σελ. 1 από 10 PUBLIC ISSUE, Οικονομικό Βαρόμετρο, 3/2009

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ Μάρτιος 2009 Δείκτης καταναλωτικού κλίματος (CCI) Δείκτες αποτίμησης της οικονομικής συγκυρίας σελ. 1 από 10

2 Η ταυτότητα του Οικονομικού Βαρόμετρου της Public Issue Ο δείκτης καταναλωτικού κλίματος (Consumer Climate Index), καθώς και οι υπόλοιποι δείκτες του Οικονομικού Βαρόμετρου, που δημοσιεύονται στην παρούσα ανάλυση, βασίζονται σε μηνιαίες πανελλαδικές τηλεφωνικές έρευνες ατόμων, ηλικίας 18 ετών και άνω Η μέτρηση Μαρτίου 2009 πραγματοποιήθηκε, στο χρονικό διάστημα 3-6/3/2009 Η Public Issue ιδρύθηκε το 2001 από τον Γιάννη Μαυρή Εξειδικεύεται στις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές έρευνες κοινής γνώμης, στην Ελλάδα και την Κύπρο Είναι μέλος της WAPOR (World Association for Public Opinion Research), της ESOMAR (European Society for Market Research) & του ΣΕΔΕΑ (Σύλλογος Εταιρειών Δημοσκοπήσεων & Ερευνών Αγοράς) σελ. 2 από 10

3 Διαπιστώσεις με βάση το Οικονομικό Βαρόμετρο Μαρτίου 2009 της Public Issue Καταναλωτικές ευκαιρίες εξακολουθούν να διαβλέπουν οι Έλληνες Κατά φαινομενικά παράδοξο τρόπο, το καταναλωτικό κλίμα δείχνει να βελτιώνεται κατά τον μήνα Μάρτιο. Παρά την κρίση, ο δείκτης κυμαίνεται σε ελαφρώς υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με τον Μάρτιο του Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι, σε σύγκριση με πέρυσι, οι καταναλωτές φαίνεται να αποτιμούν σαφώς θετικότερα τις τρέχουσες οικονομικές συνθήκες. Παράλληλα, οι προσδοκίες για την πορεία της οικονομίας και της απασχόλησης, κατά το προσεχές 12μηνο, εμφανίζονται πιο απαισιόδοξες, σε σύγκριση με τον Μάρτιο του 2008 Παρά τις συνθήκες κρίσης, η ροπή προς αγορά και κατανάλωση παρουσιάζει αύξηση 5,1 μονάδων, καταγράφοντας τη μέχρι σήμερα υψηλότερη τιμή της. Η πραγματοποίηση αναβεβλημένων αγορών, η υπεράσπιση εκ μέρους των καταναλωτών των καταναλωτικών τους προτύπων, η αποκλιμάκωση του πληθωρισμού, η ποιοτική μετάλλαξη των καταναλωτικών συνηθειών, καθώς και οι διάφορες ψυχοκοινωνικές ιδιότητες της κατανάλωσης (αντίδραση στην κρίση) φαίνεται να συμβάλλουν στην διατήρηση της ροπής προς αγορά και κατανάλωση, σε ιδιαιτέρως υψηλά επίπεδα. Παρατηρείται θεαματική άνοδος των προσδοκιών για την οικονομία την προσεχή 5ετία. Ο δείκτης υπερβαίνει για πρώτη φορά τις 100 μονάδες, υποδηλώνοντας είτε αυξημένη εμπιστοσύνη στην ικανότητα της ελληνικής οικονομίας να ανταπεξέλθει μακροπρόθεσμα στην οικονομική κρίση, είτε υπέρμετρη αισιοδοξία. Αντιθέτως, οι προσδοκίες για την οικονομία και την ανεργία παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, παρά τη μικρή βελτίωση κατά τον τρέχοντα μήνα. Οι προσδοκίες για αποταμίευση καταγράφουν μικρή αύξηση. Η πορεία του δείκτη φαίνεται να επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η δυνατότητα αποταμίευσης των καταναλωτών συνδέεται με τις προοπτικές αύξησης των προσωπικών τους εισοδημάτων. Οριακή αύξηση παρουσιάζουν οι προσδοκίες των καταναλωτών για το εισόδημα, παραμένοντας, ωστόσο, σε σχετικά υψηλά επίπεδα, συγκριτικά με άλλους δείκτες του Οικονομικού Βαρόμετρου. Οι δείκτες CCI της Public Issue και ICS του Πανεπιστημίου του Michigan συνεχίζουν για έκτο μήνα, να παρουσιάζουν παράλληλη εξέλιξη. Σύγκριση του δείκτη CCI της Public Issue και του δείκτη ICS του πανεπιστημίου του Michigan o Για έκτο συνεχόμενο μήνα, οι δείκτες CCI της Public Issue και ICS του Πανεπιστημίου του Michigan παρουσιάζουν παράλληλη εξέλιξη. Ο δείκτης ICS καταγράφει οριακή άνοδο -μικρότερη της μονάδας- κατά τον μήνα Μάρτιο. Τα αποτελέσματα της έρευνας του Πανεπιστημίου του Michigan διαπιστώνουν ραγδαία αύξηση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών στην οικονομική πολιτική της κυβέρνησης Ομπάμα. Αντιθέτως, επιδείνωση παρουσιάζουν οι εκτιμήσεις των καταναλωτών για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία καθώς και οι προσδοκίες για την οικονομία στην προσεχή 5ετία. Υπενθυμίζεται ότι το ποσοστό ανεργίας τον Φεβρουάριο του 2009 (8,1%) είναι το υψηλότερο που καταγράφεται στις Ηνωμένες Πολιτείες από τον Δεκέμβριο του σελ. 3 από 10

4 Ο δείκτης καταναλωτικού κλίματος (Consumer Climate Index - CCI) Αύξηση 4,1 μονάδων παρουσιάζει, ο Δείκτης Καταναλωτικού Κλίματος CCI, τον Μάρτιο του Η ανοδική τάση του δείκτη, κατά τον τρέχοντα μήνα, οφείλεται στην αύξηση της ροπής προς αγορά και κατανάλωση και των προσδοκιών για την οικονομία στην προσεχή 5ετία. Ο CCI προσεγγίζει τις 67,8 μονάδες, τιμή που υπερέχει κατά 3,3 μονάδες του συνολικού μέσου όρου του δείκτη (64,5). Με την συγκεκριμένη εξέλιξη, ο δείκτης καταγράφει την τέταρτη υψηλότερη μέχρι σήμερα τιμή του, κυμαινόμενος σε ελαφρώς υψηλότερα επίπεδα (+1,8 μονάδες) σε σχέση με τον Μάρτιο του Ο δείκτης τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας (Current Economic Conditions Index - CECI) Μικρή βελτίωση 2 συνολικά μονάδων παρουσιάζει ο Δείκτης Τρέχουσας Οικονομικής Συγκυρίας (CECI) κατά τον μήνα Μάρτιο του Η νέα τιμή του CECI (64,9) κυμαίνεται σε αισθητά υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με τον συνολικό μέσο όρο του δείκτη (56,2) όσο και με την τιμή Μαρτίου του 2008 (55,3). Ειδικότερα, η διαφορά σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους ανέρχεται σε συνολικά 9,6 μονάδες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη επίδοση προκύπτει, κυρίως, από την βελτίωση του δείκτη κατά 12,1 μονάδες τον περασμένο Ιανουάριο και στην μετέπειτα σταθεροποίησή του, περίπου στην τιμή των 65 μονάδων. Ο δείκτης καταναλωτικών προσδοκιών (Consumer Expectations Index - CEI) Βελτιωμένες καταγράφονται οι προσδοκίες των καταναλωτών κατά τον μήνα Μάρτιο για το προσωπικό εισόδημα και την κατάσταση της οικονομίας στην διάρκεια του επόμενου 12μηνου. Ο Δείκτης Καταναλωτικών Προσδοκιών CEI σημειώνει αύξηση 5,6 μονάδων, προσεγγίζοντας τις 69,8 μονάδες. Παρά την ανοδική αυτή τάση, η τιμή του CEI τον Μάρτιο υπολείπεται κατά 3,3 μονάδες της τιμής που είχε σημειώσει ο δείκτης την αντίστοιχη περίοδο του Η υστέρηση της τρέχουσας τιμής σε σύγκριση με τον συνολικό μέσο όρο του δείκτη είναι οριακή (0,2). Σύγκριση CEI και CECI Η εξέλιξη των δύο δεικτών κατά τον μήνα Μάρτιο επιβεβαιώνει για άλλον ένα μήνα την σύγκλιση του CECI με τον CEI. Η τάση αυτή οφείλεται στην θεαματική βελτίωση των προσδοκιών των καταναλωτών για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία που σημειώθηκε στο δίμηνο Δεκέμβριο του 2008 με Ιανουάριο του Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι σε σύγκριση με τον Μάρτιο του 2008, οι καταναλωτές αξιολογούν σαφώς θετικότερα την τρέχουσα οικονομική συγκυρία ενώ, αντιθέτως, εμφανίζονται πιο απαισιόδοξοι για το προσωπικό τους εισόδημα και την κατάσταση της οικονομίας το επόμενο 12μηνο. Ο πίνακας που ακολουθεί παρέχει μία συνοπτική εικόνα των τάσεων των δεικτών του Οικονομικού Βαρόμετρου. Δείκτης καταναλωτικού κλίματος & αναλυτικοί δείκτες, Μάρτιος 2009 Μηνιαίες μεταβολές 3/09 Μηνιαία Μέσος όρος μεταβολή 12/07-3/09 Δείκτης καταναλωτικού κλίματος - CCI 67,8 +4,1 64,5 Ροπή προς αγορά & κατανάλωση 77,2 +5,1 59,7 Εκτιμήσεις για το εισόδημα 52,6-1,2 52,7 Προσδοκίες για την οικονομία 41,5 +3,6 53,1 Προσδοκίες για την ανεργία 23,8 +2,9 43,6 Προσδοκίες για την αποταμίευση 34,5 +0,8 35,8 Προσδοκίες για το εισόδημα 66,9 +0,9 72,4 Προσδοκίες για την οικονομία την προσεχή 5ετία ,5 84,4 Δείκτης καταναλωτικού κλίματος - CCI (Μάρτιος 2009) Σύγκριση του Δείκτη CCI της Public Issue με το Δείκτη ICS του πανεπιστημίου του Michigan Σύγκριση του Δείκτη CEI με το Δείκτη CESI σελ. 4 από 10

5 Αναλυτικοί δείκτες 1. Ροπή προς αγορά και κατανάλωση Παρά τις συνθήκες κρίσης, η ροπή προς αγορά και κατανάλωση παρουσιάζει αύξηση 5,1 μονάδων, καταγράφοντας την υψηλότερη μέχρι σήμερα επίδοσή της (77,2). Η νέα αυτή τιμή υπερέχει κατά 16,8 μονάδες της τιμής που είχε σημειώσει ο δείκτης τον αντίστοιχο μήνα του έτους 2008 (60,4) καθώς και κατά 17,5 μονάδες του συνολικού μέσου όρου του (59,7). Ωστόσο παρατηρούνται σημαντικές σχετικά διαφορές όσον αφορά στις μεταβολές του δείκτη ανά κοινωνικοεπαγγελματική κατηγορία. Η σημαντικότερη μεταβολή καταγράφεται στην κατηγορία εργοδότες αυτοαπασχολούμενοι (+25,1) ενώ ακολουθούν οι συνταξιούχοι (+11,9). Σε αντιδιαστολή με τις παραπάνω τάσεις, σημαντική υποχώρηση της ροπής προς αγορά παρατηρείται στις νοικοκυρές (-16,1) και στους ανέργους (-12,5). Η θεαματική αύξηση της καταναλωτικής ροπής στην κατηγορία εργοδότες ελεύθεροι επαγγελματίες φαίνεται να επιβεβαιώνει τις εκτιμήσεις του Οικονομικού Βαρόμετρου Φεβρουαρίου. Όπως είχε αναφερθεί, η προεξόφληση της αύξησης του εισοδήματος - που προκύπτει από την ανακοίνωση για επαναφορά του αφορολόγητου ορίου στους ελεύθερους επαγγελματίες 1 - φαίνεται να ενθαρρύνει την αγορά διαρκών αγαθών. Συνολικά, η ροπή προς αγορά και κατανάλωση αυξήθηκε κατά 31 μονάδες από τον Νοέμβριο του Σε αντίθεση με την εξέλιξη του δείκτη κατά τους πρώτους μήνες του 2008, η ροπή προς αγορά, κατά την ίδια περίοδο του 2009, διατηρείται σε ιδιαιτέρως υψηλά επίπεδα ακόμα και μετά την λήξη των χειμερινών εκπτώσεων. Η θεαματική αύξηση της καταναλωτικής ροπής των Ελλήνων καταναλωτών εν μέσω διεθνούς χρηματοοικονομικής κρίσηςαποτελεί ένα φαινομενικά παράδοξο γεγονός. 2. Εκτιμήσεις για το εισόδημα Σε αντίθεση με τους άλλους δείκτες του Οικονομικού Βαρόμετρου κατά τον μήνα Μάρτιο, οι εκτιμήσεις για το εισόδημα παρουσιάζουν πτωτική τάση. Συγκεκριμένα, ο δείκτης εμφανίζει μικρή μείωση 1,2 μονάδων, υποχωρώντας στις 52,6 μονάδες. Παρά την συγκεκριμένη εξέλιξη, η τρέχουσα τιμή του δείκτη υπερέχει κατά 2,5 μονάδες της τιμής που είχε σημειώσει ο δείκτης τον αντίστοιχο μήνα του 2008 (50,1). Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συγκεκριμένος δείκτης παρουσιάζει μείωση για δεύτερο συνεχόμενο μήνα. Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνει την αναστολή της ανοδικής πορείας (+12,2 μονάδες) που είχαν καταγράψει οι εκτιμήσεις των καταναλωτών για την προσωπική οικονομική τους κατάσταση από τον Νοέμβριο του 2008 μέχρι και τον Ιανουάριο του Προσδοκίες για την οικονομία Παρά τη σχετική βελτίωση της τάξης των 3,6 μονάδων, οι προσδοκίες των καταναλωτών για την οικονομία παραμένουν σε ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα. Ο δείκτης προσεγγίζει τις 41,5 μονάδες, ήτοι την δεύτερη χαμηλότερη μέχρι σήμερα τιμή του (η χαμηλότερη σημειώθηκε τον προηγούμενο μήνα). Η νέα αυτή τιμή υπολείπεται συνολικά 11,6 συνολικά μονάδων από τον συνολικό μέσο όρο του δείκτη ενώ η διαφορά σε σχέση με την τιμή του δείκτη τον αντίστοιχο μήνα του 2008 (60,5) ανέρχεται σε 1 Υπενθυμίζεται ότι οι αυτοαπασχολούμενοι υπολογίζονται στα άτομα το συνολικά μονάδες. Όπως παρατηρείται, οι προσδοκίες των καταναλωτών για την οικονομία παρουσιάζουν σαφώς μεγαλύτερες διακυμάνσεις απ ότι οι προσδοκίες για το προσωπικό εισόδημα. Το συγκεκριμένο φαινόμενο ενδεχομένως να πηγάζει από τα εγγενή χαρακτηριστικά των δύο αυτών μορφών προσδοκίας καθώς και των μηχανισμών διαμόρφωσής τους. Ενώ οι προσδοκίες για το προσωπικό εισόδημα είναι σε ένα βαθμό ελεγχόμενες, οι προσδοκίες για την οικονομία δεν δύνανται να τεθούν υπό κάποια άμεση μορφή ελέγχου. Κατ επέκταση, η διαμόρφωση της πρώτης κατηγορίας προσδοκιών πηγάζει από την προηγούμενη εμπειρία των καταναλωτών καθώς και από την παρατήρηση του άμεσου περιβάλλοντός τους ενώ η δεύτερη κατηγορία υφίσταται μια διαδικασία κοινωνικής μεγέθυνσης (social amplification) μέσω της επίδρασης των ΜΜΕ και του κοινωνικού δικτύου του πολιτών 2. Η συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα πιθανόν να αιτιολογεί το γεγονός ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της κατανάλωσης εμφανίζει μεγαλύτερη συσχέτιση με τις προσδοκίες για το προσωπικό εισόδημα σε σύγκριση με τους υπόλοιπους δείκτες των ερευνών οικονομικής συγκυρίας. 4. Προσδοκίες για την ανεργία Κατ αντιστοιχία με τις προσδοκίες για την οικονομία, ο δείκτης προσδοκιών για την ανεργία παρουσιάζει μικρή βελτίωση τον Μάρτιο, έπειτα από την σημαντική επιδείνωση που κατέγραψαν και οι δύο δείκτες κατά τον προηγούμενο μήνα. Παρά την αύξηση 2,9 μονάδων, η τιμή του δείκτη παραμένει σε ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα. Ειδικότερα, η τιμή κατά τον μήνα Μάρτιο αντιστοιχεί στην δεύτερη μέχρι σήμερα χαμηλότερη τιμή των προσδοκιών για την ανεργία με αποτέλεσμα ο δείκτης να υπολείπεται 19,8 μονάδων από τον συνολικό μέσο όρο του (43,6) και 29,5 συνολικά μονάδων από την τιμή του αντίστοιχου μήνα του 2008 (53,3). Αξίζει να παρατηρηθεί ότι οι προσδοκίες των καταναλωτών για την ανεργία είναι οι πλέον απαισιόδοξες στο σύνολο των δεικτών του Οικονομικού Βαρόμετρου. Τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία για την εξέλιξη των απολύσεων κατά το 2008 φαίνεται να συμβαδίζουν με την απότομη επιδείνωση των προσδοκιών για την ανεργία που σημειώθηκε κατά τον μήνα Νοέμβριο. Ειδικότερα, ο δείκτης είχε απωλέσει στο συγκεκριμένο διάστημα συνολικά 22,9 μονάδες, ήτοι το 46% περίπου της προηγούμενης τιμής τους. Κατ αντιστοιχία, ο αριθμός καταγγελμένων συμβάσεων τον Δεκέμβριο αυξήθηκε κατά 17% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2007 ενώ σημειώθηκε παράλληλα μείωση των αναγγελιών προσλήψεων κατά 8,5% 3. Οι προσδοκίες πιθανόν να διατηρηθούν στο προσεχές μέλλον σε ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα λόγω του δυσανάλογου αντίκτυπου που προκαλούν οι αρνητικές ειδήσεις στις αντιλήψεις των καταναλωτών σε σύγκριση με τις θετικές 4. Όπως αναφέρθηκε στο Οικονομικό Βαρόμετρο Φεβρουαρίου, οι φόβοι που συνδέονται με την αύξηση του συνολικού αριθμού ανέργων διαχέονται στο σύνολο του πληθυσμού, παρά το γεγονός ότι η ανεργία δεν πλήττει, ταυτόχρονα, παρά ένα 2 Warneryd, K-E. (1999), The role of Macroeconomic Psychology, Applied Psychology: An International Review, 48 (3), pp Τράπεζα της Ελλάδος, Στατιστικό Δελτίο Οικονομικής Συγκυρίας, Τεύχος 118, Φεβρουάριος Οι σημαντικότερες περιπτώσεις μαζικών απολύσεων στην διάρκεια των τελευταίων τριάντα ημερών αφορούν στις αναδιαρθρώσεις της American Express (68 άτομα) και της Εθνικής Ασφαλιστικής (170 άτομα) στον χρηματοπιστωτικό τομέα και της βιομηχανίας παραγωγής συστημάτων αλουμινίου DORAL στην Θεσσαλονίκη (70 άτομα). σελ. 5 από 10

6 1. Ροπή προς αγορά οικιακών καταναλωτικών αγαθών 5. Προσδοκίες για την αποταμίευση 2. Εκτιμήσεις για το εισόδημα 6. Προσδοκίες για το εισόδημα 3. Προσδοκίες για την οικονομία 7. Προσδοκίες για την οικονομία την προσεχή 5ετία 4. Προσδοκίες για την ανεργία 8. Προσδοκίες για τον πληθωρισμό σελ. 6 από 10 PUBLIC ISSUE, Οικονομικό Βαρόμετρο, 3/2009

7 περιορισμένο τμήμα του εργατικού δυναμικού 5. Όπως έχει αποδειχθεί εμπειρικά εξάλλου για το Ηνωμένο Βασίλειο στην περίοδο , ένα τμήμα της υπέρμετρης αντίδρασης των καταναλωτών απέναντι σε οικονομικές ειδήσεις με αρνητικό περιεχόμενο απορρέει από την ίδια την τάση των ΜΜΕ να καλύπτουν με μεγαλύτερη ένταση ειδήσεις που αφορούν στην αύξηση του ποσοστού ανεργίας ή του πληθωρισμού 6. Τέλος, η πρωτοφανής απαισιοδοξία για την αγορά εργασίας που καταγράφεται από τον Νοέμβριο του 2008 φαίνεται να συνδέεται παράλληλα με την αυξημένη δυσαρέσκεια που νιώθουν οι καταναλωτές για τις κοινωνικές επιπτώσεις μιας κρίσης, για την οποία δεν αισθάνονται υπεύθυνοι και την οποία προσλαμβάνουν ως εξωγενή (από τον χρηματοπιστωτικό τομέα των Η.Π.Α). Η συγκεκριμένη αντίληψη, όχι μόνο εγκυμονεί κινδύνους για την εκδήλωση πολιτικών και κοινωνικών εντάσεων, όπως ήδη παρατηρήθηκε πρόσφατα σε διάφορα κράτη-μέλη της Ε.Ε, αλλά πλήττει ταυτόχρονα την αξιοπιστία των πολιτικών αρχών (ελίτ) σε μια περίοδο όπου καλούνται να λάβουν δραστικές αποφάσεις σε απάντηση στην ύφεση Προσδοκίες για την αποταμίευση Οι προσδοκίες για αποταμίευση παρουσιάζουν οριακή αύξηση 0,8 μονάδων. Η νέα τιμή του δείκτη προσεγγίζει τις 34,5 μονάδες. Η συγκεκριμένη τιμή υπολείπεται 2,1 μονάδες από την τιμή του δείκτη τον αντίστοιχο μήνα του 2008 (36,6) και 1,3 μονάδες από τον συνολικό μέσο όρο του (35,8). Η εξέλιξη των προσδοκιών για την αποταμίευση τον Μάρτιο φαίνεται να επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η δυνατότητα αποταμίευσης των καταναλωτών συνδέεται με τις προοπτικές αύξησης των προσωπικών τους εισοδημάτων. Μια δεύτερη πιθανή εξήγηση για τις χαμηλές προσδοκίες αύξησης της αποταμίευσης συνδέεται με την αντίσταση που επιδεικνύουν αρχικά οι καταναλωτές ως προς τον ενδεχόμενο μείωσης της κατανάλωσής τους, υπό το πρίσμα δυσοίωνων οικονομικών προβλέψεων. 6. Προσδοκίες για το εισόδημα Οριακή αύξηση 0,9 της μονάδας παρουσιάζει ο δείκτης προσδοκιών για το εισόδημα κατά το Μάρτιο. Ο δείκτης υπολείπεται κατά 9 συνολικά μονάδες της τιμής που είχε σημειώσει τον αντίστοιχο μήνα του Χαρακτηριστική ένδειξη της απαισιοδοξίας που διακατέχει τους καταναλωτές για την προσωπική τους οικονομική κατάσταση αποτελεί η διαφορά 5,5 μονάδων που χωρίζει την τιμή του δείκτη κατά τον τρέχοντα μήνα από τον συνολικό μέσο όρο του (72,4). Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη τιμή δεν παρουσιάζει μεγάλη απόκλιση από τον μέσο όρο του τελευταίου 11μηνου (68,7). Η συγκεκριμένη εξέλιξη διαφοροποιείται από την έντονη πτωτική πορεία που χαρακτηρίζει άλλους δείκτες του Οικονομικού Βαρόμετρου (π.χ ανεργία, οικονομία). Μια πιθανή εξήγηση για την σχετικά μειωμένη απαισιοδοξία για το προσωπικό εισόδημα έγκειται στο γεγονός ότι οι καταναλωτές διαθέτουν μεγαλύτερη γνώση και έλεγχο των παραμέτρων που επηρεάζουν τα 5 Curtin, R. (2003), Unemployment expectations: The impact of private information on income uncertainty, Review of Income and Health, 49 (4), pp Soroka, S. (2006) Good News and Bad News: Asymmetric Response to Economic Information, The Journal of Politics, 68 (2), pp Jamet, J.F., Lirzin, F. (2009), Europe under the test of the recession, European Issues Policy Paper No 130, Fondation Robert Schuman εισοδήματά τους. Ως εκ τούτου, η αυξητική επίδραση των ΜΜΕ και του κοινωνικού δικτύου εμφανίζεται μειωμένη σε σχέση με άλλα πεδία όπως της ανεργίας ή της οικονομίας. Συνολικά, ο δείκτης κυμαίνεται σε επίπεδα χαμηλότερα των 70 μονάδων (με εξαίρεση τον Οκτώβριο του 2008 και τον Ιανουάριο του 2009) στο διάστημα από τον Μάιο του 2008 μέχρι το Μάρτιο του Με βάση τις παραπάνω παρατηρήσεις και την εξέλιξη του δείκτη στην διάρκεια των τελευταίων μηνών, φαίνεται να παγιώνεται ένα κλίμα περιορισμένης απαισιοδοξίας μεταξύ των Ελλήνων καταναλωτών για το εισόδημά τους. Η μικρότερη ωστόσο βελτίωση του εν λόγω δείκτη κατά τον μηνά Μάρτιο σε σύγκριση με άλλους δείκτες πιθανόν να συνδέεται με την δημοσιότητα που έλαβε το ζήτημα του δημόσιου χρέους και ελλείμματος τους τελευταίους μήνες. Οι καταναλωτές φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι οι πιέσεις για την συρρίκνωση των δημοσιονομικών ανισορροπιών που ασκούν οι ευρωπαϊκές αρχές και οι χρηματοπιστωτικές αγορές θα μεταφερθούν, αργά ή γρήγορα, στα προσωπικά τους εισοδήματα, είτε μέσω της εφαρμογής περιοριστικής εισοδηματικής πολιτικής στο δημόσιο τομέα, είτε μέσω της δραστικής περικοπής δαπανών από το κράτος και την τοπική αυτοδιοίκηση, είτε ακόμα μέσω της επιβολής νέων φόρων. 7. Προσδοκίες για την οικονομία την προσεχή 5ετία Η αύξηση των προσδοκιών για την προσεχή 5ετία αντιστοιχεί σε μια από τις μεγαλύτερες μεταβολές του Οικονομικού Βαρόμετρου Μαρτίου. Ο δείκτης παρουσιάζει αύξηση 12,5 μονάδων, προσεγγίζοντας την υψηλότερη μέχρι σήμερα τιμή του (101 μονάδες). Η συγκεκριμένη τιμή υπερέχει 18 περίπου μονάδων της τιμής του Μαρτίου του 2008 και 16,6 μονάδων του συνολικού μέσου όρου. Επίσης, η μεταβολή του δείκτη κατά τον τρέχοντα μήνα αναστέλλει την σχέση που εμφάνιζε η πορεία του δείκτη, τους τελευταίους μήνες, με τον δείκτη προσδοκιών για την οικονομία. Όπως είχε σημειωθεί στο Οικονομικό Βαρόμετρο Δεκεμβρίου του 2008, ο δείκτης μακροπρόθεσμων προσδοκιών για την οικονομία εμφάνιζε αντίστροφη σχέση με τις βραχυπρόθεσμες προσδοκίες για την οικονομία στο διάστημα από το Σεπτέμβριο του 2008 μέχρι τον Ιανουάριο του Αντιθέτως, τόσο τα αποτελέσματα του Φεβρουαρίου όσο και του Μαρτίου αναδεικνύουν μια παράλληλη εξέλιξη των δύο δεικτών. Για τον μήνα Μάρτιο συγκεκριμένα, η τάση αυτή είναι ανοδική. Εκτιμήσεις για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην κρίση Η Ελλάδα εκτιμάται ότι μπορεί βραχυπρόθεσμα να ανταπεξέλθει καλύτερα στην οικονομική κρίση, χάρη σε μια σειρά παραγόντων όπως, μεταξύ άλλων, η αύξηση των πραγματικών μισθών, η καλύτερη κεφαλαιακή βάση των ελληνικών τραπεζών και ο σχετικά κλειστός χαρακτήρας της ελληνικής οικονομίας 8. Στους παραπάνω παράγοντες θα πρέπει να προστεθούν το υψηλό ποσοστό ιδιοκατοίκησης και το χαμηλό σχετικά ποσοστό νοικοκυριών που έχει λάβει στεγαστικό δάνειο. Αυτοί οι δύο παράγοντες εκτιμάται ότι παρέχουν στα ελληνικά νοικοκυριά μεγαλύτερη δυνατότητα ανάληψης καταναλωτικών χρεών, σε σχέση με εκείνα του εξωτερικού, γεγονός που αναμένεται να επιδράσει θετικά στην ιδιωτική κατανάλωση 9. Μακροπρόθεσμα, 8 «Διεθνής χρηματοοικονομική κρίση: Επιπτώσεις και προοπτικές», Γκίκας Χαρδούβελης, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Μάρτιος Alpha Bank, Οικονομικό Δελτίο, Φεβρουάριος 2009, Τεύχος 108, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών. σελ. 7 από 10

8 ωστόσο, παράγοντες όπως η αδυναμία αντιμετώπισης των δημοσιονομικών ανισορροπιών, η απώλεια ανταγωνιστικότητας, η συρρίκνωση της πιστωτικής επέκτασης και η διατήρηση των υψηλών αποδόσεων που απαιτούν οι αγορές για την χρηματοδότηση του ελληνικού εξωτερικού χρέους εγκυμονούν κινδύνους για την αναπτυξιακή δυναμική της χώρας (μακροχρόνια ύφεση) 10. Από μια διαφορετική οπτική γωνία, η παρατεταμένη διάρκεια της κρίσης εκτιμάται αντιθέτως ότι θα προκύψει, από την προσπάθεια που καταβάλλουν σήμερα οι κυβερνήσεις για την διάσωση των κερδών του χρηματιστικού κεφαλαίου, το κόστος της οποίας διαχέεται, μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής, στο σύνολο της οικονομίας Προσδοκίες για τον πληθωρισμό Σημαντική βελτίωση 6,7 μονάδων παρουσιάζει ο δείκτης προσδοκιών για τον πληθωρισμό κατά τον μήνα Μάρτιο. Έπειτα από μια δίμηνη περίοδο σχετικής σταθερότητας, οι καταναλωτές φαίνεται να συνειδητοποιούν ότι η επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης του δείκτη τιμών, που καταγράφεται τους τελευταίους μήνες, θα διατηρηθεί στην διάρκεια του Η παρατηρούμενη βελτίωση των προσδοκιών για τον πληθωρισμό δεν φαίνεται ωστόσο να αντανακλά το μέγεθος της επιβράδυνσης του ρυθμού αύξησης του δείκτη τιμών καταναλωτή που καταγράφεται κατά την διάρκεια του τελευταίου τριμήνου 12. Οι διαφορές που καταγράφονται μεταξύ των επίσημων στοιχείων για την εξέλιξη των τιμών και την αντίληψη των καταναλωτών για τον πληθωρισμό έχει αποδοθεί σε δύο βασικούς παράγοντες 13 : Πρώτον, ο δείκτης τιμών καταναλωτή εκφράζει την μέση αύξηση των τιμών των προϊόντων χωρίς να αποτυπώνει ικανοποιητικά την μέση κατανάλωση ορισμένων πληθυσμιακών ομάδων (π.χ συνταξιούχοι) ή τις διακυμάνσεις των τιμών σε συγκεκριμένα προϊόντα με αυξημένη σημασία για συγκεκριμένες ομάδες καταναλωτών. Δεύτερον, έχει παρατηρηθεί ότι προϊόντα με αυξημένη βαρύτητα για συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες δεν συμπεριλαμβάνονται στο καλάθι προϊόντων του δείκτη τιμών καταναλωτή. Υπό την συγκεκριμένη άποψη, οι αυξήσεις που σημειώθηκαν κατά το δίμηνο Ιανουαρίου Φεβρουαρίου σε προϊόντα και υπηρεσίες πρώτης ανάγκης (τρόφιμα, υγεία, μεταφορές) φαίνεται ως εκ τούτου να μετριάζουν την αποπληθωριστική επίδραση της μείωσης των τιμών του πετρελαίου στην αντίληψη των καταναλωτών για την εξέλιξη του πληθωρισμού. Τέλος, θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι οι σχετικά πρόσφατες και αυξημένες πληθωριστικές πιέσεις που σημειώθηκαν στην διάρκεια του 2008 πιθανόν να συνεχίζουν να ασκούν μια σχετικά μη αμελητέα επίδραση στις τρέχουσες προσδοκίες των καταναλωτών για τον πληθωρισμό. 10 Χαρδούβελης, Γ. (2008), ο,π. 11 «Απαξίωση της πραγματικής οικονομίας ή του εισοδηματία», Ηλίας Ιωακείμογλου, Καθημερινή, 7 Μαρτίου Ο πληθωρισμός υποχώρησε τον Μάρτιο στα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας σαρακονταετίας. 13 Ranyard, R., Missier, F., Bonini, N., Duxbury, D., Summers, B. (2008) Perceptions and expectations of price changes and inflation: a review and conceptual framework, Journal of Economic Psychology 29 (2009), pp σελ. 8 από 10

9 Η μεθοδολογία υπολογισμού του δείκτη καταναλωτικού κλίματος (Consumer Climate Index CCI) 1. Γενική περιγραφή του δείκτη Ο δείκτης καταναλωτικού κλίματος (CCI) αποτυπώνει τη γνώμη που έχουν διαμορφώσει οι καταναλωτές, σχετικά με την προσωπική τους οικονομική κατάσταση, καθώς και την οικονομική κατάσταση της χώρας. Αποτελεί μέτρο αποτύπωσης αφενός των κοινωνικών αντιλήψεων για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία και αφετέρου της αισιοδοξίας, με την οποία οι καταναλωτές αντιμετωπίζουν τις υφιστάμενες προοπτικές της προσωπικής τους οικονομικής κατάστασης, καθώς και το οικονομικό μέλλον της χώρας. Με αυτόν τον τρόπο καθίσταται ένα ιδιαίτερα χρήσιμο ερευνητικό εργαλείο για την εμπειρική αποτύπωση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών στην οικονομία. Για τον υπολογισμό του δείκτη CCI, η Public Issue έχει υιοθετήσει τις βασικές αρχές και τη μεθοδολογία του δείκτη εμπιστοσύνης καταναλωτή του Πανεπιστημίου του Michigan (Index of Consumer Sentiment - ICS). O δείκτης του Πανεπιστημίου του Michigan αποτελεί διεθνώς τον πλέον γνωστό και μακροβιότερο δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης. Ο εν λόγω δείκτης κατασκευάστηκε για πρώτη φορά το 1940 και, αρχικά, υπολογιζόταν σε ετήσια βάση. Το 1952 άρχισε να υπολογίζεται σε τριμηνιαία βάση, ενώ από το 1978 υπολογίζεται πλέον σε μηνιαία βάση. Σήμερα, ο δείκτης του Michigan χρησιμοποιείται, εκτός από τις ΗΠΑ και σε αρκετές άλλες χώρες, όπως πχ: ο Καναδάς, η Ρωσία, η Αυστραλία, η Αργεντινή, το Μεξικό, το Χονγκ Κονγκ κα. 2. Οι μεταβλητές του δείκτη Ο δείκτης βασίζεται σε πέντε μεταβλητές, που αποτυπώνουν τις βασικές παραμέτρους της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και οι οποίες μετρώνται με τις ακόλουθες ερωτήσεις: Ε1) Εκτιμήσεις για την προσωπική οικονομική κατάσταση το χρόνο που πέρασε [Στο χρόνο που πέρασε, (τους τελευταίους 12 μήνες), η προσωπική σας οικονομική κατάσταση, έχει καλυτερέψει πολύ, έχει καλυτερέψει λίγο, έχει μείνει ή ίδια, έχει χειροτερέψει λίγο, ή έχει χειροτερέψει πολύ;] Ε2) Προσδοκίες για την προσωπική οικονομική κατάσταση τον επόμενο χρόνο [Στο χρόνο που έρχεται, δηλαδή στους επόμενους 12 μήνες, πιστεύετε ότι η προσωπική σας οικονομική κατάσταση θα καλυτερέψει πολύ, θα καλυτερέψει λίγο, θα μείνει ίδια, θα χειροτερέψει λίγο, ή θα χειροτερέψει πολύ;] Ε3) Προσδοκίες για την κατάσταση της οικονομίας τον επόμενο χρόνο [Στο χρόνο που έρχεται, δηλαδή, μέσα στους επόμενους 12 μήνες, πιστεύετε ότι η οικονομική κατάσταση της χώρας θα καλυτερέψει πολύ, θα καλυτερέψει λίγο, θα μείνει ίδια, θα χειροτερέψει λίγο, ή θα χειροτερέψει πολύ;] Ε4) Προσδοκίες για την κατάσταση της οικονομίας κατά την προσεχή 5ετία [Στα επόμενα 5 χρόνια, πιστεύετε ότι η οικονομική κατάσταση της χώρας θα καλυτερέψει πολύ, θα καλυτερέψει λίγο, θα μείνει ίδια, θα χειροτερέψει λίγο, ή θα χειροτερέψει πολύ;] Ε5) Γενική ροπή προς αγορά οικιακών καταναλωτικών αγαθών [Για κάποιον που θέλει να κάνει μεγάλες αγορές για το σπίτι (όπως έπιπλα, μεγάλες ηλεκτρικές συσκευές κλπ), πιστεύετε ότι είναι μία μάλλον καλή περίοδος, ούτε καλή ούτε κακή περίοδος, ή μία μάλλον κακή περίοδος;] 3. Ο υπολογισμός του δείκτη Για κάθε επιμέρους μεταβλητή υπολογίζεται ο σχετικός δείκτης, προσθέτοντας τη διαφορά των αρνητικών από τις θετικές απαντήσεις, στο 100. Η τιμή κάθε επιμέρους δείκτη κυμαίνεται, από 0 έως 200. Τιμή του δείκτη πάνω από το 100 σημαίνει, ότι όσοι δίνουν θετικές απαντήσεις είναι περισσότεροι από εκείνους που δίνουν αρνητικές απαντήσεις. Τιμή του δείκτη κάτω από το 100 σημαίνει, ότι όσοι δίνουν αρνητικές απαντήσεις είναι περισσότεροι από εκείνους που δίνουν θετικές απαντήσεις. Στη θεωρητική περίπτωση, κατά την οποία όλες οι απαντήσεις των ερωτώμενων είναι θετικές, ο δείκτης θα ελάμβανε την τιμή 200, ενώ εάν όλες οι απαντήσεις των ερωτώμενων ήταν αρνητικές, ο δείκτης θα ελάμβανε την τιμή 0. Ο δείκτης καταναλωτικού κλίματος (CCI) υπολογίζεται ως ο μέσος όρος των επιμέρους δεικτών των πέντε μεταβλητών. Τιμή του δείκτη μεγαλύτερη από 100 σημαίνει, ότι όσοι δείχνουν εμπιστοσύνη στην οικονομία είναι περισσότεροι από όσους δεν δείχνουν εμπιστοσύνη. Αντιστοίχως, τιμή του δείκτη μικρότερη από 100 σημαίνει, ότι όσοι δείχνουν εμπιστοσύνη στην οικονομία είναι λιγότεροι, από όσους δεν δείχνουν εμπιστοσύνη. Η μεθοδολογία υπολογισμού των υπολοίπων δεικτών 1. Δείκτης τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας (Current Economic Conditions Index - CECI) Η μεθοδολογία υπολογισμού του δείκτη τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας είναι παρόμοια με εκείνη του δείκτη καταναλωτικού κλίματος, με τη διαφορά ότι στην κατασκευή του δείκτη CECI συμμετέχουν μόνον οι μεταβλητές Ε1 και Ε5. Ο δείκτης αποτυπώνει τις εκτιμήσεις των καταναλωτών για την τρέχουσα οικονομική συγκυρία. 2. Δείκτης καταναλωτικών προσδοκιών (Consumer Expectations Index - CEI) Η μεθοδολογία υπολογισμού του δείκτη καταναλωτικών προσδοκιών είναι παρόμοια με εκείνη του δείκτη καταναλωτικού κλίματος, με τη διαφορά ότι ο δείκτης CEI κατασκευάζεται μόνον από τις ερωτήσεις Ε2,Ε3,και Ε4. Ο δείκτης αποτυπώνει την αισιοδοξία, ή την απαισιοδοξία των καταναλωτών για το προσωπικό εισόδημα και την οικονομική κατάσταση της χώρας. 3. Λοιποί δείκτες του Οικονομικού Βαρόμετρου Η μεθοδολογία υπολογισμού των υπόλοιπων δεικτών του Οικονομικού Βαρόμετρου είναι παρόμοια με τη μεθοδολογία υπολογισμού των επιμέρους δεικτών του CCI. Οι τιμές για τον υπολογισμό του δείκτη της ανεργίας αντιστρέφονται, καθώς θετικές απαντήσεις θεωρούνται εκείνες που προβλέπουν τη μείωση της ανεργίας. σελ. 9 από 10

10 Β. Κωνσταντίνου 16, , Αθήνα, Τ: , F: , E: W: «Copyright 2009 της Public Issue - Επιτρέπεται η αντιγραφή επί λέξει και η διανομή των μελετών που περιλαμβάνονται στην παρούσα σελίδα, χωρίς να απαιτείται καταβολή χρηματικής αποζημίωσης, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει ευκρινής και διακριτή αναφορά στην πηγή προέλευσης» σελ. 10 από 10