«ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΒΡΩΜΙΚΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΣΔΑ»

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ Διπλωματική Εργασία στο Δίκαιο Προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου «ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΒΡΩΜΙΚΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΣΔΑ» Υπεβλήθη από το Δικηγόρο Αθηνών και Μεταπτυχιακό Φοιτητή Αθανάσιο-Γεώργιο Δανελιάν στο πλαίσιο της εκπλήρωσης μέρους των απαιτήσεων για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης Διεθνούς Δικαίου με επιβλέποντα καθηγητή τον Ιωάννη Κτιστάκι. 1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Ιστορικό πλαίσιο στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες των Η.Π.Α Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες του Ο.Η.Ε Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της F.A.T.F Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες στον χώρο της Ευρώπης Η Σύμβαση του Στρασβούργου Ευρωπαικές Οδηγίες 2. Ο ελληνικός νόμος για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες 2.1. Θεωρίες για το υπό προστασία έννομο αγαθό το οποίο επιχειρεί να διαφυλάξει ο Ν. 3691/ Πράξεις οι οποίες χαρακτηρίζονται ως νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες 2.3. Κατηγορίες Υπόχρεων Προσώπων 2.4. Έννοιες της «ασυνήθιστης» και «ύποπτης» συναλλαγής 2.5. Μη επιβολή ποινής άνευ νόμου άρθρο 7 της ΕΣΔΑ 2.6. Υποχρεώσεις Υπόχρεων Προσώπων 2.7. Σύσταση Εποπτικών Αρχών 2.8. Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας και Ελέγχου των Δηλώσεων Περιουσιακής Κατάστασης 2.9. Συλλογή, τήρηση και επεξεργασία στατιστικών στοιχείων από Δημόσιες Αρχές Ποινικές Κυρώσεις 3. Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 3.1. Το δικαίωμα στην περιουσία-1ο Πρόσθετο Πρωτόκολλο Δήμευση Ερμηνεία του 1ου Π.Π.Π. από το ΕυρΔΔΑ 3.2. Άρθρο 6 της ΕΣΔΑ: Δικαίωμα στη χρηστή απονομή δικαιοσύνης Προστασία του δικαιώματος στη δίκαιη δίκη σε ελληνικά νομικά κείμενα σε σχέση με το δικηγορικό απόρρητο Προστασία σε συνταγματικό επίπεδο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας Ποινικός Κώδικας Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Η αιτιολογία του σεβασμού του δικηγορικού απορρήτου 2

3 Έννοια δικηγορικού απορρήτου Νομική φύση του εννόμου αγαθού του δικηγορικού απορρήτου σε σχέση με το δικαίωμα της δίκαιης δίκης Περιπτώσεις που η παραβίαση της δικηγορικής εχεμύθειας είναι επιτρεπτή Περιεχόμενο του άρθρου 6 της ΕΣΔΑ - Οι αντιδράσεις κατά των Οδηγιών στον Ευρωπαϊκό χώρο 3.3. Άρθρο 8 της ΕΣΔΑ: Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής Προστασία του δικαιώματος στην ιδιωτική ζωή σε ελληνικά νομικά κείμενα σε σχέση με το δικηγορικό απόρρητο Προστασία σε συνταγματικό επίπεδο Κώδικας Δικηγόρων Κώδικας Δεοντολογίας Δικηγορικού λειτουργήματος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Ερμηνεία του άρθρου 8 από το ΕυρΔΔΑ Νόμιμοι περιορισμοί του δικαιώματος και στάδια ελέγχου από το ΕυρΔΔΑ Η εξέταση της συμβατότητας των Οδηγιών 91/308, 2001/97 και 2005/60 από το ΕυρΔΔΑ σε σχέση με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ 4. Επίλογος 5. Πίνακας Βιβλιογραφίας 6. Πίνακας Νομολογίας Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 3

4 Η παρούσα εργασία έχει σκοπό να διερευνήσει τη συμβατότητα του Ελληνικού Νόμου, για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, με τα δικαιώματα του κατηγορουμένου έτσι όπως προβλέπονται στην ΕΣΔΑ. Η θέσπιση του συγκεκριμένου Νόμου και των μεταγενέστερων τροποποιήσεων του, ήταν αποτέλεσμα ευρωπαϊκών Οδηγιών, οι οποίες είχαν ως στόχο την πάταξη του φαινομένου του «ξεπλύματος βρώμικου χρήματος» στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι νομοθετικές ρυθμίσεις που εισήχθησαν στα επιμέρους κράτη-μέλη, συγκέντρωσαν πλήθος αντιδράσεων από επιστημονικούς φορείς των χωρών αυτών, με προεξάρχοντες τους οικείους Δικηγορικούς Συλλόγους, το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Δικηγορικών Συλλόγων και το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς κατά την αντίληψή τους, οι ρυθμίσεις αυτές έβαλαν ευθέως κατά των πανευρωπαϊκών δικαιϊκών αρχών, όπως το δικηγορικό απόρρητο, το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη. Η συγκεκριμένη εργασία παρουσιάζει τις νομοθετικές πρωτοβουλίες σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες σε διεθνές επίπεδο, κατόπιν σε ευρωπαϊκό και τέλος καταλήγει στον ελληνικό νόμο. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το κάθε δικαίωμα, το οποίο προστατεύεται από την ΕΣΔΑ και αξιολογείται κατά πόσο οι συγκεκριμένες νομοθετικές ρυθμίσεις προσβάλουν το συγκεκριμένο δικαίωμα. Η ανάλυση του κάθε δικαιώματος πραγματοποιείται μέσω της σχετικής νομολογιακής εξέλιξής του και της δυναμικής ερμηνείας από το ΕυρΔΔΑ. Τα υπερασπιστικά δικαιώματα τα οποία απασχόλησαν τον γράφοντα ήταν το δικαίωμα στην περιουσία, το οποίο προστατεύεται δυνάμει του 1ου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη, το οποίο προστατεύεται δυνάμει του 6ου άρθρου της ΕΣΔΑ και τέλος το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή, το οποίο προστατεύται δυνάμει του 8ου άρθρου της ΕΣΔΑ. 1. Ιστορικό πλαίσιο στο διεθνή και ευρωπαϊκό χώρο για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. 1.1 Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες των Η.Π.Α. Οι Η.Π.Α. υπήρξαν πρωτοπόρες στον αγώνα της καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και έχουν επιδείξει μια ιδιαίτερη δραστηριότητα στην ψήφιση νόμων, προκειμένου να πατάξουν τη νομιμοποίηση κεφαλαίων τα οποία έχουν αποκτηθεί από διάπραξη παράνομων πράξεων. Η πρώτη νομοθετική ρύθμιση εντοπίζεται το έτος 1970, όταν θεσπίστηκε η Bank Secrecy Act 1 η οποία επέβαλε στα τραπεζικά ιδρύματα της χώρας να διατηρούν αρχείο για τους πελάτες τους και να ενημερώνουν το Υπουργείο Οικονομικών της χώρας, για οποιαδήποτε συναλλαγή υπερέβαινε το ποσό των 1 καθώς και Foreign Transactions Act of 1970 (31 U.S.C et seq.) 4

5 10.000$. Η στόχευση του συγκεκριμένου νόμου, ο οποίος στην πραγματικότητα κλόνισε το τραπεζικό απόρρητο, θεσπίστηκε από το Κογκρέσσο προκειμένου να διατηρούνται αρχεία με σκοπό τον εντοπισμό και τη δίωξη παραβιάσεων του ποινικού δικαίου, καθώς και της φορολογικής νομοθεσίας. Προϊόντος του χρόνου, αξιολογήθηκε ως εξαιρετικά επιτυχής ο συγκεκριμένος νόμος, καθώς επέτρεψε στις αμερικανικές αρχές να εντοπίσουν τεράστια χρηματικά ποσά, τα οποία διακινούνταν τόσο από φυσικά όσο και νομικά πρόσωπα και τροφοδοτούσαν παράνομες δραστηριότητες. Στη συνέχεια το έτος 1986 θεσπίστηκε η Money Laundry Control Act 2, όπου για πρώτη φορά προβλέφθηκαν ποινικές κυρώσεις σε όσους διαπράττουν ή επιχειρούν να διαπράξουν συναλλαγές με έσοδα τα οποία προέρχονται από παράνομη δραστηριότητα, εφόσον γνωρίζουν ότι τα χρήματα αυτά είναι προϊόν εγκληματικής δραστηριότητας. Με το συγκεκριμένο νόμο τέθηκαν σε ισχύ ποινικές και αστικές κυρώσεις, προκειμένου να καταπολεμηθεί αφενός μεν η κάλυψη και η τροποποίηση της προέλευσης και της πηγής των χρημάτων από συγκεκριμένη παράνομη δραστηριότητα προκειμένου να περιβληθούν με νομιμοφάνεια, καθώς επίσης και η αποφυγή γνωστοποίησης στις αρμόδιες κρατικές ή ομοσπονδιακές αρχές της συγκεκριμένης διακίνησης κεφαλαίου. Το έτος 1988 ψηφίστηκε η Anti-Drug Abuse Act 3, η οποία αποσκοπώντας στην καταπολέμηση της διακίνησης ναρκωτικών ουσιών και του ξεπλύματος χρήματος απ αυτού του είδους τις παράνομες δραστηριότητες, επέβαλε την υποχρέωση να υποβάλουν αναφορές προς τις αρμόδιες αρχές, εκτός από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, και σε επιχειρήσεις οι οποίες ασχολούνταν με αγοραπωλησίες ακινήτων και οχημάτων, σε περίπτωση που γινόταν μέσω αυτών των επιχειρήσεων μετακινήσεις μεγάλου κεφαλαίου. Ακολούθησε η Annunzio-Wylie Anti-Money Laundering Act 4 το έτος 1992, η οποία μεταξύ άλλων αυστηροποίησε τις απειλούμενες κυρώσεις, οι οποίες είχαν ήδη θεσπιστεί με την Bank Secrecy Act. Στη συνέχεια δύο χρόνια αργότερα, το έτος 1994, θεσπίστηκε η Money Laundering Suppression Act 5, η οποία ώθησε τις αρμόδιες υπηρεσίες των Τραπεζικών Ιδρυμάτων να αναθεωρήσουν και να τροποποιήσουν την εκπαίδευση του προσωπικού τους, προκειμένου να αναπτύξουν μηχανισμούς εντοπισμού περιπτώσεων ξεπλύματος βρώμικου χρήματος και να συντονιστούν καλύτερα με τις αρμόδιες κρατικές αρχές. Επιπροσθέτως ενθαρρύνθηκαν τα ομόσπονδα κράτη των Η.Π.Α. να ψηφίσουν ομοιόμορφους νόμους, προκειμένου να υπάρξει ομογενοποίηση του δικαίου όσον αφορά στην καταπολέμηση του αδικήματος της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, προκειμένου να γίνει αποτελεσματικότερη η πάταξη του συγκεκριμένου εγκληματικού φαινομένου. Το έτος 1998 τέθηκε σε ισχύ η Money Laundering and Financial Crimes Strategy Act 6 η οποία επέβαλε στα Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα να διοργανώνουν σεμινάρια και να εκπαιδεύουν το προσωπικό τους, σε μεθόδους εντοπισμού και

6 ανάσχεσης του φαινομένου του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος. Επίσης απαίτησε από το Υπουργείο Οικονομικών, να υιοθετήσει Εθνική Στρατηγική κατά του Ξεπλύματος Χρήματος, ενώ θέσπισε ειδικές ομάδες εργασίας (High Intensity Money Laundering and Related Financial Crime Area (HIFCA) Task Forces), με στόχο την εντατικοποίηση της προσπάθειας εφαρμογής του Νόμου σε ομοσπονδιακό, κρατικό και τοπικό επίπεδο, ιδίως σε τομείς όπου είχε παρατηρηθεί έξαρση του συγκεκριμένου εγκληματικού φαινομένου, όπως στο βιομηχανικό τομέα, στις χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες κ.α.. Με την USA PATRIOT ACT 7, η οποία τέθηκε σε ισχύ το έτος 2001 και συγκεκριμένα μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11 ης Σεπτεμβρίου 2001 στις Η.Π.Α., χαρακτηρίστηκε ως αξιόποινη πράξη η χρηματοδότηση της τρομοκρατίας. Παράλληλα εντατικοποιήθηκαν και αυστηροποιήθηκαν τα μέτρα τα οποία είχαν ήδη ληφθεί με τις προηγούμενες νομοθετικές ρυθμίσεις, προκειμένου να ελεγχθεί η νομιμότητα των διακινούμενων χρημάτων, διαμέσω του τραπεζικού συστήματος. Κάποια από τα χαρακτηριστικότερα μέτρα τα οποία θεσπίστηκαν είναι τα ακόλουθα: i) Απαγόρευσαν στα εγχώρια τραπεζικά ιδρύματα να συναλλάσσονται με τράπεζες «βιτρίνες» του εξωτερικού (foreign shell banks) και επέβαλαν την εφαρμογή και υιοθέτηση τεχνικών εντοπισμού και ανάσχεσης του φαινομένου της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, σε όλα ανεξαιρέτως τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τα οποία δραστηριοποιούνται στη χώρα. ii) Αυξήθηκαν εκ νέου οι ποινές τόσο αστικής όσο και ποινικής φύσης, για την διάπραξη του αδικήματος της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. iii) Παραχωρήθηκαν διευρυμένες εξουσίες στο Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Οικονομικών, με τη δικαιοδοσία να λαμβάνει «έκτακτα μέτρα» σε ιδρύματα και συναλλαγές, οι οποίες αποτελούν «πρωτεύον ενδιαφέρον για υποθέσεις σχετιζόμενες με ξέπλυμα μαύρου χρήματος». iv) Υποχρέωσαν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να διατηρούν αρχείο συναλλαγών και πελατών, το οποίο να είναι διαθέσιμο και προσβάσιμο από τις αρχές σε χρονικό διάστημα 120 ωρών από τη στιγμή που θα ζητηθεί. v) Υποχρέωσαν τις τραπεζικές υπηρεσίες σε ομοσπονδιακό επίπεδο να προβαίνουν σε τακτικούς ελέγχους εξαγορών, συγχωνεύσεων εταιρειών και σχετικών δραστηριοτήτων. Η τελευταία νομοθετική ρύθμιση στις Η.Π.Α. ήταν η Intelligence Reform & Terrorism Prevention Act 8 το έτος 2004, με την οποία ερμηνεύοντας την Bank Secrecy Act εξουσιοδότησε το Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Οικονομικών να ορίσει κανονισμούς, προκειμένου τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να αναφέρουν στις αρμόδιες αρχές διασυνοριακές διαδικτυακές συναλλαγές, οι οποίες κατά την κρίση του Γενικού Γραμματέα αξιολογούνται ως «αρκετά αναγκαίες» ("reasonably necessary"), προκειμένου να συνδράμουν στον αγώνα κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. 7 Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools to Restrict, Intercept and Obstruct Terrorism Act of 2001 (USA PATRIOT Act)

7 1.2. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες του Ο.Η.Ε. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών το έτος 1988 υιοθέτησε τη Σύμβαση κατά της παράνομης διακίνησης ναρκωτικών και ψυχοτρόπων ουσιών 9 (στο εξής θα αναφέρεται ως Σύμβαση της Βιέννης του 1988), αναγνωρίζοντας το μέγεθος και την αυξημένη διείσδυση που έχει η παράνομη παραγωγή και διακίνηση ναρκωτικών και ψυχότροπων ουσιών σε παγκόσμιο επίπεδο και αντιλαμβανόμενος την απειλή που αποτελούν οι παράνομες ναρκωτικές ουσίες για τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά θεμέλια της κοινωνίας 10. Με δεδομένο ότι η διακίνηση χρημάτων από παράνομες δραστηριότητες υποσκάπτει την οικονομία, τη σταθερότητα, την ασφάλεια και τη νομιμότητα των Κρατών, καθώς τα τεράστια οικονομικά κέρδη από τις παράνομες δραστηριότητες χρησιμοποιούνται για να διαφθείρουν, να διαβρώσουν τον κρατικό μηχανισμό, αλλά και τις υγιείς οικονομικές δραστηριότητες της κοινωνίας 11, ελήφθη η απόφαση να νομοθετήσουν όλα τα συμβαλλόμενα κράτη, έτσι ώστε να προβλεφθούν ποινικές κυρώσεις για την παραγωγή, επεξεργασία, πώληση κ.λπ. ναρκωτικών ή ψυχοτροπικών ουσιών 12, οι οποίες είναι αντίθετες με τις προβλέψεις της Σύμβασης του Επιπροσθέτως η προαναφερθείσα Σύμβαση όρισε ότι τα συμβαλλόμενα κράτη θα πρέπει να ποινικοποιήσουν τη μετατροπή ή τη μετακίνηση περιουσίας, στην περίπτωση που αυτή η περιουσία προέρχεται από οιαδήποτε παραβίαση του άρθρου 1 παράγραφος α. (ήτοι οποιαδήποτε δραστηριότητα προκύπτει από τη διακίνηση παράνομων ναρκωτικών ουσιών), με σκοπό είτε την απόκρυψη της παράνομης προέλευσης των χρημάτων, είτε την παροχή βοήθειας προς κάποιο πρόσωπο το οποίο αναμειγνύεται στη διάπραξη τέτοιων παράνομων πράξεων, προκειμένου να αποφύγει τις έννομες συνέπειες των πράξεων του 14. Η συγκεκριμένη Σύμβαση κυρώθηκε από την Ελλάδα με το Ν. 1990/ Το έτος 1999 ψηφίστηκε η Διεθνής Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για την καταστολή της τρομοκρατίας 16, η οποία έχει κυρωθεί από 132 κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος. Η συγκεκριμένη Σύμβαση έχοντας ως στόχο την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, όρισε πως τα συμβαλλόμενα κράτη θα πρέπει να ψηφίσουν νόμους οι οποίοι να αναγκάζουν τα τραπεζικά ιδρύματα να εφαρμόζουν με ιδιαίτερη προσοχή ελέγχους ταυτότητας των συναλλασσομένων και να αναφέρουν στις αρμόδιες Αρχές «ύποπτες δραστηριότητες», να διατηρούν αρχείο τουλάχιστον για 5 χρόνια το οποίο να είναι διαθέσιμο στις 9 United Nations Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances 1988 διαθέσιμο στο: 10 Βλ. υποσημείωση 9, Προοίμιο σελ.1 παρ Βλ. υποσημείωση 9, Προοίμιο σελ.1 παρ.3 και Βλ. υποσημείωση 9, Άρθρο 3, περ.1, α, i 13 Single Convention on Narcotic Drugs, 1961, as amended by the 1972 Protocol amending the Single Convention on Narcotic Drugs, 1961 διαθέσιμο στο: 14 Βλ. υποσημείωση 9, Άρθρο 3, περ.1, b, i. 15 Ν. 1990/1991, (ΦΕΚ 193/ ) 16 International Convention for the suppression of the Financing of Terrorism, 1999, διαθέσιμο στο: 7

8 Αρχές εφόσον ζητηθεί, να υπάρχει έλεγχος και εποπτεία των αρμόδιων Αρχών σε οποιοδήποτε χρηματοπιστωτικό ίδρυμα δραστηριοποιείται εντός της επικράτειάς τους, ενώ ενθάρρυνε τη διακρατική συνεργασία σε ζητήματα ανταλλαγής πληροφοριών Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες του F.A.T.F. Σε διεθνές επίπεδο έντονες διεργασίες διεξάγει η «Ομάδα Χρηματοπιστωτικής Δράσης» (Financial Action Task Force, στο εξής F.A.T.F.) αναφορικά με τον καθορισμό νομικών κανόνων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης της εσόδων από παράνομη δραστηριότητα. Η συγκεκριμένη ομάδα συστήθηκε κατά τη διάρκεια της συνόδου των G-7 το έτος 1989 στο Παρίσι, ως απάντηση στο διογκούμενο πρόβλημα του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος και της απειλής που αποτελεί για την εύρυθμη λειτουργία του τραπεζικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος παγκοσμίως 18. Αρμοδιότητα της F.A.T.F. είναι η εξεύρεση τεχνικών, προκειμένου να παταχθεί η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, η αξιολόγηση των δράσεων και ληφθέντων μέτρων, τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο και ο καθορισμός μέτρων με στόχο την καταπολέμηση της εγκληματικής αυτής δραστηριότητας. Το έτος 1990 η F.A.T.F. εξέδωσε 40 Συστάσεις 19 προκειμένου να καταπολεμηθεί το φαινόμενο της χρήσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, με σκοπό το ξέπλυμα χρήματος προερχόμενο από παράνομη διακίνηση ναρκωτικών ουσιών. Μερικά χρόνια αργότερα, το έτος 1996, πραγματοποιήθηκε η πρώτη αναθεώρηση των συγκεκριμένων Συστάσεων, προκειμένου να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις του εγκληματικού φαινομένου 20. Οι συγκεκριμένοι κανόνες έχουν υιοθετηθεί από 130 χώρες και αποτελούν το διεθνώς καθιερωμένο πρότυπο για την αντιμετώπιση του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος 21. Οι Συστάσεις της F.A.T.F. δεν αποτελούν διεθνή συνθήκη, αλλά κανόνες με τη μορφή soft law και δεν είναι δεσμευτικοί υπό αυτή την έννοια, εντούτοις δεδομένης της μεγάλης επιρροής που ασκούν τα κράτη που συμμετέχουν ενεργά στις εργασίες της συγκεκριμένης ομάδας, αλλά και της συντριπτικής αποδοχής που απολαμβάνουν από μεγάλο αριθμό κρατών, δεν αποκλείεται στο μέλλον να εξελιχθούν σε κανόνες εθιμικού δικαίου. Το έτος 2001 διευρύνθηκε ο στόχος της συγκεκριμένης ομάδας εργασίας, καθώς ενέταξε στην στοχοθεσία της, την καταπολέμηση της 17 International Convention for the suppression of the Financing of Terrorism, 1999,οπ.π. άρθρο The Forty Recommendations of the Financial Task Force on Money Laundering 1990, διαθέσιμοστο: pdf 20 pdf 21 %2040%20Recommendations%20rc.pdf, σελ. 2 8

9 χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και εξέδωσε 8 συμπληρωματικές Ειδικές Συστάσεις 22. Σε διεθνές επίπεδο, οι Συστάσεις από τη F.A.T.F. θέτουν και ρυθμίζουν το αποτελεσματικότερο πλαίσιο για την αντιμετώπιση του φαινομένου της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Η σημασία των συγκεκριμένων Συστάσεων, αλλά και οι επίδραση που αυτές ασκούν, αποτυπώνεται εμφανώς στην Απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία «προτρέπει τα Κράτη να υιοθετήσουν μέτρα [ ] αφού λάβουν υπόψιν τους τα διεθνή πρότυπα συμπεριλαμβανομένων των Συστάσεων από τη F.A.T.F.» 23. Επιπροσθέτως οι 40 Συστάσεις της F.A.T.F., όσο και οι 8 συμπληρωματικές Ειδικές Συστάσεις, αναγνωρίστηκαν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα, ως το διεθνές πρότυπο δράσης για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Η ανάγκη αντιμετώπισης των όλο και πιο σύνθετων τεχνικών, που μετέρχονται όσοι επιχειρούν να νομιμοποιήσουν χρήματα από παράνομες δραστηριότητες, οδήγησε τη F.A.T.F. να αυστηροποιήσει ακόμα περισσότερο το πλαίσιο και τους κανονισμούς καταπολέμησης του εγκληματικού αυτού φαινομένου, με αποτέλεσμα να εκδώσει και μία ακόμα Ένατη Ειδική Σύσταση. Η τελευταία ανανέωση του πλαισίου κανόνων που επιμελήθηκε η F.A.T.F. έλαβε χώρα το Οι σημαντικότερες κατευθύνσεις αυτών των κανόνων είναι η υποχρέωση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να προβαίνουν σε αυστηρούς ελέγχους ταυτοπροσωπίας των συναλλασσομένων, η συνεργασία μεταξύ των κρατών μέσω δικαστικής συνδρομής, η ποινικοποίηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, η απαγόρευση προς τις τράπεζες τήρησης ανώνυμων αρχείων αναφορικά με τα στοιχεία της ταυτότητας του πελάτη, η αναφορά ύποπτων συναλλαγών, η τήρηση αρχείου και οι δυνατότητες δέσμευσης και κατάσχεσης χρηματικών ποσών προερχόμενων από παράνομες δραστηριότητες Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες στο χώρο της Ευρώπης Η Σύμβαση του Στρασβούργου Το Συμβούλιο της Ευρώπης ακολουθώντας το πνεύμα των νομικών ρυθμίσεων, τόσο στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών, αλλά και έχοντας δεχθεί προφανή επιρροή από τις Συστάσεις της F.A.T.F., υιοθέτησε το έτος 1990 τη Σύμβαση για το ξέπλυμα, την έρευνα, την κατάσχεση και τη δήμευση προϊόντων που 22 FATF Special Recommendatons on Terrorist Financing, 2001διαθέσιμοστο gafi.org/media/fatf/documents/reports/fatf%20standards%20- %20IX%20Special%20Recommendations%20and%20IN%20rc.pdf 23 The Council of Europe Convention of 16 May 2005 on Laundering, Search, Seizure and Confiscation of the Proceeds from Crime and on the Financing of Terrorism, σημείο 13, διαθέσιμο στο: 24 International Standards on Combating Money Laundering and the Financing of Terrorism and Proliferation, The FATF Recommendations, διαθέσιμο στο: 9

10 προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες 25, η οποία στο εξής θα ονομάζεται Διεθνής Σύμβαση του Στρασβούργου. Τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης κατέληξαν στο περιεχόμενο της συγκεκριμένης Σύμβασης, βάσει της κοινής τους πεποίθησης πως οι κοινωνίες των κρατών-μελών, οι οποίες απειλούνται από το οργανωμένο έγκλημα, οφείλουν να προστατευτούν μέσω της στενής συνεργασίας μεταξύ των αρμοδίων αρχών των συμβαλλομένων μερών και μέσω της ομογενοποίησης της αντεγκληματικής πολιτικής, η οποία εφαρμόζεται από τα κράτη 26. Η συγκεκριμένη Διεθνής Σύμβαση υποχρέωσε τα συμβαλλόμενα κράτη να εντάξουν στη νομοθεσία τους κανόνες, οι οποίοι να μπορούν να κατάσχουν περιουσία η οποία προέρχεται από ξέπλυμα βρώμικου χρήματος 27, ενώ παράλληλα κατήργησε με τον πλέον επίσημο τρόπο το τραπεζικό απόρρητο, καθώς κατέστησε υποχρεωτική την τήρηση αρχείων από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και την συνδρομή τους στον εντοπισμό και κατάσχεση του παράνομου αυτού πλούτου 28. Η συγκεκριμένη Σύμβαση τροποποιήθηκε - επικαιροποιήθηκε το Ευρωπαϊκές Οδηγίες Η Οδηγία 91/ του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων έθεσε επί τάπητος τo ζήτημα της καταπολέμησης του ξεπλύματος μαύρου χρήματος, καθώς αναγνώρισε πως έως και την υιοθέτηση της συγκεκριμένης Οδηγίας, δεν υπήρχε οργανωμένη δράση εντός του πλαισίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, γεγονός που συνδυαστικά με την ελευθερία μετακίνησης κεφαλαίων εντός της ΕΟΚ, καθιστούσε δύσκολη την αντιμετώπιση του εγκληματικού αυτού φαινομένου. Η συγκεκριμένη Οδηγία στόχευε στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος εν ευρεία εννοία, μέσω του συντονισμού των εθνικών νομοθεσιών εντός της ΕΟΚ και στη λήψη συντονισμένων δράσεων κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, όμως οι προβλέψεις της ήταν κατά βάση επικεντρωμένες στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών ουσιών. Δεδομένου δε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, πριν από την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, δεν είχε τη δυνατότητα θέσπισης ποινικών κυρώσεων, δεν προβλέφθηκαν σχετικές ρυθμίσεις στην Οδηγία 31. Η επιρροή των Συστάσεων της F.A.T.F. είναι εμφανής, καθώς αποτυπώνονται στις προβλέψεις της 25 Convention on Laundering, Search, Seizure, and Confiscation of the Proceeds from crime, 1990 διαθέσιμο στο: 26 Convention on Laundering, Search, Seizure, and Confiscation of the Proceeds from crime, 1990, οπ.π. Preamble 27 Convention on Laundering, Search, Seizure, and Confiscation of the Proceeds from crime, 1990, οπ.π. άρθρο 2 28 International Standards on Combating Money Laundering and the Financing of Terrorism and Proliferation, οπ.π., άρθρο 4, περίπτωση i 29 The Council of Europe Convention of 16 May 2005 on Laundering, Search, Seizure and Confiscation of the Proceeds from Crime and on the Financing of Terrorism, οπ.π. 30 Council Directive 91/308/EEC of 10 June 1991 on prevention of the use of the financial system for the purpose of money laundering Official Journal L 166, 28/06/1991, διαθέσιμοστο: 31 Λάμπρος Πατσαβέλλας, Οι νομοθετικές και επιχειρησιακές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες- Οι νεότερες εξελίξεις, ΠοινΧΡ ΝΣΤ/2006, σελ

11 συγκεκριμένης Οδηγίας. Αυτό το οποίο αξίζει προσοχής είναι το ότι η 91/308/ΕΚ, εκτός από το αυξημένο πλαίσιο επαγρύπνησης και ελέγχου που επέβαλε στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, προκειμένου να εντοπίζουν και να αναφέρουν στις Αρχές οποιαδήποτε ύποπτη συναλλαγή με χρηματικό κεφάλαιο το οποίο ενδέχεται να συνδέεται με ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, υποχρέωσε τα κράτη-μέλη να εισάγουν νομοθεσία, η οποία να επεκτείνει τις διατάξεις της παρούσας Οδηγίας και σε άλλες κατηγορίες επαγγελμάτων, οι οποίες λόγω της φύσης τους είναι εξαιρετικά πιθανό να συνδέονται με το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος 32. Συγκεκριμένα στο άρθρο 12 της 91/308/ΕΚ προβλέφθηκαν ορισμένες υποχρεώσεις προς τα νομικά επαγγέλματα (μεταξύ άλλων), γεγονός το οποίο δημιούργησε μεγάλο προβληματισμό 33, εντούτοις η απόφαση αυτή ελήφθη, δεδομένου ότι οι πλειοψηφία των αντιπροσωπειών συμφώνησε πως πράγματι ως γενική αρχή, τα νομικά επαγγέλματα θα πρέπει να υπάγονται στις διατάξεις για τη νομιμοποίηση εγκληματικών εσόδων, στην περίπτωση που πραγματοποιούν κάποιο είδος οικονομικής διαμεσολάβησης σε οικονομικές συναλλαγές. Η συγκεκριμένη Οδηγία ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία με το Ν. 2331/1995. Αξίζει να αναφερθεί ότι η «απόδοση» των ελληνικών Αρχών όσον αφορά στην εφαρμογή της συγκεκριμένης Οδηγίας, μέσω του προαναφερθέντος Νόμου, δεν κρίθηκε ως επιτυχής, δεδομένου ότι εν αντιθέσει με το σύνολο των υπολοίπων ευρωπαϊκών κρατών, τα οποία επέδειξαν αξιόλογα αποτελέσματα στην καταπολέμηση του ξεπλύματος μαύρου χρήματος, μέσω της παρουσίασης στατιστικών που αφορούσαν σε καταδικαστικές αποφάσεις και αντίστοιχα κατασχεθέντα χρηματικά ποσά, η Ελλάδα είχε να παρουσιάσει μόνο 38 υποθέσεις, οι οποίες δηλώθηκαν στην Επιτροπή του άρθρου 7 του Ν. 2331/1995, εκ των οποίων μόνο οι 14 οδηγήθηκαν στον αρμόδιο Εισαγγελέα, χωρίς να αναφέρεται κάποια καταδικαστική απόφαση 34. Το έτος 2001 θεσπίστηκε η δεύτερη Οδηγία 2001/97/EK 35, η οποία επικαιροποίησε την έως τότε ισχύουσα 91/308/ΕΚ, προκειμένου να προσαρμοστεί στις νέες ανάγκες καταπολέμησης του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος, λαμβάνοντας υπόψιν τις αναθεωρημένες Συστάσεις της F.A.T.F. 36. Τα βασικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης Οδηγίας είναι, αφενός μεν η επέκταση των επαγγελμάτων τα οποία επιφορτίζονται με υποχρεώσεις ελέγχου και αναφοράς για την πρόληψη του ξεπλύματος, αφετέρου δε η επέμβαση στην έννοια της εγκληματικής δραστηριότητας, με την οποία συνδέεται το ξέπλυμα. Με τη συγκεκριμένη Οδηγία αποσυνδέθηκε η στόχευση για καταπολέμηση των εσόδων από την παράνομη διακίνηση ναρκωτικών ουσιών και επεκτάθηκε σε έναν διευρυμένο κατάλογο κύριων αδικημάτων συνδεομένων με το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Αναφορικά με το ζήτημα σχετικά με το ποιες πράξεις δύνανται να χαρακτηριστούν ότι αποτελούν σοβαρά αδικήματα, 32 International Standards on Combating Money Laundering and the Financing of Terrorism and Proliferation, οπ.π. άρθρο Σταύρος Κάτσιος, Mundus vult decipi Η πορεία της Οδηγίας 91/308/ΕΟΚ για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης των εγκληματικών εσόδων και η μη εφαρμογή του Ν.2331/95, ΠοινΔικ.4/2000, σελ Επιτροπή XV/116/97-αναθ.2, παράρτημα 9 σελ ΕΕ L 344/77, , Σταύρος Κάτσιος, Mundus vult decipi Η πορεία της Οδηγίας 91/308/ΕΟΚ για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης των εγκληματικών εσόδων και η μη εφαρμογή του Ν.2331/95, οπ.π. Προοίμιο σημείο 7. 11

12 ορίστηκαν τα αδικήματα τα οποία αναφέρονται στο άρθρο 3 παρ. 1 στοιχείο α της Σύμβασης της Βιέννης 37, η απάτη βαριάς μορφής, έτσι όπως ορίζεται στη Σύμβαση για την Προστασία των Οικονομικών Συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 38, η δωροδοκία και κάθε αδίκημα, το οποίο μπορεί να αποφέρει ουσιώδεις προσόδους και το οποίο σύμφωνα με την ποινική νομοθεσία του κράτους μέλους τιμωρείται με σοβαρή ποινή φυλάκισης, ενώ δόθηκε η ελευθερία στα κράτη μέλη να ορίσουν και οποιοδήποτε άλλο αδίκημα ως εγκληματική δραστηριότητα. Αναφορικά δε με τον ορισμό του «σοβαρού εγκλήματος» υπήρξε παραπομπή στην κοινή δράση 98/699/ΔΕΥ της , όπου ως βασικό έγκλημα θεωρείται κάθε αξιόποινη πράξη, η οποία σύμφωνα με τη νομοθεσία του κράτους μέλους τιμωρείται με ποινή φυλάκισης άνω των 6 μηνών 39. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αντίληψη περί σοβαρού εγκλήματος, πόρρω απέχει από την έννοια, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Ο.Η.Ε., για το διακρατικό οργανωμένο έγκλημα 40 (Σύμβαση του Παλέρμο 2000), στην οποία η έννοια του «σοβαρού εγκλήματος» ταυτιζόταν με αδικήματα απειλούμενα με ποινή τουλάχιστον τεσσάρων ετών. Το αξιοσημείωτο της συγκεκριμένης Οδηγίας είναι η σημαντική επέκταση αναφορικά με τις υποχρεώσεις καταπολέμησης του ξεπλύματος χρήματος σε περισσότερες κατηγορίες επαγγελμάτων, σε σχέση με όσες είχαν προβλεφθεί με την πρώτη Οδηγία. Συγκεκριμένα εκτός του χρηματοπιστωτικού τομέα, συμπεριλήφθησαν: 1. οι ελεγκτές, οι εξωτερικοί λογιστές, οι φορολογικοί σύμβουλοι, 2. οι κτηματομεσίτες, 3. οι συμβολαιογράφοι και οι ανεξάρτητοι νομικοί, όταν συμμετέχουν είτε βοηθούν στο σχεδιασμό ή στην υλοποίηση πράξεων για πελάτες τους σχετικά με α) αγορά και πώληση ακινήτων ή επιχειρήσεων, β) διαχείριση χρημάτων, τίτλων ή άλλων περιουσιακών στοιχείων των πελατών τους, γ) άνοιγμα ή διαχείριση τραπεζικών λογαριασμών, λογαριασμών ταμιευτηρίου, ή λογαριασμών τίτλων, δ) οργάνωση εισφορών αναγκαίων για τη δημιουργία, λειτουργία ή διοίκηση εταιρειών, ε) σύσταση, λειτουργία ή διοίκηση καταπιστευματικών εταιρειών, επιχειρήσεων ή ανάλογων μονάδων, είτε ενεργούν εξ ονόματος και για λογαριασμό των πελατών τους στο πλαίσιο χρηματοοικονομικών συναλλαγών ή συναλλαγών επί ακινήτων, 4. οι έμποροι αγαθών μεγάλης αξίας (όπως πολύτιμων λίθων ή μετάλλων, ή έργων τέχνης) και εκπλειστηριαστές, όταν η πληρωμή γίνεται της μετρητοίς και για ποσό τουλάχιστον ευρώ, 5. τα καζίνο. Η μεγάλη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής «ratione personae» της τότε ισχύουσας δεύτερης Οδηγίας, αναφορικά με την υποχρέωση ενημέρωσης των Αρχών, σχετικά με ύποπτες δραστηριότητες οι οποίες ενδέχεται να συνδέονται με νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, κλόνισαν το δικηγορικό 37 United Nations Convention against Illicit Traffic in Narcotic Drugs and Psychotropic Substances 1988, οπ.π. 38 ΕΕ C 316, , άρθρο 1 και 2 39 ΕΕ L 333, , άρθρο 1 παρ. β 40 United Nations Res 55/25, United Nations Convention Against Transnational Organized Crime, άρθρο 2,b, διαθέσιμο στο : 12

13 απόρρητο, παρά το γεγονός ότι προβλέφθηκαν δύο εξαιρέσεις από τη σχετική υποχρέωση των δικηγόρων (είτε όταν εκπροσωπούν τον πελάτη τους σε δίκη, είτε όταν εξακριβώνουν τη νομική θέση του πελάτη τους) 41. Η Οδηγία 2001/97 ΕΚ ενσωματώθηκε στην ελληνική νομοθεσία με το Ν. 3424/ Η Τρίτη και τελευταία Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ε.Ε. εξεδόθη το Συγκεκριμένα η υπ αριθ. 2005/60 43 Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, αντικατέστησε όλες τις προηγούμενες προϊσχύσασες κοινοτικές ρυθμίσεις 44. Με την τελευταία Οδηγία η υποχρέωση συνεργασίας με τις αρμόδιες Αρχές, επεκτάθηκε και σε φορείς παροχής υπηρεσιών ή καταπιστευτικής διαχείρισης, όσο και σε όλα τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που εμπορεύονται αγαθά, εφόσον η πληρωμή τους γίνεται με μετρητά και αφορά ποσό ίσο ή μεγαλύτερο των ευρώ, ανεξάρτητα αν η συναλλαγή γίνεται με μία ή περισσότερες πράξεις. Ένα πολύ σημαντικό ζήτημα το οποίο προέκυψε, είναι σχετικά με το εάν νομιμοποιείται το κράτος να «στρατολογεί» πολίτες ως συνεργάτες του για τη δίωξη εγκλημάτων και η γενικότερη προβληματική αναφορικά με τη θεσμοθέτηση ομάδων «καταδοτών», ακόμα και για απλές συναλλαγές της καθημερινής μας ζωής 45. Με το Ν. 3691/ η συγκεκριμένη ευρωπαϊκή Οδηγία ενσωματώθηκε στο ελληνικό νομικό σύστημα. Η κοινοτική νομοθεσία περιλαμβάνει και έναν αριθμό από Αποφάσεις- Πλαίσιο και Κανονισμούς, οι οποίοι συμπληρώνουν τη νομοπαρασκευαστική διαδικασία στους κόλπους της Ένωσης. Συγκεκριμένα αναφέρονται οι Αποφάσεις- Πλαίσιο: 2001/500 ΔΕΥ 47, 2003/577/ΔΕΥ 48 η οποία στοχεύει στη διευκόλυνση της εκτέλεσης αποφάσεων δέσμευσης και δήμευσης, οι οποίες προέρχονται από άλλα κράτη μέλη, η 2005/212/ΔΕΥ 49 η οποία μετριάζει το βάρος απόδειξης, αναφορικά με την προέλευση των περιουσιακών στοιχείων προσώπων που έχουν ήδη καταδικαστεί για σύνδεση με το οργανωμένο έγκλημα και την τέλεση τρομοκρατικών πράξεων, καθώς και ο Κανονισμός 1889/ , με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να προβεί σε έλεγχο των ρευστών διαθεσίμων που εισέρχονται ή εξέρχονται στην 41 Βασίλειος Φλωρίδης, Η άρση του δικηγορικού απορρήτου και το δικαίωμα στη δίκαιη δίκη, υπό το φως της απόφασης του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της 26 ης Ιουνίου 2007, ΠοινΔικ 10/2007 σελ ΝΟΜΟΣ 3424/ ΦΕΚ 305/Α'/ Directive 2005/60/EC of the European Parliament and the Council 0f 26 Oct on the prevention of the use of the financial system for the purpose of money laundering and terrorist financing, L 309 διαθέσιμοστο: 44 United Nations Res 55/25, United Nations Convention Against Transnational Organized Crime, οπ.π. άρθρο Ε.Συμεωνίδου-Καστανίδου, Δικηγορικό απόρρητο και νομιμοποίηση παράνομων εσόδων, ΠοινΧΡ ΝΣΤ 2006, σελ Ν. 3691/2008 (ΦΕΚ Α 166/ ) 47 L 182, L 196, L 68, L 309,

14 επικράτειά της, επιβάλλοντας την υποχρέωση δήλωσης σε κάθε πρόσωπο που διακινεί χρηματικό ποσό ίσης ή μεγαλύτερης αξίας των ευρώ. 2. Ο ελληνικός νόμος για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση 51 του Ν.3691/2008, ο νομοθέτης αποσκοπούσε στη θέσπιση μέτρων επί τω τέλει της πρόληψης και της καταστολής των αδικημάτων της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, καθώς επίσης και της προστασίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ο Ν. 3691/2008 δημιουργήθηκε προκειμένου να καλύψει αδυναμίες στο νομοθετικό, κανονιστικό, λειτουργικό, αστυνομικό και δικαστικό τομέα της Ελλάδος, στο κρίσιμο ζήτημα της πάταξης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Τα συγκεκριμένα κενά είχαν επισημανθεί από την Έκθεση Αμοιβαίας Αξιολόγησης 52 της Financial Action Task Force. Η συγκεκριμένη έκθεση είχε εντοπίσει σημαντικά προβλήματα στο τότε υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και είχε επισημάνει πως η καταπολέμηση του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος στην Ελλάδα δεν εφαρμοζόταν σε ικανοποιητικό βαθμό, οι προβλέψεις για κατάσχεση χρηματικών ποσών, προερχόμενων από εγκληματική δραστηριότητα δεν ανταποκρινόταν στα διεθνή πρότυπα και παράλληλα το σύστημα πρόληψης αξιολογήθηκε ως ανεπαρκές, ενώ μεταξύ άλλων παρατηρήθηκε πως οι αναφορές «ύποπτων περιστατικών» ήταν εξαιρετικά μικρές στον αριθμό και προέρχονταν μόνο από τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Ο συγκεκριμένος νόμος δημιουργήθηκε με τη φιλοδοξία, αφενός μεν να ενσωματώσει το ενωσιακό δίκαιο στο ελληνικό νομικό σύστημα, αφετέρου δε να μπορέσει να ευθυγραμμιστεί με τα διεθνή πρότυπα τα οποία έχει ορίζει η FATF. Ο συγκεκριμένος Νόμος τροποποιήθηκε με τους: Ν. 3763/2009 (ΦΕΚ Α 80/ ), Ν. 3842/2010 (ΦΕΚ Α 58/ ), Ν. 3875/2010 (ΦΕΚ Α 158/ ), Ν. 3932/2011 (ΦΕΚ Α 49/ ), Ν.4021/2011 (Α 218/ ), Ν. 4042/2012 (ΦΕΚ Α 24/ ), Ν. 4099/2012 (Α 250/ ), Ν. 4174/2013 (ΦΕΚ Α' 170/ ), Ν. 4254/2014 (ΦΕΚ Α 85/ ), Ν. 4261/2014 (ΦΕΚ Α' 107/ ), Ν. 4316/2014 (ΦΕΚ Α 270/ ) Θεωρίες για το υπό προστασία έννομο αγαθό το οποίο επιχειρεί να διαφυλάξει ο Ν. 3691/2008 Οι σημαντικότερες θεωρίες οι οποίες προσπαθούν να αιτιολογήσουν τις εξαιρετικά επαχθείς συνέπειες του νόμου για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, συνοψίζονται ως ακολούθως: 51 ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ στο σχέδιο νόμου «Πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας» 52 Mutual Evaluation of Greece published October 2004 διαθέσιμο στο 14

15 α) Προστατευόμενο έννομο αγαθό είναι η φερεγγυότητα, η ακεραιότητα και η σταθερότητα των πιστωτικών ιδρυμάτων και των χρηματοπιστωτικών οργανισμών και η αξία του χρηματοπιστωτικού συστήματος στο σύνολό του 53. β) Υποστηρίζεται επίσης ότι ο Νόμος επιχειρεί να προστατέψει το αγαθό της δικαιοσύνης, ως έκφραση της εξουσίας του κράτους και της γενικότερης προστασίας του δημοσίου συμφέροντος, δεδομένου ότι η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες αποτελεί μία μορφή υπόθαλψης 54. γ) Άλλη άποψη υποστηρίζει ότι το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος προσβάλλει το ήδη πληγέν με την προηγούμενη συμπεριφορά του δράστη έννομο αγαθό, αφενός με την εμβάθυνση της προσβολής που συντελέστηκε με την πραγματοποίηση του βασικού αδικήματος και αφετέρου με τον κίνδυνο να επαναληφθεί η τελεσθείσα εγκληματική ενέργεια τροφοδοτούμενη από τις νομιμοποιημένες προσόδους 55. δ) Τέλος έχει υποστηριχθεί ότι σκοπός του νόμου είναι η προστασία της νόμιμης οικονομίας, η εύρυθμη λειτουργία της και ο υγιής ανταγωνισμός, που διαταράσσονται με τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, καθώς εντάσσονται στη νόμιμη οικονομία παράνομα περιουσιακά στοιχεία εμφανιζόμενα ως νόμιμα Πράξεις οι οποίες χαρακτηρίζονται ως νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες Ο Ν. 3691/2008 ορίζει ως νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, τις ακόλουθες πράξεις: «α) Η μετατροπή ή η μεταβίβαση περιουσίας εν γνώσει του γεγονότος ότι προέρχεται από εγκληματικές δραστηριότητες ή από πράξη συμμετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες, με σκοπό την απόκρυψη ή τη συγκάλυψη της παράνομης προέλευσής της ή την παροχή συνδρομής σε οποιονδήποτε εμπλέκεται στις δραστηριότητες αυτές, προκειμένου να αποφύγει τις έννομες συνέπειες των πράξεών του. β) Η απόκρυψη ή η συγκάλυψη της αλήθειας με οποιοδήποτε μέσο ή τρόπο, όσον αφορά στη φύση, προέλευση, διάθεση, διακίνηση ή χρήση περιουσίας ή στον τόπο όπου αυτή αποκτήθηκε ή ευρίσκεται ή την κυριότητα επί περιουσίας ή σχετικών με αυτή δικαιωμάτων, εν γνώσει του γεγονότος ότι η περιουσία αυτή προέρχεται από εγκληματικές δραστηριότητες ή από πράξη συμμετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες. γ) Η απόκτηση, κατοχή, διαχείριση ή χρήση περιουσίας, εν γνώσει κατά το χρόνο της κτήσης ή της διαχείρισης, του γεγονότος ότι η περιουσία προέρχεται από εγκληματικές δραστηριότητες ή από πράξη συμμετοχής σε τέτοιες δραστηριότητες. δ) Η χρησιμοποίηση του χρηματοπιστωτικού τομέα, με την τοποθέτηση σε αυτόν ή τη διακίνηση μέσω αυτού, εσόδων που προέρχονται από εγκληματικές δραστηριότητες, με σκοπό να προσδοθεί νομιμοφάνεια στα εν λόγω έσοδα. 53 Αιτιολογική Έκθεση του Ν. 3691/2008, άρθρο Υπ αριθ. 16/1999 Απόφαση ΣυμβΠλημΑλεξ, Ποινική Δικαιοσύνη ΝΗ/2000, σελ Σ. Παύλου, Η νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές ενέργειες και ιδίως η οριοθέτησή τους από την «αποδοχή και διάθεση προϊόντων εγκλήματος, Υπερ 2000, σελ Σ.Παύλου, Η νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες (Άρθρο 2 Ν.2331/1995 Με αφορμή την πρόσφατη νομολογία), ΠοινΧΡ Ν/2000,

16 ε) Η σύσταση οργάνωσης ή ομάδας δύο τουλάχιστον ατόμων για τη διάπραξη μιας ή περισσότερων από τις πράξεις που αναφέρονται στα παραπάνω στοιχεία α' έως δ' και η συμμετοχή σε τέτοια οργάνωση ή ομάδα. Νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες υπάρχει και όταν οι δραστηριότητες από τις οποίες προέρχεται η προς νομιμοποίηση περιουσία, έλαβαν χώρα στο έδαφος άλλου κράτους, εφόσον αυτές θα ήταν βασικό αδίκημα αν διαπράττονταν στην Ελλάδα και θεωρούνται αξιόποινες σύμφωνα με τη νομοθεσία του κράτους αυτού» 57. Ενώ στο σημείο 4 του συγκεκριμένου άρθρου αναφέρεται πως: «Η γνώση, η πρόθεση ή ο σκοπός που απαιτούνται ως στοιχεία του πραγματικού των αδικημάτων των παραγράφων 2 και 3 μπορούν να συνάγονται και από τις συντρέχουσες πραγματικές περιστάσεις.» Το έγκλημα της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματική δραστηριότητα είναι εξαρτημένο και έχει άμεση συνάφεια με την προηγηθείσα εγκληματική δραστηριότητα, από την οποία προήλθε η προς νομιμοποίηση περιουσία. Για το λόγο αυτό προβλέπονται ορισμένα εγκλήματα τα οποία χαρακτηρίζονται ως «βασικά» η τέλεση των οποίων παράγει το υλικό αντικείμενο της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τα οποία είναι τα ακόλουθα: α) εγκληματική οργάνωση (άρθρο 187 του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ)), β) τρομοκρατικές πράξεις και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας (άρθρο 187Α ΠΚ) γ) παθητική δωροδοκία (άρθρο 235 ΠΚ), δ) ενεργητική δωροδοκία (236 ΠΚ), ε) δωροληψία και δωροδοκία πολιτικών προσώπων και δικαστικών λειτουργών (άρθρα 159, 159Α και 237 ΠΚ),. στ) εμπορία ανθρώπων (άρθρο 323Α ΠΚ), ζ) απάτη με υπολογιστή (άρθρο 386Α ΠΚ), η) σωματεμπορία (άρθρο 351 ΠΚ), θ) τα προβλεπόμενα στα άρθρα 20, 21, 22 και 23 του ν. 3459/2006 «Κώδικας Νόμου για τα Ναρκωτικά»(ΦΕΚ 103 Α'), ι) τα προβλεπόμενα στα άρθρα 15 και 17 του ν. 2168/1993 «Όπλα, πυρομαχικά, εκρηκτικές ύλες κ.λπ.» (ΦΕΚ 147 Α'), ια) τα προβλεπόμενα στα άρθρα 53, 54, 55, 61 και 63 του ν. 3028/2002 «Για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς» (ΦΕΚ 153 Α'), ιβ) τα προβλεπόμενα στο άρθρο 8 παράγραφοι 1 και 3 του ν.δ. 181/1974 «Περί προστασίας εξ ιοντιζουσών ακτινοβολιών» (ΦΕΚ 347 Α'), ιγ) τα προβλεπόμενα στο άρθρο 87 παράγραφοι 5, 6, 7 και 8 και στο άρθρο 88 του ν. 3386/2005 «Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια» (ΦΕΚ 212 Α'), ιδ) τα προβλεπόμενα στα άρθρα τέταρτο και έκτο του ν. 2803/2000 «Προστασία των οικονομικών συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων» (ΦΕΚ 48 Α'), ιζ) τα προβλεπόμενα στα άρθρα 29 και 30 του ν. 3340/2005 «Για την προστασία της Κεφαλαιαγοράς από πράξεις προσώπων που κατέχουν προνομιακές πληροφορίες και πράξεις χειραγώγησης αγοράς» (ΦΕΚ 112 Α'), «ιη) Τα αδικήματα: α) της φοροδιαφυγής, που προβλέπονται στο άρθρο 17, στο άρθρο 18 με την εξαίρεση της περίπτωσης α' της παραγράφου 1 και του άρθρου 19 με την εξαίρεση της περίπτωσης του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 1 του ν. 2523/1997 (Α' 179), όπως ισχύουν, β) της λαθρεμπορίας, που προβλέπονται στα άρθρα 155, 156 και 157 του ν. 2960/2001 (Α' 265), όπως ισχύουν, και γ) της μη καταβολής χρεών προς το Δημόσιο, που προβλέπονται στο άρθρο 25 του ν. 1882/1990 (Α' 43), όπως ισχύει, με την εξαίρεση της περίπτωσης α' της παραγράφου 1, καθώς και της μη καταβολής χρεών που προκύπτουν από χρηματικές ποινές ή πρόστιμα που επιβλήθηκαν από τα δικαστήρια 57 Ν.3691/2008, άρθρο 2 16

17 ή από διοικητικές ή άλλες αρχές.» "ιθ) τα προβλεπόμενα και τιμωρούμενα από τις διατάξεις του άρθρου 28 παράγραφος 3 εδάφιο α' του ν. 1650/1986..» 58. Επιπροσθέτως υφίσταται μια δεύτερη κατηγορία αδικημάτων η οποία διεύρυνε εντυπωσιακά τα βασικά αδικήματα. Συγκεκριμένα τυποποιήθηκε ως βασικό αδίκημα και «κάθε άλλο αδίκημα που τιμωρείται με ποινή στερητική της ελευθερίας, της οποίας ελάχιστο όριο είναι άνω των έξι μηνών και από το οποίο προκύπτει περιουσιακό όφελος 59». Η πρόσθεση αυτής της πρόβλεψης είναι αναμφισβήτητα εξαιρετικά επαχθής, καθώς εντάσσει αδικήματα μικρής βαρύτητας στις εξαιρετικά αυστηρές κυρωτικές διατάξεις του Ν. 3691/2008. Είναι σαφές ότι η πράξη της νομιμοποίησης εσόδων είναι πράξη συναφής με την τέλεση του βασικού εγκλήματος, άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί της. Ο σκοπός της τέλεσης του συγκεκριμένου αδικήματος είναι η δημιουργία σύγχυσης ως προς το νομιμοποιούμενο αντικείμενο ή το πρόσωπο του δράστη που εξασφάλισε αυτό το αντικείμενο. Για τη συγκρότηση της υποκειμενικής υπόστασης απαιτείται η νομιμοποιούμενη περιουσία να προέρχεται μετά βεβαιότητας από πράξη η οποία θεωρείται βασικό αδίκημα. Ο Ν. 3691/2008 όρισε 14 κατηγορίες υπόχρεων φυσικών και νομικών προσώπων οι οποίες αναλαμβάνουν αυξημένες αρμοδιότητες και υποχρεώσεις για την τήρηση των διατάξεων του νόμου, σχετικά με την πρόληψη και καταστολή της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, η πρόβλεψη των οποίων έχει δημιουργήσει μεγάλη αναταραχή και αντιπαράθεση τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. 2.3.Κατηγορίες Υπόχρεων Προσώπων Σύμφωνα με το άρθρο 5 του Ν. 3691/2008 τα υπόχρεα πρόσωπα είναι τα εξής: α) Τα πιστωτικά ιδρύματα. β) Οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί. γ) Οι εταιρίες κεφαλαίου επιχειρηματικών συμμετοχών. δ) [οι εταιρείες παροχής επιχειρηματικού κεφαλαίου] (καταργήθηκε με το Ν. 4174/2013) ε) Οι ορκωτοί ελεγκτές-λογιστές, οι εταιρίες ορκωτών λογιστών, οι λογιστές που δεν συνδέονται με σχέση εξηρτημένης εργασίας και οι ιδιώτες ελεγκτές. στ) Οι φορολογικοί ή φοροτεχνικοί σύμβουλοι και οι εταιρίες φορολογικών ή φοροτεχνικών συμβούλων. ζ) Οι κτηματομεσίτες και οι κτηματομεσιτικές εταιρίες. η) Οι επιχειρήσεις καζίνο και τα καζίνο επί πλοίων με ελληνική σημαία, καθώς και οι επιχειρήσεις, οργανισμοί και άλλοι φορείς του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα που διοργανώνουν ή και διεξάγουν τυχερά παιχνίδια και πρακτορεία που σχετίζονται με τις δραστηριότητες αυτές. θ) Οι οίκοι δημοπρασίας. ι) Οι έμποροι αγαθών μεγάλης αξίας, όταν η σχετική συναλλαγή γίνεται σε μετρητά και η αξία της ανέρχεται τουλάχιστον σε δεκαπέντε χιλιάδες (15.000) ευρώ, ανεξάρτητα αν αυτή διενεργείται με μία μόνη πράξη ή με περισσότερες, μεταξύ 58 Ν. 3691/2008, άρθρο 3 59 Ν.3691/2008, άρθρο 3 17

18 των οποίων φαίνεται να υπάρχει κάποια σχέση. Με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Ανάπτυξης ορίζονται τα κριτήρια για τον προσδιορισμό των εμπόρων αγαθών μεγάλης αξίας που υπάγονται στην κατηγορία αυτή. ια) Οι εκπλειστηριαστές. ιβ) Οι ενεχυροδανειστές. ιγ) Οι συμβολαιογράφοι και οι δικηγόροι, όταν συμμετέχουν, είτε ενεργώντας εξ ονόματος και για λογαριασμό των πελατών τους, στο πλαίσιο χρηματοπιστωτικών συναλλαγών ή συναλλαγών επί ακινήτων, είτε βοηθώντας στον σχεδιασμό ή στην υλοποίηση συναλλαγών για τους πελάτες τους σχετικά με : i) την αγορά ή πώληση ακινήτων ή επιχειρήσεων, ii) τη διαχείριση χρημάτων, τίτλων ή άλλων περιουσιακών στοιχείων των πελατών τους, iii) το άνοιγμα ή τη διαχείριση τραπεζικών λογαριασμών, λογαριασμών ταμιευτηρίου ή λογαριασμών τίτλων, iv) την οργάνωση των αναγκαίων εισφορών για τη σύσταση, λειτουργία ή διοίκηση εταιριών, v) τη σύσταση, λειτουργία ή διοίκηση εταιριών, εμπιστευμάτων (trusts) ή ανάλογων νομικών σχημάτων. Η παροχή νομικών συμβουλών εξακολουθεί να υπόκειται στην τήρηση του επαγγελματικού απορρήτου, εκτός εάν ο ίδιος ο δικηγόρος ή ο συμβολαιογράφος συμμετέχει σε δραστηριότητες νομιμοποίησης παρανόμων εσόδων ή χρηματοδότησης της τρομοκρατίας ή εάν οι νομικές συμβουλές του παρέχονται με σκοπό τη διάπραξη αυτών των αδικημάτων ή εν γνώσει του γεγονότος ότι ο πελάτης του ζητεί νομικές συμβουλές προκειμένου να διαπράξει τα ως άνω αδικήματα. ιδ) Τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που παρέχουν υπηρεσίες σε εταιρίες και εμπιστεύματα (trusts), εξαιρουμένων των προσώπων που αναφέρονται στα στοιχεία στ και ιγ του άρθρου αυτού, τα οποία παρέχουν κατά επιχειρηματική δραστηριότητα οποιαδήποτε από τις ακόλουθες υπηρεσίες σε τρίτα μέρη: - συστήνουν εταιρίες ή άλλα νομικά πρόσωπα, - μεριμνούν ώστε άλλο πρόσωπο να ασκήσει καθήκοντα διευθυντή ή διαχειριστή εταιρίας ή εταίρου εταιρίας ή παρόμοιας θέσης, σε άλλα νομικά πρόσωπα ή σχήματα, - παρέχουν καταστατική έδρα, επιχειρηματική διεύθυνση, ταχυδρομική ή διοικητική διεύθυνση και οποιεσδήποτε άλλες σχετικές υπηρεσίες για εταιρία ή κάθε άλλο νομικό πρόσωπο ή σχήμα, - ενεργούν ή μεριμνούν ώστε να λειτουργούν άλλα πρόσωπα ως εμπιστευματοδόχοι ρητού εμπιστεύματος (express trust) ή ανάλογου νομικού σχήματος, - ενεργούν ως πληρεξούσιοι μετόχων εταιρίας, εφόσον η εταιρία αυτή δεν είναι εισηγμένη υπό την έννοια του στοιχείου α της παρ. 2 του άρθρου 17 του παρόντος Νόμου και δεν υπόκειται σε απαιτήσεις γνωστοποίησης και πληροφόρησης κατά την κοινοτική νομοθεσία ή σύμφωνα με ανάλογα διεθνή πρότυπα ή μεριμνούν ώστε άλλο πρόσωπο να ενεργεί με ίδιο τρόπο. Με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης ορίζονται οι όροι και προϋποθέσεις σύστασης, χορήγησης άδειας λειτουργίας, εγγραφής σε ειδικό μητρώο και άσκησης των δραστηριοτήτων που αναφέρονται στο παρόν στοιχείο από φυσικά ή νομικά πρόσωπα. 2.4 Έννοιες της «ασυνήθιστης» και «ύποπτης» συναλλαγής 18

19 Κρίσιμο καθίσταται το ζήτημα του χαρακτηρισμού των πράξεων που αποτελούν «ασυνήθιστες» και «ύποπτες συναλλαγές», προκειμένου να ενεργοποιηθεί το υπόχρεο πρόσωπο και να λάβει όλα τα μέτρα δέουσας επιμέλειας. Ασυνήθιστη συναλλαγή είναι αυτή που δεν έχει κάποιο προφανή ή νόμιμο σκοπό, ενώ ύποπτη συναλλαγή θεωρείται εκείνη που δεν μπορεί να συνδεθεί με το γνωστό κύκλο εργασιών και δραστηριοτήτων του πελάτη, είτε σε επαγγελματικό είτε σε προσωπικό επίπεδο 60. Σύμφωνα δε με τους ορισμούς του Ν. 3691/2008, οι ανωτέρω έννοιες συγκεκριμενοποιούνται ως «συναλλαγές από τις οποίες εκτιμάται ότι προκύπτουν αποχρώσες ενδείξεις ή υπόνοιες για πιθανή απόπειρα ή διάπραξη των αδικημάτων του άρθρου 2 του παρόντος νόμου ή για εμπλοκή του συναλλασσόμενου ή του πραγματικού δικαιούχου σε εγκληματικές δραστηριότητες, με βάση την αξιολόγηση των στοιχείων της συναλλαγής (φύση συναλλαγής, κατηγορία χρηματοπιστωτικού μέσου, συχνότητα, πολυπλοκότητα και ύψος συναλλαγής, χρήση ή μη μετρητών) και του προσώπου (επάγγελμα, οικονομική επιφάνεια, συναλλακτική ή επιχειρηματική συμπεριφορά, φήμη, παρελθόν, επίπεδο διαφάνειας νομικού προσώπου πελάτη) 61. Η έννοια της «ύποπτης» ή «ασυνήθιστης» συναλλαγής δημιουργεί εύλογες απορίες κατά πόσο συμβαδίζει με το άρθρο 7 της ΕΣΔΑ και τις προϋποθέσεις για την απαιτούμενη ποιότητα νόμου, καθώς όπως έχει τονιστεί από το ΕυρΔΔΑ για να είναι σαφής ένας ορισμός ενός αδικήματος, πρέπει απαραιτήτως να γνωρίζει από τη διατύπωση της σχετικής διάταξης, ποιες πράξεις ή παραλείψεις τον καθιστούν υπόχρεο Μη επιβολή ποινής άνευ νόμου άρθρο 7 της ΕΣΔΑ Στο άρθρο 7 παρ. 1 της ΕΣΔΑ ορίζεται πως: «Ουδείς δύναται να καταδικασθή διά πράξιν ή παράλειψιν η οποία, καθ ην στιγμήν διεπράχθη, δεν απετέλει αδίκημα συμφώνως προς το εθνικόν ή διεθνές δίκαιον. Ούτε και επιβάλλεται βαρυτέρα ποινή από εκείνην η οποία επεβάλλετο κατά την στιγμήν της διαπράξεως του αδικήματος». Προβλέπει μία θεμελιώδη αρχή του ποινικού δικαίου βάσει της οποίας μία καταδίκη μπορεί να βασιστεί μόνο σε κανόνα που ήταν σε ισχύ κατά την τέλεση της αξιόποινης πράξης ή παράλειψης. Αξίζει να σημειωθεί πως το συγκεκριμένο άρθρο σχετίζεται μόνο με την εφαρμογή ποινικών νόμων. Το ΕυρΔΔΑ αναφερόμενο στην ορολογία «δίκαιο» στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 7, περιλαμβάνει το δίκαιο νομοθετικής και νομολογιακής προέλευσης με τα εξής ποιοτικά χαρακτηριστικά: α) της προσβασιμότητας και β) της προβλεψιμότητας 63. Η προϋπόθεση του σαφούς ορισμού του αδικήματος πληρούται όταν κάποιος μπορεί να γνωρίζει από τη διατύπωση της σχετικής διάταξης και αν χρειαστεί, με τη συνδρομή της ερμηνείας κατάλληλης (νομικής) συμβουλής, ποιες πράξεις ή παραλείψεις τον καθιστούν ποινικά υπόλογο 64. Το ΕυρΔΔΑ έχει επισημάνει πως πράγματι η διατύπωση πολλών ποινικών διατάξεων δεν είναι πάντα απόλυτα ακριβής, αλλά αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στο ρόλο της νομολογίας ως προς την αποσαφήνιση των ποινικών διατάξεων. Στην υπόθεση Achour κατά Γαλλίας ως 60 ΦΕΚ Β 1626/2006 και ΦΕΚ Α 59/ Ο.π. 44, άρθρο 4 στοιχείο ΕυρΔΔΑ, Κοκκινάκης κατά Ελλάδας, , παρ ΕυρΔΔΑ, Cantoni κατά Γαλλίας, , παρ ΕυρΔΔΑ, Γρηγοριάδης κατά Ελλάδος, , παρ