Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Στιγμές οικοδόμησης της μαρξιστικής θεωρίας του κράτους Δημήτρης Δημούλης

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Στιγμές οικοδόμησης της μαρξιστικής θεωρίας του κράτους Δημήτρης Δημούλης"

Transcript

1 ΣΤΙΓΜΕΣ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 1 του Δημήτρη Δημούλη 1. Η μαρξιστική θεωρία για το κράτος. Μια πολλαπλή και ρευστή ύπαρξη Αφετηρία των ακόλουθων παρατηρήσεων είναι μια βεβαιότητα. Λέγεται και γράφεται συχνά ότι η μαρξιστική θεωρία του κράτους είναι αποσπασματική, ανολοκλήρωτη, ακόμη και ανύπαρκτη. Αυτή η άποψη (χαρακτηριστικά εκφρασμένη σε κείμενα του Πουλαντζά) είναι απολύτως αστήρικτη. Σχεδόν δύο αιώνες μετά από την έναρξη της συγγραφικής και πολιτικής δραστηριότητας των Μαρξ και Ένγκελς, μετά από αναρίθμητες μελέτες και θεωρητικοπολιτικές συζητήσεις, μετά από την παγκόσμια πολιτική δραστηριότητα εκατομμυρίων ατόμων σε μαρξιστικά πλαίσια που συμπεριέλαβε την κατάκτηση και άσκηση της κρατικής εξουσίας από μαρξιστικά κόμματα σε δεκάδες κρατών, δεν μπορεί να υποστηριχθεί σοβαρά ότι δεν υπάρχει θεωρητική τοποθέτηση των μαρξιστών για το κράτος. Σχηματοποιώντας: αν ο Λένιν δεν έχει θεωρία για το κράτος τότε κανείς στον κόσμο δεν έχει θεωρία για το κράτος. Μπορεί βεβαίως να είναι κανείς της γνώμης ότι η θεωρία του μαρξισμού για το κράτος είναι εσφαλμένη ή άγονη. Μπορεί επίσης (κατά τη γνώμη μας εύλογα) να υποστηριχθεί ότι στο πλαίσιο της μαρξιστικής θεωρίας προβάλλονται αντιφατικές απόψεις και έχουν επέλθει ριζικές αναθεωρήσεις. Σε αυτή την οπτική, πρέπει να διασαφηνίζεται κάθε φορά σε ποια μαρξιστική θεωρία ακριβώς αναφερόμαστε (και ποια είναι τα πλεονεκτήματά της). Το 1992 οι Θέσεις συμπλήρωναν την πρώτη δεκαετία αδιάλειπτης κυκλοφορίας. Ο υπογράφων δημοσίευσε στο τεύχος 41 (εκδόσεις Εξάντας, τιμή πώλησης δρχ.) ένα κείμενο απολογισμού, αναφερόμενος στη συμβολή του περιοδικού στη μαρξιστική θεωρία του κράτους (Δημούλης, 1992). Η αρχική ιδέα ήταν να συντάξω, 60 τεύχη και 15 έτη αργότερα, μια αισθητά επαυξημένη έκδοση του παλαιού κειμένου. Ωστόσο η συγκεντρωτική και συγκριτική μελέτη των άρθρων που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό την τελευταία δεκαπενταετία σε θέματα θεωρίας του κράτους έδειξε τις δυσχέρειες του εγχειρήματος, ιδίως λόγω της ετερογένειας των κειμένων. Το άρθρο του 1992 διατύπωνε ορισμένες τοποθετήσεις στις οποίες βασίζονταν τα άρθρα του περιοδικού με θέμα τη θεωρία του κράτους. α. Το κράτος είναι αναγκαίο σε μια ταξική κοινωνία και έχει «δομικά» ταξικό χαρακτήρα, ασκώντας γενικές λειτουργίες στην κατεύθυνση αναπαραγωγής του συστήματος ταξικής εξουσίας-εκμετάλλευσης. Το αστικό κράτος συμβάλλει στην αναπαραγωγή των κεφαλαιακών σχέσεων παραγωγής, των ιδεολογικών αναπαραστάσεων ενότητας-συνοχής της κοινωνίας (γενικό-εθνικό συμφέρον) και επεμβαίνει διορθωτικά-σταθεροποιητικά σε περιπτώσεις κρίσεων. β. Η μορφή του κρατικού μηχανισμού, τα μέσα δράσης και οι ιδεολογικές σταθερές του ανταποκρίνονται σε χαρακτηριστικά των σχέσεων παραγωγής στις καπιταλιστικές κοινωνίες. Η κυριαρχία της νομικής ιδεολογίας και των ατομιστικών θεωρήσεων στο Λόγο και στη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού ερμηνεύονται εάν ληφθεί υπόψη αυτή η αντιστοιχία. Ωστόσο η «συναγωγή» του κράτους από τις σχέσεις παραγωγής είναι λογική και όχι γενετική: το αστικό κράτος δεν παρήχθη ως συμπλήρωμα καθαρών οικονομικών σχέσεων. Διαμορφώθηκε παράλληλα με την επικράτησή τους, σε σχέση αμοιβαίας στήριξης και τροφοδότησης. Αυτό δείχνει την ανάγκη ιστορικής ανάλυσης που να αναδεικνύει τη διαφορετική σε κάθε κοινωνικό σχηματισμό ιστορία διαμόρφωσης των κρατικών μηχανισμών. γ. Οι υφιστάμενες εκμετάλλευση τάξεις μπορούν να βελτιώσουν τη θέση τους με πολιτικές πρακτικές που θα ανατρέψουν το σύστημα εξουσίας, ελέγχοντας, μετασχηματίζοντας ή καταργώντας τις κρατικές λειτουργίες. Κάθε διακύμανση της ταξικής πάλης που τείνει να υπερβεί τα ανεκτά για την αναπαραγωγή των κεφαλαιακών σχέσεων όρια μπορεί να επιφέρει την καταστροφή του κατασταλτικού μηχανισμού του κράτους. Αυτό προκαλεί Σελίδα 1 / 12

2 τη βίαιη αντίδραση των κρατικών μηχανισμών με σκοπό την «τιθάσευση» του συσχετισμού δύναμης. Η εκατέρωθεν ασκούμενη βία κρίνει την τελική έκβαση. δ. Οι κοινωνικές τάξεις αντιπροσωπεύονται στο κράτος μέσω της πολιτικής και εξασφαλίζουν την προστασία συμφερόντων τους. Συνολικά ωστόσο, ο πολιτικός (ιδεολογικός) μηχανισμός που περιλαμβάνει και τα «αριστερά» κόμματα αποτελεί έκφραση της αστικής κυριαρχίας. ε. Ο κρατικός μηχανισμός εμφανίζει συνέχεια, δηλαδή λειτουργική και οργανωτική ομοιότητα σε έναν αστικό κοινωνικό σχηματισμό. Διατηρεί τις δομές του παρά τις μεταβολές συγκυριών και καθεστώτων. Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι ιστορικά επέρχονται σταδιακές μεταβολές στις συγκεκριμένες (ιδεολογικές και κατασταλτικές) λειτουργίες που εκπληρώνει. Αυτό σημαίνει ότι έχουμε ένα εννοιολογικά ενιαίο αστικό κράτος με ποικίλες μορφές και με διαφορές στις συγκεκριμένες λειτουργίες που ασκεί. στ. Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί (οικογένεια, εκπαίδευση, ΜΜΕ, πολιτικός μηχανισμός, λόγος της κρατικής διανόησης) αποτελούν από εννοιολογική άποψη τμήμα του κράτους, ακόμη και αν ανήκουν τυπικά-νομικά στον ιδιωτικό τομέα. 2. Απομακρυνόμενοι από τον μαρξισμό Τίθεται το ερώτημα εάν τα κείμενα περί κράτους που δημοσιεύθηκαν στις Θέσεις την τελευταία δεκαπενταετία υιοθετούν αυτές τις θέσεις και, γενικότερα, ποια είναι η σχέση τους με τις μαρξιστικές θεωρήσεις για το κράτος. Θα αναφερθούμε εδώ σε έξι άρθρα αυτής της περιόδου, τα οποία θεωρήσαμε ενδιαφέροντα και δηλωτικά σημαντικών κατευθύνσεων σκέψης. Αυτό δεν αίρει βεβαίως τον υποκειμενισμό της επιλογής. Επίσης υποκειμενική είναι η επιλογή να μην αναφερθούμε σε κείμενα γύρω από τον εθνικισμό και τον ιμπεριαλισμό, παρότι τα θέματα αυτά προφανώς εντάσσονται στη θεωρία του κράτους Μια ριζική κριτική της μαρξιστικής θεωρίας του κράτους Το πρώτο άρθρο που θα σχολιαστεί φέρει την υπογραφή μου (Δημούλης 1997), αλλά είναι σχεδόν αποκλειστικά αφιερωμένο στη συστηματοποίηση τοποθετήσεων του Λουί Αλτουσέρ γύρω από τη θεωρία του κράτους, όπως αυτές διατυπώνονται σε ένα χειρόγραφο που δημοσιεύθηκε μεταθανάτια στη Γαλλία. Αφετηρία του Αλτουσέρ αποτελεί η θέση ότι το κράτος είναι χωρισμένο από την ταξική πάλη. Μόνον έτσι, ισχυρίζεται ο Αλτουσέρ, το κράτος μπορεί να συμβάλλει στην αναπαραγωγή της ταξικής κοινωνίας. Δομείται και λειτουργεί ως μηχανισμός αδιαπέραστος από τις ταξικές αντιφάσεις και συγκρούσεις συμφερόντων, χωρίς να επηρεάζεται από τις διακυμάνσεις και συγκυρίες της ταξικής πάλης. Με αυτό τον τρόπο το κράτος είναι σε Σελίδα 2 / 12

3 θέση να εγγυηθεί αποκλειστικά τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης. Αυτή η θέση αποδέχεται τον εργαλειακό χαρακτήρα του κράτους και στρέφεται ενάντια στον εξελικτισμό, ως θεωρία και πολιτική πρακτική που θεωρεί ότι το κράτος διαπερνάται από την ταξική πάλη και άρα μπορεί να μεταξελιχθεί (ειρηνικά...), οδηγώντας σε προοδευτικές πολιτικές που να κατοχυρώνουν τα συμφέροντα των υπό εξουσίαση τάξεων. Καίτοι έχουμε πολλές αναφορές των κλασικών του μαρξισμού στον εργαλειακό χαρακτήρα του κράτους, η θέση του Αλτουσέρ είναι καινοφανής στην απολυτότητά της, ιδίως λόγω της σαφούς (και προκλητικής) διαβεβαίωσης ότι το κράτος χωρίζεται δομικά από την ταξική πάλη. Κατά δεύτερο λόγο, ο Αλτουσέρ, που οφείλει μεγάλο μέρος της θεωρητικής διασημότητάς του στις αναλύσεις περί ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους, ισχυρίζεται ότι θεμέλιο του κράτους αποτελεί ο κατασταλτικός μηχανισμός. Πρόκειται για μια μηχανή που λειτουργεί ως μετασχηματιστής. Τροφοδοτείται με βία και παράγει νόμιμη εξουσία. Αυτή η εξουσιομηχανή επιτελεί μια ειδική ταξική λειτουργία. Οργανώθηκε με αποκλειστικό σκοπό να εξασφαλίσει την υποταγή των λαϊκών τάξεων στην αστική κυριαρχία. Δεν είναι δηλαδή ένα ουδέτερο εργαλείο εξουσίασης. Γι αυτό το λόγο η εργατική τάξη δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την κρατική-αστική μηχανή για τους σκοπούς της. Αν θέλει να κυριαρχήσει πρέπει να την καταστρέψει. Στην προσέγγιση αυτή μπορεί να ασκηθούν πολλές κριτικές (βλ. τις επισημάνσεις σε Δημούλη, 1997, σ ). Μπορεί να αναδειχθούν ορισμένες βασικές ελλείψεις, ιδίως η μη αναφορά στην εθνική δόμηση των σημερινών κρατών και στις πολιτικοθεωρητικές συνέπειες αυτού του δεδομένου. Είναι επίσης δυνατόν να διατυπωθούν επιφυλάξεις για την ευστοχία και τον εν γένει μαρξιστικό χαρακτήρα της προσέγγισης. Το αξιοσημείωτο είναι πάντως ότι οι εν λόγω αναλύσεις του Αλτουσέρ, εύστοχες ή μη, δεν προκάλεσαν την παραμικρή συζήτηση στους κύκλους των Θέσεων. Δεν εντοπίσαμε άρθρο που να αναφέρεται έστω και επικριτικά σε αυτή την προσέγγιση του Αλτουσέρ και, κατά μείζονα λόγο, δεν υπάρχει άρθρο που να εφαρμόζει σε συγκεκριμένα ζητήματα τις θεωρητικές κατευθύνσεις (ή μάλλον προκλήσεις) του Αλτουσέρ. Συναντούμε εδώ ένα «τυφλό σημείο» με ιδιαίτερη σημασία, αφού ο Αλτουσέρ αποτελεί κατά τα άλλα καίρια θεωρητική αναφορά για τις Θέσεις (πρόσφατα: Κυπριανίδης, 2007). Τη στιγμή που δημοσιοποιείται στο περιοδικό μια προσέγγισή του που βρίσκεται πραγματικά στα «όρια» της μαρξιστικής συζήτησης αυτό δεν ωθεί σε συζήτηση Μαρξισμός της διεκδίκησης δικαιωμάτων; Το τεύχος 88 του 2004 περιλαμβάνει ένα κείμενο που συντάχθηκε με αφορμή την τότε πολύ επίκαιρη συζήτηση για το Ευρωσύνταγμα και αναφέρεται στις νομικές κατοχυρώσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε διεθνείς συνθήκες (Τσίπρας, 2004). Το άρθρο προβάλλει και τεκμηριώνει τη θέση ότι στο δεύτερο μισό του 20 ου αιώνα σημειώνεται μια ιστορική οπισθοχώρηση στο επίπεδο ή στην ένταση κατοχύρωσης ανθρώπινων δικαιωμάτων. Αυτό προκύπτει αν συγκρίνουμε το περιεχόμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης του ΟΗΕ του 1948 με μεταγενέστερες ευρωπαϊκές Σελίδα 3 / 12

4 συνθήκες και ιδίως με το Ευρωσύνταγμα. Η εκτίμηση του συγγραφέα είναι ότι, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχουμε «κατήφορο» σε θέματα προστασίας δικαιωμάτων και δημοκρατικών διαδικασιών. Η Διακήρυξη του 1948 βρίσκεται «πιο μπροστά» από τα πρόσφατα κείμενα και ο Χάρτης δικαιωμάτων της ΕΕ του 2000 βρίσκεται «πιο πίσω» από τον Χάρτη κοινωνικών δικαιωμάτων του 1961 (Τσίπρας, 2004, σ. 49, 52, 58). Για να αξιολογήσουμε το κείμενο πρέπει να θέσουμε το ερώτημα τι σημαίνει στην οπτική της θεωρίας του κράτους «ανθρώπινο δικαίωμα», «ατομική ελευθερία» και τα ανάλογα. Η απάντηση που έμμεσα δίνεται στο κείμενο είναι πως οι όροι αυτοί δηλώνουν τις δυνατότητες ελεύθερης δράσης (αυτοκαθορισμού) του υποκείμενου ή την εγγύηση πρόσβασής του σε ορισμένα αγαθά που κατοχυρώνονται σε νομικά κείμενα, κρατικά ή διακρατικά. Αυτή η αντίληψη περί δικαιωμάτων αποτελεί αναπαραγωγή του φιλελεύθερου ορισμού των δικαιωμάτων και μάλιστα στην πιο επιφανειακή μορφή του, αφού δεν εξετάζει την πραγματικότητα άσκησης του δικαιώματος, αλλά μόνον την τυπική κατοχύρωσή του, αποφαινόμενη αν στο νομικό κείμενο Α κατοχυρώνονται περισσότερα ή λιγότερα δικαιώματα απ ό,τι στο νομικό κείμενο Β. Σε αυτή την οπτική, εάν το Σύνταγμα Α κατοχυρώνει επίδομα ανεργίας και επίδομα ασθενείας, ενώ το μεταγενέστερο Σύνταγμα Β κατοχυρώνει μόνο επίδομα ανεργίας θα πούμε ότι το Α βρισκόταν πιο μπροστά από το Β. Μια τέτοια προσέγγιση των δικαιωμάτων, καίτοι αρκετά διαδεδομένη και κατά κόρο εκφρασθείσα στις πολιτικές συζητήσεις για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, αντιμετωπίζει σειρά θεωρητικών προβλημάτων. Μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι ένα Σύνταγμα που εγγυάται ευρύτερα το δικαίωμα ατομικής ιδιοκτησίας, απαγορεύοντας, για παράδειγμα, την απαλλοτρίωση και τη φορολόγηση της ιδιοκτησίας, βρίσκεται πιο μπροστά απ ό,τι ένα νομικό κείμενο που θέτει σχετικούς περιορισμούς της ιδιοκτησίας προς όφελος, όπως λέγεται, του κοινωνικού συνόλου; Ή θα ισχυρισθούμε ότι η ατομική ιδιοκτησία δεν αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα ή, πάντως, αποτελεί «κακό» δικαίωμα; Γενικότερα: Ποιο είναι το κριτήριο για να κρίνουμε το «εμπρός» και το «πίσω»; Πού ελπίζεται ότι θα φτάσουμε αν οι διακηρύξεις δικαιωμάτων συνεχίσουν να πηγαίνουν μπροστά με όλο και ευρύτερες και ανεπιφύλακτες κατοχυρώσεις δικαιωμάτων; Στον παράδεισο; Στην αταξική κοινωνία; Εξίσου προβληματική είναι η ιδέα ότι ο καπιταλισμός εχθρεύεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και αρέσκεται στο να συρρικνώνει κατακτήσεις. Και αυτή η θεώρηση είναι διαδεδομένη μεταξύ αριστερών ακτιβιστών και επισήμων πολιτικών αριστερών κομμάτων. Αλλά αυτό δεν οφείλεται στις θεωρητικές αρετές της. Οφείλεται στο ότι προσφέρει μια εύκολη βάση καταγγελίας και διαμαρτυριών χωρίς να αναλαμβάνει το κόστος αντιπαράθεσης με την αστική απολογητική των δικαιωμάτων. Το να επικρίνουμε τα αστικά καθεστώτα που συρρικνώνουν δικαιώματα σημαίνει ότι δημιουργούμε την εικόνα μιας «καλής», δημοκρατικής, ανθρωπιστικής, φιλελεύθερης Αριστεράς που επικρίνει τους αυταρχικούς αστούς και τους θυμίζει το καθήκον να τηρούν το Σύνταγμα και να σέβονται τα δικαιώματα. Μια τέτοια αντίληψη θέλει να αγνοεί ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα «εφευρέθηκαν» σε καπιταλιστικούς κοινωνικούς σχηματισμούς γιατί, προφανώς, εξυπηρετούν τα συμφέροντα αναπαραγωγής της αστικής κυριαρχίας. Αναμφίβολα υπάρχουν ιστορικές και γεωγραφικές διακυμάνσεις στη νομική κατοχύρωση δικαιωμάτων που περικλείουν πολλά «παράδοξα» (στις ΗΠΑ για παράδειγμα δεν αποτελεί συνταγματικό δικαίωμα η ισότητα γυναικών και ανδρών, αφού η σχετική πρόταση αναθεώρησης του 1972 δεν επικυρώθηκε ποτέ από τον αναγκαίο αριθμό Πολιτειών). 2 Αλλά τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν παύουν να συνδέονται δομικά με τον καπιταλισμό. Ακόμη και αν προβούμε σε αξιολογικές-πολιτικές ομαδοποιήσεις δικαιωμάτων, διακρίνοντας ανάμεσα σε δικαιώματα που ευνοούν τις λαϊκές τάξεις (ιδίως τα κοινωνικά δικαιώματα) και τα λοιπά (ποιον ευνοεί όμως η ελευθερία λόγου και η σωματειακή ελευθερία;), και πάλι τίποτε δεν δείχνει ότι ο καπιταλισμός ως σύστημα κοινωνικής εξουσίας αντιστρατεύεται τα «λαϊκά» δικαιώματα και τα συρρικνώνει με την πρώτη ευκαιρία. Σελίδα 4 / 12

5 Το ελληνικό Σύνταγμα κατοχυρώνει εδώ και τρεις δεκαετίες μια σειρά κοινωνικών δικαιωμάτων, χωρίς αυτό να έχει προκαλέσει κραδασμούς και δυσλειτουργίες στην αναπαραγωγή των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων και χωρίς να εμποδίζει τις κρατικές πολιτικές που εντείνουν ή να αποδομούν το λεγόμενο κοινωνικό κράτος, ανεξάρτητα από την πάγια συνταγματική πρόβλεψη. Το καθοριστικό δεν είναι βεβαίως η τυπική διακήρυξη ενός δικαιώματος, αλλά οι διακυμάνσεις και επιλεκτικότητες στην εφαρμογή των δικαιωμάτων στην πράξη. Τι θα καταλάβαινε για τις μεταδικτατορικά ασκηθείσες στην Ελλάδα κοινωνικές πολιτικές κάποιος που θα διάβαζε το κείμενο του Συντάγματος; Προφανώς τίποτε. Και πώς εξηγούμε το ότι στη Δυτική Γερμανία ασκήθηκαν επί δεκαετίες κοινωνικές πολιτικές υψηλού επιπέδου προστασίας χωρίς σχετικές προβλέψεις κοινωνικών δικαιωμάτων στο Θεμελιώδη Νόμο της Βόννης; Πώς να θεωρήσουμε έγκυρη και αριστερή την άποψη ότι η συγκριτική ανάγνωση νομικών κειμένων μπορεί να μας δείξει κάτι για τα δικαιώματα; Το πιο ενδιαφέρον είναι ωστόσο ότι η μελέτη που σχολιάζουμε δεν περιλαμβάνει αναφορές στις μαρξιστικές αναλύσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν συναντούμε καν τις τόσο συχνά μνημονευόμενες αναλύσεις του νεαρού Μαρξ για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδίως στο Εβραϊκό ζήτημα, που παρά τα θεωρητικά τους προβλήματα αποτελούν έναυσμα σκέψης για το τι ακριβώς σημαίνει ανθρώπινο δικαίωμα σε μια ταξική κοινωνία και ποια η λειτουργία των διακηρύξεων δικαιωμάτων. Αποτέλεσμα αυτής της σιωπής είναι η άρρητη υιοθέτηση ενός τρόπου σκέψης που εντάσσεται στη σοσιαδημοκρατική αντίληψη για την πολιτική και το κράτος. Οι λαϊκοί αγώνες και τα απευθυνόμενα στο κράτος λαϊκά αιτήματα μπορεί να οδηγήσουν στην κατάκτηση νέων δικαιωμάτων, αυξάνοντας τη γενική ευημερία και προστατεύοντας τα λαϊκά στρώματα. Βρισκόμαστε πολύ μακριά από τη μαρξιστική θεωρία για το κράτος Μαρξιστικός συνταγματισμός; Στο ίδιο τεύχος του περιοδικού δημοσιεύεται ένα άρθρο αφιερωμένο στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα (Τριμικλινιώτης, 2004). Συναντούμε σαφείς αναφορές στον μαρξισμό και στην κεντρικότητα της ταξικής πάλης για την κατανόηση του κράτους και του δικαίου (σ. 76), αλλά στην ουσία το άρθρο δεν πραγματοποιεί μαρξιστική ανάλυση. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους. α. Δεν υπάρχει σαφής προσδιορισμός αντικειμένου. Τι εννοεί ο συγγραφέας ως Σύνταγμα; Το να αναρωτηθούμε τι σημαίνει «(ευρωπαϊκό) Σύνταγμα» δεν είναι σχολαστικισμός ή υπεκφυγή, αλλά αναγκαιότητα για όποιον υιοθετεί υλιστικές αντιλήψεις, απορρίπτοντας τους τρέχοντες νομικούς ορισμούς. Στο κείμενο συναντούμε αρχικά την άποψη ότι το Σύνταγμα αποβλέπει στον περιορισμό της κρατικής εξουσίας, εγγυώμενο ελευθερίες στους πολίτες (Τριμικλινιώτης, 2004, σ. 68). Πρόκειται για τη φιλελεύθερη άποψη που αποτελεί ξένο σώμα σε αναλύσεις μαρξιστικών προθέσεων. Σε άλλο σημείο του κειμένου εκφράζεται η άποψη ότι το Σύνταγμα εκφράζει δεδομένο συσχετισμό δύναμης ή και αποτυπώνει τη μορφή ενός κοινωνικού σχηματισμού (Τριμικλινιώτης, 2004, σ. 69). Αυτή η άποψη είναι πολύ διαδεδομένη στην αριστερών προθέσεων συνταγματική θεωρία στον ελλαδόφωνο χώρο, αποτελώντας κομβικό Σελίδα 5 / 12

6 στοιχείο της προσέγγισης του Συντάγματος στο έργο του ύστερου Μάνεση (Μάνεσης, 1980). Η υιοθέτηση της θέσης αυτής δημιουργεί σειρά ζητημάτων. Πρώτον, η θέση δεν σημαίνει τίποτε στην κυριολεξία της. Η αποτύπωση ή έκφραση ενός συσχετισμού δυνάμεων αποτελεί αντικείμενο ιστορικών μελετών που πληροφορούν τι και γιατί συνέβαινε σε δεδομένη χώρα και ιστορική συγκυρία. Το Σύνταγμα δεν συντάσσεται για να πληροφορήσει το κοινό ποια είναι η μορφή ενός κοινωνικού σχηματισμού ή η κατάσταση της ταξικής αντιπαράθεσης σε ορισμένη χώρα. Και αν υποτεθεί ότι οι συντάκτες ορισμένου Συντάγματος είχαν αυτή την επιδίωξη, αυτό δεν θα χρησίμευε σε τίποτε αφού η αποτύπωση είναι κάτι άσχετο (συχνά αντίθετο) προς την κανονιστικότητα. Έχουμε άλλωστε πάμπολλα παραδείγματα Συντάγματων που επιβίωσαν επί δεκαετίες και, στην περίπτωση των ΗΠΑ, πάνω από δύο αιώνες με ελάχιστες αλλαγές στις διατάξεις τους. Ποιος είναι ο συσχετισμός δύναμης και η μορφή του κοινωνικού σχηματισμού που αποτυπώνει το Σύνταγμα των χωρών αυτών; Το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα του 1787 εκφράζει την Αμερική του George Washington ή του George W. Bush; Έχουμε ακόμη περισσότερα παραδείγματα Συνταγμάτων που παρέμειναν ολικώς ή μερικώς ανεφάρμοστα. Ποιος ήταν ο συσχετισμός δυνάμεων που αντανακλούσαν; Έχουμε τέλος Συντάγματα αρκετά όμοια στη διατύπωσή τους που εκφράζουν εντελώς διαφορετικές συγκυρίες και επιδιώξεις. Επ αυτού αρκεί να μελετήσουμε συγκριτικά τα Συντάγματα της δικτατορίας με το Σύνταγμα του Η θέση περί έκφρασης συσχετισμού ή αποτύπωσης μπορεί να θεωρηθεί ορθή μόνο με μεταφορική και προσεγγιστική έννοια. Εκφράζοντας δηλαδή το ότι ένας κανόνας δικαίου δημιουργείται με βάση κοινωνικές συγκυρίες και επιδιώξεις, αντανακλά κοινωνικές διεργασίες και δεν πέφτει από τον ουρανό (του φυσικού δικαίου), ούτε εκφράζει το εν γένει ορθό, δίκαιο κλπ. Εκτός αυτού, η θεωρία της αποτύπωσης είναι πολύ πιο πειστική όταν αναφέρεται στον τρόπο εφαρμογής του Συντάγματος απ ό,τι όταν αναφέρεται στη διατύπωση του κειμένου που, όπως είπαμε, μπορεί να είναι τελείως προσχηματική. Αλλά και με αυτές τις επιφυλάξεις, το ενδιαφέρον δεν βρίσκεται στη φραστική αποδοχή της θέσης περί αντανάκλασης, αλλά στη συγκεκριμένη και υλιστική ανάλυση της κάθε συγκυρίας και στην κατάδειξη της σχέσης της με τη δημιουργία και εφαρμογή ενός Συντάγματος. Κάτι τέτοιο δεν συναντάται στο σχολιαζόμενο κείμενο. Τέλος, το κείμενο προβάλλει μια τρίτη άποψη περί ορισμού του Συντάγματος, εμφανίζοντάς το ως έκφραση μιας πολιτικής δυναμικής. Αυτή η δυναμική μπορεί να κριθεί θετικά ή αρνητικά, ανάλογα με το εάν το Σύνταγμα κατοχυρώνει κατακτήσεις ή εμφανίζει ελλείμματα και οπισθοχωρήσεις. Η θεώρηση του Συντάγματος ως πολιτικού εργαλείου (στην προκείμενη περίπτωση η αντιπαράθεση μεταξύ νεοφιλελεύθερου και αριστερού συνταγματισμού) φαίνεται να έχει την προτίμηση του συγγραφέα και του επιτρέπει να συγκρίνει το περιεχόμενο του Ευρωσυντάγματος με τα εθνικά Συντάγματα και με πολιτικές παραστάσεις περί του επιθυμητού Συντάγματος. Έτσι π.χ. επισημαίνεται η απουσία στοιχείων κοινωνικής Ευρώπης και η μη αναφορά στην εργασία ως κεντρικού στοιχείου στο Ευρωσύνταγμα (Τριμικλινιώτης, 2004, σ. 79, 77). Επισημαίνεται επίσης επικριτικά η σχετικοποίηση φιλελεύθερων θεσμών όπως η διάκριση των εξουσιών (σ ) και επικρίνεται η προσπάθεια δημιουργίας μιας κοινωνίας της επιτήρησης με «αυθαίρετο ευρωκρατισμό» (σ. 81). Αν εξαιρέσουμε το ότι ο ευρωκρατισμός ήταν και είναι υπαρκτός χωρίς Σύνταγμα και το ότι δεν έχει τίποτε το «αυθαίρετο», το ερώτημα είναι αν μπορεί να θεωρηθεί μαρξιστική ανάλυση η επίκριση ενός Συντάγματος με προβολή διεκδικήσεων. Αν υποτεθεί ότι το ευρωπαϊκό Σύνταγμα ήταν λιγότερο νεοφιλελεύθερο και πιο κοινωνικό, αν ήταν, για παράδειγμα, ένα αντίγραφο του ελληνικού ή του ιταλικού Συντάγματος σε ζητήματα δικαιωμάτων και δημοκρατίας, η Αριστερά θα έπρεπε να είναι ικανοποιημένη; Αυτός είναι ο σκοπός της Αριστεράς και του «συνταγματισμού» της; Ή πρόκειται για αδιέξοδη κριτική με αριστερό λεξιλόγιο; 3 Σελίδα 6 / 12

7 β. Το κείμενο προβάλλει επανειλημμένα τη θέση ότι το Σύνταγμα πρέπει να βασίζεται στην ύπαρξη και δράση ενός «λαού» (Τριμικλινιώτης, 2004, σ. 71), διότι είναι «πραγματικό» μόνο όταν προκύπτει από διεργασίες εκ των κάτω (σ. 73). Στο Ευρωσύνταγμα απουσιάζουν οι λαοί ως συντακτικά υποκείμενα και αυτό αποβαίνει μοιραίο για το εγχείρημα (σ. 77). Εδώ πρέπει να αντιστρέψουμε την κριτική. Το πρόβλημα δεν έγκειται στη διαπίστωση ότι ο ευρωπαϊκός «λαός» δεν είναι ενιαίος και πάντως δεν συμμετείχε στη σύνταξη του Συντάγματος. Το ερώτημα είναι ποιος λαός ήταν ενιαίος πριν από τη σύνταξη του πρώτου Συντάγματος σε ένα πεδίο κυριαρχίας; Και ποιος λαός (ή πάντως τμήμα λαού) όντως συμμετείχε ενεργά στη σύνταξη ενός Συντάγματος; Οι ερωτήσεις είναι μάλλον ρητορικές, αφού δεν γνωρίζουμε παράδειγμα τέτοιου λαού. Αν μάλιστα εξετάσουμε εγγύτερα την κατάσταση, το γεγονός ότι το ευρωπαϊκό Σύνταγμα υπεβλήθη σε δημοψήφισμα, ζητώντας την έγκριση ορισμένων λαών (έστω και επιφανειακά και με πολλή παραπληροφόρηση) είναι κάτι σπανιότατο στην ευρωπαϊκή συνταγματική ιστορία, όπου τα Συντάγματα παγίως συντάσσονται εκ των άνω και σπανιότατα ερωτώνται οι λαοί, έστω και τυπικά. Το μόνο πολιτικό νόημα των λεγομένων περί λαού ως βάσης του Συντάγματος μπορεί να είναι το ότι το Σύνταγμα πρέπει να αντιστοιχεί σε ένα εθνικά δομημένο κράτος (που σχεδόν πάντα καταπιέζει ή εξαλείφει τις εθνικές μειονότητες) και πρέπει να προβάλλει την ιδεολογία του κοινού-εθνικού συμφέροντος. Αν όμως το αμάρτημα του ευρωπαϊκού Συντάγματος έγκειται στο ότι δεν έχει εθνικιστικό-αυταρχικό χαρακτήρα δεν μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί αυτό αποτελεί αριστερή κριτική Μαρξιστική κριτική ή εν γένει κριτική; Στο τεύχος 67 του 1999 συναντούμε μια εξαιρετικά ενημερωτική, σαφώς βιωματική και λογοτεχνικά γοητευτική ανάλυση για τη σχέση της ιδεολογίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των λεγόμενων ανθρωπιστικών επεμβάσεων στο παράδειγμα της Βοσνίας (Χριστόπουλος, 1999). Τα όσα γράφονται αξίζουν να ξαναδιαβαστούν με πολλή προσοχή, σχεδόν μια δεκαετία αργότερα γιατί είναι διδακτικά για το συνδυασμό υποκρισίας και κυνισμού των δυτικών χωρών σε ζητήματα δικαιωμάτων. Αυτό μλακιστα γίνεται με αναφορά συγκεκριμένων παραδειγμάτων και σε σαφή διαφοροποίηση από την πληθώρα των εθνικιστικών ή και ιδεαλιστικών-«ανθρωπιστικών» προσεγγίσεων για τη σχέση πολέμων και ανθρώπινων δικαιωμάτων. Τίθεται ωστόσο το ερώτημα ποια είναι η σχέση των γραφομένων με τη μαρξιστική προοπτική της θεωρίας του κράτους. Μπορούμε και πάλι να ρωτήσουμε ποια είναι η λειτουργία των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε καπιταλιστικές χώρες ή διεθνείς ενώσεις καπιταλιστικών χωρών, λειτουργία που δεν συνδέεται με τη φιλελεύθερη ιδέα περιορισμού του κράτους. Οι αναφορές στις ιμπεριαλιστικές πολιτικές χρηματοδότησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων (Χριστόπουλος, 1999, σ ) είναι διαφωτιστική, αλλά δεν συνδέεται με τις λειτουργίες των δικαιωμάτων καθαυτών. Παράλληλα τίθεται το ερώτημα σε ποιο πολιτικό πεδίο κυριαρχίας εφαρμόζονται οι (υποκριτικές και μη) στρατηγικές περί ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η Βοσνία είχε και εξακολουθεί να έχει κοινωνικές τάξεις, πολιτικά κόμματα, οργανώσεις, εσωτερικές αντιπαραθέσεις συμφερόντων και στρατηγικές που επηρεάζουν τα παιγνίδια Σελίδα 7 / 12

8 περί ατομικών δικαιωμάτων με καθοριστικό τρόπο. Και σίγουρα η Βοσνία δεν είναι ένα πεδίο βολής φτηνό όπου ασκούνται βρίζοντας ξένοι δικολάβοι, όπως ίσως να έλεγε ο εθνικής προοπτικής στιχουργός. 4 Βεβαίως ουδείς συγγραφέας είναι υποχρεωμένος να ασχοληθεί με αυτά που ο αναγνώστης θα ήθελε να διαβάσει, ούτε πρέπει πάντα να μετατρέπουμε μια βιωματική πολιτική αγανάκτηση σε θεωρητικώς πλήρη πραγματεία. Παραμένει όμως το πρόβλημα ότι μια μαρξιστικών προθέσεων ανάλυση πρέπει να ορίζει το αντικείμενό της και το πεδίο αναφοράς της με μαρξιστικούς όρους. Διαφορετικά καταργείται το όριο μεταξύ της μαρξιστικής κριτικής και του εν γένει επικριτικού σχολιασμού των τεκταινομένων Το ερώτημα της αυτοκρατορίας «Υπέρ» Η εκδοθείσα το 2000 Αυτοκρατορία των Χαρτ και Νέγκρι αποτέλεσε ένα μείζονος σημασίας θεωρητικό γεγονός στη μαρξιστική (και μη) συζήτηση της τελευταίας δεκαετίας για το κράτος και την πολιτική. Ακόμη και όποιος, όπως ο υπογράφων, θεωρεί ότι το βιβλίο δεν προχωρεί σημαντικά τη γνώση μας, προφανώς αναγνωρίζει τη σημασία του και την ανάγκη κριτικής αντιπαράθεσης με επιχειρήματα. Στο τεύχος 79 του 2002 δημοσιεύθηκε μια αρκετά εκτενής και ευμενής παρουσίαση του έργου (Γαβριηλίδης, 2002). Οι βασικές τοποθετήσεις της παρουσίασης είναι: α. Οι Χαρτ και Νέγκρι απορρίπτουν τη διάκριση παραγωγικής και μη εργασίας, κατανοώντας ως «εργασία» οποιαδήποτε συνεισφορά μιας υποκειμενικότητας στην παραγωγή της ζωής. Η εργασία είναι παντού και έχει ενιαίο χαρακτήρα, σε αντίθεση με τις μαρξικές κατηγοριοποιήσεις της εργασίας ανάλογα με τη σχέση της προς την αξιοποίηση του κεφαλαίου (σ. 47). β. Το κεφάλαιο (η κεφαλαιοκρατία;) εξαρτάται από το πλήθος που είναι το νέο (εν δυνάμει) επαναστατικό υποκείμενο. Το πλήθος περιλαμβάνει όλους εκείνους που υπόκεινται στο κεφάλαιο. Το πλήθος υποτάσσεται σήμερα στο υποσύνολο της συντεταγμένης εξουσίας που ασκείται από το κεφάλαιο και η οποία εκμεταλλεύεται τη δύναμη του πλήθους. Στην πραγματικότητα όμως το πλήθος διαθέτει το σύνολο της συντακτικής δύναμης και μια ανεξάντλητη δυναμική παραγωγής (σ. 46, 54). Αυτό σημαίνει ότι, από φιλοσοφική άποψη, τα πρωτεία έχει η συνεργασία στα πλαίσια του πλήθους ως δράση, ως παραγωγή, ενώ η εκμετάλλευση και η εξουσίαση που ασκούνται από το κεφάλαιο, δηλώνουν αδυναμία, φόβο, αρνητικότητα, οπισθοχώρηση. Με μια λέξη, το κεφάλαιο είναι παράσιτο ή ζόμπι (σ. 49). γ. Εισάγοντας την έννοια της Αυτοκρατορίας ως ενοποιημένης δομής, οι συγγραφείς προβλέπουν (διαπιστώνουν;) την εξαφάνιση των εθνικών κρατών, μια εξέλιξη πολύ θετική, αφού μας απαλλάσσει από τα δεινά του εθνικισμού (σ. 64). Σελίδα 8 / 12

9 δ. Το έργο παρουσιάζει-παράγει νέες ιδέες (σ. 45) και αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, ακόμη και εάν τα εμπειρικά στοιχεία που παραθέτουν οι συγγραφείς θεωρηθούν ανεπαρκή και η ακρίβεια των προβλέψεών τους αμφισβητούμενη (σ ). Πρόκειται για έργο που εκφράζει την ελευθερία, την επιθυμία, τη ζωντάνια της εργασίας-συνεργασίας. Αυτό είναι δε πολύτιμο για το κίνημα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση (σ. 66) «Κατά» Σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, στα τέλη του 2003 δημοσιεύεται στις Θέσεις ένα άρθρο αφιερωμένο στην κριτική ανάλυση της έννοιας της Αυτοκρατορίας στη σύγχρονη θεωρητική παραγωγή. Το κατά τη γνώμη μας πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην κριτική της Αυτοκρατορίας των Χαρτ και Νέγκρι (Σωτήρης, 2003). Βασικά σημεία κριτικής είναι τα εξής: α. Οι συγγραφείς της Αυτοκρατορίας μετατρέπουν την καπιταλιστική επιδίωξη ρευστοποίησης-ευελιξίας των εργασιακών σχέσεων σε ιδεολογικό ύμνο της ελευθερίας του πλήθους. Εμφανίζουν δηλαδή μια νίκη του καπιταλισμού ως έκφραση δημιουργικότητας-ζωτικότηττας του πλήθους και θετική εξέλιξη στον αγώνα εναντίον του κεφαλαίου (σ. 24, 27). β. Το πλήθος γίνεται αντιληπτό ως συνονθύλευμα ατόμων χωρίς δομές και κανονικότητες, αποσιωπώντας τις ταξικές κατηγοριοποιήσεις και τις διακριτές πολιτικές πρακτικές. Το αποτέλεσμα είναι μια ασαφής και ισοπεδωτική εικόνα που παραμερίζει τη μαρξιστική θεώρηση για την ταξική κοινωνία (σ. 26). γ. Η εξουσία εμφανίζεται με προμαρξιστικό τρόπο ως σύνολο δραστηριοτήτων του κράτους με τρόπο εξωτερικό, αλλοτριωμένο σε σχέση προς την κοινωνία, αγνοώντας τις σύνθετες σχέσεις οικονομίας και πολιτικής που αναλύει ο μαρξισμός. Το αποτέλεσμα είναι ο οικονομισμός και η αγνόηση της πολιτικής, εμφανίζοντας το πλήθος χειραγωγούμενο από το κεφάλαιο με ποικίλα μέσα «διαχείρισης», χωρίς να αναγνωρίζεται η ισχυρή παρουσία της πολιτικής (σ. 25). δ. Το έργο προβαίνει σε μια απολογητική της παγκοσμιοποίησης την οποία εμφανίζει ως ενοποίηση της καπιταλιστικής δομής με υπέρβαση των εθνικών χωρισμών, αγνοώντας τις συνεχιζόμενες ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και συγκρούσεις μεταξύ εθνικών κρατών (σ ) Διάλογος; Έχουμε εδώ δύο διαμετρικά αντίθετες απόψεις περί της προσφορότητας και χρησιμότητας των αναλύσεων των Σελίδα 9 / 12

10 Χαρτ και Νέγκρι. Το μόνο ίσως σημείο στο οποίο οι αρθρογράφοι συμφωνούν είναι η μεγάλη απόσταση που χωρίζει το έργο αυτό από ό,τι θεωρήθηκε παραδοσιακά ως μαρξιστική θεωρία και πολιτική «γραμμή» παρέμβασης, κυρίως λόγω της εγκατάλειψης θεμελιακών εννοιών του μαρξισμού όπως η κοινωνική τάξη, η εκμετάλλευση (με μαρξιστική έννοια), η παραγωγική εργασία και ο ιμπεριαλισμός. Η εγκατάλειψη των σαφώς καθορισμένων εννοιών προς όφελος άλλων, ρευστών και αόριστων, όπως εκείνες του πλήθους, της δημιουργικότητας ή της συντακτικής δύναμης-εξουσίας εκτιμάται, όπως είπαμε, με διαφορετικό τρόπο από τους συγγραφείς. Αλλά εκείνο που προκαλεί εκ νέου το ενδιαφέρον (και την απορία) του αναγνώστη των Θέσεων είναι η απουσία διαλόγου γύρω από το ζήτημα καθώς και της προσπάθειας ελέγχου των «αυτοκρατορικών» αναλύσεων σε συγκεκριμένα ζητήματα πολιτικής και διαμόρφωσης του ιμπεριαλιστικού κόσμου. Σε μεταγενέστερα άρθρα των Θέσεων βρίσκουμε διάσπαρτες επαινετικές ή επικριτικές αναφορές στα κείμενα των Χαρτ και Νέγκρι, αλλά με τρόπο αξιωματικό χωρίς συγκεκριμένη ανάλυση και εμβάθυνση. Ωστόσο μόνο η προσπάθεια εφαρμογής της προοπτικής αυτής σε συγκεκριμένα θέματα π.χ. στον πόλεμο του Ιρακ, στην πολιτική απασχόλησης στην Ελλάδα ή στην εθνική και ταξική διάσταση του Κυπριακού ζητήματος θα μπορούσε να μας δώσει συγκεκριμένες απαντήσεις ξεφεύγοντας από τον μάλλον φαύλο κύκλο των αντιπαραθέσεων επί της αρχής. 3. Για την επόμενη εικοσιπεναετία Αυτή η σύντομη περιήγηση στην αρθρογραφία του περιοδικού, μας επιτρέπει να διατυπώσουμε ορισμένες θέσεις. Πρώτον, οι Θέσεις έχουν μια σαφέστατη ιδιαιτερότητα. Δεν γνωρίζουμε άλλο περιοδικό στην Ελλάδα που να προσφέρει παρόμοιες αναλύσεις. Αυτό μπορεί να κριθεί θετικά ή αρνητικά, αλλά είναι πάντως αξιοσημείωτο. Δεύτερον, παρά τη διαδεδομένη εντύπωση «εμμονών» και «δογματισμών» στις Θέσεις, τα εδώ σχολιασθέντα άρθρα (και πολλά άλλα) εκφράζουν πολλαπλότητα αντιλήψεων και τοποθετήσεων, καθώς και μια κυμαινόμενη, ενίοτε δε πολύ χαλαρή, σχέση με το θεωρητικό σώμα που είναι γνωστό ως μαρξισμός. Με αυτή την έννοια μπορούμε να διαβεβαιώσουμε ότι το περιοδικό είναι ιδιαίτερα ανοιχτό σε ιδέες και προσεγγίσεις, ακόμη και εις βάρος της υπόσχεσης του υποτίτλου του να αναφέρεται στην πάλη των τάξεων από την οπτική της πάλης των τάξεων. Τρίτον, μια σαφής αδυναμία του περιοδικού είναι ο εξαιρετικά περιορισμένος εσωτερικός διάλογος. Οι άμεσες απαντήσεις σε άρθρα είναι ελάχιστες και οι συγγραφείς δεν διαλέγονται μεταξύ τους, ακόμη και όταν είναι προφανείς οι διαφωνίες. 5 Εδώ υπάρχει σαφής και άμεση ανάγκη βελτίωσης. «Ο Μαρξ σήμερα». Επιλέγοντας αυτόν τον τίτλο-σύνθημα, το Συνέδριο για τα 25 χρόνια τον Θέσεων διατυπώνει στην ουσία πολλαπλά ερωτήματα. Τι μπορούμε να κάνουμε με τον Μαρξ «σήμερα», σχεδόν δύο αιώνες μετά τη γέννησή του; Ο Μαρξ εξακολουθεί να «υπάρχει»; Υφίσταται ως έγκυρος θεωρητικός; Ως σημείο αναφοράς για τις αριστερές πολιτικές; Ως κατά Νερριντά φάντασμα; Ως άχθος του παρελθόντος που εμποδίζει τη συγκρότηση μιας νέας δημιουργικής Αριστεράς που να αποστασιοποιείται από τους δογματισμούς και τις μεμψιμοιρίες του παραδοσιακού (και μη) κομμουνισμού; Σελίδα 10 / 12

11 Από τα κείμενα που σχολιάσαμε εδώ προκύπτει ότι η παρουσία του Μαρξ ως θεωρητικού του κράτους στις Θέσεις είναι «σήμερα» ισχνή και απορητική. Η θεωρία του κράτους εξακολουθεί να προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον και πολλαπλές αναλύσεις, αλλά φαίνεται να μην έχει ανάγκη τον Μαρξ, ακόμη και όταν τον επικαλείται φραστικά. Αυτά γράφονται με την επιφύλαξη ότι η παρούσα αναφορά δεν έλαβε υπόψη πολλά κείμενα που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό και ιδίως ορισμένες καίριες μελέτες για τον ιμπεριαλισμό που έχουν σαφή και βαθιά αναφορά στο μαρξικό-μαρξιστικό έργο (βλ. ιδίως Μηλιός, 2006). Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν λόγοι αισιοδοξίας και απαισιοδοξίας. Η νότα αισιοδοξίας προκύπτει από τη δυναμική της θεωρητικής παραγωγής που προσφέρει ποικίλες αναλύσεις και ανανεώνει τις πηγές της ακόμη και σε ένα περιοδικό που επιμένει σταθερά στη μαρξιστική αναφορά. Η νότα απαισιοδοξίας προκύπτει από το ότι σε ζητήματα θεωρίας του κράτους η «εναλλακτική» παραγωγή των τελευταίων χρόνων εμφανίζει σημαντικά προβλήματα και δηλώνει μια τάση εγκατάλειψης (μαρασμού;) της μαρξιστικής προσέγγισης για το κράτος. Για την περαιτέρω ανάπτυξη της θεωρίας του κράτους και την επεξεργασία πολιτικών ριζοσπαστικής αντίθεσης στο αστικό κράτος, οι κλασικοί του μαρξισμού δεν είναι προφανώς η μόνη αναφορά ούτε το έργο τους είναι το συμπαγές και ανίκητο ατσάλι που πολλοί ονειρεύτηκαν. Αλλά σίγουρα δεν θα έβλαπτε να τους μελετούσαμε περισσότερο και αναλυτικότερα στην επόμενη εικοσιπενταετία. Βιβλιογραφία Γαβριηλίδης, Α. (2002), «Αυτοκρατορία. Η επιστροφή των μεγάλων αφηγήσεων», Θέσεις, τ. 79, σ Δημούλης, Δ. (1992), «Η μαρξιστική θεωρία του κράτους μεταξύ των πολιτικών συγκυριών και της θεωρητικής ανάλυσης. Η συμβολή των Θέσεων», Θέσεις, τ. 41, σ Δημούλης, Δ. (1997), «Η μηχανή παραγωγής νόμιμης εξουσίας. Ζητήματα θεωρίας του κράτους», Θέσεις, τ. 60, σ Κυπριανίδης, Τ. (2007), «Μετατόπιση της ανυπόστατης χάραξης. Προσπαθώντας να κατανοήσουμε την ταξική πάλη», Θέσεις, τ. 101, σ Μάνεσης, Α. (1980), Συνταγματικό δίκαιο Ι, Θεσσαλονίκη, Σάκκουλας. Μανιτάκης, Α. (2004), Το «Σύνταγμα» της Ευρώπης αντιμέτωπο με την εθνική και λαϊκή κυριαρχία, Αθήνα, Παπαζήσης. Μηλιός, Γ. (2006), «Ιμπεριαλισμός ή καπιταλιστικός επεκτατισμός; (Θέσεις για την καπιταλιστική εξουσία, το εθνικό κράτος και την Αριστερά)», Θέσεις, τ. 96, σ Σελίδα 11 / 12

12 Σωτήρης, Π. (2003), «Αυτοκρατορία. Νέο θεωρητικό υπόδειγμα ή αναπαραγωγή παλαιών αντιφάσεων;», Θέσεις, τ. 85, σ Τριμικλινιώτης, Ν. (2004), «Η αντισυνταγματικότητα της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η ευρωπαϊκή Αριστερά ενάντια στον νεοφιλελεύθερο συνταγματισμό», Θέσεις, τ. 88, σ Τσίπρας, Γ. (2004), «Από την Οικουμενική Διακήρυξη του ΟΗΕ στη Σύμβαση της Ρώμης και το Ευρωσύνταγμα», Θέσεις, τ. 88, σ Χριστόπουλος, Δ. (1999), «Σημεία των δικαιωμάτων του ανθρώπου και της διεθνούς κοινότητας στη μεταπολεμική Βοσνία», Θέσεις, τ. 67, σ Αναπτυγμένη μορφή εισήγησης στο διεθνές Συνέδριο που διοργάνωσαν οι Θέσεις με τίτλο: «Ο Μαρξ σήμερα, 150 χρόνια μετά τα Grundrisse», Αθήνα Σεπτεμβρίου Υπάρχουν πολλές εκφράσεις του θεωρητικού αδιεξόδου της αριστερών προθέσεων κριτικής στην ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίηση. Επιφυλασσόμαστε να αναλύσουμε το θέμα σε μελλοντική μελέτη, με ειδική αναφορά στις τοποθετήσεις του Αντώνη Μανιτάκη (Μανιτάκης, 2004). 4.Στο τεύχος 68 του 1999 δημοσιεύονται δύο μελέτες (Π. Σωτήρης, Δ. Δημούλης) που επιχειρούν να απαντήσουν στο ερώτημα της πολιτικής συγκυρίας στη Βοσνία (ιδίως το πρώτο κείμενο) και της πολιτικής λειτουργίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των πολέμων που τα συνοδεύουν. 5.Στα τελευταία χρόνια αποτελεί εξαίρεση διαλόγου η εκτενής, έντονα πολεμική και, κατά τη γνώμη μου, παραγωγική αντιπαράθεση γύρω από τη σχέση Αριστεράς και Έθνους-εθνικισμού στα τεύχη 72 (2000), 73 (2000) και 74 (2001) μεταξύ Δημήτρη Μπελαντή, αφενός, και Άκη Γαβριηλίδη και του υπογράφοντος, αφετέρου. Σελίδα 12 / 12

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι

Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Κεφάλαιο και κράτος: Από τα Grundrisse στο Κεφάλαιο και πίσω πάλι Γιώργος Οικονομάκης geconom@central.ntua.gr Μάνια Μαρκάκη maniam@central.ntua.gr Συνεργασία: Φίλιππος Μπούρας Κομβικό-συστατικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Mea culpa (?) Γιώργος Η. Οικονομάκης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Mea culpa (?) Γιώργος Η. Οικονομάκης MEA CULPA (?) του Γιώργου Η. Οικονομάκη Κύριε Διευθυντή. Μέχρι τη στιγμή που γράφω το σημείωμα τούτο γνωρίζω ότι για μια, τουλάχιστο, διατύπωση - θέση του τελευταίου άρθρου μου στο περιοδικό έγινα αντικείμενο

Διαβάστε περισσότερα

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση

Διοικητικό Δίκαιο Ι. Μαθητική σχέση έννομη σχέση δημόσιου διοικητικού δικαίου. Αντικείμενο Διοικητικού Δικαίου Διοίκηση Διοικητικό Δίκαιο Ι Διοικητικό Δίκαιο: Κομμάτι δικαίου που μας συνοδεύει από τη γέννηση μέχρι το θάνατο μας. Είναι αδύνατον να μην βρεθούμε μέσα σε έννομες σχέσεις διοικητικού δικαίου. Μαθητική σχέση έννομη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ Η πρώτη λέξη του

Διαβάστε περισσότερα

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος

Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/ Οι θεμελιώδεις αρχές του πολιτεύματος Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το πολίτευμα που προβλέπει το ελληνικό Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008 Διάγραμμα του

Διαβάστε περισσότερα

Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος Αξιολόγηση περίληψης

Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος Αξιολόγηση περίληψης Γιούλη Χρονοπούλου Μάιος 2018 Αξιολόγηση περίληψης Η δυσκολία συγκρότησης (και αξιολόγησης) της περίληψης Η περίληψη εμπεριέχει μια (φαινομενική) αντίφαση: είναι ταυτόχρονα ένα κείμενο δικό μας και ξένο.

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42

ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ. 1.Στόχοι της εργασίας. 2. Λέξεις-κλειδιά ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΠΟ42 2 Η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2012-2013 ΘΕΜΑ: «Να συγκρίνετε τις απόψεις του Βέμπερ με αυτές του Μάρξ σχετικά με την ηθική της

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες)

Επίπεδο Γ2. Χρήση γλώσσας (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά. Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Γ2 (20 μονάδες) Διάρκεια: 30 λεπτά Ερώτημα 1 (5 μονάδες) Ο φίλος σας έγραψε μία μελέτη σχετικά με τρόπους βελτίωσης της αναγνωστικής ικανότητας των μαθητών. Επειδή, όμως, είναι ξένος, κάνει ακόμη λάθη,

Διαβάστε περισσότερα

Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία της καπιταλιστικής πατριαρχίας & η επιλογή της δυστοπίας

Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία της καπιταλιστικής πατριαρχίας & η επιλογή της δυστοπίας 3ο Συνέδριο Επιστηµονικής Εταιρείας Πολιτικής Οικονοµίας «Η Ελληνική οικονοµία &ι ι η πολιτική των Μνηµονίων: κατάσταση & προοπτικές» Πάτρα, 14-15 15 Ιανουαρίου 2014 Η ελληνική οικονοµία ως µια αποτυχία

Διαβάστε περισσότερα

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο

Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ Πατησίων 42, 10682 Αθήνα τηλ. 30(1) 772 3818

Διαβάστε περισσότερα

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ

Π Ι Σ Τ Ο Π Ο Ι Η Σ Η Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ Ε Π Α Ρ Κ Ε Ι Α Σ Τ Η Σ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ Χ Ρ Η Σ Η Γ Λ Ω Σ Σ Α Σ Π Ρ Ω Τ Η Σ Ε Ι Ρ Α Δ Ε Ι Γ Μ Α Τ Ω Ν 2 0 Μ 0 Ν Α Δ Ε Σ 1 Y Π Ο Υ Ρ Γ Ε Ι Ο Π Α Ι Δ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Θ Ρ Η Σ Κ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Ε Ν Τ Ρ Ο Ε Λ Λ

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΣΤΟΣ Α. ΦΡΑΓΚΟΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ

ΧΡΗΣΤΟΣ Α. ΦΡΑΓΚΟΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός του βιβλίου είναι η κατανόηση του τρόπου παραγωγής πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο. Προς αυτή την κατεύθυνση, εξετάζει τις κεντρικές έννοιες καθώς και τις κύριες θεωρητικές προσεγγίσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας

ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας ΓΝΩΜΗ της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Νομικών της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας Πρόταση Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και

Διαβάστε περισσότερα

Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση. Φύλλο Εργασίας

Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση. Φύλλο Εργασίας Η κρίση της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων Η ιταλική και γερμανική ενοποίηση Φύλλο Εργασίας 1. Αφού συμβουλευτείτε τη σελίδα 44 του βιβλίου σας καθώς και το χάρτη που παρατίθεται, να συμπληρώσετε την πιο

Διαβάστε περισσότερα

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ

1)Στην αρχαιότητα δεν υπήρχε διάκριση των κοινωνικών επιστημών από τη φιλοσοφία. Σ Λ 1.2.1 1)α)Σε ποιους, ας τους πούμε κλάδους, διαιρούσε ο Αριστοτέλης τη Φιλοσοφία (6 μονάδες); β)ποιο ήταν το περιεχόμενο κάθε κλάδου από αυτούς; β)ποιος από αυτούς ασχολούνταν, έστω και έμμεσα, με την

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

«Τα Βήματα του Εστερναχ»

«Τα Βήματα του Εστερναχ» «Τα Βήματα του Εστερναχ» Τοποθέτηση του ΔΗΜ.ΓΚΟΥΝΤΟΠΟΥΛΟΥ στη παρουσίαση του βιβλίου ΑΛΕΚΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ. ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΕΙΟ-Λάρισα 16/1/2009 Κυρίες και κύριοι. Σε κάθε βιβλίο, μελέτη,διήγημα η ποίημα ο συγγραφέας

Διαβάστε περισσότερα

https://www.pirateparty.gr/forum/viewtopic.p hp?f=176&t=5198&start=10#p69404

https://www.pirateparty.gr/forum/viewtopic.p hp?f=176&t=5198&start=10#p69404 ΑΡΧΕΣ https://www.pirateparty.gr/forum/viewtopic.p hp?f=176&t=5198&start=10#p69404 Όλο το καταστατικό 2.1 Άμεσης Δημοκρατίας 2.2.1 Άμεσης Δημοκρατίας Μαζική αλλαγή. Οι αλλαγές στο 2.1 και 2.2.1 είναι στις

Διαβάστε περισσότερα

Σελίδα 1 από 5. Τ

Σελίδα 1 από 5. Τ Σελίδα 1 από 5 ΔΕΟ 10 ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ- ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΤΟΜΟΙ Α & Α1 & Β ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ 1. Τι είναι κράτος; Κράτος: είναι η διαρκής σε νομικό πρόσωπο οργάνωση λαού

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Πρόλογος: Κογκίδου ήµητρα Στο: αράκη Ελένη (2007) Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Εκπαιδευτική Ηγεσία και Φύλο. Τα τελευταία χρόνια βρισκόµαστε µπροστά σε µια βαθµιαία αποδόµηση της ανδροκρατικής έννοιας της ηγεσίας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Βόλφγκανγκ Κορν

ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ. Βόλφγκανγκ Κορν ΠΩΣ ΕΝΑ ΚΟΚΚΙΝΟ ΓΙΛΕΚΟ ΕΚΑΝΕ ΤΟΝ ΓΥΡΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Βόλφγκανγκ Κορν Β Ομάδα 1. Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας, μετά από αρκετές αναφορές στις αρνητικές όψεις της παγκοσμιοποίησης, καταλήγει στη διαπίστωση

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ ΗΘΙΚΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΣΚΡΕΚΑ ΝΑΤΑΛΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΛΥΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Α ΚΕΙΜΕΝΟ 1) Διαβάζοντας το κείμενο, αντιλαμβανόμαστε ότι το φαινόμενο του ρατσισμού, έχει αρκετές συνέπειες και για εκείνον που το υποστηρίζει και

Διαβάστε περισσότερα

Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, ο μεγαλύτερος. επιστημονικός σύλλογος της χώρας, με τους αγώνες. και τη μεγάλη δημοκρατική παράδοση, άρθρωσε

Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, ο μεγαλύτερος. επιστημονικός σύλλογος της χώρας, με τους αγώνες. και τη μεγάλη δημοκρατική παράδοση, άρθρωσε Αθήνα, 30.6.2015 ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΘΗΝΩΝ Ακαδημίας 60, 10679 Αθήνα Τηλ. 210-33.98.270, 71 Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, ο μεγαλύτερος επιστημονικός σύλλογος της χώρας, με τους αγώνες και τη μεγάλη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ

ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΧΡΥΣΟΓΕΛΟΣ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ ΜΙΚΡΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑ ΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΚΡΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ Νο14 ιεύθυνση σειράς: Μπάμπης Παπαδημητρίου ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ Επιμέλεια- ιόρθωση: ημήτρης Κονάχος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΙΚΑΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου

Δικαίωμα στην εκπαίδευση. Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 12 η : Δικαίωμα στην εκπαίδευση Λίνα Παπαδοπούλου Επ. Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Εισαγωγή... 13

Περιεχόμενα. Εισαγωγή... 13 Περιεχόμενα Εισαγωγή... 13 ΜΕΡΟΣ Ι Η μακρά ετερόδοξη παράδοση της χρηματοπιστωτικής σφαίρας ως αντιπαραγωγικής δραστηριότητας. Μια μαρξ(ιστ)ική αποτίμηση... 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ο παρασιτικός σταθερά απών ιδιοκτήτης

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Κομμουνισμός και Φιλοσοφία. Η θεωρητική περιπέτεια του Λουί Αλτουσέρ Παναγιώτης Σωτήρης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Κομμουνισμός και Φιλοσοφία. Η θεωρητική περιπέτεια του Λουί Αλτουσέρ Παναγιώτης Σωτήρης ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ Στους γονείς μου, ως ελάχιστη αναγνώριση Ο Λουί Αλτουσέρ κατέχει μια σημαντική θέση στη σύγχρονη σκέψη. Προσπάθησε να διαμορφώσει στοιχεία μιας πρωτότυπης μαρξιστικής φιλοσοφίας και

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΠΟΣ Επιστημονικές Εκδόσεις

ΤΟΠΟΣ Επιστημονικές Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ Επιστημονικές Εκδόσεις Επιμέλεια - Διόρθωση: Μαρία Αποστολοπούλου Εξώφυλλο: ΜΟΤΙΒΟ Α.Ε. 2014 Εκδόσεις Τόπος & Δημήτρης Καλτσώνης για την ελληνική γλώσσα σε όλο τον κόσμο [Οι εκδόσεις Τόπος είναι

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία της υπουργού Εξωτερικών, κυρίας Ντόρας Μπακογιάννη, στην παρουσίαση του βιβλίου

Ομιλία της υπουργού Εξωτερικών, κυρίας Ντόρας Μπακογιάννη, στην παρουσίαση του βιβλίου Ομιλία της υπουργού Εξωτερικών, κυρίας Ντόρας Μπακογιάννη, στην παρουσίαση του βιβλίου «Παγκόσμια Ευρώπη: οι Διεθνείς Διαστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης» Αθήνα 30 Ιανουαρίου 2007 1 Προσφωνήσεις. Αυτή την

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Συγκρουσιακές Θεωρήσεις Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 5ο (σελ. 128 136) Οι θέσεις του Althusser Οι θέσεις του Gramsci 2 Karl Marx (1818-1883)

Διαβάστε περισσότερα

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10

<5,0 5,0 6,9 7 7,9 8 8,9 9-10 ΚΡΙΤΗΡΙΑ Εύρος θέματος Τίτλος και περίληψη Εισαγωγή Βαθμολογία

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ

ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΣΑΠΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ Δ.Ε. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί

στις οποίες διαμορφώθηκαν οι ιστορικοί και οι πολιτισμικοί όροι για τη δημοκρατική ισότητα: στη δυτική αντίληψη της ανθρώπινης οντότητας, το παιδί 160 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Τα δικαιώματα του παιδιού και οι συνέπειες της αναγνώρισής τους σε διεθνές επίπεδο αντιπροσωπεύουν μια τεράστια αλλαγή των αντιλήψεων και των νοοτροπιών για το παιδί, γεγονός που συνοδεύτηκε

Διαβάστε περισσότερα

ζωή για τη δική της ευδαιμονία. Μας κληροδοτεί για το μέλλον προοπτικές χειρότερες από το παρελθόν. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά.

ζωή για τη δική της ευδαιμονία. Μας κληροδοτεί για το μέλλον προοπτικές χειρότερες από το παρελθόν. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά. Φίλες και Φίλοι, Από το 2007, όταν έθεσα για πρώτη φορά υποψηφιότητα για την ηγεσία της προοδευτικής παράταξης, χάσαμε πολλά. Μία ολόκληρη δεκαετία. Γύρω μας, ο κόσμος αλλάζει. Δυστυχώς,τώρα που ξαναγράφεται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 9 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 9 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΓΕΝΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΙΤΙΑ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΓΕΝΙΚΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΑΙΤΙΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΓΕΝΙΚΑ Η παγκοσμιοποίηση έχει διαταράξει την παραδοσιακή διεθνή κατάσταση. Σαρωτικές αλλαγές, οικονομικές και κοινωνικές συντελούνται ήδη, η ροή των γεγονότων έχει επιταχυνθεί και η πολυπλοκότητα

Διαβάστε περισσότερα

Γλαύκη Γκότση, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης

Γλαύκη Γκότση, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης Γλαύκη Γκότση, Δρ. Ιστορίας της Τέχνης Γυναίκες καλλιτέχνες και δημόσιος χώρος στη σύγχρονη Ελλάδα: όροι και όρια μιας σχέσης Διάχυτη είναι στις μέρες μας η αντίληψη ότι πλέον οι αντιξοότητες, θεσμικές

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία. του Διοικητή του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Ροβέρτου Σπυρόπουλου. του Ελληνο-Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου:

Ομιλία. του Διοικητή του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Ροβέρτου Σπυρόπουλου. του Ελληνο-Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου: Ομιλία του Διοικητή του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ Ροβέρτου Σπυρόπουλου στο 4 ο Ετήσιο Συνέδριο Labor & Insurance του Ελληνο-Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου: «Απασχόληση και Ασφάλιση: Δύο ζητήματα εθνικής προτεραιότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΜΕΡΟΣ 1ο ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Οργάνωση Εργασία - Τεχνολογία. Εισαγωγή του συγγραφέα... 21

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΜΕΡΟΣ 1ο ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Οργάνωση Εργασία - Τεχνολογία. Εισαγωγή του συγγραφέα... 21 Βιομηχανική Κοινωνιολογία και Βιομηχανικές Σχέσεις 9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ 1ο ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Οργάνωση Εργασία - Τεχνολογία Πρόλογος Καθηγητή Βασίλη Φίλια... 17 Εισαγωγή του συγγραφέα... 21 1. Η

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Γενικές αρχές

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι Γενικές αρχές ΠΟΛΗ ΤΟΥ CHIERI ΕΠΑΡΧΙΑ ΤΟΥ TORINO ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝ ΑΓΑΘΩΝ. (Εγκεκριµένος µε την Απόφαση του Δηµοτικού Συµβουλίου αρ. 105 της 24/11/2014). ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία

ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το

Διαβάστε περισσότερα

Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία τους για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 5/10/2015

Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία τους για τις Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σπουδές. Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 5/10/2015 ΤΜΗΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Αθ. Κανελλοπούλου-Μαλούχου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Δίκαιο, η Νομική Επιστήμη και η σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Επιχειρηματίας είναι ο άνθρωπος που κινητοποιεί τους απαραίτητους πόρους και τους εκμεταλλεύεται παραγωγικά για την υλοποίηση μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας με σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΠΑ70/ Εκπαιδευτική Πολιτική και Αναλυτικά Προγράμματα

Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΠΑ70/ Εκπαιδευτική Πολιτική και Αναλυτικά Προγράμματα Διάταξη Θεματικής Ενότητας ΕΠΑ70/ Εκπαιδευτική Πολιτική και Αναλυτικά Προγράμματα Σχολή ΣΑΚΕ Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Πρόγραμμα Σπουδών ΕΠΑ Επιστήμες της Αγωγής Θεματική Ενότητα ΕΠΑ70

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΥΠΟΣ Ο ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

Ο ΤΥΠΟΣ Ο ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Ο ΤΥΠΟΣ Ο ΤΥΠΟΣ ΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ Ο τύπος έχει αποδειχθεί ότι στηρίζει το δημοκρατικό πολίτευμα αλλά και εξαρτάται από αυτό προκειμένου να κάνει απρόσκοπτα το έργο του. Tο έργο αυτό το

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ 4.4 ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ 4.4 ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ 1/12 Σοσιαλισμός

Διαβάστε περισσότερα

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας

1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας 1.3 Λειτουργίες της εργασίας και αντιλήψεις περί εργασίας Η εργασία επιτελεί τέσσερεις βασικές λειτουργίες στις σύγχρονες κοινωνίες: την παραγωγή του πλούτου της κοινωνίας την αναπαραγωγή των ατόμων την

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ. Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ Γενικά στοιχεία Περιεχόµενα Οδηγός για µελέτη Το παρόν ηλεκτρονικό εγχειρίδιο έχει ως στόχο του να παρακολουθήσει τις πολύπλοκες σχέσεις που συνδέουν τον

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτική και Ταξική Ανάλυση. Επιμέλεια: Άννα Κουμανταράκη

Πολιτική και Ταξική Ανάλυση. Επιμέλεια: Άννα Κουμανταράκη Πολιτική και Ταξική Ανάλυση Επιμέλεια: Άννα Κουμανταράκη Τι καταλαβαίνουμε με τον όρο «κοινωνική ανισότητα»; Πλούσιοι και φτωχοί; Προνομιούχοι ή άνθρωποι με ιδιαίτερα χαρίσματα και ταλέντα; Κυρίαρχοι και

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού

Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία του Πολιτισμού Ενότητα 2: Κοινωνιολογία - πολιτισμός - κουλτούρα. Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ... ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ... ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΠΡΟΛΟΓΟΣ... ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ... VII XV ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1. Ο επιστημολογικός τόπος και το αντικείμενο της πολιτειολογίας: Κράτος, Πολιτεία και Πολίτευμα... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ 2.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α.

ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α. ΕΝΩΣΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΩΝ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΜΙΛΙΑ ΓΙΑΝΝΗ MΠΑΝΙΑ ΜΕΛΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΤΟΥ ΣY.ΡΙΖ.Α. ΣΤΟ 14 ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Ισχυρή Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση με αρμοδιότητες και πόρους» ΑΘΗΝΑ,

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χ. ΑΠ. ΛΑΔΙΑΣ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΥΠΑΝΑΠΤΥΞΗΣ : ανέπτυξε τη θεωρία περί «άνισης ανταλλαγής». Η θεωρία του αποτελεί μέρος μιας πιο λεπτομερούς ερμηνείας της μεταπολεμικής

Διαβάστε περισσότερα

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή

Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος 1 Εισαγωγή Τα σχέδια μαθήματος αποτελούν ένα είδος προσωπικών σημειώσεων που κρατά ο εκπαιδευτικός προκειμένου να πραγματοποιήσει αποτελεσματικές διδασκαλίες. Περιέχουν πληροφορίες

Διαβάστε περισσότερα

Αυτή ακριβώς η μεταλλαγή είναι το θέμα του παρόντος βιβλίου. Προκειμένου να την προσδιορίσουμε μέσα σε όλο αυτό το ομιχλώδες τοπίο της

Αυτή ακριβώς η μεταλλαγή είναι το θέμα του παρόντος βιβλίου. Προκειμένου να την προσδιορίσουμε μέσα σε όλο αυτό το ομιχλώδες τοπίο της Εισαγωγή Tο βιβλίο αυτό θα μπορούσε να τιτλοφορείται διαφορετικά. Αν θέλαμε να ακολουθήσουμε το ρεύμα των αλλαγών στο χώρο των διεθνών οργανισμών, ο τίτλος του θα ήταν «Εκπαίδευση για την αειφόρο ανάπτυξη».

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. Εισαγωγή Το μάθημα εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην σύγχρονη οικονομική επιστήμη, τόσο σε επίπεδο μικροοικονομίας αλλά και σε επίπεδο μακροοικονομίας. Ο προσανατολισμός

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» Θέμα Εισήγησης: «Η αξιοποίηση των έργων τέχνης στην εκπαίδευση ενηλίκων» Σωπασή Ειρήνη

Διαβάστε περισσότερα

Απασχόληση και πολιτισµός, πυλώνες κοινωνικής συνοχής και ένταξης των µεταναστών για µια βιώσιµη Ευρώπη

Απασχόληση και πολιτισµός, πυλώνες κοινωνικής συνοχής και ένταξης των µεταναστών για µια βιώσιµη Ευρώπη ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗ ΚΥΚΛΑ ΩΝ Επιτροπή των Περιφερειών ιάσκεψη µε θέµα Απασχόληση και πολιτισµός, πυλώνες κοινωνικής

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 1. Το Σύνταγμα ως αντικείμενο των πολιτειακών επιστημών

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 1. Το Σύνταγμα ως αντικείμενο των πολιτειακών επιστημών Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα Διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 2/11/2015

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Κατάλογος διευκρινιστικού υλικού..................................... 18 Πρόλογος....................................................... 27 Ευχαριστίες......................................................

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΟΛΥΞΕΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΟΛΥΞΕΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΟΛΥΞΕΝΗΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗ 1. Παπαδάκη Πολυξένη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, γνωστικό αντικείμενο «Γενική Πολιτειολογία», Φ.Ε.Κ. διορισμού: 1/ 11-1-2016. 2. Διοικητική θέση στο Πανεπιστήμιο: Πρόεδρος του

Διαβάστε περισσότερα

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ

«ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ» ΟΡΙΣΜΟΣ Η δημοκρατία είναι το πολίτευμα στο οποίο η εξουσία πηγάζει από το λαό, ασκείται από τον λαό και υπηρετεί τα συμφέροντά του. Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η λήψη αποφάσεων με ψηφοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Μαρξιστική θεωρία του κράτους. Γ. Τσίρμπας

Μαρξιστική θεωρία του κράτους. Γ. Τσίρμπας Πολιτική Επιστήμη ΙΙ Μαρξιστική θεωρία του κράτους Γ. Τσίρμπας Η μαρξιστική θεωρία του κράτους «[ ]σκοπός της δεν είναι μόνο η κατανόηση του καπιταλιστικού κράτους, αλλά και η συμβολή στην καταστροφή του»

Διαβάστε περισσότερα

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης

Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Η θέση της «κυκλοφορίας» στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος... Γιώργος Σταμάτης Η θέση της "κυκλοφορίας" στην αναπαραγωγή του οικονομικού συστήματος και στην παραγωγή υπεραξίας και κέρδουςτου Γιώργου Σταμάτη Είναι ευρέως δεδομένη η άποψη, ότι, κατά τον Μαρξ, ο τομέας της «κυκλοφορίας»,

Διαβάστε περισσότερα

Αθήνα, 4 Φεβρουαρίου 2013 ΝΟΕΣ ΔΟΕΣ ΤΟΕΣ ΝΟΕΣ ΑΠΟΔΗΜΟΥ. Γραφείο Προέδρου Γραφείο Γενικού Δ/ντή. Συντρόφισσες, σύντροφοι

Αθήνα, 4 Φεβρουαρίου 2013 ΝΟΕΣ ΔΟΕΣ ΤΟΕΣ ΝΟΕΣ ΑΠΟΔΗΜΟΥ. Γραφείο Προέδρου Γραφείο Γενικού Δ/ντή. Συντρόφισσες, σύντροφοι Συντονιστής Οργανωτικής Γραμματείας ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ιπποκράτους 22 & Ναυαρίνου, 106 80 Αθήνα Τηλ.: 210 3665301-03 - Fax: 210 3665089 www.pasok.gr - e-mail: syntonistis@pasok.gr Αθήνα, 4 Φεβρουαρίου 2013 ΠΡΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα

Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό. ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα Θέμα: Θρησκευτική Ελευθερία Η σχολιαζόμενη απόφαση παρουσιάζει σημαντικό ενδιαφέρον τόσο γιατί πραγματεύεται σημαντικά νομικά ζητήματα αναφορικά με το περιεχόμενο του δικαιώματος της θρησκευτικής ελευθερίας

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 9. Έλεγχοι υποθέσεων

Κεφάλαιο 9. Έλεγχοι υποθέσεων Κεφάλαιο 9 Έλεγχοι υποθέσεων 9.1 Εισαγωγή Όταν παίρνουμε ένα ή περισσότερα τυχαία δείγμα από κανονικούς πληθυσμούς έχουμε τη δυνατότητα να υπολογίζουμε στατιστικά, όπως μέσους όρους, δειγματικές διασπορές

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Β ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ 4.1 Η πολιτική 4.1 Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ 1/21 Η λέξη πολιτική

Διαβάστε περισσότερα

Διεθνής συνάντηση Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ, RProject, 4/11/2016: Για μια στρατηγική υπέρ της εργασίας μέσα στην κρίση

Διεθνής συνάντηση Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ, RProject, 4/11/2016: Για μια στρατηγική υπέρ της εργασίας μέσα στην κρίση Διεθνής συνάντηση Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΕ ΚΡΙΣΗ, RProject, 4/11/2016: Για μια στρατηγική υπέρ της εργασίας μέσα στην κρίση Γιάννης Μηλιός 1. Λιτότητα Η λιτότητα δεν είναι ούτε «εσφαλμένη», ούτε «ορθή» πολιτική. Στην

Διαβάστε περισσότερα

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν

Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν 41 Διαγώνισµα 91 Ισότητα των Φύλων Κείµενο Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν Το επάγγελµα της εκπαιδευτικού στην Ελλάδα αποτέλεσε το πρώτο µη χειρωνακτικό επάγγελµα που άνοιξε και θεωρήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΙΟΥ Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Πρόλογος: Μεθοδολογικές και εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Ι. Αντικείμενο της μελέτης, σκοπός και μεθοδολογία ΙΙ. «Δικαιώματα» και «υποχρεώσεις» πολιτειακών οργάνων ΙΙΙ. Η αρμοδιότητα

Διαβάστε περισσότερα

12 Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑΣ

12 Ο ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑΣ Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε γενικευμένη κρίση. Οικονομική κρίση, που την κάνει να ισορροπεί επικίνδυνα στο χείλος της οικονομικής καταστροφής. Πολιτική κρίση, με την άρση εμπιστοσύνης στα πολιτικά

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ΠΑΝΟΣ ΚΑΜΜΕΝΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ «ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»

«ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ΠΑΝΟΣ ΚΑΜΜΕΝΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ «ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» «ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ» ΠΑΝΟΣ ΚΑΜΜΕΝΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ «ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ» Αθήνα, 12 Φεβρουαρίου 2019 Προς τον Πρόεδρο της Βουλής κ. Νικόλαο Βούτση Κύριε Πρόεδρε, Όπως γνωρίζετε, κατά το άρθρο 1 παρ. 1, 2, 3,

Διαβάστε περισσότερα

13617/16 ΓΒ/ακι/ΘΛ 1 DG E - 1C

13617/16 ΓΒ/ακι/ΘΛ 1 DG E - 1C Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 4 Νοεμβρίου 2016 (OR. en) 13617/16 JEUN 84 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου αριθ. προηγ. εγγρ.: 13344/16 JEUN 76 Θέμα: Επιτροπή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Διάλεξη 11 η. Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Τμήμα Νομικής ΑΠΘ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διάλεξη 11 η Κυριάκος Κυριαζόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής ΑΠΘ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

Μάθηµα 5 ο. Κριτικός Εγγραµµατισµός

Μάθηµα 5 ο. Κριτικός Εγγραµµατισµός Μάθηµα 5 ο Κριτικός Εγγραµµατισµός Παραδοχή: Όση σχέση έχει ο γραπτός λόγος µε σύµβολα και κώδικες, άλλη τόση έχει µε αξίες, ιδεολογίες, υποκειµενικότητες, ερµηνείες, κρίσεις, ενδιαφέροντα, συµφέροντα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΧΡ. ΜΠΟΥΡΑΣ Σκοπός του Μαθήματος Σκοπός του μαθήματος είναι η εισαγωγή στη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΗΜΟΣΙΟ ΙΚΑΙΟ ΑΚΑ ΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ 2003-2004 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΘΕΜΑ: ΘΕΣΜΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση

Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Πολυπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση Κωδικός μαθήματος: ΚΕΠ 302 Διδάσκων: Δημήτρης Θ. Ζάχος Πιστωτικές μονάδες: 10 Χρόνος και τόπος διεξαγωγής: Τετάρτη 6-9 αίθουσα 907 Εισαγωγικά Η επιτυχής συμμετοχή σ ένα

Διαβάστε περισσότερα

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 3. Η παραγωγή του Συντάγματος και των συνταγματικών κανόνων

Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα. 3. Η παραγωγή του Συντάγματος και των συνταγματικών κανόνων Εισαγωγή στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Α εξάμηνο 2015/2016 Ν. Κανελλοπούλου Αναπλ. Καθηγ. Συνταγματικού Δικαίου Το Συνταγματικό Δίκαιο και το Σύνταγμα Διάγραμμα του μαθήματος της Δευτέρας 7/12/2015

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ 1.ΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ,ΓΕΝΙΚΑ Ο σύγχρονος πολιτισμός αναπτύσσεται με κέντρο και σημείο αναφοράς τον Άνθρωπο. Η έννομη τάξη, διεθνής και εγχώρια, υπάρχουν για να υπηρετούν

Διαβάστε περισσότερα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα

Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Διαφωτισμός και διαμόρφωση των πολιτικών ιδεολογιών στην Ελλάδα Ενότητα 10: Το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα Σπύρος Μαρκέτος Άδειες Χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια

ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια 18 ΤΙ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΓΝΩΣΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ; Το ερώτημα για το τι είναι η γνώση (τι εννοούμε όταν λέμε ότι κάποιος γνωρίζει κάτι ή ποια χαρακτηριστικά αποδίδουμε σε ένα πρόσωπο το οποίο λέμε

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών

Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών Περιεχόμενο: Αρχή διάκρισης των λειτουργιών ΜΑΘΗΜΑ: ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Γεώργιος Κ. Παυλόπουλος, Δικηγόρος, Υπ. Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Παν/μίου Αθηνών Η αρχή της Διάκρισης των Λειτουργιών

Διαβάστε περισσότερα

«Αναμόρφωση Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του τμήματος ΤΕΠΑΕΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου»

«Αναμόρφωση Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του τμήματος ΤΕΠΑΕΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου» «Αναμόρφωση Προπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του τμήματος ΤΕΠΑΕΣ του Πανεπιστημίου Αιγαίου» Η Πρακτική Άσκηση των φοιτητών / τριών στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ 1 η ΜΕ ΘΕΜΑ: «Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟΥ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΑΣ» Ι ΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΑΝ ΡΕΑΣ ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ, ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΜΑΘΗΜΑ: «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Βεμπεριανές απόψεις για την Εκπαίδευση Διδάσκων: Δρ. Βασίλης Ντακούμης 1 Διάγραμμα της παρουσίασης Μάθημα 12ο (σελ. 274 282) 2 Max Weber (1864 1920) Βεμπεριανές απόψεις για

Διαβάστε περισσότερα

Ένας «γυάλινος τοίχος» για τις Ευρωπαίες

Ένας «γυάλινος τοίχος» για τις Ευρωπαίες Το Βήµα 12/10/1997 Ένας «γυάλινος τοίχος» για τις Ευρωπαίες ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΙΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ ΣΥΝΑΝΤΑ ΥΣΚΟΛΙΕΣ Η δεκαετία του 1990 έχει ελάχιστες

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings

Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings ACADEMIA ISSN, 2241-1402 http://hepnet.upatras.gr Volume 3, Number 1, 2013 BOOK REVIEW Τίτλος: Power/ Knowledge: Selected interviews and other writings 1972-1977 Συγγραφέας: M.Foucault Σελίδες: 288 Επιστημονική

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Ενότητα: Το Παραπρόγραμμα ή κρυφό Αναλυτικό Πρόγραμμα Διδάσκων: Κατσαρού Ελένη ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ. 5η ΕΝΟΤΗΤΑ: Περίοδοι διδασκαλίας: 7

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ. 5η ΕΝΟΤΗΤΑ: Περίοδοι διδασκαλίας: 7 5η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΙΡΗΝΗ -ΠΟΛΕΜΟΣ Περίοδοι διδασκαλίας: 7 1 η περίοδος: Μέρος Α - Εισαγωγικά κείμενα Μέσα από τα κείμενα οι μαθητές: Να αναπτύξουν προβληματισμούς γύρω από τα θέματα της ειρήνης και του πολέμου.

Διαβάστε περισσότερα

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική*

Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* 2 Περί της έννοιας της άρνησης στη διαλεκτική* Πιστεύω, σ αυτό είμαστε όλοι σύμφωνοι, ότι ο προσδιορισμός του περιεχομένου της παρούσης ιστορικής περιόδου και, ειδικά, η ανάπτυξη του ύστερου καπιταλισμού

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης

Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Ενότητα 8: Εισαγωγή στην Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης Επίκ. Καθηγητής: Νίκος Φωτόπουλος e-mail: nfotopoulos@uowm.gr Τηλ. Επικοινωνίας: 23850-55150

Διαβάστε περισσότερα

Θέση της Φυσικής Αγωγής στο ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα

Θέση της Φυσικής Αγωγής στο ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα Θέση της Φυσικής Αγωγής στο ισχύον εκπαιδευτικό σύστημα 27 Σεπτεμβρίου 2010 Δ. Χατζηχαριστός - Θέση της Φυσικής Αγωγής στο εκπαιδευτικό σύστημα Διαφάνεια: 1 Ισχύον σύστημα Φυσικής Αγωγής 27 Σεπτεμβρίου

Διαβάστε περισσότερα