Νίκος Εγγονόπουλος, Αλέξανδρος και Βουκεφάλας (από το αρχείο της Λένας Εγγονοπούλου)

Transcript

1 Η αγάπη του Αλεξάνδρου για τον Βουκεφάλα Νίκος Εγγονόπουλος, Αλέξανδρος και Βουκεφάλας (από το αρχείο της Λένας Εγγονοπούλου) Το ψηφιδωτό του Αλεξάνδρου βρέθηκε στις αρχαιολογικές ανασκαφές της Πομπηίας στo "Casa del Faunο" (στο σπίτι του Faun)

2 Η αγάπη του Αλεξάνδρου για τον Βουκεφάλα Στο έργο τουἀλεξάνδρου Ἀνάβασις, (βλ. Ενότητα 7) ο Φλάβιος Αρριανός (περ μ.χ.) αφηγείται και το τέλος του Βουκεφάλα, του αγαπημένου αλόγου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εκτός από την περιγραφή του αλόγου, ο Αρριανός παραδίδει και ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο που καταδεικνύει τον στενό δεσμό του μεγάλου στρατηλάτη με τον πιστό σύντροφό του. Ἵνα δὲ ἡ μάχη συνέβη καὶ ἔνθεν ὁρμηθεὶς ἐπέρασεν τὸν Ὑδάσπην ποταμὸν πόλεις ἔκτισεν Ἀλέξανδρος. Καὶ τὴν μὲν Νίκαιαν τῆς νίκης τῆς κατ Ἰνδῶν ἐπώνυμον ὠνόμασε, τὴν δὲ Βουκεφάλαν ἐς τοῦ ἵππου τοῦ Βουκεφάλα τὴν μνήμην, ὃς ἀπέθανεν αὐτοῦ ὑπὸ καύματός τε καὶ ἡλικίας καματηρὸς γενόμενος, πολλὰ δὲ πρόσθεν ξυγκαμών τε καὶ συγκινδυνεύσας Ἀλεξάνδρῳ, ἀναβαινόμενός τε πρὸς μόνου Ἀλεξάνδρου, ὅτι τοὺς ἄλλους πάντας ἀπηξίου ἀμβάτας, καὶ μεγέθει μέγας καὶ τῷ θυμῷ γενναῖος. Σημεῖον δέ οἱ ἦν βοὸς κεφαλὴ ἐγκεχαραγμένη, ἐφ ὅτῳ καὶ τὸ ὄνομα τοῦτο λέγουσιν ὅτι ἔφερεν οἱ δὲ λέγουσιν ὅτι λευκὸν σῆμα εἶχεν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, μέλας ὢν αὐτός, ἐς βοὸς κεφαλὴν μάλιστα εἰκασμένον. Οὗτος ὁ ἵππος ἐν τῇ Οὐξίων χώρᾳ ἀφανὴς ἐγένετο Ἀλεξάνδρῳ, καὶ Ἀλέξανδρος προεκήρυξεν ἀνὰ τὴν χώραν πάντας ἀποκτενεῖν Οὐξίους, εἰ μὴ ἀπάξουσιν αὐτῷ τὸν ἵππον. Τοσήδε γὰρ σπουδὴ Ἀλεξάνδρῳ ἀμφ αὐτὸν ἦν. Ἀρριανός, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις (διασκευή)

3 Ἀλέξανδρος δὲ ἵνα ἡ μάχη συνέβη καὶ ἔνθεν ὁρμηθείς ἐπέρασεν τὸν Υδάσπην ποταμὸν ἔκτισεν πόλεις. Καὶ τὴν μὲν ὠνόμασε Νίκαιαν ἐπώνυμον τῆς νίκης τῆς κατ Ἰνδῶν, τὴν δὲ Βουκεφάλαν ἐς τὴν μνήμην τοῦ ἵππου τοῦ Βουκεφάλα, ὅς ἀπέθανεν αὐτοῦ γενόμενος καματηρὸς ὑπὸ καύματός τε καὶ ἡλικίας, πολλὰ δὲ πρόσθεν ξυγκαμών τε καὶ συγκινδυνεύσας Ἀλεξάνδρου, ἀναβαινόμενός τε πρὸς μόνου Ἀλεξάνδρου, ὅτι ἀπηξίου τοὺς ἄλλους πάντας ἀμβάτας, καὶ μεγέθει μέγας καὶ τῷ θυμῷ γενναῖος. Σημεῖον δὲ οἱ ἦν κεφαλή βοός ἐγκεχαραγμένη, ἐφ ὅτω λέγουσιν ὅτι ἔφερεν καὶ τὸ ὄνομα τοῦτο οἱ δὲ λέγουσιν ὅτι λευκὸν σῆμα εἶχεν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς, μέλας ὤν αὐτὸς, εἰκασμένον μάλιστα ἐς κεφαλήν βοός. Οὗτος ὁ ἵππος ἀφανὴς ἐγένετο Ἀλεξάνδρω, ἐν τῇ χώρα Οὐξίων, καὶ Ἀλέξανδρος προεκήρυξεν ἀνὰ τὴν χώραν ἀποκτενεῖν πάντας Οὐξίους, εἰ μὴ ἀπάξουσιν αὐτῷ τὸν ἵππον. Τοσήδε γὰρ σπουδή ἦν Ἀλεξάνδρω ἀμφ αὐτόν. Ο Αλέξανδρος, εκεί όπου έγινε η μάχη και στο σημείο από το οποίο ξεκίνησε και πέρασε τον Υδάσπη ποταμό, έκτισε πόλεις. Και στη μια πόλη έδωσε το όνομα Νίκαια από τη νίκη του κατὰ των Ινδών, και την άλλη την ονόμασε Βουκεφάλα σε ανάμνηση του ίππου του Βουκεφάλα, που πέθανε εκεί επειδή καταβλήθηκε από τον καύσωνα και τα γηρατειά, αφού προηγουμένως είχε υποφέρει πολλά και είχε περάσει πολλούς κινδύνους μαζί με τον Αλέξανδρο και τον οποίο ίππευε μόνο ο Αλέξανδρος, επειδή απέρριπτε ως ανάξιους όλους τους άλλους αναβάτες, μεγαλόσωμος και γενναίος. Και είχε σημάδι του ένα κεφάλι βοδιού χαραγμένο πάνω του, εξαιτίας του οποίου λένε ότι έφερε και το όνομα αυτό άλλοι, λένε ότι είχε άσπρο σημάδι στο κεφάλι του, ενώ ο ίδιος ήταν μαύρος, το οποίο έμοιαζε πάρα πολύ με κεφάλι βοδιού. Αυτό το άλογο το έχασε ο Αλέξανδρος στη χώρα των Ουξίων, και γι αυτό ο Αλέξανδρος διακήρυξε δημόσια σε όλη τη χώρα ότι θα εκτελέσει όλους τους Ουξίους, αν δεν του επιστρέψουν το άλογο. Γιατί τόσο μεγάλο ενδιαφέρον έδειχνε ο Αλέξανδρος γι αυτό το άλογο.

4 Η αγάπη του Αλεξάνδρου για τον Βουκεφάλα - Ερμηνευτικά σχόλια (σελ. 83) Ἵνα δὲ ἡ μάχη συνέβη καὶ ἔνθεν ὁρμηθεὶς ἐπέρασεν τὸν Ὑδάσπην ποταμὸν πόλεις ἔκτισεν Ἀλέξανδρος: Η ίδρυση των δύο πόλεων στις όχθες του ποταμού Υδάσπη (σήμερα ονομάζεται «Τζέλουμ») συνδέεται με τη μεγάλη μάχη που έγινε εκεί μεταξύ της στρατιάς του Αλεξάνδρου και των δυνάμεων του Ινδού βασιλιά Πώρου, που έληξε με νίκη των Μακεδόνων. Η Νίκαια χτίστηκε ακριβώς στο πεδίο της μάχης, ενώ η Βουκεφάλα ή Βουκέφαλα (κατά τον Πλούταρχο, «Βουκεφαλία») στο σημείο από το οποίο ξεκίνησε ο Αλέξανδρος με τον στρατό του, για να διαβεί τον Υδάσπη. Οὔξιοι: Λαός της ανατολικής Σουσιανής στη μεθόριο της Περσίας. Κατοικούσαν στις πηγές του Τίγρη ποταμού (σημερινού Καρούμ). Η περιοχή όπου ζούσαν ήταν ιδιαίτερα εύφορη. Διακρίνονταν σε ορεινούς, που ήταν πιο σκληροτράχηλοι και ονομαστοί πολεμιστές, και πεδινούς. Κατά την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου υπήρξαν σύμμαχοι του Δαρείου, ώσπου το 331 π.χ. τους υπέταξε ο Αλέξανδρος και τους έκανε φόρου υποτελείς.

5 Η αγάπη του Αλεξάνδρου για τον Βουκεφάλα - Ερωτήσεις (σελ. 84) 1. Πώς πέθανε ο Βουκεφάλας; 2. Σε τι όφειλε το όνομά του το άλογο του Μ. Αλεξάνδρου; 3. Ποιο γεγονός επικαλείται ο Αρριανός, για να καταδείξει το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Μ. Αλεξάνδρου για το άλογό του; 4. Μπορείτε να ανακαλέσετε στη μνήμη σας άλλες γνωστές περιπτώσεις στενού δεσμού μεταξύ ενός ανθρώπου και ενός ζώου; Ο Leao κάθεται για δεύτερη συνεχόμενη μέρα δίπλα στον τάφο του αφεντικού του, που σκοτώθηκε στις κατολισθήσεις στο Rio de Janiero το 2011.

6 Α.ε. 1. Ακρόπολη /το φρούριο της πόλης. 2. το σύνολο των πολιτών μιας πόλης. Ν.ε. 1. Το σύνολο μεγάλου αριθμού οικημάτων. 1. Η τέχνη της διακυβέρνησης ενός Ο 2. Οι κάτοικοι του οικισμού κράτους. διδακτικός στόχος αυτού. 2. Το πρόγραμμα της κυβέρνησης. Αυτός Αυτός που που 1. Το πολιτειακό είναι μετέχει οργανικό ενεργά είναι καθεστώς μέρος 3. στην ο μιας Επιτήδειος τρόπος συμπεριφοράς. μιας πολιτική. χώρας πόλης, όπως ο ελεύθερος ορίζεται από εμπλουτισμός το του πολίτης. σύνταγμά Τα ζητήματα της. που σχετίζονται 1. Αυτός που με έχει αναπτυγμένο πολιτισμό, 2. Το την σύστημα πολιτική, διακυβέρνησης ιδίως τα ο κομματικά. προοδευμένος λεξιλογίου μιας ( βάρβαρος). των 1. Αυτός που δε συμμετέχει χώρας (δημοκρατικό, 2. Αυτός Αυτός στις δημόσιες υποθέσεις μοναρχικό, μαθητών που που αναφέρεται έχει ήρεμη, και στον συμπεριφορά η πολιτισμό επαφή ή 1. Το απολυταρχικό σύνολο των υλικών κτλ). στις και (δεν εκδηλώσεις αντιδρά βίαια). του πολιτισμού. στην πολιτική. πνευματικών αγαθών μιας τους με τα ομόρριζα 2. Ο ακατάλληλος για Αποδίδω την πολιτικό χαρακτήρα σε κάτι. κοινωνίας. πολιτική ζωή 2. Η Οικισμός οχυρωμένη Ο σύγχρονος μεγαλύτερος θέση τρόπος σε από μια Η ζωής ενεργός του αρχαία ένα στον χωριό πόλη συμμετοχή ουσιαστικού στα κοινά, ἡ η πολιτική και Αποκλείω οποίο μικρότερος κυριαρχούν μια περιοχή από μια οι με ανέσεις. δράση. Μιλώ πόλη. σκοπό πόλις διαρκώς την τόσο για πολιτική. στην α.ε 3. κατάληψή 1. Ο Τα αποκλεισμός ήμερα της. πάθη μιας στις περιοχής ανθρώπινες με σχέσεις. σκοπό την κατάληψή Ο της. επιστήμονας όσο και που στη ασχολείται ν.ε. με την 2. Συνωστισμός πλήθους πολεοδομία. γύρω από κάτι ή από κάποιον. 1. Η επιστήμη της σχεδίασης και Ανήκω στην παράταξη που 1. οργάνωσης Το κυβερνά σύνολο των των βουλευτών πόλεων. που δε ( αντιπολιτεύομαι) 2. στηρίζουν Η υπηρεσία την που κυβέρνηση. εκδίδει τις οικοδομικές άδειες. Το σύνολο των βουλευτών 2. Αυτός Η της αντίδραση που δεν έχει στην πολιτισμό, κυβερνητική ο πολιτική. κυβερνητικής παράταξης. 3. βάρβαρος, Η αντίθεση ο άξεστος. στα σχέδια κάποιου. ( Κάθε αντιπολίτευση) πολίτης της ίδιας πόλης Αυτός που αδιαφορεί για την πολιτική ζωή. 1.. Η αρχαία πόλις γεωγραφικά αποτελούνταν από δύο μέρη: 1. Το ἄστυ δηλ. το αστικό κέντρο 2. Τη χώρα μια ευρύτερη αγροτική περιοχή με αρκετές κώμας (= χωριά) 1..

7 Άσκηση λεξιλογίου ἡ πόλις Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α με τις λέξεις της στήλης Β δημιουργώντας αποδεκτά ονοματικά σύνολα.

8 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΡΗΜΑΤΩΝ 1. από ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα) τιμή > τιμάω, τιμῶ καθαρός > καθαίρω Τα ρήματα παράγονται: 2. από άλλα ρήματα στένω > στενάζω εναρκτικά -σκω γηράσκω θαμιστικά ή επιτατικά -άζω, -ίζω, -ύζω στενάζω < στένω εφετικά -ιάω -ιῶ, -είω κλαυσιάω -ιῶ <κλαίω 3. από επιρρήματα δίχα (χωριστά) >διχάζω ἐγγύς (κοντά)>ἐγγίζω 4. από επιφωνήματα οἴμοι! (αλίμονο!)> οἰμώζω (θρηνώ)

9 Ασκήσεις στην παραγωγή ρημάτων (σελ. 86) 1. Να αντιστοιχίσετε τα παράγωγα ουσιαστικά των ρ. κτίζω και βαίνω (στήλη Α ) με την κατηγορία στην οποία ανήκουν (στήλη Β ): 1. κτίσις Α Β 2. κτίστης α. το πρόσωπο που ενεργεί 3. κτίσμα β. ενέργεια, κατάσταση 4. βῆμα γ. αποτέλεσμα ενέργειας 5. βάθρον δ. τόπος 6. βαθμός ε. όργανο, μέσο 7. βατήρ

10 Ασκήσεις στην παραγωγή ρημάτων (σελ. 86) 2. Να γράψετε παράγωγα ρήματα της α.ε. από τα παρακάτω ονόματα (ουσιαστικά ή επίθετα): βάρβαρος > σπουδή > εὐθύς > νίκη > φόβος > 3. Να γράψετε παράγωγα ουσιαστικά της α.ε. από τα επίθετα: γενναῖος > ἀφανής > εὐθύς >

11 ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ - ΟΙ ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΜΙΑΣ ΑΠΛΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Απλή πρόταση 2. ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑ Κατηγόρημα είναι το σύνολο των λέξεων της πρότασης που αναφέρονται στο υποκείμενο. Οι μορφές που μπορεί να πάρει το κατηγόρημα είναι οι εξής: 1. ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ Υποκείμενο είναι το ονοματικό σύνολο που φανερώνει ποιος ενεργεί ή πάσχει ή βρίσκεται σε μία κατάσταση. Βρίσκεται πάντοτε σε πτώση ονομαστική. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Το υποκείμενο μιας πρότασης βρίσκεται με την ερώτηση, «ποιος / ποια / ποιο + ρήμα;». Ἀλέξανδρος τοὺς στρατιώτας συνήγαγε. 2. Ως υποκείμενο μιας πρότασης είναι δυνατόν να τεθούν: ουσιαστικά, αντωνυμίες, επίθετα, μετοχές, αριθμητικά, απαρέμφατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις κ.ά. 3. Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενο της πρότασης (όταν αυτό είναι πτωτικό) στο πρόσωπο και στον αριθμό. Εξαίρεση αποτελεί η αττική σύνταξη, που χαρακτηρίζει κυρίως την ιωνική-αττική διάλεκτο. Όταν το υποκείμενο της πρότασης είναι ουδέτερο πληθυντικού αριθμού, το ρήμα τίθεται στο γ' ενικό αντί του γ' πληθυντικού, π.χ. τὰ παιδία παίζει. Μονολεκτικό ένα ρήμα μόνο του Ρ + Κ Περιφραστικό Ρ + Α (+ Α) Ρ + Α + Κ

12 ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΟΣ Μονολεκτικό Κατηγόρημα Περιφραστικό

13 Παρατηρήσεις για το κατηγορούμενο και το αντικείμενο Κατηγορούμενο 1. Το κατηγορούμενο αποδίδει μία ιδιότητα στο υποκείμενο (ή στο αντικείμενο) με τη μεσολάβηση ενός συνδετικού ρήματος (εἰμί, γίγνομαι, φαίνομαι, διατελῶ, διάγω κ.ά.). Το εντοπίζουμε με την ερώτηση «τι (λογής) + ρήμα;». Ἡ πόλις ἀνάστατος ἐγένετο. 2. Το κατηγορούμενο είναι συνήθως επίθετο. Ως κατηγορούμενο σε μια πρόταση είναι δυνατόν, επίσης, να τεθουν: ουσιαστικά, αντωνυμίες, μετοχές, αριθμητικά, απαρέμφατα, δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις (κυρίως αναφορικές) κ.ά. 3. Το κατηγορούμενο, όταν είναι επίθετο, συμφωνεί με το υποκείμενο ή το αντικείμενο στο οποίο αναφέρεται στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση, π.χ. Καὶ ἦν ἡ μάχη καρτερά. Όταν είναι ουσιαστικό, συμφωνεί υποχρεωτικά στην πτώση και ενδεχομένως στον αριθμό και στο γένος, π.χ. Τά δέ Κύθηρα νῆσός ἐστιν. Μερικές φορές τίθεται στο ουδέτερο γένος, π.χ. Καλὸν ἡ σωφροσύνη, ἀλλ' ἐπίπονον, ή σε γενική (κατηγορηματική), π.χ. Ὁ θρόνος τοῦ μεγάλου βασιλέως χρυσοῦ ἦν. Αντικείμενο 1. Με αντικείμενο συντάσσονται τα ενεργητικής διάθεσης μεταβατικά ρήματα, όσα δηλαδή δε δηλώνουν απλώς ότι το υποκείμενο ενεργεί, αλλά και ότι η ενέργεια του μεταβαίνει σε ένα άλλο πρόσωπο, ζώο ή πράγμα. 2. Το αντικείμενο βρίσκεται σε μία από τις πλάγιες πτώσεις (γεν., δοτ., αιτ.), ποτέ σε ονομαστική. Το εντοπίζουμε με την ερώτηση «ποιον / ποιαν / τι + ρήμα;». Κλέαρχος τοὺς στρατιώτας συνήγαγε. 3. Στα δίπτωτα ρήματα το δεύτερο αντικείμενο το εντοπίζουμε με την ερώτηση «σε / με / για / από ποιον ή τι + ρήμα;». Ἔπαυσαν Τιμόθεον τῆς στρατηγίας: από τι ἔπαυσαν Τιμόθεον; (από τη στρατηγία) τῆς στρατηγίας αντικείμενο. 4. Μερικά ρήματα άλλες φορές λειτουργούν ως μεταβατικά και άλλοτε ως αμετάβατα. Συγκρίνετε, π.χ., στη ν.ε.: Μη μου μιλάς! Σκέφτομαι... (αμετάβατη χρήση), αλλά: Ο παππούς σκεφτόταν πάντα με νοσταλγία το χωριό (μεταβατική χρήση).

14 Ασκήσεις στο υποκείμενο, το αντικείμενο και το κατηγορούμενο (σελ. 89)