριο και σχέδια εργασίας O ρόλος του εκπαιδευτικού στην ψηφιακή εποχή Ψηφιακό Σχολείο και Ψηφιακό Εκπαιδευτικό Περιεχόμενο Παραδείγματα λογισμικού και διαδικτυακών εργαλείων Μάθηση μέσω σχεδιασμού (learning-by-design) Λογισμικό παραγωγής ασκήσεων - λογισμικό παρουσιάσεων Εργαλεία παραγωγής πινάκων συμφραζομένων [concordances] Εργαλεία του διαδικτύου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Η ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΩΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ Τι κάνουμε όταν διαμεσολαβούμε Οι απαιτήσεις του ΕΠΣ-ΞΓ ως προς τη διαμεσολάβηση Πώς και γιατί να εκπαιδεύσουμε το μαθητή για διαμεσολάβηση Οι απαιτήσεις δραστηριοτήτων και δοκιμασιών διαμεσολάβησης 145 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ ΤΗΣ ΞΕΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Χαρακτηριστικά και βασικές αρχές της αξιολόγησης Αξιολόγηση και διδακτική πρακτική Εναλλακτική αξιολόγηση Μέθοδοι και τεχνικές Εναλλακτικής Αξιολόγησης Παραδείγματα εναλλακτικής αξιολόγησης 173 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Χαρακτηριστικά των εργαλείων εξέτασης Εξετάσεις στο Δημοτικό σχολείο Εξετάσεις στο Γυμνάσιο Σχεδιασμός της εξέτασης Εξετάσεις στην ξένη γλώσσα και η σύνδεση με το ΚΠΓ ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΟΔΗΓΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΓ Βασιλική Δενδρινού & Ευδοκία Καραβά Ο τόμος αυτός φιλοδοξεί να υποστηρίξει τους εκπαιδευτικούς των ξένων γλωσσών που διδάσκονται στο σχολείο να εφαρμόσουν το νέο πρόγραμμα σπουδών, το οποίο είναι ενιαίο για όλες τις ξένες γλώσσες και για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το πρόγραμμα αυτό με την συντομογραφία ΕΠΣ-ΞΓ είναι διαφορετικό από τα προηγούμενα «Πλαίσια Προγραμμάτων Σπουδών» (curricula), τα οποία προσδιόριζαν τις αρχές στις οποίες θα έπρεπε να ανταποκρίνεται η παιδαγωγική πράξη ενός μαθήματος, και τα «αναλυτικά προγράμματα σπουδών» (syllabi) που καθόριζαν την ύλη που θα διδασκόταν και θα περιλαμβανόταν στο διδακτικό εγχειρίδιο της κάθε γλώσσας. Έτσι, ο εκπαιδευτικός δεν χρειαζόταν να αξιοποιήσει το όποιο πρόγραμμα σπουδών, αφού είχε στη διάθεσή του το εγχειρίδιο. Οι λόγοι και οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός το ΕΠΣ-ΞΓ συζητιούνται στον παρόντα τόμο, ο οποίος παρουσιάζει και τη θεωρητική βάση στην οποία στηρίχτηκε το ΕΠΣ-ΞΓ, ενώ παράλληλα κάνει μεθοδολογικές προτάσεις για τη διδακτική πράξη και γενικότερα για την εκπαιδευτική διαδικασία στην ξενόγλωσση τάξη. Δηλαδή, ενώ το ΕΠΣ-ΞΓ ορίζει το γνωστικό αντικείμενο του μαθήματος της ξένης γλώσσας, ο τόμος αυτός προτείνει διδακτικές και μαθησιακές προσεγγίσεις, οι οποίες συμβάλλουν στη διαπαιδαγώγηση ενός μαθητή ικανού να αντεπεξέρχεται στις προκλήσεις των σύγχρονων κοινωνιών ενός ατόμου που πρέπει να είναι σε θέση να προσαρμόζεται συνεχώς σε νέες εξελίξεις και να ξέρει πώς να μαθαίνει για να αντιμετωπίζει τις ταχύτατες και πολλές φορές συνταρακτικές αλλαγές που συντελούνται στον κόσμο διαρκώς. Ο τόμος περιλαμβάνει συνολικά οκτώ (8) κεφάλαια. Μερικά είναι ιδιαίτερα εκτενή, κυρίως επειδή περιλαμβάνουν ποικίλα παραδείγματα, και άλλα είναι συντομότερα, όπως το κεφάλαιο 1, το οποίο κάνει μια πολύ συνοπτική παρουσίαση του νέου προγράμματος σπουδών και του πώς ο εκπαιδευτικός θα το αξιοποιήσει ως εργαλείο. Το ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο εντός του οποίου το ΕΠΣ-ΞΓ σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 2. Στο ίδιο κεφάλαιο γίνεται επίσης αναφορά στο μοντέλο εκπαίδευσης που υιοθετείται καθώς και στην εφαρμογή του ΕΠΣ-ΞΓ, όπως την αντιλαμβάνονται οι σχεδιαστές του, με βάση και τις απαιτήσεις για την εκπαίδευση του 21 ου αιώνα. Για να μεταβάλουμε πραγματικά το σχολείο σε ένα «σχολείο του αύριο» χρειάζονται σημαντικές αλλαγές στον τρόπο που σκέπτεται ο εκπαιδευτικός (στη δική μας περίπτωση, πώς σκέπτεται για τη γλώσσα), στον τρόπο διαχείρισης των γνώσεων των μαθητών του και στον τρόπο διαχείρισης και «διοίκησης» της τάξης του. Ωστόσο, οι ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ 5

7 αλλαγές αυτές, βάσει του σκεπτικού που περιγράφεται στο κεφάλαιο 2, δεν μπορεί παρά να γίνουν σταδιακά, μέσα από βιωματική επιμόρφωση, με νέα μέσα διδασκαλίας και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό, καθώς και με θεσμικές αλλαγές στην οργάνωση του σχολείου και στον τρόπο αξιολόγησης της μαθησιακής διαδικασίας και πράξης. Το κυριότερο, όμως, στο ξεκίνημά μας για μικρές ή/και μεγάλες αλλαγές στην αντίληψη και τις πράξεις μας για την ξενόγλωσση εκπαίδευση είναι η συμμετοχή των εκπαιδευτικών στη διαμόρφωσή τους. Έτσι, οι αλλαγές δεν θα είναι επιταγές που επιβάλλονται από τα πάνω προς τα κάτω, αλλά δείγματα παιδαγωγικών πρακτικών που είναι αποτέλεσμα συνεργασίας των ειδικών εμπειρογνωμόνων και των εκπαιδευτικών της τάξης. Η συμμετοχική διαδικασία των εκπαιδευτικών, η οποία ξεκίνησε στο πλαίσιο της επιμόρφωσης για τα νέα προγράμματα σπουδών για τις ξένες γλώσσες, οραματιζόμαστε να ξεκινήσει μέσω διαδικτυακών κοινοτήτων πρακτικής και συνεργατικών έργων, όπως το VeC (βλ. το οποίο περιγράφεται στο Παράρτημα 1 του παρόντος). Με τον τρόπο αυτόν είναι δυνατόν οι εκπαιδευτικοί όλων των ξένων γλωσσών να μοιράζονται μεταξύ τους σκέψεις, σχέδια μαθημάτων, εκπαιδευτικών υλικών και εκπαιδευτικών εμπειριών. Στο κεφάλαιο 3 παρουσιάζεται ένας τρόπος σχεδίασης μαθημάτων μέσω της εκπαιδευτικής προσέγγισης «Νέα Μάθηση» και μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Οι εκπαιδευτικοί που επιθυμούν να συμβάλουν στην αποτελεσματική εφαρμογή του ΕΠΣ-ΞΓ με τρόπο που να είναι συμβατός με τη σχολική πραγματικότητα μπορούν να εργασθούν με βάση την ηλεκτρονική πλατφόρμα. Η εφαρμογή του νέου προγράμματος σπουδών θα ήταν πιο εποικοδομητική, εάν γινόταν η κατανομή των μαθητών της ξένης γλώσσας σύμφωνα με το επίπεδο γλωσσομάθειάς τους και όχι με βάση την ηλικία και την τάξη στην οποία βρίσκονται. Δεδομένου, όμως, ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα και η οργάνωση του σχολείου όπως είναι σήμερα δεν διευκολύνει την «επιπεδοποίηση», ενώ δεν πριμοδοτείται ο μαθητής που επιτυγχάνει επιδόσεις υψηλότερου επιπέδου (με αποτέλεσμα να επιλέγει το χαμηλότερο επίπεδο για να εξασφαλίσει με μεγαλύτερη σιγουριά καλύτερο βαθμό), ο εκπαιδευτικός της ξένης γλώσσας καλείται να καταβάλει κάθε προσπάθεια, υπό συνθήκες που δεν είναι πάντα ιδανικές, ώστε η εκπαιδευτική διαδικασία να ανταποκρίνεται στις διαφορετικά ανεπτυγμένες επικοινωνιακές δεξιότητες των μαθητών του. Η διαφοροποιημένη διδασκαλία στην περίπτωση της ξένης γλώσσας είναι πολύ πιο επιτακτική από ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο μάθημα του σχολικού προγράμματος σπουδών. Και τούτο γιατί, όπως γνωρίζουμε καλά, υπάρχει ποικιλία επιπέδων γλωσσομάθειας μέσα στην ίδια τάξη, αφού οι μαθητές και της πρώτης και της δεύτερης ξένης γλώσσας παρακολουθούν μαθήματα εκτός σχολείου, σε κέντρα ξένων γλωσσών συνήθως, και μερικοί πιο εντατικά από άλλους. Τα μαθήματα που παρακολουθούν οι μαθητές εκτός σχολείου, τα οποία μάλιστα τα ξεκινούν από πολύ νωρίς (συχνά από την Α δημοτικού), δεν είναι φροντιστηριακά. Δηλαδή, δεν στοχεύουν απλώς στην υποστήριξη της ύλης του σχολείου, αλλά αποτελούν αυτόνομα μαθήματα, με δική τους εκπαιδευτική ύλη, γλωσσοπαιδαγωγική μεθοδολογία, κτλ. Οι ώρες και η διάρκεια της εξωσχολικής ξενόγλωσσης εκπαίδευσης των μαθητών μιας σχολικής τάξης μπορεί να ποικίλλει σημαντικά, με αποτέλεσμα οι μαθητές να έχουν αναπτύξει πολύ διαφορετικές γνώ- 6 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

8 σεις και δεξιότητες ο καθένας. Για να είναι αποτελεσματικό λοιπόν το μάθημα της ξένης γλώσσας στο σχολείο είναι επιτακτικό να μπορεί ο εκπαιδευτικός να χρησιμοποιεί πρακτικές που επιτρέπουν τη διαφοροποιημένη μάθηση. Η σχετική προσέγγιση συζητείται στον παρόντα τόμο στο κεφάλαιο 3. Το κεφάλαιο 4 παρουσιάζει όχι μόνο δείγματα σχεδίων μαθημάτων, βάσει της προσέγγισης «Νέα Μάθηση», αλλά και ένα δείγμα οργάνωσης μαθήματος για τη διδασκαλία της γερμανικής. Παρουσιάζει επίσης σχέδια μαθημάτων, τα οποία περιλαμβάνουν παραδείγματα για τα αγγλικά και τα γαλλικά (για τα επίπεδα επικοινωνιακής επάρκειας Α1, Α2, Β1 και Γ1). Πιο συγκεκριμένα, το σχέδιο μαθήματος επιπέδου Α1 (για τα γαλλικά) είναι ενδεικτικό του πώς οι μαθητές μπορούν να αξιοποιήσουν τις προσωπικές τους εμπειρίες και την εξωσχολική τους γνώση σχετικά με αγαπημένους δημοφιλείς ήρωες κινουμένων σχεδίων. Το σχέδιο μαθήματος επιπέδου Α2 (για τα γαλλικά και πάλι) αποτελεί δείγμα διαθεματικής ενασχόλησης στην ξενόγλωσση τάξη. Το σχέδιο μαθήματος επιπέδου Β1 για τα αγγλικά αφορά το πώς χειριζόμαστε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ το τελευταίο δείγμα διαθεματικής ενασχόλησης, επιπέδου Γ1 αυτή τη φορά (για τα αγγλικά), αφορά το πώς επικοινωνούν οι άνθρωποι μέσω διαδικτύου. Τα σχέδια μαθημάτων που παρουσιάζονται στον τόμο εφαρμόστηκαν στην τάξη κατά την πιλοτική εφαρμογή του ΕΠΣ-ΞΓ και πλέον αποτελούν προτάσεις για εφαρμογή και αναστοχασμό. Μέχρι πρόσφατα ήταν πολύ δύσκολο να γίνει διαφοροποιημένη διδασκαλία στην τάξη ενός ελληνικού σχολείου, όχι μόνο επειδή, σύμφωνα με τη γενική θεσμική αντίληψη που ίσχυε (και ισχύει), όλοι οι μαθητές προβλεπόταν πως πρέπει να κάνουν ακριβώς τα ίδια πράγματα με τον ίδιο τρόπο, αλλά και γιατί έλειπαν τα μέσα που θα επέτρεπαν στον εκπαιδευτικό να διαφοροποιήσει το εκπαιδευτικό υλικό και τις δραστηριότητες για μικρές ομάδες ή και για μεμονωμένα άτομα στην τάξη του. Τώρα όμως, με δεδομένες τις νέες τεχνολογίες και τα κοινωνικά δίκτυα με τα οποία οι νεότεροι εκπαιδευτικοί και ιδίως οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι, παρέχεται αυτή τη δυνατότητα. Επειδή όμως λίγοι εκπαιδευτικοί έχουν γνώσεις για να αξιοποιήσουν πραγματικά τις Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας (ΤΠΕ) στην εκπαίδευση, ο τόμος αυτός περιλαμβάνει ένα σχετικό κεφάλαιο. Το κεφάλαιο 5 αφορά στη χρήση των ΤΠΕ στην ξενόγλωσση τάξη και ειδικότερα αναφέρεται στην αξιοποίηση του διαδικτύου με παραδείγματα. Το κεφάλαιο 6 είναι αφιερωμένο στη διαγλωσσική διαμεσολάβηση μια από τις επικοινωνιακές ικανότητες που πρέπει να αναπτύξει ο μαθητής της ξένης γλώσσας, όχι μόνο γιατί τις ορίζει το ΕΠΣ-ΞΓ και το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τις Γλώσσες, με το οποίο το ΕΠΣ-ΞΓ συνάδει, αλλά και επειδή η διαγλωσσική διαμεσολάβηση είναι από τις πιο συνηθισμένες επικοινωνιακές ενέργειες στις οποίες όλοι μετέχουμε ως ομιλητές δύο ή τριών γλωσσών της μητρικής μας και μιας ή περισσότερων ξένων γλωσσών. Ωστόσο, το τι ακριβώς σημαίνει «διαγλωσσική διαμεσολάβηση» και πώς καλλιεργείται η ικανότητα αυτή είναι σχετικά άγνωστο στον χώρο της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης. Γι αυτό είναι σημαντικό να υποστηριχτεί ο εκπαιδευτικός ώστε να βοηθήσει το μαθητή της ξένης γλώσσας να μπορεί να αντεπεξέρχεται στον ρόλο του διαμεσολαβητή, όταν του ανατίθεται, ή να τον αναλαμβάνει εκουσίως. Η διαμεσολάβηση εξάλλου είναι επικοινωνιακή δραστηριότητα που εξετάζεται στο σχολείο, εφόσον περιλαμβάνεται και στα θέματα των εξετάσεων του γυμνασίου. ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 7

9 Το κεφάλαιο 7 του τόμου εστιάζει στο ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα της αξιολόγησης της γλωσσομάθειας. Συζητιούνται ζητήματα που αφορούν το τι ακριβώς αξιολογούμε και πώς. Στην εισαγωγή του κεφαλαίου γίνεται μια γενική επισκόπηση του πώς αξιολογούμε τη μαθησιακή διαδικασία και τα αποτελέσματά της και παρουσιάζονται τρόποι αξιολόγησης της διαδικασίας της μάθησης. Ειδική αναφορά γίνεται σε όργανα ελέγχου της γλωσσομάθειας (διαφορετικού τύπου τεστ). Αναφέρεται και στην αρνητική αναδραστική επίδραση (negative washback effect) που μπορεί να έχουν τα τεστ στη μάθηση, αλλά και στις θετικές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν τα τεστ και οι εξετάσεις γλωσσομάθειας. Το τελευταίο κεφάλαιο, το κεφάλαιο 8, παρουσιάζει τις προδιαγραφές για τον νέο τύπο προαγωγικών και απολυτηρίων εξετάσεων για το γυμνάσιο, ενώ περιλαμβάνει επίσης ελεγμένα δείγματα θεμάτων και κριτήρια αξιολόγησης ανά επίπεδο επικοινωνιακής επάρκειας και δοκιμασμένα εργαλεία βαθμολόγησης. Το κεφάλαιο αυτό παραπέμπει επίσης στη σύνδεση της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης στο Γυμνάσιο με το Λύκειο και με τις εξετάσεις για το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας (ΚΠΓ), αφού στόχος μας είναι η εκπαίδευση στο σχολείο να προετοιμάζει τους μαθητές για τις εθνικές μας εξετάσεις γλωσσομάθειας. Ο τόμος αυτός είναι γραμμένος στην ελληνική γλώσσα και επιδιώκει να συμβάλει στην ανάπτυξη μιας ελληνικής μεταγλώσσας για τη γλωσσοδιδακτική. Για πολλά χρόνια οι γνώσεις και οι εμπειρίες της ξενόγλωσσης εκπαιδευτικής κοινότητας στη χώρα μας ήταν κατακερματισμένες, αφού οι θεωρίες και οι πρακτικές της διδακτικής της κάθε γλώσσας αποτυπώνονταν στην ξένη γλώσσα, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη διακριτών επιστημονικών χώρων: τη διδακτική της Αγγλικής (TEFL - Teaching of English as a Foreign Language), τη διδακτική της Γαλλικής (FLE - Français langue étrangère), τη διδακτική της Γερμανικής (DaF - Deutsch als Fremdsprache), κ.ο.κ. Φυσικά, η διδακτική της ξένης γλώσσας ως επιστημονικός χώρος είναι μία, μολονότι η κάθε γλώσσα έχει τις ιδιαιτερότητές της και τη δική της παράδοση στο χώρο της εκπαίδευσης σε κάθε τόπο αλλά και διεθνώς. Είναι σημαντικό όσοι ασχολούμαστε με τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών στην Ελλάδα να έχουμε έναν κοινό λόγο για τη θεωρία και την πράξη της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης στη γλώσσα με την οποία σκεπτόμαστε και μετουσιώνουμε τις εμπειρίες μας. Πιστεύουμε ότι ο κοινός λόγος και, με βάση αυτόν, η επικοινωνία ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς διαφορετικών ξένων γλωσσών στην Ελλάδα θα συμβάλουν στη μεταξύ μας συνεργασία και στην ανάπτυξη μιας ξενόγλωσσης εκπαιδευτικής κοινότητας, η οποία μοιράζεται πόρους, ανησυχίες και καλές πρακτικές. 8 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΝΕΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΓΙΑ ΤΙΣ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ Βασιλική Δενδρινού & Ευδοκία Καραβά 1 Η βάση του νέου προγράμματος σπουδών Το «Ενιαίο Πρόγραμμα Σπουδών για τις Ξένες Γλώσσες» (ΕΠΣ-ΞΓ), το οποίο συνάδει με το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τις Γλώσσες (στο εξής ΚΕΠΑ), ανταποκρίνεται στις προκλήσεις που προκύπτουν από τη νέα στρατηγική για την εκπαίδευση που έχει προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ( ). Στόχος της νέας αυτής στρατηγικής είναι μεταξύ άλλων η προώθηση της πολυγλωσσίας στην Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα, καθώς και η ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων που θα βοηθήσουν τις κοινωνίες να καταπολεμήσουν την ανεργία. Για τον σκοπό αυτό θα πρέπει, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να ανασχεδιαστεί η εκπαίδευση στην Ευρώπη με μεγαλύτερη επικέντρωση στα «μαθησιακά αποτελέσματα», δηλαδή στο τι θα πρέπει να μπορεί να κάνει ο εκπαιδευόμενος στο κάθε στάδιο της εκπαίδευσής του, και αυτό το «τι» να περιγράφεται με σαφείς και αντικειμενικούς περιγραφικούς δείκτες, οι οποίοι θα συμβάλουν στην αντικειμενική αξιολόγηση των μαθησιακών αποτελεσμάτων. Ακριβώς αυτό κάνει το ΕΠΣ-ΞΓ. Οι ειδικότερες συστάσεις που διατυπώνονται στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη «νέα στρατηγική της εκπαίδευσης» στην Ευρώπη βασίζονται στα πορίσματα της έκθεσης παρακολούθησης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για το 2012, μιας νέας ετήσιας έρευνας της Επιτροπής που περιγράφει την προσφορά δεξιοτήτων στα κράτη μέλη. Οι συστάσεις αυτές, αρκετές από τις οποίες ενστερνίζεται το ΕΠΣ-ΞΓ, είναι εν συντομία οι εξής: Μεγαλύτερη εστίαση στην ανάπτυξη εγκάρσιων ικανοτήτων και βασικών δεξιοτήτων σε όλα τα επίπεδα. Αυτό ισχύει ιδίως για την ανάπτυξη της ευρηματικότητας και της δημιουργικότητας καθώς και τον ψηφιακό γραμματισμό. Μεγαλύτερη έμφαση στην εκμάθηση ξένων γλωσσών ώστε μέχρι το 2020 το 50% των Ευρωπαίων ηλικίας 15 ετών να γνωρίζουν τουλάχιστον μια πρώτη ξένη γλώσσα και τουλάχιστον το 75% να πρέπει να διδάσκονται μια δεύτερη ξένη γλώσσα από το Δημοτικό. Να γίνουν επενδύσεις για την ανάπτυξη προγραμμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης και για τη βελτίωση των επιπέδων της μάθησης με βάση την εργασία. Να βελτιωθεί ο τρόπος αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων και δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που καλλιεργούνται εκτός του συστήματος της επίσημης εκπαίδευσης και κατάρτισης. ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ 9

11 Να αξιοποιηθούν πλήρως οι νέες τεχνολογίες, ιδίως το διαδίκτυο, με τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα ιδρύματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης να αυξάνουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση μέσω ανοικτών εκπαιδευτικών πόρων. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να υποστηρίζονται από καλά καταρτισμένους, δραστήριους εκπαιδευτικούς με δημιουργικό πνεύμα και ικανότητες. Η προσέγγιση βάσει εταιρικής σχέσης έχει ζωτική σημασία. Χρειάζεται τόσο δημόσια όσο και ιδιωτική χρηματοδότηση, προκειμένου να ενισχυθεί η καινοτομία και να αυξηθεί η γόνιμη αλληλεπίδραση μεταξύ του εκπαιδευτικού-ακαδημαϊκού κόσμου και της αγοράς εργασίας. 2 Τα βασικά συστατικά του ΕΠΣ-ΞΓ Το ΕΠΣ-ΞΓ υιοθετεί μια προσέγγιση αναδυόμενου γραμματισμού στην ξένη γλώσσα και ειδικότερα στην αγγλική. Η εφαρμογή του ξεκινά από την Γ Δημοτικού, όταν αρχίζει η εκπαίδευση με στόχο τον σχολικό γραμματισμό στην ξένη γλώσσα με τη διδασκαλία της γραφής και ανάγνωσης. Το Πρόγραμμα Εκμάθησης της Αγγλικής στη Πρώιμη Παιδική Ηλικία (ΠΕΑΠ), το οποίο εφαρμόζεται για το μάθημα της αγγλικής στην Α και Β Δημοτικού ως προοίμιο του ΕΠΣ-ΞΓ, εμπλέκει τον μικρό μαθητή σε παιγνιώδεις δραστηριότητες προφορικού λόγου. Πληροφορίες για το ΠΕΑΠ μπορεί κάθε ενδιαφερόμενος να βρει στην σχετική διαδικτυακή πύλη. Αντίθετα από το ΠΕΑΠ, που αφορά αποκλειστικά την αγγλική γλώσσα, το ΕΠΣ-ΞΓ αφορά όλες τις ξένες γλώσσες που περιλαμβάνονται αυτή τη στιγμή στο Σχολικό Πρόγραμμα Σπουδών. Αφορά δηλαδή τα αγγλικά, που είναι η «πρώτη» ξένη γλώσσα, και τα γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά και ισπανικά, τις «δεύτερες» ξένες γλώσσες. Ας σημειωθεί ότι το να είναι μια γλώσσα «πρώτη» δεν σημαίνει φυσικά ότι έχει κάποια ποιοτική πρωτιά ή ότι παίζει παρόμοιο ρόλο με τη μητρική γλώσσα. Σημαίνει απλώς ότι η γλώσσα αυτή ορίζεται από το Υπουργείο Παιδείας ως υποχρεωτική σε όλα τα σχολεία της χώρας, ενώ αυτές που ονομάζονται «δεύτερες» προσφέρονται κατ επιλογή και όχι σε όλα τα σχολεία της χώρας. Το ΕΠΣ-ΞΓ αφορά επίσης τις γλώσσες εκείνες που μπορεί να περιληφθούν στο μέλλον, ως υποχρεωτικές ή επιλογής, ανεξαρτήτως των ωρών που προβλέπονται για τη διδασκαλία καθεμίας από αυτές. Σημειώνεται ότι, ενώ η απόφαση σχετικά με το ποιες γλώσσες περιλαμβάνει το Σχολικό Πρόγραμμα Σπουδών είναι ζήτημα πολιτικό (και σπάνια έχει αποτελέσει αντικείμενο συστηματικής, κοινωνιογλωσσικά ενημερωμένης μελέτης), το ποιες γλώσσες προσφέρονται στο σχολείο κάθε σχολική χρονιά είναι ζήτημα που έχει άμεση σχέση με τρέχοντες τεχνικούς και οικονομικούς παράγοντες. Το ΕΠΣ-ΞΓ αποτελεί εντούτοις προϊόν επιστημονικού σχεδιασμού προσδιορισμένο με τρόπο που να μην χρειάζεται το περιεχόμενό του να αλλάζει κάθε φορά που οι αποφάσεις σχετικά με τις γλώσσες και το ωρολόγιο πρόγραμμα αλλάζουν, αλλά να βελτιώνεται και να ενημερώνεται βάσει αξιολόγησης και αξιοποίησης των σύγχρονων ερευνητικών εξελίξεων. Το νέο Πρόγραμμα έχει σημαντικά καινοτόμα χαρακτηριστικά για τα σχολικά χρονικά του τόπου μας. Έχοντας εκπονηθεί στο πλαίσιο ενός έργου που για πρώτη φορά αντιμετωπίζει το Σχολικό Πρόγραμμα Σπουδών ως ολότητα και τα προγράμματα 10 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

12 σπουδών των επιμέρους γνωστικών αντικειμένων ως ομοιογενή τμήματα του όλου, το ΕΠΣ-ΞΓ είναι και αυτό ένα ομοιογενές σύστημα. Συνιστά ένα curriculum κοινό για όλες τις ξένες γλώσσες που διδάσκονται στο σχολείο και ενιαίο για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης. Προσδιορίζει γενικούς και επιμέρους δείκτες επικοινωνιακής γλωσσικής επάρκειας, βάσει των οποίων μπορεί να κρίνει κανείς σε ποιο επίπεδο γλωσσομάθειας βρίσκεται ο μαθητής, σύμφωνα με την 6βαθμη κλίμακα του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ), που για πρώτη φορά εισάγεται στην ελληνική σχολική πράξη. Οι δείκτες αυτοί συνάδουν με τους δείκτες του Κοινού Ευρωπαϊκού Πλαισίου Αναφοράς για τις Γλώσσες (ΚΕΠΑ), το οποίο αναγνωρίζεται ως ευρωπαϊκό όργανο περιγραφής της γλωσσομάθειας και αποτελεί έγγραφο αναφοράς τόσο για την εκπόνηση προγραμμάτων σπουδών όσο και για την αντιστοίχιση διαφορετικών συστημάτων πιστοποίησης γλωσσομάθειας ανά την Ευρώπη, ώστε να διευκολύνεται η αμοιβαία αναγνώριση των τίτλων επάρκειας στην ξένη γλώσσα, εξυπηρετώντας την κινητικότητα στην Ευρώπη. Το ΕΠΣ-ΞΓ περιγράφει αναλυτικά τα γλωσσικά χαρακτηριστικά επικοινωνιακής επάρκειας του μαθητή από το επίπεδο Α1 (στοιχειώδης γνώση) μέχρι το επίπεδο Β2 (καλή γνώση) επίπεδο στο οποίο μπορεί να φτάσουν κάποιοι μαθητές έως και την Γ Γυμνασίου. Το τμήμα του ΕΠΣ-ΞΓ που αφορά στο Λύκειο, το οποίο θα δημοσιευτεί σε δεύτερη φάση, θα περιλαμβάνει περιγραφητές επιπέδου Γ1 (πολύ καλή γνώση) και Γ2 (άριστη γνώση), επίπεδα στα οποία μπορούν να φτάσουν ορισμένοι μαθητές του Λυκείου. Το νέο Πρόγραμμα Σπουδών περιγράφει λεπτομερώς ΤΙ αναμένεται να είναι σε θέση να κάνει, χρησιμοποιώντας την ξένη γλώσσα, ο μαθητής και η μαθήτρια, ως αποτέλεσμα της διδασκαλίας και της διαδικασίας της μάθησης. Το ΠΩΣ και το ΠΟΤΕ οι «ειδικοί» ορίζουν πως η μάθηση της γλώσσας θα επιτευχθεί είναι μεταβλητές που έχουν άμεση σχέση με τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και τα διαφορετικά περιβάλλοντα μάθησης ανά περιοχή και σχολείο. Ο παρών τόμος συγγράφεται με στόχο να βοηθήσει τον εκπαιδευτικό της ξένης γλώσσας να διαμορφώσει ένα μαθησιακό περιβάλλον με βάση συγκεκριμένες μεταβλητές. Από τα πλέον σημαντικά χαρακτηριστικά του νέου Προγράμματος Σπουδών είναι ότι περιγράφει τις γνώσεις και τις επικοινωνιακές ικανότητες που πρέπει να αποκτηθούν στην ξένη γλώσσα κατά επίπεδο γλωσσομάθειας και όχι κατά τάξη. Η περιγραφή αυτή είναι ιδεολογικά προσδιορισμένη, αφού αποδέχεται έμπρακτα ότι οι μαθητές στην ίδια σχολική τάξη δεν αποτελούν μια συμπαγή ομάδα με τα ίδια χαρακτηριστικά. Τα παιδιά και οι έφηβοι διαφέρουν μεταξύ τους σε ωριμότητα, εμπειρίες και ενδιαφέροντα και μπορεί να μαθαίνουν διαφορετικά πράγματα με διαφορετικούς ρυθμούς. Επιπλέον, η κοινωνική διάσταση της περιγραφής αυτής συνίσταται στο ότι αποδέχεται την ελληνική πραγματικότητα, ότι πολλοί μαθητές διδάσκονται τις γλώσσες και εκτός του σχολείου. Το στοίχημα είναι η εφαρμογή του ΕΠΣ-ΞΓ στο μέλλον και, ειδικότερα, η οργάνωση του ωρολογίου προγράμματος του σχολείου με τέτοιο τρόπο, ώστε να λειτουργήσουν τα μαθήματα των ξένων γλωσσών κατά επίπεδα, δηλαδή να μπορεί ένας μαθητής της Ε Δημοτικού που, σύμφωνα με κατάλληλο διαγνωστικό τεστ, βρίσκεται στο επίπεδο Β1 αγγλικών να παρακολουθήσει την τάξη αυτή μαζί με μαθητές της ΣΤ που επίσης κατατάσσονται στο επίπεδο Β1, ενώ άλλοι συμμαθητές τους μπορεί να είναι μοιρασμένοι σε χαμηλότερα επίπεδα (Α1 ή Α2). ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 11

13 Η εφαρμογή των επιπέδων γλωσσομάθειας αποτελεί επιπλέον βασική γέφυρα σύνδεσης του νέου Προγράμματος Σπουδών με το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας (ΚΠΓ). Αφότου η γλωσσομάθεια προσδιορίζεται πλέον βάσει των διακριτών σταδίων, όπως περιγράφονται στο ΚΕΠΑ, με το οποίο το ΕΠΣ-ΞΓ και το ΚΠΓ εναρμονίζονται πλήρως, οι μαθητές του ελληνικού σχολείου μαθαίνουν την ξένη γλώσσα βάσει σαφώς ορισμένων στόχων, για τους οποίους μπορούν να πιστοποιηθούν σε συμφωνία με τις κοινές ευρωπαϊκές πρακτικές. Τα χαρακτηριστικά ή δείκτες επικοινωνιακής επάρκειας κατά επίπεδο γλωσσομάθειας προσδιορίζονται ως γλωσσικές δράσεις ή ενέργειες. Γίνεται αναλυτική καταγραφή του τι αναμένεται να είναι σε θέση να κάνει ο μαθητής στην ξένη γλώσσα για να θεωρηθεί (και να μπορεί να πιστοποιηθεί) ως επαρκής χρήστης της σε καθένα από τα επίπεδα της κλίμακας του ΣτΕ. Οι δείκτες αυτοί δεν έχουν οριστεί αυθαίρετα. Είναι εναρμονισμένοι με τους περιγραφικούς δείκτες επικοινωνιακής επάρκειας, όπως καταγράφονται αφενός στο ΚΕΠΑ και αφετέρου στις προδιαγραφές εξετάσεων του ΚΠΓ. Παράλληλα, βασική καινοτομία του ΕΠΣ-ΞΓ, σε διεθνή κλίμακα, αποτελεί η τεκμηρίωση των περιγραφικών δεικτών βάσει μιας πρώτης συστηματικής καταγραφής και οργάνωσης της γλωσσικής ύλης που προβλέπεται να διδαχθεί σε κάθε γλώσσα κατά επίπεδο γλωσσομάθειας. Με τον όρο γλωσσική ύλη γίνεται αναφορά στο εύρος των λειτουργικών και δομικών στοιχείων που αναμένεται να γνωρίζει και να χρησιμοποιεί ο μαθητής/η μαθήτρια προκειμένου να μεταφέρει με επιτυχία κοινωνικά προσδιορισμένα νοήματα σε ποικίλες περιστάσεις επικοινωνίας, σε διαφορετικά στάδια εκμάθησης της ξένης γλώσσας. Το ΕΠΣ-ΞΓ περιλαμβάνει επίσης συστηματοποιημένη και αντιστοιχισμένη σε επίπεδα γλωσσομάθειας την ύλη των ξενόγλωσσων σχολικών εγχειριδίων κυρίως των κρατικών εκδόσεων που χρησιμοποιούνται σε καθεμιά από τις ξένες γλώσσες. Στόχος της εν λόγω καταγραφής υπήρξε η οργάνωση της ύλης των εγχειριδίων σύμφωνα με τις κατά επίπεδο γλωσσικές ενέργειες, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή μετάβαση από τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, με βάση τα οποία έχουν συγγραφεί τα σχολικά εγχειρίδια, στο ΕΠΣ-ΞΓ. Η πρακτικής φύσεως αυτή ενέργεια είχε και έναν άλλο στόχο: τη στάθμιση της ύλης των εγχειριδίων, η οποία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την αξιολόγησή τους καθώς επίσης και για την εξομάλυνση ασυνεχειών και προβλημάτων συστηματικότητας που αυτά παρουσιάζουν. Οι προαναφερθείσες προσπάθειες αποτέλεσαν μέρος ενός ιδιαίτερα σημαντικού και πολύπλοκου εγχειρήματος, το οποίο συνεχίζεται από την ερευνητική ομάδα του Κέντρου Έρευνας για τη Διδασκαλία Ξένων Γλωσσών και την Αξιολόγηση Γλωσσομάθειας του Παν/μίου Αθηνών (Research Centre for Language Teaching, Testing and Assessment, RCeL). H βασική συνιστώσα του έργου αυτού είναι η κοινή, ενοποιητική περιγραφή της προσδοκώμενης παραγωγής στην ξένη γλώσσα σε συνάρτηση με: (α) τις ενέργειες που θα πρέπει να μπορεί να κάνει ο μαθητής κατά επίπεδο επικοινωνιακής επάρκειας και (β) το πόσο «καλά» αναμένεται να είναι σε θέση να κάνει την κάθε ενέργεια σε κάθε επίπεδο. Η λογική αυτή εισάγεται για πρώτη φορά στην σχολική εκπαίδευση στην Ελλάδα και είναι σε συμφωνία με τις αρχές του ΚΕΠΑ. Η πρώτη έκδοση του ΕΠΣ-ΞΓ συνοδεύεται από δύο Παραρτήματα τα οποία περιλαμβάνουν (α) τη γενική, κοινή για τις γλώσσες του προγράμματος περιγραφή της γλωσσικής ύλης για τα έξι επίπεδα του ΣτΕ, όπως αυτή προέκυψε από σύνθεση ενός αρχικού συνόλου διαβαθμισμένων περιγραφών γλωσσικών δεδομένων από διαφορετικές γλώσσες και ποικίλες πηγές 12 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

14 (Παράρτημα 1) και (β) αποτύπωση της ύλης κάθε ξένης γλώσσας χωριστά, όπως καλύπτεται από τα εν χρήσει διδακτικά εγχειρίδια, οργανωμένης κατά σχολικές τάξεις και αντιστοιχισμένης σε επίπεδα γλωσσομάθειας (Παράρτημα 2). Ως γλωσσικά δεδομένα εννοούνται τα γλωσσικά μέσα εν χρήσει, δηλαδή οι δομές της γλώσσας στα περιβάλλοντα λειτουργίας τους. Κατά το στάδιο αξιολόγησης και επικαιροποίησης του περιεχομένου του ΕΠΣ-ΞΓ, στόχος υπήρξε η στάθμιση των περιγραφών των Παραρτημάτων της αρχικής έκδοσης και, μέσω αυτής, ο προσδιορισμός της μεθοδολογίας για την ανάπτυξη σαφώς ορισμένων και αντικειμενικών κριτηρίων αναφοράς για τη μάθηση, διδασκαλία και αξιολόγηση των γλωσσών του Προγράμματος. Οι περιγραφές των δύο Παραρτημάτων ελέγχθηκαν και αντιπαραβλήθηκαν μεταξύ τους καθώς και με αντίστοιχες περιγραφές από επιπλέον πηγές και, τελικά, διαμορφώθηκαν αναλυτικές γλωσσικές περιγραφές, χαρακτηριστικές κάθε επιπέδου γλωσσομάθειας, περιγραφές που προσδιορίζουν λεπτομερώς τη γνώση που προσκτάται σε κάθε γλώσσα σε κάθε επίπεδο και τη διακρίνουν από εκείνη των υπόλοιπων επιπέδων. Ο στόχος αυτός υπαγορεύεται από την ίδια τη φιλοσοφία του ΕΠΣ-ΞΓ ως Προγράμματος που διαμορφώνεται από γλωσσικά δεδομένα (data-driven curriculum) και δεν στηρίζεται αποκλειστικά, όπως τα περισσότερα Προγράμματα Σπουδών, σε περιγραφές ειδικών της γλώσσας, οι οποίες συνήθως δεν ελέγχονται μεταξύ τους ούτε, πολύ περισσότερο, τεκμηριώνονται με εμπειρικά δεδομένα (δεδομένα που έχουν παραχθεί από ομιλητές/μαθητές της γλώσσας). Η συνεισφορά της μεθοδολογίας αξιολόγησης των γλωσσικών δεδομένων του Προγράμματος και του τελικού προϊόντος, δηλαδή των κριτηρίων αναφοράς που παρουσιάζονται λεπτομερώς (ειδικά για την αγγλική) στην επικαιροποιημένη έκδοση του ΕΠΣ-ΞΓ στη σύγχρονη βιβλιογραφία, αφορά όχι μόνο στην ποικιλία των δεδομένων τα οποία αντιπαραβλήθηκαν και αξιολογήθηκαν προκειμένου να ενσωματωθούν σε όσο το δυνατόν περισσότερο ακριβείς περιγραφές, αλλά και στην υιοθέτηση μιας κοινής μεταγλώσσας για την περιγραφή των γλωσσικών στοιχείων σε διάφορες γλώσσες (όπως έχει ήδη παρουσιαστεί στην πρώτη έκδοση του ΕΠΣ-ΞΓ, Παράρτημα 1). Τα κριτήρια αναφοράς, που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα της τελικής έκδοσης, τεκμηριώνουν τους περιγραφικούς δείκτες επικοινωνιακής επάρκειας στη γλώσσα αυτή ενώ είναι συγκρίσιμα με αντίστοιχα στοιχεία για τις υπόλοιπες γλώσσες του Προγράμματος. Τέτοιου είδους γλωσσικές περιγραφές μπορούν να υποστηρίξουν διαγλωσσικές μελέτες σχετικά με τη μάθηση της ξένης γλώσσας αλλά και συνδέσεις της γνώσης σε περισσότερες της μιας ξένης γλώσσας σε ένα πραγματικά πολύγλωσσο Πρόγραμμα Σπουδών. Ως βασικό μεθοδολογικό εργαλείο για τη στάθμιση της γλωσσικής ύλης και τον προσδιορισμό κριτηρίων αναφοράς για τη μάθηση και αξιολόγηση της ξένης γλώσσας αναπτύχθηκε μια πολύγλωσση βάση δεδομένων, όπου καταχωρίζονται περιγραφές των δομικών και λειτουργικών στοιχείων κάθε γλώσσας με παραδείγματα χρήσης, τα οποία αναπαριστούν, κατά προσέγγιση, τις γλωσσικές επικοινωνιακές ικανότητες του Έλληνα μαθητή στις πέντε ξένες γλώσσες του Προγράμματος (αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιταλικά), σε πέντε από τα έξι επίπεδα γλωσσομάθειας (Α1, Α2, Β1, Β2, Γ1) 1. Η διαδικασία αυτή τεκμηρίωσης της επάρκειας του μαθητή σε περισσότερες από μία ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 13

15 ξένες γλώσσες αποτελεί εξαιρετικά σύνθετο εγχείρημα 2. Εφαρμόστηκαν συνθετικές μεθοδολογικές πρακτικές και πραγματοποιήθηκε η ενημέρωση της εν λόγω Βάσης με επιστροφή στα δεδομένα της κάθε γλώσσας χωριστά και εξαντλητικά, εξαγωγή περιγραφών των σχετικών γλωσσικών ικανοτήτων από διαφορετικές πηγές και αντιστοίχισή τους στις διάφορες γλώσσες και τα επίπεδα, προκειμένου να είναι δυνατή η οργάνωση, ο έλεγχος και η αντιπαραβολή τους βάσει της κοινής μεταγλώσσας. Από τα δεδομένα αυτά προέκυψαν οι σταθμισμένες περιγραφές γλωσσικής ύλης και παράλληλα επανεξετάστηκαν και αξιολογήθηκαν οι περιγραφικοί δείκτες της αρχικής έκδοσης. Σημειώνουμε ότι η μεταγλώσσα που χρησιμοποιείται για την περιγραφή των γλωσσικών ικανοτήτων σκόπιμα δεν υιοθετεί ορισμένο θεωρητικό πλαίσιο, προκειμένου να είναι εύκολη και σαφής η μεταφορά της στη σχολική πράξη. Αποφεύχθηκαν επίσης σκόπιμα περιγραφές που στηρίζονται σε αυστηρά δομιστικές προσεγγίσεις της γλώσσας, οι οποίες συχνά συνδέονται με μονογλωσσικές ιδεολογίες που θέλουν κάθε γλώσσα απομονωμένη από τις υπόλοιπες και τις περιγραφές των δομικών της στοιχείων διαχωρισμένες από τις αντίστοιχες των άλλων γλωσσών. Συγκεφαλαιωτικά, παρουσιάζονται αμέσως παρακάτω τα σημαντικότερα από τα χαρακτηριστικά του ΕΠΣ-ΞΓ, που αποτελούν και κρίσιμα σημεία διαφοράς του από τα προηγούμενα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών για τις ξένες γλώσσες. Πρόκειται για το πρώτο κοινό πρόγραμμα σπουδών για όλες τις ξένες γλώσσες του σχολείου και ενιαίο για όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Προσδιορίζει τα χαρακτηριστικά της επικοινωνιακής και γλωσσικής επάρκειας κατά επίπεδα γλωσσομάθειας και όχι κατά σχολική τάξη. Συνδέει άμεσα την ξενόγλωσση εκπαίδευση στο σχολείο με την πιστοποίηση γλωσσομάθειας και ειδικότερα με το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας (ΚΠΓ), καθώς και με τη διά βίου μάθηση. Πρόκειται για το πρώτο πρόγραμμα σπουδών το οποίο δεν στηρίζεται, όπως συνήθως, σε απόψεις ειδικών ως προς το τι πρέπει να αποτελεί το αντικείμενο γνώσης του μαθήματος της ξένης γλώσσας στο σχολείο, αλλά σε ευρωπαϊκά και ελληνικά εμπειρικά δεδομένα έρευνας. Έχει εκπονηθεί ώστε να μην υπάρχει ανάγκη να αλλάζει κάθε λίγα χρόνια, αλλά να βελτιώνεται και να ενημερώνεται με την εξέλιξη της σχετικής έρευνας. Με βάση τα παραπάνω, μέσω του ΕΠΣ-ΞΓ επιτυγχάνεται μια σημαντική καινοτομία στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση. Η πιλοτική εφαρμογή του ΕΠΣ-ΞΓ έδειξε ότι η επιτυχής εφαρμογή αυτής της καινοτομίας εξαρτάται άμεσα από εξωγενείς παράγοντες όπως: η διοικητική οργάνωση του σχολείου που το εφαρμόζει, οι ώρες διδασκαλίας των ξένων γλωσσών, ο τρόπος διδασκαλίας στην τάξη, κ.λπ. Για τον λόγο αυτό, η αποτίμηση του ΕΠΣ-ΞΓ εξέτασε χωριστά το περιεχόμενό του από τον τρόπο εφαρμογής του στο σχολείο και στην τάξη. Η πιλοτική εφαρμογή του ΕΠΣ-ΞΓ κατέστησε σαφές ότι για την εφαρμογή του είναι απαραίτητο να διασφαλιστούν οι κατάλληλες συνθήκες ώστε η εκμάθηση της ξένης γλώσσας στο δημόσιο σχολείο να είναι όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει αποφάσεις σε επίπεδο πολιτικό και σωστό προγραμματισμό, και όχι απαραίτητα πολλές πρόσθετες δαπάνες από τον κρατικό προϋπολογισμό. 14 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

16 3 Το ΕΠΣ-ΞΓ ως εργαλείο για τον εκπαιδευτικό Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ένα πρόγραμμα σπουδών προσδιορίζει το ΤΙ θα πρέπει να μάθει ή ΤΙ θα πρέπει να μπορεί να κάνει ο μαθητής ως αποτέλεσμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όχι το ΠΩΣ θα το πετύχει- δηλαδή, με ποια διδακτική προσέγγιση, με ποιες μεθόδους διδασκαλίας. Επίσης, ένα πρόγραμμα σπουδών έχει άλλου είδους περιεχόμενα από ένα αναλυτικό πρόγραμμα, το οποίο καθορίζει πότε ακριβώς θα διδαχτεί ποια ύλη. Το ΕΠΣ-ΞΓ περιλαμβάνει στοιχεία από τα οποία μπορεί να προκύψει το αναλυτικό πρόγραμμα, με βάση το ωρολόγιο πρόγραμμα, το «προφίλ» των μαθητών και τη συγκεκριμένη σχολική πραγματικότητα στην οποία λειτουργεί ο εκπαιδευτικός. Συγκεκριμένα, το ΕΠΣ-ΞΓ περιλαμβάνει: α) Τους γενικούς δείκτες επικοινωνιακής γλωσσικής επάρκειας κατά επίπεδο γλωσσομάθειας. β) Αναλυτικές περιγραφές των επικοινωνιακών ενεργειών/δράσεων που θα πρέπει να μπορεί να κάνει ο μαθητής σε κάθε επίπεδο γλωσσομάθειας και οι οποίες αφορούν την: Κατανόηση γραπτού λόγου Παραγωγή γραπτού λόγου και γραπτή διάδραση Γραπτή διαμεσολάβηση Κατανόηση προφορικού λόγου Παραγωγή προφορικού λόγου και προφορική διάδραση Προφορική διαμεσολάβηση γ) Οργανόγραμμα ύλης κατά επίπεδο γλωσσομάθειας, δηλαδή τα λειτουργικά και δομικά στοιχεία που αναμένεται να γνωρίζει και να είναι σε θέση να χρησιμοποιεί ο μαθητής σε κάθε επίπεδο γλωσσομάθειας. Η ύλη των επιπέδων από Β2 έως και Γ2 κατά κανόνα επαναλαμβάνει τα βασικά στοιχεία και συμπληρώνει την ύλη των χαμηλότερων επιπέδων (Α1-Β1). δ) Λεπτομερές οργανόγραμμα της ύλης των σχολικών εγχειριδίων των ξένων γλωσσών. Σημειώνεται ότι η ύλη των εγχειριδίων και η προβλεπόμενη ύλη κατά επίπεδο γλωσσομάθειας (αμέσως παραπάνω) περιγράφονται με κοινές παραμέτρους. Παράλληλα, σε Παράρτημα του παρόντος τόμου, μπορεί να βρει ο ενδιαφερόμενος εκπαιδευτικός μια αποτύπωση και κατηγοριοποίηση των θεματικών που περιλαμβάνουν στην ύλη τους τα βιβλία της ελληνικής γλώσσας και άλλων γνωστικών αντικειμένων του Δημοτικού και του Γυμνασίου, ώστε να μπορούν να αξιοποιηθούν για διαθεματικές εργασίες στην ξένη γλώσσα. Έχοντας αυτά τα στοιχεία και γνωρίζοντας τις ανάγκες της τάξης του, μπορεί να αναπτύξει ο εκπαιδευτικός το δικό του αναλυτικό πρόγραμμα, ξεκινώντας φυσικά από τις διαθέσιμες διδακτικές ώρες σε κάθε σχολικό έτος και λαμβάνοντας υπόψη πόσος χρόνος μελέτης χρειάζεται για να ανταποκριθεί ο μαθητής στις απαιτήσεις κάθε επιπέδου γλωσσικής επάρκειας. Ακολουθεί ενδεικτικό σενάριο χρονο-οργάνωσης για το μάθημα της αγγλικής. ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 15

17 ΓΛΩΣΣΑ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΑΞΗ ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΕΣ ΩΡΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΩΡΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΝΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΤΟΣ Μ.Ο. ΚΑΘΟΔΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΠΙΠΕΔΟY Β1 (ΣτΕ/Ελληνικό σχολείο) ΚΑΛΥΨΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ Α1-Α2 ΣΤ0 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΑΓΓΛΙΚΑ Β1+/- Α Γυμνασίου 3 36 εβδομάδες Χ 3 διδακτικές ώρες = % (λόγω εκδρομών, σχολικών εορτών, απεργιών, συνελεύσεων κ.λπ.) = 86 διδακτικές ώρες Χ 45 ή 63 ώρες Χ ώρες/345 διδακτικές ώρες ΤΑΞΕΙΣ Γ, Δ, Ε, ΣΤ (345 ΩΡΕΣ) 3 ΤΑΞΗ Γ 86 ΩΡΕΣ (ΠΕΡΙΠΟΥ 3/4 ΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Α1) ΤΑΞΗ Δ 86 ΩΡΕΣ (1/4 ΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Α1 + 1/4 ΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Α2) ΤΑΞΗ Ε ΤΑΞΗ ΣΤ 86 ΩΡΕΣ (1/4 ΑΠΟ ΤΗΝ Δ + 1,5/4 ΣΤΗΝ Ε = 2,5/4 ΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Α2) 86 ΩΡΕΣ (2,5/4 ΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Α2 ΣΤΙΣ Δ & Ε + 1,5/4 ΤΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Α2) Με βάση τη χρονο-οργάνωση που θα κάνει, ο εκπαιδευτικός σχεδιάζει το δικό του αναλυτικό πρόγραμμα. Το ζητούμενο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς όταν ένα αναλυτικό πρόγραμμα δεν εκπονείται από τον εκπαιδευτικό αλλά μια κεντρική διοίκηση του κράτους, αυτό που συμβαίνει είναι πως δίνεται προτεραιότητα στην ύλη και όχι στο μαθητή. Είναι δηλαδή σημαντικό το πότε θα καλυφθεί η ύλη που ορίζει το πρόγραμμα και όχι το τι πραγματικά μαθαίνουν (να κάνουν) οι μαθητές. Με το ΕΠΣ-ΞΓ, το οποίο συνιστά όπως έχει ήδη ειπωθεί πρόγραμμα σπουδών και όχι αναλυτικό πρόγραμμα, επιδιώκεται να δοθεί η δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να διαμορφώσει το δικό του αναλυτικό πρόγραμμα. Ο σχεδιασμός του αναλυτικού προγράμματος βάσει του νέου Προγράμματος Σπουδών απαιτεί αποφάσεις του εκπαιδευτικού ως προς το επίπεδο επικοινωνιακής επάρκειας στο οποίο θα στοχεύει το μάθημα μιας σχολικής χρονιάς, τους μαθησιακούς στόχους τους οποίους θα επιδιώξει να επιτύχουν οι μαθητές του (μιας συγκεκριμένης τάξης), καθώς και τα γλωσσικά μέσα στα οποία θα εστιάσει στο χρονικό διάστημα που έχει στη διάθεσή του. Μπορεί δηλαδή το πρόγραμμα που θα σχεδιάσει να έχει τη μορφή μαθησιακών ενοτήτων με εσωτερική άρθρωση και γραμμική αλληλουχία. Δείγμα οργάνωσης μαθημάτων δύο εβδομάδων παρατίθεται στο τέλος του παρόντος (βλ. Παράτημα Κεφ. 1). Το εγχείρημα αυτό, αν και απαιτητικό, μόνο ο εκπαιδευτικός μπορεί να το φέρει σε πέρας με επιτυχία, καθώς μόνο εκείνος έχει βαθιά γνώση και εμπειρία των μαθητών του και του σχολικού περιβάλλοντος. Έχοντας λοιπόν προσδιορίσει (με τη χρήση κατάλληλου διαγνωστικού τεστ) σε ποιο/α επίπεδο/α επάρκειας μπορούν να στοχεύουν οι μαθητές 16 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

18 ποιων τάξεων (βάσει των διαθέσιμων διδακτικών ωρών), ο εκπαιδευτικός επιλέγει σε ποιους από τους αναλυτικούς περιγραφικούς δείκτες γλωσσικής επάρκειας πρόκειται να εστιάσει την κάθε σχολική χρονιά. Με βάση τους δείκτες, επιλέγει στη συνέχεια από το οργανόγραμμα ύλης τα επιμέρους δομικά και λειτουργικά στοιχεία (επικοινωνιακούς στόχους, γραμματική, λεξιλόγιο, κειμενικούς τύπους) στους οποίους θα επικεντρώσει το μάθημά του, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν οριστεί. Αφού αποφασίσει ποια ύλη θα καλυφθεί σε μια σχολική χρονιά, το επόμενο βήμα είναι η οργάνωσή της. Συνήθως στα αναλυτικά προγράμματα τα οποία σχεδιάζονται κεντρικά, χωρίς τη συμβολή του εκπαιδευτικού, η οργάνωση και η επιλογή της ύλης γίνονται σχετικά αυθαίρετα και διαισθητικά χρησιμοποιώντας υποκειμενικά κριτήρια όπως: δυσκολία γραμματικών δομών (ξεκινάμε με τις πιο απλές γραμματικές δομές και συνεχίζουμε με τις πιο σύνθετες) ή χρησιμότητα των επικοινωνιακών στόχων για τους μαθητές (ξεκινάμε με τους επικοινωνιακούς στόχους που είναι πιο χρήσιμοι/ απαραίτητοι για τις επικοινωνιακές ανάγκες των μαθητών και συνεχίζουμε με λιγότερο απαραίτητους). Το ίδιο συμβαίνει με τον ορισμό της ύλης των σχολικών βιβλίων. Στο πλαίσιο του ΕΠΣ-ΞΓ, προκειμένου να οργανώσει και να κατηγοριοποιήσει την ύλη ο εκπαιδευτικός, ξεκινά με θεματικές κατηγορίες οι οποίες καλύπτονται από τα βιβλία του Δημοτικού και του Γυμνασίου, ώστε να είναι οικείες στους μαθητές από άλλα μαθήματα. Η επιλογή των θεματικών καθορίζεται επιπλέον και από το πόσο κάθε θεματική εξυπηρετεί τη χρήση της γλώσσας στην οποία έχει προγραμματίσει ο εκπαιδευτικός να εστιάσει. Για παράδειγμα, οι επικοινωνιακοί στόχοι επιπέδου Α1 «περιγράφω κάποιον ή κάτι», «παρουσιάζω κάποιον», «αυτοπαρουσιάζομαι» και «χαιρετώ» (Οργανόγραμμα ύλης, Επίπεδο Αναφοράς Α1) εμπίπτουν στη θεματική «Εγώ και οι άλλοι», που έχουν καλύψει οι μαθητές στο βιβλίο γλώσσας της Α Δημοτικού. Θα μπορούσε λοιπόν ο εκπαιδευτικός, στο πλαίσιο αυτής της θεματικής, να καλύψει τους παραπάνω επικοινωνιακούς στόχους και τα αντίστοιχα γλωσσικά μέσα και κειμενικούς τύπους. Αφού επιλεγούν οι θεματικές και οι συνακόλουθοι στόχοι, ο εκπαιδευτικός μπορεί να προστρέξει στα διαθέσιμα εγχειρίδια, τα οποία μπορούν να αξιοποιηθούν (ως «τράπεζα ιδεών»), αντί να χρησιμοποιηθούν για να καθορίσουν αποκλειστικά την εκπαιδευτική διαδικασία. 4 1 Το επίπεδο Γ2 δεν αντιπροσωπεύεται αυτή τη στιγμή στη Βάση δεδομένων του ΕΠΣ-ΞΓ. 2 Το εγχείρημα αυτό στηρίζεται σε έργο το οποίο ξεκίνησε το 2011 και εκπονείται, στο πλαίσιο των εργασιών του Κέντρου Έρευνας για τη Διδασκαλία Ξένων Γλωσσών και Αξιολόγησης Γλωσσομάθειας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με συντονίστρια την συν-συγγραφέα του παρόντος, Π. Γκοτσούλια, η οποία ειδικεύεται στην υπολογιστική γλωσσολογία. 3 Οι ώρες υπολογίζονται εδώ σύμφωνα με τις ώρες που έχουν διδαχτεί μέχρι σήμερα οι μαθητές της Α Γυμνασίου. 4 Σημειώνεται ότι τα ξενόγλωσσα εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται στο δημόσιο σχολείο, πέρα από τα δυνατά και αδύνατα σημεία τους, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να καθορίσουν την εκπαιδευτική διαδικασία, επειδή στηρίζονται σε διαφορετικές γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις και δεν συμμορφώνονται με τη λογική της γλωσσικής εκπαίδευσης βάσει επιπέδων γλωσσομάθειας. ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 17

19 Παράρτημα ΑΓΓΛΙΚΑ ΕΠΙΠΕΔΟΥ Α2-Β1 (6 ώρες σχολικής και 6 ώρες προσωπικής μελέτης) Επικοινωνιακός σκοπός: ΑΦΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΙΣΤΟΡΗΣΗ ΕΜΠΕΙΡΙΩΝ σε γραπτό και προφορικό λόγο ΧΡΟΝΟΣ ΘΕΜΑ ΓΕΝΙΚΟΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΠΡΩΤΕΣ ΔΥΟ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ Αναφέρομαι σε γεγονότα του παρελθόντος Αναφέρομαι σε πράξεις που έγιναν πριν λίγο καιρό ή πολύ παλιά Αναφέρομαι στο ρόλο των ανθρώπων ή της πολιτείας στο παρελθόν ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΣΤΙΑΣΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ Λέξεις που βρίσκουμε σε ιστορικά κείμενα Λέξεις που χρησιμοποιούμε για να αφηγηθούμε μια ταξιδιωτική ιστορία ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Χρήση του απλού αόριστου Σχεδιασμένες από εκπαιδευτικούς για τους μαθητές: Οι μαθητές συμπληρώνουν ένα quiz ιστορίας, μέσω του οποίου γίνεται παρουσίαση της χρήσης του απλού αόριστου για να κάνει κανείς αναφορά σε ιστορικά γεγονότα. Διαβάζουν ένα ιστορικό κείμενο και (α) διακρίνουν το κεντρικό του νόημα, (β) σημειώνουν σε χάρτη πού ακριβώς έλαβαν χώρα τα αναφερόμενα ιστορικά γεγονότα, (γ) κρατούν σημειώσεις σχετικά με την αλληλουχία (τη χρονολογική σειρά) των ιστορικών γεγονότων. Γράφουν ένα δικό τους κείμενο για ένα γεγονός, με πληροφορίες που βρίσκουν οι ίδιοι (από το διαδίκτυο, εγκυκλοπαίδειες, ή άλλες πηγές). Χρησιμοποιούν έναν χάρτη που παρουσιάζει την πορεία ενός γνωστού εξερευνητή και γράφουν ένα κείμενο για τα ταξίδια του. Βρίσκουν πληροφορίες από το διαδίκτυο για άλλους γνωστούς εξερευνητές ή άλλα γνωστά πρόσωπα που έζησαν πριν πολλά χρόνια και κρατούν σημειώσεις. Μιλούν βάσει των σημειώσεών τους στην τάξη και, αν κατορθώσουν να αναγνωρίσουν τα πρόσωπα αυτά οι συμμαθητές τους, κερδίζουν σε διαγωνισμό. 18 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

20 Ακούνε μια ιστορία (χωρίς το τέλος της) για έναν άνθρωπο που ταξίδεψε στον χρόνο και απαντούν πρώτα σε γενικές και κατόπιν σε εστιασμένες ερωτήσεις. Στη συνέχεια υποβάλλουν οι μαθητές ερωτήσεις σε σχέση με το τέλος της ιστορίας. Βάσει των απαντήσεων του καθηγητή, πρέπει να γράψει ο καθένας το δικό του τέλος. ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Να κρατήσει γι αυτό το μάθημα ο μαθητής ημερολόγιο σχετικά με το τι έμαθε (στη γλώσσα στόχο). Να φτιάξει ένα ιστορικό quiz, συνεργαζόμενος με συμμαθητή του, καθώς και το απαντητικό έντυπο και να το δώσει σε ένα άλλο ζευγάρι να το λύσει. Να αξιολογήσει την προφορική παρουσίαση ενός συμμαθητή του για το ιστορικό πρόσωπο, βάσει μιας σχάρας αξιολόγησης που θα έχει φτιάξει ο καθηγητής (ή και οι ίδιοι οι μαθητές). ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 19

21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΕΠΣ-ΞΓ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΤΟΥ ΑΡΧΕΣ Βασιλική Δενδρινού * 1 Ιδεολογικές και πολιτικές εγγραφές στα Προγράμματα Σπουδών Οι αρχές στις οποίες στηρίζεται η σχολική εκπαίδευση μιας χώρας, ο τρόπος οργάνωσής της, οι στόχοι κάθε βαθμίδας εκπαίδευσης, το είδος των γνώσεων και δεξιοτήτων που θα κληθούν να αναπτύξουν οι μαθητές και, εν τέλει, οι τρόποι με τους οποίους θέλουμε να μαθαίνουν οι μαθητές είναι σημαντικές πολιτικές (με τη ευρεία έννοια του όρου) αποφάσεις, οι οποίες στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη λαμβάνονται από την κεντρική διοίκηση και εκφράζονται μέσα από το εθνικό σχολικό πρόγραμμα σπουδών. Στη χώρα μας για πρώτη φορά έγινε μια συντεταγμένη προσπάθεια εκπόνησης ενός ενιαίου, εθνικού προγράμματος σπουδών. Τα μέλη της ομάδας ειδικών που συγκροτήθηκε για τον σκοπό αυτό είχαν την αρμοδιότητα και την υποχρέωση να συμφωνήσουν εξ αρχής όχι μόνο ως προς το ποια θα είναι τα γνωστικά πεδία που θα περιλαμβάνει το σχολικό πρόγραμμα σπουδών, ποιος ο τρόπος και ποιο το χρονικό πλαίσιο οργάνωσης αυτών των πεδίων αλλά και ως προς το ποιοι είναι οι γενικότεροι σκοποί και οι αξίες που θέλουμε οι Έλληνες να υπηρετεί η σχολική εκπαίδευση στη χώρα μας, αξίες που να χτίζονται με ενιαίο και συστηματικό τρόπο από το Νηπιαγωγείο μέχρι το Λύκειο και σκοποί αρθρωμένοι με τρόπο ώστε να είναι εφικτή η αξιόπιστη και έγκυρη μέτρησή τους. Οι επιλογές αυτές είναι βαθύτατα πολιτικές καθώς αφορούν, μεταξύ άλλων, τον τύπο των γνώσεων ή δεξιοτήτων που αξίζει τον κόπο να αποκτήσει ο μαθητής στη διάρκεια της σχολικής του εκπαίδευσης 1 και την ελευθερία που παρέχεται στον εκπαιδευτικό να αποφασίσει ο ίδιος τι ακριβώς θα διδάξει. 2 Η σημαντική απόφαση του να μελετηθεί το σχολικό πρόγραμμα στο σύνολό του και τα προγράμματα σπουδών των επιμέρους μαθημάτων να σχεδιαστούν με ενιαίες προδιαγραφές θεωρήθηκε αναγκαία από την ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, που προφανώς αναγνωρίζει πως, στην ουσία, τα προγράμματα σπουδών διαμορφώνουν την ταυτότητα των πολιτών του μέλλοντος, σύμφωνα με τις κοινωνικές επιταγές και τα κυρίαρχα κοινωνικά ρεύματα. * Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Καίτη Ζουγανέλη που, στο πλαίσιο αυτού του κεφαλαίου, βοήθησε να περιγράψουμε το «Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Συνεργασίας Ξενόγλωσσων Τάξεων» (VeC - Virtual e-class Community), του οποίου έχω την επιστημονική ευθύνη αλλά συντονίζει από το 2011 μέχρι σήμερα η εκπαιδευτικός γαλλικής (ΠΕ05) Σοφία Αργυροπούλου. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την Ε. Καραβά και την Σ. Παπαδοπούλου για τη συμβολή τους στην περιγραφή του σημαντικού ρόλου των «Κοινοτήτων Μάθησης και Πρακτικής» στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. 20 ΟΙ ΞΕΝΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

22 Για τον σκοπό αυτό συνεργάστηκε μια ομάδα έντεκα (11) ειδικών εμπειρογνωμόνων που εκπόνησε σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα το πρώτο ελληνικό «Εθνικό Σχολικό Πρόγραμμα Σπουδών» (ΕΣΠΣ), με σκοπό να το ολοκληρώσει μετά από έναν χρόνο πιλοτικής εφαρμογής του. Γενικός σκοπός της πιλοτικής εφαρμογής υπήρξε η αξιολόγησή του, ενώ ειδικότερος στόχος η συμβολή στα προγράμματα σπουδών των γνωστικών αντικειμένων όλων όσων μετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία. Ήταν φυσικά ένα εξαιρετικά πολύπλοκο έργο αφού ειδικοί διαφορετικών επιστημονικών πεδίων και παραδόσεων έπρεπε να λάβουν υπόψη σύγχρονες θεωρίες εκπαίδευσης και να καταλήξουν στους στόχους του σχολικού προγράμματος απαντώντας σε ερωτήματα όπως: Τι είδους πολίτη του σήμερα και του αύριο θέλουμε να οικοδομεί το ελληνικό σχολείο και ποιες είναι οι αξίες που πρέπει αυτό να καλλιεργεί; Ποιες είναι οι ικανότητες, δεξιότητες και στρατηγικές που θέλουμε να αναπτύξει ο μαθητής σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης και τι τύπου μαθητή θέλουμε να έχουμε εντός και εκτός σχολείου; 2 Γενικοί στόχοι της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης Απαντώντας στα παραπάνω ερωτήματα, η ομάδα σχεδιασμού του ΕΣΠΣ συνέγραψε το Πλαίσιο Βασικών Αρχών και Προσανατολισμών του Σχολικού Προγράμματος Σπουδών, όπου διατυπώνονται οι στόχοι της υποχρεωτικής εκπαίδευσης ως εξής. Μύηση σε ερευνητικές διαδικασίες και διεργασίες. Οι μαθητές μαθαίνουν: -- να διατυπώνουν ερωτήματα, -- να προσδιορίζουν προβλήματα, -- να σχεδιάζουν και να μεθοδεύουν διερευνήσεις, -- να αναζητούν απαντήσεις στα προβλήματα που έχουν τεθεί, -- να αναζητούν και να αξιοποιούν ερευνητικά εργαλεία, -- να αναλύουν και να συνθέτουν δεδομένα. Κατανόηση βασικών εννοιών, διαδικασιών και γεγονότων. Οι μαθητές μαθαίνουν: -- να αναγνωρίζουν τα σημαντικά χαρακτηριστικά εννοιών και διαδικασιών, -- να συνδέουν μια έννοια ή ιδέα με άλλες συναφείς, μέσα από τη σύγκριση και τον εντοπισμό ομοιοτήτων και διαφορών, -- να μπορούν να δίνουν παραδείγματα που αναφέρονται σε συγκεκριμένες έννοιες, -- να μπορούν να κατανοούν και να περιγράφουν γεγονότα, -- να μπορούν να κατανοούν και να αξιοποιούν διαδικασίες, -- να επιλύουν προβλήματα. Επικοινωνία και συνεργασία. Οι μαθητές μαθαίνουν: -- να επικοινωνούν και να μοιράζονται ιδέες, σκέψεις και συναισθήματα, -- να επικοινωνούν προκειμένου να διερευνούν ατομικά επιχειρήματα και ισχυρισμούς ή να διασαφηνίζουν ιδέες και απόψεις, -- να συνεργάζονται προκειμένου να αναπτύσσουν συλλογικά επιχειρήματα, να κατανοούν έννοιες, ιδέες ή διαδικασίες, να τεκμηριώνουν θέσεις, να επιλύουν προβλήματα κ.λπ., -- να συνεργάζονται προκειμένου να παράγουν έργα. ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΤΩΝ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 21