Ε Ρ Γ Ο: «ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ & ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΓΥ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΔΑΤΟΣ»

Transcript

1 Ε Ρ Γ Ο: «ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ & ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΓΥ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΔΑΤΟΣ» Π Α Ρ Α Δ Ο Τ Ε Ο 1: ΟΡΙΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ-ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΔΑΤΟΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ Ε Π Α Ν Υ Π Ο Β Ο Λ Η Ι Ο Υ Ν Ι Ο Σ

2 Περιεχόμενα ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ...3 ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ...5 ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΑΒΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ...6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Αξιολόγηση διαφορών/ομοιοτήτων στις κοστολογικές προσεγγίσεις των επιμέρους ΥΔ Επισήμανση σημαντικών διαφοροποιήσεων κόστους ανά ΥΔ, υπηρεσία ύδατος, χρήση και κατηγορία παρόχου Αξιολόγηση διαφορών/ομοιοτήτων στις προτάσεις αρχών τιμολόγησης των επιμέρους Σχεδίων Διαχείρισης Επισήμανση διαφορών/ομοιοτήτων και σημαντικών κοινωνικοοικονομικών ιδιαιτεροτήτων ανά ΥΔ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΣΥΝΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΟΣΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ, ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ ΚΟΣΤΟΥΣ, ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΩΝ ΑΝΑ ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Ποσοτική στατιστική ανάλυση Ποιοτικά συμπεράσματα Επισήμανση κρίσιμων ζητημάτων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΤΑΣΗ - ΣΧΕΔΙΟ ΓΕΝΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ - ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΔΑΤΟΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ Κανόνες κοστολόγησης ανά υπηρεσία και χρήση ύδατος Ιεράρχηση επιπέδων κόστους Κανόνες υπολογισμού κόστους Χρηματοοικονομικό κόστος Περιβαλλοντικό κόστος Κόστος πόρου Κανόνες επιμερισμού κόστους Συμπέρασμα Χρηματοοικονομικό κόστος Περιβαλλοντικό κόστος Κόστος πόρου Επιμερισμός κόστους Κανόνες τιμολόγησης ανά υπηρεσία και χρήση ύδατος

3 Εφαρμοζόμενες αρχές (όπως "Ανάκτησης κόστους"-"ο ρυπαίνων πληρώνει) Κανόνες τιμολόγησης Επίδραση κοινωνικοοικονομικών ιδιαιτεροτήτων Κανόνες εξαιρέσεων και καθορισμού επιθυμητών επιπέδων ανάκτησης κόστους Καθορισμός χρονικού ορίζοντα επίτευξης επιθυμητών επιπέδων ανάκτησης κόστους ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ - ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ Επιλογή ΥΔ και παρόχων για πιλοτική εφαρμογή Αποτελέσματα εφαρμογής Υπολογισμός περιβαλλοντικού και κόστους πόρου σε ορισμένα Υδατικά Διαμερίσματα Ανάλυση συνολικού κόστους, τιμολόγησης και ανάκτησης σε μία ΔΕΥΑ του διαμερίσματος Θεσσαλίας Ανάλυση συνολικού κόστους, τιμολόγησης και ανάκτησης σε ένα ΤΟΕΒ του διαμερίσματος Θεσσαλίας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ειδική Γραμματεία Υδάτων έχει αναθέσει, κατόπιν ανοικτού διεθνούς διαγωνισμού, στην Κοινοπραξία «ΟΜΙΚΡΟΝ ΕΠΕ, ENVECO ΑΕ, HPC PASECO ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ ΕΠΕ, DRAXIS ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΕ» την εκπόνηση του έργου Σύμβουλος τεχνικής υποστήριξης & υποβοήθησης της ΕΓΥ σε θέματα οργάνωσης, διαχείρισης και κοστολόγησης των υπηρεσιών ύδατος. Το Έργο έχει διάρκεια περίπου 1 έτος (13/1/ /4/2016) και χρηματοδοτείται από εθνικούς πόρους και την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ Ειδικότερα είναι ενταγμένο σύμφωνα με τις υπ αριθμ. Οικ / και υπ αριθμ / σχετικές Αποφάσεις του ΕΠΠΕΡΑΑ, στα ΕΠ «Περιβάλλον- Αειφόρος Ανάπτυξη», «Μακεδονία-Θράκη», «Κρήτη & Νήσοι Αιγαίου», «Θεσσαλία-Στερεά Ελλάδα-Ήπειρος», «Αττική» (έργο 2011ΣΕ ). ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΛΕΤΗΣ Το έργο αποσκοπεί στην τεχνική υποστήριξη - υποβοήθηση της ΕΓΥ: (α) Στην δημιουργία του βασικού θεσμικού πλαισίου τιμολογιακής πολιτικής υπηρεσιών ύδατος ανάλογα με την χρήση του, σε όλη τη χώρα, με τρόπο που να είναι δυνατή η εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η τιμολογιακή πολιτική διαμορφώνεται βάσει: i) των γενικών κανόνων κοστολόγησης - τιμολόγησης των υπηρεσιών ύδατος, ii) των διαδικασιών, της μεθόδου και των επίπεδων ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδατος. Διαμορφώνονται και θα θεσπισθούν τα προαναφερόμενα στον Ελλαδικό χώρο κατ εφαρμογή του αρ. 9 της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ και των προγραμμάτων και μέτρων των Σχεδίων Διαχείρισης. Οι κανόνες τιμολογιακής πολιτικής θα υποβληθούν στην Εθνική Επιτροπή Υδάτων η οποία θα αποφασίσει την θέσπισή τους. (β) Στην διαμόρφωση πρότασης ενιαίας εθνικής πολιτικής διαχείρισης υπηρεσιών ύδατος δηλαδή: α) την διαμόρφωση των κανόνων και μέτρων που συμβάλουν στη βελτίωση των υπηρεσιών ύδατος, στις διάφορες χρήσεις του (άρδευση, ύδρευση κλπ.), σε συνδυασμό με τις αναπτυξιακές ανάγκες της χώρας που θα υποβληθούν στην Εθνική Επιτροπή Υδάτων η οποία θα αποφασίσει την θέσπισή τους. 3

5 β) την δημιουργία κανονιστικού πλαισίου και του αντίστοιχου μηχανισμού για την συντονισμένη εφαρμογή, την αξιολόγηση και τον έλεγχο εφαρμογής της τιμολογιακής πολιτικής. Το ως άνω κανονιστικό πλαίσιο θα υποβληθεί στον Υπουργό ΠΕΚΑ, ο οποίος θα αποφασίσει την θέσπισή του. (γ) στην δημιουργία και λειτουργία του κατάλληλου πληροφοριακού συστήματος συλλογής και επεξεργασίας στοιχείων σχετικά με την εφαρμογή και την αποτελεσματικότητα της πολιτικής των υπηρεσιών ύδατος, προκειμένου να πραγματοποιείται η προβλεπόμενη από την κείμενη νομοθεσία ετήσια αξιολόγηση και να προγραμματίζονται οι απαραίτητες διορθωτικές παρεμβάσεις. Ειδικότερα το αντικείμενο της μελέτης καλείται να καλύψει τα ακόλουθα αντικείμενα: 1. Οριστικοποίηση των γενικών κανόνων κοστολόγησης και τιμολόγησης σε συνδυασμό με τις διαδικασίες, μεθόδους και επίπεδα ανάκτησης κόστους των υπηρεσιών ύδατος ανάλογα με τις χρήσεις. 2. Κατάρτιση κατευθυντήριων οδηγιών και μέτρων για τη βελτίωση των υπηρεσιών ύδατος στις διάφορες χρήσεις του. 3. Διαμόρφωση γενικών κατευθύνσεων, οδηγιών, μέτρων και διαδικασιών για τη συντονισμένη εφαρμογή από τις δημόσιες αρχές της πολιτικής διαχείρισης υπηρεσιών ύδατος και για την αξιολόγηση και έλεγχο εφαρμογής της πολιτικής διαχείρισης υπηρεσιών ύδατος σε συνάρτηση με τις εκάστοτε αποφάσεις της Εθνικής Επιτροπής Υδάτων και το κοινοτικό κεκτημένο. 4. Κατάρτιση μεθοδολογίας εξειδίκευσης των γενικών κανόνων κοστολόγησης και τιμολόγησης υπηρεσιών ύδατος ανάλογα με τη χρήση του. 5. Ανάπτυξη διαδικασίας μεθοδολογίας για την παρακολούθηση και αξιολόγηση των συμβάσεων παραχώρησης υπηρεσιών ύδατος, κατά περίπτωση, που συνάπτονται τόσο από το Ελληνικό Δημόσιο όσο και από άλλους φορείς. 6. Μεθοδολογία αξιολόγησης της εφαρμογής της πολιτικής διαχείρισης υπηρεσιών ύδατος με σκοπό την κατάρτιση των ετήσιων εκθέσεων που προβλέπονται από τη κείμενη νομοθεσία. 7. Σχεδιασμός-διαμόρφωση κατάλληλου πληροφοριακού συστήματος το οποίο θα καλύπτει την παρακολούθηση-εποπτεία-αξιολόγηση της εφαρμογής των κανόνων τιμολόγησης κοστολόγησης και της ποιότητας αρτιότητας των παρεχόμενων 4

6 υπηρεσιών ανά χρήση καθώς και στατιστικά στοιχεία και δεδομένα, που απαιτούνται για την ενημέρωση διεθνών φορέων και οργανισμών. Η έκθεση αυτή αποτελεί το Παραδοτέο 1 από 11 παραδοτέα που προβλέπονται στα πλαίσια του έργου. Σκοπός του Παραδοτέου είναι α) η κατάρτιση προτύπων κοστολόγησης και τιμολόγησης υπηρεσιών παροχής ύδατος για κάθε μια από τις διαφορετικές χρήσεις του, λαμβάνοντας υπόψη και τα δεδομένα των Σχεδίων Διαχείρισης περιοχών Λεκανών Απορροής Ποταμών καθώς και επιπλέον διαθέσιμα ή επικαιροποιημένα στοιχεία, β) κατάρτιση πρότασης (προσχέδιο) των γενικών κανόνων κοστολόγησης και τιμολόγησης των υπηρεσιών ύδατος. ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ 1. Αντώνης Τορτοπίδης, Οικονομολόγος, MA, 2. Σπυρίδων Παπαγρηγορίου, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, Μηχανικός Περιβάλλοντος MSc, Μηχανικός Υδατικών Πόρων Dipl., Οικονομία Περιβάλλοντος MLitt, 3. Νίκη Παπαγεωργίου Τορτοπίδη, Οικονομολόγος, 4. Δημήτρης Οικονομίδης, Χημικός Μηχανικός ΕΜΠ, 5. Γεώργιος Κοτζαγεώργης, Βιολόγος, Περιβαλλοντολόγος PhD, 6. Κωνσταντίνος Οικονόμου, Γεωπόνος, MSc, 7. Παναγιώτης Τριανταφυλλόπουλος, Χημικός Μηχανικός, 8. Αγγελική Καλλιγοσφύρη, Οικονομολόγος, MSc 9. Παναγιώτης Συμεωνίδης, Φυσικός, PhD, 10. Ευάγγελος Κοσμίδης, Φυσικός, PhD, 11. Στυλιανή Μπάνου, Μηχανικός Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος, MSc, 12. Αλέξανδρος Καρανάσιος, Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π., Τομέας Υδατικών Πόρων και Περιβάλλοντος, 13. Βασίλειος Περλέρος, Γεωλόγος 14. Βασίλειος Βουτσάκης, Νομικός Δικηγόρος PhD, Επίκουρος Καθηγητής Νομικής ΕΚΠΑ 15. Σταύρος Τεκές, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, MSc 16. Χαράλαμπος Δημητρακόπουλος, Οικονομολόγος Λογιστής, 5

7 17. Σοφία Μυσιρλάκη, Υποψήφια Διδάκτωρ, MSc στην Ηλεκτρονική Μάθηση, Ψηφιακά Συστήματα, 18. Ιωάννης Κατσέλης, Μηχανικός Ορυκτών Πόρων, Μηχανικός Περιβάλλοντος MSc, Διοίκηση επιχειρήσεων ΜΒΑ 19. Γιάννης Μποσκίδης, Μηχανικός Περιβάλλοντος, 20. Ιωάννα Παύλου, Οικονομολόγος Συντονιστής της Ομάδας Έργου και Εκπρόσωπος του Αναδόχου είναι ο Αντώνης Τορτοπίδης. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΑΒΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Με τα προβλεπόμενα στην από 13/01/2015 απόφαση της Διεύθυνσης Σχεδιασμού & Διαχείρισης Υπηρεσιών Ύδατος της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας (αρ. πρωτ.: οικ ) οι επιβλέποντες του έργου «Σύμβουλος τεχνικής υποστήριξης & υποβοήθησης της ΕΓΥ σε θέματα οργάνωσης, διαχείρισης και κοστολόγησης των υπηρεσιών ύδατος» είναι οι εξής: Δέσποινα Ποδαρά, Πολιτικός Μηχανικός - Προϊσταμένη Δ/νση ΕΓΥ, Χρυσούλα Νικολάρου, Γεωπόνος - Προϊσταμένη Τμήματος ΕΓΥ, Γεωργία Παναγιωτοπούλου, Περιβαλλοντολόγος -Υπάλληλος ΕΓΥ, Άννα Καμβύση Νομικός Υπάλληλος ΕΓΥ, Γεώργιος Θεοφιλόπουλος, Βιολόγος / Ιχθυολόγος - Υπάλληλος ΕΓΥ, Αναπληρωματικοί: Χρήστος Καστρινέλλης, Χημικός Μηχανικός - Προϊστάμενος Τμήματος ΕΓΥ, Σπυριδούλα Λιάκου, Υπάλληλος ΕΓΥ, Ευφροσύνη Αλεξάκη, Υπάλληλος ΕΓΥ, Ελένη Λιάκου, Χημικός Μηχανικός - Υπάλληλος ΕΓΥ, Γεώργιος Τρομπούκης, Υπάλληλος ΕΓΥ Συντονίστρια της ως άνω επιτροπής είναι η κα Χρυσούλα Νικολάρου. Θα θέλαμε να εκφράσουμε τις θερμές ευχαριστίες όλων των μελών της ομάδας μελέτης στους προαναφερθέντες επιβλέποντες του έργου. Εκφράζονται ευχαριστίες στους μελετητές των έργων Κατάρτισης Σχεδίων Διαχείρισης των Λεκανών Απορροής των Υδατικών Διαμερισμάτων Δυτικής Πελοποννήσου (GR01), Βόρειας 6

8 Πελοποννήσου (GR02), Ανατολικής Πελοποννήσου (GR03), Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (GR04), Ηπείρου (GR05), Αττικής (GR06), Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (GR07), Θεσσαλίας (GR08), Δυτικής Μακεδονίας (GR09), Κεντρικής Μακεδονίας (GR10), Ανατολικής Μακεδονίας (GR11), Θράκης (GR12), Κρήτης (GR13). Εκφράζονται ακόμη θερμές ευχαριστίες στα στελέχη της Διεύθυνσης Αγροτικής Πολιτικής & Διεύθυνσης Σχεδιασμού Εγγειοβελτιωτικών Έργων του Υπουργείου Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, της ΠΑΣΕΓΕΣ, του ΙΓΜΕ και ΓΕΩΤΕΕ που συνέβαλαν στην ωρίμανση της προβληματικής της μελέτης με τις πληροφορίες και παρατηρήσεις τους. Θα θέλαμε ειδικότερα να ευχαριστήσουμε τις κυρίες και κυρίους Ανέστη Γιώργο (ΠΑΣΕΓΕΣ), Ζόραπα Βασίλη και Σαμπατακάκη Παναγιώτη (ΙΓΜΕ), Παπαδιαμαντοπούλου Ελένη και Τίγκα Δημήτρη (ΥΠΑΠΕΝ), Λώλο Γεώργιο (ΓΕΩΤΕΕ). Ευχαριστούμε θερμά όλους, Υπηρεσίες, Φορείς Παροχής υπηρεσιών ύδατος (ΔΕΥΑ και ΤΟΕΒ) που συμμετείχαν στην πιλοτική εφαρμογή των κανόνων κοστολόγησης και τιμολόγησης παρέχοντας στοιχεία της λειτουργίας τους. Συγκεκριμένα ευχαριστούμε την ΔΕΥΑ Κοζάνης, Κομοτηνής, Λάρισας και Σπάρτης και τους ΤΟΕΒ Τιτανίου, Πεδιάδας Αγρινίου, Ιάσμου Ροδόπης, ΓΟΕΒ Ορεστιάδας και την ΕΔΕΥΑ. 7

9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΤΩΝ ΣΧΕΔΙΩΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 1.1. Αξιολόγηση διαφορών/ομοιοτήτων στις κοστολογικές προσεγγίσεις των επιμέρους ΥΔ Η προσέγγιση του κόστους των υπηρεσιών και χρήσεων ύδατος στα Διαχειριστικά Σχέδια της Χώρας έγινε σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ. Οι κύριες συνιστώσες υπολογισμού του συνολικού κόστους των Υπηρεσιών Ύδατος ήταν: Το χρηματοοικονομικό κόστος το οποίο περιελάβανε λειτουργικά κόστη, κόστη συντήρησης, κόστη κεφαλαίου, κόστη διοίκησης, κόστη ανανέωσης έργων και λοιπά κόστη των παρόχων των υπηρεσιών και χρήσεων ύδατος, Το κόστος των φυσικών πόρων το οποίο οριζόταν ως το κόστος ευκαιρίας άλλων εναλλακτικών χρήσεων νερού στις περιπτώσεις όπου ένα υδάτινο σώμα χρησιμοποιείτο πέραν του ρυθμού της φυσικής του αναπλήρωσης, Το περιβαλλοντικό κόστος το οποίο αφορούσε την έκφραση της περιβαλλοντικής ζημιάς που υφίσταται ένα υδάτινο σώμα λόγω της χρήσης, ως οικονομικό κόστος. Όλα τα μελετητικά σχήματα ακολούθησαν την Οδηγία ως προς τον τρόπο εκτίμησης του συνολικού κόστους των υπηρεσιών ύδρευσης αποχέτευσης και βιολογικού καθαρισμού και άρδευσης. Κατ εξαίρεση υπήρχε εκτίμηση κόστους ανά χρήση ύδατος όπως προβλεπόταν στην Οδηγία. Ο κύριος λόγος περιορισμού της εκτίμησης του κόστους μόνο σε δυο υπηρεσίες ήταν κυρίως η μη τήρηση από τους αντίστοιχους παρόχους, οικονομικών και διαχειριστικών (π.χ. κατανάλωσης) στοιχείων ανά χρήση. 8

10 Τα κύρια σημεία διαφοροποίησης των κοστολογικών προσεγγίσεων των Διαχειριστικών Σχεδίων 1 συνοψίζονται στα εξής σημεία: 1. Υπολογισμός κόστους κεφαλαίου 2. Εκτίμηση επιπέδου ανάκτησης κόστους 3. Προσέγγιση υπολογισμού περιβαλλοντικού κόστους 4. Προσέγγιση υπολογισμού κόστους πόρου Αναλυτικότερα: 1. Χρηματοοικονομικό κόστος Κόστος κεφαλαίου Υπηρεσία Ύδρευσης Αποχέτευσης Βιολογικού Καθαρισμού Το κεφάλαιο ενός παρόχου νερού περιλαμβάνει εκτός από τα πάγια του (π.χ. τοπικό δίκτυο μεταφοράς νερού) τα οποία συνήθως αποτιμώνται στις ετήσιες οικονομικές καταστάσεις του, και τα έργα κεφαλής (π.χ. φράγματα από τα οποία προμηθεύεται νερό, κεντρικοί αγωγοί μεταφοράς νερού, διυλιστήριο κλπ.) Τα έργα κεφαλής συνήθως δεν υπάγονται στην δικαιοδοσία του παρόχου παρόλα αυτά όμως υφίστανται φθορά και έχουν κόστος το οποίο πρέπει να επωμίζονται όλοι οι χρήστες ανάλογα με τη χρήση που κάνουν. Η διαφορά των Διαχειριστικών Σχεδίων εντοπίζεται στα εξής σημεία: Κόστος κεφαλαίου παγίων εκτός έργων κεφαλής. Εκτιμάται είτε στο κόστος κτήσης με αναγωγή σε σημερινές τιμές είτε στο κόστος αντικατάστασης. Σχεδόν σε όλες τις κοστολογικές προσεγγίσεις γίνονται μακροσκοπικές εκτιμήσεις για τις περιπτώσεις εκείνες όπου δεν υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία όπως για παράδειγμα στις περιπτώσεις όπου η παροχή ύδατος γινόταν από τους Δήμους. Κόστος έργων κεφαλής. Για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω το κόστος κεφαλαίου των έργων κεφαλής κυρίως μακροσκοπικά μπορούσε να εκτιμηθεί εκτός από τις περιπτώσεις όπου αυτό έχει εσωτερικοποιηθεί στα πάγια του παρόχου (βλ. ΕΥΔΑΠ). Η μακροσκοπική προσέγγιση εκτίμησης του κόστους εφαρμόστηκε στην 1 Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από τις διαφοροποιήσεις των κοστολογικών προσεγγίσεων, υπήρχαν εν μέρει διαφοροποιήσεις και στον τρόπο υπολογισμού των απωλειών ανά Υδατικό Διαμέρισμα. Ο υπολογισμός/εκτίμηση των απωλειών ανά Υδατικό Διαμέρισμα παρουσιάζεται στο Παράρτημα 1. 9

11 πλειοψηφία των Υδατικών Διαμερισμάτων ενώ δεν εκτιμήθηκε σε μια μικρή μειοψηφία. Συντελεστής απόσβεσης. Εφαρμόστηκαν διαφορετικοί δόκιμοι συντελεστές απόσβεσης των παγίων εκτός έργων κεφαλής των παρόχων ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των στοιχείων και την καταγραφή τους από τους παρόχους. Έτσι, ακολουθήθηκαν είτε συντελεστές απόσβεσης ανά υπηρεσία ύδατος π.χ. ύδρευσης, αποχέτευσης, βιολογικού καθαρισμού, είτε συντελεστές ανά κατηγορία παγίου στις περιπτώσεις όπου υπήρχε διάκριση των παγίων του παρόχου π.χ. αντλιοστασίων, γεωτρήσεων κλπ είτε λήφθηκε υπόψη ένας δόκιμος συνολικός συντελεστής απόσβεσης. Υπηρεσία Άρδευσης Όπως και στην περίπτωση του πόσιμου διυλισμένου νερού έτσι και στην άρδευση το κόστος κεφαλαίου περιλαμβάνει εκτός από το κόστος των παγίων των παρόχων και το κόστος των έργων κεφαλής. Στη περίπτωση των παρόχων νερού άρδευσης αδιύλιστου νερού δεν καταγράφονται ούτε τα πάγια τους. Οι οικονομικές καταστάσεις αφορούν την απλή καταγραφή των ετήσιων εσόδων εξόδων τους. Σχεδόν σε όλα τα Υδατικά Διαμερίσματα εφαρμόστηκαν μακροσκοπικές εκτιμήσεις τόσο στην εκτίμηση του κόστους των έργων κεφαλής όσο και των παγίων των παρόχων. Η διαφορά των κοστολογικών προσεγγίσεων έγκειται στα εξής δυο σημεία: Τα σταθερότυπα που λήφθηκαν υπόψη για την εκτίμηση του κόστους των παγίων και των έργων κεφαλής δεν έλαβαν υπόψη τους τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε διαμερίσματος και κάθε παρόχου ως προς τις ανάγκες ζήτησης και κατανάλωσης νερού, Αν και οι συντελεστές απόσβεσης που εφαρμόστηκαν ήταν κατά κύριο λόγο συνολικοί χωρίς να υπάρχει διαφοροποίηση ανάλογα με το είδος του παγίου, παρόλα αυτά υπήρχαν περιπτώσεις που ήταν εφικτή η διάκριση. 2. Εκτίμηση επιπέδου ανάκτησης κόστους Για τον υπολογισμό της ανάκτησης κόστους ακολουθήθηκε σε όλα τα Υδατικά Διαμερίσματα τόσο για την ύδρευση αποχέτευση βιολογικό καθαρισμό όσο και για την άρδευση, ο 10

12 τύπος που υποδεικνύεται στο Guidance document no 1, Economics and the environment, The implementation challenge of the Water Framework Directive, σελ. 139: CRR = {(TR Επιδοτήσεις) / TC} * 100% όπου CRR = Βαθμός ανάκτησης κόστους TR = Συνολικά έσοδα TC = Συνολικό κόστος Οι διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται στα Διαχειριστικά Σχέδια εντοπίζονται στα εξής σημεία: Ο υπολογισμός του επιπέδου ανάκτησης γίνεται λαμβάνοντας υπόψη είτε το χρηματοοικονομικό κόστος ή/και το συνολικό κόστος, Σε ορισμένες περιπτώσεις στην εκτίμηση του βαθμού ανάκτησης του κόστους δεν λαμβάνεται υπόψη το κόστος κεφαλαίου, Υπολογίζεται είτε ανά πάροχο ή/και συνολικά για το επίπεδο του Υδατικού Διαμερίσματος, Εκτιμάται λαμβάνοντας υπόψη είτε τα συνολικά μεγέθη είτε τα μοναδιαία, Στην περίπτωση της εκτίμησης των μοναδιαίων μεγεθών, ο υπολογισμός τους γίνεται κατά κύριο λόγο ανά κυβικό μέτρο κατανάλωσης νερού στον τελικό χρήστη (π.χ. χωράφι, νοικοκυριό). Παρόλα αυτά, δεν είναι ξεκάθαρο ότι αυτή η παράμετρος εφαρμόζεται τόσο στην εκτίμηση του μοναδιαίου κόστους όσο και του μοναδιαίου εσόδου. 3. Περιβαλλοντικό κόστος Εισαγωγή Ορισμοί Στο πλαίσιο της εφαρμογής του άρθρου 9 της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα (ΟΠΥ), ορίζονται ως: Α) Περιβαλλοντική ζημιά: Η απόκλιση της ποιοτικής και ποσοτικής κατάστασης των επιφανειακών και υπόγειων Υ.Σ. από τον προκαθορισμένο και επιδιωκόμενο στόχο (την 11

13 καλή οικολογική κατάσταση και την καλή χημική κατάσταση για τα επιφανειακά υδάτινα σώματα και την καλή ποσοτική και καλή χημική κατάσταση για τα υπόγεια υδατικά συστήματα). Β) Περιβαλλοντικό κόστος: Η έκφραση της περιβαλλοντικής ζημιάς ως οικονομικό κόστος ευκαιρίας ( απώλεια ευημερίας). Η έννοια του περιβαλλοντικού κόστους συνδέεται άμεσα με την έννοια της περιβαλλοντικής εξωτερικότητας, όπου ως εξωτερικότητα ορίζεται κάθε ενέργεια ενός ατόμου i η οποία υπεισέρχεται ως (αρνητική ή θετική) παράμετρος στην συνάρτηση ευημερίας ενός ατόμου j, χωρίς το δεύτερο άτομο να μπορεί να ελέγξει την ποσότητα ή έντασή της και χωρίς το άτομο αυτό να αποζημιώνεται άμεσα ή έμμεσα για αυτήν. Γ) Περιβαλλοντικό όφελος: Η συνολική οικονομική αξία της αναβάθμισης της ποιότητας των Υ.Σ. ( ανάκτηση ευημερίας) ή, με άλλα λόγια, το αποφευχθέν περιβαλλοντικό κόστος από την μη υποβάθμιση των Υ.Σ. Η ενασχόληση με την ποσοτικοποίηση του περιβαλλοντικού κόστους των φυσικών πόρων έχει πλέον πίσω της μια 40ετία ερευνητικής δραστηριότητας 2. Οι υδάτινοι πόροι αποτέλεσαν ιστορικά το πρωταρχικό πεδίο εφαρμογής των μεθόδων αυτών (Hanemman 1992) και εξακολουθούν να αποτελούν ένα κεντρικό πεδίο εφαρμογής τους μέχρι σήμερα 3. Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται συνοπτικά οι κυριότερες οικονομικές μέθοδοι της περιβαλλοντικής αξιολόγησης και τα είδη αξιών για τα οποία ενδείκνυται η εφαρμογή τους. Πίνακας Οικονομικές μέθοδοι στην οικονομική αξιολόγηση περιβαλλοντικών αγαθών και ΜΕΘΟΔΟΣ Ανάλυση αγοράς υπηρεσιών ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Υπολογισμός της οριακής παραγωγικότητας του πόρου με τη βοήθεια αγοραίων και σκιωδών τιμών εισροών και εκροών. ΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΜΜΕΣΕΣ ΜΗ ΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ 2 Σύγχρονες επιθεωρήσεις του state-of-the-art στο χώρο της οικονομικής αποτίμησης περιβαλλοντικών αξιών είναι οι: Bateman et al (2002), Champ et al (2003), Freeman (2003), National Research Council (2004). 3 Βλ. Bergstrom et al (2001), Turner et al (2004), Shaw (2005), Young (2005) 12

14 ΜΕΘΟΔΟΣ Μείωση παραγωγικότητας Συναρτήσεις παραγωγής Συναρτήσεις ζημιών Δημόσια δαπάνη Ηδονική τιμολόγηση Κόστος ταξιδίου Εξαρτημένη αξιολόγηση Αποφευχθείσες ζημίες Αμυντικές δαπάνες Κόστος επαναχωροθέτησης Κόστος αντικατάστασης/ υποκατάστασης ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Υπολογισμός της αλλαγής στα καθαρά έσοδα αγοραίων αγαθών λόγω της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Αξιολόγηση του περιβάλλοντος ως εισροή στην παραγωγή αγαθών με αγοραία αξία. Προσαρμογή της προηγούμενης μεθόδου σε θέματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Οι δημόσιες περιβαλλοντικές δαπάνες ως ένδειξη των περιβαλλοντικών αξιών. Υπολογισμός αξίας περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών (καθαρή ατμόσφαιρα) μέσω της τιμής αγοραίων αγαθών (π.χ. οικιών) τα οποία ενσωματώνουν τα χαρακτηριστικά αυτά. Κόστος μετάβασης σε περιοχή φυσικού κάλλους ως ελάχιστο όριο της περιβαλλοντικής αξίας της. Κατασκευή υποθετικής αγοράς για το περιβάλλον και αποκάλυψη των αντίστοιχων ατομικών προτιμήσεων μέσω ερωτηματολογίου. Το υποθετικό κόστος σε περίπτωση μη ύπαρξης του περιβαλλοντικού αγαθού ως ελάχιστο όριο της αξίας του. Κόστος για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης ως ελάχιστο όριο της αξίας του περιβάλλοντος. Κόστος επαναχωροθέτησης δραστηριοτήτων και μετεγκατάσταση ατόμων ως ελάχιστο όριο της περιβαλλοντικής αξίας (ειδική περίπτωση της προηγούμενης μεθόδου). Κόστος αντικατάστασης/υποκατάστασης των χαμένων περιβαλλοντικών λειτουργιών ως ελάχιστο όριο της περιβαλλοντικής αξίας. ΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΜΜΕΣΕΣ ΜΗ ΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ 13

15 ΜΕΘΟΔΟΣ Κόστος επανάκτησης ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Κόστος επαναφοράς του περιβάλλοντος στην προτέρα κατάσταση του. ΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΑΜΕΣΕΣ ΕΜΜΕΣΕΣ ΜΗ ΧΡΗΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ Πηγή: Α. Παπανδρέου, Μ. Σκούρτος (2000), Βασικές Αρχές Περιβαλλοντικής Αξιολόγησης. Στο: Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (επιμ), Σχεδιασμός, Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις και Μέθοδοι Εκτίμησης τους. Τόμος Β1, Αθήνα Οι μέθοδοι του παραπάνω πίνακα χρησιμοποιούν με πολλούς τρόπους την έννοια της αγοράς και μια ποικιλία προσεγγίσεων για την ποσοτικοποίηση των περιβαλλοντικών αξιών. Στις περιπτώσεις π.χ. στις οποίες υπάρχει αγορά για το περιβαλλοντικό αγαθό το οποίο αξιολογείται (π.χ. αλιεύματα), και η αγορά αυτή θεωρείται ότι λειτουργεί ανταγωνιστικά (έτσι ώστε οι αγοραίες τιμές να αντανακλούν τις κοινωνικές αξίες), τότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην αξιολόγηση η τιμή του περιβαλλοντικού αγαθού η οποία διαμορφώνεται εκεί (μέθοδος ανάλυσης αγοράς). Εάν η αγορά παρουσιάζει στρεβλώσεις και συνεπώς οι αντίστοιχες τιμές υπάρχουν μεν αλλά δεν θεωρούνται αξιόπιστες, τότε το πρόβλημα λύνεται με την χρήση των σκιωδών τιμών. Οι σκιώδεις τιμές, αν και δεν εκφράζονται άμεσα μέσω των αγορών, μπορούν να υπολογιστούν από τον ερευνητή έτσι ώστε να εκφράζουν πιστά τα κοινωνικά κόστη και οφέλη, διορθώνοντας, χάριν υπολογισμού, τις στρεβλώσεις των τιμών. Στην πλειοψηφία, όμως, των περιπτώσεων, το υπό αξιολόγηση αγαθό είναι μη αγοραίο, χωρίς ο αξιολογητής να έχει πρόσβαση σε κάποια τιμή του. Διακρίνονται δύο περιπτώσεις: α) Περιπτώσεις κατά τις οποίες υπάρχουν κάποιες ενδεικτικές τιμές για το περιβαλλοντικό αγαθό, οι οποίες με τη σειρά τους μπορεί να είναι: α 1) άμεσες ή α 2) έμμεσες, και β) περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν υπάρχουν τέτοιες προσεγγιστικές τιμές. Στη περίπτωση α 1) μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι μέθοδοι μείωσης παραγωγικότητας, κόστους αντικατάστασης / υποκατάστασης, κόστους επαναχωροθέτησης, κόστους επανάκτησης, αποφευχθεισών ζημιών και αμυντικών δαπανών. Στην περίπτωση α 2) ανήκουν οι μέθοδοι συναρτήσεων παραγωγής, συναρτήσεων ζημιών, ηδονικής τιμολόγησης και κόστους ταξιδίου. Σε όλες τις προαναφερθείσες μεθόδους, το 14

16 χρησιμοποιούμενο μέτρο του οφέλους από την διατήρηση του περιβαλλοντικού αγαθού είναι κάποια πραγματοποιηθείσα δαπάνη και για το λόγο αυτό ονομάζονται και προσεγγίσεις κόστους. Οι μέθοδοι αυτές παράγουν συνήθως υποεκτιμήσεις της περιβαλλοντικής αξίας, μη ποσοτικοποιώντας ταυτόχρονα με τη δαπάνη και το πλεόνασμα του καταναλωτή (ή του παραγωγού). Σε κάθε περίπτωση, τέτοιες συντηρητικές εκτιμήσεις δεν παύουν να είναι απαραίτητες στην διαδικασία της περιβαλλοντικής κοστολόγησης, ορίζοντας για τα αναπτυξιακά οφέλη των προς αξιολόγηση έργων ένα minimum αξιακό μέγεθος για να θεωρηθούν καταρχάς αποδεκτά. Στον αντίποδα των προσεγγίσεων κόστους, έχουμε τις προσεγγίσεις οφέλους. Στις περιπτώσεις αυτές, η πλήρης απουσία (άμεσων ή έμμεσων) αγορών σχετιζομένων με το περιβαλλοντικό αγαθό καθιστά την αποκάλυψη των αντίστοιχων ατομικών προτιμήσεων την μοναδική οδό για την οικονομική αξιολόγηση του περιβάλλοντος. Η αποκάλυψη αυτή αφορά στην κατασκευή μιας υποθετικής αγοράς στο πλαίσιο της οποίας καλείται ο δυνητικός καταναλωτής, με την χρήση κατάλληλων ερωτηματολογίων, να αξιολογήσει τις προσφερόμενες σε αυτόν αλλαγές στην προμήθεια κάποιου περιβαλλοντικού αγαθού. Το χρησιμοποιούμενο μέγεθος των οφελών - και συνεπώς η ποσοτικοποιημένη έκφραση των ατομικών αξιών - είναι στην περίπτωση αυτή η Επιθυμία για Πληρωμή (Willingness to Pay, WTP) ή, εναλλακτικά, η Επιθυμία για Αποζημίωση (Willingness to Accept, WTA) και όχι απλά η πραγματοποιηθείσα δαπάνη, όπως παραπάνω στις προσεγγίσεις κόστους. Στις προσεγγίσεις οφέλους ανήκουν βασικά τρείς παραλλαγές των μεθόδων υποθετικών αγορών: η μέθοδος της εξαρτημένης αξιολόγησης (Contingent Valuation, CV), τα πειράματα επιλογής (Choice Experiments, CE) και η εξαρτημένη κατάταξη (Contigent Ranking, CR). Προσέγγιση υπολογισμού περιβαλλοντικού κόστους Σχεδίων Διαχείρισης Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίστηκε το περιβαλλοντικό κόστος στα Σχέδια Διαχείρισης σχετίζεται με την προσέγγιση ενός υποθετικού ή ρεαλιστικού κόστους αποκατάστασης της βλάβης (περιβαλλοντικό κόστος) στα Υ.Σ. κάθε Υδατικού Διαμερίσματος και συνοψίζεται ως εξής: 15

17 Σε ό,τι αφορά την παροχή νερού ύδρευσης, οι περιπτώσεις στις οποίες υπολογίζεται περιβαλλοντικό κόστος στα εγκεκριμένα κείμενα των Σχεδίων Διαχείρισης είναι οι εξής: 4 Όταν υφίσταται ένας πάροχος που δεν διαθέτει μονάδα επεξεργασίας λυμάτων ενώ βάσει της κείμενης νομοθεσίας θα έπρεπε να διαθέτει. Όταν κάποιο Υδάτινο Σώμα δεν είναι σε "Καλή" κατάσταση (οικολογική ή χημική) εξαιτίας της ρύπανσης από αστικά λύματα. Όταν λαμβάνονται μέτρα πρόληψης για την αντιμετώπιση ή την αποφυγή των επιπτώσεων μιας δραστηριότητας που χρησιμοποιεί πόσιμο νερό και επηρεάζει τους υδατικούς πόρους. Όταν παρατηρείται απόκλιση από την καλή οικολογική / χημική κατάσταση ενός υδάτινου σώματος / λεκάνης απορροής. Σε ό,τι αφορά την παροχή νερού άρδευσης, οι περιπτώσεις στις οποίες υπολογίζεται περιβαλλοντικό κόστος στα εγκεκριμένα κείμενα των Σχεδίων Διαχείρισης είναι οι εξής: Στις περιπτώσεις όπου λειτουργεί δίκτυο αποστράγγισης που διαθέτει σημειακά τα φορτία του. Όταν λαμβάνονται μέτρα πρόληψης για την αντιμετώπιση ή την αποφυγή των επιπτώσεων μιας δραστηριότητας που επηρεάζει τους υδατικούς πόρους και τα οικοσυστήματα. Όταν παρατηρείται απόκλιση από την καλή οικολογική / χημική κατάσταση του υδάτινου σώματος / λεκάνης απορροής. Σε ό,τι αφορά τη βιομηχανική χρήση, οι περιπτώσεις στις οποίες υπολογίζεται περιβαλλοντικό κόστος στα εγκεκριμένα κείμενα των Σχεδίων Διαχείρισης είναι οι εξής: Όπου υπάρχει σημαντική περιβαλλοντική επίπτωση από βιομηχανικά απόβλητα και η υπάρχουσα επεξεργασία / διάθεση των βιομηχανικών αποβλήτων είναι ανεπαρκής. Σε ό,τι αφορά την κτηνοτροφία, οι περιπτώσεις στις οποίες υπολογίζεται περιβαλλοντικό κόστος στα εγκεκριμένα κείμενα των Σχεδίων Διαχείρισης είναι οι εξής: Όπου παρά την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων προσδιορίζεται σημαντική πίεση από σημειακή ρύπανση. 4 Η καταγραφή αφορά συνολικά τα Σχέδια Διαχείρισης, δηλαδή οι περιπτώσεις προσέγγισης του περιβαλλοντικού κόστους δεν ακολουθήθηκαν συνολικά από κάθε εγκεκριμένο ΣΔ. 16

18 Η μεθοδολογία υπολογισμού ποικίλλει ανά Υδατικό Διαμέρισμα ανάλογα με τη χρήση 5. Οι καταγεγραμμένοι τρόποι υπολογισμού είναι οι εξής: Ύδρευση Αποχέτευση Όσον αφορά στην ύδρευση και στην αποχέτευση (αντιμετωπίζονται ενιαία λόγω της παροχής των δύο υπηρεσιών από τον ίδιο πάροχο και της αδυναμίας διάκρισης στοιχείων κόστους), το περιβαλλοντικό κόστος εκτιμάται ως: Το κόστος λειτουργίας ή κατασκευής τριτοβάθμιας μονάδας επεξεργασίας λυμάτων, Το κόστος των μέτρων μείωσης της κατανάλωσης για τον περιορισμό της απόληψης και την αντιμετώπιση του φαινομένου της υφαλμύρινσης, Το κόστος κατασκευής δικτύου αποχέτευσης, Το κόστος προμήθειας νερού από εναλλακτική πηγή ή το κόστος επεξεργασίας αντίστοιχης ποσότητας σε περίπτωση υφαλμύρινσης Άρδευση Όσον αφορά στην άρδευση, το περιβαλλοντικό κόστος εκτιμάται ως: Το κόστος κατασκευής και λειτουργίας υγροτόπου απομείωσης θρεπτικών από την απορροή όμβριων και στραγγισμάτων, Το περιβαλλοντικό κόστος σε αντιπαραβολή με αυτό που δημιουργούν οι αρδευόμενες εκτάσεις που διαθέτουν αποστραγγιστικό δίκτυο, Το κόστος επεξεργασίας των στραγγισμάτων σε περίπτωση νιτρορύπανσης, Το κόστος των μέτρων που απαιτούνται για τη μείωση της περίσσειας αζώτου σε επίπεδο που θα άρει τις παρατηρούμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, Το κόστος κατασκευής και λειτουργίας τεχνητού υδροβιότοπου (constructed wetland) για τη συλλογή των εκροών και τη διάσπαση των θρεπτικών Το κόστος επεξεργασίας του ρυπασμένου νερού Βιομηχανία Όσον αφορά στη βιομηχανία, το περιβαλλοντικό κόστος εκτιμάται ως: Το κόστος κατασκευής εγκαταστάσεων επεξεργασίας βιομηχανικών λυμάτων, 5 Οι τρόποι υπολογισμού του περιβαλλοντικού κόστους αφορούν συνολικά τα Διαχειριστικά Σχέδια δηλαδή δεν ακολουθήθηκαν συνολικά από κάθε εγκεκριμένο ΣΔ. 17

19 Το κόστος επεξεργασίας βιομηχανικών αποβλήτων με τη μέθοδο της αντίστροφης όσμωσης, Το κόστος ανεπεξέργαστων βιομηχανικών λυμάτων με βάση τις συνολικές χρήσεις νερού Κτηνοτροφία Όσον αφορά στην κτηνοτροφία, το περιβαλλοντικό κόστος εκτιμάται ως: Το κόστος της δευτεροβάθμιας επεξεργασίας. 4. Κόστος Πόρου Εισαγωγή Ορισμοί Ο ορισμός του κόστους πόρου, σύμφωνα με το Κατευθυντήριο Έγγραφο Νο. 1 της ΟΠΥ - WATECO, αναφέρεται στο κόστος ευκαιρίας άλλων εναλλακτικών χρήσεων νερού στις περιπτώσεις που χρησιμοποιείται ένα υδάτινο σώμα πέραν του ρυθμού της φυσικής του αναπλήρωσης. Ο όρος «κόστος ευκαιρίας» αναφέρεται στον περιορισμό των δυνατοτήτων που μια χρήση νερού επιβάλλει σε άλλες εναλλακτικές χρήσεις και αυτός ο περιορισμός προκύπτει όταν το διαθέσιμο νερό δεν επαρκεί για την κάλυψη όλων των πιθανών αναγκών. Επομένως, το κόστος πόρου αντιπροσωπεύει το οικονομικό κόστος που επιβάλλεται στην κοινωνία για την κάλυψη της υπερβάλλουσας ζήτησης. Όταν σε μια αγορά οι τιμές των αγαθών αντανακλούν το κόστος ευκαιρίας των πόρων, τότε δεν υφίσταται ανάγκη για υπολογισμό του κόστους πόρου γιατί η πρόσοδος στενότητας (scarcity rent) η ένδειξη του πόσο σπάνιο είναι ένα αγαθό είναι ενσωματωμένη στην τιμή του. Όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν ισχύει αυτό και ιδιαίτερα αναφορικά με τις τιμές του νερού. Για παράδειγμα, αν τα υπόγεια ύδατα αντλούνται με ρυθμό μεγαλύτερο του φυσικού ρυθμού αναπλήρωσής τους, τότε η άντληση θα συνεχιστεί μέχρι του σημείου στο οποίο θα εξαντληθεί ο υδροφορέας ή μέχρι το σημείο που το οριακό κόστος άντλησης θα αυξηθεί απαγορευτικά και γίνει μεγαλύτερο της οριακής χρησιμότητας του νερού. Προκύπτει λοιπόν ότι το οριακό κόστος άντλησης του νερού δεν μπορεί να καθοδηγήσει μια αποτελεσματική κοστολόγηση, εφόσον δεν μεταφέρει στους χρήστες πληροφορίες σχετικά με τη σχετική 18

20 σπανιότητα του εν λόγω αγαθού (υπόγειο νερό) και ως εκ τούτου δεν αποτρέπει την μελλοντική εξάντληση του αγαθού και την αποστέρησή του από εν δυνάμει μελλοντικούς χρήστες (Koundouri, 2004). Στις περιπτώσεις, λοιπόν που υπάρχουν ποσοτικοί περιορισμοί στην άντληση του υπόγειου νερού, η αποτελεσματική τιμολόγηση πρέπει να περιλαμβάνει πέραν του οριακού κόστους άντλησης και την πρόσοδο στενότητας (scarcity rent), η οποία σύμφωνα με τον Griffin (2006), αντιπροσωπεύεται από τη σκιώδη τιμή του νερού. Δεδομένου ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να οριστούν ιδιοκτησιακά δικαιώματα για τα υπόγεια νερά, η εκτίμηση της σκιώδους τιμής του νερού προσεγγίζεται με το μοναδιαίο κόστος της καλύτερης δυνατής εναλλακτικής πηγής νερού, της λεγόμενης και τεχνολογίας αποτροπής (backstop technology). Οι συνηθέστερες τεχνολογίες αποτροπής είναι η ανακύκλωση νερού και η αφαλάτωση (Rogers et al, 2002). Προσέγγιση υπολογισμού του κόστους πόρου Σχεδίων Διαχείρισης Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίστηκε το Κόστους Πόρου στα Σχέδια Διαχείρισης σχετίζεται κατά κύριο λόγο με την εκτίμηση του κόστους εφαρμογής τεχνολογιών αποτροπής για την υποκατάσταση του υπεραντλούμενου υπόγειου νερού και παρουσιάζεται παρακάτω: Ύδρευση Αποχέτευση Όσον αφορά στην ύδρευση και στην αποχέτευση το Κόστος Πόρου εκτιμάται ως: Το κόστος του αφαλατωμένου νερού, Το κόστος εξοικονόμησης και αντιμετώπισης διαρροών σε περίπτωση υπερβολικής χρήσης ή το κόστος μέτρων για την παρακολούθηση και διατήρηση της κατάστασης στο μέλλον σε περίπτωση απολήψεων ίσων με την φυσική επαναφόρτιση του υπόγειου υδροφορέα. Άρδευση Όσον αφορά στην άρδευση, το Κόστος Πόρου εκτιμάται ως: Το κόστος επαναχρησιμοποίησης υγρών αποβλήτων, Το κόστος εξοικονόμησης και αντιμετώπισης διαρροών σε περίπτωση υπερβολικής χρήσης νερού ή το κόστος μέτρων για την παρακολούθηση και διατήρηση της κατάστασης στο μέλλον σε περίπτωση απολήψεων ίσων με την φυσική επαναφόρτιση του υπόγειου υδροφορέα, 19

21 Το κόστος μετάπτωσης των καλλιεργειών από αρδευόμενες σε ξηρικές, Η απώλεια οικονομικού οφέλους λόγω της μη δυνατότητας των αποθεμάτων να καλύψουν μελλοντικές χρήσεις νερού υψηλότερης οικονομικής αξίας 1.2. Επισήμανση σημαντικών διαφοροποιήσεων κόστους ανά ΥΔ, υπηρεσία ύδατος, χρήση και κατηγορία παρόχου Για λόγους συγκρισιμότητας αναζητήθηκε ανά ΥΔ το μοναδιαίο κόστος ανά υπηρεσία ύδατος και κατηγορία κόστους καθώς και ο βαθμός ανάκτησης του, χρηματοοικονομικού και συνολικού. Σημειώνεται ότι δεν εκτιμάται σε όλα τα διαχειριστικά σχέδια το μοναδιαίο κόστος. Σε αυτές τις περιπτώσεις είτε ζητήθηκε από τους μελετητές των ΔΣ είτε προσεγγίστηκε από την ομάδα μελέτης σύμφωνα με τα διαθέσιμα, στα εγκεκριμένα κείμενα, στοιχεία. Στις περιπτώσεις όπου δεν ήταν ασφαλής ο υπολογισμός τους από την ομάδα μελέτης δεν έγινε προσέγγιση (n/a) (επόμενος πίνακας.) Πίνακας Εκτιμήσεις μοναδιαίου κόστους νερού υπηρεσιών ύδρευσης - αποχέτευσης και άρδευσης και εκτίμηση επιπέδου ανάκτησης κόστους βάσει των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΜΟΝΑΔΙΑΙΟΥ ΚΟΣΤΟΥΣ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΑΝΑΚΤΗΣΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΥΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΧΡΗΜ/ΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΟΡΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΚΟΣΤΟΥΣ ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΡΔΕΥΣΗ ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΡΔΕΥΣΗ ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΡΔΕΥΣΗ ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΡΔΕΥΣΗ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΑΡΔΕΥΣΗΣ Χ/Κ ΣΥΝΟΛΟ Χ/Κ ΣΥΝΟΛΟ ΥΔ 01 ΔΥΤ. ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ 1,080 0,120 0,030 0,000 0,000 0,010 1,110 0,130 51,3% 49,8% 50,0% 49,4% ΥΔ 02 ΒΟΡ. ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ 1,310 0,100 0,050 0,000 0,040 0,010 1,400 0,110 66,3% 62,3% 46,6% 40,8% ΥΔ 03 ΑΝΑΤ. ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ 1,260 0,020 0,050 0,000 0,090 0,020 1,400 0,040 54,2% 48,9% 57,6% 28,2% ΥΔ 04 ΔΥΤ. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ 1,233 0,066 0,000 0,094 0,000 0,000 1,234 0,161 91,8% 91,7% 47,2% 19,4% ΥΔ 05 ΗΠΕΙΡΟΣ 2,451 0,033 0,000 0,156 0,000 0,001 2,451 0,190 84,8% 84,8% 43,5% 7,5% ΥΔ 08 ΘΕΣΣΑΛΙΑ 1,740 0,050 0,005 0,094 0,008 0,017 1,753 0,160 89,1% 88,5% 55,5% 17,2% ΥΔ 06 ΑΤΤΙΚΗ* 1,219 * 0,079 * περιλαμβάνεται στο περιβαλλοντικό * 1,298 * 100,3% 94,5% * * ΥΔ 07 ΑΝΑΤ. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ** 0,979 0,003 0,255 0,004 περιλαμβάνεται στο περιβαλλοντικό περιλαμβάνεται στο περιβαλλοντικό 1,234 0,007 88,3% 75,8% 51,4% 24,0% ΥΔ 09 ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1,100 n/a 0,200 n/a 0,006 0,090 1,300 n/a 79,0% 62,0% 67,0% 56,0% ΥΔ 10 ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 1,040 n/a 0,190 n/a 0,000 0,030 1,230 n/a 98,0% 81,0% 56,0% 56,0% ΥΔ 11 ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 0,732 0,022 0,031 0,016 0,000 0,000 0,764 0, ,0% 103,6% 72,2% 38,5% ΥΔ 12 ΘΡΑΚΗ 1,180 0,024 0,027 0,016 0,000 0,000 1,207 0,040 98,6% 96,4% 89,6% 40,9% ΥΔ 13 ΚΡΗΤΗ 1,171 0,150 0,001 0,001 0,000 0,063 1,173 0, ,0% 122,0% 94,0% 94,0% n/a: Μη διαθέσιμο από το εγκεκριμένο κείμενο του ΔΣ. Αναμένεται από τους μελετητές. * Στην ΥΔ Αττικής το μοναδιαίο κόστος υπολογίστηκε από τους μελετητές με στοιχεία τα οποία ήταν διαθέσιμα στο εγκεκριμένο ΔΣ. Δεν υπολογίζεται κόστος νερού άρδευσης στο ΥΔ Αττικής, λόγω ανυπαρξίας φορέων άρα και στοιχείων χρηματοοικονομικού κόστους. **Στην ΥΔ Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας το μοναδιαίο κόστος υπολογίστηκε από τους μελετητές με στοιχεία τα οποία ήταν διαθέσιμα στο εγκεκριμένο ΔΣ. Πηγή: Παραδοτέο 3 «Οικονομική Ανάλυση των Χρήσεων Ύδατος και Προσδιορισμός του Υφιστάμενου Βαθμού Ανάκτησης Κόστους για τις Υπηρεσίες Ύδατος» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων 20

22 Η επισήμανση των σημαντικών διαφοροποιήσεων του κόστους παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 2.1. «Ποσοτική στατιστική ανάλυση» του παρόντος τεύχους Αξιολόγηση διαφορών/ομοιοτήτων στις προτάσεις αρχών τιμολόγησης των επιμέρους Σχεδίων Διαχείρισης Στα Σχέδια Διαχείρισης δεν διατυπώθηκαν συγκεκριμένες τιμολογιακές πολιτικές παρά μόνο κατευθύνσεις/προτάσεις τιμολογιακής πολιτικής για κάθε Υδατικό Διαμέρισμα λαμβάνοντας υπόψη την παρούσα στην περίοδο εκπόνησης των Σχεδίων Διαχείρισης, τιμολογιακή πολιτική του καθενός. ΥΔΑΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 01, 02, 03 ΔΥΤΙΚΗ, ΒΟΡΕΙΑ & ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ύδρευση Στόχος: πλήρη ανάκτηση κόστους με δεδομένο ότι είναι εφικτή η ογκομετρική χρέωση. Βασική κατεύθυνση: τιμολόγηση κατά αύξουσες κλίμακες και υιοθέτηση διπλού συστήματος χρέωσης που περιλαμβάνει πάγια και τέλη, Έλεγχος υπερβολικής κατανάλωσης: αύξηση τιμών κλιμακίων μεγάλων καταναλώσεων με παράλληλη εισαγωγή εξαιρέσεων για ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Άρδευση Πρόταση: μικτό σύστημα χρέωσης (σταθερό πάγιο για την κάλυψη των σταθερών δαπανών και μεταβλητό ποσό με βάση την ογκομετρική χρέωση, για την κάλυψη των μεταβλητών δαπανών.) Ενναλακτικά, εφαρμογή μεθόδων χρέωσης ανάλογα με την έκταση που αρδεύεται και το είδος της καλλιέργειας του κάθε χρήστη. Πηγή: Παραδοτέο 4 «Προκαταρκτική Ανάλυση Εναλλακτικών Προτάσεων Ευέλικτης Τιμολογιακής Πολιτικής» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων 01, 02, 03 21

23 ΥΔΑΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 04, 05, 08 - ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΗΠΕΙΡΟΥ & ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ύδρευση Άρδευση Κύρια στόχευση τιμολογιακής πολιτικής: περιβαλλοντική αειφορία και αποφυγή σπατάλης νερού. Οριοθέτηση κατηγοριών χρηστών και υπηρεσιών για τις οποίες θα υπάρχει ξεχωριστό τιμολόγιο. Ορίζονται ομάδες τιμολογίων/συστάδες χρηστών/αριθμός τιμών. Διάκριση δυο διακεκριμένων κατηγοριών υπηρεσιών νερού (ύδρευσης και άρδευσης), οι οποίες θα εμπεριέχουν σχετικά ομοιόμορφες λειτουργίες επεξεργασίας νερού πριν την τελική κατανάλωση, και μία επιπρόσθετη χρήση της υπηρεσίας αποχέτευσης αστικών λυμάτων και επεξεργασίας των μέχρι δευτέρου βαθμού. Οι χρήσεις νερού που διαφοροποιούνται ως προς την τιμολόγησή τους, αλλά και την επίπτωση που δυνατόν να έχουν στο περιβάλλον είναι η οικιακή χρήση, οι τουριστικές δραστηριότητες, η βιομηχανία, η γεωργία, η κτηνοτροφία και οι άλλες χρήσεις (άρδευση πρασίνου, γήπεδα γκολφ κλπ). Ο γενικός στόχος της προτεινόμενης τιμολόγησης είναι να επιτύχει την ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση των υδάτινων πόρων με όσο το δυνατόν οικονομικά αποτελεσματικούς τρόπους. Για την επίτευξη του στόχου τίθενται δύο περιορισμοί: 1. Το κόστος πρέπει να ανακτάται σε ένα αποδεκτό επίπεδο. 2. Η προτεινόμενη τιμολογιακή αναθεώρηση δεν θα πρέπει να δημιουργήσει, η επαυξήσει τυχόν υπάρχοντα, προβλήματα πενίας νερού σε νοικοκυριά χαμηλών εισοδημάτων ή άνυδρων περιοχών. Κομβικοί περιορισμοί στην τιμολόγηση: Διασφάλιση των αποθεμάτων των επιφανειακών και υπόγειων υδροφορέων. Η ζήτηση αναμένεται να αυξηθεί όταν υπάρξει πληθυσμιακή και οικονομική ανάκαμψη. Λόγω κλιματικής αλλαγής οι περίοδοι λειψυδρίας πιθανότατα δεν θα υποχωρήσουν, αντίθετα είναι πιθανό να επεκταθούν. Υπό τις συνθήκες αυτές, νέα προσφορά υδάτινων αποθεμάτων είναι δυνατή κυρίως 22

24 μέσω εξοικονόμησης, αλλά βοηθητικά και ανακύκλωσης. Προτείνεται η εφαρμογή κλιμακωτής τιμολόγησης παρόλο που δεν υπερτερεί έναντι άλλων μεθόδων τιμολόγησης ως προς ορισμένα κριτήρια, κυρίως λόγω της ευρείας διάδοσης της στην πράξη και του γεγονότος ότι εμφανώς προτάσσει τα κριτήρια της ισότητας και της περιβαλλοντικής αποτελεσματικότητας. Η λογική της κλιμακωτής τιμολόγησης ενός αντιπροσωπευτικού χρήστη περιλαμβάνει μια σταθερή χρέωση η οποία πρέπει να αντανακλά και να ανακτά σε ένα βαθμό το πάγιο κόστος του παρόχου και ένα μεταβλητό ποσό με βάση την ογκομετρική χρέωση. Πηγή: Παραδοτέο 4 «Προκαταρκτική Ανάλυση Εναλλακτικών Προτάσεων Ευέλικτης Τιμολογιακής Πολιτικής» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων 04, 05, 08 ΥΔΑΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 06, 07 ΑΤΤΙΚΗΣ & ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ύδρευση o Εκπόνηση και εφαρμογή μελετών για οργάνωση των φορέων, εξορθολογισµό του λειτουργικού κόστους, διερεύνηση ικανότητας και προθυμίας πληρωμής στην περιοχή αρμοδιότητας του παρόχου, o Εντατικοποίηση είσπραξης των οφειλών, o Έλεγχος της παρανομίας στα θέματα που αφορούν τους φορείς, o Εναρμόνιση λογιστικών συστημάτων και τήρηση οικονομικών στοιχείων, έτσι ώστε τα στοιχεία να είναι διαθέσιμα µε όμοιο τρόπο, o Αποτίμηση παγίων και τήρηση αποσβέσεων, o Ανάκτηση κόστους ξεχωριστά για την ύδρευση και αποχέτευση καθώς και για τις χρήσεις γεωργίας, βιομηχανίας και παροχής υπηρεσιών, o Εμφανής καταγραφή του κόστους συντήρησης, o Εξορθολογισµός της πάγιας χρέωσης και της τιμολογούμενης χρέωσης έτσι ώστε να µη στρεβλώνεται το κλιμακωτό σύστημα τιμολόγησης, o Ανάκτηση του χρηματοοικονομικού κόστους (συµπεριλαµβανοµένων αποσβέσεων) καθώς και η χρήση του ειδικού τέλους 80% όπως θεσμικά ορίζεται, o Όπου η υπεράντληση δημιουργεί προβλήματα θα πρέπει να εξεταστεί η επιβολή τέλους χρήσης ιδιωτικής γεώτρησης, ιδανικά βάση καταμέτρησης ή της ικανότητας απόδοσης της γεώτρησης, 23

25 o o Στο ΥΔ Αττικής, για την ΕΥΔΑΠ προτείνεται η ξεχωριστή καταχώριση δαπανών συντήρησης, Στο ΥΔ Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας, όπου υφίσταται ένα κλιµάκιο χρέωσης θα πρέπει να εξεταστεί η σκοπιμότητα επιβολής περισσότερων κλιμακίων (στους ελάχιστους μικρούς οικισμούς) Άρδευση Η υπηρεσία ύδρευσης δεν υφίσταται στο ΥΔ06 λόγω ανυπαρξία φορέων. Για το ΥΔ 07 προτείνονται: o o o o o o Εντατικοποίηση είσπραξης οφειλών για την απρόσκοπτη συντήρηση των έργων, Αποτίμηση παγίων και τήρηση αποσβέσεων, Θεσμική αναθεώρηση για την εναρμόνιση της λειτουργίας των φορέων με την αντίληψη περί υδατικών πόρων, Καταμέτρηση της κατανάλωσης ανά χρήστη, Όπου η υπεράντληση δημιουργεί προβλήματα θα πρέπει να εξεταστεί η επιβολή τέλους χρήσης ιδιωτικής γεώτρησης για άρδευση, ιδανικά βάση καταµέτρησης ή της ικανότητας απόδοσης της γεώτρησης, Για την ανάκτηση του περιβαλλοντικού κόστους θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη η πηγή ρύπανσης, έτσι ώστε να ανακτηθεί το κόστος από τον «ρυπαίνοντα» Πηγή: Παραδοτέο 4 «Προκαταρκτική Ανάλυση Εναλλακτικών Προτάσεων Ευέλικτης Τιμολογιακής Πολιτικής» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων 06, 07 ΥΔΑΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 09, 10 ΔΥΤΙΚΗΣ & ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ύδρευση Ιεράρχηση στην κάλυψη του συνολικού κόστους. Αρχικά πρέπει να σχεδιαστεί η κάλυψη του χρηματοοικονομικού κόστους. Υπό τις προϋποθέσεις η κάλυψη αυτή μπορεί να υλοποιηθεί εντός τριών ετών. Κατόπιν πρέπει να καλυφθεί το περιβαλλοντικό κόστος σε ένα διάστημα των επόμενων δύο ετών. Τέλος θα σχεδιαστεί η κάλυψη του κόστους πόρου σε ένα επόμενο διάστημα δύο ετών, Πλήρης κάλυψη του χρηματοοικονομικού κόστους, 24

26 Σχεδιασμός τιμών που να αντανακλούν τα εξωτερικά κόστη, δηλαδή πρέπει να καθοριστούν οι χρήσεις που δημιουργούν κόστος πόρου ή/και περιβαλλοντικό κόστος καθορίζοντας τις πηγές νερού που χρησιμοποιούν και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκαλούν, Εποχιακή διάκριση τιμών. Η κατανάλωση στις περιόδους ακμής πρέπει να μετράται και να επιβάλλονται υψηλότερες τιμές π.χ. τουριστική περίοδος, Σύστημα αυξανόμενων block rates. Άρδευση Η τιμή του νερού στον αγροτικό χώρο πρέπει να αντανακλά το πλήρες κόστος συμπεριλαμβανομένου του κόστους πόρου και το περιβαλλοντικό κόστος, Μέτρηση της χρήσης νερού, Επικαιροποίηση συντελεστών που θα συνδέσουν τις υπάρχουσες καλλιέργειες με τη χρήση νερού, Η τιμή του αγροτικού νερού πρέπει να περιλαμβάνει και το κάθε μορφής εξωτερικό κόστος (κόστος πόρου και περιβαλλοντικό κόστος), Κλιμάκωση του περιβαλλοντικού κόστους που προκαλούν διαφορετικής περιβαλλοντικής επιβάρυνσης καλλιέργειες: συμβατικής, ορθής γεωργικής πρακτικής και βιολογικής, Καταβολή περιβαλλοντικού κόστους και κόστους πόρου από τις ιδιωτικές γεωτρήσεις βάσει στρεμματικών εκτάσεων και των σχετικών συντελεστών που χρησιμοποιούνται για τις αρδευόμενες από το δίκτυο εκτάσεις, Εκπόνηση μελέτης συγκριτικής κοστολόγησης και τιμολόγησης των παρόχων αρδευτικού νερού. Βιομηχανία και Τουρισμός Η βιομηχανική και η τουριστική χρήση θα επιβαρυνθούν με το πλήρες κόστος νερού που συνεπάγονται. Πηγή: Παραδοτέο 4 «Προκαταρκτική Ανάλυση Εναλλακτικών Προτάσεων Ευέλικτης Τιμολογιακής Πολιτικής» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων 09, 10 25

27 ΥΔΑΤΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ 11, 12 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ & ΘΡΑΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΙΜΟΛΟΓΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Ύδρευση - Άρδευση Βελτίωση του συστήματος οργανωμένης πληροφόρησης για τα τέλη, τα έσοδα και το κόστος ανά κατηγορία των φορέων, στη μορφή οργανωμένου MIS (management information system). Εφαρμογή της νομοθεσίας και των περιβαλλοντικών όρων, βάσει των οποίων έ χει αδειοδοτηθεί η λειτουργία παραγωγικών μονάδων (ιδιαίτερα βιομηχανικών, τουριστικών και κτηνοτροφικών). Υποχρέωση των μονάδων αυτών πρέπει να είναι περισσότερο η λήψη από τις ίδιες των μέτρων που απαιτούνται για την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης που δημιουργούν, με την τιμολογιακή πολιτική στις περιπτώσεις αυτές να εστιάζεται περισσότερο στον προσδιορισμό και επιβολή προστίμων, επαρκών για συνετισμό των παραβατών. Εξάντληση όλων των περιθωρίων διαχείρισης του κόστους των φορέων, είτε διακεκριμένα ανά φορέα, είτε με τη διαμόρφωση συνθηκών για τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας (π.χ. με συνενώσεις ή και επεκτάσεις φορέων). Εξάντληση όλων των περιθωρίων δημιουργίας εσόδων από πηγές που δεν σχετίζονται άμεσα με την τιμολόγηση του νερού π.χ. μέσω βελτιωμένης διαχείρισης διαθεσίμων, εκποίησης ή μίσθωσης μη χρησιμοποιουμένων παγίων στοιχείων, πώλησης προϊόντων στην περίπτωση των ΤΟΕΒ κ.α. Εξέταση και προσδιορισμός των χαρακτηριστικών περιπτώσεων, στις οποίες επιχορηγήσεις και επιδοτήσεις, άμεσες ή έμμεσες, μπορούν να περιληφθούν στα έσοδα, βάσει των οποίων εκτιμάται η ανάκτηση του κόστους, σε συνάφεια με τα ισχύοντα για ιδιωτικές επενδύσεις και με έργα προγράμματα που συγχρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. Θεσμοθέτηση της χρήσης υδρομετρητών για όλες τις χρήσεις άρδευσης, όχι μόνο εντός των περιοχών κάλυψης από τους ΤΟΕΒ ΓΟΕΒ, αλλά ιδιαίτερα εκτός των περιοχών αυτών, σε καλλιέργειες που αρδεύονται από ιδιωτικές πηγές και μέσα (γεωτρήσεις κλπ.). Εφαρμογή του μέτρου αυτού και σε παραγωγικές μονάδες βιομηχανικές, κτηνοτροφικές κ.α. που χρησιμοποιούν νερό παραγόμενο με ίδια μέσα. 26

28 Εξέταση των δυνατοτήτων και προϋποθέσεων για επέκταση των ΔΕΥΑ, ώστε να καλύπτουν το σύνολο του Δήμου Καλλικράτη, στον οποίο υπάγονται. Εφαρμογή της επέκτασης αυτής. Εξέταση των δυνατοτήτων και προϋποθέσεων για επέκταση των ΤΟΕΒ-ΓΟΕΒ σε περιοχές που δεν καλύπτουν σήμερα. Εφαρμογή της επέκτασης αυτής, όπου είναι εφικτό. Έρευνα και υπολογισμός δεικτών τύπου «λ» που προσδιορίζουν τη συνδυασμένη επίπτωση στη ρύπανση των υδάτινων πόρων διαφόρων γεωργικών πρακτικών (π.χ. χρήση λιπασμάτων και αρδευτικού νερού) και διαμόρφωση μηχανισμού αναφοράς των σχετικών στοιχείων από τους παραγωγούς (ποσότητες και είδη λιπασμάτων που χρησιμοποιούν, ποσότητες νερού που καταναλώνουν) πιθανώς ως προϋπόθεση για τη λήψη των γεωργικών επιδοτήσεων Προσδιορισμός από τους φορείς μίγματος τελών, προσαρμοσμένου μεν στις ιδιαίτερες ανάγκες τους, αλλά σε επίπεδα που θα καλύπτουν το μέγιστο μεταξύ α) του αγοραίου χρηματοοικονομικού και β) του κοινωνικοοικονομικού συνολικού (χρηματοοικονομικού και περιβαλλοντικού) κόστους του νερού. Σχεδιασμός μηχανισμού είσπραξης τελών που θα προσδιορίζονται βάσει δεικτών τύπου «λ» για την κάλυψη του περιβαλλοντικού κόστους από γεωργούς που θα εξακολουθούν να λειτουργούν εκτός περιοχών κάλυψης ΤΟΕΒ ΓΟΕΒ (μετά την πιθανή επέκταση των φορέων αυτών). Τέτοιοι φορείς πιθανώς μπορεί να δημιουργηθούν σε επίπεδο Δήμων είτε ως ανεξάρτητοι φορείς, είτε ως ειδικά νέα τμήματα των ΔΕΥΑ. Απόδοση από τους οργανωμένους φορείς (ΔΕΥΑ Δήμους και ΤΟΕΒ ΓΟΕΒ) σε Κεντρική Υπηρεσία σε περιφερειακό επίπεδο του τμήματος των συνολικών εσόδων τους που αναλογεί στο κοινωνικοοικονομικό περιβαλλοντικό κόστος. Προϋποθέσεις είναι: (α) Η διάκριση των τελών ως προς το τμήμα τους που αφορά στην κάλυψη του περιβαλλοντικού κόστους από εκείνο που αφορά στην κάλυψη του χρηματοοικονομικού κόστους. (β) Η σχετική οργανωμένη παρακολούθηση των εσόδων, βάσει προσαρμογής του σχετικού μηχανογραφικού συστήματος των φορέων. Ειδική έρευνα και μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ΒΦΛ και για την κοστολόγηση των επιπτώσεων αυτών, καθώς και για τον τρόπο είσπραξης από τη 27

29 μονάδα σχετικού τέλους, μέχρι τη λήψη από αυτή των κατάλληλων μέτρων. Αποσύνδεση των τελών / χρεώσεων νερού των ΒΙΠΕ από την άσκηση πολιτικής βιομηχανικής ανάπτυξης και ενσωμάτωση της πολιτικής αυτής στα κίνητρα για την ενίσχυση επενδύσεων ανεξάρτητα από την κατανάλωση του νερού, η οποία θα πρέπει να χρεώνεται σε επίπεδο που να εξασφαλίζει ανάκτηση του σχετικού κόστους, κατά τα ανωτέρω. Πηγή: Παραδοτέο 4 «Προκαταρκτική Ανάλυση Εναλλακτικών Προτάσεων Ευέλικτης Τιμολογιακής Πολιτικής» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων 11, Επισήμανση διαφορών/ομοιοτήτων και σημαντικών κοινωνικοοικονομικών ιδιαιτεροτήτων ανά ΥΔ Τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά κάθε υδατικού διαμερίσματος μπορούν να συνοψιστούν σε δυο μεταβλητές: την παραγωγή κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας, η οποία αποτυπώνεται στην Ακαθάριστη τις οικονομικές ιδιαιτερότητες του Υδατικού Διαμερίσματος και στο Κατά Κεφαλή ΑΕΠ της ίδιας χωρικής κλίμακας που αποτυπώνει τις κοινωνικές. Χωρικά δεν συμπίπτει απόλυτα το όριο του υδατικού διαμερίσματος με το όριο των νομώνπεριφερειακών ενοτήτων που κατά κύριο λόγο αφορά. Υπάρχουν για παράδειγμα νομοίπεριφερειακές ενότητες που ανήκουν σε περισσότερα του ενός υδατικά διαμερίσματα. Για τον παραπάνω λόγο, προκειμένου να είναι περισσότερο ασφαλή τα συγκριτικά συμπεράσματα για τις κοινωνικοοικονομικές ιδιαιτερότητες κάθε υδατικού διαμερίσματος, έγινε, όπου κρίθηκε απαραίτητο, ενοποίηση δύο ή περισσοτέρων «γειτονικών» υδατικών διαμερισμάτων. Με βάση την ενοποίηση υδατικών διαμερισμάτων η χωρική μονάδα αναφοράς των κοινωνικοοικονομικών ιδιαιτεροτήτων είναι η εξής: 28

30 Πίνακας Συσχέτιση Υδατικών Διαμερισμάτων και Περιφερειών και Νομών ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΙ GR01 ΔΥΤΙΚΗΣ ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ + Ν. GR02 ΒΟΡΕΙΑΣ ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ ΑΧΑΪΑΣ + Ν. ΗΛΕΙΑΣ + Ν. ΖΑΚΥΝΘΟΥ + Ν. GR03 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ Ν. ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ + Ν. ΛΕΥΚΑΔΑΣ + ΔΥΤΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ GR04 Ν. ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ GR05 ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ + Ν. ΚΕΡΚΥΡΑΣ GR06 ΑΤΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ GR07 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Ν. ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ + Ν. ΦΩΚΙΔΑΣ + Ν. ΒΟΙΩΤΙΑΣ + Ν. ΕΥΒΟΙΑΣ GR08 ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ GR09 ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ + ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ GR10 ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΛΗΝ Ν. ΣΕΡΡΩΝ GR11 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ GR12 ΘΡΑΚΗΣ & ΘΡΑΚΗΣ + Ν. ΣΕΡΡΩΝ GR13 ΚΡΗΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ Πηγή: Προσέγγιση μελετητών βάσει των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων Τα συμπέρασμα που προκύπτουν είναι τα εξής: Σχεδόν το 50% της Προστιθέμενης Αξίας της Ελλάδας προέρχεται από την Περιφέρεια της Αττικής (ΥΔ 06) και εν συνεχεία από τα Υδατικά Διαμερίσματα της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας με συμμετοχή, αθροιστικά, περίπου κατά 15%. Αναλύοντας περαιτέρω τις οικονομικές ιδιαιτερότητες κάθε υδατικού διαμερίσματος, δίνεται έμφαση στους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας με τη μεγαλύτερη χρήση ύδατος. Αυτοί είναι κυρίως η γεωργία, η μεταποίηση και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας δηλαδή ο πρωτογενής και δευτερογενής τομέα της οικονομίας. Το προϊόν του πρωτογενή τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία και δασοκομία) της Χώρας, το 2012, προέρχεται κατά κύριο λόγο από τα Υδατικά Διαμερίσματα 01, 02 και 03 που εκτείνονται χωρικά στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, Ανατολικής Ελλάδας και Νήσων Ιονίου (πλην Λευκάδας και Κέρκυρας), 08 (Περιφέρεια 29

31 Θεσσαλίας) και 10 (Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας). Ειδικότερα, οι Νομοί Αχαΐας, Ηλείας, Λάρισας και Πέλλας είναι αυτοί που συμβάλλουν σημαντικά στη δημιουργία προϊόντος στον πρωτογενή τομέα. Στον δευτερογενή τομέα, η Αττική και Κεντρική και Δυτική Μακεδονία συνεισφέρουν σε μεγάλο ποσοστό στη δημιουργία προϊόντος στον συγκεκριμένο τομέα στο σύνολο της Χώρας. Αυτό οφείλεται αφενός διότι η Αττική και η Θεσσαλονίκη αποτελούν τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Ελλάδας και υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση επιχειρήσεων σε αυτές αφετέρου δε στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας του Νομού Κοζάνης της Δυτικής Μακεδονίας. Στον επόμενο πίνακα φαίνονται τα ποσοστά συμμετοχής των Υδατικών Διαμερισμάτων κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία της Χώρας για το Πίνακας Ποσοστά συμμετοχής Υδατικών Διαμερισμάτων στην Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία της Χώρας κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, 2012 % συμμετοχής ΥΔ κατά κλάδου οικονομικής δραστηριότητας, πρωτογενή και δευτερογενή, στο σύνολο της ΑΠΑ της Χώρας, 2012 Γεωργία, δασοκομία και αλιεία Ορυχεία και λατομεία - Μεταποίηση - Παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, φυσικού αερίου, ατμού και κλιματισμού Παροχή νερού - επεξεργασία λυμάτων, διαχείριση αποβλήτων και δραστηριότητες εξυγίανσης Κατασκευές GR ,40% 9,80% 7,00% 12,20% GR 04 3,50% 1,50% 1,30% 2,40% GR 05 4,90% 2,00% 4,00% 4,50% GR 06 5,50% 35,10% 50,40% 37,80% GR 07 9,60% 11,80% 3,70% 5,10% GR 08 13,20% 6,00% 5,40% 5,70% GR ,50% 23,20% 14,50% 14,10% GR ,50% 5,40% 6,00% 4,10% GR 13 8,50% 3,30% 3,30% 5,80% Πηγή: Επεξεργασία μελετητών με πρωτογενή στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ. 30

32 Το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν αποτελεί ένα δείκτη του βιοτικού επιπέδου και της ευημερίας μιας περιοχής. Στην Ελλάδα το 2012, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν περίπου Σε Περιφερειακό Επίπεδο η Αττική και το Νότιο Αιγαίο βρίσκονταν σε υψηλότερα επίπεδα συγκριτικά με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Χώρας ενώ στην αντίθετη πλευρά η Ήπειρος και εν συνεχεία η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη όπως και η Θεσσαλία είχαν το χαμηλότερο επίπεδο σε σχέση με τις υπόλοιπες Περιφέρειες και το σύνολο της Χώρας (επόμενο σχήμα.) Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Διάγραμμα Κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανά Περιφέρεια και Σύνολο Χώρας,

33 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΣΥΝΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΟΣΤΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΩΝ, ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ ΚΟΣΤΟΥΣ, ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΩΝ ΑΝΑ ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ 2.1. Ποσοτική στατιστική ανάλυση Από την συναξιολόγηση των κοστολογικών προσεγγίσεων εκτιμήσεων κόστους των εγκεκριμένων Διαχειριστικών Σχεδίων της Χώρας 6 προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: Το μέσο μοναδιαίο χρηματοοικονομικό κόστος παροχής νερού ύδρευσης αποχέτευσης είναι 1,269/κ.μ. και άρδευσης 0,059/κ.μ. Το μέσο μοναδιαίο περιβαλλοντικό κόστος παροχής νερού ύδρευσης αποχέτευσης είναι 0,071/κ.μ. και άρδευσης 0,038/κ.μ. Το μέσο μοναδιαίο κόστος πόρου για το νερό ύδρευσης αποχέτευσης είναι 0,013/κ.μ. και άρδευσης 0,022/κ.μ. Ο μέσος βαθμός ανάκτησης του χρηματοοικονομικού κόστους της υπηρεσίας παροχής νερού ύδρευσης αποχέτευσης είναι περίπου 87% ενώ της υπηρεσίας άρδευσης περίπου 61%. Για το συνολικό κόστος ο μέσος βαθμός ανάκτησης είναι χαμηλότερος σε σχέση με του χρηματοοικονομικού και για την μεν ύδρευση αποχέτευση είναι περίπου 82% ενώ για την άρδευση 39,3%. Οι ακραίες τιμές οι οποίες προκύπτουν ανά κατηγορία κόστους τόσο για την υπηρεσία ύδρευσης αποχέτευσης όσο και άρδευσης αποτυπώνονται στα επόμενα δύο σχεδιαγράμματα. 6 Βάσει των διαθέσιμων στοιχείων κόστους που δίνονται στον πίνακα της παραγράφου 1.2 «Επισήμανση σημαντικών διαφοροποιήσεων κόστους ανά ΥΔ, υπηρεσία ύδατος, χρήση και κατηγορία παρόχου» 32

34 Πηγή: Παραδοτέο 3 «Οικονομική Ανάλυση των Χρήσεων Ύδατος και Προσδιορισμός του Υφιστάμενου Βαθμού Ανάκτησης Κόστους για τις Υπηρεσίες Ύδατος» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων Επεξεργασία μελετητών Διάγραμμα ΑΡΔΕΥΣΗ ΑΚΡΑΙΕΣ ΤΙΜΕΣ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΟΣΤΟΥΣ Πηγή: Παραδοτέο 3 «Οικονομική Ανάλυση των Χρήσεων Ύδατος και Προσδιορισμός του Υφιστάμενου Βαθμού Ανάκτησης Κόστους για τις Υπηρεσίες Ύδατος» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων Επεξεργασία μελετητών Διάγραμμα ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟΧΕΤΕΥΣΗ ΑΚΡΑΙΕΣ ΤΙΜΕΣ ΑΝΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΚΟΣΤΟΥΣ 33

35 Συγκριτικά με το μέσο όρο των υδατικών διαμερισμάτων της Χώρας το ποσοστό των διαμερισμάτων τα οποία κυμαίνονται πάνω από αυτόν τόσο σε επίπεδο μοναδιαίου κόστους όσο και βαθμού ανάκτησης ανά υπηρεσία ύδατος είναι τα εξής: Πίνακας Ποσοστό Υδατικών Διαμερισμάτων με τιμή κόστους ανά κ.μ. μεγαλύτερη από το μέσο όρο των ΥΔ Ποσοστό ΥΔ με τιμή κόστους ανά κ.μ. μεγαλύτερη από το μέσο όρο των ΥΔ Χρημ/κο Περιβαλλοντικό Πόρου Ανάκτηση κόστους Χ/Κ Σύνολο Ύδρευση-Αποχέτευση 23% 31% 15% 62% 54% Άρδευση 31% 23% 23% 31% 46% Πηγή: Παραδοτέο 3 «Οικονομική Ανάλυση των Χρήσεων Ύδατος και Προσδιορισμός του Υφιστάμενου Βαθμού Ανάκτησης Κόστους για τις Υπηρεσίες Ύδατος» των Εγκεκριμένων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων Επεξεργασία μελετητών Παρατηρείται ότι όσον αφορά το μοναδιαίο κόστος δεν υπερβαίνει σε μεγάλο βαθμό το μέσο όρο δηλαδή τα περισσότερα Υδατικά Διαμερίσματα κυμαίνονται κοντά στο μέσο όρο και κάτω από αυτόν. Όσον αφορά το βαθμό ανάκτησης στην μεν ύδρευση-αποχέτευση τα συμπεράσματα είναι ενθαρρυντικά καθώς οι περισσότεροι πάροχοι φαίνεται να ανακτούν το χρηματοοικονομικό και συνολικό τους κόστος σε ικανοποιητικό βαθμό ενώ κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στην άρδευση. 34

36 2.2. Ποιοτικά συμπεράσματα Τα ποιοτικά συμπεράσματα που προκύπτουν από την συναξιολόγηση των Διαχειριστικών Σχεδίων αφορούν τα εξής σημεία: 1. Στην ύδρευση δεν γίνεται διαχωρισμός των στοιχείων κόστους σε κάθε χρήση δηλαδή αποχέτευσης, βιολογικού καθαρισμού, τουριστικής και βιομηχανικής χρήσης. Συνεπώς δεν είναι δυνατός ο υπολογισμός τους κόστους για κάθε μια από αυτές τις χρήσεις παρά μόνο συνολικά για την υπηρεσία της ύδρευσης. 2. Με βάση το 1 δεν είναι δυνατή η πραγματική εκτίμηση των επιπτώσεων του κόστους νερού στους κλάδους του τουρισμού και της βιομηχανίας. 3. Στην άρδευση στην πλειοψηφία των παρόχων δεν υφίσταται σύστημα καταγραφής και διαχείρισης τόσο της πραγματικής κατανάλωσης ύδατος όσο και των οικονομικών τους στοιχείων. Οι περισσότεροι πάροχοι άρδευσης κάνουν απλή καταγραφή των εσόδων εξόδων τους. 4. Η ανάκτηση του κόστους κυρίως του χρηματοοικονομικού κρίνεται απαραίτητη για την οικονομική βιωσιμότητα των φορέων. Χρειάζεται να προσδιοριστεί το αποδεκτό επίπεδο ανάκτησης. 5. Κρίνεται κρίσιμη η συνεκτίμηση του περιβαλλοντικού κόστους και του κόστους πόρου στο συνολικό κόστος ύδατος και στις δυο υπηρεσίες ύδατος Είναι απαραίτητη η καταγραφή της χρήσης νερού από την άρδευση στην οποία παρατηρείται η μεγαλύτερη σπατάλη νερού (π.χ. με τη χρήση υδρομέτρων). 7. Η εφαρμογή της κλιμακωτής τιμολόγησης (σταθερό πόσο = πάγιο και κλιμακωτή χρέωση ανάλογα με την κατανάλωση νερού) φαίνεται να είναι μια κοινά αποδεκτή λύση καθώς είναι και ευρέως διαδομένη μέθοδος τιμολόγησης και παράλληλα λαμβάνει υπόψη της κοινωνικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. 8. Χρειάζεται να υπάρξει μέριμνα για τους καταναλωτές με ιδιωτικές γεωτρήσεις, όσον αφορά τη συμμετοχή τους στο περιβαλλοντικό κόστος και στο κόστος πόρου. Θεωρείται ότι ανακτούν πλήρως το χρηματοοικονομικό τους κόστους, πλην του κόστους ενέργειας, για το οποίο η ΔΕΗ εφαρμόζει ειδικά τιμολόγια για αγροτική χρήση. 7 Βλ. αναλυτικά στο κεφάλαιο 2.3. «Επισήμανση κρίσιμων ζητημάτων» 35

37 2.3. Επισήμανση κρίσιμων ζητημάτων Ένα ζήτημα που ανακύπτει από την αξιολόγηση των Διαχειριστικών Σχεδίων, είναι η σχέση κατανάλωσης νερού και δημιουργίας προϊόντος στην οικονομία, κυρίως στους κλάδους στους οποίους γίνεται η μεγαλύτερη χρήση ύδατος, τη γεωργία και τη μεταποίηση. Βάσει της κατανάλωσης-ζήτησης νερού που καταγράφεται στα Διαχειριστικά Σχέδια για τη βιομηχανία και τη γεωργία κτηνοτροφία και αφορά κυρίως τα έτη , και της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας των κλάδων της μεταποίησης και του πρωτογενή τομέα (γεωργία κτηνοτροφία αλιεία) ανά Περιφέρεια και Νομό της Χώρας της ΕΛ.ΣΤΑΤ., προκύπτουν τα εξής στοιχεία κ.μ. κατανάλωσης νερού/ ΑΠΑ (επόμενος πίνακας.) Πίνακας Σχέση Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας και Πραγματικής Κατανάλωσης Ζήτησης νερού στη Βιομηχανία και στη Γεωργία GR01 GR02 GR03 GR04 ΔΥΤ. ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ ΒΟΡ. ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ ΑΝΑΤ. ΠΕΛ/ΝΗΣΟΥ ΔΥΤ. ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ Ν. ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ + Ν. ΛΕΥΚΑΔΑΣ + Ν. ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ ΠΕΡ. ΗΠΕΙΡΟΥ + Ν. ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΓΕΩΡΓΙΑ, ΑΛΙΕΙΑ ΚΑΙ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΑΡΔΕΥΣΗ+ΚΤΗΝ ΟΤΡΟΦΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΑΡΔΕΥΣΗ+ΚΤΗ ΝΟΤΡΟΦΙΑ 200,8 238,9 0,4 347,8 2, ,9 GR05 ΗΠΕΙΡΟΣ 296,6 303,6 4,5 313,0 15, ,1 GR06 ΑΤΤΙΚΗ ΠΕΡ. ΑΤΤΙΚΗΣ 5.596,3 373,1 20,8 70,1 3,7 187,8 Ν. ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ + Ν. ΑΝΑΤ. ΣΤΕΡΕΑ ΦΩΚΙΔΑΣ + Ν. ΒΟΙΩΤΙΑΣ ,1 604,5 29,2 803,5 17, ,2 ΕΛΛΑΔΑ GR07 Ν. ΕΥΒΟΙΑΣ GR008 ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΠΕΡ. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 998,3 834,5 17, ,0 17, ,5 GR09 GR10 ΣΧΕΣΗ ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΗΣ ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗΣ ΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ-ΖΗΤΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΥΔΑΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ** ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ** ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΟΙ ΠΕΡ. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ + Ν. ΑΧΑΪΑΣ + Ν. ΗΛΕΙΑΣ + Ν. ΖΑΚΥΝΘΟΥ + Ν. ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΠΕΡ. ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ + ΠΕΡ. ΚΕΝΤΡ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΛΗΝ Ν. ΣΕΡΡΩΝ ΑΠΑ 2011 (εκ. )* 1.379, , , ,7 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ - ΖΗΤΗΣΗ ΒΑΣΕΙ ΔΣ (εκ. κ.μ.) 31,8 939,9 48, ,3 18,8 χιλ.κ.μ./εκ. ΑΠΑ 23,0 825,7 ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΠΕΡ. ΑΝΑΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ GR11 & ΘΡΑΚΗΣ + Ν. ΣΕΡΡΩΝ GR12 ΘΡΑΚΗ 812,5 688,1 33, ,3 41, ,3 *Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. ** Δεν ήταν διαθέσιμη η ζήτηση - κατανάλωση από το κείμενο των Διαχεριστικών Σχεδίων γι αυτό ελήφθη υπόψη η απόληψη από τα Υδάτινα Σώματα (επιφανειακά και υπόγεια). Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. και Εγκεκριμένα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Ποταμών Υδατικών Διαμερισμάτων Επεξεργασία μελετητών 1.006,2 36

38 Στον αγροτικό τομέα, διαπιστώνεται η μη ορθολογική χρήση νερού σε όλα τα Υδατικά Διαμερίσματα της Χώρας πλην της Αττικής στην οποία δεν υφίσταται ουσιαστικά πρωτογενής τομέας. Παρόμοια, αλλά σε μικρότερη κλίμακα, είναι η αποδοτικότητα της χρήσης νερού στην μεταποίηση. Η μέση κατανάλωση νερού στη γεωργία στο σύνολο των Υδατικών Διαμερισμάτων είναι 1,2κ.μ. νερού/ Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας και στην μεταποίηση 0,013 κ.μ./ ΑΠΑ της μεταποίησης. Συγκριτικά με άλλες χώρες όπως η Κύπρος, επιβεβαιώνεται η μη αποδοτική χρήση νερού. Με βάση το Διαχειριστικό Σχέδιο της Κύπρου, για την γεωργία η κατανάλωση νερού είναι 0,33κ.μ./ ΑΠΑ γεωργίας και στην μεταποίηση 0,0052 κ.μ. ανά Προστιθέμενης Αξίας. Άλλα κρίσιμα ζητήματα που ανακύπτουν αφορούν τις διαφορετικές μεθοδολογικές προσεγγίσεις στην εκτίμηση του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου σε οικονομικούς όρους. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των δύο κύριων προσεγγίσεων (Κόστους και οφέλους) παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στον επόμενο πίνακα. 37

39 Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Πίνακας Σύγκριση προσεγγίσεων εκτίμησης Περιβαλλοντικού Κόστους και Κόστους Πόρου Προσέγγιση Κόστους Αυτή η προσέγγιση είναι γενικά λιγότερο απαιτητική σε όρους δεδομένων και πόρων. Τα δεδομένα κόστους είναι συνήθως ευκολότερα διαθέσιμα από τα δεδομένα οφέλους. Είναι μια διαφανής και ορθή μέθοδος όταν βασίζεται σε δεδομένα της αγοράς. Υπάρχουν αβεβαιότητες στο κατά πόσο τα αποτελέσματα αυτής της προσέγγισης είναι ρεαλιστικά. Αν τα επιλεγμένα μέτρα δεν είναι τα πιο αποδοτικά για την επίτευξη της "καλής κατάστασης" των υδάτων η προσέγγιση μπορεί να οδηγήσει σε υπερεκτιμήσεις Η προσέγγιση δεν παρέχει πληροφορίες για τις προτιμήσεις των χρηστών Πηγή: Εγκεκριμένα Σχέδια Διαχείρισης Λεκανών Απορροής Υδατικών Διαμερισμάτων Προσέγγιση οφέλους Αυτή η προσέγγιση προσπαθεί να αντλήσει μια εκτίμηση του πραγματικού οφέλους από την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων. Μπορεί να συνυπολογίσει τις αξίες μη-χρήσης. Θεωρητικά, εκτιμάται ότι είναι πιο κοντά στο να παρέχει το περιβαλλοντικό κόστος. Παρέχει πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο το κοινό αντιλαμβάνεται την τρέχουσα κατάσταση των υδάτων, ανάλογα με το επίπεδο ενημέρωσης γύρω από τα θέματα του νερού. Τα συνολικά εκτιμώμενα οφέλη είναι ευαίσθητα στον προσδιορισμό του πληθυσμού που επωφελείται από συγκεκριμένες υπηρεσίες του οικοσυστήματος και στον καθορισμό των υπηρεσιών που έχουν αξία μηχρήσης. Η εγκυρότητα των αποτελεσμάτων που λαμβάνονται από την εν λόγω προσέγγιση τίθενται πλέον υπό αμφισβήτηση από μεγάλη μερίδα ανθρώπων. Η "καλή κατάσταση" προσδιορίζεται μέσω μιας σειρά τεχνικών παραμέτρων που διαφέρουν από τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα αξιολογούν και αντιλαμβάνονται την "καλή" κατάσταση των υδάτων. Όταν απαιτείται η συλλογή πρωτογενών δεδομένων για την προσέγγιση οφέλους, τότε απαιτείται αρκετός χρόνος και πόροι. 38

40 Από τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα και λαμβάνοντας υπόψη τις τιμές περιβαλλοντικού κόστους που εκτιμήθηκαν στα Σχέδια Διαχείρισης, οι οποίες παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των Υδατικών Διαμερισμάτων, προκύπτει η ανάγκη επανεξέτασης των μεθοδολογιών που εφαρμόστηκαν. Στο πλαίσιο αυτό φαίνεται ότι η επικρατούσα προσέγγιση κόστους θα πρέπει να διερευνηθεί ως προς πιθανή εξειδίκευσή της σε στοιχεία κόστους που θα την καταστήσουν ομοιογενή στα διαφορετικά Υ.Δ., εφαρμόσιμη με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, δίκαιη ως προς την "απόδοση" περιβαλλοντικού κόστους σε διαφορετικές χρήσεις νερού και ευέλικτη ως προς τη δυνατότητα προσαρμογής στα μελλοντικά Σχέδια Διαχείρισης. Πέρα από τις εγγενείς διαφοροποιήσεις των μεθόδων προσέγγισης του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου, οι οποίες αναδεικνύουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε μιας, ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε σε ορισμένα κρίσιμα ζητήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε λανθασμένες εκτιμήσεις. Καταρχάς είναι πολύ σημαντικό να μην υπάρχουν διπλομετρήσεις του ίδιου παράγοντα κόστους. Για παράδειγμα, η υπεράντληση νερού από παράκτιους υδροφορείς συνδέεται άμεσα με την υφαλμύρινση των παράκτιων υδροφορέων. Θα ήταν λανθασμένη προσέγγιση να εκτιμηθεί Κόστος Πόρου λόγω της υπεράντλησης και ταυτόχρονα Περιβαλλοντικό Κόστος λόγω της υφαλμύρινσης. Το ζήτημα αυτό αντιμετωπίζεται υπολογίζοντας μόνο Κόστος Πόρου και όχι Περιβαλλοντικό Κόστος, αφού η ποσοτική αποκατάσταση του ελλείμματος υπεράντλησης αναμένεται να επιλύσει και το πρόβλημα της υφαλμύρινσης. Στο πλαίσιο της εφαρμογής Οδηγιών που σχετίζονται με την ποιότητα των υδατικών πόρων, προτείνονται δράσεις και μέτρα, τα οποία είναι ιδιαίτερα σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη κατά τον υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου. Χαρακτηριστικές Οδηγίες που ελήφθησαν υπόψη στα Σχέδια Διαχείρισης παρατίθενται ακολούθως. Οδηγία 91/271/ΕΚ (Οδηγία αστικών λυμάτων) Η παρουσία ή μη Εγκαταστάσεων Επεξεργασίας Λυμάτων ελήφθη υπόψη ως παράμετρος εκτίμησης περιβαλλοντικού κόστους. 39

41 Οδηγία 91/676/ΕΚ (Οδηγία νιτρικών) Οι ευπρόσβλητες (βάσει της Οδηγίας) ζώνες και τα ειδικά προγράμματα δράσης που προβλέπονται για αυτές, ελήφθησαν υπόψη κατά την εκτίμηση περιβαλλοντικού κόστους. Εφαρμογή της αρχής "ο ρυπαίνων πληρώνει" Από την υφιστάμενη νομολογία του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων προκύπτουν ορισμένα συμπεράσματα όσον αφορά την εφαρμογή της αρχής «Ο Ρυπαίνων Πληρώνει», τα οποία δίνουν γενικές κατευθύνσεις στον τρόπο εφαρμογής της (θεσμικά και κανονιστικά). Αυτά είναι τα εξής 8 : Οι ρυπαίνοντες είναι υπεύθυνοι μόνο για τη ρύπανση στην οποία συνεισφέρουν και δεν πρέπει να πληρώνουν για την εξάλειψη και την πρόληψη της ρύπανσης στην οποία δεν συνεισφέρουν. Στις περιπτώσεις όπου η ρύπανση προέρχεται από διάφορες πηγές, όλες οι κατηγορίες των ρυπαινόντων πρέπει να συμβάλλουν στην μείωση της συνολικής ρύπανσης και κάθε ρυπαίνων μπορεί να υποχρεωθεί να συμβάλλει στη μείωση της ρύπανσης μόνο ανάλογα με τη συνεισφορά του στο συνολικό πρόβλημα. Τα μέρη που δεν ρυπαίνουν ή δεν έχουν συμβάλλει σε ρύπανση δεν πρέπει να επιβαρυνθούν με την εφαρμογή της αρχής ο ρυπαίνων πληρώνει. Επιτρέπεται ο τεκμαρτός προσδιορισμός της αιτιώδους συνάφειας μεταξύ δραστηριοτήτων και ρύπανσης. Η διαφοροποίηση συμμετοχής διαφορετικών κατηγοριών ρυπαινόντων στην ανάκτηση κόστους επιτρέπεται κατά ανάλογο τρόπο σε σχέση με τη ρύπανση. Χωρική κλίμακα υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους και Κόστους Πόρου Ως χωρική κλίμακα υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου θεωρείται στην παρούσα φάση το Υδατικό Διαμέρισμα. Το επίπεδο πληροφορίας που είναι διαθέσιμο από τα Σχέδια Διαχείρισης του πρώτου κύκλου, δεν επιτρέπει τη θεώρηση της Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΛΑΠ) ως χωρικής κλίμακας υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου. Η υιοθέτηση της ΛΑΠ ως χωρικής κλίμακας προτείνεται να 8 Lindhout, P.E., van den Broek, B. (2014). The Polluter Pays Principle: Guidelines for Cost Recovery and Burden Sharing in the Case Law of the European Court of Justice, Utrecht Law Review, Vol 10, 2,

42 γίνει σε επόμενη φάση (Διαχειριστικά Σχέδια 2 ου κύκλου εφαρμογής της Οδηγίας), οπότε θα είναι δυνατή και η συλλογή των σχετικών αναγκαίων πληροφοριών και δεδομένων. Ακολούθως παρατίθενται προτάσεις που προτείνεται να ληφθούν υπόψη κατά την εκπόνηση των Σχεδίων Διαχείρισης του 2 ου κύκλου εφαρμογής της Οδηγίας και σχετίζονται τόσο με την επιδίωξη υιοθέτησης της ΛΑΠ ως χωρικής κλίμακας υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου όσο και με άλλες ελλείψεις στοιχείων που παρατηρήθηκαν στα εγκεκριμένα ΣΔ του πρώτου κύκλου και συνδέονται με τον υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου. υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου. Να διερευνώνται και καταγράφονται οι ποσότητες νερού που διατίθενται για κάθε μία από τις βασικές χρήσεις νερού (οικιακή, γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία, τουρισμός) από τους παρόχους νερού, ώστε να είναι διαθέσιμα τα βασικά ισοζύγια νερού ανά χρήση σε επίπεδο παροχής (πρώτο επίπεδο). Να διερευνώνται και καταγράφονται οι ποσότητες νερού που καταναλώνονται σε κάθε μία από τις βασικές χρήσεις νερού (οικιακή, γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία, τουρισμός) από τους παρόχους νερού, ώστε να είναι διαθέσιμα τα βασικά ισοζύγια νερού ανά χρήση σε επίπεδο κατανάλωσης (τελικό επίπεδο / επίπεδο χρήστη). Η εκπόνηση ισοζυγίων ανά χρήση και πάροχο να γίνεται σε επίπεδο ΛΑΠ. Τα Μέτρα του Προγράμματος Μέτρων (Βασικά και Συμπληρωματικά), καθώς και τα Προγραμματιζόμενα Έργα που σχετίζονται με την επίτευξη των στόχων της Οδηγίας και με την κάλυψη αναγκών ύδρευσης να κοστολογούνται. Να αναφέρεται ποια Μέτρα του Προγράμματος Μέτρων καθώς και ποια Προγραμματιζόμενα Έργα αφορούν στην κάλυψη ανικανοποίητης ζήτησης νερού ύδρευσης, εφόσον υφίσταται. Να προσδιορίζονται οι μέσες ετήσιες ποσότητες υπεράντλησης (απόληψης μη ανανεώσιμων υπόγειων νερών) και οι αντίστοιχες ποσότητες που είναι αναγκαίες για την ανάκαμψη των ΥΥΣ και να συσχετίζονται με συγκεκριμένα υπόγεια ΥΣ. Τα Συμπληρωματικά Μέτρα και τα προγραμματιζόμενα έργα να συνδέονται με τα ΥΣ στα οποία αφορούν ή επηρεάζουν. Σε Έργα πολλαπλού σκοπού να δίδεται μια έστω και χονδρική κατανομή ανά χρήση στην οποία αφορούν. 41

43 Γενικές διαπιστώσεις από τη διεθνή εμπειρία Η εφαρμογή ειδικών τελών και φόρων ή άλλων σχετικών οικονομικών εργαλείων για τη μείωση της ρύπανσης ή την επίτευξη περιβαλλοντικών στόχων, έχει μακρά ιστορία σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης. Σχετικές πολιτικές άρχισαν να εφαρμόζονται σε χώρες όπως η Ολλανδία, η Γερμανία, η Δανία, η Αυστρία, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι Σκανδιναβικές χώρες και η Γαλλία ήδη από τη δεκαετία του Κύριος στόχος τους ήταν η "ώθηση" χρηστών ή και παρόχων νερού να αναλάβουν το βάρος επεξεργασίας των υγρών αποβλήτων τους πριν τη διάθεσή τους στο περιβάλλον, έτσι ώστε να μειωθούν τα ρυπαντικά φορτία σε επιφανειακά και υπόγεια νερά. Οι πολιτικές αυτές εφαρμόζονταν ήδη με επιτυχία όταν ψηφίστηκε η Οδηγία 2000/60/ΕΚ, η οποία για πρώτη φορά σε θεσμικό επίπεδο προέβλεψε εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους ρύπανσης και υποβάθμισης των Υ.Σ. μέσω του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου. Η "προσαρμογή" των χωρών αυτών στις προβλέψεις του άρθρου 9 της ΟΠΥ είναι αργή και ακολουθεί την "πεπατημένη" που ήδη εφαρμοζόμενου θεσμικού πλαισίου. Από την εφαρμογή πολιτικών περιβαλλοντικής κοστολόγησης και τιμολόγησης στις χώρες αυτές, θα μπορούσε να συνοψίσει κανείς τα εξής γενικά συμπεράσματα: Η εφαρμογή περιβαλλοντικών τελών είχε εξαρχής τον ρόλο του εργαλείου μείωσης της ρύπανσης και έτσι λειτουργεί μέχρι σήμερα. Η εφαρμογή των περιβαλλοντικών τελών προϋποθέτει την λειτουργία ανεξάρτητων συστημάτων ελέγχου και παρακολούθησης. Στα νοικοκυριά τα περιβαλλοντικά τέλη, όπου υπάρχουν, συνδέονται με την κατανάλωση νερού ύδρευσης. Στη γεωργία για τη διάχυτη ρύπανση ή δεν προβλέπεται ειδικό τέλος ή ενσωματώνεται σε άλλα προϊόντα όπως φυτοφάρμακα. Υπάρχει, όμως, παράλληλα αυστηρή εφαρμογή και έλεγχος της εφαρμογής της Οδηγίας της νιτρορρύπανσης. Στη γεωργία για τη σημειακή ρύπανση το περιβαλλοντικό τέλος ή συνδέεται με το θεωρητικό ρυπαντικό φορτίο (δυναμικότητα μονάδας σε ισοδύναμα ζώα) ή υπολογίζεται βάσει του ρυπαντικού φορτίου των διατιθέμενων σε αποδέκτη λυμάτων. Στη βιομηχανία το περιβαλλοντικό τέλος υπολογίζεται σχεδόν παντού βάσει του ρυπαντικού φορτίου των διατιθέμενων σε φυσικό αποδέκτη λυμάτων. 42

44 Σε ό,τι αφορά το Περιβαλλοντικό Κόστος ή Κόστος Πόρου για τη χρήση υπόγειων νερών, όπου υπάρχει, χρεώνεται στο σύνολο της αντλούμενης ποσότητας ανά κυβικό. Σε γενικό επίπεδο "πιο ακριβή" είναι η διάθεση υγρών αποβλήτων όταν ο αποδέκτης είναι θάλασσα, ακολουθούν εκβολικά συστήματα, εσωτερικά επιφανειακά νερά και τελευταία υπόγεια. Σε γενικό επίπεδο η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» εφαρμόζεται στενά (δηλαδή επί διαπιστωμένου ρυπαντικού φορτίου λύματος) και όχι ευρέως (δηλαδή επί της χρήσης νερού ή επί θεωρητικά παραγόμενου ρυπαντικού φορτίου). Στις περισσότερες περιπτώσεις τα περιβαλλοντικά τέλη συνδέονται με κάποιας μορφής άδεια της δραστηριότητας και όχι με τους λογαριασμούς του νερού. Κατά την πρώτη αλλά και δεύτερη βάσει των προσχεδίων διαχείρισης διαχειριστική περίοδο δεν έχει δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην προσαρμογή υφισταμένων συστημάτων κοστολόγησης (περιβαλλοντικού κόστους) στις διατάξεις του άρθρου 9 της ΟΠΥ και δεν έχουν δοθεί λεπτομερή στοιχεία σχετικά με το αν και πώς συμμετέχουν στην όποια ανάκτηση κόστους. Από την άλλη πλευρά σε χώρες της Νότιας ή Ανατολικής Ευρώπης η πρόβλεψη οικονομικών εργαλείων για τη βελτίωση της κατάστασης των Υ.Σ., αποτέλεσε νεωτερισμό που εισήγαγε η Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά και αντιμετωπίζεται ακόμη με αρκετή επιφυλακτικότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι βάσει των προσχεδίων Διαχείρισης του 2 ου κύκλου ( ) που έχουν δημοσιοποιηθεί, ελάχιστες χώρες αξιολογούνται ότι έχουν εφαρμόσει με επιτυχία το άρθρο 9 της Οδηγίας 9. Οι κύριοι λόγοι για την εμφανιζόμενη δυστοκία υλοποίησης των σχετικών προβλέψεων της ΟΠΥ είναι η έλλειψη τεχνογνωσίας, εμπειρίας και δεδομένων αλλά και η διστακτικότητα προσθήκης στοιχείων κόστους και αύξησης της τιμής του νερού σε ένα ευρύτερο περιβάλλον οικονομικής και κοινωνικής αβεβαιότητας. Το γεγονός ότι η ίδια η Οδηγία δεν προσδιορίζει με σαφήνεια την κατάλληλη προσέγγιση και δίνει το περιθώριο πολλαπλών ερμηνειών, καθιστά την κατάσταση ακόμη πιο συγκεχυμένη. Στο πλαίσιο αυτό πολλές χώρες χρησιμοποίησαν τα ίδια τα Σχέδια Διαχείρισης και τα σχετικά 9 European Commission, WG Economics (2015). A Guidance for assessing Environmental and Resource Costs and their recovery in the context of the Water Framework Directive, Draft version. 43

45 Προγράμματα Μέτρων ως βασικά στοιχεία εκτίμησης κόστους περιβαλλοντικού ή/ και πόρου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΡΟΤΑΣΗ - ΣΧΕΔΙΟ ΓΕΝΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ - ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΔΑΤΟΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ 3.1. Κανόνες κοστολόγησης ανά υπηρεσία και χρήση ύδατος Γενική στόχευση των κανόνων κοστολόγησης είναι να προσεγγιστεί όσο το δυνατόν ακριβέστερα το πραγματικό κόστος για κάθε ομάδα χρηστών. Για παράδειγμα, εάν από ένα υδατικό σώμα προμηθεύονται νερό τόσο για άρδευση, όσο και για ύδρευση, επιδιώκεται να αποδοθεί σωστά το μέρος του κόστους που πρέπει να αποδοθεί στις δύο κατηγορίες χρήσης. Ανάλογα, εάν μία ΕΕΛ εξυπηρετεί δύο δίκτυα αποχέτευσης επιδιώκεται να αποδοθεί σωστά το μέρος του κόστους που αντιστοιχεί σε κάθε δίκτυο. Οι κανόνες που προτείνονται έχουν την εξής δομή: Εισάγονται οι έννοιες των επιπέδων και κέντρων κόστους Αποσαφηνίζονται οι έννοιες όλων των στοιχείων κόστους και οι κανόνες υπολογισμού τους ανεξάρτητα από το επίπεδο στο οποίο αφορούν. Εισάγονται κανόνες επιμερισμού κάθε στοιχείου κόστους στα επιμέρους επίπεδα και κέντρα κόστους Ιεράρχηση επιπέδων κόστους Βασική προσέγγιση - Ορισμοί Σύστημα παροχής υπηρεσιών νερού: Το σύνολο των έργων, εξοπλισμού, και λειτουργικών δομών που πραγματικά χρησιμοποιούνται για να παρέχεται υπηρεσία νερού σε μία ή περισσότερες ομάδες χρηστών. 44

46 Επίπεδα Κόστους: Διακρίνονται Επίπεδα Κόστους (ΕΚ) ως εξής; Επίπεδο Α, Επίπεδο Β, Επίπεδο Γ κλπ, όπου το Α είναι το ανώτερο επίπεδο και κάθε επόμενο είναι κατώτερο του προηγουμένου του. Εισάγεται ένα κατώτερο επίπεδο κόστους μόνο όταν σε ένα σύστημα παροχής υπηρεσιών νερού διαμορφώνονται υποσυστήματα, που καθένα από αυτά εξυπηρετεί μία μόνο, από τις περισσότερες ομάδες χρηστών, που καλύπτει το σύστημα συνολικά. Τα υποσυστήματα αυτά εντάσσονται στο αμέσως κατώτερο ΕΚ. Εάν ένα σύστημα εξυπηρετεί μία και μόνο ομάδα χρηστών ή ένα μόνο χρήστη, δεν διακρίνονται περισσότερα ΕΚ. Κέντρα Κόστους: Γίνεται τμηματοποίηση του κόστους σε «Κέντρα Κόστους» (ΚΚ). Τα ΚΚ συναρτώνται με τα συστήματα παροχής υπηρεσιών νερού. Ένα ΚΚ περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία ενός συστήματος, και μόνον αυτά, που χρησιμοποιούνται από κοινού από χρήστες ή ομάδες χρηστών. Για τις ανάγκες κατανομής του κόστους, στο Επίπεδο Α διακρίνεται υποχρεωτικά ένα μόνο ΚΚ. Στα επίπεδα κάτω του Α κάθε ΚΚ αντιστοιχεί σε μία ομάδα χρηστών που χρησιμοποιεί αυτή και μόνη ένα υποσύστημα παροχής υπηρεσιών νερού (έργα, εξοπλισμό, λειτουργικές δομές). Ως εκ τούτου, σε κάθε κατώτερο επίπεδο κόστους, διακρίνονται υποχρεωτικά περισσότερα του ενός ΚΚ. Τα ΚΚ που ορίζονται για τις ανάγκες εφαρμογής κανόνων κατανομής του κόστους υπηρεσιών νερού δεν πρέπει να συγχέονται με έννοιες κέντρων κόστους που χρησιμοποιούνται για άλλους σκοπούς (π.χ., σε εφαρμογή ορισμένου λογιστικού συστήματος). Για να γίνει σαφέστερη η διάκριση ΕΚ και ΚΚ δίνεται το παράδειγμα της επόμενης εικόνας. Η τεχνητή λίμνη, με τις δυο γεωτρήσεις και τον κεντρικό αγωγό που προμηθεύουν νερό στους χρήστες ύδρευσης και άρδευσης, πρωτογενώς στους ΤΟΕΒ και στο διυλιστήριο και δευτερογενώς στις ΔΕΥΑ, αποτελούν Επίπεδο Κόστους Α και αντιστοιχείται σε αυτό το επίπεδο ένα Κέντρο Κόστους Α. Οι ΤΟΕΒ και το διυλιστήριο αποτελούν το Επίπεδο Κόστους Β με διάκριση τεσσάρων Κέντρων Κόστους, Β1, Β2, Β3 και Β4. Οι ΔΕΥΑ αποτελούν Επίπεδο Κόστους Γ με διάκριση δύο Κέντρων Κόστους Γι και Γ2. 45

47 Γεώτρηση Α ΤΟΕΒ 1 - Κέντρο Κόστους Β1 ΤΟΕΒ 2 - Κέντρο Κόστους Β2 Τεχνητή λίμνη Τεχνητή λίμνη Κεντρικός αγωγός προμήθειας νερού Γεώτρηση Β Διυλιστήριο - Κέντρο Κόστους Β3 ΤΟΕΒ 3 - Κέντρο Κόστους Β4 Παροχή νερού Επίπεδο Κόστους Α - Κέντρο Κόστους Α Επίπεδο Κόστους Β Επίπεδο Κόστους Γ ΔΕΥΑ1 - Κέντρο Κόστους Γ1 ΔΕΥΑ2 - Κέντρο Κόστους Γ2 Διάγραμμα Διαγραμματική απεικόνιση επιπέδων κέντρων κόστους Κανόνες υπολογισμού κόστους Χρηματοοικονομικό κόστος Περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία: - Λειτουργικά κόστη, δηλαδή όλα τα κόστη που είναι απαραίτητα για να διατηρείται σε λειτουργία μία εκμετάλλευση νερού (π.χ., προσωπικό, υλικά, ενέργεια) - Κόστος συντήρησης, δηλαδή το κόστος που είναι απαραίτητο για να διατηρούνται σε καλή λειτουργική κατάσταση όλος ο εξοπλισμός και εγκαταστάσεις μέχρι το τέλος της ωφέλιμης ζωής τους. - Κόστος κεφαλαίου, που περιλαμβάνει τις απαιτούμενες νέες επενδύσεις, τις αποσβέσεις για τη δημιουργία αποθεματικού που θα χρηματοδοτήσει την αντικατάσταση υφιστάμενου εξοπλισμού στο μέλλον, το κόστος ευκαιρίας του κεφαλαίου, δηλαδή την απόδοση που θα είχε σε εναλλακτικές επενδύσεις. - Κόστος διοίκησης που σχετίζεται με την διαχείριση του νερού 46

48 Η σημερινή καταγραφή του χρηματοοικονομικού κόστους ύδρευσης-αποχέτευσης Η οργάνωση του συνολικού συστήματος παρόχων νερού ύδρευσης και υπηρεσιών αποχέτευσης περιγράφεται και αναλύεται στο κεφάλαιο του Παραδοτέου 2 (Διαδικασίες, μέθοδος και επίπεδα ανάκτησης του κόστους υπηρεσιών ύδατος στις διάφορες χρήσεις του λαμβάνοντας υπόψη εκτός των άλλων και τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα). Όλα τα στοιχεία χρηματοοικονομικού κόστους για τις υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης συλλέγονται και καταγράφονται από τις υπηρεσίες που λειτουργούν με τη μορφή των Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ). Οι ΔΕΥΑ ακολουθούν ενιαίο και οργανωμένο λογιστικό σύστημα που καθιστά τους υπολογισμούς και αξιόπιστους και συγκρίσιμους μεταξύ των διαφόρων φορέων. Ακόμη όμως και σε πολλές ΔΕΥΑ δεν γίνεται διάκριση των στοιχείων κόστους ούτε κατά υπηρεσία (ύδρευσης, αποχέτευσης, ανακύκλωσης νερού και βιολογικού καθαρισμού), ούτε κατά χρήση του νερού (οικιακή, μεταποιητική, τουριστικήαναψυχής, άλλες). Ατελέστερες εφαρμογές υφίστανται στις περιπτώσεις που αυτές οι υπηρεσίες προσφέρονται από δημοτικές υπηρεσίες που εντάσσονται στη γενική δομή των Δήμων. Στις περιπτώσεις αυτές πολλά στοιχεία του χρηματοοικονομικού κόστους είτε δεν υπολογίζονται καθόλου (π.χ., κόστος κεφαλαίου), είτε συγχέονται σε λογαριασμούς των Δήμων που αφορούν και άλλες δημοτικές υπηρεσίες, με αποτέλεσμα να μην είναι εφικτός ο οποιοσδήποτε αξιόπιστος υπολογισμός του χρηματοοικονομικού κόστους. Η σημερινή καταγραφή του χρηματοοικονομικού κόστους νερού άρδευσης Η οργάνωση του συνολικού συστήματος παρόχων υπηρεσιών άρδευσης περιγράφεται στο κεφάλαιο του Παραδοτέου 2. Η καταγραφή των στοιχείων χρηματοοικονομικού κόστους από τους φορείς που ενεργοποιούνται στη διαχείριση του αρδευτικού νερού χαρακτηρίζεται από δυισμό: Λίγοι μεγάλοι φορείς (π.χ., ΓΟΕΒ Ορεστιάδας, ΟΑΔΥ Κρήτης) ακολουθούν σύγχρονα συστήματα καταγραφής και υπολογισμού όλων των στοιχείων χρηματοοικονομικού κόστους. Επιπλέον δε ασκούν ευεργετική επίδραση στην ποιότητα διαχείρισης και 47

49 καταγραφής των στοιχείων χρηματοοικονομικού κόστους και σε μικρότερους φορείς (.χ., ΤΟΕΒ) που εξυπηρετούνται από αυτούς ή που αναζητούν και λαμβάνουν τεχνική καθοδήγηση. Πολλοί μικροί φορείς, η μεγάλη πλειοψηφία των Τοπικών Οργανισμών Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ), ακολουθούν απολύτως ανεπαρκείς πρακτικές, με αποτέλεσμα να μην διαθέτουν αξιόπιστα στοιχεία χρηματοοικονομικού κόστους. Συνήθως περιορίζονται στο να διαχειρίζονται όποια χρήματα φτάνουν στα χέρια τους από εισφορές καλλιεργητών, χωρίς να έχουν τις προϋποθέσεις ούτε για να επιδιώξουν τη μεγιστοποίηση των εσόδων τους από τις οφειλόμενες εισφορές, ούτε να προγραμματίσουν ορθολογικά τις δαπάνες τους, ούτε να διαχειριστούν τα χρέη τους. Οι ατέλειες στις ακολουθούμενες από αυτούς πρακτικές περιλαμβάνουν κυρίως τα εξής: Καταγράφονται όχι το πραγματικό κόστος, αλλά οι εκταμιεύσεις. Αυτές συχνά αφορούν κάλυψη κόστους προηγούμενων χρήσεων. Από την άλλη μεριά, στοιχεία κόστους που δεν εξοφλούνται εντός της χρήσης με εκταμιεύσεις δεν καταγράφονται καθόλου. Στοιχεία κόστους (κυρίως των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας) δεν καταγράφονται για πολλές χρήσεις συμβάλλοντας στη δημιουργία σωρευμένων χρεών. Κόστος κεφαλαίου δεν υπολογίζεται καθόλου. Διαπιστώνονται λοιπόν σημαντικές περιοχές βελτιώσεων που απαιτούνται ώστε το σύστημα αξιόπιστης κοστολόγησης να αναβαθμιστεί. Εστιάζονται κυρίως στους μη οργανωμένους παρόχους: Αφενός τις δημοτικές υπηρεσίες που είναι αρμόδιες για την ύδρευσηαποχέτευση, χωρίς να έχουν οργανωθεί με τη μορφή ΔΕΥΑ. Η πρόταση για την βελτίωση σε αυτό το μέτωπο είναι να εξελιχθούν βαθμιαία είτε χρησιμοποιώντας το σύστημα παρακολούθησης της οικονομικής διαχείρισης των ΔΕΥΑ, είτε λαμβάνοντας τη μορφή της ΔΕΥΑ ως φορέα διαχείρισης των υπηρεσιών ύδρευσης αποχέτευσης. Αφετέρου τους ΤΟΕΒ. Στην περίπτωση όμως των ΤΟΕΒ, αντίστοιχη πρόταση δεν είναι ούτε εφικτή. Πρώτον, διότι, όπως λειτουργούν σήμερα, οι ΤΟΕΒ δεν έχουν το ανθρώπινο δυναμικό για να μπορέσουν να υιοθετήσουν 48

50 περισσότερο αξιόπιστα συστήματα παρακολούθησης της οικονομικής διαχείρισης και καταγραφής του χρηματοοικονομικού κόστους. Δεύτερον, διότι εξ αντικειμένου δεν διαθέτουν ορισμένα απαραίτητα στοιχεία, και κυρίως στοιχεία για το κόστος των παγίων στα οποία στηρίζονται για να προμηθεύονται το αρδευτικό νερό, καθώς αυτά τα πάγια υλοποιήθηκαν από άλλους φορείς σε διάφορες, συχνά πολύ απομακρυσμένες, χρονικές περιόδους. Τρίτον, επειδή με τις πρόσφατες αλλαγές στην οργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης (Καλλικράτης) δεν έχουν ακόμη αποκρυσταλλωθεί οι αρμοδιότητες και ευθύνες για το σύστημα μέσα στο οποίο θα ενταχθούν οι εργασίες των ΤΟΕΒ στο μέλλον. Συνεπώς, το ζητούμενο έναντι αυτών των φορέων είναι να επινοηθεί ένα απλό σύστημα αναφορών που θα μπορέσει να βελτιώσει με όση συνέπεια είναι δυνατή τα στοιχεία του χρηματοοικονομικού κόστους για το αρδευτικό νερό που διαχειρίζονται (βλ. για παράδειγμα Παραδοτέο 2, κεφάλαιο 3). Πέραν όμως αυτών των αναγκαίων βελτιώσεων, χρειάζεται διορθωτική επέμβαση στον υπολογισμό του κόστους κεφαλαίου, ακόμη και στις περιπτώσεις που υπολογίζεται βάσει ορισμένου λογιστικού συστήματος. Σήμερα, τόσο οι ΔΕΥΑ (στον τομέα ύδρευσης-αποχέτευσης-βιολογικού καθαρισμού), όσο και οι λίγοι μεγάλοι οργανωμένοι φορείς διαχείρισης του αρδευτικού νερού χρησιμοποιούν τις λογιστικές αποσβέσεις σε τιμή κτήσης (ή και προσαρμοσμένη βάσει δεικτών) για τον συνυπολογισμό του κόστους κεφαλαίου. Έτσι όμως είναι συχνή η πρακτική να μην υπολογίζεται κόστος κεφαλαίου για ένα παλαιό στοιχείο παγίων, που βρίσκεται σε χρήση, αλλά η συνολική του αξία έχει αποσβεστεί πλήρως. Η απαίτηση της σύγχρονης προσέγγισης των λογιστικών προτύπων, αλλά και του πνεύματος της Οδηγίας, είναι να συνυπολογίζεται και αυτό το πάγιο στο χρηματοοικονομικό κόστος κεφαλαίου. Η λύση που επιλέγεται να προταθεί προς υλοποίηση είναι η εξής: Για όλα τα υφιστάμενα εν χρήσει πάγια εκτιμάται κόστος αντικατάστασης σε τιμές του τρέχοντος έτους. Ανάλογα με το είδος παγίου, εφαρμόζεται επιλεγμένος συντελεστής ετήσιας απόσβεσης. 49

51 Το ύψος αυτών των αποσβέσεων αποτελεί το χρηματοοικονομικό κόστος κεφαλαίου Περιβαλλοντικό κόστος Γενικές αρχές υπολογισμού Με βάση τα προβλεπόμενα στο άρθρο 9 της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Νερά, τη διεθνή εμπειρία που αναλύθηκε σε προηγούμενη ενότητα και τα εγκεκριμένα Σχέδια Διαχείρισης της πρώτης διαχειριστικής περιόδου, προτείνεται η εξής ως γενική αρχή υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους, για κάθε Υδατικό Διαμέρισμα (ΥΔ): Το Περιβαλλοντικό Κόστος του κάθε ΥΔ να ορίζεται ως το κόστος των σχετικών μέτρων και έργων του Προγράμματος Μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης (ΣΔ). Σχετικά μέτρα και έργα προτείνεται να θεωρηθούν όσα αφορούν στην επίτευξη της καλής κατάστασης των Υδατικών Σωμάτων (ΥΣ) του Υδατικού Διαμερίσματος. Ακόμη λαμβάνεται υπόψη και το κόστος του προγράμματος παρακολούθησης. Ειδικότερα, ως σχετικά μέτρα και έργα υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους προτείνονται οι εξής κατηγορίες Μέτρων του Προγράμματος Μέτρων των ΣΔ: 1. Σχετικά Βασικά Μέτρα (ΒΜ) Προτείνεται να χρησιμοποιηθούν τα ΒΜ, που σύμφωνα με την παραγρ. 3 του Άρθρου 11 της ΟΠΥ, σχετίζονται με την εφαρμογή της Οδηγίας για την Επεξεργασία των Αστικών Λυμάτων (Οδηγία 91/271/ΕΟΚ), καθώς επίσης και τα ΒΜ που εντάσσονται στις κατηγορίες του επόμενου πίνακα. Πίνακας Κατηγορίες Βασικών Μέτρων σχετικές με τον υπολογισμό Περιβαλλοντικού Κόστους Κατηγορίες Βασικών Μέτρων Μέτρα για Άρθρο 7 της Οδηγίας (πόσιμο νερό), μόνο όταν σχετίζεται με ζητήματα ποιότητας των Υδάτων. Μέτρα για έλεγχο τεχνητού εμπλουτισμού υπόγειων Υ.Σ. Μέτρα για σημειακές πηγές απορρίψεων Μέτρα για διάχυτες πηγές απορρίψεων 50

52 Κατηγορίες Βασικών Μέτρων Μέτρα για αντιμετώπιση αρνητικών επιπτώσεων στην κατάσταση του ύδατος 10 Μέτρα για αποτροπή της απόρριψης ρύπων απευθείας στα υπόγεια Υ.Σ. Ειδικά μέτρα για ουσίες προτεραιότητας και άλλες ουσίες Πηγή: Διαχειριστικά Σχέδια 2. Σχετικά Συμπληρωματικά Μέτρα (ΣΜ) Τα Συμπληρωματικά Μέτρα προτείνεται να ληφθούν υπόψη στον υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους κατά περίπτωση, δίνοντας έμφαση σε όσα αφορούν στην πρόληψη και στην αντιμετώπιση της σημειακής και της διάχυτης ρύπανσης. Ορισμένες ενδεικτικές κατηγορίες Συμπληρωματικών Μέτρων του μέρους Β του παραρτήματος VI της ΟΠΥ, οι οποίες προτείνεται να ληφθούν υπόψη, είναι αυτές του επόμενου πίνακα. Πίνακας Ενδεικτικές κατηγορίες Συμπληρωματικών Μέτρων σχετικές με τον υπολογισμό Περιβαλλοντικού Κόστους Ενδεικτικές Κατηγορίες Συμπληρωματικών Μέτρων Έλεγχοι Εκπομπής Νομοθετικά/Διοικητικά μέσα Έργα έρευνας, ανάπτυξης και επίδειξης Πηγή: Διαχειριστικά Σχέδια 3. Σχετικά Προγραμματιζόμενα Έργα (ΠΕ) Πέρα από τα σχετικά Βασικά και Συμπληρωματικά μέτρα των ΣΔ, προτείνεται να ληφθούν υπόψη και τα ΠΕ τα οποία αναμένεται να έχουν θετικές επιπτώσεις στα ΥΣ, σύμφωνα με τα ΣΔ. Τέτοια έργα αφορούν κυρίως σε Έργα βελτίωσης από περιβαλλοντική άποψη Λειτουργίας Αρδευτικών και Υδρευτικών Δικτύων, Έργα Αποχέτευσης, Έργα Εγκατάστασης Επεξεργασίας Λυμάτων και Λοιπά Έργα. Ενδεικτικά ΠΕ παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. 10 Σύμφωνα με την παράγραφο 3 του άρθρου 11 της ΟΠΥ, η εν λόγω κατηγορία μέτρων αναφέρεται στις σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις των υδρομορφολογικών κυρίως αλλοιώσεων, στην επιδίωξη της απαιτούμενης οικολογικής κατάστασης των ΥΣ. 51

53 Πίνακας Ενδεικτικά Προγραμματιζόμενα Έργα σχετικά με τον υπολογισμό Περιβαλλοντικού Κόστους Ενδεικτικά Προγραμματιζόμενα Έργα Μελέτη Έργων Τεχνητού Εμπλουτισμού του Καρστικού Συστήματος Υπέρειας Ν. Λάρισας Ορφανών Ν. Καρδίτσας Αποχέτευση Παραλιμνίων Οικισμών Τριχωνίδας Αποχέτευση Δήμου Κρανιδίου Πηγή: Διαχειριστικά Σχέδια 4. Κόστος προγράμματος παρακολούθησης Συνυπολογίστηκε στο Περιβαλλοντικό Κόστος και το κόστος του προγράμματος παρακολούθησης, το οποίο για λόγους απλούστευσης ισοκατανεμήθηκε σε όλα τα ΥΔ της χώρας. Η χρονική διάρκεια του προγράμματος είναι 6 χρόνια, επομένως το συνολικό κόστος κατανεμήθηκε στο σύνολο των έξι ετών. Συνολικά λοιπόν τα στοιχεία κόστους που ελήφθησαν υπόψη στον υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους, συμπεριλαμβάνονται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας Συνολικά στοιχεία κόστους για τον υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους Στοιχεία Περιβαλλοντικού Κόστους Σχετικά Βασικά Μέτρα (ΒΜ) Σχετικά Συμπληρωματικά Μέτρα (ΣΜ) Σχετικά Προγραμματιζόμενα Έργα (ΠΕ) Κόστος προγράμματος παρακολούθησης Πηγή: Διαχειριστικά Σχέδια Μεθοδολογία υπολογισμού Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζεται η προτεινόμενη μεθοδολογία υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους σε επίπεδο Υδατικού Διαμερίσματος. Προκειμένου οι γενικοί κανόνες υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους να γίνουν καλύτερα κατανοητοί, η παρουσίασή τους ακολουθεί τη λογική πορεία του συλλογισμού εφαρμογής. 52

54 Κριτήριο υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους Το πρώτο λογικό σημείο προβληματισμού στο πλαίσιο της ανάπτυξης των γενικών κανόνων υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους, αφορά στο εάν θα υπολογίζεται Περιβαλλοντικό Κόστος στα Υδατικά Διαμερίσματα όπου όλα τα ΥΣ πετυχαίνουν τους στόχους της ΟΠΥ. Βάσει των κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), Περιβαλλοντικό Κόστος δύναται να μην προβλέπεται όταν η κατάσταση των ΥΣ είναι Ανώτερη ή ίση της Καλής. Συνεπώς προτείνεται η θέσπιση ενός κριτηρίου βάσει του οποίου Περιβαλλοντικό Κόστος σε ένα ΥΔ θα υφίσταται μόνο σε περίπτωση όπου κάποιο ΥΣ δεν πετυχαίνει τους στόχους της ΟΠΥ. Σύμφωνα με το εν λόγω προτεινόμενο κριτήριο, Περιβαλλοντικό Κόστος σε επίπεδο Υδατικού Διαμερίσματος θα προβλέπεται όταν ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες: 1. Στο ΥΔ υπάρχουν επιφανειακά ΥΣ με οικολογική κατάσταση κατώτερη της καλής, 2. Στο ΥΔ υπάρχουν επιφανειακά ΥΣ με χημική κατάσταση κατώτερη της καλής, 3. Στο ΥΔ υπάρχουν επιφανειακά ΥΣ με οικολογική ή/και χημική κατάσταση Άγνωστη, 4. Στο ΥΔ υπάρχουν υπόγεια ΥΣ με Κακή χημική κατάσταση (όταν δεν οφείλεται σε φυσικά αίτια). Η συνθήκη 3 αφορά ουσιαστικά στη θεώρηση των ΥΣ που βρίσκονται σε Άγνωστη κατάσταση ως σε κατάσταση κατώτερη της καλής. Αυτό συμβαδίζει με την ευρεία εφαρμογή της θεμελιώδους περιβαλλοντικής αρχής της πρόληψης-προφύλαξης. Σχετικά με τη συνθήκη 4, θα πρέπει να εξετάζεται η πιθανή συσχέτιση με την ποσοτική κατάσταση των υπόγειων ΥΣ για να μην υπάρξει διπλομέτρηση. Ανάλυση μεθοδολογίας υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους Σε περίπτωση λοιπόν όπου μετά την εξέταση των παραπάνω συνθηκών προκύπτει η ανάγκη υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους, τότε προτείνεται να ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία. A. Συσχέτιση των στοιχείων του Πίνακα «Στοιχεία Περιβαλλοντικού Κόστους» στο κεφάλαιο «Περιβαλλοντικό κόστος», με αντίστοιχες χρήσεις νερού (γεωργία, κτηνοτροφία, βιομηχανία, οικιακή, τουρισμός). 53

55 Σε περίπτωση όπου κάποιο μέτρο ή έργο σχετίζεται με περισσότερες από μια χρήσεις "η απόδοση" του κόστους αυτού προτείνεται να κατανέμεται στις χρήσεις αυτές βάσει του ισοζυγίου ποσοτήτων νερού που αντιστοιχούν σε κάθε χρήση αλλά και βάσει "συντελεστών βαρύτητας-κόστους ρυπαντικού φορτίου" ανάλογα με τη συγκριτική περιβαλλοντική επιβάρυνση των χρήσεων. Τέτοιοι συντελεστές βαρύτητας θα εξεταστούν στη φάση της εξειδίκευσης των γενικών κανόνων κοστολόγησης-τιμολόγησης σε επόμενο παραδοτέο του παρόντος έργου. B. Άθροιση του κόστους όλων των στοιχείων κόστους ώστε να προκύψει το συνολικό Περιβαλλοντικό Κόστος ανά χρήση νερού. C. Υπολογισμός του μοναδιαίου (ανά κυβικό μέτρο) Περιβαλλοντικού Κόστους ανά χρήση νερού με βάση το βασικό ισοζύγιο ποσοτήτων ανά χρήση, σύμφωνα με τα Σχέδια Διαχείρισης. Το κόστος των Προγραμματιζόμενων Έργων και των Έργων Δομικών κατασκευών που περιλαμβάνονται μέσα στα στοιχεία κόστους που έχουν αναφερθεί παραπάνω, προτείνεται να λογαριάζεται στον ετήσιο υπολογισμό του περιβαλλοντικού κόστους μέσω του συντελεστή απόσβεσης του έργου. Για λόγους ομοιογένειας και απλούστευσης προτείνεται να ληφθεί υπόψη συντελεστής απόσβεσης 2%. Μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής των έργων αυτών, το κόστος αυτό θα υπολογίζεται στο χρηματοοικονομικό κόστος του νερού και δεν θα υπολογίζεται πλέον ως Περιβαλλοντικό Κόστος Κόστος πόρου Η παρουσίαση των γενικών κανόνων υπολογισμού του Κόστους Πόρου ακολουθεί τη δομή των κανόνων υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους. Γενικές αρχές υπολογισμού Λαμβάνοντας υπόψη τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις υπολογισμού του Κόστους Πόρου των Σχεδίων Διαχείρισης, προτείνεται ως γενική αρχή υπολογισμού του Κόστους Πόρου, για κάθε Υδατικό Διαμέρισμα (ΥΔ) η παρακάτω: 54

56 Το Κόστος Πόρου του κάθε ΥΔ να ορίζεται ως το κόστος των σχετικών μέτρων και έργων του Προγράμματος Μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης (ΣΔ). Σχετικά μέτρα και έργα προτείνεται να θεωρηθούν όσα αφορούν στην εξοικονόμηση πόρων και στην ορθολογική διαχείρισή τους μέσω της αναίρεσης πρακτικών υπεράντλησης υπόγειων ΥΣ. Και στην περίπτωση του Κόστους Πόρου ως χωρική κλίμακα υπολογισμού θεωρείται το Υδατικό Διαμέρισμα, ενώ ισχύει ό,τι έχει ειπωθεί παραπάνω για τον υπολογισμό και του Κόστους Πόρους σε επίπεδο ΛΑΠ. Ειδικότερα, ως σχετικά μέτρα και έργα υπολογισμού του Κόστους Πόρου προτείνεται να θεωρηθούν οι εξής κατηγορίες Μέτρων του Προγράμματος Μέτρων των ΣΔ: 1. Σχετικά Βασικά Μέτρα (ΒΜ) Προτείνεται να χρησιμοποιηθούν τα ΒΜ των κατηγοριών, σύμφωνα με την παραγρ. 3 του Άρθρου 11 της ΟΠΥ, που παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας Κατηγορίες Βασικών Μέτρων σχετικές με τον υπολογισμό Κόστους Πόρου Κατηγορίες Βασικών Μέτρων Μέτρα για προώθηση αποδοτικής και αειφόρου χρήσης νερού Μέτρα ελέγχου απόληψης επιφανειακού και υπόγειου νερού Μέτρα για Άρθρο 7 της Οδηγίας (πόσιμο νερό), μόνο όταν σχετίζεται με ζητήματα ποσοτικής διαχείρισης Πηγή: Διαχειριστικά Σχέδια 2. Σχετικά Συμπληρωματικά Μέτρα (ΣΜ) Τα Συμπληρωματικά Μέτρα προτείνεται να ληφθούν υπόψη στον υπολογισμό του Κόστους Πόρου κατά περίπτωση, δίνοντας έμφαση σε όσα αφορούν και πάλι στην εξοικονόμηση και ορθή διαχείριση των Υδατικών Πόρων. Ορισμένες ενδεικτικές κατηγορίες Συμπληρωματικών Μέτρων του μέρους Β του παραρτήματος VI της ΟΠΥ, οι οποίες προτείνεται να ληφθούν υπόψη, είναι αυτές του επόμενου πίνακα. 55

57 Πίνακας Ενδεικτικές κατηγορίες Συμπληρωματικών Μέτρων σχετικές με τον υπολογισμό Κόστους Πόρου Ενδεικτικές Κατηγορίες Συμπληρωματικών Μέτρων Έλεγχοι Άντλησης Τεχνητή επαναπλήρωση υδροφόρων στρωμάτων Έργα δομικών κατασκευών, που σχετίζονται με την αύξηση των διαθέσιμων πόρων κατά κύριο λόγο από επιφανειακά ύδατα Πηγή: Διαχειριστικά Σχέδια 3. Σχετικά Προγραμματιζόμενα Έργα (ΠΕ) Πέρα από τα σχετικά Βασικά και Συμπληρωματικά μέτρα των ΣΔ, προτείνεται να ληφθούν υπόψη και τα ΠΕ τα οποία αφορούν κυρίως στην κάλυψη αναγκών νερού των διάφορων χρήσεων (π.χ. κατασκευή ταμιευτήρα για την εξασφάλιση νερού ύδρευσης ή άρδευσης) ή/και στην βελτίωση λειτουργίας υφιστάμενων υποδομών παροχής νερού οδηγώντας με αυτόν τον τρόπο σε εξοικονόμηση του πόρου. Συνολικά λοιπόν τα στοιχεία κόστους που ελήφθησαν υπόψη στον υπολογισμό του Κόστους Πόρου, συμπεριλαμβάνονται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας Συνολικά στοιχεία κόστους για τον υπολογισμό του Κόστους Πόρου Στοιχεία Κόστους Πόρου Σχετικά Βασικά Μέτρα (ΒΜ) Σχετικά Συμπληρωματικά Μέτρα (ΣΜ) Σχετικά Προγραμματιζόμενα Έργα (ΠΕ) Πηγή: Διαχειριστικά Σχέδια Μεθοδολογία υπολογισμού Αντίστοιχα με την παρουσίαση του Περιβαλλοντικού Κόστους, στην παρούσα ενότητα παρουσιάζεται με αναλυτικό και σαφή τρόπο, η προτεινόμενη μεθοδολογία υπολογισμού του Κόστους Πόρου σε επίπεδο Υδατικού Διαμερίσματος. Κριτήριο υπολογισμού Κόστους Πόρου. Βάσει των κατευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), Κόστος Πόρου δύναται να μην προβλέπεται όταν η κατάσταση των ΥΥΣ είναι Ανώτερη της Καλής και 56

58 συγχρόνως καλύπτονται οι κύριες ανθρωπογενείς χρήσεις νερού, με έμφαση στην ύδρευση. Συνεπώς προτείνεται η θέσπιση ενός κριτηρίου βάσει του οποίου Κόστος Πόρου σε ένα ΥΔ θα υφίσταται μόνο σε περίπτωση που ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες: 1. Στο ΥΔ υπάρχουν υπόγεια ΥΣ με "Κακή" ποσοτική κατάσταση. 2. Στο ΥΔ υπάρχει ελλιπής κάλυψη των αναγκών νερού των κύριων ανθρωπογενών χρήσεων, ειδικά όταν αυτή δεν οφείλεται σε σπάνη των υδατικών πόρων, αλλά σε κακή διαχείριση αυτού. Ως κύριες τέτοιες χρήσεις θεωρούνται η οικιακή χρήση και ο τουρισμός όταν συνδέονται με την υπηρεσία παροχής πόσιμου νερού. Η συνθήκη 2 σχετίζεται με τις κατευθύνσεις της ΕΕ, βάσει των οποίων Κόστος Πόρου υπολογίζεται ακόμη και στην περίπτωση όπου δεν παρουσιάζονται ποσοτικά προβλήματα στους υδατικούς πόρους του ΥΔ, αλλά ταυτόχρονα δεν καλύπτονται οι ανάγκες νερού των ανθρωπογενών χρήσεων (ύδρευση). Η ικανοποίηση ή μη των αναγκών νερού των ανθρωπογενών χρήσεων, ελέγχεται ουσιαστικά μέσα από το πρόγραμμα μέτρων και μέσα από τα προγραμματιζόμενα έργα. Εφόσον υφίστανται έργα τα οποία πρόκειται να καλύψουν ζήτηση νερού ύδρευσης, τότε το κόστος αυτών λαμβάνεται υπόψη στον υπολογισμό του Κόστους Πόρου, ανεξάρτητα της ποσοτικής κατάστασης των ΥΥΣ. Ανάλυση μεθοδολογίας υπολογισμού Κόστους Πόρου Σε περίπτωση λοιπόν όπου μετά την εξέταση των παραπάνω συνθηκών προκύπτει η ανάγκη υπολογισμού Κόστους Πόρου, τότε προτείνεται να ακολουθείται η ίδια διαδικασία που περιγράφηκε και παραπάνω για το Περιβαλλοντικό Κόστος. A. Συσχέτιση των στοιχείων Κόστους Πόρου του Πίνακα «Στοιχεία Κόστους πόρου» στο κεφάλαιο «Κόστος πόρου», με σχετικές χρήσεις νερού. Σε περίπτωση όπου κάποιο στοιχείο κόστους σχετίζεται με περισσότερες από μια χρήσεις τότε αρχικά αυτό θα αποδίδεται συνολικά σε όλες. Εν συνεχεία η απόδοση του κόστους αυτού σε κάθε μια χρήση νερού, προτείνεται να κατανέμεται στις χρήσεις βάσει του ισοζυγίου ποσοτήτων νερού που αντιστοιχούν σε κάθε χρήση. 57

59 B. Άθροιση του κόστους όλων των στοιχείων κόστους ώστε να προκύψει το συνολικό Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού. C. Υπολογισμός του μοναδιαίου (ανά κυβικό μέτρο) Κόστους Πόρου ανά χρήση νερού με βάση το βασικό ισοζύγιο ποσοτήτων ανά χρήση, σύμφωνα με τα Σχέδια Διαχείρισης. Οι ποσότητες νερού που λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό του Κόστους Πόρου προτείνεται να είναι αυτές μετά την αφαίρεση των υπεραπολήψεων (εφόσον υφίσταται υπεραπόληψη σε κάποιο ΥΥΣ του ΥΔ) αλλά και την αφαίρεση των ποσοτήτων που είναι αναγκαίες για τη σταδιακή επανάκαμψη των υπόγειων υδροφορέων. Σε περίπτωση μη πρόβλεψης ποσότητας επανάκαμψης προτείνεται να ληφθεί υπόψη μια επιπλέον ποσότητα της τάξεως του 20% της ποσότητας υπεραπόληψης. Με τον τρόπο αυτό το μοναδιαίο Κόστος Πόρου εκτιμάται βάσει των αντλούμενων ποσοτήτων νερού οι οποίες θεωρητικά οδηγούν στην επίτευξη της καλής ποσοτικής κατάστασης των ΥΥΣ και είναι στο πνεύμα της επίτευξης των στόχων της ΟΠΥ. Σε περίπτωση που λαμβάνονταν υπόψη η πραγματική ποσότητα απόληψης, τότε ουσιαστικά θα δημιουργούνταν κίνητρο για τη συνέχιση της υπερεκμετάλλευσης των ΥΥΣ για τον προφανή λόγο της μείωσης του μοναδιαίου Κόστους Πόρου. Κάτι τέτοιο αντίκειται στο πνεύμα της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας περί ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων και για αυτό το λόγο δεν συνιστάται. Υποθέσεις υπολογισμού Κόστους Πόρου Προκειμένου να εφαρμοστούν τα βήματα της διαδικασίας υπολογισμού, προτείνεται να υιοθετηθούν ορισμένες υποθέσεις-παραδοχές, οι οποίες παρουσιάζονται στη συνέχεια. Και στην περίπτωση του υπολογισμού του Κόστους Πόρου, σχετικά με το κόστος των Προγραμματιζόμενων Έργων και των Έργων Δομικών κατασκευών προτείνεται αυτό να λογαριάζεται στον ετήσιο υπολογισμό του Κόστους Πόρου μέσω του συντελεστή απόσβεσης του έργου. Για λόγους ομοιογένειας και απλούστευσης προτείνεται να ληφθεί και εδώ συντελεστής απόσβεσης 2%. Όπως και στην περίπτωση του περιβαλλοντικού κόστους, έτσι κι εδώ, μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής των έργων αυτών, το κόστος αυτό θα υπολογίζεται στο χρηματοοικονομικό κόστος του νερού και δεν θα υπολογίζεται πλέον ως Κόστος Πόρου. 58

60 Ως γενική αρχή υπολογισμού κάποιου μέτρου στο Κόστος Πόρου, προτείνεται να ακολουθείται το παρακάτω: Όταν ένα στοιχείο κόστους του Πίνακα «Στοιχεία Κόστους πόρου» στο κεφάλαιο «Κόστος πόρου», δεν είναι σαφές εάν πρέπει να υπολογιστεί στο Περιβαλλοντικό Κόστος ή στο Κόστος Πόρου, τότε εάν αυτό σχετίζεται με Υπόγεια ΥΣ προτείνεται να εντάσσεται στο Κόστος Πόρου. Αυτό δύναται να συνδράμει και στην αποφυγή διπλομέτρησης ορισμένων μέτρων που σχετίζονται μεν με περιβαλλοντικά ζητήματα (όπως είναι η υφαλμύρινση ορισμένων ΥΥΣ) αλλά οφείλονται σε κακή ποσοτική διαχείριση του πόρου (π.χ. υπεράντληση) Κανόνες επιμερισμού κόστους Διαμορφώνονται σε έξι βήματα που συνοψίζονται αμέσως παρακάτω: Βήμα 1. Υπολογίζεται κάθε στοιχείο κόστους (χρηματοοικονομικό, περιβαλλοντικό, πόρου) που αντιστοιχεί στο Επίπεδο Α. Λαμβάνονται υπόψη τα στοιχεία του συστήματος (έργα, εξοπλισμός, λειτουργικές δομές) που αντιστοιχούν σε αυτό το ΕΚ και μόνο. Αγνοούνται τα στοιχεία που αντιστοιχούν σε κατώτερα ΕΚ. Βήμα 2. Εισάγεται αλγόριθμος κατανομής κάθε στοιχείου κόστους του Επίπεδου Α στα ΚΚ του Επιπέδου Β. Ένας κανόνας γενικής εφαρμογής και αποδοχής είναι ανάλογα με το βαθμό χρήσης της υπηρεσίας (π.χ., ανάλογα με τις ποσότητες νερού) από κάθε ΚΚ του Επιπέδου Β. Μπορεί όμως να συμφωνηθούν διαφορετικοί κανόνες, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε τοπικής κοινωνίας. Βήμα 3. Υπολογίζεται κάθε στοιχείο κόστους (χρηματοοικονομικό, περιβαλλοντικό, πόρου) που αντιστοιχεί αποκλειστικά σε κάθε ΚΚ στο Επίπεδο Β. Λαμβάνονται υπόψη τα στοιχεία του υποσυστήματος (έργα, εξοπλισμός, λειτουργικές δομές) που αντιστοιχούν σε κάθε ΚΚ του Επιπέδου Β, και μόνον αυτά. Αγνοούνται τα στοιχεία που αντιστοιχούν σε κατώτερα ΕΚ. Αγνοούνται επίσης τα στοιχεία που αντιστοιχούν στο ανώτερο Επίπεδο Κόστους Α, γιατί αυτά μεταφέρονται αναλογικά στα ΚΚ του Επιπέδου Β με τον αλγόριθμο κατανομής που εφαρμόζεται στο Βήμα 2, παραπάνω. 59

61 Βήμα 4. Εισάγεται αλγόριθμος κατανομής κάθε στοιχείου κόστους του Επίπεδου Β στα ΚΚ του Επιπέδου Γ. Ένας κανόνας γενικής εφαρμογής και αποδοχής είναι ανάλογα με το βαθμό χρήσης της υπηρεσίας (π.χ., ανάλογα με τις ποσότητες νερού) από κάθε ΚΚ του Επιπέδου Γ. Μπορεί όμως να συμφωνηθούν διαφορετικοί κανόνες, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες κάθε τοπικής κοινωνίας. Βήμα 5. Υπολογίζεται κάθε στοιχείο κόστους (χρηματοοικονομικό, περιβαλλοντικό) που αντιστοιχεί αποκλειστικά σε κάθε ΚΚ στο Επίπεδο Γ. Κόστος πόρου συνήθως δεν υπολογίζεται σε Επίπεδα κατώτερα του Β. Λαμβάνονται υπόψη τα στοιχεία του υποσυστήματος (έργα, εξοπλισμός, λειτουργικές δομές) που αντιστοιχούν σε κάθε ΚΚ του Επιπέδου Γ, και μόνον αυτά. Αγνοούνται τα στοιχεία που αντιστοιχούν σε κατώτερα ΕΚ. Αγνοούνται επίσης τα στοιχεία που αντιστοιχούν στα ανώτερα Επίπεδα Κόστους Α και Β, γιατί αυτά μεταφέρονται αναλογικά στα ΚΚ του Επιπέδου Γ με τον αλγόριθμο κατανομής που εφαρμόζεται στο Βήμα 4, παραπάνω. Βήμα 6. Επαναλαμβάνονται ανάλογα Βήματα σε όσα κατώτερα Επίπεδα διαμορφώνονται σε κάθε ειδική περίπτωση. Αναμένεται ότι, σε πολλές περιπτώσεις, αρκεί η διάκριση Επιπέδων Κόστους Α και Β. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν χρειάζεται διάκριση πέραν του Επιπέδου Γ. Η προσέγγιση αυτή τυποποιείται σε ένα αλγόριθμο υπολογισμού που αναλύεται στον επόμενο πίνακα. 60

62 Πίνακας Αλγόριθμος υπολογισμού του κόστους σε κάθε επίπεδο κόστους Κόστος ανά Επίπεδο Επίπεδο κόστους Α ΕΠΙΠΕΔΟ Χρημ/κό κόστος Περιβαλλοντικό κόστος Κόστος πόρου Χα ΠΕα Πα Χα+ΠΕα+Πα Συνολικό κόστος Κέντρο κόστους Β1 Κέντρο κόστους Β2 Κέντρο κόστους Β3 Σύνολο Β Επιπέδου Αναλογία Α επιπέδου Χαβ1 ΠΕαβ1 Παβ1 Χαβ1+ΠΕαβ1+Παβ1 Πρόσθετο κόστος κέντρου κόστους Β1 Σύνολο κόστους Β1 επιπέδου Χβ1 ΠΕβ1 Πβ1 Χβ1+ΠΕβ1+Πβ1 Χαβ1+Χβ1 ΠΕαβ1+ ΠΕβ1 Παβ1+ Πβ1 (Χαβ1+Χβ1)+(ΠΕαβ1+ ΠΕβ1)+(Παβ1+ Πβ1) Αναλογία Α επιπέδου Χαβ2 ΠΕαβ2 Παβ2 Χαβ2+ΠΕαβ2+Παβ2 Πρόσθετο κόστος κέντρου κόστους Β2 Σύνολο κόστους Β2 επιπέδου Χβ2 ΠΕβ2 Πβ2 Χβ2+ΠΕβ2+Πβ2 Χαβ2+Χβ2 ΠΕαβ2+ ΠΕβ2 Παβ2+ Πβ2 (Χαβ2+Χβ2)+(ΠΕαβ2+ ΠΕβ2)+(Παβ2+ Πβ2) Αναλογία Α επιπέδου Χαβ3 ΠΕαβ3 Παβ3 Χαβ3+ΠΕαβ3+Παβ3 Πρόσθετο κόστος κέντρου κόστους Β3 Σύνολο κόστους Β3 επιπέδου Χβ3 ΠΕβ3 Πβ3 Χβ3+ΠΕβ3+Πβ3 ΣΧβ3=Χαβ3+Χβ3 ΣΠΕβ3=ΠΕαβ3+ ΠΕβ3 ΣΠβ3=Παβ3+ Πβ3 (Χαβ3+Χβ3)+(ΠΕαβ3+ ΠΕβ3)+(Παβ3+ Πβ) Αναλογία Α επιπέδου Χαβ1+Χαβ2+Χαβ3 ΠΕαβ1+ΠΕαβ2+ΠΕαβ3 Παβ1+Παβ2+Παβ3 (Χαβ1+Χαβ2+Χαβ3)+(ΠΕαβ1+ΠΕαβ2+Π Εαβ3)+(Παβ1+Παβ2+Παβ3) Πρόσθετο κόστος Β επιπέδου Σύνολο κόστους Β επιπέδου Χβ1+Χβ2+Χβ3 ΠΕβ1+ΠΕβ2+ΠΕβ3 Πβ1+Πβ2+Πβ3 (Χβ1+Χβ2+Χβ3)+(ΠΕβ1+ΠΕβ2+ΠΕβ3)+ (Πβ1+Πβ2+Πβ3) (Χαβ1+Χβ1)+(Χαβ2+ Χβ2)+(Χαβ3+Χβ3) (ΠΕαβ1+ (Παβ1+ ΠΕβ1)+(ΠΕαβ2+ Πβ1)+(Παβ2+ ΠΕβ2)+(ΠΕαβ3+ ΠΕβ3) Πβ2)+(Παβ3+ Πβ3) [(Χαβ1+Χβ1)+(Χαβ2+Χβ2)+(Χαβ3 +Χβ3)]+[(ΠΕαβ1+ ΠΕβ1)+(ΠΕαβ2+ ΠΕβ2)+(ΠΕαβ3+ ΠΕβ3)]+[(Παβ1+ Πβ1)+(Παβ2+ Πβ2)+(Παβ3+ Πβ3)] Σημείωση: Χα=Χαβι+Χαβ2+Χαβ3, ΠΕα=ΠΕαβ1+ΠΕαβ2+ΠΕαβ3, Πα=Παβ1+Παβ2+Παβ3 Πηγή: Μελετητές Στην περίπτωση που υπάρχει Γ επίπεδο κόστους (όπως στο παράδειγμά) ή περισσότερα ο τρόπος υπολογισμού του γίνεται ως εξής: 61

63 Γ ΕΠΙΠΕΔΟ Κέντρο κόστους Γ1 Κέντρο κόστους Γ2 Σύνολο Γ Επιπέδου Αναλογία Α και Β επιπέδου (από κέντρο κόστους Β3) Πρόσθετο κόστος κέντρου κόστους Γ1 Σύνολο κόστους Γ1 επιπέδου Αναλογία Α και Β επιπέδου (από κέντρο κόστους Β3) Πρόσθετο κόστος κέντρου κόστους Γ2 Χβ3γ1 ΠΕβ3γ1 Πβ3γ1 Χβ3γ1+ΠΕβ3γ1+Πβ3γ1 Χγ1 ΠΕγ1 Πγ1 Χγ1+ΠΕγ1+Πγ1 Χβ3γ1+ Χγ1 ΠΕβ3γ1+ ΠΕγ1 Πβ3γ1+ Πγ1 (Χβ3γ1+ Χγ1)+(ΠΕβ3γ1+ ΠΕγ1)+(Πβ3γ1+ Πγ1) Χβ3γ2 ΠΕβ3γ2 Πβ3γ2 Χβ3γ2+ΠΕβ3γ2+Πβ3γ2 Χγ2 ΠΕγ2 Πγ2 Χγ2+ΠΕγ2+Πγ2 Σύνολο κόστους Γ2 επιπέδου Χβ3γ2+ Χγ2 ΠΕβ3γ2+ ΠΕγ2 Πβ3γ2+ Πγ2 (Χβ3γ2+ Χγ2)+(ΠΕβ3γ2+ ΠΕγ2)+(Πβ3γ2+ Πγ2) Αναλογία Α και Β επιπέδου (από κέντρο Χβ3γ1+ Χβ3γ2 ΠΕβ3γ1+ ΠΕβ3γ2 Πβ3γ1+Πβ3γ2 (Χβ3γ1+ Χβ3γ2)+(ΠΕβ3γ1+ ΠΕβ3γ2)+(Πβ3γ1+Πβ3γ2) κόστους Β3) Πρόσθετο κόστος Γ επιπέδου Χγ1+Χγ2 ΠΕγ1+ΠΕγ2 Πγ1+Πγ2 (Χγ1+Χγ2)+(ΠΕγ1+ΠΕγ2)+(Πγ1+Πγ2) Σύνολο κόστους Γ2 επιπέδου (Χβ3γ1+ Χβ3γ2)+(Χγ1+Χγ2) (ΠΕβ3γ1+ ΠΕβ3γ2)+(ΠΕγ1+ΠΕγ2) (Πβ3γ1+Πβ3γ2)+(Πγ 1+Πγ2) [(Χβ3γ1+ Χβ3γ2)+(Χγ1+Χγ2)[+[(ΠΕβ3γ1+ ΠΕβ3γ2)+(ΠΕγ1+ΠΕγ2)]+[(Πβ3γ1+Π β3γ2)+(πγ1+πγ2)] Πηγή: Μελετητές Με αυτούς τους κανόνες, και ανάλογα με τη διαθεσιμότητα στοιχείων, γίνεται κατανομή του κόστους στους φορείς διαχείρισης των νερών, ώστε με βάση αυτό να αξιολογηθούν οι επιδόσεις τους και να αξιολογηθεί σε πρώτη προσέγγιση η σκοπιμότητα διερεύνησης δυνατοτήτων περιορισμού του κόστους Συμπέρασμα Οι επιλογές που προτείνεται να υιοθετηθούν είναι οι εξής: Χρηματοοικονομικό κόστος Υπηρεσία ύδρευσης αποχέτευσης Βραχυπρόθεσμα, το ενιαίο λογιστικό σύστημα που ακολουθούν κατά κανόνα οι ΔΕΥΑ ακολουθείται και στο μέλλον από όλες. Με βάση αυτό το σύστημα γίνεται συμπλήρωση των εντύπων καταγραφής στοιχείων για φορείς ύδρευσης αποχέτευσης (βλ. κεφάλαιο 3.1 του Παραδοτέου 2). Μεσοπρόθεσμα, σε ορίζοντα 3-5 χρόνων, εισάγονται βαθμιαία εξειδικεύσεις που θα επιτρέπουν τη διάκριση των στοιχείων εσόδων και κόστους κατά υπηρεσία νερού. Όταν εισαχθούν αυτές οι 62

64 εξειδικεύσεις, οι ΔΕΥΑ αναλύουν τις οικονομικές καταστάσεις και τους λογαριασμούς εκμετάλλευσης και αποτελεσμάτων ανά υπηρεσία νερού. Βραχυπρόθεσμα, οι δημοτικές υπηρεσίες που παρέχουν υπηρεσίες ύδρευσης αποχέτευσης χωρίς να είναι οργανωμένες με μορφή ΔΕΥΑ απομονώνουν τα στοιχεία οικονομικής διαχείρισης από τα στοιχεία των υπολοίπων δημοτικών υπηρεσιών. Με βάση αυτά, γίνεται συμπλήρωση των εντύπων καταγραφής στοιχείων για φορείς ύδρευσης αποχέτευσης (βλ. κεφάλαιο 3 του Παραδοτέου 2). Μεσοπρόθεσμα, σε ορίζοντα 3-5 χρόνων, εξελίσσονται βαθμιαία ώστε να λειτουργούν με τις προδιαγραφές και το λογιστικό σύστημα οικονομικής παρακολούθησης που χρησιμοποιούν οι ΔΕΥΑ ή μετατρέπονται σε ΔΕΥΑ. Υπηρεσία άρδευσης Βραχυπρόθεσμα, οι ΤΟΕΒ ή όποιοι φορείς δραστηριοποιούνται σε τοπικό επίπεδο συνεχίζουν να τηρούν στοιχεία εσόδων εξόδων όπως και σήμερα. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν τη βάση για τη συμπλήρωση των εντύπων καταγραφής στοιχείων για φορείς άρδευσης (βλ. κεφάλαιο 3.2 του Παραδοτέου 2). Οι ΓΟΕΒ συνεχίζουν να τηρούν στοιχεία με όποια συστήματα χρησιμοποιούν σήμερα. Με βάση αυτά, γίνεται συμπλήρωση των εντύπων καταγραφής στοιχείων για φορείς ύδρευσης αποχέτευσης (βλ. κεφάλαιο 3 του Παραδοτέου 2). Μεσοπρόθεσμα, σε ορίζοντα 3-5 χρόνων, αναπτύσσεται: Ενιαίο απλοποιημένο σύστημα βελτιωμένης καταγραφής εσόδων και κόστους από τους ΤΟΕΒ που θα επιτρέπει την παρακολούθηση οφειλών σε τρίτους και προμηθευτές και απαιτήσεων από καλλιεργητές. Ενιαίο σύστημα οικονομικής διαχείρισης των ΓΟΕΒ, ανάλογο με το ενιαίο λογιστικό σύστημα των ΔΕΥΑ Νέος υπολογισμός του κόστους κεφαλαίου Συνυπολογίζονται όλα τα πάγια στο χρηματοοικονομικό κόστος κεφαλαίου ακολουθώντας τα εξής βήματα: Για όλα τα υφιστάμενα εν χρήσει πάγια εκτιμάται κόστος αντικατάστασης σε τιμές του τρέχοντος έτους. 63

65 Ανάλογα με το είδος παγίου, εφαρμόζεται επιλεγμένος συντελεστής ετήσιας απόσβεσης. Το ύψος αυτών των αποσβέσεων αποτελεί το χρηματοοικονομικό κόστος κεφαλαίου. Βραχυπρόθεσμα, οι φορείς εκτιμούν κατά κρίση το ύψος της αξίας αντικατάστασης σε σημερινές τιμές των παγίων που χρησιμοποιούν και με βάση αυτήν γίνεται συμπλήρωση των εντύπων καταγραφής στοιχείων για φορείς όλων των υπηρεσιών (βλ. κεφάλαιο 3.2 του Παραδοτέου 2). Εφαρμόζοντας τα αμέσως παραπάνω βήματα υπολογίζεται κεντρικά το κόστος κεφαλαίου. Για τους φορείς που τηρούν αρχεία και μητρώα παγίων (κυρίως ΔΕΥΑ και ΓΟΕΒ) η εκτίμηση συνοδεύεται από λιγότερο βαθμό αβεβαιότητας. Για τους άλλους φορείς, κυρίως ΤΟΕΒ, ο βαθμός αβεβαιότητας είναι μεγαλύτερος, καθώς δεν τηρούνται αρχεία παγίων. Όμως και στις δύο περιπτώσεις, λανθάνει μία μείζων ατέλεια: αγνοούνται τα πάγια που δεν είναι στην αρμοδιότητα/κυριότητα του φορέα και δεν περιλαμβάνονται σε οποιαδήποτε αρχεία-μητρώα του για τα πάγια. Πρόκειται κυρίως για πάγια που αφορούν έργα κεφαλής κατασκευασμένα από άλλους φορείς, συχνά σε απομακρυσμένες χρονικές περιόδους στο παρελθόν. Μεσοπρόθεσμα, όλοι οι φορείς δημιουργούν αρχεία-μητρώα όλων των παγίων στην κυριότητά τους. Αναφέρουν και όλα τα πάγια έργων κεφαλής που χρησιμοποιούνται από αυτούς χωρίς να ανήκουν στην κυριότητά τους. Για αυτά τα πάγια έργων κεφαλής υπολογίζεται το ύψος της αξίας αντικατάστασης σε σημερινές τιμές από κεντρικούς φορείς που έχουν την αρμοδιότητα διαχείρισης αυτών των παγίων Περιβαλλοντικό κόστος Το Περιβαλλοντικό Κόστος του κάθε ΥΔ υπολογίζεται ως το κόστος των σχετικών μέτρων και έργων του Προγράμματος Μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης (ΣΔ). Σχετικά μέτρα προτείνεται να θεωρηθούν όσα αφορούν στην επίτευξη της καλής κατάστασης των Υδατικών Σωμάτων (ΥΣ) του Υδατικού Διαμερίσματος. Περιβαλλοντικό Κόστος σε επίπεδο Υδατικού Διαμερίσματος θα προβλέπεται όταν ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες: 1. Στο ΥΔ υπάρχουν επιφανειακά ΥΣ με οικολογική κατάσταση κατώτερη της καλής, 64

66 2. Στο ΥΔ υπάρχουν επιφανειακά ΥΣ με χημική κατάσταση κατώτερη της καλής, 3. Στο ΥΔ υπάρχουν επιφανειακά ΥΣ με οικολογική ή/και χημική κατάσταση Άγνωστη, 4. Στο ΥΔ υπάρχουν υπόγεια ΥΣ με Κακή χημική κατάσταση (όταν δεν οφείλεται σε φυσικά αίτια). Ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία. A. Η απόδοση του περιβαλλοντικού κόστους προτείνεται να μοιράζεται στις χρήσεις βάσει του ισοζυγίου ποσοτήτων νερού μεταξύ των εκάστοτε σχετικών χρήσεων αλλά και βάσει "συντελεστών βαρύτητας-κόστους ρυπαντικού φορτίου" ανάλογα με τη συγκριτική περιβαλλοντική επιβάρυνση των χρήσεων. B. Άθροιση του κόστους όλων των στοιχείων κόστους ώστε να προκύψει το συνολικό Περιβαλλοντικό Κόστος ανά χρήση νερού. C. Υπολογισμός του μοναδιαίου (ανά κυβικό μέτρο) Περιβαλλοντικού Κόστους ανά χρήση νερού με βάση το βασικό ισοζύγιο ποσοτήτων ανά χρήση, σύμφωνα με τα Σχέδια Διαχείρισης Κόστος πόρου Το Κόστος Πόρου του κάθε ΥΔ ορίζεται ως το κόστος των σχετικών μέτρων και έργων του Προγράμματος Μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης (ΣΔ). Σχετικά μέτρα προτείνεται να θεωρηθούν όσα αφορούν στην εξοικονόμηση πόρων και στην ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων του Υδατικού Διαμερίσματος. Ως χωρική κλίμακα υπολογισμού θεωρείται το Υδατικό Διαμέρισμα. Υφίσταται μόνο σε περίπτωση που ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες: 1. Στο ΥΔ υπάρχουν υπόγεια ΥΣ με "Κακή" ποσοτική κατάσταση, 2. Στο ΥΔ υπάρχουν υπόγεια ΥΣ με "Άγνωστη" ποσοτική κατάσταση, 3. Στο ΥΔ υπάρχει ελλιπής κάλυψη των αναγκών νερού των κύριων ανθρωπογενών χρήσεων. Η απόδοση του κόστους αυτού σε κάθε μια χρήση νερού, προτείνεται να μοιράζεται στις χρήσεις βάσει του ισοζυγίου ποσοτήτων νερού που αντιστοιχούν σε κάθε χρήση. Οι ποσότητες νερού που λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό του Κόστους Πόρου προτείνεται να είναι αυτές μετά την αφαίρεση των υπεραπολήψεων (εφόσον υφίσταται 65

67 υπεραπόληψη σε κάποιο ΥΥΣ του ΥΔ) αλλά και την αφαίρεση των ποσοτήτων που είναι αναγκαίες για τη σταδιακή επανάκαμψη των υπόγειων υδροφορέων. Σε περίπτωση μη πρόβλεψης ποσότητας επανάκαμψης προτείνεται να ληφθεί υπόψη μια επιπλέον ποσότητα της τάξεως του 20% της ποσότητας υπεραπόληψης Επιμερισμός κόστους Καθορίζονται τα επίπεδα κόστους και ακολουθούνται απλοί κανόνες επιμερισμού του κόστους κάθε επιπέδου στα αμέσως κατώτερα επίπεδα, με έξι βήματα, όπως προσδιορίζονται στο κεφάλαιο παραπάνω Κανόνες τιμολόγησης ανά υπηρεσία και χρήση ύδατος Εφαρμοζόμενες αρχές (όπως "Ανάκτησης κόστους"-"ο ρυπαίνων πληρώνει) Η πρόταση τιμολόγησης λαμβάνει υπόψη και στηρίζεται στην εκτίμηση του πλήρους κόστους των υδάτινων πόρων. Το σύστημα τιμολόγησης έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες και απαιτεί μια ευρύτερη πολιτικο-οικονομική προσέγγιση απ ότι η διαδικασία κοστολόγησης. Επιπλέον, οι υδάτινοι πόροι αποτελούν ένα κοινωνικό αγαθό sui generis, με έντονα τα στοιχεία του φυσικού μονοπωλίου, με υψηλές απαιτήσεις περιβαλλοντικής προστασίας και δημόσιας υγιεινής, εδραιωμένες αντιλήψεις περί δικαιωμάτων χρήσης και έντονα διαφοροποιημένους θεσμούς κατανομής του στους χρήστες. Υπό αυτή την άποψη, κάθε προτεινόμενη αλλαγή στο υπάρχον σύστημα τιμολόγησης αποτελεί μια, περισσότερο ή λιγότερο επώδυνη αναθεώρηση κατεστημένων πρακτικών. Το διεθνές ενδιαφέρον για τη συγκριτική επίδοση εναλλακτικών τιμολογιακών πολιτικών για τους υδάτινους πόρους χρονολογείται από τη δεκαετία του Η διεθνής εμπειρία εφαρμογής τους οδηγεί να αναγνωρίσουμε σήμερα τρεις βασικούς στόχους των τιμολογιακών πολιτικών υδάτινων πόρων: 1) Την δημιουργία εσόδων 2) Την κατανομή του κόστους 66

68 3) Την παροχή κινήτρων Τόσο η λεκτική διατύπωση του άρθρου 9 της ΟΠΥ όσο και οι μέχρι τώρα ερμηνείες που έχουν δοθεί οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Κοινοτικός νομοθέτης επιδιώκει την καθιέρωση ενός πλαισίου τιμολόγησης πρωτίστως για την αναβάθμιση των υδάτινων σωμάτων της ΕΕ μέσω παροχής των κατάλληλων κινήτρων (Στόχος 3), αναγνωρίζοντας την σημασία που έχει για το σκοπό αυτό η κατανομή του κόστους (Στόχος 2). Τα κριτήρια αν, και κατά πόσο, επιτυγχάνονται οι παραπάνω στόχοι είναι: Για την δημιουργία εσόδων: 1.α Επάρκεια εσόδων 1.β Σταθερότητα εσόδων στο χρόνο 1.γ Υπολογιστική και διαχειριστική ευκολία Για την κατανομή του κόστους: 2.α Δίκαιη κατανομή κόστους 2.β Πλήρης κατανομή του ιδιωτικού και κοινωνικού κόστους Για την παροχή κινήτρων: 3.α Στατική αποτελεσματικότητα 3.β Δυναμική αποτελεσματικότητα 3.γ Εξοικονόμηση πόρων 3.δ Διαφάνεια και λογοδοσιμότητα Το νερό αποτελεί έναν σχετικά σπάνιο και ευπαθή φυσικό πόρο που θα πρέπει να χρησιμοποιείται έτσι ώστε να προστατεύονται οι βασικές περιβαλλοντικές του υπηρεσίες και να συντηρείται για τις μελλοντικές γενεές. Η εξοικονόμηση νερού είναι μέρος μιας ορθής διαχείρισης των υδάτινων πόρων μέσω της οποίας επιδιώκεται η συνέχιση της παροχής των επιθυμητών περιβαλλοντικών υπηρεσιών στην διάρκεια του χρόνου. Η εξοικονόμηση νερού δεν συνεπάγεται πάντα και μείωση της χρησιμοποιούμενης ποσότητας του νερού. Για το νερό άρδευσης για παράδειγμα, ενδέχεται η εξοικονόμηση νερού να συμβεί ακόμη και σε καταστάσεις στις οποίες μειώνεται η διαθεσιμότητα των υδατικών αποθεμάτων (π.χ. λειψυδρία), αλλά η χρησιμοποίηση πιο αποτελεσματικών μεθόδων άρδευσης (π.χ. στάγδην) να αντισταθμίζει την μείωση των αποθεμάτων. Ο καθορισμός κανόνων κοστολόγησης & τιμολόγησης του αρδευτικού νερού μπορεί υπό συνθήκες να βοηθήσει την 67

69 αποδοχή τεχνολογιών άρδευσης που εξοικονομούν νερό, αρκεί να εφαρμόζεται με έγκαιρη προετοιμασία και παροχή υποστήριξης στους καλλιεργητές και με πρόβλεψη επαρκούς χρόνου προετοιμασίας. Αναφορικά με το νερό ύδρευσης η εξοικονόμηση νερού προϋποθέτει είτε τη μείωση της κατανάλωσης νερού είτε την μείωση των απωλειών. Μια αύξηση της τιμής του νερού θα επιφέρει μείωση της κατανάλωσης ανάλογα με την τιμή της ελαστικότητας του νερού ως προς την τιμή. Οι μέθοδοι τιμολόγησης που παρέχουν κίνητρα για εξοικονόμηση νερού βοηθούν στην καταπολέμηση-μείωση της υπερκατανάλωσης. Μια ενδεχόμενη έμφαση στην ιδιότητα της τιμολόγησης να παρέχει επαρκή έσοδα ουσιαστικά συνηγορεί στην εφαρμογή τιμολόγησης νερού με βάση το μέσο κόστος. Αν κάθε χρήστης πληρώνει το μέσο κόστος της ποσότητας νερού που καταναλώνει, τότε τα έσοδα θα ισούνται με το συνολικό κόστος παροχής νερού. Επειδή συνήθως οι καταναλωτές μεγάλων ποσοτήτων νερού τείνουν να ανήκουν στα πλουσιότερα στρώματα της κοινωνίας η διαφοροποιημένη τιμολόγηση με βάση τις αύξουσες κλίμακες θεωρείται ότι εισάγει διαστάσεις κοινωνικής ισότητας. Οι μέθοδοι τιμολόγησης που χρησιμοποιούν πολλαπλές χρεώσεις μπορούν να ικανοποιήσουν κριτήρια ισότητας και κοινωνικής αποδοχής, κάτι που δεν συμβαίνει με τις μεθόδους τιμολόγησης ενιαίας τιμής. Όσον αφορά το Περιβαλλοντικό Κόστος και το Κόστος Πόρου, κατά τη διερεύνηση του κατάλληλου επιπέδου ανάκτησης κόστους ανά χρήση και υπηρεσία νερού και κατά τη διερεύνηση των σχετικών μεθόδων τιμολόγησης προτείνεται να ληφθούν υπόψη ορισμένες κρίσιμες παράμετροι. 1. Αποτελέσματα γενικού ελέγχου δυνατότητας πληρωμής (affordability) ανά χρήση. Η δυνατότητα πληρωμής είναι ένα χρήσιμο εργαλείο που προτείνεται να χρησιμοποιηθεί κατά την τιμολόγηση του νερού. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η βιωσιμότητα της πρότασης τιμολόγησης και η δυνατότητα εφαρμογής των κανόνων λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη και τις δυσχερείς οικονομικές συνθήκες της εποχής. 68

70 2. Πιθανές ειδικές ρυθμίσεις ελάφρυνσης στο πλαίσιο περαιτέρω εξειδίκευσης της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» Θα εξεταστούν πιθανές ελαφρύνσεις ή και εξαιρέσεις στην καταβολή του Περιβαλλοντικού Κόστους, για ορισμένους χρήστες νερού οι οποίοι αποδεδειγμένα δεν ρυπαίνουν ή ρυπαίνουν λιγότερο (π.χ. για όσους αγρότες έχουν πιστοποίηση βιολογικής καλλιέργειας ή για όσες ΕΕΛ επιτυγχάνουν υψηλή ποιότητα εκροής). 3. Πιθανές ειδικές ρυθμίσεις προσαύξησης με βάση τη συσχέτιση «τυπικού» ρυπαντικού φορτίου ανά χρήση ή «τυπικού» κόστους απορρύπανσης ανά χρήση. Μέσω μιας τέτοιας ρύθμισης, θα γίνει προσπάθεια να αποδοθεί η ευθύνη της ρύπανσης δικαιότερα μεταξύ των χρήσεων, ανάλογα με το επίπεδο ρύπανσης. 4. Τυχόν ειδικές γεωγραφικές και κλιματολογικές συνθήκες κάθε περιοχής που σχετίζονται με τη διαθεσιμότητα του πόρου. Σε ορισμένες περιοχές, όπως είναι για παράδειγμα τα νησιά όπου οι διαθέσιμοι υδατικοί πόροι είναι σε πενία, το Κόστος Πόρου θα εξεταστεί με διαφορετικό τρόπο. 5. Χρήση εργαλείων τιμολόγησης που ενσωματώνουν κίνητρα εξοικονόμησης (π.χ. κλιμακωτή χρέωση) Η επιλογή των κατάλληλων εργαλείων τιμολόγησης θα εξασφαλίσει την παροχή κινήτρων προς τους χρήστες για την εξοικονόμηση νερού. Με τον τρόπο αυτό εφαρμόζεται το πνεύμα της Οδηγίας περί ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων. 6. Κίνητρα ένταξης αγροτών σε συλλογικά αρδευτικά δίκτυα. Η ένταξη αγροτών σε συλλογικά αρδευτικά δίκτυα αναμένεται να έχει πολλαπλά οφέλη τόσο στην εξοικονόμηση νερού μέσω της μείωσης των ιδιωτικών γεωτρήσεων και ταυτόχρονα μείωση του κόστους καλλιέργειας μέσω της χαμηλότερης δαπάνης άρδευσης. 7. Κίνητρα για την τοποθέτηση υδρομετρητών σε κάθε απόληψη / χρήση νερού 69

71 Είναι αδιαμφισβήτητης χρησιμότητας η τοποθέτηση υδρομετρητών σε κάθε απόληψη νερού. Κάτι τέτοιο θα δώσει τη δυνατότητα δικαιότερης κατανομής του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου στις χρήσεις νερού. 8. Ποσοστό ΥΣ σε κατάσταση «Κατώτερη της καλής» ανά ΥΔ ή ΛΑΠ Θα εξεταστεί η δυνατότητα διαφοροποίησης της τιμολόγησης του νερού σε ΛΑΠ όπου τα ΥΣ είναι σε κατάσταση "Ανώτερη της καλής", ανεξάρτητα με το σύνολο του Υδατικού Διαμερίσματος. 9. Ενσωμάτωση Περιβαλλοντικού Κόστους και Κόστους Πόρου στην διαδικασία αδειοδότησης γεωτρήσεων ή βιομηχανιών. Η περίπτωση των μεμονωμένων γεωτρήσεων, είτε αφορούν σε αρδευτικές είτε σε βιομηχανικές, είτε σε κάθε άλλου είδους χρήση νερού, θα αντιμετωπιστεί με προσοχή. Θα εξεταστεί η δυνατότητα ενσωμάτωσης του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου στην διαδικασία αδειοδότησης (π.χ. άδεια χρήσης νερού, αδειοδότηση βιομηχανιών) Κανόνες τιμολόγησης Επίδραση κοινωνικοοικονομικών ιδιαιτεροτήτων Στο κεφάλαιο 2.3 του Παραδοτέου 2 αυτής της μελέτης αναλύεται η σημασία της τιμολόγησης του νερού για: Ευαίσθητα τμήματα των νοικοκυριών της χώρας. Συμπεραίνεται από την ανάλυση ότι τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, καθώς και τα πολυμελή νοικοκυριά είναι περισσότερο ευάλωτα σε αυξήσεις τιμών των υπηρεσιών ύδρευσης αποχέτευσης, καθώς βρίσκονται ήδη κοντά στο επίπεδο εξάντλησης της δυνατότητας πληρωμής. Αντίθετα, νοικοκυριά με υψηλό εισόδημα, έστω και πολυμελή, έχουν δυνατότητα να αντιμετωπίσουν ενδεχομένως αναγκαίες αυξήσεις τιμών ιδίως για καταναλώσεις που υπερβαίνουν τις βασικές ανάγκες του νοικοκυριού. 70

72 Σημαντικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Συμπεραίνεται από την ανάλυση ότι η γεωργική παραγωγή είναι γενικά πολύ ευαίσθητη σε ενδεχομένως αναγκαίες αυξήσεις τιμών του αρδευτικού νερού. Όταν όμως κριθεί ότι είναι σκόπιμη βελτίωση της ανάκτησης κόστους νερού και δεν επαρκούν προς τούτο κοστολογικές και διαχειριστικές βελτιώσεις, σε αρκετές περιπτώσεις μικρές αυξήσεις τιμών, που διαφοροποιούνται ανά καλλιέργεια και ανά περιοχή είναι εφικτές, χωρίς να ανατρέπεται η βιωσιμότητα των καλλιεργειών. Συμπεραίνεται επίσης ότι η μεταποιητική παραγωγή παρουσιάζει διαφορετικό βαθμό ευαισθησίας σε αυξήσεις τιμών νερού ανάλογα με τον κλάδο παραγωγής. Παρουσιάζεται μεγαλύτερη ευαισθησία σε μεγάλους κλάδους της ελληνικής μεταποίησης και κυρίως στους τροφίμων, ποτών και κλωστοϋφαντουργίας. Γενικά πάντως, δεν φαίνεται να επηρεάζεται αποφασιστικά η ανταγωνιστικότητα ούτε της μεταποίησης ούτε του τουρισμού από αυξήσεις τιμών του νερού που δεν ξεπερνούν εύλογα όρια. Άνυδρα νησιά. Γίνεται σαφές στην ανάλυση ότι το κόστος του μεταφερόμενου νερού κατά τη θερινή περίοδο είναι ιδιαίτερα υψηλό έως υπερβολικό για να μπορεί να ανακτηθεί, τουλάχιστον στη βραχυχρόνια περίοδο. Εάν δεν είναι δυνατό να υποκατασταθεί η μεταφορά νερού με άλλα έργα-μέτρα διασφάλισης των αναγκαίων ποσοτήτων (π.χ., αφαλάτωση), και πάντως σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, γίνεται δεκτή η ανάγκη εξαίρεσης από πλήρη ανάκτηση κόστους για τις μεταφερόμενες ποσότητες νερού Κανόνες εξαιρέσεων και καθορισμού επιθυμητών επιπέδων ανάκτησης κόστους Εφαρμόζεται ανάλυση της δυνατότητας πληρωμής. Η ανάλυση αποβλέπει: στην αποτροπή πενίας νερού σε νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος ή πολυμελή νοικοκυριά, στην αποφυγή διάβρωσης της ανταγωνιστικότητας της παραγωγής επιμέρους τομέων οικονομικής δραστηριότητας και κυρίως της γεωργίας. 71

73 Ως αποτέλεσμα αυτής της ανάλυσης προτείνονται οι εξής κανόνες κοστολόγησης: Νοικοκυριά 1. Γενική αρχή αποτελεί η συνολική τιμολόγηση του νερού ώστε να επιτυγχάνεται πλήρης ανάκτηση όλων των στοιχείων του κόστους των υπηρεσιών ύδρευσης αποχέτευσης για κάθε πάροχο. 2. Τοπικές συνθήκες καθορίζουν και οι κατά τόπους πάροχοι επιλέγουν τον τρόπο και τα μέσα με τα οποία επιδιώκεται και επιτυγχάνεται η πλήρης ανάκτηση. Με αυτή τη λογική, το μίγμα των τιμολογίων και των εξαιρέσεων από αυτά ανήκει στη δικαιοδοσία των επιμέρους παρόχων διαχείρισης. 3. Πρώτη στόχευση για βελτίωση του επιπέδου ανάκτησης είναι η μείωση του κόστους. 4. Σημαντικός είναι ο παρακινητικός ρόλος της τιμολογιακής πολιτικής για βιώσιμη και αποτελεσματική χρήση των υδάτινων πόρων. Σε αυτά τα πλαίσια η γενικά εφαρμοζόμενη αρχή των αυξανόμενων τιμολογίων για υψηλότερα κλιμάκια κατανάλωσης είναι σκόπιμη. Παράλληλα, εξυπηρετείται και η στόχευση για αναπλήρωση εσόδων από τιμολόγια μη πλήρους ανάκτησης κόστους για κοινωνικούς λόγους. 5. Για νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος, στοιχειοθετείται ότι ευρίσκονται στα όρια εξάντλησης της εύλογης χρέωσης για υπηρεσίες νερού. Αναγνωρίζεται η δυνατότητα τιμολογιακής πολιτικής που δεν καλύπτει πλήρη ανάκτηση κόστους από αυτά τα νοικοκυριά. Στόχος είναι να μην οδηγούνται στα όρια πενίας υπηρεσιών ύδατος. Η χαμηλότερη ανάκτηση κόστους αυτών των νοικοκυριών θα καλύπτεται από την αυξημένη των καταναλωτών που εντάσσονται σε υψηλά κλιμάκια. 6. Γενική στόχευση για τα πολυμελή νοικοκυριά είναι η εξαίρεση από τα αυξημένα τιμολόγια των υψηλότερων κλιμακίων ανά υδρόμετρο, δεδομένου ότι αυτά τα νοικοκυριά φτάνουν σε υψηλότερα κλιμάκια κατανάλωσης όχι λόγω σπατάλης, αλλά λόγω του μεγαλύτερου αριθμού μελών. Στόχευση είναι να διασφαλίζεται «δίκαιη» ανά άτομο χρέωση σε αυτά τα νοικοκυριά και όχι ευνοϊκή συνολική χρέωσή τους. Μόνο εάν πολυμελή νοικοκυριά είναι και 72

74 χαμηλού εισοδήματος αναγνωρίζεται η δυνατότητα τιμολογιακής πολιτικής που δεν καλύπτει πλήρη ανάκτηση κόστους από αυτά τα νοικοκυριά. 7. Έχει αποδειχθεί ότι απότομες μεταβολές της τιμής του νερού παράγουν προσωρινά μόνο αποτελέσματα εξοικονόμησης και αποφυγής σπατάλης νερού. Όταν δεν υφίσταται πλήρης ανάκτηση κόστους, προκρίνεται ως αποτελεσματικότερη μία πολιτική βαθμιαίας προσαρμογής για την επίτευξη πλήρους ανάκτησης και συνεπούς ικανοποίησης της και μετά την επίτευξή της. Δίνεται έμφαση σε δράσεις για συγκράτηση του κόστους νερού σε χαμηλά επίπεδα, περιορίζοντας στοιχεία κόστους που μπορούν να μειωθούν και κυρίως τις απώλειες στο δίκτυο, αλλά και με παράλληλες δράσεις ευαισθητοποίησης όλων των εμπλεκόμενων κοινών (καταναλωτών, στελεχών των παρόχων, ευρύτερου κοινού) για την ορθολογική χρήση και διαχείριση του νερού. Μεταποίηση 1. Γενική αρχή είναι η πλήρης ανάκτηση όλων των στοιχείων κόστους του νερού. 2. Ως γενική πρακτική επιλέγεται η εφαρμογή ενιαίας τιμολογιακής πολιτικής για όλους τους κλάδους της μεταποίησης. Ο συνδυασμός αφενός αυτής της πρακτικής, και αφετέρου της αναγνώρισης διαφορετικής τρωτότητας των επιμέρους κλάδων σε μεταβολές της τιμής του νερού οδηγεί στην αποδοχή εξαιρέσεων και διακριτής αντιμετώπισης μόνο σε ad hoc περιπτώσεις. Θα γίνονται με τοπική αξιολόγηση αφενός της σημασίας της συγκεκριμένης δραστηριότητας για την τοπική οικονομία και αφετέρου με συνεκτίμηση της συμμετοχής του κόστους του νερού στην οικονομικότητα της συνολικής εκμετάλλευσης. Κτηνοτροφία 1. Σε πολλές περιοχές της χώρας, οργανωμένες μονάδες κτηνοτροφίας προμηθεύονται το νερό από το δίκτυο ύδρευσης, με χρεώσεις ανάλογες με αυτές του νερού ύδρευσης για παραγωγικές εγκαταστάσεις. Τα εφαρμοζόμενα τιμολόγια αναγνωρίζουν περιθώρια διακριτής, συχνά χαμηλότερης, τιμολόγησης των κτηνοτροφικών μονάδων. Παράλληλα, η κατανάλωση νερού από κτηνοτροφικές μονάδες αποτελεί κατά κανόνα πολύ μικρό ποσοστό της συνολικής κατανάλωσης νερού. Στα πλαίσια αυτά αναγνωρίζεται η δυνατότητα 73

75 τοπικής επιλογής για αποδοχή ή όχι χαμηλότερου επιπέδου ανάκτησης κόστους στην οργανωμένη κτηνοτροφία. Κριτήρια για μία τέτοια επιλογή αποτελούν η σημασία των κτηνοτροφικών μονάδων για την οικονομία και απασχόληση στην περιοχή, ο βαθμός ευαισθησίας της ανταγωνιστικότητάς τους σε ενδεχόμενη αλλαγή της τιμής του νερού, αλλά και ο συνολικός όγκος κατανάλωσης νερού από τις κτηνοτροφικές μονάδες. Γεωργία 1. Μειωμένη ανάκτηση συνολικού κόστους: Αναγνωρίζεται η ανάγκη γενικής εξαίρεσης της πλήρους ανάκτησης κόστους νερού στη γεωργία. Όμως η μελλοντική πολιτική πρέπει να οδηγεί σε εξορθολογισμό οδηγώντας τους παρόχους αρδευτικού νερού (αλλά και όσους χρησιμοποιούν ιδιωτικές γεωτρήσεις) σε συστηματικές βελτιώσεις των επιδόσεών τους στη διαχείριση και επακόλουθα στο κόστος του αρδευτικού νερού. 2. Η προσέγγιση που υιοθετείται στηρίζεται στον υπολογισμό της ανώτατης πρόσθετης επιβάρυνσης για το νερό άρδευσης ανά μ3 που φθάνει στο χωράφι των καλλιεργητών που μπορεί να απορροφηθεί χωρίς να συνεπάγεται διάβρωση της ανταγωνιστικότητας της καλλιέργειας και, ως εκ τούτου, σημαντική αλλαγή της στάσης των καλλιεργητών ως προς τη σκοπιμότητα να συνεχίσουν την καλλιέργεια που έχουν υιοθετήσει έως πριν την αύξηση της τιμής του αρδευτικού νερού (παραδοτέο 2, κεφ ). 3. Διαφορική χρέωση αρδευτικού νερού ανά καλλιέργεια: Αναγνωρίζεται η δυνατότητα για διαφοροποίηση της χρέωσης και συνεπώς και του επιπέδου ανάκτησης του κόστους του αρδευτικού νερού, ανάλογα με την καλλιέργεια και την περιοχή. Υπάρχουν όμως παράλληλα σημαντικά περιθώρια βελτίωσης της υφιστάμενης σήμερα ανάκτησης, μέσω επεμβάσεων στη διαχείριση των συστημάτων αρδευτικού νερού, τα οποία επιβάλλεται να αξιοποιηθούν προς την κατεύθυνση της μείωσης των απωλειών ή σπατάλης νερού και περιορισμού του κόστους. Άνυδρα νησιά 1. Προτείνεται η αναγνώριση εξαίρεσης από πλήρη ανάκτηση για τις μεταφερόμενες ποσότητες νερού σε αυτά. Όμως, καθώς σημαντικό μέρος αυτών των ποσοτήτων 74

76 νερού αφορά στην κάλυψη αναγκών της τουριστικής ζήτησης, προτείνεται να υιοθετείται σημαντικά υψηλότερη τιμή για την κατανάλωση των τουριστικών μονάδων, έστω και εάν αυτή θα απέχει από την τιμή πλήρους ανάκτησης κόστους Καθορισμός χρονικού ορίζοντα επίτευξης επιθυμητών επιπέδων ανάκτησης κόστους Αναλυτική προσέγγιση στο θέμα παρέχεται στο κεφάλαιο του Παραδοτέου 2 αυτής της μελέτης. Ανακεφαλαιώνονται συνοπτικά τα συμπεράσματα: Έχει αποδειχθεί ότι απότομες μεταβολές της τιμής του νερού παράγουν προσωρινά μόνο αποτελέσματα εξοικονόμησης και αποφυγής σπατάλης νερού. Όταν δεν υφίσταται πλήρης ανάκτηση κόστους, προκρίνεται ως αποτελεσματικότερη μία πολιτική βαθμιαίας προσαρμογής για την επίτευξη πλήρους ανάκτησης και συνεπούς ικανοποίησης της και μετά την επίτευξή της. Σε πρώτη φάση επιλέγονται μέτρα και δράσεις με έμφαση στη συγκράτηση του κόστους νερού σε χαμηλά επίπεδα, περιορίζοντας στοιχεία κόστους που μπορούν να μειωθούν χωρίς να απαιτούνται μεγάλες νέες επενδύσεις και κυρίως τις απώλειες στο δίκτυο, αλλά και με παράλληλες δράσεις ευαισθητοποίησης όλων των εμπλεκόμενων κοινών (καταναλωτών, στελεχών των παρόχων, ευρύτερου κοινού) για την ορθολογική χρήση και διαχείριση του νερού. Παράλληλα, διαμορφώνεται σε μεσομακροχρόνιο ορίζοντα πρόγραμμα δράσεων που απαιτούν διασφάλιση σημαντικών κεφαλαίων, το οποίο πρόγραμμα περιλαμβάνει και ρεαλιστική εκτίμηση για τις πηγές των κεφαλαίων και για τα αποτελέσματα που πρέπει να αναμένονται από την υλοποίησή τους. Η ανάγκη βαθμιαίας προσαρμογής προς υψηλότερο επίπεδο ανάκτησης είναι εντονότερη στην άρδευση, κυρίως για να μην διαταραχθεί η βιωσιμότητα των καλλιεργειών, αλλά και για να γίνουν εφικτά βήματα εξορθολογισμού της διαχείρισης του νερού. Όπως και στην περίπτωση του νερού ύδρευσης, τα βήματα βαθμιαίας προσαρμογής είναι κατά προτεραιότητα τα εξής: Προτεραιότητα 1. Μείωση απωλειών/σπατάλης νερού: Διερεύνηση σημείων και αιτίων απώλειας/σπατάλης. Αναζήτηση πόρων για επεμβάσεις διόρθωσης. Επακόλουθη διόρθωση με ευεργετική συνέπεια και στο κόστος. 75

77 Προτεραιότητα 2. Μείωση άλλων στοιχείων κόστους: Αξιολόγηση στοιχείων κόστους, εντοπισμός στοιχείων με δυνατότητες εξοικονόμησης, επεμβάσεις διόρθωσης και μείωσης στοιχείων κόστους. Προτεραιότητα 3. Διερεύνηση εφικτότητας για αύξηση χρέωσης: Σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος εύλογη αύξηση της χρέωσης του νερού σε βαθμό που δεν διαβρώνει τη βιωσιμότητα των καλλιεργειών. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΝΟΝΩΝ ΚΟΣΤΟΛΟΓΗΣΗΣ - ΤΙΜΟΛΟΓΗΣΗΣ 4.1. Επιλογή ΥΔ και παρόχων για πιλοτική εφαρμογή Για την καλύτερη κατανόηση των προτεινόμενων, στην παρούσα μελέτη, κανόνων κοστολόγησης και τιμολόγησης, κρίθηκε χρήσιμο να γίνει μια προσπάθεια εφαρμογής σε επιλεγμένους παρόχους ύδρευσης και άρδευσης της Χώρας. Σκοπός της πιλοτικής εφαρμογής είναι να δείξει πρακτικά τις προτεινόμενες μεθόδους ελέγχου του κόστους των παρόχων και βελτίωσης των εσόδων τους καθώς και της ορθολογικής χρήσης του νερού. Το σκεπτικό ανάπτυξης και εφαρμογής των κανόνων κοστολόγησης και τιμολόγησης βασίζεται στο υπάρχον σύστημα καταγραφής των στοιχείων κόστους που εφαρμόζουν οι πάροχοι. Η επιλογή των παρόχων της πιλοτικής εφαρμογής έγινε, εκτός από την γεωγραφική κάλυψη του συνόλου της Χώρας, με βάση τα εξής κριτήρια: Ύδρευση: 1. Μέγεθος ΔΕΥΑ με βάση των αριθμό των υδρομέτρων, 2. Συνολικό κόστος λειτουργίας (χωρίς αποσβέσεις) ανά μ3 πραγματικής κατανάλωσης, 3. Ποσοστό υδρομέτρων που είναι συνδεδεμένα με το δίκτυο της αποχέτευσης, 76

78 4. Ποσοστό μ3 που αντλούνται από γεωτρήσεις σε σύνολο μ3 που αντλούνταιαγοράζονται, 5. Ποσοστό πραγματικής κατανάλωσης σε σύνολο μ3 που αντλούνταιαγοράζονται, 6. Κόστος ηλεκτρικής ενέργειας για αποχέτευση και βιολογικό καθαρισμό ανά μ3 που παροχετεύεται στο δίκτυο αποχέτευσης (βάσει εκτίμησης μελετητών), 7. Τέλη σύνδεσης ύδρευσης διατομής 1 ½, 8. Τέλη σύνδεσης αποχέτευσης επιφάνειας 200μ2, Άρδευση: 1. Μέγεθος παρόχων (βάσει εσόδων) 2. Ποσοστό ανάκτησης χρηματοοικονομικού κόστους 3. Συνολικό μοναδιαίο κόστος νερού άρδευσης Οι πάροχοι που επιλέχθηκαν βάσει των παραπάνω κριτηρίων είναι: Για την ύδρευση: Πίνακας Επιλεγμένοι πάροχοι νερού ύδρευσης αποχέτευσης για συμμετοχή σε πιλοτική εφαρμογή ΔΕΥΑ 1. Ρέθυμνου 2. Σπάρτης 3. Αλμυρού 4. Λάρισας 5. Κοζάνης 6. Σκιάθου 7. Κομοτηνής 8. Μεσολογγίου 77

79 Για την άρδευση: Πίνακας Επιλεγμένοι πάροχοι νερού άρδευσης για συμμετοχή σε πιλοτική εφαρμογή ΠΕΡΙΕΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΣΕΡΡΩΝ ΑΧΑΪΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΗΣ ΕΒΡΟΥ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΑΙΤ/ΝΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΟΕΒ -ΓΟΕΒ ΤΟΕΒ Αμυκλών ΤΟΕΒ Αλιάκμονα (Καλοχωρίου- Μεσοποταμίας) ΤΟΕΒ Ιάσμου Ροδόπης ΔΗΜΗΤΡΑ ΤΟΕΒ ΑΝΩ (ΡΟΥ) ΚΑΛΑΜΑ ΤΟΕΒ Προβατά ΤΟΕΒ Μαρμάρων ΤΟΕΒ ΤΙΤΑΝΙΟΥ ΓΟΕΒ Ορεστιάδας ΠΔΕ (Επιτροπή Διοίκησης Έργου) Πανιπερίου ΤΟΕΒ ΠΕΔΙΑΔΑΣ ΑΓΡΙΝΙΟΥ ΓΟΕΒ Θεσσαλονίκης ΤΟΕΒ Μ.Μοναστηρίου 78

80 4.2. Αποτελέσματα εφαρμογής Υπολογισμός περιβαλλοντικού και κόστους πόρου σε ορισμένα Υδατικά Διαμερίσματα Στο πλαίσιο της εφαρμογής των κανόνων κοστολόγησης όσον αφορά το Περιβαλλοντικό Κόστος και το Κόστος Πόρου, παρουσιάζονται ορισμένα πρακτικά παραδείγματα υπολογισμού του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου για τα Υδατικά Διαμερίσματα της Θεσσαλίας (GR08), της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (GR04) και της Δυτικής Πελοποννήσου (GR01). Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας (GR08) Έλεγχος κριτηρίων υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους & Κόστους Πόρου Πρώτο βήμα σύμφωνα με τη μεθοδολογία που προτάθηκε είναι ο έλεγχος του κριτηρίου υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους. Ελέγχεται δηλαδή εάν ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες στο Υδατικό Διαμέρισμα: 1. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με οικολογική κατάσταση κατώτερη της καλής, 2. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με χημική κατάσταση κατώτερη της καλής, 3. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με οικολογική ή/και χημική κατάσταση Άγνωστη, 4. Ύπαρξη υπόγειων ΥΣ με Κακή χημική κατάσταση (όταν δεν οφείλεται σε φυσικά αίτια). Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας πληρούνται όλες οι συνθήκες οπότε υπολογίζεται Περιβαλλοντικό Κόστος. Αντίστοιχα επόμενο βήμα σύμφωνα με τη μεθοδολογία που προτάθηκε είναι ο έλεγχος του κριτηρίου υπολογισμού Κόστους Πόρου. Ελέγχεται δηλαδή εάν ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες στο Υδατικό Διαμέρισμα: 1. Στο ΥΔ υπάρχουν υπόγεια ΥΣ με "Κακή" ποσοτική κατάσταση, 2. Στο ΥΔ υπάρχει ελλιπής κάλυψη των αναγκών της κύριας ανθρωπογενούς χρήσης, δηλαδή της ύδρευσης, ειδικά όταν αυτή δεν οφείλεται σε σπάνη των υδατικών πόρων, αλλά σε κακή διαχείριση αυτού. 79

81 Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας ισχύουν οι ανωτέρω συνθήκες οπότε υπολογίζεται Κόστος Πόρου. Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Α Σύμφωνα με τη μεθοδολογία, συσχετίζονται τα στοιχεία του Πίνακα Στοιχεία Περιβαλλοντικού κόστους» στο κεφάλαιο «Περιβαλλοντικό κόστος», με τις σχετικές χρήσεις νερού. Αποτέλεσμα του βήματος Α είναι ο Πίνακας του Παραρτήματος 2. Να σημειωθεί ότι οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. Τα κόστη του Πίνακα του Παραρτήματος 2 τα οποία αφορούν σε περισσότερες από μια χρήσεις, μοιράζονται σε αυτές βάσει του ισοζυγίου ποσοτήτων νερού μεταξύ των εκάστοτε σχετικών χρήσεων. Όσον αφορά τα σχετικά προγραμματιζόμενα έργα, όταν δεν είναι διαθέσιμο το εκτιμώμενο κόστος μέσα στα Σχέδια Διαχείρισης, προτείνεται καταρχάς η προσεγγιστική εκτίμηση του κόστους τους. Αυτό δύναται να γίνει είτε λαμβάνοντας υπόψη το μέσο κόστος συναφών έργων που προβλέπονται στο Σχέδιο Διαχείρισης, είτε εφαρμόζοντας εμπειρικούς αλγορίθμους υπολογισμού κόστους. Για παράδειγμα το εκτιμώμενο κόστος Κ, σε τιμές 2009, μιας ΕΕΛ για ισοδύναμο πληθυσμό Π δίνεται από τη σχέση Κ = 5000 Π 0.70 (ΕΜΠ, 2009 από ΕΜΒΗΣ, 2009) 11. Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Β Σύμφωνα με το βήμα Β της μεθοδολογίας, αθροίζονται τα κόστη όλων των στοιχείων κόστους και έτσι προκύπτει το συνολικό Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού. Αποτέλεσμα του βήματος Β είναι ο επόμενος πίνακας. 11 ΕΜΒΗΣ (2009). Ολοκλήρωση του σχεδιασμού των υπολειπόμενων έργων Δ.Α και ΕΕΛ οικισμών Γ προτεραιότητας με πληθυσμό αιχμής >2.000 Ι.Π., ωρίμανση έργων ΔΑ και ΕΕΛ οικισμών Γ προτεραιότητας με χαμηλή ή καμία ωριμότητα και πρόγραμμα αποκατάστασης λειτουργικότητας ΕΕΛ σε αδράνεια. Μέρος Ι, Παραδοτέα Ι & ΙΙ: Τεχνική Έκθεση. ΥΠΕΚΑ, 3 ο ΚΠΣ, Επιχειρησιακό πρόγραμμα «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη», Υπηρεσία Διαχείρισης. Διαθέσιμο στο: Πρόσβαση: 20/9/

82 Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά έτος και ανά χρήση νερού Χρήσεις νερού Κόστος ανά έτος* ΟΙΚΙΑΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙKΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙKΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΠΟΡΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ *Οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων Διαχειριστικών Σχεδίων Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Γ Ακολούθως, σύμφωνα με το βήμα Γ, υπολογίζεται το μοναδιαίο (ανά κυβικό μέτρο) Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού βάσει του βασικού ισοζυγίου ποσοτήτων ανά χρήση, σύμφωνα με το Σχέδια Διαχείρισης. Για τον υπολογισμό του μοναδιαίου κόστους ανά χρήση νερού, είναι επομένως απαραίτητο το βασικό ισοζύγιο ανά χρήση, τόσο βάσει της ζήτησης νερού όσο και μετά την αφαίρεση των υπεραπολήψεων και των ποσοτήτων νερού που είναι αναγκαίες για την ανάκαμψη των ΥΥΣ. Τα στοιχεία αυτά, που προέκυψαν από το Σχέδια Διαχείρισης, παρουσιάζονται στους επόμενους δυο πίνακες. Πίνακας Ισοζύγια νερού ανά χρήση βάσει της ζήτησης ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ (GR08) Ποσότητες ανά χρήση Γεωργία 1988,2 hm 3 Οικιακή/Τουρισμός 165,2 hm 3 Κτηνοτροφία 13 hm 3 Βιομηχανία 17 hm 3 Σύνολο 2183,4 hm 3 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων Διαχειριστικών Σχεδίων 81

83 Πίνακας Ισοζύγια νερού ανά χρήση βάσει της ζήτησης μείον την απαραίτητη ποσότητα για την ανάκαμψη των ΥΥΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ (GR08) Ποσότητες ανά χρήση Γεωργία 1588,2 hm 3 Οικιακή/Τουρισμός 165,2 hm 3 Κτηνοτροφία 13 hm 3 Βιομηχανία 17 hm 3 Σύνολο 1783,4 hm 3 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων Διαχειριστικών Σχεδίων Η ποσότητα νερού, η οποία σύμφωνα με το Σχέδιο Διαχείρισης είναι απαραίτητη για την ανάκαμψη των ΥΥΣ ισούται με 400 hm 3. Αυτή η ποσότητα προτείνεται να αφαιρεθεί από τη Γεωργία, μιας και είναι ο βασικός καταναλωτής νερού στο Υδατικό Διαμέρισμα. Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού Τελικά λοιπόν χρησιμοποιήθηκαν οι ποσότητες νερού του παραπάνω πίνακα «Ισοζύγια νερού ανά χρήση βάσει της ζήτησης» για τον υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους και οι ποσότητες νερού του Πίνακα «Ισοζύγια νερού ανά χρήση βάσει της ζήτησης μείον την απαραίτητη ποσότητα για την ανάκαμψη των ΥΥΣ» της ενότητας παραπάνω «Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Γ» για τον υπολογισμό του Κόστους Πόρου. Τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα για κάθε χρήση παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. 82

84 Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού για το Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ* ΠΟΡΟΥ* ΟΙΚΙΑΚΗ/ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 0,040 0,029 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ 0,002 0,002 ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ 0,001 0,014 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ 0,025 0,001 *Οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της εφαρμογής της μεθοδολογίας υπολογισμού που αναπτύχθηκε παραπάνω. Ακολούθως παρουσιάζονται ορισμένες υποθετικές εφαρμογές στο ΥΔ Θεσσαλίας, που αφορούν την οικιακή, την τουριστική και την αρδευτική χρήση νερού. Οικιακή χρήση νερού Εξετάζεται η περίπτωση μιας τετραμελούς οικογένειας θεωρώντας μέση κατανάλωση νερού ίση με 200 λίτρα ανά άτομο και ημέρα. Η συνολική κατανάλωση νερού της οικογένειας ανέρχεται λοιπόν περί τα 24 m 3 ανά μήνα. Λαμβάνοντας υπόψη το μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου για την οικιακή χρήση, προκύπτουν εύκολα τα αποτελέσματα του επόμενου πίνακα. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου τετραμελούς οικογένειας για το Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας Περιβαλλοντικό Πόρου Συνολικό Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. 0,96 /μήνα 0,69 /μήνα 1,65 /μήνα Τουριστική χρήση νερού Εξετάζονται οι περιπτώσεις μιας ξενοδοχειακής μονάδας 3 αστέρων και η περίπτωση μιας ξενοδοχειακής μονάδας 5 αστέρων. Οι υδρευτικές ανάγκες, 83

85 θεωρούνται, σύμφωνα με το ΦΕΚ 43Α/2002, ίσες με 300 και 450 λίτρα ανά ημέρα και κλίνη για ξενοδοχειακές μονάδες 3 και 5 αστέρων αντίστοιχα. Εύκολα υπολογίζεται ότι το μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ισούται με τις τιμές του παρακάτω πίνακα. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ξενοδοχειακών μονάδων 3 και 5 αστέρων στο Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας Ξενοδοχειακή μονάδα 3 αστέρων Ξενοδοχειακή μονάδα 5 αστέρων Περιβαλλοντικό 0,012 /ημέρα/κλίνη 0,013 /ημέρα/κλίνη Πόρου 0,009 /ημέρα/κλίνη 0,013 /ημέρα/κλίνη Συνολικό 0,021 /ημέρα/κλίνη 0,026 /ημέρα/κλίνη Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Στο πλαίσιο της εφαρμογής αυτής και υποθέτοντας ότι το κόστος που υπολογίστηκε παραπάνω θα καλυφθεί από τους καταναλωτές (δηλαδή τους ένοικους του ξενοδοχείου), υπολογίζεται το επιπλέον κόστος διαμονής μιας τετραμελούς οικογένειας, για διανυκτέρευση 7 ημερών σε ξενοδοχειακή μονάδα 3 και 5 αστέρων αντίστοιχα. Πραγματοποιώντας απλούς υπολογισμούς προκύπτουν τα κόστη του επόμενου πίνακα. Πίνακας Επιπλέον Συνολικό Κόστος 4-μελούς οικογένειας για 7-ήμερη διαμονή σε ξενοδοχειακή μονάδα 3 και 5 αστέρων στο Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας Συνολικό Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου Ξενοδοχειακή μονάδα 3 αστέρων Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Ξενοδοχειακή μονάδα 5 αστέρων 0,577 0,725 Αρδευτική χρήση νερού Για την περίπτωση του αρδευτικού νερού, έχει ήδη υπολογιστεί μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά κυβικό μέτρο νερού που καταναλώνεται καθώς και οι ετήσιες ανάγκες αρδευτικού νερού ανά καλλιέργεια και Περιφερειακή Ενότητα με τη μέθοδο Blaney-Gridlle (βλέπε Κεφάλαιο , Παραδοτέο 2). Στον επόμενο Πίνακα συνοψίζονται οι ετήσιες ανάγκες αρδευτικού 84

86 νερού ανά καλλιέργεια, για τις κύριες Περιφερειακές Ενότητες στις οποίες εκτείνεται το Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας. Πίνακας Ετήσιες ανάγκες καλλιεργειών σε νερό (m 3 /έτος) ανά Περιφερειακή Ενότητα στο ΥΔ Θεσσαλίας Καλλιέργεια Περιφερειακή Ενότητα Λάρισας Καρδίτσας Τρικάλων Μαγνησίας Αραβόσιτος Μηδική Βαμβάκι Ρύζι Καπνός Ηλιόσπορος Μποστάνια Πατάτες Κηπευτικά Ελιές Εσπεριδοειδή Δέντρα Αμπέλια Λοιπές Πηγή: Εκτιμήσεις μελετητών Με τα παραπάνω δεδομένα, εύκολα υπολογίζεται το Περιβαλλοντικό Κόστος και το Κόστος Πόρου ανά στρέμμα και ανά καλλιέργεια. Επομένως προκύπτει ο ακόλουθος πίνακας. Πίνακας Ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου (σε Ευρώ ανά στρέμμα) ανά καλλιέργεια για το Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας Καλλιέργεια Περιβαλλοντικό Κόστος ( /στρέμμα) Κόστος Πόρου ( /στρέμμα) Συνολικό Κόστος ( /στρέμμα) Αραβόσιτος 0,51 7,35 7,86 Μηδική 0,69 10,01 10,70 Βαμβάκι 0,35 5,16 5,52 Ρύζι 1,11 16,12 17,23 Καπνός 0,31 4,49 4,80 Ηλιόσπορος 0,56 8,13 8,69 85

87 Καλλιέργεια Περιβαλλοντικό Κόστος ( /στρέμμα) Κόστος Πόρου ( /στρέμμα) Συνολικό Κόστος ( /στρέμμα) Μποστάνια 0,41 5,94 6,34 Πατάτες 0,42 6,18 6,61 Κηπευτικά 0,56 8,13 8,69 Ελιές 0,36 5,30 5,67 Εσπεριδοειδή 0,43 6,25 6,68 Δέντρα 0,47 6,91 7,39 Αμπέλια 0,40 5,78 6,18 Λοιπές 0,52 7,50 8,02 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής Στη συνέχεια της εφαρμογής θα υπολογιστεί το Περιβαλλοντικό Κόστος, το Κόστος Πόρου και το συνολικό κόστος για ένα τυπικό στρέμμα στο Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας. Στον επόμενο Πίνακα παρουσιάζεται η σύνθεση των καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα των Περιφερειακών Ενοτήτων του Υ.Δ. Θεσσαλίας. Πίνακας Σύνθεση καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα των Περιφερειακών Ενοτήτων του Υ.Δ. Θεσσαλίας Σύνθεση καλλιεργειών για τυπικό στρέμμα Καλλιέργεια Περιφερειακών Ενοτήτων Υ.Δ. Θεσσαλίας (Ποσοστό %) Αραβόσιτος 12,5 Μηδική 10,4 Βαμβάκι 45,3 Ρύζι 0,0 Καπνός 0,3 Ηλιόσπορος 0,1 Μποστάνια 1,4 Πατάτες 0,5 Κηπευτικά 5,5 Ελιές 4,1 Εσπεριδοειδή 0,1 Δέντρα 10,8 Αμπέλια 2,3 Λοιπές 7,0 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων ΕΛΣΤΑΤ 86

88 Λαμβάνοντας υπόψη την σύνθεση των καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα στο Υδατικό Διαμέρισμα της Θεσσαλίας εύκολα υπολογίζεται το Περιβαλλοντικό Κόστος, το Κόστος Πόρου και το συνολικό κόστος σε ετήσια βάση για ένα τυπικό στρέμμα, το οποίο παρουσιάζεται στον επόμενο Πίνακα. Πίνακας Ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος, Κόστος Πόρου και συνολικό κόστος για ένα τυπικό στρέμμα στο Υ.Δ. Θεσσαλίας Περιβαλλοντικό Κόστος ( /τυπικό στρέμμα) Κόστος Πόρου ( /τυπικό στρέμμα) Συνολικό Κόστος ( /τυπικό στρέμμα) ΣΥΝΟΛΟ 0,45 6,49 6,94 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Από τον ανωτέρω Πίνακα συμπεραίνεται ότι το συνολικό ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου για το Υ.Δ. Θεσσαλίας προκύπτει ίσο με 6,94 /τυπικό στρέμμα. Βάσει του "κατάλληλου " επιπέδου ανάκτησης που ισούται με 30% (βλέπε Κεφάλαιο 2.4.3, Παραδοτέο 2), το συνολικό ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανέρχεται σε περίπου 2,1 /τυπικό στρέμμα για το Υ.Δ. Θεσσαλίας. Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (GR04) Έλεγχος κριτηρίων υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους & Κόστους Πόρου Πρώτο βήμα σύμφωνα με τη μεθοδολογία που προτάθηκε είναι ο έλεγχος του κριτηρίου υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους. Ελέγχεται δηλαδή εάν ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες στο Υδατικό Διαμέρισμα: 1. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με οικολογική κατάσταση κατώτερη της καλής, 2. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με χημική κατάσταση κατώτερη της καλής, 3. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με οικολογική ή/και χημική κατάσταση Άγνωστη, 4. Ύπαρξη υπόγειων ΥΣ με Κακή χημική κατάσταση (όταν δεν οφείλεται σε φυσικά αίτια). Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας πληρούνται όλες οι συνθήκες, πλην της συνθήκης 3, οπότε υπολογίζεται Περιβαλλοντικό Κόστος. 87

89 Αντίστοιχα επόμενο βήμα σύμφωνα με τη μεθοδολογία που προτάθηκε είναι ο έλεγχος του κριτηρίου υπολογισμού Κόστους Πόρου. Ελέγχεται δηλαδή εάν ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες στο Υδατικό Διαμέρισμα: 1. Στο ΥΔ υπάρχουν υπόγεια ΥΣ με "Κακή" ποσοτική κατάσταση, 2. Στο ΥΔ υπάρχει ελλιπής κάλυψη των αναγκών της κύριας ανθρωπογενούς χρήσης, δηλαδή της ύδρευσης, ειδικά όταν αυτή δεν οφείλεται σε σπάνη των υδατικών πόρων, αλλά σε κακή διαχείριση αυτού. Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας τα Υπόγεια ΥΣ είναι σε Καλή Ποσοτική κατάσταση, άρα δεν ισχύει η συνθήκη 1. Στο Πρόγραμμα Μέτρων και στα Προγραμματιζόμενα Έργα του Σχεδίου Διαχείρισης, προβλέπονται έργα που αφορούν στην εξασφάλιση, στην εξοικονόμηση και στην ορθολογική διαχείριση του νερού ύδρευσης, οπότε ισχύει η συνθήκη 2. Επομένως θα υπολογιστεί κόστος πόρου μόνο για την οικιακή χρήση και τον τουρισμό, χρήσεις που σχετίζονται με την παροχή νερού ύδρευσης. Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Α Σύμφωνα με τη μεθοδολογία, συσχετίζονται τα στοιχεία του Πίνακα Στοιχεία Περιβαλλοντικού κόστους» στο κεφάλαιο «Περιβαλλοντικό κόστος», με τις σχετικές χρήσεις νερού. Αποτέλεσμα του βήματος Α είναι ο Πίνακας του Παραρτήματος 3. Να σημειωθεί ότι οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. Αναφορικά με τα κόστη του Πίνακα του Παραρτήματος 3 τα οποία αφορούν σε περισσότερες από μια χρήσεις, καθώς και σχετικά με τα προγραμματιζόμενα έργα, το κόστος των οποίων δεν είναι διαθέσιμο, ισχύει ό,τι έχει αναφερθεί στο ανωτέρω παράδειγμα. 88

90 Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Β Σύμφωνα με το βήμα Β της μεθοδολογίας, αθροίζονται τα κόστη όλων των στοιχείων κόστους και έτσι προκύπτει το συνολικό Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού. Αποτέλεσμα του βήματος Β είναι ο επόμενος πίνακας. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά έτος και ανά χρήση νερού Χρήσεις νερού Κόστος ανά έτος* ΟΙΚΙΑΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙKΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙKΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΠΟΡΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ 0 ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ 0 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ 0 *Οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων Διαχειριστικών Σχεδίων Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Γ Ακολούθως, σύμφωνα με το βήμα Γ, υπολογίζεται το μοναδιαίο (ανά κυβικό μέτρο) Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού βάσει του βασικού ισοζυγίου ποσοτήτων ανά χρήση, σύμφωνα με το Σχέδιο Διαχείρισης. Για τον υπολογισμό του μοναδιαίου κόστους ανά χρήση νερού, είναι επομένως απαραίτητο το βασικό ισοζύγιο ανά χρήση βάσει της ζήτησης νερού. Τα στοιχεία αυτά, που προέκυψαν από το Σχέδιο Διαχείρισης, παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας Ισοζύγια νερού ανά χρήση βάσει της ζήτησης ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ (GR04) Ποσότητες ανά χρήση Γεωργία 452,4 hm 3 Οικιακή/Τουρισμός 69,6 hm 3 Κτηνοτροφία 7,8 hm 3 89

91 ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ (GR04) Ποσότητες ανά χρήση Βιομηχανία 0,4 hm 3 Σύνολο 530,2 hm 3 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων Διαχειριστικών Σχεδίων Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού Τελικά λοιπόν χρησιμοποιήθηκαν οι ποσότητες νερού του παραπάνω πίνακα «Ισοζύγια νερού ανά χρήση βάσει της ζήτησης» για τον υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου. Τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα για κάθε χρήση παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ* ΠΟΡΟΥ* ΟΙΚΙΑΚΗ/ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 0,040 0,042 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ 0,043 0 ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ 0,001 0 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ 0,041 0 *Οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της εφαρμογής της μεθοδολογίας υπολογισμού που αναπτύχθηκε παραπάνω. Ακολούθως παρουσιάζονται ορισμένες υποθετικές εφαρμογές στο ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, που αφορούν την οικιακή, την τουριστική και την αρδευτική χρήση νερού. Οικιακή χρήση νερού Εξετάζεται η περίπτωση μιας τετραμελούς οικογένειας θεωρώντας μέση κατανάλωση νερού ίση με 200 λίτρα ανά άτομο και ημέρα. Η συνολική κατανάλωση νερού της οικογένειας ανέρχεται λοιπόν περί τα 24 m 3 ανά μήνα. Λαμβάνοντας 90

92 υπόψη το μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου για την οικιακή χρήση, προκύπτουν εύκολα τα αποτελέσματα του επόμενου πίνακα. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου τετραμελούς οικογένειας για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Περιβαλλοντικό Πόρου Συνολικό Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. 0,96 /μήνα 1,01 /μήνα 1,97 /μήνα Τουριστική χρήση νερού Εξετάζονται οι περιπτώσεις μιας ξενοδοχειακής μονάδας 3 αστέρων και η περίπτωση μιας ξενοδοχειακής μονάδας 5 αστέρων. Οι υδρευτικές ανάγκες, θεωρούνται, σύμφωνα με το ΦΕΚ 43Α/2002, ίσες με 300 και 450 λίτρα ανά ημέρα και κλίνη για ξενοδοχειακές μονάδες 3 και 5 αστέρων αντίστοιχα. Εύκολα υπολογίζεται ότι το μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ισούται με τις τιμές του παρακάτω πίνακα. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ξενοδοχειακών μονάδων 3 και 5 αστέρων στο Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ξενοδοχειακή μονάδα 3 αστέρων Ξενοδοχειακή μονάδα 5 αστέρων Περιβαλλοντικό 0,012 /ημέρα/κλίνη 0,018 /ημέρα/κλίνη Πόρου 0,013 /ημέρα/κλίνη 0,019 /ημέρα/κλίνη Συνολικό 0,025 /ημέρα/κλίνη 0,037 /ημέρα/κλίνη Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Στο πλαίσιο της εφαρμογής αυτής και υποθέτοντας ότι το κόστος που υπολογίστηκε παραπάνω θα καλυφθεί από τους καταναλωτές (δηλαδή τους ένοικους του ξενοδοχείου), υπολογίζεται το επιπλέον κόστος διαμονής μιας τετραμελούς οικογένειας, για διανυκτέρευση 7 ημερών σε ξενοδοχειακή μονάδα 3 και 5 αστέρων αντίστοιχα. Πραγματοποιώντας απλούς υπολογισμούς προκύπτουν τα κόστη του επόμενου πίνακα. 91

93 Πίνακας Επιπλέον Συνολικό Κόστος 4-μελούς οικογένειας για 7-ήμερη διαμονή σε ξενοδοχειακή μονάδα 3 και 5 αστέρων στο Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Συνολικό Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου Ελλάδας Ξενοδοχειακή μονάδα 3 αστέρων Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Ξενοδοχειακή μονάδα 5 αστέρων 0,688 1,032 Αρδευτική χρήση νερού Για την περίπτωση του αρδευτικού νερού, έχει ήδη υπολογιστεί μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά κυβικό μέτρο νερού που καταναλώνεται καθώς και οι ετήσιες ανάγκες αρδευτικού νερού ανά καλλιέργεια και Περιφερειακή Ενότητα με τη μέθοδο Blaney-Gridlle (βλέπε Κεφάλαιο , Παραδοτέο 2). Στον επόμενο Πίνακα συνοψίζονται οι ετήσιες ανάγκες αρδευτικού νερού ανά καλλιέργεια, για τις κύριες Περιφερειακές Ενότητες στις οποίες εκτείνεται το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Πίνακας Ετήσιες ανάγκες καλλιεργειών σε νερό (m 3 /έτος) ανά Περιφερειακή Ενότητα στο ΥΔ Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Καλλιέργεια Περιφερειακή Ενότητα Αιτωλοακαρνανίας Ευρυτανίας Λευκάδας Φωκίδας Αραβόσιτος Μηδική Βαμβάκι Ρύζι Καπνός Ηλιόσπορος Μποστάνια Πατάτες Κηπευτικά Ελιές Εσπεριδοειδή Δέντρα Αμπέλια Λοιπές

94 Πηγή: Εκτίμησεις μελετητών Από τα παραπάνω δεδομένα, εύκολα υπολογίζεται το Περιβαλλοντικό Κόστος και το Κόστος Πόρου ανά στρέμμα και ανά καλλιέργεια. Επομένως προκύπτει ο ακόλουθος πίνακας. Πίνακας Ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου (σε Ευρώ ανά στρέμμα) ανά καλλιέργεια για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Καλλιέργεια Περιβαλλοντικό Κόστος ( /στρέμμα) Κόστος Πόρου ( /στρέμμα) Συνολικό Κόστος ( /στρέμμα) Αραβόσιτος 0,59 0,00 0,59 Μηδική 0,69 0,00 0,69 Βαμβάκι 0,43 0,00 0,43 Ρύζι 1,13 0,00 1,13 Καπνός 0,35 0,00 0,35 Ηλιόσπορος 0,56 0,00 0,56 Μποστάνια 0,53 0,00 0,53 Πατάτες 0,50 0,00 0,50 Κηπευτικά 0,56 0,00 0,56 Ελιές 0,36 0,00 0,36 Εσπεριδοειδή 0,43 0,00 0,43 Δέντρα 0,47 0,00 0,47 Αμπέλια 0,42 0,00 0,42 Λοιπές 0,51 0,00 0,51 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Στη συνέχεια της εφαρμογής θα υπολογιστεί το Περιβαλλοντικό Κόστος, το Κόστος Πόρου και το συνολικό κόστος για ένα τυπικό στρέμμα στο Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Στον επόμενο Πίνακα παρουσιάζεται η σύνθεση των καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα των Περιφερειακών Ενοτήτων του Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. 93

95 Πίνακας Σύνθεση καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα των Περιφερειακών Ενοτήτων του Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Σύνθεση καλλιεργειών για τυπικό στρέμμα Καλλιέργεια Περιφερειακών Ενοτήτων Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας (Ποσοστό %) Αραβόσιτος 9,6 Μηδική 23,2 Βαμβάκι 2,4 Ρύζι 0,5 Καπνός 1,0 Ηλιόσπορος 0,0 Μποστάνια 0,9 Πατάτες 8,6 Κηπευτικά 11,4 Ελιές 18,1 Εσπεριδοειδή 9,9 Δέντρα 4,5 Αμπέλια 1,4 Λοιπές 8,8 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων ΕΛΣΤΑΤ Λαμβάνοντας υπόψη την σύνθεση των καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα στο Υδατικό Διαμέρισμα της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας εύκολα υπολογίζεται το Περιβαλλοντικό Κόστος, το Κόστος Πόρου και το συνολικό κόστος σε ετήσια βάση για ένα τυπικό στρέμμα, το οποίο παρουσιάζεται στον επόμενο Πίνακα. Πίνακας Ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος, Κόστος Πόρου και συνολικό κόστος για ένα τυπικό στρέμμα στο Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Περιβαλλοντικό Κόστος ( /τυπικό στρέμμα) Κόστος Πόρου ( /τυπικό στρέμμα) Συνολικό Κόστος ( /τυπικό στρέμμα) ΣΥΝΟΛΟ 0,53 0 0,53 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. 94

96 Από τον ανωτέρω Πίνακα συμπεραίνεται ότι το συνολικό ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου για το Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας προκύπτει ίσο με 0,53 /τυπικό στρέμμα. Βάσει του "κατάλληλου " επιπέδου ανάκτησης που ισούται με 30% (βλέπε Κεφάλαιο 2.4.3, Παραδοτέο 2), το συνολικό ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανέρχεται σε περίπου 0,16 /τυπικό στρέμμα για το Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου (GR01) Έλεγχος κριτηρίων υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους & Κόστους Πόρου Πρώτο βήμα σύμφωνα με τη μεθοδολογία που προτάθηκε είναι ο έλεγχος του κριτηρίου υπολογισμού Περιβαλλοντικού Κόστους. Ελέγχεται δηλαδή εάν ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες στο Υδατικό Διαμέρισμα: 1. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με οικολογική κατάσταση κατώτερη της καλής, 2. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με χημική κατάσταση κατώτερη της καλής, 3. Ύπαρξη επιφανειακών ΥΣ με οικολογική ή/και χημική κατάσταση Άγνωστη, 4. Ύπαρξη υπόγειων ΥΣ με Κακή χημική κατάσταση (όταν δεν οφείλεται σε φυσικά αίτια). Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Δυτικής Πελοποννήσου πληρούνται όλες οι συνθήκες, πλην της συνθήκης 3, οπότε υπολογίζεται Περιβαλλοντικό Κόστος. Αντίστοιχα επόμενο βήμα σύμφωνα με τη μεθοδολογία που προτάθηκε είναι ο έλεγχος του κριτηρίου υπολογισμού Κόστους Πόρου. Ελέγχεται δηλαδή εάν ισχύει έστω και μια από τις ακόλουθες συνθήκες στο Υδατικό Διαμέρισμα: 1. Στο ΥΔ υπάρχουν υπόγεια ΥΣ με "Κακή" ποσοτική κατάσταση, 2. Στο ΥΔ υπάρχει ελλιπής κάλυψη των αναγκών της κύριας ανθρωπογενούς χρήσης, δηλαδή της ύδρευσης, ειδικά όταν αυτή δεν οφείλεται σε σπάνη των υδατικών πόρων, αλλά σε κακή διαχείριση αυτού. Στο Υδατικό Διαμέρισμα της Δυτικής Πελοποννήσου τα Υπόγεια ΥΣ είναι σε Καλή Ποσοτική κατάσταση, άρα δεν ισχύει η συνθήκη 1. 95

97 Στο Πρόγραμμα Μέτρων του Σχεδίου Διαχείρισης, προβλέπονται μέτρα που αφορούν στην εξασφάλιση, στην εξοικονόμηση και στην ορθολογική διαχείριση του νερού ύδρευσης, οπότε ισχύει η συνθήκη 2. Επομένως θα υπολογιστεί κόστος πόρου μόνο για την οικιακή χρήση και τον τουρισμό, χρήσεις που σχετίζονται με την παροχή νερού ύδρευσης. Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Α Σύμφωνα με τη μεθοδολογία, συσχετίζονται τα στοιχεία του Πίνακα Στοιχεία Περιβαλλοντικού κόστους» στο κεφάλαιο «Περιβαλλοντικό κόστος», με τις σχετικές χρήσεις νερού. Αποτέλεσμα του βήματος Α είναι ο Πίνακας του Παραρτήματος 4. Να σημειωθεί ότι οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. Αναφορικά με τα κόστη του Πίνακα του Παραρτήματος 4 τα οποία αφορούν σε περισσότερες από μια χρήσεις, καθώς και σχετικά με τα προγραμματιζόμενα έργα, το κόστος των οποίων δεν είναι διαθέσιμο, ισχύει ό,τι έχει αναφερθεί στο ανωτέρω παράδειγμα. Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Β Σύμφωνα με το βήμα Β της μεθοδολογίας, αθροίζονται τα κόστη όλων των στοιχείων κόστους και έτσι προκύπτει το συνολικό Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού. Αποτέλεσμα του βήματος Β είναι ο επόμενος πίνακας. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά έτος και ανά χρήση νερού Χρήσεις νερού Κόστος ανά έτος* ΟΙΚΙΑΚΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙKΟ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙKΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΠΟΡΟΥ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ 0 ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ 0 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ 0 *Οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. 96

98 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων Διαχειριστικών Σχεδίων Εφαρμογή μεθοδολογίας - Βήμα Γ Ακολούθως, σύμφωνα με το βήμα Γ, υπολογίζεται το μοναδιαίο (ανά κυβικό μέτρο) Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού βάσει του βασικού ισοζυγίου ποσοτήτων ανά χρήση, σύμφωνα με το Σχέδιο Διαχείρισης. Για τον υπολογισμό του μοναδιαίου κόστους ανά χρήση νερού, είναι επομένως απαραίτητο το βασικό ισοζύγιο ανά χρήση βάσει της ζήτησης νερού. Τα στοιχεία αυτά, που προέκυψαν από το Σχέδιο Διαχείρισης, παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. Πίνακας Ισοζύγια νερού ανά χρήση βάσει της ζήτησης ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΖΗΤΗΣΗΣ ΝΕΡΟΥ (GR01) Ποσότητες ανά χρήση Γεωργία 180 hm 3 Οικιακή/Τουρισμός 35 hm 3 Κτηνοτροφία 2,8 hm 3 Βιομηχανία 16,4 hm 3 Σύνολο 234,5 hm 3 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων Διαχειριστικών Σχεδίων Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού Τελικά λοιπόν χρησιμοποιήθηκαν οι ποσότητες νερού του παραπάνω πίνακα «Ισοζύγια νερού ανά χρήση βάσει της ζήτησης» για τον υπολογισμό του Περιβαλλοντικού Κόστους και του Κόστους Πόρου. Τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα για κάθε χρήση παρουσιάζονται στον επόμενο πίνακα. 97

99 Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά χρήση νερού για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ* ΠΟΡΟΥ* ΟΙΚΙΑΚΗ/ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 0,025 0,048 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ 0,003 0 ΑΡΔΕΥΤΙΚΗ 0,002 0 ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ 0,112 0 *Οι τιμές δίνονται με σχετική επιφύλαξη λόγω ελλείψεων σε στοιχεία κόστους (π.χ. βασικά μέτρα), τα οποία συμπληρώθηκαν κατ εκτίμηση. Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της εφαρμογής της μεθοδολογίας υπολογισμού που αναπτύχθηκε παραπάνω. Ακολούθως παρουσιάζονται ορισμένες υποθετικές εφαρμογές στο ΥΔ Δυτικής Πελοποννήσου, που αφορούν την οικιακή, την τουριστική και την αρδευτική χρήση νερού. Οικιακή χρήση νερού Εξετάζεται η περίπτωση μιας τετραμελούς οικογένειας θεωρώντας μέση κατανάλωση νερού ίση με 200 λίτρα ανά άτομο και ημέρα. Η συνολική κατανάλωση νερού της οικογένειας ανέρχεται λοιπόν περί τα 24 m 3 ανά μήνα. Λαμβάνοντας υπόψη το μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου για την οικιακή χρήση, προκύπτουν εύκολα τα αποτελέσματα του επόμενου πίνακα. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου τετραμελούς οικογένειας για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου Περιβαλλοντικό Πόρου Συνολικό Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. 0,60 /μήνα 1,15 /μήνα 1,75 /μήνα Τουριστική χρήση νερού Εξετάζονται οι περιπτώσεις μιας ξενοδοχειακής μονάδας 3 αστέρων και η περίπτωση μιας ξενοδοχειακής μονάδας 5 αστέρων. Οι υδρευτικές ανάγκες, 98

100 θεωρούνται, σύμφωνα με το ΦΕΚ 43Α/2002, ίσες με 300 και 450 λίτρα ανά ημέρα και κλίνη για ξενοδοχειακές μονάδες 3 και 5 αστέρων αντίστοιχα. Εύκολα υπολογίζεται ότι το μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ισούται με τις τιμές του παρακάτω πίνακα. Πίνακας Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ξενοδοχειακών μονάδων 3 και 5 αστέρων στο Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου Ξενοδοχειακή μονάδα 3 αστέρων Ξενοδοχειακή μονάδα 5 αστέρων Περιβαλλοντικό 0,008 /ημέρα/κλίνη 0,011 /ημέρα/κλίνη Πόρου 0,014 /ημέρα/κλίνη 0,022 /ημέρα/κλίνη Συνολικό 0,022 /ημέρα/κλίνη 0,033 /ημέρα/κλίνη Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Στο πλαίσιο της εφαρμογής αυτής και υποθέτοντας ότι το κόστος που υπολογίστηκε παραπάνω θα καλυφθεί από τους καταναλωτές (δηλαδή τους ένοικους του ξενοδοχείου), υπολογίζεται το επιπλέον κόστος διαμονής μιας τετραμελούς οικογένειας, για διανυκτέρευση 7 ημερών σε ξενοδοχειακή μονάδα 3 και 5 αστέρων αντίστοιχα. Πραγματοποιώντας απλούς υπολογισμούς προκύπτουν τα κόστη του επόμενου πίνακα. Πίνακας Επιπλέον Συνολικό Κόστος 4-μελούς οικογένειας για 7-ήμερη διαμονή σε ξενοδοχειακή μονάδα 3 και 5 αστέρων στο Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Συνολικό Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου Πελοποννήσου Ξενοδοχειακή μονάδα 3 αστέρων Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Ξενοδοχειακή μονάδα 5 αστέρων 0,613 0,920 Αρδευτική χρήση νερού Για την περίπτωση του αρδευτικού νερού, έχει ήδη υπολογιστεί μοναδιαίο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανά κυβικό μέτρο νερού που καταναλώνεται καθώς και οι ετήσιες ανάγκες αρδευτικού νερού ανά καλλιέργεια και Περιφερειακή Ενότητα με τη μέθοδο Blaney-Gridlle (βλέπε Κεφάλαιο , 99

101 Παραδοτέο 2). Στον επόμενο Πίνακα συνοψίζονται οι ετήσιες ανάγκες αρδευτικού νερού ανά καλλιέργεια, για τις κύριες Περιφερειακές Ενότητες στις οποίες εκτείνεται το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου. Πίνακας Ετήσιες ανάγκες καλλιεργειών σε νερό (m 3 /έτος) ανά Περιφερειακή Ενότητα στο ΥΔ Δυτικής Πελοποννήσου Καλλιέργεια Περιφερειακή Ενότητα Αχαΐας Ηλείας Αρκαδίας Μεσσηνίας Λακωνίας Αραβόσιτος Μηδική Βαμβάκι Ρύζι Καπνός Ηλιόσπορος Μποστάνια Πατάτες Κηπευτικά Ελιές Εσπεριδοειδή Δέντρα Αμπέλια Λοιπές Πηγή: Εκτίμησεις μελετητών Από τα παραπάνω δεδομένα, εύκολα υπολογίζεται το Περιβαλλοντικό Κόστος και το Κόστος Πόρου ανά στρέμμα και ανά καλλιέργεια. Επομένως προκύπτει ο ακόλουθος πίνακας. Πίνακας Ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου (σε Ευρώ ανά στρέμμα) ανά καλλιέργεια για το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου Καλλιέργεια Περιβαλλοντικό Κόστος ( /στρέμμα) Κόστος Πόρου ( /στρέμμα) Συνολικό Κόστος ( /στρέμμα) Αραβόσιτος 1,23 0,00 1,23 Μηδική 1,50 0,00 1,50 Βαμβάκι 0,86 0,00 0,86 Ρύζι 2,26 0,00 2,26 Καπνός 2,02 0,00 2,02 Ηλιόσπορος 1,22 0,00 1,22 100

102 Καλλιέργεια Περιβαλλοντικό Κόστος ( /στρέμμα) Κόστος Πόρου ( /στρέμμα) Συνολικό Κόστος ( /στρέμμα) Μποστάνια 1,04 0,00 1,04 Πατάτες 0,96 0,00 0,96 Κηπευτικά 1,22 0,00 1,22 Ελιές 0,78 0,00 0,78 Εσπεριδοειδή 0,98 0,00 0,98 Δέντρα 1,03 0,00 1,03 Αμπέλια 0,93 0,00 0,93 Λοιπές 1,13 0,00 1,13 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει υποθετικής εφαρμογής. Στη συνέχεια της εφαρμογής θα υπολογιστεί το Περιβαλλοντικό Κόστος, το Κόστος Πόρου και το συνολικό κόστος για ένα τυπικό στρέμμα στο Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Πελοποννήσου. Στον επόμενο Πίνακα παρουσιάζεται η σύνθεση των καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα των Περιφερειακών Ενοτήτων του Υ.Δ. Δυτικής Πελοποννήσου. Πίνακας Σύνθεση καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα των Περιφερειακών Ενοτήτων του Υ.Δ. Δυτικής Πελοποννήσου Σύνθεση καλλιεργειών για τυπικό στρέμμα Καλλιέργεια Περιφερειακών Ενοτήτων Υ.Δ. Δυτικής Πελοποννήσου (Ποσοστό %) Αραβόσιτος 11,9 Μηδική 3,5 Βαμβάκι 0,9 Ρύζι 0,1 Καπνός 0,0 Ηλιόσπορος 0,0 Μποστάνια 5,2 Πατάτες 10,1 Κηπευτικά 11,5 Ελιές 30,4 Εσπεριδοειδή 13,7 Δέντρα 4,4 Αμπέλια 3,3 Λοιπές 5,1 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει στοιχείων ΕΛΣΤΑΤ 101

103 Λαμβάνοντας υπόψη την σύνθεση των καλλιεργειών για ένα τυπικό στρέμμα στο Υδατικό Διαμέρισμα της Δυτικής Πελοποννήσου εύκολα υπολογίζεται το Περιβαλλοντικό Κόστος, το Κόστος Πόρου και το συνολικό κόστος σε ετήσια βάση για ένα τυπικό στρέμμα, το οποίο παρουσιάζεται στον επόμενο Πίνακα. Πίνακας Ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος, Κόστος Πόρου και συνολικό κόστος για ένα τυπικό στρέμμα στο Υ.Δ. Δυτικής Πελοποννήσου Περιβαλλοντικό Κόστος ( /τυπικό στρέμμα) Κόστος Πόρου ( /τυπικό στρέμμα) Συνολικό Κόστος ( /τυπικό στρέμμα) ΣΥΝΟΛΟ 1,01 0 1,01 Πηγή: Εκτίμηση μελετητών βάσει της υποθετικής εφαρμογής. Από τον ανωτέρω Πίνακα συμπεραίνεται ότι το συνολικό ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου για το Υ.Δ. Δυτικής Πελοποννήσου προκύπτει ίσο με 1,01 /τυπικό στρέμμα. Βάσει του "κατάλληλου " επιπέδου ανάκτησης που ισούται με 30% (βλέπε Κεφάλαιο 2.4.3, Παραδοτέο 2), το συνολικό ετήσιο Περιβαλλοντικό Κόστος και Κόστος Πόρου ανέρχεται σε περίπου 0,16 /τυπικό στρέμμα για το Υ.Δ. Δυτικής Στερεάς Ελλάδας. 102

104 Ανάλυση συνολικού κόστους, τιμολόγησης και ανάκτησης σε μία ΔΕΥΑ του διαμερίσματος Θεσσαλίας Στην ΔΕΥΑ 1 καταγράφονται τα στοιχεία δικτύου, κόστους και εσόδων, όπως αναπαράγονται στον επόμενο πίνακα παράλληλα με τα αντίστοιχα στοιχεία του συνόλου των ΔΕΥΑ του διαμερίσματος. Διευκρινίστηκε με την ΔΕΥΑ ότι στο συνολικό χρηματοοικονομικό κόστος περιλαμβάνονται και αποσβέσεις (σειρά 10), που όμως διαφέρουν σημαντικά από το κόστος κεφαλαίου που υπολογίζεται με τη μέθοδο του κόστους αντικατάστασης. Γίνεται στη σειρά 11 προσθήκη του επιπλέον των αποσβέσεων κόστους κεφαλαίου που πρέπει να συνυπολογιστεί. Πίνακας Παράδειγμα: Σύγκριση στοιχείων δικτύου, κόστους και εσόδων μιας ΔΕΥΑ με Σύνολο ΔΕΥΑ Υδατικού Διαμερίσματος Στοιχεία δικτύου ΔΕΥΑ 1 Σύνολο ΔΕΥΑ Διαμερίσματος 1 Άντληση από ίδιες πηγές - μ Σύνολο αντληθέντων - μ Καταμετρηθείσα κατανάλωση στους υδρομετρητές μ Αριθμός υδρομετρητών ύδρευσης Αριθμός υδρομετρητών αποχέτευσης Στοιχεία χρηματοοικονομικού κόστους 7 Καταγραφέν λειτουργικό κόστος συνολικό Εκ του οποίου υπολογισθείσες αποσβέσεις Εκτιμώμενο μη χρεωθέν κόστος κεφαλαίου Συνολικό κόστος Κόστος ηλεκτρικής ενέργειας σύνολο Κόστος ηλεκτρικής ενέργειας ύδρευση Κόστος ηλεκτρικής ενέργειας αποχέτευση και βιολογικός Κόστος προσωπικού Στοιχεία εσόδων 18 Έσοδα σύνολο Έσοδα ύδρευση Έσοδα αποχέτευση Στις γραμμές του πίνακα, στα στοιχεία του χρηματοοικονομικού κόστους, αναφέρονται οι σημαντικές κατηγορίες δαπανών της ΔΕΥΑ 1 και αυτές που συμβάλλουν ουσιαστικά στην διαμόρφωση δεικτών αξιολόγησης των επιδόσεών της. 103

105 Στοιχεία δικτύου ΔΕΥΑ 1 Σύνολο ΔΕΥΑ Διαμερίσματος 21 Έσοδα Ειδικά τέλη Πηγή: Πάροχοι υπηρεσιών νερού ύδρευσης-αποχέτευσης με ελαφρές τροποποιήσεις από τους Μελετητές για διαφύλαξη του απορρήτου Από τα καταγραφέντα στοιχεία γίνεται υπολογισμός δεικτών ακολουθώντας το πρότυπο που παρουσιάζεται στο κεφάλαιο του Παραδοτέου 2 αυτής της μελέτης (επόμενος πίνακας). Πίνακας Παράδειγμα: Δείκτες αξιολόγησης επιδόσεων μιας ΔΕΥΑ και Συνόλου ΔΕΥΑ Υδατικού Διαμερίσματος 22 Δείκτες αξιολόγησης επιδόσεων 23 Κάλυψη καταναλωτών με δίκτυο αποχέτευσης 62,6% 67,5% 24 Απώλειες δικτύου 47,5% 27,0% 25 Μέση κατανάλωση μ3/υδρομετρητή ύδρευσης Μοναδιαία Έσοδα /μ3 1,57 1,20 27 Μοναδιαία κόστη /μ3 28 Κόστος προσωπικού 0,74 0,50 29 Κόστος ενέργειας συνολικής 0,18 0,15 30 Κόστος ενέργειας ύδρευσης ανά μετρητή ύδρευσης 6,80 13,49 31 Κόστος ενέργειας αποχέτευσης ανά μετρητή αποχέτευσης 6,94 9,29 32 Συνολικό καταγραφέν 1,33 1,12 33 Συνολικό χρηματοοικονομικό 1,52 1,34 34 Περιβαλλοντικό 0,036 0, Πόρου 0,028 0, Συνολικό 1,59 1, Επίπεδο ανάκτησης καταγραφέντος χρηματοοικονομικού κόστους Επίπεδο ανάκτησης συνολικού χρηματοοικονομικού κόστους 117,9% 106,9% 103,1% 89,9% 39 Επίπεδο ανάκτησης όλων των στοιχείων κόστους 99,0% 85,8% 40 Αναγκαία μέση αύξηση χρέωσης για πλήρη ανάκτηση /μ3 0,02 0,20 Πηγή: Υπολογισμοί των Μελετητών 104

106 Προκύπτουν τα εξής; 1. Η ΔΕΥΑ έχει σαφώς μεγαλύτερες απώλειες από το μέσο όρο του διαμερίσματος (47,5% έναντι 27%). 2. Το μοναδιαίο συνολικό χρηματοοικονομικό της κόστος είναι σημαντικά μεγαλύτερο από το μέσο όρο των ΔΕΥΑ του διαμερίσματος ( /μ3 1,52 έναντι 1,34). 3. Η κατανάλωση ανά υδρομετρητή ύδρευσης είναι σημαντικά χαμηλότερη από το μέσο όρο του διαμερίσματος (μ 3 91 έναντι 132). 4. Προστίθεται το μοναδιαίο κόστος περιβάλλοντος και πόρου για ύδρευση από κεντρική επεξεργασία σε επίπεδο διαμερίσματος, όπως έχει γίνει στο προηγούμενο κεφάλαιο Ως αποτέλεσμα του μεγαλύτερο μοναδιαίου κόστους, η ΔΕΥΑ χρεώνει τους καταναλωτές ακριβότερα από τη μέση χρέωσή τους στο διαμέρισμα. Το μοναδιαίο έσοδο της ΔΕΥΑ είναι σημαντικά μεγαλύτερο από το μέσο όρο του διαμερίσματος ( /μ 3 1,57 έναντι 1,20). 6. Με αυτό μεγαλύτερο έσοδο, η ΔΕΥΑ επιτυγχάνει ανάκτηση του χρηματοοικονομικού κόστους μεγαλύτερη του 100% και του συνολικού (περιλαμβανομένου και του κόστους περιβάλλοντος και πόρου) σχεδόν κατά 100%, ενώ στο διαμέρισμα κατά μέσο όρο η ανάκτηση του συνολικού κόστους περιορίζεται σε 85%. 7. Προφανώς με κριτήριο το επίπεδο ανάκτησης κόστους, η ΔΕΥΑ έχει καλή επίδοση, εις βάρος όμως των πολιτών-καταναλωτών που χρεώνονται ακριβότερα τις υπηρεσίες ύδρευσης-αποχέτευσης κατά 15% σε σχέση με το μέσο όρο των πολιτών του διαμερίσματος. Επισημαίνεται η μεγάλη αναλογία απωλειών στο δίκτυο της ΔΕΥΑ. Εάν περιοριστούν αυτές οι απώλειες στο επίπεδο των μέσων απωλειών του διαμερίσματος, η ΔΕΥΑ θα εξοικονομήσει δαπάνη ηλεκτρικής ενέργειας για την ύδρευση αναλογικά με την εξοικονόμηση αντλούμενων ποσοτήτων νερού από σε Εκτιμάται ότι λόγω μείωσης των απωλειών, θα περιοριστούν οριακά κατά (5%) και άλλα στοιχεία μεταβλητού κόστους (π.χ., υλικά). Οι οριακές αυτές ωφέλειες συνεισφέρουν σε μείωση του μοναδιαίου χρηματοοικονομικού κόστους από 1,52 σε 1,40 (8,4%). Η ανάκτηση του χρηματοοικονομικού και του συνολικού κόστους αυξάνεται σε επίπεδα σημαντικά άνω του 100%. Ο εξορθολογισμός που προκύπτει διαμορφώνει τη δυνατότητα να επιτυγχάνεται πλήρης ανάκτηση του συνολικού 105

107 κόστους όχι με αύξηση της τιμής του νερού, αλλά με μείωση από /μ3 1,57 σε 1,46 (επόμενος πίνακας). Πίνακας Παράδειγμα: Βελτίωση επιδόσεων με μείωση απωλειών 1 Νέο επίπεδο απωλειών λόγω βελτιώσεων 27,0% 2 Μείωση κόστους ενέργειας ύδρευσης Μείωση λοιπού μεταβλητού κόστους Διαμόρφωση νέου χρηματοοικονομικού συνολικού κόστους Νέα μοναδιαία κόστη 6 Κόστος ενέργειας συνολικής 0,12 7 Συνολικό χρηματοοικονομικό 1,40 8 Περιβαλλοντικό 0,036 9 Πόρου 0, Συνολικό 1,46 11 Επίπεδο ανάκτησης συνολικού χρηματοοικονομικού κόστους 112,5% 12 Επίπεδο ανάκτησης όλων των στοιχείων κόστους 107,6% 13 Δυνατότητα μείωσης μέσης χρέωσης με επίτευξη πλήρους ανάκτησης /μ3 0,11 Πηγή: Υπολογισμοί των Μελετητών Η περίπτωση της ΔΕΥΑ αναδεικνύει τη χρησιμότητα του συστήματος συγκριτικών επιδόσεων που προτείνεται να υλοποιηθεί με αφορμή την εφαρμογή της αρχής για ανάκτηση του κόστους. Ερευνώντας λίγο πέραν του επιπέδου ανάκτησης, προέκυψε η δυνατότητα μείωσης του κόστους και έτσι η πλήρης ανάκτηση μπορεί να επιτυγχάνεται με μείωση και όχι αύξηση της χρέωσης των υπηρεσιών ύδρευσης- αποχέτευσης. 106

108 Ανάλυση συνολικού κόστους, τιμολόγησης και ανάκτησης σε ένα ΤΟΕΒ του διαμερίσματος Θεσσαλίας Στον ΤΟΕΒ 1 του διαμερίσματος καταγράφονται τα εξής στοιχεία καλλιεργειών και κατανάλωσης νερού: Αρδευθέντα στρέμματα ανά καλλιέργεια για το έτος 2013: Στρέμματα Καλλιέργεια βάμβακος: «μηδικής : 360 «καλαμποκιού: 100 Σύνολο αρδευθέντων στρεμμάτων: Συνολική ποσότητα ύδατος που αναλώθηκε στις αρδευθείσες καλλιέργειες σε μ 3 : Με βάση αυτά και εφαρμόζοντας το πρότυπο που περιγράφεται στο κεφάλαιο του Παραδοτέου 2 αυτής της μελέτης, προκύπτει ότι στον ΤΟΕΒ παρατηρείται υπέρβαση της εύλογης κατανάλωσης που δικαιολογείται στο χωράφι κατά 60% (επόμενος πίνακας). Πίνακας Πιλοτικός πάροχος υπηρεσιών νερού άρδευσης - Υπολογισμός εύλογης κατανάλωσης νερού Πηγή: Υπολογισμοί των Μελετητών Τα λειτουργικά κόστη του ΤΟΕΒ (χωρίς συνυπολογισμό κόστους κεφαλαίου) ανήλθαν σε 139,5 χιλ. που συνεπάγονται μέσο μοναδιαίο χρηματοοικονομικό κόστος /μ3 0,066 (επόμενος πίνακας). Υπολογίζεται αξία αντικατάστασης παγίων του ΤΟΕΒ σε , στις οποίες αντιστοιχεί ετήσια απόσβεση 1,5% ίση με και συνεπώς το συνολικό 107

109 χρηματοοικονομικό κόστος του ΤΟΕΒ ανέρχεται σε 148,5 χιλ., δηλαδή 0,07 ανά μ3 καταναλωθέντος νερού. Πίνακας Πιλοτικός πάροχος υπηρεσιών νερού άρδευσης - Υπολογισμός συνολικού και μοναδιαίου κόστους παροχής νερού άρδευσης Πηγή: 1. Επεξεργασία στοιχείων από πάροχο υπηρεσιών νερού άρδευσης με ελαφρές τροποποιήσεις από τους Μελετητές για διαφύλαξη του απορρήτου 2. Υπολογισμοί των Μελετητών Τα λειτουργικά έσοδα ανήλθαν σε 92,8 χιλ. Οι πραγματικές εισπράξεις όμως υστέρησαν των εσόδων λόγω καθυστερήσεων εξόφλησης των εισφορών των καλλιεργητών. Πίνακας Πιλοτικός πάροχος υπηρεσιών νερού άρδευσης - Υπολογισμός συνολικών και μοναδιαίου εσόδου παροχής νερού άρδευσης Πηγή: 1. Επεξεργασία στοιχείων από πάροχο υπηρεσιών νερού άρδευσης με ελαφρές τροποποιήσεις από τους Μελετητές για διαφύλαξη του απορρήτου 2. Υπολογισμοί των Μελετητών Το ποσοστό ανάκτησης του χρηματοοικονομικού κόστους ανέρχεται σε μόλις 62,5% με βάση τις χρεώσεις και 36,8% με βάση τις πραγματικές εισπράξεις. 108

110 Επισημαίνεται η μεγάλη υπέρβαση της πραγματικής σε σχέση με την εύλογη. Η υπέρβαση της εύλογης κατανάλωσης είναι φυσιολογική όταν περιορίζεται σε ποσοστά συνήθη για τις απώλειες των αγωγών του εσωτερικού δικτύου του ΤΟΕΒ και τις απώλειες λόγω των χρησιμοποιούμενων μεθόδων άρδευσης. Τα ποσοστά αυτά δεν υπερβαίνουν το 35% σε καμία περίπτωση. Η πραγματική υπέρβαση λοιπόν κατά 60% πρέπει να αντιμετωπιστεί. Εάν η υπέρβαση περιοριστεί σε 35%, τα κόστη που θα περιοριστούν είναι κυρίως τα κόστη ηλεκτρικής ενέργειας. Θα παραμείνουν ίδια τα κόστη προσωπικού γιατί αυτά δεν εξαρτώνται από τις αντλούμενες ποσότητες. Οριακά θα μειωθούν λίγα πρόσθετα μεταβλητά κόστη. Έτσι, τα καταγραφόμενα από τον ΤΟΕΒ κόστη θα μειωθούν από 139,5 σε 125,6 χιλ. (επόμενος πίνακας). Πίνακας Πιλοτικός πάροχος υπηρεσιών νερού άρδευσης - Υπολογισμός συνολικού και μοναδιαίου κόστους παροχής νερού άρδευσης με και χωρίς μείωση κατανάλωσης ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΚΟΣΤΗ Με μείωση κατανάλωσης ΣΥΝΟΛΟ /μ3 Χωρίς μείωση κατανάλωσης ΣΥΝΟΛΟ /μ3 Απολαβές μισθωτών , ,021 Αμοιβές τρίτων , ,001 ΔΕΗ , ,040 Λοιπά κόστη λειτουργίας, συντήρησης , ,004 Σύνολο λειτουργικού κόστους (χωρίς κόστος κεφαλαίου) Πηγή: , , Επεξεργασία στοιχείων από πάροχο υπηρεσιών νερού άρδευσης με ελαφρές τροποποιήσεις από τους Μελετητές για διαφύλαξη του απορρήτου 2. Υπολογισμοί των Μελετητών Τα λειτουργικά έσοδα θα παραμείνουν ίδια, καθώς η βάση χρέωσης είναι τα καλλιεργούμενα στρέμματα και όχι οι ποσότητες νερού (επόμενος πίνακας). 109

111 Πίνακας Πιλοτικός πάροχος υπηρεσιών νερού άρδευσης - Υπολογισμός συνολικών και μοναδιαίου εσόδου παροχής νερού άρδευσης με και χωρίς μείωση κατανάλωσης ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ ΕΣΟΔΑ Με μείωση κατανάλωσης ΣΥΝΟΛΟ /μ3 Χωρίς μείωση κατανάλωσης ΣΥΝΟΛΟ /μ3 Χρέωση σε καλλιεργητές , ,044 Εισπράξεις από καλλιεργητές , ,026 Πηγή: 1. Επεξεργασία στοιχείων από πάροχο υπηρεσιών νερού άρδευσης με ελαφρές τροποποιήσεις από τους Μελετητές για διαφύλαξη του απορρήτου 2. Υπολογισμοί των Μελετητών Το επίπεδο ανάκτησης θα έχει βελτιωθεί κατά 5 περίπου εκατοστιαίες μονάδες, χωρίς να επιβαρυνθούν καθόλου οι καλλιεργητές (επόμενος πίνακας). Πίνακας Πιλοτικός πάροχος υπηρεσιών νερού άρδευσης - Υπολογισμός επιπέδου ανάκτησης κόστους παροχής νερού άρδευσης με και χωρίς μείωση κατανάλωσης ΜΟΝΑΔΙΑΙΑ ΚΟΣΤΗ, ΕΣΟΔΑ ΚΑΙ ΑΝΑΚΤΗΣΗ Με μείωση κατανάλωσης Χωρίς μείωση κατανάλωσης Κόστος Χρηματοοικονομικό (περιλαμβανομένου κόστους 0,077 0,070 κεφαλαίου) Συνολικό 0,092 0,085 Έσοδα βάσει Χρέωσης σε καλλιεργητές 0,052 0,044 Εισπράξεων από καλλιεργητές 0,030 0,026 Ανάκτηση Χρηματοοικονομικού κόστους (περιλαμβανομένου κόστους κεφαλαίου) βάσει Χρέωσης σε καλλιεργητές 67,4% 62,5% Εισπράξεων από καλλιεργητές 39,6% 36,8% Συνολικού κόστους (περιλαμβανομένου κόστους πόρου και περιβάλλοντος) 110

112 βάσει ΜΟΝΑΔΙΑΙΑ ΚΟΣΤΗ, ΕΣΟΔΑ ΚΑΙ ΑΝΑΚΤΗΣΗ Με μείωση κατανάλωσης Χωρίς μείωση κατανάλωσης Χρέωσης σε καλλιεργητές 56,4% 51,5% Εισπράξεων από καλλιεργητές 33,2% 30,3% Πηγή: 1. Επεξεργασία στοιχείων από πάροχο υπηρεσιών νερού άρδευσης με ελαφρές τροποποιήσεις από τους Μελετητές για διαφύλαξη του απορρήτου 2. Υπολογισμοί των Μελετητών Αντώνης Τορτοπίδης Οικονομολόγος, ΜΑ Συντονιστής της Ομάδας έργου & Εκπρόσωπος του Αναδόχου 111

113 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 Υπολογισμός/εκτίμηση των απωλειών ανά Υδατικό Διαμέρισμα Α) Για τα Υδατικά διαμερίσματα δυτικής, βόρειας και ανατολικής Πελοποννήσου (GR01, GR02, GR03) ακολουθήθηκε η εξής μεθοδολογία για την εκτίμηση των απωλειών: Απώλειες κατά τις απολήψεις για ύδρευση Για τον υπολογισμό των ποσοτήτων νερού απόληψης για ύδρευση ελήφθησαν υπόψη τα ελλείμματα που εκτιμήθηκαν ανά Δημοτική Ενότητα σύμφωνα με τα στοιχεία της μελέτης εργαλείων του ΥΠΑΝ, την επικαιροποίηση των στοιχείων από τις απαντήσεις των ερωτηματολογίων των Δήμων και ΔΕΥΑ και τις επί τόπου επισκέψεις στις αρμόδιες υπηρεσίες. Το μέσο ποσοστό για τις απώλειες των δικτύων ύδρευσης ελήφθη 30%, ποσοστό που συνυπολογίστηκε για τον τελικό προσδιορισμό της απόληψης νερού για ύδρευση. Απώλειες κατά τις απολήψεις για άρδευση Για τον υπολογισμό των απωλειών κατά την άρδευση ήταν αναγκαίος ο διαχωρισμός των τρόπων άρδευσης σε (κανάλια, κατάκλυση κλπ) και σε υπό πίεση (τεχνητή βροχή, καταιονισμός κτλ) μεθόδους. Οι παραπάνω μέθοδοι παρουσιάζουν ορισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα σε σχέση πάντα και με το είδος καλλιέργειας, τις απώλειες νερού που παρατηρούνται και τη δυσκολία συντήρησης τους. Σε κάθε περίπτωση όμως η αποδοτικότητα των μεθόδων άρδευσης εξαρτάται και από την εκπαίδευση και ικανότητα των αγροτών πάνω σε αυτές. Στις εκτάσεις που ανήκουν σε κάποιο συλλογικά οργανωμένο αρδευτικό δίκτυο, η άρδευση γίνεται συνήθως με υπό πίεση μεθόδους μειώνοντας έτσι τις απώλειες του νερού. Αντίθετα στις ιδιωτικές αρδεύσεις εφαρμόζονται κυρίως οι μέθοδοι χαμηλής αποδοτικότητας όπως της κατάκλυσης και του καταιονισμού όπου οι απώλειες νερού είναι μεγαλύτερες. Για την ικανοποίηση των αναγκών τους σε νερό, οι ιδιωτικές αρδεύσεις χρησιμοποιούν επίσης πλήθος γεωτρήσεων και φρεάτων. Σημαντικές απολήψεις γίνονται και από επιφανειακά ύδατα μέσω ταμιευτήρων και δέσεων. Σε αρκετές περιπτώσεις οι δέσεις αυτές συντηρούνται και λειτουργούν από τις επιμέρους τοπικές ενότητες. Στις πραγματικές ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών στο τυπικό στρέμμα που υπολογίστηκαν στα εν λόγω διαχειριστικά σχέδια με την μέθοδο Blaney Griddle, 112

114 προστέθηκαν επιπλέον ανάγκες, λόγω απωλειών στο σύστημα εφαρμογής (μέθοδος άρδευσης) στο χωράφι. Για τις μεθόδους άρδευσης που χρησιμοποιούνται ελήφθησαν οι μέσες τιμές συντελεστή αποδοτικότητας (Βαθμός Απόδοσης) ως εξής: 1. Επιφανειακές μέθοδοι άρδευσης 50,00% 2. Τεχνητή βροχή, Καταιονισμός 87,50% 3. Μικροαρδεύσεις 85,50% Απώλειες κατά τις απολήψεις για κτηνοτροφία Αναφορικά με τις απώλειες στην κτηνοτροφία έγινε η παραδοχή ότι οι απώλειες από τα σημεία απόληψης έως τα σημεία εξυπηρέτησης των υδρευτικών αναγκών της κτηνοτροφικής δραστηριότητας είναι μειωμένες σε σχέση με τις απώλειες των υδρευτικών δικτύων και ίση με ~20%. Απώλειες κατά τις απολήψεις για κάλυψη βιομηχανικών αναγκών σε νερό Έγινε η παραδοχή ότι οι απώλειες του νερού στο δίκτυο διανομής νερού στις βιομηχανίες είναι 30% και ίσο με το ποσοστό των απωλειών του δικτύου που καλύπτει τις υδρευτικές ανάγκες του πληθυσμού. ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Πίνακας Π.1.1. Εκτίμηση απωλειών ανά Υδατικό Διαμέρισμα 01, 02, 03 GR01 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΠΟΛΗΨΕΙΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ποσοστό ΝΕΡΟΥ εκ. κ.μ. ΝΕΡΟΥ εκ. ΝΕΡΟΥ επί των κ.μ. εκ. κ.μ. απολήψεων Γεωργία 77,00% ,3 99,3 35,55% Πόσιμο νερό 14,90% 35 48,6 13,6 27,98% Κτηνοτροφία 1,20% 2,8 3,4 0,6 17,65% Βιομηχανία 7,00% 16,4 23,5 7,1 30,21% Σύνολο 100,00% 234,5 354,8 120,6 33,99% 113

115 GR02 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΠΟΛΗΨΕΙΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ποσοστό ΝΕΡΟΥ εκ. κ.μ. ΝΕΡΟΥ εκ. ΝΕΡΟΥ επί των κ.μ. εκ. κ.μ. απολήψεων Γεωργία 83,00% ,08% Πόσιμο νερό 13,90% 69,7 95, ,71% Κτηνοτροφία 1,30% 6,5 8,2 2 20,73% Βιομηχανία 1,70% 8,3 11,8 4 29,66% Σύνολο 100,00% ,93% GR03 ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΑΠΟΛΗΨΕΙΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ ποσοστό ΝΕΡΟΥ εκ. κ.μ. ΝΕΡΟΥ εκ. ΝΕΡΟΥ επί των κ.μ. εκ. κ.μ. απολήψεων Γεωργία 89,00% ,39% Πόσιμο νερό 8,50% 31, ,3 26,28% Κτηνοτροφία 1,20% 4,6 5,8 1,2 20,69% Βιομηχανία 1,9 7,1 11,2 4,1 36,61% Σύνολο 100,00% ,05% Πηγή: Εγκεκριμένα κείμενα Σχεδίων Διαχείρισης των Υδατικών Διαμερισμάτων 01, 02, 03 Β) Για τα Υδατικά διαμερίσματα Δυτικής Στερεάς Ελλάδας, Ηπείρου και Θεσσαλίας (GR04, GR05, GR08) ακολουθήθηκε η εξής μεθοδολογία για την εκτίμηση των απωλειών: Απώλειες κατά τις απολήψεις για ύδρευση Το μέσο ποσοστό για τις απώλειες λόγω διαρροών στους σωλήνες ή τα εξαρτήματα του δικτύου ελήφθη 30%. 114

116 Απώλειες κατά τις απολήψεις για άρδευση Γενικά, η εκτίμηση της πίεσης απόληψης σε επιφανειακά σώματα η οποία σχετίζεται με τις αρδευτικές ανάγκες σε νερό, βασίστηκε σε εκτιμήσεις της θεωρητικής ζήτησης λόγω έλλειψης στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων πραγματικών μετρήσεων κατανάλωσης αρδευτικού νερού. Κατά την μεταφορά του νερού από την υδροληψία μέχρι τον αγρό παρατηρούνται απώλειες ακόμη και στα καλά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα με συνέπεια να χρειάζονται πρόσθετες ποσότητες νερού για την κάλυψη των καθαρών αναγκών σε νερό των καλλιεργειών. Οι θεωρητικές απώλειες στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής ποικίλουν ανάλογα με τον τύπο διώρυγας, το υλικό κατασκευής διώρυγας, την παλαιότητα του δικτύου και το βαθμό συντήρησής του. Επιπλέον, η αποδοτικότητα εφαρμογής του νερού στον αγρό επηρεάζεται από την εφαρμοζόμενη μέθοδο άρδευσης, την επιδεξιότητα των αγροτών και πρωτίστως από την διαθεσιμότητα μέσων και πληροφόρησης που έχει ο αγρότης για την αποτελεσματική άρδευση της καλλιέργειάς του. Στις πραγματικές ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών στο τυπικό στρέμμα που υπολογίστηκαν στα εν λόγω διαχειριστικά σχέδια με την μέθοδο Blaney Griddle, προστέθηκαν επιπλέον ανάγκες, λόγω απωλειών στο σύστημα εφαρμογής (μέθοδος άρδευσης) στο χωράφι. Για τις μεθόδους άρδευσης που χρησιμοποιούνται ελήφθησαν οι μέσες τιμές συντελεστή αποδοτικότητας (Βαθμός Απόδοσης) ως εξής: 1. Επιφανειακές μέθοδοι άρδευσης 50,00% 2. Τεχνητή βροχή, Καταιονισμός 87,50% 3. Μικροαρδεύσεις 85,50% Ορισμένα επιπλέον στοιχεία αναφορικά με τις απώλειες στην άρδευση για τα εν λόγω ΥΔ: Είναι γνωστό, ότι στο υδατικό διαμέρισμα της Δ. Στερεάς Ελλάδας (GR04), το σύστημα αρδεύσεων του Κάτω Αχελώου, αποτελεί ένα από τα πιο παλιά και πολύπλοκα αρδευτικά συστήματα στην Ελλάδα. Στο σύστημα αυτό ανήκουν πολλά παλαιά αρδευτικά δίκτυα που έχουν εντονότατη ανάγκη εκσυγχρονισμού και σοβαρών επισκευών. Οι απαιτούμενες επενδύσεις δεν έχουν πραγματοποιηθεί με αποτέλεσμα τα δίκτυα να λειτουργούν συχνά σε οριακή κατάσταση με πολύ μεγάλες απώλειες νερού. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, η χρήση του αρδευτικού νερού δεν γίνεται σύμφωνα με τις ορθές γεωργικές πρακτικές καλής διαχείρισης. 115

117 Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Υδροηλεκτρικής Παραγωγής της ΔΕΗ που αφορούν τη διάθεση αρδευτικού νερού από τους ΥΗΣ Αχελώου της ΔΕΗ, οι αρδευτικές ανάγκες των δικτύων που εξυπηρετούνται από αυτούς προκύπτουν πολύ μεγαλύτερες από τις θεωρητικές που εκτιμήθηκαν με βάση τη μεθοδολογία της προηγούμενης παραγράφου και παρουσιάζονται αναλυτικά στην παράγραφο Η θεωρητική ζήτηση για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών που συνολικά διατίθεται από την τεχνητή λίμνη του Στράτου (έργα Στράτος Ι και ΙΙ) εκτιμήθηκε περίπου ίση με 200 hm 3, ενώ με βάση τις πιο πρόσφατες μετρήσεις της ΔΕΗ, η συνολική κατανάλωση λόγω άρδευσης από τα έργα Στράτος Ι και ΙΙ προκύπτει περίπου ίση με 300 hm 3.. Συγκεκριμένα, από το έργο Στράτος ΙΙ, η μέση ετήσια τιμή της διατεθείσας ποσότητας για άρδευση για την περίοδο προκύπτει περίπου ίση 240 hm 3. Αντίστοιχα, από το έργο Στράτος Ι, η μέση ετήσια τιμή της διατεθείσας ποσότητας για άρδευση για την περίοδο προκύπτει ίση 183,37 hm 3. Όμως, το έργο Στράτος Ι αφορά σε απευθείας απόληψη από τον π. Αχελώο μέσω αντλιοστασίων. Επομένως, θεωρήθηκε ότι η παραπάνω διατεθείσα ποσότητα αφορά στη διατήρηση ορισμένης στάθμης στον π. Αχελώο για να είναι δυνατή μια ικανοποιητική απόδοση άντλησης κατά την θερινή περίοδο. Με βάση το σκεπτικό αυτό θεωρήθηκε ότι η διατεθείσα ποσότητα για άρδευση είναι περίπου ίση με (1/3 * 183,37) = 60 hm 3. Συνολικά λοιπόν από τα έργα Στράτος Ι και ΙΙ θεωρήθηκε ότι η μέση ετήσια κατανάλωση για άρδευση είναι ίση με 300 hm 3. Εάν όμως θεωρηθεί μία προσαύξηση στην παραπάνω θεωρητική ζήτηση για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών της τάξεως του 20% για να συμπεριλάβει τις απώλειες αρδευτικού νερού κατά τη μεταφορά από την πηγή υδροληψίας στα σημεία διανομής, η εκτίμηση της ζήτησης προκύπτει περίπου ίση με 240 hm 3 χωρίς να έχει ληφθεί υπόψη συντελεστής κακής πρακτικής στην εφαρμογή της άρδευσης. Επομένως, φαίνεται ότι η διαφορά μεταξύ θεωρητικής ζήτησης και πραγματικής κατανάλωσης αρδευτικού νερού δικαιολογείται λόγω των σημαντικών απωλειών των δικτύων μεταφοράς και διανομής. Για το υδατικό διαμέρισμα της Ηπείρου (GR05), το σύστημα αρδεύσεων της Πεδιάδας Άρτας αποτελεί τον μεγαλύτερο καταναλωτή αρδευτικού νερού. Το σύστημα αυτό με πηγές υδροδότησης τους ποταμούς Λούρο και Άραχθο περιλαμβάνει τους ΤΟΕΒ Λούρου, Β ζώνης Λούρου (Βίγλας) και Αράχθου με συνολική έκταση στρ. Στο σύστημα αυτό ανήκουν πολλά παλαιά αρδευτικά δίκτυα που έχουν εντονότατη ανάγκη εκσυγχρονισμού και σοβαρών επισκευών. Οι απαιτούμενες επενδύσεις δεν έχουν πραγματοποιηθεί με 116

118 αποτέλεσμα τα δίκτυα να λειτουργούν συχνά σε οριακή κατάσταση με μεγάλες απώλειες νερού. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, η χρήση του αρδευτικού νερού δεν γίνεται σύμφωνα με τις ορθές γεωργικές πρακτικές καλής διαχείρισης. Επομένως, η θεωρητική ζήτηση σε αρδευτικό νερό αναμένεται να είναι μικρότερη από την πραγματική κατανάλωση σε αρδευτικό νερό λόγω σημαντικών απωλειών του δικτύου μεταφοράς και διανομής. Τα στοιχεία της Διεύθυνσης Υδροηλεκτρικής Παραγωγής της ΔΕΗ σχετικά με τη διάθεση αρδευτικού νερού από την Τεχνητή Λίμνη του Πουρναρίου ΙΙ, αφορούν σε νερό που εκρέει απευθείας στο π. Άραχθο κατά την θερινή περίοδο ώστε να διατηρείται η στάθμη στο ποτάμι σταθερή. Επομένως οι μετρήσεις της ΔΕΗ στην περίπτωση αυτή δεν αναφέρονται σε πραγματικές καταναλώσεις αρδευτικού νερού και έτσι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Για το υδατικό διαμέρισμα της Θεσσαλίας (GR08), τα οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα είναι ανοιχτά (διώρυγες), παλαιά δίκτυα που έχουν εντονότατη ανάγκη εκσυγχρονισμού και σοβαρών επισκευών. Οι δύο μεγαλύτεροι ΤΟΕΒ στην περιοχή είναι, ο ΤΟΕΒ Ταυρωπού με αρδεύσιμη έκταση ίση με στρ. και πηγή υδροδότησης την τεχνητή λίμνη Πλαστήρα και ο ΤΟΕΒ Πηνειού με αρδεύσιμη έκταση ίση με στρ. και πηγή υδροδότησης τον π. Πηνειό. Οι απαιτούμενες επενδύσεις δεν έχουν πραγματοποιηθεί με αποτέλεσμα τα δίκτυα να λειτουργούν συχνά σε οριακή κατάσταση με μεγάλες απώλειες νερού. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις, η χρήση του αρδευτικού νερού δεν γίνεται σύμφωνα με τις ορθές γεωργικές πρακτικές καλής διαχείρισης. Επομένως, η θεωρητική ζήτηση σε αρδευτικό νερό αναμένεται να είναι μικρότερη από την πραγματική κατανάλωση σε αρδευτικό νερό λόγω σημαντικών απωλειών του δικτύου μεταφοράς και διανομής. Τα στοιχεία της Διεύθυνσης Υδροηλεκτρικής Παραγωγής της ΔΕΗ σχετικά με τη διάθεση αρδευτικού νερού από την Τεχνητή Λίμνη Πλαστήρα, αφορούν σε νερό που διατίθεται για άρδευση αλλά εκρέει απευθείας στο π. Καλέντζη. Επομένως οι μετρήσεις της ΔΕΗ σε διατεθείσα ποσότητα για άρδευση, οι οποίες κυμαίνονται από 77 έως 137 hm 3 κατά την περίοδο , μπορεί να προσεγγίζουν ή ακόμη και να ξεπερνούν τις πραγματικές καταναλώσεις αρδευτικού νερού. 117

119 Γ) Για τα Υδατικά διαμερίσματα Αττικής και Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (GR06, GR07) ακολουθήθηκε η εξής μεθοδολογία για την εκτίμηση των απωλειών: Απώλειες κατά τις απολήψεις για ύδρευση Αναφορικά με το Υδατικό διαμέρισμα Αττικής προκύπτει μια διαφορά της τάξης του 15% μεταξύ της ποσότητας νερού που λαμβάνεται από τους υδατικούς πόρους (ταμιευτήρες και γεωτρήσεις) μέχρι την ποσότητα που εξέρχεται από τις μονάδες επεξεργασίας και αποδίδεται στην κατανάλωση. Όσον αφορά στις «απώλειες» του εσωτερικού δικτύου διανομής ύδρευσης, ήτοι τη διαφορά μεταξύ του εξερχόμενου επεξεργασμένου νερού και του τιμολογούμενου, αυτές προέρχονται από διαρροές των αγωγών (φυσικές απώλειες), παράνομες απολήψεις και σφάλματα των οικιακών υδρομετρητών, που υποεκτιμούν την εισερχόμενη ποσότητα. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 το ποσοστό των απωλειών στο δίκτυο μειώθηκε από το 35% στα επίπεδα του 20-25%, τιμή που κρίνεται ικανοποιητική σε σύγκριση με τη διεθνή πραγματικότητα για πολύ μεγάλες πόλεις. (Σχέδιο Διαχείρισης του Υδροδοτικού Συστήματος της Αθήνας, ΕΥΔΑΠ Α.Ε. / Τομέας Υδατικών Πόρων Ε.Μ.Π.). Σύμφωνα με τα ανωτέρω, υιοθετήθηκε η παραδοχή ότι η μη τιμολογούμενη κατανάλωση νερού ανέρχεται σε ποσοστό 30% επί των αναγκών σε νερό για υδρευτική χρήση (μόνιμου και εποχιακού πληθυσμού). Αναφορικά με το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Στερεάς βάση των διαθέσιμων στοιχείων (απαντήσεις ερωτηματολογίων, σχετικές μελέτες, κλπ), μεγάλο μέρος των εξωτερικών υδραγωγείων και των εσωτερικών δικτύων ύδρευσης των Δήμων του Υδατικού Διαμερίσματος είναι παλαιά, έχουν συμπληρώσει ή είναι κοντά στο όριο ζωής τους και παρουσιάζουν μεγάλες διαρροές. Χαρακτηριστικά αναφέρονται περιπτώσεις ΔΕΥΑ που ανέφεραν απώλειες έως και 65% από το εσωτερικό δίκτυο (πχ Λεβαδέων, Σκοπέλου, Ερέτρειας-Αμαρύνθου, Ορχομενού). Επομένως, οι δυνατότητες εξοικονόμησης νερού είναι μεγάλες τόσο ως προς την κατεύθυνση της αναβάθμισης και του εκσυγχρονισμού των υφιστάμενων υποδομών όσο και αξιοποιώντας εναλλακτικές προτάσεις παρεμβάσεων (πχ εξοικονόμηση νερού κατ οίκον, εισαγωγή νέων τεχνολογιών, τεχνητός εμπλουτισμός υδροφορέων). Σύμφωνα με τα ανωτέρω, υιοθετήθηκε η παραδοχή ότι η μη τιμολογούμενη κατανάλωση νερού ανέρχεται σε ποσοστό 40% επί των αναγκών σε νερό για υδρευτική χρήση (μόνιμου και εποχιακού πληθυσμού). 118

120 Απώλειες κατά τις απολήψεις για άρδευση Ο μέσος βαθμός απόδοσης του ΥΔ Αττικής εκτιμήθηκε πως είναι της τάξης του 0,85. Αντίστοιχα ο μέσος βαθμος απόδοσης του ΥΔ Ανατολικής Στερεάς είναι της τάξης του 0,75. Δ) Για τα Υδατικά διαμερίσματα Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας (GR09, GR10) ακολουθήθηκε η εξής μεθοδολογία για την εκτίμηση των απωλειών: Απώλειες κατά τις απολήψεις για ύδρευση Για την εκτίμηση των ημερίσιων υδρευτικών αναγκών χρησιμοποιήθηκε συντελεστής παλαιότητας δικτύου ώστε να συνυπολογιστούν οι απώλειες. Οι συντελέστες παλαιότητας δικτύου ποικίλουν μεταξύ 0,60-0,85. Πιο συγκεκριμένα, ελήφθησαν: 0,85- για δίκτυα πέραν τις 20ετίας και 0,60 για δίκτυα πέραν της 35ετίας. Πιο συγκεκριμένα, αναφορικά με το Υδατικό Διαμέρισμα Δυτικής Μακεδονίας, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία της Διεύθυνσης Υδάτων Κεντρικής Μακεδονίας τα οποία διατίθενται σε μορφή εκθέσεων της υδρευτικής κατάστασης κάθε Δήμου, μεγάλο μέρος των εσωτερικών δικτύων ύδρευσης των Δήμων είναι παλαιά και παρουσιάζουν μεγάλες διαροοές. Συγκεκριμένα, αναφέρονται περιπτώσεις με ποσοστό απωλειών επί της ζήτησης έως και 40%. Υψηλά ποσοτά καταγράφονται στο δήμο Βέροιας (40%), ενώ χαμηλά στο Δήμο Δίου Ολύμπου (10%). Στις περισσότερες δημοτικές ενότητες τα ποσοστά κυμαίνονται στο 20-25% και αφορούν σε δίκτυα παλαιότερα της 20ετίας. Για τις περιοχές που δεν υπήρχαν στοιχεία θεωρήθηκε ποσοστό απωλειών επί της κατανάλωσης 33% (20% επί της παραγωγής). Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία της Διεύθυνσης Υδάτων Κεντρικής Μακεδονίας τα οποία διατίθενται σε μορφή εκθέσεων αξιολόγησης της υδρευτικής κατάστασης κάθε Δήμου, μεγάλο μέρος των εσωτερικών δικτύων ύδρευσης των Δήμων είναι παλαιά και παρουσιάζουν μεγάλες διαρροές. Συγκεκριμένα οι Δήμοι που παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά απωλειών με βάση τα στοιχεία της Διεύθυνσης Υδάτων Κεντρικής Μακεδονίας είναι οι Δήμοι, Πέλλας, Πυλαίας-Χορτιάτη και Θέρμης (40% επί της παραγωγής), ενώ χαμηλά ποσοστά απωλειών καταγράφονται στο Δήμο Κιλκίς (10% επί της παραγωγής). Στις περισσότερες Δημοτικές Ενότητες, τα ποσοστά κυμαίνονται γύρω στο 20-25% και αφορούν σε δίκτυα παλαιότερα της 20ετίας. Από τα ως άνω στοιχεία προκύπτει ότι υπάρχει η 119

121 δυνατότητα εξοικονόμησης νερού μετά τη μείωση των απωλειών αυτών δια μέσου της αναβάθμισης και του εκσυγχρονισμού των υφιστάμενων υποδομών αλλά και την αξιολόγηση εναλλακτικών προτάσεων παρεμβάσεων σε αυτά. Για τις περιοχές που δεν υπήρχαν στοιχεία θεωρήθηκε ποσοστό απωλειών επί της κατανάλωσης 33% (20% επί της παραγωγής). Απώλειες κατά τις απολήψεις για άρδευση Αναφορικά με την άρδευση οι απώλειες εφαρμογής εκτιμώνται στην περίπτωση επιφανειακών μεθόδων σε 25%, σε 15% στην μέθοδο τεχνητής βροχής και σε 10% για τα συστήματα στάγδην ή μικροάρδευσης. Οι απώλειες μεταφοράς στο δίκτυο υπολογίζονται σε 5% για το υπόγειο σωληνωτό δίκτυο και 10% για ανοικτές διώρυγες. Με βάση τις παραπάνω παραδοχές ο βαθμός αποδόσεων (Β.Α.) των αρδεύσεων ανέρχεται σε 85,5% (0,90 χ 0,95) για την άρδευση με σταγόνες ή μικροεκτοξευτές, σε 80,75% (0,85 χ 0,95) για την καταιόνηση και σε 67,5% (0,75 χ 0,90) για τις επιφανειακές μεθόδους άρδευσης και μεταφορά του νερού με ανοικτές διώρυγες. Ε) Για τα Υδατικά διαμερίσματα Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (GR11 και GR12) ακολουθήθηκε η εξής μεθοδολογία για την εκτίμηση των απωλειών: Απώλειες κατά τις απολήψεις για άρδευση Στις εκτιμώμενες ανάγκες των καλλιεργειών σε νερό προστίθεται μια ποσότητα που αντιστοιχεί στις απώλειες των αρδευτικών δικτύων. Οι απώλειες επιμερίζονται σε απώλειες μεταφοράς και διανομής (από τα συστήματα προσαγωγής, διώρυγες, τάφροι, κλπ.) και εφαρμογής στον αγρό ως εκ της μεθόδου άρδευσης που χρησιμοποιείται (επιφανειακή, καταιονισμός, στάγδην άρδευση). 120

122 Πίνακας Π.1.2. Συντελεστές απωλειών αρδευτικών δικτύων Πηγή: Εγκεκριμένα κείμενα Σχεδίων Διαχείρισης των Υδατικών Διαμερισμάτων 01, 02, 03 Οι τελικοί συντελεστές απωλειών σε κάθε οργανωμένο αρδευτικό δίκτυο προκύπτουν ως οι σταθμισμένοι μέσοι όροι των απωλειών βάσει των εκτάσεων που αρδεύονται με τις επιμέρους μεθόδους. Το μέγεθος των εκτάσεων που εξυπηρετούνται από συστήματα μεταφοράς και διανομής που λειτουργούν με βαρύτητα ή άντληση και οι αντίστοιχες εκτάσεις που αρδεύονται ανά μέθοδο εφαρμογής του αρδευτικού νερού, προκύπτουν από τα ετήσια Δελτία Στοιχείων Λειτουργίας Αρδευτικών Έργων που υπέβαλλαν κάθε χρόνο στο ΥΠΑΑ&Τ οι Δ/νσεις Εγγείων Βελτιώσεων των τέως Νομαρχιών και από το 2010 υποβάλλονται πλέον από τους κατά τόπους Καλλικρατικούς Δήμους οι οποίοι έχουν αναλάβει την εποπτεία των ΤΟΕΒ. Από το ΥΠΑΑ&Τ συγκεντρώθηκαν τα Δελτία αυτά για όλα τα αρδευτικά δίκτυα της περιοχής μελέτης και για το πλέον πρόσφατο διαθέσιμο έτος. Τα Δελτία που συγκεντρώθηκαν αφορούν κατά περίπτωση τα έτη 2008 έως Είναι χρήσιμο να σημειωθεί ότι για τις εκτάσεις εκτός οργανωμένων συλλογικών αρδευτικών δικτύων, οι υπολογιζόμενες ανάγκες σε νερό των καλλιεργειών προσαυξάνονται κατά 15% για τον συνυπολογισμό των απωλειών. Η παραδοχή αυτή θεωρεί ότι οι εκτός οργανωμένων δικτύων αρδευόμενες εκτάσεις, αρδεύονται στην πλειοψηφία τους μέσω ιδιωτικών γεωτρήσεων με μικρές αποστάσεις μεταφοράς (άρα μηδενικές απώλειες μεταφοράς και διανομής) και θεωρώντας ως επικρατούσα στην περιοχή τη μέθοδο άρδευσης με καταιονισμό. Οι ποσότητες αυτές αφορούν άντληση από υπόγειους υδατικούς πόρους και δεν σχετίζονται με πιέσεις στα επιφανειακά ΥΣ. Συνολικά για το ΥΔ11 οι απώλειες σχετικά με την άρδευση εκτιμώνται σε m3/year. Συνολικά για το ΥΔ12 οι απώλειες σχετικά με την άρδευση εκτιμώνται σε m3/year. 121