Πρόγραμμα σπουδών ακαδημαϊκού έτους

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Πρόγραμμα σπουδών ακαδημαϊκού έτους Χειμερινό εξάμηνο Τομέας Ιστορίας Εισαγωγή στις ιστορικές σπουδές Κσδηθφο: Η0111 Γηδάζθσλ: Πνιπκέξεο Βφγιεο ΤΠΟΥΡΔΧΣΗΚΟ Σν κάζεκα έρεη εηζαγσγηθφ ραξαθηήξα θαη απνβιέπεη ζηελ εμνηθείσζε ησλ θνηηεηψλ κε ηηο βαζηθέο έλλνηεο θαη κεζφδνπο ησλ ηζηνξηθψλ ζπνπδψλ. Δμεηάδεηαη ε εμέιημε ηεο κειέηεο ηεο ηζηνξίαο θαη ε ζχγρξνλε θαηάζηαζε ζηελ ηζηνξηθή επηζηήκε. Οη θχξηεο ελφηεηεο ηνπ καζήκαηνο πεξηιακβάλνπλ: α) ηελ εμέιημε ηεο ηζηνξηνγξαθίαο απφ ηνλ 19 ν ζηνλ 20 ν αηψλα, β) ε αλαλέσζε ηεο ηζηνξίαο κέζα απφ ηε «ζπλάληεζε» κε ηηο αλζξσπηζηηθέο ζπνπδέο θαη ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο θαη γ) ε ζχγρξνλε δη-επηζηεκνληθή πξνβιεκαηηθή ζε ζπλάξηεζε θπξίσο κε ηηο πνιηηηζκηθέο ζπνπδέο, ηηο ζπνπδέο ηνπ θχινπ, ηελ θξηηηθή ζεσξία, ηελ κεηα-απνηθηαθή θξηηηθή. Γθένξγθ Ίγθεξο: Ζ ηζηνξηνγξαθία ζηνλ 20ν αηψλα, Νεθέιε, Αζήλα 1999 Gerard Noiriel: Ση είλαη ε ζχγρξνλε ηζηνξία;, Gutenberg, Αζήλα 2005 Λε Γθφθ, Ε., Ηζηνξία θαη Μλήκε, Αζήλα 1998 Offestadt, N., Οη ιέμεηο ηνπ Ηζηνξηθνχ. Έλλνηεο-θιεηδηά ζηε κειέηε ηεο ηζηνξίαο, Αζήλα 2007 Cannadine, D. (επηκ.), Ση είλαη ε ηζηνξία ζήκεξα;, Αζήλα 2007 Κοινωνική ιστορία της ανατολικής Μεσογείου, 15ος-19ος αι. Κσδηθφο: Η0401 Γηδάζθνπζα: Άλλα Μαηζαίνπ 1

2 Πξνζεγγίδνληαη φςεηο ηεο θνηλσληθήο ηζηνξίαο ζηελ Αλαηνιηθή Μεζφγεην ππφ ηελ νζσκαληθή θαη ηηο δπηηθέο θπξηαξρίεο: ην ζεζκηθφ, πνιηηηθφ θαη νηθνλνκηθφ πιαίζην ησλ θαηαθηήζεσλ, νη κνξθέο νξγάλσζεο ηνπ νηθηζκέλνπ ρψξνπ, θαζψο θαη ηνπ ρψξνπ ηεο γεσξγίαο θαη ηεο θηελνηξνθίαο, ε θνηλσληθή ηνπνγξαθία ησλ αζηηθψλ θέληξσλ, νη πξαθηηθέο θαη νη νηθνλνκηθέο λννηξνπίεο ηνπ θφζκνπ ηεο ππαίζξνπ, νη ηχπνη νηθνγέλεηαο, ηα δηαηξνθηθά θαη ελδπκαηνινγηθά πξφηππα θαη νη ρξήζεηο ησλ ζξεζθεπηηθψλ θαη εζλνηηθψλ φξσλ, φπσο απηνί θαηαγξάθνληαη ζηηο καξηπξίεο ηεο επνρήο θαη ηελ ηζηνξηνγξαθία. π. Η. Αζδξαράο: Διιεληθή νηθνλνκηθή ηζηνξία, ηε -ηζ αηψλαο, η., Π.Η.Ο.Π., Αζήλα 2003 Νηθνιάη Σνληφξνθ: Ζ βαιθαληθή πφιε, 15νο-19νο αηψλαο, η., Θεκέιην, Αζήλα 2003 Αζδξαράο, π., Οηθνλνκία θαη λννηξνπίεο, Αζήλα 1988 Παλαγησηφπνπινο, Β., Πιεζπζκφο θαη νηθηζκνί ηεο Πεινπνλλήζνπ, ηγ -ηε αη., Αζήλα 1985 Σνληφξνθ, Ν., Ζ βαιθαληθή πφιε, ηε -ηζ αη., 2 ηφκ., Αζήλα 1986 Ιστορία της ιστοριογραφίας Κσδηθφο: Η0601 Γηδάζθνπζα: Έθε Γαδή Σν κάζεκα αλαθέξεηαη ζηνπο ηξφπνπο εμηζηφξεζεο ηνπ παξειζφληνο ζηε δπηηθή θνπιηνχξα ελψ πεξηνξηζκέλε αλαθνξά γίλεηαη ζηνλ θηλέδηθν θαη ηζιακηθφ πνιηηηζκφ. Ζ ηζηνξηνγξαθία πξνζεγγίδεηαη ηφζν σο γλσζηηθφ εγρείξεκα φζν θαη σο πνιηηηζκηθή πξαθηηθή ζην πιαίζην ηεο πξνθνξηθήο, ηεο εγγξάκκαηεο θαη ηεο ειεθηξνληθήο θνπιηνχξαο. Δμεηάδνληαη θπξίσο ε ζρέζε ηεο ηζηνξίαο κε ηε κλήκε, ηα δεηήκαηα ηνπ ηζηνξηθνχ ρξφλνπ, ε ρξηζηηαληθή ηειενινγία θαη ε επίδξαζή ηεο ζηελ ηζηνξηθή ζθέςε, ε ζπγθξφηεζε ηεο ηζηνξίαο ζε επηζηήκε, νη αλαδεηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο ηζηνξηνγξαθίαο θαζψο θαη ε ζηξνθή πξνο νπηηθναθνπζηηθέο εθδνρέο ηζηνξηθήο αθήγεζεο. Σν κάζεκα απεπζχλεηαη ζε θνηηεηέο θαη θνηηήηξηεο πνπ ελδηαθέξνληαη λα εκβαζχλνπλ ζηελ ηζηνξία ηεο ηζηνξηθήο ζθέςεο θαη γλψζεο. Εαθ Λε Γθνθ: Ηζηνξία θαη Μλήκε, Νεθέιε, Αζήλα 1998 Αληψλεο Ληάθνο: Πψο ην παξειζφλ γίλεηαη ηζηνξία;, Πφιηο, Αζήλα 2007 Γθένξγθ Ίγθεξο, Ζ Ηζηνξηνγξαθία ζηνλ 20ν αηψλα, Αζήλα Georg Iggers, Edward Wang, Supriya Mukherjee, A Global History of Modern Historiography, Λνλδίλν Fifty Key Thinkers on History, Λνλδίλν Κοινωνική ιστορία της μεσαιωνικής Δύσης Κσδηθφο: Η0701 Γηδάζθνπζα: Ρίθα Μπελβελίζηε 2

3 Σν κάζεκα απηφ απνηειεί κηαλ εηζαγσγή ζηελ ηζηνξία ηεο κεζαησληθήο Γχζεο, απφ ηε ζθνπηά ηεο ζχγρξνλεο θνηλσληθήο ηζηνξίαο. Η. Ο πξψηκνο Μεζαίσλαο (5νο-9νο αηψλαο). Σν πξφβιεκα ηεο κεηάβαζεο απφ ηελ Αξραηφηεηα ζηνπο κεζαησληθνχο ρξφλνπο θαη ε «γέλεζε ηεο Δπξψπεο». Οη κεγάιεο επηδξνκέο θαη ε ζχλζεζε ηεο ξσκατθήο θιεξνλνκηάο κε ηε γεξκαληθή παξάδνζε. Ζ δεκνγξαθηθή θαηάζηαζε θαη ε παξαγσγή. Ζ δηάζεζε ηεο γεο κεηά ηηο εηζβνιέο, ην εκπφξην θαη νη ζεζκνί ζηα πξψηκα «βαξβαξηθά» βαζίιεηα. Αγξνηηθή εθκεηάιιεπζε θαη θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε. ΗΗ. Ζ «παηδηθή ειηθία ηεο Δπξψπεο» (10νο-13νο αηψλαο). Οηθνλνκηθή αλάθακςε, εδαθηθφο θαη πνιηηηθφο θαηαθεξκαηηζκφο. Υσξνδεζπνηεία θαη ζρέζεηο εμάξηεζεο ζηελ αγξνηηθή θνηλσλία: Γνπινπαξνηθία. Αξηζηνθξαηία, επγελείο θαη ηππνζχλε. Σν ζπκβφιαην ηεο θενπδαξρηθήο ππνηέιεηαο. Ζ αλαβίσζε ηνπ εκπνξίνπ. Οη κεζαησληθέο πφιεηο. Οη ζπληερλίεο. Σα Παλεπηζηήκηα. ΗΗΗ. Σν «θζηλφπσξν ηνπ Μεζαίσλα» (14νο-15νο αηψλαο). Σν δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα θαη νη εξκελείεο ηνπ. Ο «Μαχξνο ζάλαηνο»:δεκνγξαθηθέο θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο παλψιεο. Αζηηθέο θαη αγξνηηθέο εμεγέξζεηο: Φιάλδξα, Γαιιία, Αγγιία, Φισξεληία. Ζ ελδπλάκσζε ηεο κνλαξρίαο. Ζ «θξίζε ηεο θενπδαξρίαο». D. Nicholas: Ζ εμέιημε ηνπ κεζαησληθνχ θφζκνπ. Κνηλσλία, δηαθπβέξλεζε θαη ζθέςε ζηελ Δπξψπε, M.I.E.T., Αζήλα 1999 J. Le Goff: Ζ Δπξψπε γελλήζεθε ηνλ Μεζαίσλα;, Πφιηο, Αζήλα 2006 Bernstein, S., Milza, P., Ηζηνξία ηεο Δπξψπεο, 5νο-18νο αη., ηφκ. Α, Αζήλα 1997 Καξαπηδάθεο, Ν.Δ., Ηζηνξία ηεο Μεζαησληθήο Γχζεο (5νο-11νο αηψλαο), Αζήλα 1996 Μπελβελίζηε, Ρ., Απφ ηνπο Βαξβάξνπο ζηνπο Μνληέξλνπο. Κνηλσληθή ηζηνξία θαη Ηζηνξηνγξαθηθά πξνβιήκαηα ζηε κεζαησληθή Γχζε, Αζήλα 2007 Κοινωνική ιστορία του Βυζαντίου Κσδηθφο: Μ1025 Γηδάζθσλ: Πάξηο Γνπλαξίδεο Tν κάζεκα απνηειεί εηζαγσγή ζηελ Bπδαληηλή Iζηνξία, κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηα θνηλσληθά δεηήκαηα. Μεηά απφ κηα ζχληνκε επηζθφπεζε ηεο γέλλεζεο θαη ηεο εμέιημεο ηεο βπδαληηλνινγηθήο επηζηήκεο ζα εμεηαζηεί ε γεσγξαθηθή ζπληζηακέλε, σο παξάγνληαο δηακφξθσζεο ηεο βπδαληηλήο ηζηνξίαο. Θα κειεηεζνχλ νη ζεζκνί εμνπζίαο θαη δηνίθεζεο (απηνθξάηνξαο γξαθεηνθξαηία, εθθιεζία) πνπ ζπληζηνχλ θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο ζηε δηακφξθσζε ηεο βπδαληηλήο θνηλσλίαο. Hδνκή ηεο βπδαληηλήο θνηλσλίαο ζα απνηειέζεη αληηθείκελν κειέηεο. Tέινο, γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο εμέιημεο ηεο βπδαληηλήο ηζηνξίαο, ζα δνζεί ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε κειέηε ηνπ θνξνινγηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ζηελ εμέιημε ζηνπο δχν ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, ηελ αγξνηηθή νηθνλνκία θαη ην εκπφξην. Η. Καξαγηαλλφπνπινο: Σν Βπδαληηλφ Κξάηνο, Βάληαο, Θεζζαινλίθε 1996 C. Mango: Βπδάληην: Ζ απηνθξαηνξία ηεο Νέαο Ρψκεο, Μ.Η.Δ.Σ., Αζήλα 2002 Aξβειέξ-Γιχθαηδε, E., H πνιηηηθή ηδενινγία ηεο βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο, Αζήλα 1989 Browning, R., H Bπδαληηλή Aπηνθξαηνξία, Αζήλα 1980 βνξψλνο, N., H βπδαληηλή επαξρία, Πέληε καζήκαηα,, Αζήλα

4 Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική ιστορία και αρχαιογνωσία Κσδηθφο: Μ1027 Γηδάζθσλ: Γηάλλεο A. Πίθνπιαο Tν κάζεκα απνβιέπεη ζηε γλσξηκία ησλ θνηηεηψλ κε ηελ Aξραία Iζηνξία - Aξραηνγλσζία. Πεξηιακβάλεη αλάιπζε ησλ Πεγψλ θαη ησλ αξσγψλ επηζηεκψλ [Aξραία γξακκαηεία, Παξάδνζε θαη Έθδνζε θεηκέλσλ, Kξηηηθέο Eθδφζεηο, Παιαηνγξαθία, Eπηγξαθηθή, Παππξνινγία, Nνκηζκαηηθή, Iζηνξηθή Tνπνγξαθία, Xαξηνγξαθία, Hκεξνιφγηα, Mέηξα θαη ηαζκά] θαζψο θαη γλσξηκία κε ηε Bηβιηνζήθε [Λεμηθά, «εξγαιεία», ζπληνκνγξαθίεο, επηκέιεηα θεηκέλνπ] θαη ηε ζπλαθή Bηβιηνγξαθία. Iδηαίηεξε κέξηκλα έρεη ιεθζεί γηα ηελ εμνηθείσζε κε ηελ ειεθηξνληθή βηβιηνγξαθία [TLG (Thesaurus Linguae Graecae), Argo, Perseus, Γηαδίθηπν: αλαδεηήζεηο θαη δηαζηαπξψζεηο] θαη ηελ ειεθηξνληθή ραξηνγξαθία [GIS, GPS θά.]. Γ. Α. Πίθνπιαο: Δηζαγσγή ζηελ Αξραία Διιεληθή Ηζηνξία θαη Αξραηνγλσζία, Ηλζηηηνχην ηνπ βηβιίνπ-α. Καξδακίηζα, Αζήλα 2006 Heinz-Gunther Nesselrath: Δηζαγσγή ζηελ Αξραηνγλσζία, η. Α, Αξραία Διιάδα, Γ. Ν. Παπαδήκα, Αζήλα 2003 Ζ βηβιηνγξαθία δελ είλαη δηαζέζηκε. Κράτος και Εκκλησία στο Βυζάντιο Κσδηθφο: Η2001 Γηδάζθσλ: Πάξηο Γνπλαξίδεο ΔΜΗΝΑΡΗΟ H ζχλνδνο ηεο Nηθαίαο (324) θαη ε ζχλνδνο ηεο Φισξεληίαο ( ) ζεκαηνδνηνχλ κηα καθξά θνηλή πνξεία αιιά θαη πνιπάξηζκεο δηακάρεο κεηαμχ ησλ δχν θεληξηθψλ παξαγφλησλ ηνπ Bπδαληίνπ, ηνπ θξάηνπο θαη ηεο εθθιεζίαο. ην κάζεκα ζα εμεηαζηνχλ, κε ρξνλνινγηθή ζεηξά, νη επνρέο εθείλεο πνπ ζηάζεθαλ απνθαζηζηηθέο γηα ηελ δφκεζε ηεο ζρέζεο θαη νη ζηηγκέο ηεο θξίζεο αλάκεζα ζηνπο δχν ζεζκνχο (κεηαζηξνθή ηνπ Kσλζηαληίλνπ, επέκβαζε ηνπ Θενδνζίνπ, ζενινγία ηνπ Iνπζηηληαλνχ, εηθνλνκαρία, δίθε Iσάλλε Iηαινχ, Hζπραζκφο θιπ). Hνηθνλνκηθή πνιηηηθή ηνπ θξάηνπο απέλαληη ζηελ εθθιεζία, κε ηηο δσξεέο αιιά θαη ηηο δεκεχζεηο, ε εθθιεζία σο κεγάινο ηδηνθηήηεο θαη ην θξάηνο σο θνξνιφγνο ζα απνηειέζνπλ αληηθείκελν κειέηεο. Θα εμεηαζηεί, επίζεο, ην πξφβιεκα ηεο θαηαλνκήο ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ αλάκεζα ζην θξάηνο θαη ηελ εθθιεζία (παηδεία, απνλνκή δηθαηνζχλεο, επαγή ηδξχκαηα, θιπ). Tέινο, ζα ζπδεηεζεί ην πξφβιεκα ηεο πνιηηηθήο ζρέζεηο ησλ δχν παξαγφλησλ ("θαηζαξνπαπηζκφο"). Γελ δηαηίζεηαη ζχγγξακα. Church and People in Byzantium, 20th Spring Symposium of Byzantine Studies, Manchester 1986, εθδ. Rosemary Morris, Birmongham G. Dagron, Empereur et prêtre. Etude sur le "césaropapisme" Byzantin, Παξίζη J.M. Hussey, The Orthdox Church in the Byzantine Empire, Oxford History of the Christian Church, Oμθφξδε

5 D. M., Nicol, Church and Society in the Last Centuries of Byzantium, Kαίκπξηηδ H.G. Beck, Ηζηνξία ηεο νξζφδνμεο εθθιεζίαο ζηε βπδαληηλή απηνθξαηνξία, Aζήλα Η βιομηχανία στην Ελλάδα, 19ος - 20ός αι. Κσδηθφο: Η2401 Γηδάζθνπζα: Υξηζηίλα Αγξηαληψλε ΔΜΗΝΑΡΗΟ Ζ πεξίιεςε δελ είλαη δηαζέζηκε. Υξ. Αγξηαληψλε: Οη απαξρέο ηεο εθβηνκεράληζεο ζηελ Διιάδα ηνλ 19ν αηψλα, Καηάξηη, Αζήλα 2010 Υξήζηνο Υαηδεησζήθ: Γεξαηά ζειήλε. Ζ βηνκεραλία ζηελ Διιάδα , Θεκέιην, Αζήλα 1993 Ζ βηβιηνγξαθία δελ είλαη δηαζέζηκε. Αριθμολογία στην Αρχαιότητα Κσδηθφο: Η2481 Γηδάζθσλ: Γηάλλεο A. Πίθνπιαο ΔΜΗΝΑΡΗΟ ην ζεκηλάξην ζα δηεξεπλεζεί ε ηδαίηεξε ζρέζε ησλ αξραίσλ Eιιήλσλ κε νξηζκέλνπο αξηζκνχο (επηά, ελλέα, δψδεθα θά.) θαη νη δηάθνξεο εθαξκνγέο θαη πξνεθηάζεηο ζε πνιππνίθηιεο πνιηηηζκηθέο εθθάλζεηο. Γ. Α. Πίθνπιαο: Δηζαγσγή ζηελ Αξραία Διιεληθή Ηζηνξία θαη Αξραηνγλσζία, Ηλζηηηνχην ηνπ βηβιίνπ-α. Καξδακίηζα, Αζήλα 2006 A. G. Woodhead: Ζ κειέηε ησλ ειιεληθψλ επηγξαθψλ, Ηλζηηηνχην ηνπ βηβιίνπ-α. Καξδακίηζα, Aζήλα 2009 Ζ βηβιηνγξαθία δελ είλαη δηαζέζηκε. Η επανάσταση του '21 Κσδηθφο: Η2491 Γηδάζθνπζα: Άλλα Μαηζαίνπ ΔΜΗΝΑΡΗΟ Σν ζεκηλάξην εμεηάδεη νξηζκέλεο παξακέηξνπο ηεο επαλάζηαζεο ηνπ 1821 κέζα απφ παιαηφηεξεο θαη ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ηεο ειιεληθήο ηζηνξηνγξαθίαο. Κχξηνο άμνλαο ηνπ ζεκηλαξίνπ είλαη ε παξνπζίαζε ησλ πξσηαγσληζηψλ, κέζα θπξίσο απφ ηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπο θαη άιιεο καξηπξίεο, φπσο θαη νη ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο ησλ πιεζπζκψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επαλάζηαζεο. 5

6 Π. Πηδάληαο (επηκ.): Ζ ειιεληθή επαλάζηαζε ηνπ 1821, έλα επξσπατθφ γεγνλφο, Κέδξνο, Αζήλα 2009 Ν. Ρνηδψθνο: Δπαλάζηαζε θαη Δκθχιηνο ζην Δηθνζηέλα, Πιέζξνλ/ Γνθηκέο, Αζήλα 1997 G. Hering, «ρεηηθά κε ην πξφβιεκα ησλ επαλαζηαηηθψλ εμεγέξζεσλ ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα», π. Σα Ηζηνξηθά, ηρ , Γεθέκβξηνο 1996 E. J. Hobsbawm, Έζλε θαη εζληθηζκφο. Πξφγξακκα, κχζνο, πξαγκαηηθφηεηα, Μεηάθξαζε: Υξ. Νάληξηο, Αζήλα 1994 Ν. Κνηαξίδεο, Παξαδνζηαθή επαλάζηαζε θαη εηθνζηέλα, Αζήλα 1994 Υξ. Λνχθνο, «Ζ επαλάζηαζε ηνπ 1821», Κ. Γαξδίθα θ. ά., Ζ ζπγθξφηεζε ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο. Αζήλα 2008, ζ , Β. Παλαγησηφπνπινο (επηκ.), Ηζηνξία ηνπ Νένπ Διιεληζκνχ , η. Γ, Αζήλα 2003 Η Φεουδαρχία: Όψεις της κοινωνικής ιστορίας και ιστοριογραφικές διαμάχες Κσδηθφο: Η2581 Γηδάζθνπζα: Ρίθα Μπελβελίζηε ΔΜΗΝΑΡΗΟ Αλ ν φξνο «θενπδαξρηθφ» επηλνήζεθε απφ ηηαινχο λνκηθνχο ζηελ Αλαγέλλεζε γηα λα πεξηγξάςεη έλα ηδηνθηεζηαθφ θαζεζηψο γεο, ζηε ζπλέρεηα δηεπξχλζεθε γηα λα πεξηιάβεη θαη ζεζκνχο πνπ ζπλδένληαλ κε ηηο ππεξεζίεο ησλ ηππνηψλ θαη ηελ θιεξνλνκηθφηεηα ησλ γαηψλ ηηο νπνίεο θαηείραλ σο θένπδα. ηελ επνρή ηνπ Γηαθσηηζκνχ αιιά θαη ζηε ζχγρξνλε ηζηνξηνγξαθία ν φξνο θενπδαξρία έγηλε αληηθείκελν ηδενινγηθψλ ρξήζεσλ θαη εξκελεχηεθε κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο πνπ θψηηζαλ δηαθνξεηηθέο πηπρέο ηνπ παξειζφληνο θαη έζξεςαλ ζπγθξηηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηελ ηζηνξία. ην κάζεκα απηφ ην θαηλφκελν ηεο θενπδαξρίαο ζηε κεζαησληθή Γχζε εμεηάδεηαη κε ηελ ηξηπιή ζεκαζία ησλ ζρέζεσλ αλάκεζα ζε άξρνληεο θαη αγξφηεο ζηε ρσξνδεζπνηεία, ησλ ζρέζεσλ ηεο θενπδαξρηθήο ππνηέιεηαο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηα αλψηεξα θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη ηεο θπξίαξρεο ηδενινγίαο. Ν. Δ. Καξαπηδάθεο: Ηζηνξία ηεο Μεζαησληθήο Γχζεο (5νο-11νο αηψλαο), Αιεμάλδξεηα, Αζήλα 1996 Ρ. Μπελβελίζηε: Απφ ηνπο Βαξβάξνπο ζηνπο Μνληέξλνπο. Κνηλσληθή ηζηνξία θαη Ηζηνξηνγξαθηθά πξνβιήκαηα ζηε κεζαησληθή Γχζε, Πφιηο, Αζήλα 2008 F.L. Ganshof, Feudalism, Toronto1996 (1947) Ν. Δ. Καξαπηδάθεο, Ηζηνξία ηεο κεζαησληθήο Γχζεο (5 νο -11 νο αηψλαο), εθδ. Αιεμάλδξεηα, Αζήλα Ρ. Μπελβελίζηε, Απφ ηνπο Βαξβάξνπο ζηνπο Μνληέξλνπο. Κνηλσληθή Ηζηνξία θαη Ηζηνξηνγξαθηθά πξνβιήκαηα ζηε κεζαησληθή Γχζε, εθδ. Πφιηο, Αζήλα Μ. Μπινθ, Ζ θενπδαιηθή θνηλσλία, εθδ. Κάιβνο,Αζήλα 1986 (1940). Μ. Νηνκπ, Π. νπήδπ, Ρ. Υίιηνλ θ.ά., Ζ κεηάβαζε απφ ηνλ θενπδαιηζκφ ζηνλ θαπηηαιηζκφ, εθδ. Θεκέιην, Αζήλα 1982 Ζητήματα σύγχρονης ιστορίας των ΗΠΑ Κσδηθφο: Η2251 Γηδάζθνπζα: Ησάλλα Λαιηψηνπ 6

7 ΝΔΑ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΑ / ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ Σν κάζεκα ζηνρεχεη ζηελ εμνηθείσζε ησλ θνηηεηψλ θαη θνηηεηξηψλ κε ηελ ηζηνξία ησλ ΖΠΑ (19νο -20νο αη.). Θα αλαθεξζνχκε ζπλνπηηθά θαη επηιεθηηθά ζηα βαζηθά γεγνλφηα ηεο πνιηηηθήο ηζηνξίαο ησλ ΖΠΑ απφ ηε Γηαθήξπμε ηεο Αλεμαξηεζίαο έσο ηε ζχγρξνλε πεξίνδν. Ηδηαίηεξε έκθαζε ζα δνζεί ζηε κειέηε ησλ δηαδηθαζηψλ ζπγθξφηεζεο ηνπ έζλνπο. Θα ζπδεηήζνπκε ηε ζρέζε κεηαμχ εζλνηηθήο ηζηνξίαο, θπιεηηθψλ ζπγθξνχζεσλ θαη εζληθηζκνχ. Οη ζπκκεηέρνληεο θαη ζπκκεηέρνπζεο ζα έρνπλ ηε επθαηξία λα έξζνπλ ζε επαθή κε ην ηδηαίηεξα επξχ πεδίν ηεο ακεξηθαληθήο ηζηνξίαο, λα εμνηθεησζνχλ κε ηε βαζηθή βηβιηνγξαθία ηνπ θαη λα πεηξακαηηζηνχλ ζηε κειέηε πξσηνγελψλ πεγψλ θαη αξρεηαθψλ βάζεσλ δεδνκέλσλ. Γ. Θενηνθάο: Γνθίκην γηα ηελ Ακεξηθή, Δζηία, Αζήλα 2009 Η. Λαιηψηνπ: Γηαζρίδνληαο ηνλ Αηιαληηθφ, Πφιηο, Αζήλα 2006 Thomas Bender, A Nation among Nations. America s Place in World History. New York, Πνιπκέξεο Βφγιεο, Ησάλλα Λαιηψηνπ, Γηάλλεο Παπαζενδψξνπ, Ο Πεηξαζκφο ηεο Απηνθξαηνξίαο. Αζήλα, Αιέμηο Νηε Σνθβίι, Ζ Γεκνθξαηία ζηελ Ακεξηθή. Αζήλα, Η Ελλάδα στη δεκαετία του 1940 Κσδηθφο: Η2441 Γηδάζθσλ: Πνιπκέξεο Βφγιεο Σν κάζεκα ζα αζρνιεζεί κε ηηο εμειίμεηο ζηελ Διιάδα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1940, δειαδή ηελ Καηνρή, ηελ Αληίζηαζε θαη ηνλ Δκθχιην. Σν κάζεκα πην ζπγθεθξηκέλα ρσξίδεηαη ζε δχν ελφηεηεο. ηελ πξψηε ελφηεηα ζα εμεηαζηνχλ ε πείλα, ε αλάπηπμε ηεο Αληίζηαζεο, ε πνιηηηθή ησλ θαηνρηθψλ δπλάκεσλ, ε εμφλησζε ησλ Διιήλσλ Δβξαίσλ θαη νη εκθχιηεο ζπγθξνχζεηο ζηε δηάξθεηα ηεο Καηνρήο. Παξάιιεια ζα γίλεη θαη ζχγθξηζε κε ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηνχζε ζηελ ππφινηπε θαηερφκελε Δπξψπε. ηε δεχηεξε ελφηεηα ζα εμεηαζηνχλ ηα Γεθεκβξηαλά, ε πνιηηηθή πφισζε, ε θιηκάθσζε ηεο βίαο θαη ηέινο ν εκθχιηνο πφιεκνο ( ) ζηηο ζηξαηησηηθέο, πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο δηαζηάζεηο ηνπ. Υ. Υαηδεησζήθ: Ηζηνξία ηεο Διιάδαο ηνπ 20νπ αηψλα, Βηβιηφξακα, Αζήλα 2010 Νηέεβηλη Κιφνπδ: Οη ξίδεο ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ ζηελ Διιάδα, Φηιίζησξ, Αζήλα 2003 Μαδάνπεξ, Μ., ηελ Διιάδα ηνπ Υίηιεξ. Ζ εκπεηξία ηεο Καηνρήο, Αζήλα 1994 Εισαγωγή στην επιστημονική σκέψη του 20ου αιώνα Κσδηθφο: Η2451 Γηδάζθνπζα: Μαξία Εαξίθε ΝΔΑ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΑ / ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ Έλα απφ ηα βαζηθά θηινζνθηθά ξεχκαηα πνπ ζπλέβαιιαλ ζηε δηακφξθσζε ηεο ζχγρξνλεο επηζηεκνληθήο 7

8 κεζνδνινγίαο, ηφζν ζηηο ζεηηθέο φζν θαη ζηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο είλαη ν εκπεηξηζκφο. ην κάζεκα ζα παξνπζηαζηνχλ νη βαζηθέο αξρέο ηνπ θιαζηθνχ εκπεηξηζκνχ (Locke, Berkeley, Hume), θαζψο θαη ε εμέιημή ηνπ θαηά ηνλ 19 ν θαη 20 ν αηψλα δει. ν Θεηηθηζκφο θαη ν Λνγηθφο Θεηηθηζκφο, αιιά θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζχγρξνλνπ εκπεηξηζκνχ ζηηο αλζξσπηζηηθέο επηζηήκεο. Ση νλνκάδνπκε επηζηεκνληθή γλψζε; Πψο ηελ πξνζεγγίδνπκε; Πνην είλαη ην ζεκέιην ηεο γλψζεο; Πνηα είλαη ηα θξηηήξηα εγθπξφηεηάο ηεο; Πνηα είλαη ε ζρέζε ηεο γλψζεο κε ηελ νξζνινγηθφηεηα θαη ηελ πξφνδν; Μπνξνχκε λα κηιάκε γηα βέβαηε γλψζε; Απηά είλαη κεξηθά απφ ηα εξσηήκαηα πνπ ζα ζπδεηεζνχλ θαζψο θαη ην πψο, κέζα ζε απηφ ην πιαίζην, δηακνξθψζεθαλ νη αξρέο πνπ δηέπνπλ έλα επηζηεκνληθφ επηρείξεκα. Chalmers, A. (1996) Ση είλαη απηφ πνπ ην ιέκε Δπηζηήκε; (κηθξ. Γ. Φνπξηνχλεο), Ζξάθιεην, εθδ. ΠΔΚ Κάιθαο, Β.(1997) Δπηζηεκνληθή Πξφνδνο θαη Οξζνινγηθφηεηα, Αζήλα, εθδ. Νήζνο. Kraft, V.(1986) Ο Κχθινο ηεο Βηέλλεο θαη ε Γέλεζε ηνπ Νενζεηηθηζκνχ, Αζήλα, εθδ. Γλψζε. Kuhn, Th. (1981) Ζ Γνκή ησλ Δπηζηεκνληθψλ Δπαλαζηάζεσλ (κηθξ. Γ. Γεσξγαθφπνπινο θαη Β. Κάιθαο), Θεζζαινλίθε, εθδ. χγρξνλα Θέκαηα. Feyerabend, P.(1983) Δλάληηα ζηε Μέζνδν (κηθξ. Γξ. Καπθαιάο θαη Γ. Γθνπληαξνχιεο), Θεζζαινλίθε, εθδ. χγρξνλα Θέκαηα. Skinner Quentin(επηκ.) (2006) Μεηά ηνλ εκπεηξηζκφ. Φηινζνθία θαη ζχγρξνλεο ζεσξεηηθέο αλαδεηήζεηο ζηηο επηζηήκεο ηνπ αλζξψπνπ. Αζήλα, εθδ. Κάηνπηξν Εθνικισμός, διεθνισμός και επιστημονικός ιμπεριαλισμός Κσδηθφο: Η2501 Γηδάζθνπζα: Μαξία Εαξίθε ΝΔΑ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΑ / ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ ηφρνο ηνπ καζήκαηνο είλαη λα αλαδείμεη ηελ πνιηηηθή θαη πνιηηηζκηθή δηάζηαζε ηεο επηζηεκνληθήο δξαζηεξηφηεηαο ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ ηεο Γχζεο, φπσο ε Βξεηαλία, ε Γαιιία, ε Γεξκαλία θαη ε Ακεξηθή, θαηά ηνλ 19 ν θαη πξψην κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα. Θα ζπδεηεζεί ε επεθηαηηθή πνιηηηθή απηψλ ησλ ρσξψλ, νη νπνίεο ρξεζηκνπνίεζαλ ηηο επηζηήκεο σο κέζν δηείζδπζεο ηφζν ζε κε δπηηθέο ρψξεο δεκηνπξγψληαο απνηθίεο, φζν θαη ζε ηξίηεο θαη ππφ αλάπηπμε ρψξεο, φπσο ήηαλ ηα Βαιθάληα, κε ζηφρν ηελ πξνψζεζε νηθνλνκηθψλ ζπκθεξφλησλ θαζψο θαη ηελ άζθεζε πνιηηηθήο θαη πνιηηηζηηθήο επηξξνήο θαη ειέγρνπ. Θα ζπδεηεζεί επίζεο ε ζρέζε ηεο κεηξφπνιεο/θέληξνπ κε ηελ πεξηθέξεηα γηα ηελ άζθεζε επηζηεκνληθήο πνιηηηθήο θαη πξαθηηθήο, θαη ζα παξνπζηαζηνχλ νη δηαθνξεηηθνί ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο επηηεχρζεθε έλαο επηζηεκνληθφο θαη ηερλνινγηθφο επεθηαηηζκφο. Θα καο απαζρνιήζνπλ νη θξπθέο' πνιηηηθέο θαη πξαθηηθέο δηάδνζεο ηεο επηζηήκεο κε «εζληθά» ραξαθηεξηζηηθά, ηφζν ζε δεκνθξαηηθά φζν θαη ζε αλειεχζεξα θαζεζηψηα, θαη ε αλάδεημή ηεο ζε δηεζλνχο εκβέιεηαο θαη θχξνπο πξαθηηθή. Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην ζα ζπδεηεζνχλ έλλνηεο, φπσο «εζληθηζκφο», «δηεζληζκφο», «παγθνζκηνπνίεζε», «πνιηηηζκηθφο ηκπεξηαιηζκφο», ελψ παξάιιεια ζα αλαδείμνπκε ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά θαη θιεξνλνκηέο ηεο ζχγρξνλεο ηκπεξηαιηζηηθήο επηζηήκεο σο θαηαζηαηηθά ζηνηρεία φρη κφλν ηνπ δπηηθνχ ηκπεξηαιηζκνχ, αιιά θαη ηνπ παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο δηαλφεζεο. Mommsen Wolfgang J. (2007) Ηκπεξηαιηζκφο. Οη πλεπκαηηθέο, πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο ξίδεο ηνπ (κεη. Υξηζηίλα Ενπκπέξε) εθδ. Πνιχηξνπνλ, Αζήλα Hobsbawm E.J. (2002) Ζ επνρή ησλ Απηνθξαηνξηψλ ΜΗΔΣ Βέξγνο Κψζηαο (2004) Γεσπνιηηηθή ησλ Δζλψλ θαη ηεο Παγθνζκηνπνίεζεο εθδ. Παπαδήζε Αζήλα. 8

9 Stuchtey Benedikt (ed.)(2005)science across the European Empires, Oxford Univ. Press Εισαγωγή στην ιστορία της πρώιμης νεότερης Ευρώπης Κσδηθφο: Η2611 Γηδάζθσλ: Αλδξνλίθε Γηαιέηε θνπφο ηνπ καζήκαηνο είλαη ε γλσξηκία ησλ θνηηεηψλ/ηξηψλ κε ηελ θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζκηθή ηζηνξία ηεο Δπξψπεο απφ ηνλ 15ν έσο ηα κέζα ηνπ 18νπ αηψλα θαη ε εμνηθείσζε κε ηηο έλλνηεο-θιεηδηά πνπ έρνπλ θπξηαξρήζεη ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία. ην κάζεκα ζα εμεηαζηνχλ δεηήκαηα φπσο: θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε θαη πνιηηηθή ζπγθξφηεζε, ε αλάδπζε ηνπ ζπγθεληξσηηθνχ γξαθεηνθξαηηθνχ θξάηνπο, πξψηκεο κνξθέο θαπηηαιηζηηθήο αλάπηπμεο, δεκνγξαθία, εξγαζία θαη κεηαλάζηεπζε, ε επέθηαζε ζηνλ εμσεπξσπατθφ θφζκν, νη ζξεζθεπηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, θνζκηθνί θαη εθθιεζηαζηηθνί κεραληζκνί θνηλσληθνχ ειέγρνπ, αίξεζε, απφθιηζε θαη εηεξνδνμία, νπηνπηθή ζθέςε, εμεγεξηηθφο ιφγνο θαη θνηλσληθή δηακαξηπξία, ηππνγξαθηθή αλάπηπμε θαη πξνπαγάλδα, ιφγηα θαη ιατθή θνπιηνχξα, ζξεζθεπηηθφηεηα θαη ηειεηνπξγία, θχιν, νηθνγέλεηα θαη ζεμνπαιηθφηεηα. Παξάιιεια, ζα ζπδεηεζνχλ θεληξηθά ηζηνξηνγξαθηθά δεηήκαηα ηεο πξψηκεο λεφηεξεο πεξηφδνπ, φπσο ε κεηάβαζε απφ ηε θενπδαξρία ζηνλ θαπηηαιηζκφ, ν κχζνο ηεο αλαγελλεζηαθήο αηνκηθφηεηαο, ε ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ην θπλήγη ησλ καγηζζψλ θαη ηα φξηα κεηαμχ λενηεξηθφηεηαο θαη πξνλενηεξηθφηεηαο. Merry Wiesner-Hanks, Πξψηκε Νεφηεξε Δπξψπε, Δθδφζεηο Ξηθαξάο, Αζήλα 2008 Henry Kamen, Πξψηκε Νεφηεξε Δπξσπατθή Ηζηνξία, Μεηαίρκην, Αζήλα 2002 Guido Ruggiero (επηκ.), A Companion to the Worlds of the Renaissance, Blackwell, Ομθφξδε R. Po-chia Hsia (επηκ.), A Companion to the Reformation World, Blackwell, Ομθφξδε Κψζηαο Γαγαλάθεο, Ο πφιεκνο ησλ ιέμεσλ. Θξεζθεπηηθή δηακάρε θαη πξνπαγάλδα ζηε Γαιιία ηνλ θαηξφ ηεο λχρηαο ηνπ Αγίνπ Βαξζνινκαίνπ, Νεθέιε, Αζήλα Carlo Ginzburg, Σν ηπξί θαη ηα ζθνπιήθηα. Ο θφζκνο ελφο κπισλά ηνπ 16νπ αηψλα, Αιεμάλδξεηα, Αζήλα Carlo Cipolla, Ζ Δπξψπε πξηλ απφ ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε. Κνηλσλία θαη νηθνλνκία κ.υ., Θεκέιην, Αζήλα Φύλο, οικογένεια και σεξουαλικότητα στην πρώιμη νεώτερη Ευρώπη Κσδηθφο: Η2601 Γηδάζθσλ: Αλδξνλίθε Γηαιέηε ΔΜΗΝΑΡΗΟ ην ζεκηλάξην ζα εμεηαζηεί ε ζπγθξφηεζε ησλ έκθπισλ ζρέζεσλ θαη ηαπηνηήησλ ζηελ πξψηκε λεφηεξε Δπξψπε (15νο-18νο αη.), κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζην δήηεκα ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο ζεμνπαιηθφηεηαο (εληφο θαη εθηφο γάκνπ). Θα επηρεηξεζεί ε αλαγσγή ηνπο ζηα θνηλσληθά θαη πνιηηηζκηθά ζπκθξαδφκελα ελψ ηδηαίηεξν βάξνο ζα δνζεί ζηε ζρέζε κεηαμχ νηθνγέλεηαο, ζεμνπαιηθφηεηαο θαη εμνπζίαο ζην πιαίζην ησλ ζξεζθεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ θαη ηεο αλάδπζεο ηνπ ζπγθεληξσηηθνχ θξάηνπο. Ζ ζεμνπαιηθφηεηα θαη ε νηθνγέλεηα ζα εηδσζνχλ σο πεδία θνηλσληθνχ ειέγρνπ ελψ παξάιιεια ζα δηεξεπλεζνχλ κνξθέο παξεθθιίλνπζαο ζπκπεξηθνξάο. 9

10 Δπηκέξνπο ζέκαηα πνπ ζα ζπδεηεζνχλ απνηεινχλ ηα εμήο: λνκνζεηηθφ πιαίζην, ζξεζθεπηηθή εζηθή θαη επηζηεκνληθφο ιφγνο, ην παηξηαξρηθφ κνληέιν γάκνπ, παηξφηεηα, κεηξφηεηα θαη παηδνθηνλία, ζαξθηθή επηζπκία, αλαπαξαγσγή θαη ζεμνπαιηθέο πξαθηηθέο, αξξελσπφηεηα, ζειπθφηεηα θαη νκνθπινθηιία, άγακνο βίνο θαη ζεμνπαιηθή απνρή, πνξλεία θαη πνξλνγξαθία, ζεμνπαιηθφηεηα θαη καγεία, ζψκα θαη ζεμνπαιηθφηεηα, ζεμνπαιηθή βία, ζεμ θαη αζζέλεηα. Robert Muchembled, Ο νξγαζκφο θαη ε Γχζε. Ηζηνξία ηεο ζαξθηθήο απφιαπζεο απφ ηνλ 16ν αηψλα σο ηελ επνρή καο, Μεηαίρκην, Αζήλα Thomas Laqueur, Καηαζθεπάδνληαο ην θχιν. ψκα θαη θνηλσληθφ θχιν απφ ηνπο αξραίνπο Έιιελεο σο ηνλ Φξφηλη, εθδφζεηο Πνιχηξνπνλ, Αζήλα Katherine Crawford, European Sexualities, , Cambridge University Press, Cambridge Merry Wiesner-Hanks, Christianity and Sexuality in the Early Modern World: Regulating Desire, Reforming Practice, Routledge, Λνλδίλν Lyndal Roper, The Holy Household: Women and Morals in Reformation Augsburg, Clarendon Press, Ομθφξδε Olwen Hufton, Ηζηνξία ησλ γπλαηθψλ ζηελ Δπξψπε ( ), Νεθέιε, Αζήλα

11 Τομέας Αρχαιολογίας Αρχαιολογία. Θεωρία και Μέθοδοι Κσδηθφο: ΑΡ0401 Γηδάζθσλ: Αιέμαλδξνο Μαδαξάθεο-Αηληάλ ΤΠΟΥΡΔΧΣΗΚΟ ηφρνο ηνπ καζήκαηνο είλαη λα εμνηθεησζνχλ νη θνηηεηέο κε ηελ επηζηήκε ηεο αξραηνινγίαο θαη ηηο κεζφδνπο θαη ηερληθέο ηεο αξραηνινγηθήο έξεπλαο. Σν πξψην θαη θχξην ζθέινο ηνπ καζήκαηνο αθνξά ηελ ηζηνξία ηεο αξραηνινγίαο απφ ηελ Αλαγέλλεζε έσο ζήκεξα, θαζψο θαη ηα ζεσξεηηθά ξεχκαηα πνπ αλαπηχρζεθαλ θαηά ηνλ 20ν αη. Γίδεηαη έκθαζε ζηηο ζεκαληηθέο αξραηνινγηθέο αλαθαιχςεηο ζηελ Διιάδα θαη ηνλ θφζκν, θαζψο θαη ζηελ ηζηνξία ηεο αξραηνινγίαο ζηελ Διιάδα. Σν δεχηεξν ζθέινο είλαη πεξηζζφηεξν πξαθηηθφ: παξνπζηάδνληαη νη κέζνδνη επηθαλεηαθήο έξεπλαο θαη νη αλαζθαθηθέο κέζνδνη θαη ηερληθέο. Οη ηειεπηαίεο ελφηεηεο αθνξνχλ δεηήκαηα ηεθκεξίσζεο, ζπληήξεζεο θαη πνιηηηζηηθήο δηαρείξηζεο. Πάλνο Βαιαβάλεο: Μεγάιεο ζηηγκέο ηεο Διιεληθήο Αξραηνινγίαο, ΚΑΠΟΝ, Αζήλα 2007 C. Renfrew & P. Bahn: Αξραηνινγία. Θεσξίεο, Μεζνδνινγία θαη Πξαθηηθέο Δθαξκνγέο, Καξδακίηζα, Αζήλα 2001 Γ. αθειιαξάθεο, Αλαζθάπηνληαο ην παξειζφλ, Αζήλα A. Schnapp, Ζ θαηάθηεζε ηνπ παξειζφληνο, Ζξάθιεην 2004 (Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Κξήηεο) A. Snodgrass, An Archaeology of Greece: The present state and future scope of a discipline, Berkeley Γ. Υαηδή-Βαιιηάλνπ, πληήξεζε κλεκείσλ - Σερληθέο αλαζθαθψλ, έθδ. ΤΠ.ΠΟ., Βψξνη Εισαγωγή στην Προϊστορική Αρχαιολογία Κσδηθφο: ΑΡ0101 Γηδάζθνπζα: Αληίθιεηα Μνπλδξέα-Αγξαθηψηε ηφρνο ηνπ καζήκαηνο είλαη ε εηζαγσγή ζηηο έλλνηεο, ηηο κεζφδνπο θαη ηελ πεξηνδνπνίεζε ηεο Πξντζηνξηθήο Αξραηνινγίαο. θνπφο είλαη λα θαηαλνήζνπλ νη ζπνπδαζηέο ηηο κεζφδνπο πξνζέγγηζεο ησλ πξντζηνξηθψλ θνηλσληψλ θαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο πξντζηνξηθήο αξραηνινγίαο. Σν κάζεκα εμεηάδεη ηνπο βαζηθνχο πνιηηηζηηθνχο ζηαζκνχο, απφ ηελ πξψηε εκθάληζε ηνπ αλζξψπνπ, κέρξη θαη ηελ εκθάληζε ηεο γξαθήο θαη ηνλ πξψηκσλ θξαηψλ. Θα αλαπηπρζνχλ ηα εμήο ζέκαηα: νξηζκφο ηεο Πξντζηνξίαο. Δπηζθφπεζε ησλ κεζφδσλ ηεο πξντζηνξηθήο αξραηνινγίαο. χγρξνλεο ηάζεηο ηεο πξντζηνξηθήο αξραηνινγίαο. Μέζνδνη ρξνλνιφγεζεο. Ο πξντζηνξηθφο άλζξσπνο θαη ην πεξηβάιινλ ηνπ. Ζ δηαδηθαζία ηεο αλζξσπνγέλεζεο θαη ε αξραηφηεξε παιαηνιηζηθή. Οη θνηλσλίεο ησλ θπλεγψλ θαη ηξνθνζπιιεθηψλ ηεο κέζεο θαη αλψηεξεο παιαηνιηζηθήο. Οη κεηαβαηηθέο θνηλσλίεο ησλ αξρψλ ηνπ Οινθαίλνπ. Δκθάληζε θαη εμέιημε ησλ παξαγσγηθψλ θνηλσληψλ ησλ γεσξγψλ θαη θηελνηξφθσλ ηεο Νενιηζηθήο επνρήο. Σα πξψηκα θξάηε ηεο Μεζνπνηακίαο θαη ηεο Αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ. Σν κάζεκα απνηειεί εηζαγσγή ζηνπο πνιηηηζκνχο θαη ηηο θνηλσλίεο ηεο πξντζηνξηθήο επνρήο, θαη ζε ζέκαηα πνπ αλαπηχζζνληαη ζε κεγαιχηεξν βάζνο ζηα εηδηθφηεξα καζήκαηα θαη ζεκηλάξηα πξντζηνξηθήο αξραηνινγίαο ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. 11

12 Παπαεπζπκίνπ-Παπαλζίκνπ Α.: Δηζαγσγή ζηνπο πνιηηηζκνχο ηεο Πξντζηνξίαο, Βάληαο, Θεζζαινλίθε 2005 άκςσλ Α.: Πξντζηνξηθή Αξραηνινγία ηεο Μεζνγείνπ, Καξδακίηζα, Αζήλα C. Renfrew & P. Bahn: Αξραηνινγία. Θεσξίεο, Μεζνδνινγία θαη Πξαθηηθέο Δθαξκνγέο, Καξδακίηζα, Aζήλα 2001 Fagan, Br., World Prehistory: A Brief Introduction, New York 1999 Renfrew, C., Bahn, P., Αξραηνινγία. Θεσξίεο, Μεζνδνινγία θαη Πξαθηηθέο εθαξκνγέο, Αζήλα 2001 Leakey, R., Ζ απαξρή ηνπ αλζξψπηλνπ είδνπο. Μηα Αλζξσπνινγηθή εμεξεχλεζε, Αζήλα 1996 Leroi-Gourhan, A., Οη ζξεζθείεο ηεο πξντζηνξίαο, Αζήλα 1990 Runnels, C., Murray, P., Greece Before History. A Review, Stanford 2001 Trigger, G., A History of Archaeological Thought, Cambridge 1989 Η δόξα του Βυζαντίου (μεσοβυζαντινή τέχνη) Κσδηθφο: ΑΡ0251 Γηδάζθνπζα: Μαξία Βαζηιάθε ηφρνο ηνπ θχθινπ ησλ παξαδφζεσλ απηψλ είλαη λα κειεηήζεη ηε Βπδαληηλή Σέρλε απφ ην ηέινο ηεο Δηθνλνκαρίαο (843) κέρξη ηελ θαηάιεςε ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο απφ ηνπο ηαπξνθφξνπο (1204). Ο ηίηινο ηνπ καζήκαηνο πξνέξρεηαη απφ ηε ζπνπδαία Βπδαληηλή έθζεζε πνπ έγηλε ην 1997 ζην Μεηξνπνιηηηθφ Μνπζείν ηεο Νέαο Τφξθεο (The Glory of Byzantium) θαη θψηηδε ηελ ηέρλε αθξηβψο απηήο ηεο πεξηφδνπ. Ο ζξίακβνο ησλ εηθφλσλ ζεκαηνδνηεί κηα λέα επνρή γηα ην Βπδάληην θαη ηε βπδαληηλή ηέρλε. Σα εηθνλνγξαθηθά πξνγξάκκαηα ησλ εθθιεζηψλ επαλαθαζνξίδνληαη, λένη εηθνλνγξαθηθνί θχθινη δηακνξθψλνληαη, ζπνπδαία κλεκεία δηαθνζκνχληαη. Δθηφο απφ ηα έξγα πνπ έρνπλ ζσζεί, ηα βπδαληηλά θείκελα ηεο επνρήο απνηεινχλ πνιχ ζεκαληηθφ βνήζεκα γηα λα θαηαλνήζνπκε ηελ πεξίνδν απηή θαη ηελ ηέρλε ηεο. Ν. Κνπκπαξάθε-Παλζειήλνπ: Βπδαληηλή δσγξαθηθή. Ζ βπδαληηλή θνηλσλία θαη νη εηθφλεο ηεο, Καζηαληψηεο, Αζήλα 2000 Ναλψ Υαηδεδάθε: Βπδαληηλή Σέρλε ζηελ Διιάδα. Όζηνο Λνπθάο, Μέιηζζα, Αζήλα 1996 The Glory of Byzantium. Art and Culture of the Middle Byzantine Era, AD , θαηάινγνο εθζέζεσο, New York, Metropolitan Museum of Art 1997, επηκέιεηα εθδφζεσο Helen C. Evans, William D. Wixom. Anthony Cutler - Jean -Michel Spieser, Byzance Médiévale , Παξίζη1996. Νηνχια Μνπξίθε, Σα ςεθηδσηά ηεο Νέαο Μνλήο Υίνπ, 2 ηφκ., Αζήλα Ναλψ Υαηδεδάθε, Βπδαληηλή Σέρλε ζηελ Διιάδα. Όζηνο Λνπθάο, Αζήλα ηπιηαλφο Πειεθαλίδεο-Μαλφιεο Υαηδεδάθεο, Βπδαληηλή Σέρλε ζηελ Διιάδα. Καζηνξηά, Αζήλα Ναπζηθά Παλζειήλνπ, Βπδαληηλή δσγξαθηθή. Ζ βπδαληηλή θνηλσλία θαη νη εηθφλεο ηεο, Αζήλα 2000(1). Εισαγωγή στη βυζαντινή αρχιτεκτονική: η πόλη και ο χριστιανικός ναός κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο 12

13 (4ος - 6ος αι.) Κσδηθφο: ΑΡ1201 Γηδάζθσλ: Ησάλλεο Βαξαιήο ηα καζήκαηα ζα εμεηαζηεί ε θνζκηθή θαη εθθιεζηαζηηθή κλεκεηαθή αξρηηεθηνληθή ζηελ πεξίνδν ηεο Ύζηεξεο Αξραηφηεηαο ( κ.υ.). πγθεθξηκέλα, ην ελδηαθέξνλ ζα επηθεληξσζεί: (1) ζηα πιηθά θαη ηνπο ηξφπνπο δνκήο ησλ νηθνδνκεκάησλ, (2) ζηελ νξγάλσζε ηνπ ηζηνχ ησλ πζηεξνξξσκατθψλ πφιεσλ, (3) ζηελ αξρηηεθηνληθή ησλ εθθιεζηψλ (ηππνινγία, κνξθνινγία, δηαθφζκεζε), (4) ζηελ έληαμε ησλ λαψλ κέζα ζηνλ πνιενδνκηθφ ηζηφ. Ζ κειέηε ηεζζάξσλ επηθαλψλ πφιεσλ ηεο απηνθξαηνξίαο, ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο, ηεο Ρψκεο, ηεο Αληηφρεηαο θαη ηεο Ηεξνπζαιήκ, πξνζθέξεη ηα ερέγγπα γηα κηα επαξθή θαη επνπηηθή ζεψξεζε ησλ παξαπάλσ. Ν. Γθηνιέο, Παιαηνρξηζηηαληθή ηέρλε: Νανδνκία (π ), Αζήλα 1998 (2ε έθδ.) Υ. Μπνχξαο, Βπδαληηλή θαη κεηαβπδαληηλή αξρηηεθηνληθή ζηελ Διιάδα, Μέιηζζα, Αζήλα 2001 Α. Οξιάλδνο, Ζ μπιφζηεγνο παιαηνρξηζηηαληθή βαζηιηθή ηεο κεζνγεηαθήο ιεθάλεο I-II, Δλ Αζήλαηο 1952 R. Krautheimer, Παιαηνρξηζηηαληθή θαη Βπδαληηλή αξρηηεθηνληθή (ειι. κεηάθξ.), Αζήλα 1991, Ν. Γθηνιέο, Παιαηνρξηζηηαληθή ηέρλε: Νανδνκία (π ), Αζήλα 1998 (2ε έθδ.) Γ. Γνχλαξεο, Δηζαγσγή ζηελ παιαηνρξηζηηαληθή αξραηνινγία, Α. Αξρηηεθηνληθή, Θεζζαινλίθε 1999 Μινωικός πολιτισμός Κσδηθφο: ΑΡ1231 Γηδάζθνπζα: Ηθηγέλεηα Σνπξλαβίηνπ Σν κάζεκα απηφ παξαθνινπζεί ηελ καθξηά πνξεία ηνπ κηλστθνχ πνιηηηζκνχ, κία πνξεία 2000 εηψλ, απφ ηελ αξρή ηεο Πξψτκεο επνρήο ηνπ Υαιθνχ (3100/3000 πυ), κέρξη ην ηέινο ηνπ 12νπ αηψλα πυ θαη ην πέξαζκα ηεο κηλστθήο Κξήηεο ζηνπο ιεγφκελνπο θνηεηλνχο Αηψλεο Πξφθεηηαη γηα κία ζπνπδή ζηε γέλεζε ηνπ κηλστθνχ πνιηηηζκνχ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο 3εο ρηιηεηίαο, ηε ζπιινγηθή θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα ησλ πξψησλ λεθξνηαθείσλ, ηελ εκθάληζε ηεο αζηηθνπνίεζεο θαη ηνπ αλαθηνξηθνχ ζπζηήκαηνο ζηελ αξρή ηεο 2εο ρηιηεηίαο, ηηο ζεκαληηθέο θνηλσληθν-πνιηηηθέο, πνιηηηζκηθέο θαη νηθνλνκηθέο εμειίμεηο πνπ ζεκαηνδφηεζαλ ηελ δεκηνπξγία αιιά θαη ηελ αθκή ηνπ αλαθηνξηθνχ ζπζηήκαηνο θαηά ηελ Νεναλαθηνξηθή πεξίνδν, ηνλ κχζν ηεο ιεγφκελεο κηλστθήο Θαιαζζνθξαηίαο ζην Αηγαίν, θαζψο θαη ηελ θζίλνπζα πνξεία ηνπ κηλστθνχ θφζκνπ κεηά ηελ πηψζε ησλ αλαθηφξσλ θαη ηελ εκθάληζε ηεο επεηξσηηθήο Διιάδαο ζαλ κεγάιε δχλακε ζηελ δηεζλή εκπνξηθή θαη πνιηηηθή ζθελή, ζηα κέζα ηεο 2εο ρηιηεηίαο. R. Treuil-P.Darcque-J.-C. Poursat-G. Touchais: Οη Πνιηηηζκνί ηνπ Αηγαίνπ, Καξδακίηζα, Αζήλα 1996 O. Dickinson: Aηγαίν. Ζ Δπνρή ηνπ Υαιθνχ, Καξδακίηζα, Αζήλα Αιεμίνπ,Μηλστθφο Πνιηηηζκφο, Ζξάθιεην, 1964 G. Cadogan,Palaces of Crete, Princeton, 1976 R. Hägg-N. Marinatos (eds.),the Function of the Minoan Palaces, Stockholm,

14 Εισαγωγή στην αρχαία ελληνική κεραμική και εικονογραφία (10ος - 4ος αι.) Κσδηθφο: ΑΡ2281 Γηδάζθσλ: Γεκήηξεο Παιαηνζφδσξνο ην κάζεκα απηφ παξνπζηάδεηαη κηα εηζαγσγηθνχ ραξαθηήξα επηζθφπεζε ησλ θπξηφηεξσλ δηαθνζκεκέλσλ θεξακηθψλ ξπζκψλ ηνπ ειιαδηθνχ θφζκνπ (ζε Διιάδα, ηθειία, Ηηαιία, Μηθξά Αζία θαη ζηηο απνηθίεο ζηελ Μαχξε Θάιαζζα, ζηε Βφξεηα Αθξηθή θαη ζηε Γπηηθή Μεζφγεην). Γίδεηαη έκθαζε ζηα ζρήκαηα ησλ αγγείσλ θαη ηηο ρξήζεηο ηνπο, ζηηο ηερληθέο δηαθφζκεζεο, ζηελ εξκελεία ηεο εηθνλνγξαθίαο θαη ζηελ δηάδνζε ησλ αγγείσλ ζην κεζνγεηαθφ ρψξν. Cook, R.M., Διιεληθή Αγγεηνγξαθία, Αζήλα 1994 Rasmussen, T., Spivey, N., Πξνζεθηηθέο Μαηηέο ζηα Διιεληθά Αγγεία, Αζήλα 1999 Boardman, J., Πξψηκε Διιεληθή Αγγεηνγξαθία, Αζήλα 2001 Boardman, J., Ηζηνξία ησλ Διιεληθψλ Αγγείσλ, Αζήλα 2005 Σηβέξηνο, Μ., Διιεληθά Αγγεία, Αζήλα 1996 Προϊστορικές Κυκλάδες Κσδηθφο: ΑΡ1401 Γηδάζθνπζα: Αληίθιεηα Μνπλδξέα-Αγξαθηψηε ΔΜΗΝΑΡΗΟ Σα λεζηά ησλ Κπθιάδσλ θαηέρνπλ θεληξηθή γεσγξαθηθή ζέζε ζηνλ Αηγαίν θαη έπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο επαθέο, ηηο αληαιιαγέο, ην εκπφξην θαη ηελ πνιηηηζκηθή επηθνηλσλία ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξντζηνξίαο ηνπ Αηγαίνπ. Οη Κπθιάδεο ιεηηνχξγεζαλ σο πνιηηηζκηθή γέθπξα κεηαμχ επεηξσηηθήο Διιάδαο, κηθξαζηαηηθψλ παξαιίσλ θαη Κξήηεο, θαη εδψ αλαπηχρηεθαλ ηδηαίηεξα πνιηηηζκηθά κνξθψκαηα κε θπζηνγλσκίεο πνπ δηακνξθψζεθαλ κέζσ εζσηεξηθψλ δηεξγαζηψλ θαη εμσηεξηθψλ επαθψλ. Σν ζεκηλάξην ζα αλαθεξζεί ζην ηζηνξηθφ, νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πιαίζην ηεο πξντζηνξίαο ησλ Κπθιάδσλ, ζηηο θνηλσηθάο θαη πνιηηηζκηθέο αιιαγέο ζε κηθξή θαη κεγάιε ρξνλνινγηθή θιίκαθα. (10ε -2ε ρηιηεηία π.υ. ). ην ζεκηλάξην ζα δνζεί έκθαζε ζηελ αλάπηπμε νξηζκέλσλ θεληξηθψλ ζεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξντζηνξία ησλ Κπθιάδσλ θαη έρνπλ σο νξίδνληα αλαθνξάο ζέκαηα λεζησηηθήο αξραηνινγίαο, ηζηνξηνγξαθίαο ηνπ Κπθιαδηθνχ πνιηηηζκνχ, ηα ηελ νηθνλνκία θαη ηερλνινγία ( νςηαλφο, κεηαιινπξγία, λαπζηπινΐα), ηελ ηέρλε (θπθιαδηθά εηδψιηα, ηνηρνγξαθίεο ηνπ Αθξσηεξίνπ Θήξαο). Σν ζεκηλάξην απεπζχλεηαη ζε ζπνπδαζηέο ηνπ 4νπ ή 3νπ έηνπο ζπνπδψλ, πνπ έρνπλ παξαθνινπζήζεη κε επηηπρία ηα θαηαζηαηηθά καζήκαηα ηεο Πξντζηνξηθήο Αξραηνινγίαο. Barber, R. L. N.: Οη Κπθιάδεο ζηελ επνρή ηνπ ραιθνχ, Eθδ. Δκπνξηθή Σξάπεδα ηεο Διιάδνο, Αζήλα 1994 Broodbank Cyprian (κηθξ. Γ. Παπαδάηνο): Οη πξψηκεο Κπθιάδεο. Μηα αλάιπζε ζην πιαίζην ηεο λεζησηηθήο αξραηνινγίαο, Μ.Η.Δ.Σ., Αζήλα 2009 Renfrew Colin (κηθξ. Γ. Κνθθψλε): Ζ αλάδπζε ηνπ πνιηηηζκνχ. Οη Κπθιάδεο θαη ην Αηγαίν ζηελ 3ε ρηιηεηία π. Υ., Μ.Η.Δ.Σ., Αζήλα

15 N. Brodie, et al. (επηκ.): Horizon : a colloquium on the prehistory of the Cyclades. McDonald Institute for Archaeological Research. Stavros Niarchos Foundation, Κπθιαδηθφο πνιηηηζκφο: ε Νάμνο ζηελ 3ε π.υ. ρηιηεηία. Ίδξπκα Νηθνιάνπ Π. Γνπιαλδξή, Μνπζείν Κπθιαδηθήο Σέρλεο. Αζήλα, 1990 C. Doumas: Early Bronze Age Burial Habits in the Cyclades, Göteborg L. Morgan: The miniature wall paintings of Thera: a study in Aegean culture and iconography. Cambridge: Cambridge University Press, 1988 P. Getz-Preziosi: Sculptors of the Cyclades: Individual and Tradition in the Third Millennium B.C., Ann Arbour X. Νηνχκαο: Οη ηνηρνγξαθίεο ηεο Θήξαο, Αζήλα C. Renfrew: Σν θπθιαδηθφ πλεχκα : αξηζηνπξγήκαηα ηεο ζπιινγήο Νηθνιάνπ Π. Γνπιαλδξή Ν. ηακπνιίδεο, Π. σηεξαθνπνχινπ: Αηγαίνπ θχκαηα: έξγα ηνπ πξσηνθπθιαδηθνχ πνιηηηζκνχ ζην Μνπζείν Κπθιαδηθήο Σέρλεο ηεο Αζήλαο. Μηιάλν, 2007 Χειρ Αγγέλου: ένας ζωγράφος εικόνων στη βενετοκρατούμενη Κρήτη Κσδηθφο: ΑΡ2001 Γηδάζθνπζα: Μαξία Βαζηιάθε ΔΜΗΝΑΡΗΟ ηφρνο ηνπ ζεκηλαξίνπ απηνχ είλαη λα κειεηήζεη έλαλ «επψλπκν» δσγξάθν ησλ χζηεξσλ βπδαληηλψλ ρξφλσλ, ηνλ Άγγειν Αθνηάλην, θαη λα θσηίζεη ην έξγν ηνπ. Ζ ζεκαζία ηνπ δσγξάθνπ απηνχ δελ έγθεηηαη κφλν ζηνλ πνιχ ζεκαληηθφ αξηζκφ εηθφλσλ κε ηελ ππνγξαθή Υεηξ Αγγέινπ πνπ έρεη ζσζεί, αιιά θαη ζην γεγνλφο φηη δηαζέηνπκε ηελ ηδηφρεηξε δηαζήθε ηνπ θαη άιια αξρεηαθά έγγξαθα κέζα απφ ηα νπνία πξνβάιιεη ε πξνζσπηθφηεηα ελφο δσγξάθνπ πνπ θαηείρε κηα ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ζέζε ζηελ θνηλσλία ηνπ βελεηνθξαηνχκελνπ Υάλδαθα (ζεκεξηλφ Ζξάθιεην). Ζ πεξίπησζε ηνπ δσγξάθνπ Αγγέινπ κάο επηηξέπεη λα ζθηαγξαθήζνπκε ην πνξηξαίην ηνπ θαιιηηέρλε ζηελ χζηεξε βπδαληηλή θνηλσλία θαη λα δηαπηζηψζνπκε ηελ αιιαγή ζηε ζέζε ηνπ δσγξάθνπ, ε νπνία είλαη θαλεξφ φηη πξνεηνηκάδεη ηνλ αλαγελλεζηαθφ θαιιηηέρλε-δεκηνπξγφ. Γελ δηαηίζεηαη ζχγγξακα. Μ. Μαλνχζαθα, «Ζ δηαζήθε ηνπ Αγγέινπ Αθνηάληνπ (1436), αγλψζηνπ θξεηηθνχ δσγξάθνπ», Γειηίνλ ηεο Υξηζηηαληθήο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο 2 ( ), Μ. Βαζηιάθε-Μαπξαθάθε, «Ο δσγξάθνο Άγγεινο Αθνηάληνο: ην έξγν θαη ε δηαζήθε ηνπ (1436)», Θεζαπξίζκαηα 18 (1981), Μ. Βαζηιάθε, «Απφ ηνλ αλψλπκν' Βπδαληηλφ θαιιηηέρλε ζηνλ επψλπκν' Κξεηηθφ δσγξάθν ηνπ 15 νπ αηψλα», ζην: Μ. Βαζηιάθε (επηκ.), Σν πνξηξαίην ηνπ θαιιηηέρλε ζην Βπδάληην, Ζξάθιεην 1997¹, 2000², Μ. Υαηδεδάθεο, Έιιελεο δσγξάθνη κεηά ηελ Άισζε( ), η. 1, Αζήλα Υξ. Μαιηέδνπ (επηκ.),όςεηο ηεο Ηζηνξίαο ηνπ βελεηνθξαηνχκελνπ Διιεληζκνχ. Αξρεηαθά ηεθκήξηα, Αζήλα M. Vassilaki, The Painter Angelos and Icon-Painting in Venetian Crete, Farnham Ιερά της κλασικής αρχαιότητας: Μνημειακή τοπογραφία Κσδηθφο: ΑΡ

16 Γηδάζθσλ: Αιέμαλδξνο Μαδαξάθεο-Αηληάλ ΔΜΗΝΑΡΗΟ ηφρνο ηνπ ζεκηλαξίνπ είλαη λα δηαγξάςεη ηελ ηζηνξία θαη ηελ εμέιημε ησλ ζεκαληηθψλ ηεξψλ ηεο αξραίαο Διιάδαο. Ζ αλάιπζε ζα επηθεληξσζεί ζε δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηζηνξία ησλ αλαζθαθψλ, ηνπο κχζνπο, ηε γέλεζε ησλ ηεξψλ θαη ηα κλεκεία. Έκθαζε ζα δνζεί ζηε κειέηε ηεο κλεκεηαθήο ηνπνγξαθίαο ησλ παλειιελίσλ ηεξψλ ηεο Οιπκπίαο, ησλ Γειθψλ θαη ηεο Γήινπ, θαη άιισλ ζεκαληηθψλ ηεξψλ, θαη νξηζκέλσλ θαηεγνξηψλ αθηεξσκάησλ πνπ έθεξαλ ζην θσο νη αλαζθαθέο. Σν ζεκηλάξην απεπζχλεηαη ζε ηξηηνεηείο θαη ηεηαξηνεηείο θνηηεηέο θαη νη εξγαζίεο είλαη ππνρξεσηηθέο. ηα πιαίζηα ηνπ ζεκηλαξίνπ ζα πξαγκαηνπνηεζεί εθπαηδεπηηθή εθδξνκή ζηνπο Γειθνχο θαη ηελ Οιπκπία. Π. Βαιαβάλεο, Ηεξά θαη αγψλεο ζηελ αξραία Διιάδα, Αζήλα, A. Spawforth, Αξραίνη ειιεληθνί λανί, Αζήλα, εθδ. Διεπζεξνπδάθε, G. Gruben, Ηεξά θαη λανί ηεο Αξραίαο Διιάδαο, Αζήλα 2000, εθδ. Καξδακίηζα. S. Alcock, R. Osborne (επηκ.), Placing the Gods. Sanctuaries and Sacred Space in Archaic Greece, Oxford, Ν. Παπαραηδήο, Παπζαλίνπ Διιάδνο Πεξηήγεζηο. Μεζζεληαθά-Ζιηαθά, Αζήλα Βνησηηθά-Φσθηθά, Αζήλα 1981, Δθδνηηθή Αζελψλ. Βυζαντινή αρχιτεκτονική στην Κύπρο (4ος-12ος αι.) Κσδηθφο: ΑΡ2351 Γηδάζθσλ: Ησάλλεο Βαξαιήο ΔΜΗΝΑΡΗΟ ηε ζεηξά ησλ ζπλαληήζεσλ ζα εμεηαζηεί ε αξρηηεθηνληθή ησλ εθθιεζηψλ ηεο κεγαινλήζνπ θαηά ηελ πεξίνδν απφ ην 400 πεξίπνπ έσο ην πγθεθξηκέλα, ην ελδηαθέξνλ ζα επηθεληξσζεί: (1) ζηα πιηθά θαη ηνπο ηξφπνπο δνκήο ησλ λαψλ, (2) ζηελ εμέηαζε ηεο ηππνινγίαο, ηεο κνξθνινγίαο θαη ηεο δηαθφζκεζήο ηνπο, (3)ζηε δηεπζέηεζε ησλ ιεηηνπξγηθψλ θαηαζθεπψλ ηνπο θαη ζηηο ελδείμεο αληαλάθιαζεο ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ηππηθνχ πνπ ηεινχληαλ κέζα ζ' απηνχο, (4) ζηνλ ηνπηθφ ή ηνλ επαξρηαθφ ραξαθηήξα ηεο εθθιεζηαζηηθήο αξρηηεθηνληθήο ηεο λήζνπ. Με βάζε ηε κειέηε ζπγθεθξηκέλσλ παξαδεηγκάησλ, ζα θαηαβιεζεί πξνζπάζεηα λα δνζνχλ απαληήζεηο ζε εξσηήκαηα πνπ έρνπλ ήδε ηεζεί απφ παιαηά ζηελ έξεπλα κέζα απφ εξγαζίεο πνπ ζα εθπνλεζνχλ. Γελ δηαηίζεηαη ζχγγξακα. Sl. Curcic,"Byzantine Architecture in Cyprus: An Introduction to the Problem of the Genesis of a Regional Style", ζην: N. Patterson Ševcenko, Chr. Moss, επηκ., Medieval Cyprus : S tudies in Art, Architecture, and History in Memory of Doula Mouriki, Princeton, New Jersey 1999, Sl. Curcic, Middle B yzantine Architecture on Cyprus: Provincial or Regional?, Nicosia 2000 A.H.S. Megaw, "Byzantine Architecture and Decoration in Cyprus: Metropolitan or Provincial?", Dumbarton Oaks Papers28 (1974), A. Papageorgiou, "L' architecture paléochrétienne de Chypre", Corsi di cultura sull' arte ravennate e bizantina32 (1985),

17 Ν. Γθηνιέο, Ζ ρξηζηηαληθή ηέρλε ζηελ Κχπξν, Λεπθσζία 2003 Εισαγωγή στην Αρχαιομετρία Κσδηθφο: ΑΡ0411 Γηδάζθσλ: Γηψξγνο Φαθνξέιιεο ΝΔΑ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΑ / ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ Σν κάζεκα Δηζαγσγή ζηελ Αξραηνκεηξία πεξηιακβάλεη ηηο εμήο ελφηεηεο: (α) Σερληθέο ρξνλνιφγεζεο: ζηελ ελφηεηα αλαπηχζζνληαη νη βαζηθέο αξρέο φισλ ησλ κεζφδσλ πνπ εθαξκφδνληαη γηα ηε ρξνλνιφγεζε αξραηνινγηθψλ πιηθψλ (Άλζξαθαο-14, Γελδξνρξνλνιφγεζε, Θεξκνθσηαχγεηα, Ζιεθηξνληθφο Παξακαγλεηηθφο πληνληζκφο, Σξνρηέο ράζεο, Αξραηνκαγλεηηζκφο, Ραθεκνπνίεζε Ακηλνμέσλ, ηνηβάδεο Δλπδάησζεο Οςηαλνχ). Δπίζεο παξνπζηάδνληαη ην είδνο ησλ πιηθψλ, ν ηξφπνο δεηγκαηνιεςίαο, ην εχξνο εθαξκνγήο θαη νη πεξηνξηζκνί θάζε κίαο κεζφδνπ μερσξηζηά. (β) Παιαηνθιίκα: ζηελ ελφηεηα αλαπηχζζνληαη νη κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε δηεξεχλεζε ηνπ Παιαηνθιίκαηνο θαη ζηελ αλαζχζηαζε ηνπ παιαηνπεξηβάιινληνο ελφο ηφπνπ (ζηαζεξά ηζφηνπα νμπγφλνπ, παιπλνινγηθή αλάιπζε, θιπ.). (γ) Δπηζθνπήζεηο Γηαζθνπήζεηο: ζηελ ελφηεηα παξνπζηάδεηαη ε εθαξκνγή ησλ δηαθφξσλ κεζφδσλ γεσθπζηθήο δηαζθνπήζεηο, ηειεπηζθφπεζεο, θαη αεξνθσηνγξαθίαο θαη ε εθαξκνγή ηνπο ζηνλ εληνπηζκφ ζακκέλσλ αξραηνινγηθψλ ζέζεσλ ρξεζηκνπνηψληαο ηηο δηαθνξεηηθέο θπζηθνρεκηθέο ηδηφηεηεο ηνπ εδάθνπο. ε φιεο ηηο ελφηεηεο ηδηαίηεξν βάξνο δίλεηαη ζηελ παξάζεζε παξαδεηγκάησλ επίιπζεο ζπγθεθξηκέλσλ αξραηνινγηθψλ πξνβιεκάησλ απφ ηνλ ειιαδηθφ ρψξν αιιά θαη ην εμσηεξηθφ κε ηε ρξήζε ησλ αλσηέξσ κεζφδσλ. Λπξηηδήο, Η., Φπζηθέο επηζηήκεο ζηελ Αξραηνινγία, Αζήλα 2005 Clark, A., Seeing Beneath the Soil. Prospecting Methods in Archaeology, London 1996 Σζφθαο, Γ.Ν., Βαξγεκέδεο, Γ., Σζνχξινο, Π., Γξνχγνπ, η., ααηζφγινπ-παιηαδέιε Υ., Αξραηνινγία θαη Γεσθπζηθή, Δμεξεπλψληαο ηνλ Αξραηνινγηθφ Υψξν ηεο Βεξγίλαο, , Θεζζαινλίθε 2006 Aitken, M.J., Science-Based Dating in Archaeology, London 1990 Λπξηηδήο, Η., Αξραηνκεηξία. Μέζνδνη ρξνλνιφγεζεο ζηελ Αξραηνινγία, Αζήλα 1986 Εισαγωγή στην Ενάλια Αρχαιολογία Κσδηθφο: ΑΡ0801 Γηδάζθσλ: Γεκήηξεο Κνπξθνπκέιεο ΝΔΑ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΑ / ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ Πξφθεηηαη γηα εηζαγσγηθφ κάζεκα ζηελ ελάιηα, λαπηηθή θαη ππνβξχρηα αξραηνινγία. Αλαιχνληαη νη γεληθέο αξρέο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ αξραία λαππεγηθή θαη ηνπο ηξφπνπο θαηαζθεπήο ησλ πινίσλ, ηελ εμέιημε ησλ αξραίσλ πινίσλ, ηε λαπζηπινΐα, ηα θνξηία θαη ην ζαιάζζην εκπφξην. Δμεηάδνληαη αθφκα νη ζεκαληηθφηεξεο αλαζθαθέο αξραίσλ λαπαγίσλ, θαηαπνληηζκέλσλ νηθηζκψλ θαη αξραίσλ ιηκεληθψλ εγθαηαζηάζεσλ ζηελ Μεζφγεην. Δπίζεο ην κάζεκα πεξηιακβάλεη νξίζκελα ηερληθά ζέκαηα, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ελάιηα αξραηνινγία, φπσο νη ηξφπνη δηελέξγεηαο ππνβξχρησλ αλαγλσξηζηηθψλ εξεπλψλ θαη απνηππψζεσλ, νη ηερληθέο ηεο ππνβξχρηαο αλαζθαθήο, ε ρξήζε ησλ λέσλ ηερλνινγηψλ ζηελ ππνβξχρηα αξραηνινγηθή έξεπλα, φπσο επίζεο θαη ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε λνκνζεζία γηα ηελ πξνζηαζία ηεο ππνβξχρηαο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο, θηι. 17

18 Γελ δηαηίζεηαη ζχγγξακα. Basch, L., Le musee imaginaire de la marine antique, Αζήλα 1987 Delgado, J.P. (επηκ.), Encyclopaedia of Underwater and Maritime Archaeology, Αζήλα 1997 McGrail, S., Boats of the World. From the Stone Age to Medieval Times, Oxford 2001 Tropis I VIIΗ, Proceedings of International Symposia on Ship Construction in Antiquity, Ηλζηηηνχην Πξνζηαζίαο Ναπηηθήο Παξάδνζεο Γακηαλίδεο, Κ.Α., Διιεληθή Παξαδνζηαθή Ναππεγηθή, Αζήλα 1998 Meijer, F., Van Nijf, O., Trade, Transport and Society in the Ancient World. A Sourcebook, London, New York 1992 Pomey, P., Rieth, E., L archeologie navale, Paris 2005 Εισαγωγή στην Πολιτιστική Διαχείριση Κσδηθφο: ΑΡ0901 Γηδάζθσλ: Πάληνο Πάληνο ΝΔΑ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΑ / ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ Σν κάζεκα απνηειεί κηα εηζαγσγή ζε δεηήκαηα δηαρείξηζεο ηεο πνιηηηζκηθήο θιεξνλνκηάο κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηε δηαρείξηζε ησλ πιηθψλ θαηαινίπσλ ηνπ παξειζφληνο. Οξηζκέλα απφ ηα εξσηήκαηα ηα νπνία αλαιχνληαη είλαη ηα αθφινπζα: Tη πεξηιακβάλεη ν φξνο «πνιηηηζηηθή δηαρείξηζε», πψο νξίδεηαη ε έλλνηα «πνιηηηζηηθφ αγαζφ», πνην είλαη ην λνκηθφ πιαίζην πξνζηαζίαο θαη αλάδεημεο πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, πψο ραξάζζεηαη ε πνιηηηζηηθή πνιηηηθή ελφο θνξέα ή ελφο θξάηνπο, κε πνηνλ ηξφπν νξγαλψλεηαη κηα πνιηηηζηηθή δξαζηεξηφηεηα, πνηνο είλαη ν ξφινο ησλ κνπζείσλ ζηε δηαρείξηζε θαη πξνβνιή ησλ πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, θαζψο θαη ζηελ δηαρείξηζε ηεο επηθνηλσλίαο κε ηνπο απνδέθηεο θάζε πνιηηηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, δειαδή κε ην θνηλφ, ηέινο πψο εθαξκφδνληαη νη λέεο ηερλνινγίεο ζηνλ ηνκέα ηεο πνιηηηζηηθήο δηαρείξηζεο. Όια ηα αλσηέξσ επί κέξνπο ζέκαηα εμεηάδνληαη ελ ζρέζεη πάληνηε θαη πξνο ηελ ειιεληθή εκπεηξία ζηνπο αληίζηνηρνπο ηνκείο. Έκθαζηο ζα δνζή πιήλ ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, θπξίσο ηνπ ειιεληθνχ, ζηα θείκελα αξρψλ, δενληνινγίεο, ζπζηάζεηο θηι. δηεζλψλ νξγαληζκψλ. Γάθλε Βνπδνχξε Γ. & ηξαηή Α. (εηζ.-επηκ.), Ζ πξνζηαζία ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο ζε δηεζλέο θαη επξσπατθφ επίπεδν, Αζήλα 1999 Πάληνο Π., Κσδηθνπνίεζε λνκνζεζίαο γηα ηελ πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά θαηά ζέκαηα. Σφκ. Β Γηεζλέο θαη θνηλνηηθφ δίθαην, Αζήλα 2005 Παπαπεηξφπνπινο, Γ., Νφκνο 3028/2002 γηα ηελ πξνζηαζία ησλ αξραηνηήησλ θαη ηεο ελ γέλεη πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκηάο. Κείκελν ζρφιηα εξκελεία, Αζήλα 2006 Υξηζηνθηιφπνπινο, Γ., Πξνζηαζία πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ, Αζήλα 2005 Σξνβά, Δι. (επηκ.), Ζ πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη ην δίθαην. Πξαθηηθά πλεδξίνπ, Αζήλα, 3-4 Ηνπλίνπ 2003, Αζήλα-Θεζζαινλίθε 2004 Καξχκπαιε-Σζίπηζηνπ, Γ., Σα κλεκεία θαη ε θαηνρή ηνπο (θαηά ηνλ Ν.3028/2002), Αζήλα-Θεζζαινλίθε 2004 Γξακκαηηθάθε-Αιεμίνπ, Α., Γηεζλήο δηαθίλεζε πνιηηηζηηθψλ αγαζψλ θαη ηδησηηθφ δηεζλέο δίθαην, Αζήλα- Θεζζαινλίθε 2002 Αρχαιομετρικές εφαρμογές στην 18

19 αρχαιολογική έρευνα Κσδηθφο: ΑΡ1961 Γηδάζθσλ: Γηψξγνο Φαθνξέιιεο ΝΔΑ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΑ / ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ Ζ πεξίιεςε δελ είλαη δηαζέζηκε. Γελ δηαηίζεηαη ζχγγξακα. Ζ βηβιηνγξαθία δελ είλαη δηαζέζηκε. Κεραμική: Κλασικοί, ελληνιστικοί, ρωμαϊκοί χρόνοι Κσδηθφο: ΑΡ2201 Γηδάζθνπζα: Υξηζηίλα Μεηζνπνχινπ Σα αγγεία ζπληζηνχλ έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα βηνηερληθά πξντφληα ηεο αξραηφηεηαο, θαη ζπλάκα απνηεινχλ νπσζδήπνηε ην ζπρλφηεξν εχξεκα θαηά ηελ αλαζθαθή. Δθηφο απφ θνξείο παξαζηάζεσλ, θαη ζθεχε θαζεκεξηλήο ρξήζεο, ηα αγγεία απνηεινχλ έλα απφ ηα πιένλ ρξήζηκα εξκελεπηηθά εξγαιεία γηα ηελ έξεπλα ηνπ αξραηνιφγνπ. Σν κάζεκα απνηειεί εηζαγσγή ζηε κειέηε ηεο χζηεξεο θιαζηθήο, ειιεληζηηθήο θαη ξσκατθήο θεξακηθήο, πξνζθέξνληαο ηηο εηζαγσγηθέο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ην ρεηξηζκφ αξραηνινγηθψλ θεξακηθψλ ζπλφισλ. Πξνηείλεη κηα γλσξηκία κε ηηο βαζηθφηεξεο θαηεγνξίεο θεξακηθήο ησλ πεξηφδσλ. Θα ζπδεηεζνχλ νη θχξηεο θαηεπζχλζεηο ηεο έξεπλαο, ηφζν ζε ζέκαηα ηππνινγίαο ζρεκάησλ θαη εξγαζηεξίσλ, φζν θαη γηα ηε ρξνλνιφγεζε. Θα εμεηαζηεί ε θαηάξηηζε θαη ε ζηαδηαθή δηφξζσζε ηνπ ηζρχνληνο ρξνλνινγηθνχ πιαηζίνπ θαη ζπζηήκαηνο ηεο ειιεληζηηθήο θεξακηθήο, βάζεη ησλ αξραηνινγηθψλ ζπλφισλ αλαθνξάο. Ζ ρξήζε ησλ αγγείσλ, ζην νηθηαθφ, ηαθηθφ, εξγαζηεξηαθφ ή ιαηξεπηηθφ πεξηβάιινλ ζα εμεηάδεηαη θαηά πεξίπησζε. I. Scheibler, Διιεληθή Κεξακηθή. Παξαγσγή, εκπφξην θαη ρξήζε ησλ αξραίσλ ειιεληθψλ αγγείσλ, Δθδφζεηο Καξδακίηζα, Αζήλα T. Rasmussen, N. Spivey (επηκ.), Πξνζεθηηθέο καηηέο ζηα ειιεληθά αγγεία, Δθδφζεηο Καξδακίηζα, Αζήλα I. Scheibler, Διιεληθή Κεξακηθή. Παξαγσγή, εκπφξην θαη ρξήζε ησλ αξραίσλ ειιεληθψλ αγγείσλ, Δθδφζεηο Καξδακίηζα, Αζήλα Νη. Γξαβάλε, Πξνβιήκαηα ζηελ έξεπλα ηεο ειιεληζηηθήο θεξακεηθήο, Πξαθηηθά Α πλάληεζεο γηα ηελ ειιεληζηηθή θεξακηθή, Ησάλληλα, 6 Γεθεκβξίνπ 1986, Ρφδνο , η. Γξνχγνπ, Διιεληζηηθή Κεξακηθή: κέζνδνη θαη ζηφρνη, Αλζξσπνινγηθά 4, 1983, η. Γξνχγνπ θαη Η. Σνπξάηζνγινπ, Σα ρξνλνινγεκέλα ζχλνια Διιεληζηηθήο Κεξακηθήο απφ ηε Μαθεδνλία, Πξαθηηθά ηεο Γ Δπηζηεκνληθήο πλάληεζεο γηα ηελ ειιεληζηηθή Κεξακηθή, Υξνλνινγεκέλα ζχλνια Δξγαζηήξηα, επηεκβξίνπ 1991, Θεζζαινλίθε, Αζήλα 1994, J.W. Hayes, Les sigillées orientales, ζην P. Levêque et J.P. Mores (επηκ.), Céramiques hellénistiques et romaines III, Paris 2001, (ζα δνζεί κεηάθξαζε). 19

20 J.W. Hayes, Αγγεία εθιεθηήο πνηφηεηαο ζηνλ ειιεληζηηθφ θφζκν, ζην T. Rasmussen, N. Spivey (επηκ.), Πξνζεθηηθέο καηηέο ζηα ειιεληθά αγγεία, Δθδφζεηο Καξδακίηζα, Αζήλα 1997, Papuci-Wladyka, Διιεληζηηθή Κεξακηθή- Δηζαγσγή, Αξραηνγλσζία 9, (1998) S.I. Rotroff, Introduction, ζην Thompson, Homer A. and Dorothy B. Thompson, Hellenistic pottery and terracottas, Princeton, NJ S.I. Rotroff,, The missing krater and the Hellenistic symposium : drinking in the Age of Alexander the Great, Christchurch, N.Z., University of Canterbury, S.I. Rotroff, Hellenistic pottery: Athenian and imported wheelmade table ware and related material, Princeton (Introduction and Overview, 4-17, Fixed points and other important contexts, 18-36). I. Scheibler, Διιεληθή Κεξακηθή. Παξαγσγή, εκπφξην θαη ρξήζε ησλ αξραίσλ ειιεληθψλ αγγείσλ, E. Δθδφζεηο Καξδακίηζα, Αζήλα Υ. Σδνπβάξα-νχιε, Σερληθή θαη ζρήκαηα αηηηθψλ αγγείσλ 6 νπ -4 νπ π.υ. αη., Παλεπηζηήκην Ησαλλίλσλ, Ησάλληλα Σταυροφορικές εικόνες: ζητήματα τέχνης και τεχνικής Κσδηθφο: ΑΡ2101 Γηδάζθνπζα: Γήκεηξα Κσηνχια ΝΔΑ ΑΝΣΗΚΔΗΜΔΝΑ / ΝΔΔ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΔ ηφρνο ηνπ καζήκαηνο απηνχ είλαη ε κειέηε δεηεκάησλ ηεο ζηαπξνθνξηθήο ηέρλεο κε αθνξκή κία ζπγθεθξηκέλε θαηεγνξία θνξεηψλ εηθφλσλ ηνπ 12 νπ θαη θπξίσο ηνπ 13 νπ αηψλα νη νπνίεο είλαη γλσζηέο ζηελ έξεπλα σο ηαπξνθνξηθέο'. Oφξνο εηζήρζε ζηελ Ηζηνξία ηεο Σέρλεο ην 1963 πξνθεηκέλνπ λα πεξηγξάςεη ηελ θαιιηηερληθή παξαγσγή ζηαπξνθφξσλ θαιιηηερλψλ ζηα ζηαπξνθνξηθά εδάθε γηα ζηαπξνθφξνπο παξαγγειηνδφηεο. ηελ παξνχζα ζεηξά καζεκάησλ ζα επηρεηξεζεί: α) λα επαλεμεηαζζνχλ ηα θξηηήξηα (αηζζεηηθά, ηνπνγξαθηθά θαη ρξνλνινγηθά) κε βάζε ηα νπνία ραξαθηεξίδνπκε έλα έξγν ηέρλεο θαη ζπγθεθξηκέλα κία εηθφλα σο ζηαπξνθνξηθή' β) λα κειεηεζνχλ επξχηεξα εηθνλνγξαθηθά, ηερλνηξνπηθά θαη ηερληθά δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ζηε ζηαπξνθνξηθή ηέρλε θαζψο επίζεο, ζην βαζκφ πνπ θάηη ηέηνην είλαη δπλαηφ, ε πηζαλή ιεηηνπξγηθή (δεκφζηα ή ηδησηηθή) ρξήζε θαη ε ζέζε ζην λαφ απηψλ ησλ έξγσλ γ) λα δηαθσηηζηεί ν ραξαθηήξαο ηνπο φρη σο πεξηζηαζηαθψλ πβξηδηθψλ θαιιηηερληθψλ πξντφλησλ αιιά σο γλήζησλ θαη αληηπξνζσπεπηηθψλ εθθξάζεσλ ηνπ πνιχ-πνιηηηζκηθνχ πεξηβάιινληνο πνπ ηα δεκηνχξγεζε. Αλαζηαζία Γξαλδάθε (επηκ.), Πξνζθχλεκα ζην ηλά. Θεζαπξνί απφ ηελ Ηεξά Μνλή ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο, Μνπζείν Μπελάθε, Αζήλα 2004 Π.Λ. Βνθνηφπνπινο (επηκ.), Ζ Βπδαληηλή Σέρλε κεηά ηελ Σέηαξηε ηαπξνθνξία, Αζήλα 2007 Πξνζθχλεκα ζην ηλά, Θεζαπξνί απφ ηελ Ηεξά Μνλή ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο, θαη. έθζ. (Μνπζείν Μπελάθε, 20 Ηνπιίνπ - 26 επηεκβξίνπ 2004), επηκ. Α. Γξαλδάθε, Αζήλα Μ. Βαζηιάθε (επηκ.), Βπδαληηλέο εηθφλεο: ηέρλε, ηερληθή θαη ηερλνινγία, Ζξάθιεην J. Folda, The Art of the Crusaders in the Holy Land, Cambridge, Κ. Α. Μαλάθεο, Θεζαπξνί ηεο Ηεξάο Μνλήο ηεο Αγίαο Αηθαηεξίλεο, Αζήλα