Μάθηµα 3ο. Σχολή της Notre Dame και Ars Antiqua

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Μάθηµα 3ο. Σχολή της Notre Dame και Ars Antiqua"

Θεόκλεια Κεδίκογλου
7 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Μάθηµα 3ο Σχολή της Notre Dame και Ars Antiqua

2 Η Σχολή της Notre Dame Μια νέα εποχή της Πολυφωνίας µε επίκεντρο το Παρίσι Περίπου (τέλη 12ου και αρχές 13ου αιώνα) Leoninus και Perotinus οι δύο σηµαντικότεροι εκπρόσωποι τα πρώτα ονόµατα συνθετών πολυφωνικής µουσικής που γνωρίζουµε µε βεβαιώτητα

3 Η Σχολή της Notre Dame -Ρεπερτόριο Magnus Liber organi de Gradali et Antiphonario Παλιές και νέες φόρµες σύνθεσης. Περιέχει: Μονοφωνικά λειτουργικά µέλη ίφωνα έως και τετράφωνα Organa Conductus Clausulae (εναλλακτικές καταλήξεις ) Μοτέτα ιασώζεται αποσπασµατικά σε τέσσερα χειρόγραφα

4 Χειρόγραφο της Notre Dame Τρίφωνο Organum µε tenor Alleluja Na[tivitas]

5 Η Σχολή της Notre Dame - Organa Υπάρχουν πολλά δίφωνα, αρκετά τρίφωνα και δύο µεγάλα τετράφωνα organa, το Viderunt omnes και το Sederunt principes Οι επάνω φωνές έχουν µεγάλη κινητικότητα και έντονη µελισµατική µορφή (πολύ µακροσκελή µελίσµατα) Η κάτω φωνή (tenor cantus firmus)είναι σε πολύ µακρές νότες

6 Απόσπασµα δίφωνου Organum Organum duplum (W1) δίφωνο organum, Μελισµατικό µακρός tenor) στο τέλος τµήµα discantus (βλ. παρακάτω)

7 Απόσπασµα τρίφωνου Organum Οι επάνω φωνές κινούνται µελισµατικά ενώ ο tenorέχει µακρές κρατηµένες νότες. Το κείµενο είναι οι συλλαβές που διαβάζουµε στον tenor: από τη λέξη [bene]dicamus

8 είγµα τετράφωνου Organum (F, fol. 1r Viderunt omnes)

9 Viderunt omnes Τετράφωνο organum (µεταγραφή)

12 Η Σχολή της Notre Dame Οι εναλλακτικές καταλήξεις (clausulae) - 1 Σε µελισµατικά σηµεία του Γηγοριανού Μέλους, σε κάθε νότα του τένορ αντιστοιχούν λίγες νότες στις πρόσθετες πάνω φωνές, δηλαδή, οι πάνω φωνές δεν κινούνται µελισµατικά (µέρη discantus, βλ. επίσης κλασικό organum). Τέτοια τµήµατα έχουν τρίσηµο ρυθµό. Για το ίδιο organumυπάρχει επιλογή µεταξύ πολλών εναλλακτικών τµηµάτων (clausulae) discantus. Τα τµήµατα αυτά είναι συγκεντρωµένα και ταξινοµηµένα στο τέλος του Magnus Liber Στα τρίφωνα ή τετράφωνα organa οι πάνω φωνές κινούνται σε τρίσηµο ρυθµό και στα µέρη µε ισοκράτη στον τένορ

13 Σειρά εναλλακτικών clausulae ίφωνες clausulae. Στον tenorβλέπουµε να επαναλαµβάνεται η ίδια λέξη (tanquam). Κάθε τµήµα είναι και µια εναλλακτική κατάληξη, που µπορεί να τεθεί αντί οιασδήποτε άλλης στο οικείο σηµείο του organum. Ο tenorκινείται και αυτός σε σύντοµες αξίες, ωστόσο η επάνω φωνή είναι πάλι κινητικότερη.

14 Η Σχολή της Notre Dame Οι εναλλακτικές καταλήξεις (clausulae) - 2 Οι εναλλακτικές clausulae)σύντοµα εκλαµβάνονται ως ανεξάρτητες συνθέσεις Στις επάνω φωνές των clausulae προστίθεται νέο κείµενο, και η µουσική αποκτά συλλαβική µορφή, µε το παλιό κειµένου του organum (που ήταν µόνο µερικές συλλαβές κάτω από ένα µακρό µέλισµα) στην κάτω φωνή. Πρόκειται για µια διαδικασία ανάλογη του Tropus.

15 Η Σχολή της Notre Dame Μοτέτο 1 Έτσι προκύπτει µια νέα µορφή, το Μοτέτο Η µουσική του προϋπάρχει Το κείµενο της επάνω φωνής είναι νέο Είναι διαφορετικό από το κείµενο του tenor Έτσι έχουµε µια σύνθεση µε δύο κείµενα Ενίοτε υπάρχει και τρίτη φωνή, µε δικό της κείµενο Υπάρχουν και τµήµατα µε ισοκράτη µε πρόσθετα κείµενα

16 Μοτέτο Ypocrite- Velut stelle- Et gaudebit (δύο νέα κείµενα) Clausula Et gaudebit

17 Πρόσθετο κείµενο πάνω στη λέξη benedicamus

18 Η Σχολή της Notre Dame Μοτέτο 2 Στη µορφή αυτή δηµιουργούνται και νέες συνθέσεις Για πολλούς αιώνες το µοτέτο θα αποτελέσει την κύρια µορφή πολυφωνικής θρησκευτικής σύνθεσης Προσαρµόζεται στα συνθετικά και µορφολογικά πρότυπα κάθε εποχής

19 Εξέλιξη του Μοτέτου (Ars antiqua) (o Tenor ξεχωρίζει και γράφεται στο τέλος)

20 Η Σχολή της Notre Dame Ο Conductus Θρησκευτική µουσική µε µορφή τραγουδιού (συχνά στροφικού) Υπάρχει ως µονοφωνική σύνθεση ήδη σε παλιότερες εποχές Στον 12ο αιώνα εµφανίζεται και ως πολυφωνικός Conductus Χαρακτηριστικό του στην εποχή της Notre Dame είναι η κυριαρχία ταυτόχρονης κίνησης (ρυθµικής αντιστοιχίας) των φωνών Νότα απέναντι από νότα Μέλισµα απέναντι από µέλισµα

21 είγµα Conductus Anonymus, Ave Virgo Virginum (Conductus) Παρατηρούµε τη ρυθµική αντιστοιχία των φωνών, που εκφέρουν ταυτόχρονα το ίδιο κείµενο.

22 Η Σχολή της Notre Dame - Σηµειογραφία Προέρχεται από τα νεύµατα Τα φθογγόσηµα αποκτούν τετράγωνες κεφαλές που είναι τοποθετηµένες σε γραµµές και δηλώνουν τονικό ύψος Τετράγωνη σηµειογραφία Φθογγόσηµα απλά και σύνθετα (ligaturae) Longa - brevis

23 Η Σχολή της Notre Dame Σηµειογραφία Ρυθµός 1 Μια πρώτη λύση στο πρόβληµα της διάρκειας των φθογγοσήµων (ρυθµός) Έξι σταθερά ρυθµικά (µετρικά) σχήµατα που αναλογούν στα αρχαιοελληνικά µέτρα: Τροχαίος, Ίαµβος, άκτυλος, Ανάπαιστος, Σπονδείος και Τρίβραχυς

24 Η Σχολή της Notre Dame Σηµειογραφία Ρυθµός 2 Το ρυθµικό σχήµα δηλώνεται από την ακολουθία ligaturaeκαι απλών φθογγοσήµων στην αρχή του σχετικού τµήµατος της σύνθεσης ιαφορετική σειρά ligaturae και φθογγοσήµων δηλώνει διαφορετικό ρυθµικό σχήµα Παραµένει αναλλοίωτο σε µεγαλύτερα τµήµατα της σύνθεσης Ρυθµικό σύστηµα των Τρόπων (Modus) της Σχολής της Notre Dame

25 Πίνακας των ρυθµικών τρόπων

26 Τα πρώτα στάδια της Πολυφωνίας διάγραµµα εξέλιξης Γρηγοριανό Μέλος Πρώιµο Organum (Musica enchiriadis) Organum St Martial - Santiago de Compostella Organum Notre Dame (από 9ο αιώνα) (11ος-12ος αι) (περί το 1200) (triplum) Προσθήκες Κυρίως γρηγ. Μέλος Τρόποι Σεκουέντσες vox principalis vox organalis (discantus) vox principalis (cantus firmus) discantus (motetus) cantus firmus (tenor) vox organalis (παράλλ. 5ες ή 4ες)

27 H Ars Antiqua (13ος αι.) Μεταβατική περίoδος Ανάπτυξη των νέων µορφών της Notre Dame και της σηµειογραφίας Εγκατάλειψη του Organum Σταδιακή εγκατάλειψη του Conductus

28 Ars Antiqua Μοτέτο Ανάπτυξη του Μοτέτου Μονό (δίφωνο) ιπλό (τρίφωνο) Τριπλό (τετράφωνο) Μοτέτο Conductus (ρυθµική αντιστοιχία των επάνω φωνών που έχουν και ίδιο κείµενο) Κοσµικό Μοτέτο Το Cantus firmusενίοτε προέρχεται από κοσµικές µελωδίες (π.χ. των τροβαδούρων)

30 Amor potest (Montpellier Codex)

31 Anonymus, Amor potest (κοσµικό µοτέτο, Κώδικας Montpellier)

34 Ars Antiqua -Σηµειογραφία Musica mensurata ή mensurabilis Οι αξίες είναι στην ουσία τρίσηµες (perfectae-τέλειες). ίσηµη µετρική υποδιαίρεση απαντάται σπανίως και δεν έχει θεωρητική θεµελίωση. Κάθε φθογγόσηµο είναι αυθύπαρκτο ως προς την αξία του Ωστόσο, εξαρτάται πάλι από τα γειτονικά του Το ρυθµικό σχήµα δεν είναι προκαθορισµένο

35 Ars Antiqua Σηµειογραφία Τα φθογγόσηµα Maxima ή duplex longa (παραλληλόγραµµο µε γραµµή) Longa (τετράγωνο µε γραµµή) Brevis (τετράγωνο χωρίς γραµµή) Semibrevis (ρόµβος) Στην µορφική εξέλιξη των φθογγοσήµων, η semibrevis γίνεται το «ολόκληρο» Στη µεταγραφή, µεταφράζεται συνήθως σε όγδοο (βλ. ανωτέρω, Amor potest)

36 είγµατα Μοτέτων της Ars antiqua

Σχετικά έγγραφα

Συνοπτική Ιστορία 1ο Μάθηµα. Η Ιστορία της Μουσικής στον Πρώιµο Μεσαίωνα

Συνοπτική Ιστορία 1ο Μάθηµα. Η Ιστορία της Μουσικής στον Πρώιµο Μεσαίωνα Συνοπτική Ιστορία 1ο Μάθηµα Η Ιστορία της Μουσικής στον Πρώιµο Μεσαίωνα Ως ξεκίνηµα της ξεχωριστής πορείας της δυτικοευρωπαϊκής µουσικής θεωρείται η δηµιουργία της Πολυφωνίας Τα πρώτα δείγµατα πολυφωνίας