ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ

Transcript

1 Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙE ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέµα: ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ: ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΙΩΝ ΠΟΥ ΩΘΟΥΝ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΚΥΠΡΙΟΥΣ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΝΩΤΑΤΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ. Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Επιβλέπουσα: Πιερράκου Χριστίνα Σπουδάστρια: Ζάντζα Αργυρώ ΑΘΗΝΑ 2004

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με αφετηρία το γεγονός ότι, εξαιρετικά µεγάλος αριθµός φοιτητών από την Ελλάδα και την Κύπρο πηγαίνουν στο Ηνωµένο Βασίλειο για να φοιτήσουν στην τριτοβάθµια εκπαίδευση αντί να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην πατρίδα τους, η παρούσα εργασία έχει σαν αντικειµενικό σκοπό να καταδείξει τις αιτίες που ωθούν τους Έλληνες και Κύπριους φοιτητές σε αυτή την απόφαση και να προσδιορίσει πότε οι δύο διαφορετικές οµάδες φοιτητών µοιράζονται τα ίδια κριτήρια για τις επιλογές τους. Ευθείς εξ αρχής γίνεται αντιληπτό ότι τα αίτια ποικίλουν και επηρεάζονται από γλωσσικά εµπόδια, περιορισµούς της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα προέλευσης, την ευελιξία των προγραµµάτων σπουδών, γεωγραφικούς και ιστορικούς δεσµούς µεταξύ των χωρών, την ακαδηµαϊκή φήµη των ιδρυµάτων, την αναγνώριση των ειδικοτήτων από τη χώρα προέλευσης, τις επαγγελµατικές ευκαιρίες και τελικά, το οικονοµικό υπόβαθρο και τα δίδακτρα. Θεωρείται κατά συνέπεια απαραίτητο να εξετασθεί η σηµασία και ο ρόλος της οικογένειας, των εκπροσώπων των Βρετανικών πανεπιστηµίων σε κάθε χώρα, η υποχρέωση στράτευσης για τους άνδρες, ακόµη και το γεγονός ότι η Κύπρος ήταν Βρετανική αποικία, για την λήψη αυτής της απόφασης. Για να προσδοθεί ένα θεωρητικό υπόβαθρο στα ουσιαστικά ευρήµατα της έρευνας, υπάρχει η ανάγκη να εξετασθούν η διαδικασία λήψης της απόφασης από τους µαθητές και τους φοιτητές, το Ελληνικό, το Κυπριακό και το Βρετανικό εκπαιδευτικό σύστηµα, τα στατιστικά στοιχεία για των αριθµό των Ελλήνων και Κυπρίων που αποφασίζουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό γενικά και στο Ηνωµένο Βασίλειο ειδικότερα, η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί εκπαιδευτικών θεµάτων και τελικά, οι πραγµατικές αιτίες που ωθούν τους Έλληνες και Κύπριους φοιτητές να σπουδάζουν στη Βρετανία. Επιπλέον, αυτή η εργασία στοχεύει στην επιβεβαίωση ή την απόρριψη των ευρηµάτων της δευτερογενούς έρευνας διαµέσου της πρωτογενούς ποσοτικής και ποιοτικής έρευνας, η οποία βασίστηκε στη συµπλήρωση ερωτηµατολογίων. Τα ερωτηµατολόγια περιέχουν ερωτήσεις κλειδιά σχετικές µε τους λόγους που ενθαρρύνουν τους Έλληνες και Κύπριους να σπουδάσουν στη Βρετανία και απαντήθηκαν από Έλληνες και Κύπριους προπτυχιακούς και µεταπτυχιακούς φοιτητές του City University of London και του London Metropolitan University

3 Λέξεις Κλειδιά Τριτοβάθµια Εκπαίδευση, Κίνητρα Ηνωµένο Βασίλειο, Έλληνες και Κύπριοι Φοιτητές - 3 -

4 SUMMARY As a fact, many students from Greece and Cyprus come to Britain to study instead of staying at their home countries. Therefore, this research has as its objective to discover the reasons that motivate these students to come to Britain and identify whether the two different groups have the same criteria. Their motives vary and are affected by language barriers, limitations of higher education in the home country, flexibility of programs, geographical and historical links between countries, academic reputation of some institutions, the recognition of qualifications from the home country and job opportunities and finally, the financial incentives and the tuition fees. In order to provide a theoretical basis for the actual findings of the research, there is the need to examine the decision-making process of students, the Greek and Cypriot educational system, the figures on Greek and Cypriot students who decide to study abroad, the decisions of the European Union on educational matters and finally the actual reasons that make Greek and Cypriot students to study in Britain. Additionally, this project aims in confirming or rejecting the findings of the secondary research through primary quantitative and qualitative research, which includes questionnaires. The questionnaires contain key questions about the motives that encourage people to study in Britain. The sample consists of students of the City University of London and London Metropolitan University

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κεφάλαιο 1. Εισαγωγικές Παρατηρήσεις Εισαγωγή Στόχος της Παρούσας Έρευνας 9 Κεφάλαιο 2. Η ιαδικασία Λήψης της Απόφασης Το Μοντέλο της ιαδικασίας Λήψης Απόφασης Η ιαδικασίας Λήψης της Απόφασης στην Εκπαίδευση...15 Κεφάλαιο 3. Τα εκπαιδευτικά Συστήµατα της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ηνωµένου Βασιλείου Ελλάδα Κύπρος Ηνωµένο Βασίλειο Πρόσβαση στην Ανώτατη Εκπαίδευση ίδακτρα.24 Κεφάλαιο 4. Στατιστικά Στοιχεία για την Τριτοβάθµια Εκπαίδευση Στατιστικά Στοιχεία για την Εισαγωγή των φοιτητών στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση Η Κινητικότητα των φοιτητών στην Τριτοβάθµια Εκπαίδευση 27 Κεφάλαιο 5. Πολιτισµική Σύγκρουση..30 Κεφάλαιο 6. Η Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Ανώτατη Εκπαίδευση Η ιακήρυξη της Σορβόννης Η ιακήρυξη της Μπολόνια Η ιακήρυξη της Πράγας Η ιακήρυξη του Βερολίνου Η Πολιτική της Ελλάδας για τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα.38 Κεφάλαιο 7. Αίτια που Ωθούν Έλληνες και Κύπριους να Σπουδάσουν στο Ηνωµένο Βασίλειο Η Αγγλική Γλώσσα Περιορισµοί στην Ανώτατη Εκπαίδευση των Χωρών Προέλευσης και Ευελιξία των Προγραµµάτων σπουδών του Ηνωµένου Βασιλείου Γεωγραφικοί και Ιστορικοί εσµοί Η Ακαδηµαϊκή Φήµη των Ιδρυµάτων Η αναγνώριση των Ειδικοτήτων και οι Ευκαιρίες Εργασίας Τα Οικονοµικά Κίνητρα και τα ίδακτρα...47 Κεφάλαιο 8. Η ευτερογενής έρευνα...49 Κεφάλαιο 9. Ο Σχεδιασµός µίας Στατιστικής Έρευνας Η µεθοδολογία ιεξαγωγής µίας Στατιστικής Έρευνας Η έννοια της Μεταβλητής Η ιάκριση των Μεταβλητών Ανάλυση των εδοµένων-έλεγχοι Υποθέσεων Βασισµένοι στο Παρατηρηθέν Επίπεδο Σηµαντικότητας Πίνακες Συνάφειας..55 Κεφάλαιο 10. Σχεδιασµός του Ερωτηµατολογίου- Κωδικοποίηση Σχεδιασµός ενός Ερωτηµατολογίου Σχεδιασµός του Ερωτηµατολογίου της Παρούσας Έρευνας Μέθοδος Συλλογής των Στατιστικών εδοµένων Κωδικοποίηση των Μεταβλητών.66 Κεφάλαιο 11. Στατιστική Επεξεργασία Μέθοδος ειγµατοληψίας

6 Αντικείµενο και Ποιότητα Σπουδών Συµµετοχή στις Εξετάσεις ίδακτρα-επιδόµατα-υποτροφίες Κέντρα Προετοιµασίας Μορφωτικό Επίπεδο Γονέων Κίνητρα για Σπουδές στο Ηνωµένο Βασίλειο Προσωπικά εδοµένα Ανάλυση κατά Υπηκοότητα Ποιότητα Σπουδών ίδακτρα Κέντρα Προετοιµασίας Σπουδές Γονέων στο Εξωτερικό Σπουδές στην Αγγλική Γλώσσα Μελλοντική απασχόληση στο Ηνωµένο Βασίλειο Επιθυµία ιαφυγής από το Οικείο Περιβάλλον Ανάλυση Κατά Επίπεδο Σπουδών Ποιότητα Σπουδών ίδακτρα Σπουδές στην Αγγλική Γλώσσα Μελλοντική απασχόληση στο Ηνωµένο Βασίλειο Επιθυµία ιαφυγής από το Οικείο Περιβάλλον Ανάλυση κατά Φύλλο Κέντρα Προετοιµασίας Μελλοντική απασχόληση στο Ηνωµένο Βασίλειο..114 Κεφάλαιο 12. Συµπεράσµατα Ποιότητα Σπουδών Ύψος ιδάκτρων Κέντρα Προετοιµασίας Μορφωτικό Επίπεδο Γονέων- Σπουδές Γονέων στο Εξωτερικό Σπουδές στην Αγγλική Γλώσσα ιάρκεια σπουδών Μελλοντική απασχόληση στο Ηνωµένο Βασίλειο Επιθυµία ιαφυγής από το Οικείο Περιβάλλον Καταληκτικές Παρατηρήσεις ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1. Εισαγωγικές Παρατηρήσεις 1.1. Εισαγωγή Η δηµιουργία µίας Ευρώπης της γνώσης υπήρξε από τους πρωταρχικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης µετά το Συµβούλιο της Λισσαβόνα τον Μάρτιο του Τα Ευρωπαϊκά Συµβούλια της Στοκχόλµης τον Μάρτιο του 2001 και της Βαρκελώνης των Μάρτιο του 2002 έδωσαν την απαιτούµενη ώθηση στον στόχο αυτό. βήµατα 1 : Η κοινωνία της γνώσης βασίζει την περαιτέρω ανάπτυξή της στα παρακάτω α) στην παραγωγή νέας γνώσης, β) στην µεταλαµπάδευση της γνώσης µέσω της εκπαίδευσης και της επαγγελµατικής κατάρτισης, γ) στην διάδοση της γνώσης µέσω των τεχνολογιών της πληροφορίας και των επικοινωνιών και δ) στην χρήση της γνώσης µέσω νέων βιοµηχανικών διαδικασιών και υπηρεσιών. Τα πανεπιστήµια 2 αποτελούν δοµικά στοιχεία της κοινωνίας της γνώσης µε µοναδική σηµασία διότι λαµβάνουν µέρος στον πυρήνα όλων των παραπάνω διαδικασιών, λόγο του ρόλου «κλειδί» που παίζουν στους παρακάτω τοµείς: της έρευνας και της εκµετάλλευσης των αποτελεσµάτων της, χάρις στην βιοµηχανική συνεργασία και επιτάχυνση των διαδικασιών της εκπαίδευσης και της επαγγελµατικής κατάρτισης, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση ερευνητών και της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης, στην οποία µπορούν να συµβάλουν καθοριστικά. εδοµένου του µοναδικού τους ρόλου, η δηµιουργία µίας Ευρώπης της γνώσης αποτελεί για τα πανεπιστήµια πηγή ευκαιριών, αλλά και πρόκληση. Πράγµατι τα πανεπιστήµια λειτουργούν σε ένα περιβάλλον αυξανόµενης παγκοσµιοποίησης που διαφοροποιείται διαρκώς και χαρακτηρίζεται αφενός από τον αυξηµένο ανταγωνισµό σε σχέση µε την προσέλκυση εξαιρετικών ταλέντων και αφετέρου από την εµφάνιση νέων 1 Communication from the Commission: The role of the universities in the Europe of knowledge, Brussels, Στην συγκεκριµένη ανακοίνωση της Επιτροπής ο όρος «πανεπιστήµια» περικλείει όλα τα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα

8 απαιτήσεων που τα πανεπιστήµια πρέπει να ικανοποιήσουν. Όµως τα Ευρωπαϊκά πανεπιστήµια έχουν λιγότερα να προσφέρουν καθώς και πολύ λιγότερες πηγές εσόδων από τα πανεπιστήµια άλλων ανεπτυγµένων χωρών, ιδιαίτερα από αυτά των ΗΠΑ. Το τοπίο των Ευρωπαϊκών πανεπιστηµίων διαµορφώνεται κυρίως σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο και χαρακτηρίζεται από µεγάλο βαθµό ανοµοιογένειας, οι οποία αντανακλάται στις συνθήκες οργάνωσης και λειτουργίας, συµπεριλαµβανοµένου και του τρόπου που επιλέγεται αλλά και των συνθηκών που εργάζεται το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό. Αυτή η ανοµοιογένεια γίνεται εµφανής µεταξύ των κρατών µελών, λόγω του διαφορετικού νοµικού και πολιτιστικού πλαισίου, αλλά και εντός των ίδιων των χωρών, καθώς δεν έχουν όλα τα πανεπιστήµια το ίδιο δυναµικό και δεν ανταποκρίνονται µε την ίδια ταχύτητα στις αλλαγές που τα αφορούν. 3 Οι διαρθρωτικές αλλαγές που έχουν τις ρίζες τους στο συνέδριο της Μπολόνια αποτελούν µία προσπάθεια να αναδιοργανωθούν τα διαφορετικά συστήµατα σε ένα πιο συµβατό Ευρωπαϊκό πλαίσιο, µε στόχο να γίνουν ανταγωνιστικά τα Ευρωπαϊκά πανεπιστήµια. Οι προκλήσεις που αντιµετωπίζουν τα Ευρωπαϊκά πανεπιστήµια είναι πολλές. Μεταξύ άλλων αναφέρουµε; α) την τεράστια αύξηση της ζήτησης για τριτοβάθµια εκπαίδευση η οποία δυστυχώς δεν συνοδεύεται από την ανάλογη προσαρµογή στις υλικοτεχνικές υποδοµές και στο ανθρώπινο δυναµικό και β) την παγκοσµιοποίηση της έρευνας και της εκπαίδευσης. Στο πεδίο αυτό παρά τις προσπάθειες της Ε.Ε. οι Η.Π.Α. εξακολουθούν να προσελκύουν πολύ µεγαλύτερο αριθµό φοιτητών υψηλού επιπέδου και ιδίως ερευνητών. Εξάλλου το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης που επιζητά η Ε.Ε. δεν είναι πλέον δυνατό να παραχθεί ή να µετρηθεί σε εθνικό επίπεδο, ακόµη και στις µεγαλύτερες Ευρωπαϊκές χώρες, αλλά στο επίπεδο ολόκληρης της Ευρωπαϊκής ή ακόµη και παγκόσµιας κοινότητας διδασκόντων και ερευνητών. Εντός των στόχων που έχει θέσει η διαδικασία σύγκλησης της Μπολόνια είναι η συµβατότητα και η διαφάνεια της απονοµής τίτλων σπουδών στην ανώτατη εκπαίδευση, καθώς και η κινητικότητα των διδασκόντων, των ερευνητών και των φοιτητών. Όσον αφορά ειδικότερα στην κινητικότητα των φοιτητών στην Ευρώπη, αυτή είναι εξαιρετικά χαµηλή σε ποσοστό που µόλις φτάνει το 2,3%. Ακόµη και το µικρό αυτό ποσοστό είναι παραπλανητικό καθώς επηρεάζεται από το 68% των φοιτητών από το 3 Βλ.τις δράσεις της Ο.Π.Α. στον δικτυακό της τόπο ( ως χαρακτηριστικό παράδειγµα ελληνικού πανεπιστηµίου που προσπαθεί να ακολουθήσει τις παγκόσµιες εξελίξεις

9 Λουξεµβούργο, το 34% των φοιτητών από την Κύπρο, και το 12% των φοιτητών από την Ελλάδα που δεν σπουδάζουν στη χώρα τους. Αντιστοίχως µόνο το 0,6% των φοιτητών του Ηνωµένου Βασιλείου και το 1,2% των Ισπανών φοιτητών σπουδάζουν εκτός των συνόρων τους. Εποµένως στην περίπτωση της Ευρώπης η κινητικότητα είναι µονόπλευρη και δεν οφείλεται στην υλοποίηση των στόχων που τέθηκαν στη Μπολόνια. Συγκεκριµένα µε δεδοµένη την µικρή έκταση και τον µικρό πληθυσµό του Λουξεµβούργου και της Κύπρου γίνεται φανερό ότι από την Ελλάδα προέρχεται ο κυριότερος όγκος φοιτητών που µετακινούνται για ανώτατες σπουδές προς τα λοιπά κράτη µέλη και ιδίως προς το Ηνωµένο Βασίλειο Στόχος της Παρούσας Έρευνας Με αφετηρία το γεγονός ότι, εξαιρετικά µεγάλος αριθµός φοιτητών από την Ελλάδα και την Κύπρο πηγαίνουν στο Ηνωµένο Βασίλειο για να φοιτήσουν στην τριτοβάθµια εκπαίδευση αντί να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην πατρίδα τους, η παρούσα εργασία έχει σαν αντικειµενικό σκοπό να καταδείξει τις αιτίες που ωθούν τους Έλληνες και Κύπριους φοιτητές σε αυτή την απόφαση και να προσδιορίσει πότε οι δύο διαφορετικές οµάδες φοιτητών µοιράζονται τα ίδια κριτήρια για τις επιλογές τους. Ευθείς εξ αρχής γίνεται αντιληπτό ότι τα αίτια ποικίλουν και επηρεάζονται από γλωσσικά εµπόδια, περιορισµούς της ανώτατης εκπαίδευσης στη χώρα προέλευσης, την ευελιξία των προγραµµάτων σπουδών, γεωγραφικούς και ιστορικούς δεσµούς µεταξύ των χωρών, την ακαδηµαϊκή φήµη των ιδρυµάτων, την αναγνώριση των ειδικοτήτων από τη χώρα προέλευσης, τις επαγγελµατικές ευκαιρίες και τελικά, το οικονοµικό υπόβαθρο και τα δίδακτρα. Θεωρείται κατά συνέπεια απαραίτητο να εξετασθεί η σηµασία και ο ρόλος της οικογένειας, των εκπροσώπων των Βρετανικών πανεπιστηµίων σε κάθε χώρα, η υποχρέωση στράτευσης για τους άνδρες, ακόµη και το γεγονός ότι η Κύπρος ήταν Βρετανική αποικία, για την λήψη αυτής της απόφασης. Για να προσδοθεί ένα θεωρητικό υπόβαθρο στα ουσιαστικά ευρήµατα της έρευνας, υπάρχει η ανάγκη να εξετασθούν η διαδικασία λήψης της απόφασης από τους µαθητές και τους φοιτητές, το Ελληνικό, το Κυπριακό και το Βρετανικό εκπαιδευτικό σύστηµα, τα στατιστικά στοιχεία για των αριθµό των Ελλήνων και Κυπρίων που αποφασίζουν να σπουδάσουν στο εξωτερικό γενικά και στο Ηνωµένο Βασίλειο 4 Βλ. αναλυτικά κατωτέρω κεφάλαιο 4, παρ. 4.1και

10 ειδικότερα, η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί εκπαιδευτικών θεµάτων και τελικά, οι πραγµατικές αιτίες που ωθούν τους Έλληνες και Κύπριους φοιτητές να σπουδάζουν στο Ηνωµένο Βασίλειο. Επιπλέον, αυτή η εργασία στοχεύει στην επιβεβαίωση ή την απόρριψη των ευρηµάτων της δευτερογενούς έρευνας διαµέσου της πρωτογενούς έρευνας, η οποία βασίστηκε σε δειγµατοληψία. Τα ερωτηµατολόγια περιέχουν ερωτήσεις κλειδιά σχετικές µε τους λόγους που ενθαρρύνουν τους Έλληνες και Κύπριους να σπουδάσουν στο Ηνωµένο Βασίλειο και απαντήθηκαν από Έλληνες και Κύπριους προπτυχιακούς και µεταπτυχιακούς φοιτητές του City University of London και του London Metropolitan University

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2. Η ιαδικασία Λήψης της Απόφασης Αυτό το κεφάλαιο εξετάζει τα βήµατα στα οποία προβαίνουν οι καταναλωτές πριν λάβουν οποιουδήποτε είδους απόφαση και τους διάφορους τύπους αυτών των αποφάσεων. Κατόπιν, τα παραπάνω εφαρµόζονται επί της διαδικασίας λήψης της απόφασης από τους Έλληνες και Κύπριους, οι οποίοι επιθυµούν να συνεχίσουν στην τριτοβάθµια εκπαίδευση, αφού κάνοντας αυτή την επιλογή στην πραγµατικότητα αγοράζουν υπηρεσίες από κάποιο συγκεκριµένο ίδρυµα Το Μοντέλο της ιαδικασίας Λήψης Απόφασης Η αγορά αγαθών ή υπηρεσιών από ένα καταναλωτή είναι το αποτέλεσµα µιας αντίδρασης σε ένα συγκεκριµένο πρόβληµα που ο καταναλωτής έχει αναγνωρίσει και προσπαθεί να λύσει. Οι καταναλωτές λαµβάνουν τις αποφάσεις τους αφού σκεφθούν λογικά, γεγονός το οποίο σηµαίνει συλλογή πληροφοριών και εξέταση των στοιχείων που υποστηρίζουν ή απορρίπτουν την προτίµησή τους 5. Ο λήπτης µιας λογικής απόφασης δεν παίρνει απαραιτήτως την τέλεια απόφαση αλλά µέσω ενός λογικού συλλογισµού κάνει µια επιλογή τη στιγµή που παίρνεται η απόφαση 6. Τα βήµατα που κάνει ένας καταναλωτής για να φθάσει σε µια απόφαση είναι: Αναγνώριση του προβλήµατος αναζήτηση πληροφόρησης αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών φγδ 7 η τελική επιλογή 7. Το πρώτο βήµα υλοποιείται όταν ο καταναλωτής αναγνωρίσει µια διαφορά µεταξύ της πραγµατικής και της επιθυµητής κατάστασης των ζητηµάτων. Η πραγµατική 5 Βλ. M. Solomon, G. Bamossy, S. Askegaard, Consumer Behavior: A European Perspective, Harlow: Prentice Hall, London 2002, σελ. 254, για περαιτέρω βιβλιογραφία 6.M. Solomon et al., οπ.αν. σελ M. Solomon et al., οπ.αν. σελ

12 κατάσταση είναι η τρέχουσα κατάσταση του καταναλωτή και ο τρόπος που ικανοποιούνται οι ανάγκες του προσώπου, ενώ η επιθυµητή κατάσταση είναι ο τρόπος µε το οποίο αυτό το πρόσωπο θα ήθελε να ικανοποιείται µια ανάγκη. Το πρόβληµα πρέπει να αναγνωρίζεται επαρκώς αν ο καταναλωτής πρέπει να βρει τον κατάλληλο τρόπο για να το λύσει. Σε κάποιες περιπτώσεις, δεν µπορεί να πραγµατοποιηθεί ένας σαφής προσδιορισµός του προβλήµατος, έστω κι αν είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει κάποιο είδος προβλήµατος. Υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη προβληµάτων, τα προβλήµατα ρουτίνας, στα οποία η επιθυµητή κατάσταση συνήθως αναµένεται να πραγµατοποιηθεί χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, και τα προβλήµατα έκτακτης ανάγκης που συµβαίνουν απροσδόκητα χωρίς ο καταναλωτής να είναι προετοιµασµένος για αυτά 8. Η ενέργεια της απόφασης δεν λαµβάνει χώρα πάντοτε. Μερικές φορές ο καταναλωτής αναγνωρίζει ένα πρόβληµα αλλά λόγω αιτιών όπως περιορισµένος χρόνος, ηθικές αξίες, κοινωνική τάξη και οικογενειακές επιθυµίες, δεν αναλαµβάνεται δράση προς µια λύση 9. Αν µια λύση θεωρείται απαραίτητη τότε οι καταναλωτές προχωρούν στο επόµενο βήµα. Το δεύτερο βήµα περιλαµβάνει τη συλλογή πληροφοριών έτσι ώστε να µπορεί να ληφθεί µια λογική απόφαση. Η έρευνα µπορεί να κατηγοριοποιηθεί ως: α) πριν την αγορά ή συνεχής και β) εσωτερική ή εξωτερική. Η έρευνα πριν την αγορά συνδέεται µε την ικανοποίηση µιας συγκεκριµένης ανάγκης όταν ένα πρόβληµα έχει αναγνωρισθεί, ενώ η συνεχής έρευνα είναι ανεξάρτητη από ιδιαίτερες αποφάσεις και πραγµατοποιείται για να κατασκευασθεί µια τράπεζα πληροφοριών ή για να αποφέρει διασκέδαση και ευχαρίστηση 10. Η εσωτερική έρευνα περιλαµβάνει την ανασκόπηση αποθηκευµένων πληροφοριών στη µνήµη, οι οποίες µπορεί να σχετίζονται µε διαφορετικά εναλλακτικά προϊόντα. Αυτή η γνώση συµπληρώνεται µε εξωτερική πληροφόρηση από φίλους, την οικογένεια, διαφηµίσεις και πωλητές. Η ποσότητα της απαραίτητης πληροφόρησης 8 M. Solomon et al., οπ.αν. σελ D.L. Loudon and A.J. Della Bitta, Consumer Behaviour: Concepts and Applications, McGraw Hill, New York; London, 1993, σελ M. Solomon et al., οπ.αν. σελ

13 εξαρτάται επίσης από το διακρινόµενο κίνδυνο, και την αντίληψη ότι µερικά προϊόντα ή υπηρεσίες µπορεί να τον επιτείνουν 11. Υπάρχουν πέντε διαφορετικά είδη κινδύνου που οι καταναλωτές λαµβάνουν υπόψη τους: (1) Χρηµατικός κίνδυνος, όταν ο καταναλωτής µπορεί να χάσει χρήµατα αν δεν λάβει τη σωστή απόφαση, ειδικά όσον αφορά σε ακριβά προϊόντα ή υπηρεσίες (2) Λειτουργικός κίνδυνος, όταν τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες απαιτούν την αποκλειστική δέσµευση του καταναλωτή και δεν έχουν χαρακτηριστικά αφθονίας (3) Φυσικός κίνδυνος, όταν η υγεία του καταναλωτή µπορεί να επηρεασθεί αρνητικά (4) Κοινωνικός κίνδυνος, όταν ο τρόπος που σκέφτεται ο κόσµος για τον καταναλωτή µπορεί να επηρεασθεί και (5) Ψυχολογικός κίνδυνος, όταν η προσωπικότητα και η κοινωνική του θέση είναι σε κίνδυνο, συνήθως αυτό αφορά πολυτελή προϊόντα και δαπανηρές υπηρεσίες 12. Αφού ληφθούν υπόψη όλα τα παραπάνω και αντιδρώντας µε τον καλύτερο τρόπο στην αναζήτηση πληροφοριών, ο καταναλωτής πρέπει να αξιολογήσει όλες τις εναλλακτικές λύσεις για να φθάσει σε µια απόφαση. Ο καταναλωτής χρησιµοποιεί συγκεκριµένα κριτήρια για να αξιολογήσει όλες τις εναλλακτικές λύσεις, οι οποίες έχουν προσδιορισθεί από την ερευνητική διεργασία. Τα πρότυπα και οι προδιαγραφές που οι καταναλωτές χρησιµοποιούν ποικίλουν από τον ένα στον άλλο, είναι είτε υποκειµενικά ή αντικειµενικά και διαφέρουν σε σπουδαιότητα. Τα αξιολογικά κριτήρια τείνουν να είναι περισσότερα για τα ακριβά προϊόντα ή υπηρεσίες µε υψηλό κίνδυνο. Είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς όλες τις διαθέσιµες επιλογές στην αγορά, υπάρχει ένα σύνολο ενηµερότητας το οποίο µπορεί να διαιρεθεί σε τρία υποσύνολα: α)το ανακαλούµενο σύνολο, β) το αδρανές σύνολο και γ) το αδιάφορο σύνολο 13. Το ανακαλούµενο σύνολο περιλαµβάνει όλα τα εµπορικά είδη που αξιολογούνται θετικά 11 M. Solomon et al., οπ.αν. σελ M. Solomon et al., οπ.αν. σελ D. Hossler, J. Schmit, N. Vesper, Going to College: How Social, Economic and Educational Factors Influence the Decisions Students Make, The Johns Hopkins Univercity Press, Baltimore and London, 1999, σελ

14 από τον καταναλωτή. Το αδρανές σύνολο περιλαµβάνει τα αδιάφορα εµπορικά είδη, που δεν αξιολογούνται ούτε θετικά ούτε αρνητικά από τον καταναλωτή, και τελικά, το αδιάφορο σύνολο που περιλαµβάνει όλα τα εµπορικά είδη που αξιολογούνται αρνητικά και απορρίπτονται. Αφού έχει αυτά τα σύνολα υπόψη, ο καταναλωτής µπορεί πραγµατικά να κάνει την τελικά επιλογή. Φθάνοντας στο τελευταίο βήµα ο καταναλωτής πρέπει να πάρει µια απόφαση επιλέγοντας µία από όλες τις εναλλακτικές επιλογές. Η επιλογή επηρεάζεται από την προηγούµενη εµπειρία του καταναλωτή, την πληροφόρηση που υπάρχει κατά το χρόνο της αγοράς και την εµπιστοσύνη γύρω από τα ποικίλα εµπορικά είδη. Παρόµοια κριτήρια για διαφορετικές επιλογές δεν επηρεάζουν την απόφαση όσο εκείνα που διαφέρουν και µπορεί να είναι κρίσιµα. Υπάρχουν δύο κύριοι τρόποι λήψης µιας απόφασης. Ο πρώτος τρόπος χρησιµοποιεί µη αντισταθµιστικούς κανόνες, το οποίο σηµαίνει ότι υπάρχουν κάποια πρότυπα που πρέπει να πληρούνται ακριβώς, διαφορετικά το προϊόν δεν έχει την πιθανότητα να επιλεγεί λόγω των άλλων θετικών χαρακτηριστικών. Ο δεύτερος τρόπος διακατέχεται από αντισταθµιστικούς κανόνες, εποµένως, κάποιο προϊόν ή υπηρεσία επιλέγεται ακόµη κι αν υπάρχουν κάποια πρότυπα που δεν πληρούνται αλλά υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που µπορούν να αντισταθµίσουν αυτές τις αδυναµίες 14. Αφού γίνει η επιλογή, το πρόβληµα λύνεται και το αποτέλεσµα µπορεί είτε να ικανοποιεί ή να απογοητεύει τον καταναλωτή. Ο χρόνος και η προσπάθεια που αφιερώθηκαν από τον καταναλωτή για να λύσει το πρόβληµα προσδιορίζουν το είδος της απόφασης. Η λήψη συνηθισµένων αποφάσεων δεν περικλείει πολύ σκέψη, είναι για απλές, καθηµερινές αποφάσεις που πρέπει να γίνονται επανειληµµένα και δεν περιέχουν υψηλό κίνδυνο. Η επίλυση περιορισµένου προβλήµατος είναι άµεση, δεν συλλέγονται πολλές πληροφορίες για να ληφθεί η απόφαση και απλοί κανόνες βοηθούν τον καταναλωτή να επιλέξει ανάµεσα στις εναλλακτικές λύσεις. Η επίλυση εκτεταµένου προβλήµατος χαρακτηρίζει τη διαδικασία λήψης της απόφασης, χρειάζεται χρόνος και σκέψη λόγω του υψηλού κινδύνου που 14 Loudon et al, οπ. αν., σελ

15 περιέχεται 15. Πληροφορίες συλλέγονται από κάθε πιθανή πηγή και οι εναλλακτικές λύσεις αξιολογούνται προσεκτικά. Συνεπώς, µερικές αποφάσεις είναι πιο σηµαντικές ενώ άλλες λαµβάνονται σχεδόν αυτόµατα Η ιαδικασίας Λήψης της Απόφασης στην Εκπαίδευση Κάθε µαθητής ή φοιτητής φθάνει στο χρόνο όπου χρειάζεται να πάρει τη σηµαντική απόφαση εάν θα συνεχίσει είτε στην ανώτατη εκπαίδευση στην πρώτη περίπτωση είτε σε µεταπτυχιακές σπουδές στη δεύτερη. Η απόφαση αυτή είναι εξαιρετικά σηµαντική καθώς επηρεάζει άµεσα το µέλλον και τη σταδιοδροµία του. Εποµένως, γίνονται ενέργειες επίλυσης εκτεταµένου προβλήµατος. Είναι λοιπόν απαραίτητο να αξιολογήσουν όλα τα ιδρύµατα που µπορούν να προσφέρουν τριτοβάθµια εκπαίδευση ή µεταπτυχιακές σπουδές και να γίνεται επιλογή µεταξύ αυτών. Εποµένως, ακολουθούνται τα βήµατα της διαδικασίας λήψης της απόφασης του καταναλωτή. Τα σχέδια των µαθητών ή των φοιτητών για την πορεία τους µετά τη δευτεροβάθµια εκπαίδευση αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια των χρόνων τους στο λύκειο και στο πανεπιστήµιο αντίστοιχα, αυτοί εξερευνούν τις δυνατότητες επιλογής που έχουν και όταν έλθει ο χρόνος να λάβουν την τελική απόφαση υπάρχει κάποια αµφιβολία για το αν είναι σωστή ή όχι 16. Ο σχηµατισµός της εκπαιδευτικής φιλοδοξίας είναι το πρώτο βήµα. Η διαµόρφωση αυτής της φιλοδοξίας µπορεί να γίνεται για πολύ µεγάλη χρονική περίοδο. Μερικές φορές αυτή δεν είναι πολύ σαφής και η συλλογή πληροφοριών είναι απαραίτητη για να λάβει αυτή µια πιο συγκεκριµένη µορφή. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου µερικοί εξ αυτών δεν είναι πραγµατικά βέβαιοι είτε αν θέλουν να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους µετά το λύκειο, είτε αν θέλουν να προχωρήσουν και σε µεταπτυχιακές σπουδές. Αφού ληφθεί η σχετική απόφαση το πρόβληµα που αµέσως µετά προκύπτει είναι ποιο είναι το πιο κατάλληλο ίδρυµα και ποιο πρόγραµµα σπουδών είναι το πλέον κατάλληλο. Το επόµενο βήµα είναι η αναζήτηση πληροφόρησης για να φθάσει σε µια ικανοποιητική απόφαση. Υπάρχουν τρεις τύποι συλλογής πληροφοριών κατά το στάδιο έρευνας: η έρευνα πρόσληψης, η ενεργητική έρευνα και η έρευνα αλληλεπίδρασης M. Solomon et al., οπ.αν. σελ Hossler et al., οπ.αν., σελ M. Solomon et al., οπ.αν. σελ

16 Η έρευνα πρόσληψης είναι παθητική, οι φοιτητές προσέχουν τις συζητήσεις σχετικά µε την ανώτατη εκπαίδευση και διαβάζουν υλικό που τους ταχυδροµείται αλλά δεν αναζητούν πληροφόρηση ενεργά. Από την άλλη πλευρά, ενεργητική έρευνα σηµαίνει συνεχή αναζήτηση πληροφοριών και συζητήσεων επί εκπαιδευτικών θεµάτων. Τέλος η έρευνα αλληλεπίδρασης περιλαµβάνει την πρόκληση συζητήσεων µε δασκάλους, φίλους και συµβούλους, αναζήτηση πληροφοριών και επισκέψεις σε πανεπιστηµιουπόλεις. Κατά την ενεργητική και την έρευνα αλληλεπίδρασης οι φοιτητές συνήθως συζητούν µε µέλη της οικογένειας, δασκάλους, συµβούλους και συµµαθητές, µολονότι η έρευνα έχει δείξει ότι οι κύριες πηγές πληροφόρησης είναι µόνο οι γονείς και τα µέλη της οικογένειας 18. Το επόµενο βήµα αξιολόγησης περιλαµβάνει τη δηµιουργία ενός ανακαλούµενου συνόλου επιλογών µε θετικά χαρακτηριστικά. Σχηµατίζεται ένας σύντοµος κατάλογος ιδρυµάτων και τα επιθυµητά χαρακτηριστικά τους όπως δίδακτρα, οικονοµική βοήθεια, φήµη, ειδικά προγράµµατα και διδασκόµενη ύλη. Μελέτες έχουν δείξει ότι καθώς το εισόδηµα της οικογένειας του σπουδαστή, η εκπαιδευτική φιλοδοξία, η ακαδηµαϊκή δυνατότητα και η εκπαίδευση των γονέων αυξάνουν, οι φοιτητές είναι περισσότερο πιθανό να επιλέξουν δαπανηρά, µακρινά και ιδιωτικά ιδρύµατα 19. Σύµφωνα πάντως µε τον Hossler το κόστος και η οικονοµική βοήθεια δεν είναι πρωταρχικής σηµασίας. Από την άλλη πλευρά, ο πιο κρίσιµος παράγων για την απόφαση του σπουδαστή είναι αν οι προτιµήσεις του ταιριάζουν µε τα χαρακτηριστικά του ιδρύµατος 20. Εν τέλει ένα από τα ιδρύµατα στο ανακαλούµενο σύνολο του µαθητή ή του φοιτητή περιέχει τα χαρακτηριστικά που θεωρούνται τα πιο κρίσιµα και επικρατεί ως το πιο κατάλληλο από όλα τα υπόλοιπα στον κατάλογο προτιµήσεων του. Εποµένως, η απόφαση λαµβάνεται, γίνεται κατόπιν η εγγραφή στο εκάστοτε ίδρυµα και το θετικό ή αρνητικό αποτέλεσµα µπορεί να µετρηθεί µετά από σύντοµη χρονική περίοδο. Συνοψίζοντας, κάθε απόφαση που παίρνουν οι καταναλωτές µπορεί να θεωρηθεί ως λύση σε ένα πρόβληµα, που δηµιουργήθηκε από την αναγκαιότητα να ικανοποιηθεί µια ανάγκη. Αυτή η απόφαση περνά τα τέσσερα βήµατα αναγνώρισης του προβλήµατος, συλλογής πληροφοριών, αξιολόγησης των εναλλακτικών λύσεων και της 18 K. Gallotti, and M.Mark, How do high school students stucture an important life decision? A short- term longiditudinal study of the college decision making process. Research in Higher Education, τεύχος 35, σελ M.Paulsen, College Choice: Understanding Student Enrollment Behavior, ERIC Clearinghouse on Higher Education and George Washington University, Washington D.C., 1999, σελ K. Gallotti, and M.Mark, οπ.αν., σελ

17 πραγµατοποίησης της τελικής επιλογής. Η απόφαση για την παρακολούθηση ανώτατης εκπαίδευσης ή µεταπτυχιακών σπουδών, και η επιλογή του κατάλληλου ιδρύµατος µπορεί εξίσου να ερµηνευθεί ως η αγορά υπηρεσιών τέτοιας φύσεως και σηµασίας που µπορούν να επηρεάσουν ολόκληρη τη ζωή ενός ατόµου

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 3. Τα Εκπαιδευτικά Συστήµατα της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ηνωµένου Βασιλείου Αυτό το κεφάλαιο προορίζεται να εισάγει τον αναγνώστη στο Ελληνικό, στο Κυπριακό και στο Βρετανικό εκπαιδευτικό σύστηµα, έτσι ώστε οι συνθήκες πριν και κατά την τριτοβάθµια εκπαίδευση να γίνουν γνωστές, καθώς επίσης οι διαφορές και οµοιότητες µεταξύ των τριών συστηµάτων. Οι κύριες πηγές πληροφόρησης σε αυτό το κεφάλαιο προέρχονται από τα Υπουργεία Παιδείας της Ελλάδος, της Κύπρου και του Ηνωµένου Βασιλείου Ελλάδα Η υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα περιλαµβάνει την Πρωτοβάθµια ( ηµοτικό) και την υποχρεωτική ευτεροβάθµια (Γυµνάσιο) Εκπαίδευση για παιδιά 6-15 ετών. Η σχολική ζωή των µαθητών, όµως, µπορεί να αρχίσει από την ηλικία των 2,5 ετών σε ειδικά ιδρύµατα. Η µαθητεία στο ηµοτικό διαρκεί έξι χρόνια και τα παιδιά εισάγονται όταν είναι έξι ετών, ενώ η µαθητεία στο Γυµνάσιο διαρκεί τρία χρόνια και τα παιδιά εισάγονται στην ηλικία των δώδεκα ετών. Μετά τη µεταρρύθµιση του 1997, την υποχρεωτική ευτεροβάθµια Εκπαίδευση (Γυµνάσιο) ακολουθεί η φοίτηση στα Ενιαία Λύκεια η τα Τεχνικά Επαγγελµατικά Εκπαιδευτήρια (Τ.Ε.Ε.). Η διάρκεια των σπουδών στο Λύκειο είναι τρία χρόνια και στα Τ.Ε.Ε. δύο ή τρία χρόνια αναλόγως το αντικείµενο. Υπάρχουν επίσης ειδικά σχολεία για όλες τις βαθµίδες σπουδών για φοιτητές µε ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, καθώς επίσης σχολεία µουσικά, εκκλησιαστικά και φυσικής αγωγής. Μετά το Γυµνάσιο µία εναλλακτική λύση είναι η φοίτηση σε ένα από τα Ινστιτούτα Επαγγελµατικής Κατάρτισης (Ι.Ε.Κ.), τα οποία παρέχουν επίσηµη εκπαίδευση αλλά χωρίς κατάταξη σε βαθµίδα. Αυτά τα Ινστιτούτα δεν είναι καταταγµένα σε εκπαιδευτική βαθµίδα επειδή δέχονται τελειόφοιτους από το Γυµνάσιο και το Λύκειο, σύµφωνα µε τις σχετικές ειδικότητες που παρέχουν. Η τριτοβάθµια εκπαίδευση περιλαµβάνει τα Πανεπιστήµια και τα Τεχνολογικά Ιδρύµατα (Τ.Ε.Ι.). Οι µαθητές µπορούν να εισαχθούν σε αυτά τα ιδρύµατα σύµφωνα µε την επίδοσή τους στις εξετάσεις σε εθνικό επίπεδο, οι οποίες πραγµατοποιούνται στο τέλος του δεύτερου και του τρίτου έτους σπουδών στα Ενιαία Λύκεια. Υπάρχουν περίπου 20 Πανεπιστήµια και

19 Τεχνολογικά Ιδρύµατα από τα οποία οι φοιτητές µπορούν να επιλέξουν. Επίσης υπάρχουν ιδιωτικά ιδρύµατα που παρέχουν τριτοβάθµια εκπαίδευση. Αυτά δεν θεωρούνται πανεπιστήµια και το πτυχίο που προσφέρουν δεν αναγνωρίζεται επισήµως. Επιπροσθέτως, σύµφωνα µε το άρθρο 16 του Συντάγµατος, ιδιωτικά πανεπιστήµια δεν επιτρέπεται να ιδρύονται και να λειτουργούν στην Ελλάδα. Στο Σχήµα 3.1 απεικονίζεται διαγραµµατικά οργάνωση της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Παρατηρούµε λοιπόν ότι η επίσηµη εκπαίδευση χαρακτηρίζεται από τη σταθερή διάρκεια των σπουδών, τη δυνατότητα επανάληψης και την απονοµή επίσηµου πιστοποιητικού αποφοίτησης. Ο τίτλος από κάθε βαθµίδα εκπαίδευσης είναι απαραίτητος για την προαγωγή στην επόµενη

20 Σχήµα 3.1 ιαγραµµατική οργάνωση της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα