«ΑΠΟ ΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΤΡΟΦΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΤΑΦΗ»

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΜΣ «ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ» «ΑΠΟ ΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΤΡΟΦΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΤΑΦΗ» ΕΛΕΝΗ ΑΛΑΤΖΑ ΑΜ 145/ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ 1

2 Κ.Π. ΧΑΛΒΑ ΑΚΗΣ Καθηγητής Τµήµα Περιβάλλοντος Πανεπιστήµιο Αιγαίου Μυτιλήνη Οκτώβριος 2005 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΠΟ ΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΤΡΟΦΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΤΑΦΗ ΕΛΕΝΗ ΑΛΑΤΖΑ ΑΜ.: 145/

3 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Κ.Π. ΧΑΛΒΑ ΑΚΗΣ Καθηγητής Τµήµα Περιβάλλοντος Πανεπιστήµιο Αιγαίου Μυτιλήνη Οκτώβριος 2005 Στο νέο µέλος της οικογένειάς µου Φίλιππο! ΠΕΡΙΛΗΨΗ Είναι γνωστό ότι τα αστικά απορρίµµατα αποτελούν ένα γενικό πρόβληµα στον Ελλαδικό χώρο. Σχεδόν όλες οι ελληνικές πόλεις αντιµετωπίζουν προβλήµατα διαχείρισης απορριµµάτων ιδιαίτερα στο τµήµα τελικής διάθεσης όπου απαιτείται η περισσότερη προσπάθεια εύρεσης λύσεων. Ορισµένες ιδιοµορφίες των ελληνικών πόλεων, όπως οι στενοί δρόµοι, δηµιουργούν προβλήµατα κατά τη συλλογή. Πρόσθετα προβλήµατα δηµιουργούνται από το γεγονός ότι µέχρι πρόσφατα η οικονοµική και οργανωτική επάρκεια των δήµων και κοινοτήτων της χώρας που καλούνται να διαχειριστούν τα απορρίµµατα ήταν µηδαµινή. Ακόµα και σήµερα το γεγονός αυτό είναι ίσως ένα από τα κύρια εµπόδια στην ανάπτυξη ορθολογικών και ολοκληρωµένων συστηµάτων διαχείρισης αποβλήτων στους περισσότερους δήµους και κοινότητες της χώρας. Στερεά απόβλητα καλούνται τα στερεά και ηµιστερεά υλικά που ο ιδιοκτήτης τους τα θεωρεί "άχρηστα" και τα πετάει. Η έννοια του "άχρηστου" είναι ανθρωπογενής, υποκειµενική και χωρίς νόηµα στη φύση όπου τα πάντα εξελίσσονται χωροχρονικά. Τα αστικά απορρίµµατα (σκουπίδια) αποτελούν µία κατηγορία στερεών αποβλήτων. Γνώση των πηγών των στερεών αποβλήτων µαζί µε στοιχεία και πληροφορίες που αφορούν τα ποσοτικά και ποιοτικά τους χαρακτηριστικά είναι απαραίτητη για τη σχεδίαση και λειτουργία των 3

4 επί µέρους διεργασιών που αποτελούν το σύστηµα διαχείρισης. Οι πηγές των στερεών αποβλήτων σχετίζονται συνήθως µε διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες και χρήσεις γης. Έτσι διαχωρίζονται σε οικιακά, εµπορικά, αστικά, βιοµηχανικά, γεωργοκτηνοτροφικά κ.α. (Χαλβαδάκης, 1998). Σύµφωνα µε το άρθρο 130 Π παράγραφος 2 της συνθήκης της Ε.Ε. η κοινοτική πολιτική στον τοµέα του περιβάλλοντος στηρίζεται στις αρχές της προληπτικής δράσης, της επανόρθωσης των προσβολών του περιβάλλοντος καθώς και στην αρχή "ο ρυπαίνων πληρώνει" (Σκορδίλης, 2001). Όσον αφορά στη διαχείριση των αποβλήτων, η προσπάθεια στρέφεται αρχικά στην πρόληψη της δηµιουργίας αποβλήτων, προτού εξετάσει κανείς την αξιοποίησή τους και τέλος τους τρόπους οριστικής διάθεσής τους. Το ίδιο άρθρο 130 Π ορίζει ότι οι ανάγκες της προστασίας του περιβάλλοντος, και κατά συνέπεια η επακόλουθη διαχείριση των αποβλήτων, αποτελούν στο εξής συνιστώσα των άλλων πολιτικών της Κοινότητας. Στο πλαίσιο αυτό δεν είναι δυνατόν να παραβλεφθεί η επίδραση της πολιτικής για τη διαχείριση των αποβλήτων στην εσωτερική αγορά, ούτε βέβαια η επίδραση που θα έχει η πραγµατοποίηση της αγοράς αυτής στην εν λόγω διαχείριση. α) Η πρόληψη της δηµιουργίας αποβλήτων αποτελεί σίγουρα τον πρώτο άξονα της στρατηγικής για τη διαχείριση των αποβλήτων. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί: i. Μέσω της τεχνολογίας: Καθαρές τεχνολογίες. ii. Μέσω των προϊόντων: Οικολογικό σήµα και κριτήρια για τα προϊόντα. iii. Μέσω της αποφυγής: Επαναχρησιµοποίηση. iv. Μέσω αλλαγών στη συµπεριφορά: Παραγωγή και καταναλωτές. β) Η αξιοποίηση. Αφού παραχθεί ένα απόβλητο, ο καλύτερος τρόπος για να µειωθεί ή να εξαλειφθεί η αρνητική επίδρασή του στο περιβάλλον είναι η αξιοποίησή του, δηλαδή η εισαγωγή του στον καθ αυτό φυσικό και οικονοµικό κύκλο. γ) Η βελτιστοποίηση της τελικής διάθεσης. Τα µη αξιοποιήσιµα απόβλητα προορίζονται εξ ορισµού για διάθεση (Σκορδίλης, 2001). Το πείραµα που πραγµατοποιήθηκε στα πλαίσια του Πανεπιστηµίου Αιγαίου του Τµήµατος Περιβάλλοντος είχε σαν στόχο την αξιοποίηση των οργανικών ζυµώσιµων του εστιατορίου της λέσχης µέσω της ταφής τους, για την παραγωγή εδαφοβελτιωτικού, γεγονός που θα αποτελέσει προοπτική µείωσης των αποβλήτων της λέσχης που καταλήγουν στους κάδους απορριµµάτων. Μετά από αναλύσεις πάνω στο εδαφοβελτιωτικό που παράχθηκε διαπιστώθηκε ότι πληροί τα απαραίτητα χαρακτηριστικά ενός ώριµου χούµου (µεγαλύτερη συγκράτηση υγρασίας και αύξηση 4

5 της υδατοϊκανότητας, EC 2mS/cm όπου βρίσκεται µέσα στα όρια της απαιτούµενης ηλεκτρικής αγωγιµότητας, ph κοντά στην ουδέτερη περιοχή και µεγάλο ποσοστό βιοαποδόµησης της οργανικής ουσίας). Με περαιτέρω εδαφοχηµικές αναλύσεις και µε την παρατήρηση της συµπεριφοράς των φυτών µετά την εφαρµογή του σε αυτά, µπορεί να διαπιστωθεί η περιεκτικότητά του σε θρεπτικά στοιχεία που είναι απαραίτητα για τα φυτά. Επίσης, το Πανεπιστήµιο διαθέτει την απαιτούµενη έκταση γης για την αξιοποίηση όλων των οργανικών υπολειµµάτων της λέσχης καθ όλη τη διάρκεια λειτουργίας της (10 µήνες) µέσω της ταφής τους, αρκεί να γίνει οργανωµένα από όλους τους φορείς του πανεπιστηµίου µε κύριο λόγο τους ίδιους τους φοιτητές. 5

6 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστώ πολύ τον εισηγητή µου, κύριο Κωνσταντίνο Χαλβαδάκη, για τη βοήθεια που µου προσέφερε ως προς τον προσδιορισµό του θέµατος της διπλωµατικής µου εργασίας, καθώς και το σχεδιασµό του πειραµατικού µέρους. Ευχαριστώ πολύ τον Μανόλη Καρατζά για την πραγµατικά πολύτιµη βοήθειά του και για την άψογη συνεργασία που είχαµε καθ' όλη τη διάρκεια της διπλωµατικής µου εργασίας. Επίσης, τον ευχαριστώ για τις χρήσιµες συµβουλές και παρατηρήσεις του σε θέµατα που αφορούσαν την λήψη πειραµατικών δεδοµένων και τη συγγραφή του κειµένου. Ευχαριστώ την κυρία Χριστίνα Γιούργα για την παραχώρηση του εργαστηρίου Εδαφολογίας, καθώς και τον υπεύθυνο του εργαστηρίου, Λευτέρη Ευαγγέλου, για τη βοήθεια που µου προσέφερε στην πραγµατοποίηση των εδαφολογικών αναλύσεων. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλα εκείνα τα πρόσωπα που µε τον τρόπο τους µε στήριξαν σε αυτήν την εργασία. 6

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Ε ΑΦΙΚΗ ΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (ΑΣΑ) ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα υγειονοµικής ταφής Σχεδιασµός χώρου υγειονοµικής ταφής Βασικές παράµετροί σχεδίασης Είδη Υγειονοµικής Ταφής Ανοιχτό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής (ΑΣΥΤ) Κλειστό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής (ΚΣΥΤ) Μέθοδοι διάθεσης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κοινοτική Νοµοθεσία Εναρµόνιση στην Ελληνική Νοµοθεσία ΧΩΝΕΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ (Municipal Solid Waste, MSW) Σύνθεση Αστικών Απορριµµάτων Οργανικό Κλάσµα

8 Ανόργανο κλάσµα Προεπεξεργασία Απορριµµάτων Υλικό τροφοδοσίας Εκδοχές για τη µείωση των επιπέδων των Μη Οργανικών Αποβλήτων Συστήµατα µηχανικής διαλογής ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΠΟ ΟΜΗΣΗ Ανάκτηση προϊόντων βιολογικής µετατροπής ΑΕΡΟΒΙΑ ΧΩΝΕΥΣΗ (ΚΟΜΠΟΣΤΟΠΟΙΗΣΗ) Πορεία της κοµποστοποίησης Πλεονεκτήµατα της κοµποστοποίησης Μειονεκτήµατα κοµποστοποίησης ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΧΩΝΕΥΣΗ ιαδικασία αναερόβιας χώνευσης ιάρκεια των φάσεων Μικροοργανισµοί της αναερόβιας βιοαποδόµησης Πλεονεκτήµατα της αναερόβιας χώνευσης Σύσταση και ιαχείριση του Βιοαερίου Μειονεκτήµατα παραγωγής Βιοαερίου Παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή Βιοαερίου Επίδραση εξωτερικών παραγόντων στη µεθανογένεση Επίδραση εσωτερικών παραγόντων στη µεθανογένεση Χρόνος Αποδόµησης των Οργανικών Υλικών ΙΑΦΟΡΕΣ ΑΕΡΟΒΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΕΡΟΒΙΑΣ ΧΩΝΕΥΣΗΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΤΟ Ε ΑΦΟΒΕΛΤΙΩΤΙΚΟ Τιµές προδιαγραφών ποιότητας ΑΠΟ ΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΜΕ ΑΠΛΗ ΤΑΦΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΟΣ Ε ΑΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ Υγρασία Εδάφους Σταθµική µέθοδος Υδατοϊκανότητα Μέτρηση Υδατοϊκανότητας Υδατοδιαλυτά Άλατα και Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (EC) Μέτρηση της ηλεκτρικής αγωγιµότητας (EC) του εδάφους

9 Τιµή της Ηλεκτρικής Αγωγιµότητας Κατάταξη εδαφών ανάλογα µε την αλατότητά τους Ενεργότητα Ιόντων Υδρογόνου (ph) Ηλεκτροµετρικός (ποτενσιοµετρικός) προσδιορισµός του ph Οργανική Ουσία του Εδάφους Μέθοδος Αποτέφρωσης (loss on ignition) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Υγρασία Εδάφους Υδατοϊκανότητα Ηλεκτρική Αγωγιµότητα (E.C.) Ενεργότητα Ιόντων Υδρογόνου (ph) Οργανική Ουσία Εκτίµηση του ποσοστού µείωσης της οργανικής ύλης στο έδαφος ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΚΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΦΗ ΖΥΜΩΣΙΜΩΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

10 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Αστικά Στερεά Απόβλητα Σύστηµα ιαχείρισης Αποβλήτων Ρυθµός Παραγωγής Αποβλήτων Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Μοναδιαία Παραγωγή Απορριµµάτων Χώρος Υγειονοµικής Ταφής Αποβλήτων Χώρος Εδαφικής ιάθεσης Υπολειµµάτων Υγειονοµική Ταφή Απορριµµάτων Ανοιχτό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής Κλειστό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής Οικιακά Επικίνδυνα Απόβλητα Σύστηµα Ανάκτησης Βιοαερίου Ταχέως Βιοαποδοµήσιµα Οργανικά Υλικά Βραδέως Βιοαποδοµήσιµα Οργανικά Υλικά Πολυχλωριωµένα ιφαινύλια Πολυαρωµατικοί Υδρογονάνθρακες Χηµικά Απαιτούµενο Οξυγόνο (ΑΣΑ) (Σ Α) (ΡΠΑ) (ΟΤΑ) (ΜΠΑ) (ΧΥΤΑ) (ΧΕ Υ) (ΥΤΑ) (ΑΣΥΤ) (ΚΣΥΤ) (ΟΕΑ) (ΣΑΒ) (ΤΒΟΥ) (ΒΒΟΥ) (PCBs) (PAHs) (COD) Βιοχηµική Απαίτηση Οξυγόνου (BOD 5 ) Municipal Solid Wastes (MSW) 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οικονοµική ανάπτυξη των τελευταίων χρόνων σε συνάρτηση µε την άνοδο του βιοτικού επιπέδου όλο και µεγαλύτερου αριθµού ανθρώπων έχει σαν συνέπεια, µεταξύ άλλων, και την αύξηση των στερεών απορριµµάτων καθώς και την αλλαγή της σύστασής τους. Στερεά απορρίµµατα είναι κάθε ουσία ή αντικείµενο από το οποίο ο κάτοχός του θέλει ή είναι υποχρεωµένος να απαλλαγεί, σύµφωνα πάντα µε τις ισχύουσες υγειονοµικές διατάξεις (Σκορδίλης, 1982α στον Γεωργόπουλο, 2000). Οι ποσότητες των οικιακών απορριµµάτων στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 2,8 εκατοµµύρια τόνους ετησίως (Σκορδίλης, 1982β στον Γεωργόπουλο, 2000). Το 20-25% αυτών είναι χαρτί, το 3-4% γυαλί, το 4-5% αδρανή και το 50-60% τρόφιµα. Οι Skoulaxinou et al., 2004 αναφέρουν ότι τα έτη παράχθηκαν 3,9 εκ. τόνοι οικιακών απορριµµάτων που έφτασαν τους 4,57 εκ. τόνους το 2001, µε το ποσοστό των βιοαποδοµήσιµων να φτάνει το 67% επί του συνόλου και ο όγκος τους να πλησιάζει τα 17,5 εκατοµµυρίων m 3, όπου το 39% των αποβλήτων να παράγεται στην Αττική. Στοιχεία για τα έτη 1997 και 1998 (πίνακας 1) δείχνουν τα επίπεδα τιµών των στερεών αποβλήτων που είναι ανάλογα της οικονοµικής ανάπτυξης της κάθε χώρας. Πίνακας 1: Επίπεδα τιµών των στερεών αποβλήτων για τα έτη 1997 και Χώρα Παραγωγή αποβλήτων για τα έτη 1997 και 1998 (kgr/άτοµο) Ελλάδα 370 Γαλλία 590 Ιταλία 460 Πορτογαλία 380 Τσεχία 310 Πολωνία

12 ΗΠΑ 720 Αυστραλία 690 ΟΟΣΑ 500 Πηγή: Αδάµου, κ.α., 2004 Λόγω της αύξησης της ποσότητάς τους, το παλαιότερο δόγµα της ανεξέλεγκτης απόρριψης, αντικαθίσταται όσο περνά ο καιρός από το δόγµα της συγκέντρωσης και διαχείρισής τους ή της ανακύκλωσής τους. Η ανεξέλεγκτη απόρριψη µπορεί να βλάψει µε διάφορους τρόπους: οι επικίνδυνοι ρύποι που περιέχονται στα στερεά απόβλητα µπορούν να εξατµιστούν στον αέρα, να εισχωρήσουν στο έδαφος, να φτάσουν στα υπόγεια νερά ή στα επιφανειακά και να µπουν τελικά στην τροφική αλυσίδα. Τα στερεά απόβλητα περιέχουν παθογόνους µικροοργανισµούς, βακτήρια, µύκητες και παράσιτα. Φορείς των παθογόνων µικροοργανισµών µπορούν να γίνουν τα έντοµα, τα πουλιά και τα τρωκτικά που µπορεί να έρθουν σε επαφή µε τα απόβλητα. Ένα ιδιαίτερο είδος αποβλήτων είναι τα τοξικά χηµικά απόβλητα η διαχείριση των οποίων συναντά πολλές δυσκολίες στον ανεπτυγµένο Βορρά. Σηµαντικότατα προβλήµατα αποτελούν τόσο η ανεξέλεγκτη απόρριψή τους στις χώρες του Βορρά όσο και η επί πληρωµή µεταφορά τους σε χώρες του Νότου. Τέλος, δύο άλλες µορφές απόρριψης στερεών αποβλήτων είναι η απόρριψη διά ταφής κάποιων από τα ραδιενεργά υλικά, όταν αυτά σταµατήσουν να είναι χρήσιµα για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες, καθώς και η ωκεάνια απόρριψη παντοειδών αποβλήτων (Γεωργόπουλος, 2000). Στα πλαίσια της γενικότερης περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης των τελευταίων δεκαετιών, το πρόβληµα της υψηλής παραγωγής αποβλήτων αναδεικνύεται ως ένας από τους βασικούς παράγοντες περιβαλλοντικής υποβάθµισης και απασχολεί ολοένα και µεγαλύτερο αριθµό επιστηµόνων. Η µείωση του όγκου των αποβλήτων καθώς και η αποτελεσµατικότερη διαχείρισή τους είναι στόχοι που θέτονται στα πλαίσια της πράσινης διαχείρισης της ανάπτυξης για τη βιωσιµότητα του πλανήτη (Γεωργόπουλος, 1998), Η παρούσα εργασία αναφέρεται στη διαχείριση του οργανικού κλάσµατος των Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ) και χωρίζεται σε δύο µέρη, στο θεωρητικό και στο πειραµατικό. Το θεωρητικό κοµµάτι παρουσιάζει τα Συστήµατα ιαχείρισης Αποβλήτων (Σ Α), τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά των απορριµµάτων, τα πλεονεκτήµατα και τα µειονεκτήµατα της Υγειονοµικής Ταφής (ΥΤ) και τα είδη της. Ασχολείται µε τις νοµοθεσίες της ΕΕ για τη διαχείριση των στερεών οργανικών αποβλήτων για τη µείωση τους, καθώς και την εναρµόνισή τους µε την ελληνική νοµοθεσία. Επίσης, αναφέρεται στη χώνευση των οργανικών στερεών αποβλήτων, 12

13 όπου γίνεται γενική περιγραφή των αστικών απορριµµάτων σχετικά µε τη σύνθεση τους, την προεπεξεργασία τους και των συστηµάτων µηχανικής διαλογής τους. Τέλος, γίνεται µια ειδικότερη περιγραφή των µεθόδων βιολογικής αποδόµησης αερόβιας και αναερόβιας χώνευσης δίνοντας περισσότερο έµφαση στη δεύτερη µέθοδο. Το πειραµατικό κοµµάτι περιγράφει τη µέθοδο και τα υλικά που χρησιµοποιήθηκαν για τη διεξαγωγή του πειράµατος, όπου έχει σκοπό την αξιοποίηση των οργανικών ζυµώσιµων υπολειµµάτων του εστιατορίου της λέσχης στο λόφο του Πανεπιστηµίου Αιγαίου στη Μυτιλήνη µέσω της ταφή τους για τη δηµιουργία εδαφοβελτιωτικού. Τελικός στόχος είναι η παρατήρηση του βαθµού βιοαποδόµησης των οργανικών ζυµώσιµων µε τη µέθοδο αυτή, όπου πραγµατοποιούνται συγκεκριµένες εδαφολογικές αναλύσεις πριν την ταφή τους και µετά από την πάροδο τριών µηνών περίπου. Στη συνέχεια παραθέτονται τα αποτελέσµατα του πειράµατος µε πίνακες και διαγράµµατα. Επίσης, γίνεται προσπάθεια υπολογισµού της ελάχιστης και µέγιστης έκτασης που καταλαµβάνει η ταφή των ζυµώσιµων του εστιατορίου της λέσχης, στη µέγιστη και ελάχιστη παραγωγή της κατά το συνολικό χρόνο λειτουργίας της (10 µήνες), µε στόχο την εκµετάλλευσή τους µε τη µέθοδο της απλής ταφής. Τέλος, ακολουθούν τα συµπεράσµατα που διεξάγονται από όλα τα παραπάνω και η βιβλιογραφία που χρησιµοποιήθηκε για την εργασία αυτή. 13

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Τα παραγόµενα απόβλητα από ένα κοινωνικό σύνολο µπορούν να καταταγούν σε δύο κύριες κατηγορίες: απόβλητα µάζας και απόβλητα ενέργειας. Τα απόβλητα µάζας διαχωρίζονται περαιτέρω σε αέρια, υγρά και στερεά ανάλογα σε τι κατάσταση βρίσκονται στο περιβάλλον. Τα απόβλητα ενέργειας διαχωρίζονται ανάλογα µε τη φύση της ενέργειας σε θερµικά, ηχητικά, ηλεκτροµαγνητικά κλπ. Τα ραδιενεργά απόβλητα αποτελούν µία ξεχωριστή κατηγορία όπου µία απόβλητη ραδιενεργός µάζα εκπέµπει ιοντίζουσα ακτινοβολία σαν µορφή ενέργειας. Η περιβαλλοντική µηχανική καλείται να επινοήσει, να σχεδιάσει και να θέσει σε λειτουργία συστήµατα για την περιβαλλοντικά ορθή διαχείριση των αποβλήτων ( ιάγραµµα 1). Σαν Σύστηµα ιαχείρισης Αποβλήτων (Σ Α) ορίζεται ένα σύνολο λειτουργικά συνδεδεµένων διεργασιών (τµήµατα συστήµατος) που στοχεύει στην αποκοµιδή και διάθεση των παραγόµενων αποβλήτων. Το Σ Α που παρουσιάζεται στο διάγραµµα αποτελεί µια ολοκληρωµένη µορφή του συστήµατος για τη διαχείριση αποβλήτων, το οποίο δεν εφαρµόζεται µέχρι σήµερα σε κανένα µέρος της Ελλάδας. Το τµήµα τροφοδότησης αφορά την εισροή υλικών αγαθών στο χώρο παραγωγής στερεών αποβλήτων. Στην περίπτωση των αστικών απορριµµάτων η τροφοδότηση αναφέρεται στα τρόφιµα και άλλα υλικά που εισρέουν στις κατοικίες και τα οποία, στο σύνολο ή µέρος τους, απορρίπτονται µετά τη χρήση τους σαν άχρηστα. Το τµήµα παραγωγής αφορά τις διαδικασίες εκείνες που λαµβάνουν χώρα (π.χ. κατοικίες) και κατά τις οποίες παράγεται κάποιο απορριπτόµενο υλικό. Προϊόν τέτοιων διαδικασιών, στην περίπτωση αστικών απορριµµάτων, είναι η πλαστική σακούλα σκουπιδιών που γεµίζει πολλές φορές τα πεζοδροµία και τους δρόµους των ελληνικών πόλεων. Το τµήµα συλλογής/µεταφοράς είναι συνήθως ενιαίο και αφορά τη διαδικασία συλλογής των 14

15 απορριµµάτων σε πολλαπλά σηµεία παραγωγής της εξυπηρετούµενης περιοχής από διάφορα απορριµµατοφόρα οχήµατα (ανοιχτά, κλειστά, συµπιεστικά, κλπ) και τη µεταφορά τους σε κάποιο χώρο διάθεσης. Η συλλογή µπορεί να είναι χειρωνακτική όπως στην περίπτωση των σάκων ή µηχανική όπως στην περίπτωση των κάδων. Στις περισσότερες ελληνικές πόλεις υπάρχουν τέτοια τµήµατα Σ Α αλλά σε ελάχιστες περιπτώσεις έχουν βελτιστοποιηθεί ως προς την ελαχιστοποίηση του ανοιχτού κόστους και τη µεγιστοποίηση της προσφερόµενης εξυπηρέτησης των κατοίκων. Σε περιπτώσεις µη ύπαρξης οργανωµένης συλλογής και µεταφοράς αλλά και σε περιπτώσεις που εγκαθίστανται προγράµµατα ανακύκλωσης απαιτείται πλήρης σχεδίαση των τµηµάτων αυτών. ιάγραµµα 1: Σύστηµα ιαχείρισης Αποβλήτων Πηγή: Χαλβαδάκης, 1998 Το τµήµα τελικής διάθεσης στην Ελλάδα σήµερα και στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελείται από καθορισµένους χώρους διάθεσης (σκουπιδότοποι και χωµατερές) που όµως δεν 15

16 πληρούν τις απαιτούµενες προδιαγραφές περιβαλλοντικής προστασίας. Η εικόνα στους χώρους αυτούς κυµαίνεται από την τελείως ανεξέλεγκτη απόρριψη στο περιβάλλον (περίπτωση Αποκορώνα Χανίων) µέχρι την περίπτωση της χωµατερής των Ν. Λιοσίων στην Αττική όπου η ελεγχόµενη ταφή δεν ενσωµατώνει εκείνες τις προδιαγραφές της περιβαλλοντικής ορθής διάθεσης. Σαν συµπέρασµα είναι δυνατό να ειπωθεί ότι τα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήµατα διαχείρισης απορριµµάτων στην Ελλάδα αφορούν το τµήµα της τελικής διάθεσης µε ελάχιστες εξαιρέσεις όπου εφαρµόζεται υγειονοµική ταφή (π.χ. Πάτρα, Λάρισα, Ζάκυνθος, Λειβαδιά). Σήµερα στην Ελλάδα τα υπάρχοντα συστήµατα διαχείρισης απορριµµάτων περιλαµβάνουν πάντα τις διεργασίες τροφοδότησης, παραγωγής, συλλογής, µεταφοράς και διάθεσης. Υπάρχουν βέβαια περιοχές που δε διαθέτουν ούτε κάποιο υποτυπώδες Σ Α µε την οργανωµένη έννοια του όρου. Επίσης σε περιοχές µε οργανωµένη συλλογή και µεταφορά, στις περισσότερες περιπτώσεις η διάθεση των απορριµµάτων γίνεται χωρίς σύγχρονες προδιαγραφές για την προστασία του περιβάλλοντος µε δυσµενείς επιπτώσεις. Συµπερασµατικά, τα συστήµατα διαχείρισης απορριµµάτων στην Ελλάδα απαιτούν στις περισσότερες περιπτώσεις κάποια αναβάθµιση σε µερικά ή όλα τα τµήµατά τους ενώ υπάρχουν περιπτώσεις όπου νέα Σ Α πρέπει να σχεδιαστούν από την αρχή (Χαλβαδάκης, 1998). 2.1 ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Για τη χάραξη µιας στρατηγικής διαχείρισης απορριµµάτων και κατά συνέπεια το σχεδιασµό ενός Συστήµατος ιαχείρισης Απορριµµάτων (Σ Α), απαραίτητο στοιχείο είναι ο προσδιορισµός της παραγόµενης ποσότητας από ένα κοινωνικό σύνολο στη µονάδα του χρόνου. Για το λόγο αυτό εισάγεται το µέγεθος "Ρυθµός Παραγωγής Απορριµµάτων (ΡΠΑ)". Πρέπει να τονιστεί ότι ο ρυθµός παραγωγής αφορά το σύνολο της εξυπηρετούµενης περιοχής, που µπορεί να είναι ένας µόνο Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) ή µια ευρύτερη περιοχή που περιλαµβάνει περισσότερους ΟΤΑ. Ένα συνηθισµένο µέγεθος, που χρησιµοποιείται για την εκτίµηση του ρυθµού παραγωγής, είναι η Μοναδιαία Παραγωγή Απορριµµάτων (ΜΠΑ) που εκφράζεται σαν µάζα ανά ηµέρα ανά άτοµο. Ο ρυθµός παραγωγής εκτιµάται για µια περιοχή πολλαπλασιάζοντας την ΜΠΑ επί τον εξυπηρετούµενο πληθυσµό της, Π: ΡΠΑ = Π * ΜΠΑ 16

17 Η εκτίµηση του ρυθµού παραγωγής είναι το πρώτο βήµα για τη λήψη των αποφάσεων που σχετίζονται µε τον σχεδιασµό του Σ Α. Συγκεκριµένα: Προσδιορίζονται σχεδιαστικές παράµετροι του υποσυστήµατος Συλλογής-Μεταφοράς των απορριµµάτων. Εκτιµάται η δυνατότητα επεξεργασίας και εκµετάλλευσης των απορριµµάτων. Καθορίζεται η απαιτούµενη έκταση του Χώρου Υγειονοµικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ). Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον ρυθµό παραγωγής απορριµµάτων είναι: Πληθυσµιακές διακυµάνσεις Συχνότητα συλλογής Πληθυσµιακή πυκνότητα Κοινωνικοί και οικονοµικοί παράγοντες Ισχύουσα νοµοθεσία (Χαλβαδάκης, 1998). 2.2 ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ Για τη σχεδίαση ενός ολοκληρωµένου Σ Α και για την ανάπτυξη εναλλακτικών διαχειριστικών σεναρίων, κρίνεται απαραίτητος ο προσδιορισµός των ποιοτικών χαρακτηριστικών των απορριµµάτων. Στην περίπτωση που το σύστηµα δεν πρόκειται να περιλαµβάνει διεργασίες ανάκτησης υλικών και ενέργειας, ο αριθµός των απαιτούµενων ποιοτικών παραµέτρων είναι σαφώς µικρότερος. Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των απορριµµάτων µπορούν να διαχωριστούν σε φυσικά, χηµικά και βιολογικά. Στα φυσικά χαρακτηριστικά περιλαµβάνονται η φυσική σύσταση κατά βάρος ποσοστιαία σύσταση σε ευδιάκριτα συστατικά όπως το χαρτί, υπολείµµατα τροφής, γυαλί, µέταλλα - και το ειδικός βάρος. Χηµικά χαρακτηριστικά είναι η υγρασία, η περιεκτικότητα σε πτητικά και ανόργανα στερεά, η χηµική σύσταση και η θερµαντική τους αξία (αποδιδόµενη θερµότητα κατά καύση). Σε περιπτώσεις συνδιαχείρισης αστικών και βιοµηχανικών ή βιοτεχνικών απορριµµάτων πρέπει να γίνεται διερεύνηση για την ύπαρξη τυχόν επικίνδυνων ή τοξικών ενώσεων. Τέλος, τα µικροβιολογικά χαρακτηριστικά είναι εκείνα που εξετάζονται λιγότερο και αφορούν περιπτώσεις όπου γίνεται συλλογή νοσοκοµειακών απορριµµάτων µαζί µε αστικά. Στην περίπτωση αυτή γίνονται µικροβιολογικές αναλύσεις µε σκοπό να καθοριστεί η ανάγκη προστασίας των εργαζοµένων στη συλλογή και διάθεση των απορριµµάτων. Συνήθως τα νοσοκοµειακά απορρίµµατα υπόκεινται σε ιδιαίτερη διαχείριση και γι αυτό το λόγο οι 17

18 µικροβιολογικές αναλύσεις δεν γίνονται στα αστικά απορρίµµατα. Η σύσταση των αστικών απορριµµάτων επηρεάζει όλα τα τµήµατα και τις λειτουργικές διεργασίες ενός συστήµατος διαχείρισης, που µπορεί να περιλαµβάνει: απόφαση λειτουργίας εργοστασίου καύσης όπου κύριο λόγο παίζει η θερµαντική αξία των απορριµµάτων απόφαση λειτουργίας εργοστασίου παραγωγής εδαφοβελτιωτικού όπου απαραίτητες είναι οι αναλύσεις που καθορίζουν το ποσοστό των ζυµώσιµων, βαρέων µετάλλων και ο λόγος C/N µελέτη εκτίµησης στραγγισµάτων και βιοαερίου που θα παραχθούν στο χώρο εναπόθεσης όπου είναι απαραίτητες οι ποσοστιαίες αναλύσεις και το ποσοστό υγρασίας ιάφορες µέθοδοι έχουν αναπτυχθεί για τον καθορισµό της σύστασης των αστικών απορριµµάτων. Η πλέον συνήθης αφορά στη φυσική σύστασή τους, δηλαδή στην εκατοστιαία σύσταση σε βάρος ως προς ορισµένα συστατικά. Τα συστατικά αυτά είναι υλικά που κατατάσσονται σε κατηγορίες µε τρόπο ώστε να είναι εύκολα ταυτοποιούµενα. Τέτοιες κατηγορίες είναι: α) Ζυµώσιµα υλικά που είναι υπολείµµατα τροφής, β) Χαρτιά και χαρτόνια, γ) Πλαστικά, δ) Γυαλιά, ε) Μέταλλα, ζ) ιάφορα οργανικά όπως υφάσµατα, ξύλα, λάστιχα και δέρµατα ( ΞΛΥ) και η) ιάφορα αδρανή υλικά όπως πέτρες, σκόνες, τούβλα, κ.α. (Χαλβαδάκης, 1998). 2.3 Ε ΑΦΙΚΗ ΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ (ΑΣΑ) Η ποσότητα των αστικών αποβλήτων στη χώρα µας ανέρχεται περίπου 4,8 εκατ. τόνους το χρόνο. Απ αυτά περίπου το 46% δηλαδή 2,2 εκατοµµύρια τόνοι είναι ζυµώσιµα οργανικά υλικά. Η διαχείρισή τους (συλλογή µεταφορά επεξεργασία και διάθεσή τους) παρουσιάζει αρκετά προβλήµατα µε κύριο και βασικό τη διάθεσή τους. Η συλλογή και µεταφορά των αστικών αποβλήτων συντελείται περίπου κατά 85% οργανωµένα. Περίπου το 7% των αστικών αποβλήτων ανακυκλώνεται, ενώ το υπόλοιπο 93% διατίθεται είτε σε χώρους υγειονοµικής ταφής, είτε σε ελεγχόµενους χώρους (Σκορδίλης, 2001). Η εδαφική διάθεση ή ταφή είναι ένα αναπόφευκτο υποσύνολο κάθε συστήµατος διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΣΑ), καθώς κάθε µέθοδος επεξεργασίας αφήνει υπολείµµατα που καταλήγουν σε Χώρο Εδαφικής ιάθεσης Υπολειµµάτων (ΧΕ Υ) ή Χώρο Υγειονοµικής Ταφής Αποβλήτων (ΧΥΤΑ). Ο ΧΕ Υ µπορεί να χρησιµοποιείται και για προσωρινή απόθεση πριν τα ΑΣΑ προωθηθούν σε άλλες επεξεργασίες. Ένας σύγχρονος ΧΕ Υ αποτελεί και αυτοδύναµη µέθοδο επεξεργασίας ΑΣΑ. Είναι η µόνη µέθοδος επεξεργασίας που είναι δυνατή για κάθε τύπο 18

19 ΑΣΑ. Εκείνο που επιδιώκεται είναι αυτή η εδαφική διάθεση να είναι υγειονοµική (προστασία της υγείας) και βιώσιµη (προστασία του περιβάλλοντος). Σήµερα στην ΕΕ βρίσκεται σε εξέλιξη µια διαδικασία για αναθεώρηση των στόχων αλλά και των βασικών αρχών σχεδιασµού και σχεδίασης των ΧΕ Υ. Σύµφωνα µε τη νοµοθεσία, διακρίνονται τρεις κατηγορίες ΧΕ Υ, ανάλογα µε το αν δέχονται επικίνδυνα, µη επικίνδυνα (στα οποία περιλαµβάνονται τα αστικά), ή αδρανή απόβλητα, ενώ είναι υποχρεωτική η προεπεξεργασία (πλην των αδρανών υλικών) πριν από την απόθεση (π.χ. τεµαχισµός) (Παναγιωτακόπουλος, 2002). 2.4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΑΦΗΣ Η Υγειονοµική Ταφή Απορριµµάτων (ΥΤΑ) είναι µια από τις βασικότερες διεργασίες ενός ολοκληρωµένου Συστήµατος ιαχείρισης Απορριµµάτων (Σ Α). Ο όρος "Υγειονοµική Ταφή Απορριµµάτων" υποδηλώνει την εδαφική διάθεση µε υγειονοµικά και περιβαλλοντικά κριτήρια. Πρέπει να τονιστεί ότι σε παγκόσµια κλίµακα τα Σ Α συνήθως δεν περιλαµβάνουν διεργασίες επεξεργασίας των απορριµµάτων, µε αποτέλεσµα το σύνολο σχεδόν των παραγόµενων απορριµµάτων να διατίθεται στο έδαφος. Στο διάγραµµα 2 φαίνεται ότι για 15 βιοµηχανικές χώρες (Αυστρία, Καναδάς, ανία, Φιλανδία, Γαλλία, Γερµανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ολλανδία, Πολωνία, Ν. Αφρική, Σουηδία, Ελβετία, Μ. Βρετανία και ΗΠΑ) συνολικού πληθυσµού 730 εκατ. κατοίκων, η απ ευθείας εδαφική διάθεση των απορριµµάτων αντιπροσωπεύει το 16,7% (172 Mton) της συνολικά παραγόµενης ποσότητας, η καύση το 6,1% (63 Mton) και η ανάκτηση υλικών το 1,5% (15 Mton). Το υπόλοιπο 75,7% (780 Mton) της παγκόσµιας παραγωγής οδηγείται κατευθείαν σε χώρους εδαφικής διάθεσης η πλειοψηφία των οποίων δεν πληροί τους όρους Υγειονοµικής Ταφής (Cossu, 1989 στον Χαλβαδάκη, 1998). ιάγραµµα 2 19

20 Πηγή: Χαλβαδάκης, 1998 Τα κριτήρια που χρησιµοποιούνται στην τελική επιλογή της µεθόδου υγειονοµικής ταφής, ορίζονται κυρίως µε βάση περιβαλλοντικές, οικονοµικές και λειτουργικές παραµέτρους και έχουν τους παρακάτω στόχους: 1. Ελαχιστοποίηση του κινδύνου ρύπανσης του περιβάλλοντος χώρου κατά τη διάρκεια και µετά το τέλος των εργασιών του ΧΥΤΑ. 2. Παροχή ενός ικανοποιητικού επιπέδου εξυπηρέτησης και εξασφάλισης του µέγιστου δυνατού χρόνου λειτουργίας του ΧΥΤΑ. 3. Βέλτιστη λύση των δύο παραπάνω στόχων, µε το µικρότερο κόστος. Αυτά τα κριτήρια προϋποθέτουν: α. Την περίφραξη του χώρου Υγειονοµικής Ταφής β. Την καθηµερινή συµπίεση και χωµατοκάλυψη των απορριµµάτων για την αποµόνωσή τους από έντοµα και τρωκτικά, τον περιορισµό των οσµών, την ελαχιστοποίηση της κατείσδυσης των ατµοσφαιρικών κατακρηµνισµάτων και κατά συνέπεια των εκχυλισµάτων και τέλος την ελαχιστοποίηση του κινδύνου αυτανάφλεξης των απορριµµάτων. γ. Τη διαχείριση των στραγγισµάτων και εκχυλισµάτων δ. Τη διαχείριση του βιοαερίου ε. Την εγκατάσταση παρακολούθησης των ποιοτικών χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος του ΧΥΤΑ Χώρου. Στη χώρα µας, µε ελάχιστες εξαιρέσεις, όπου γίνεται ατελής Υγειονοµική Ταφή (χωµατερές), γίνεται ανεξέλεγκτη διάθεση απορριµµάτων (Σκουπιδότοποι) (Χαλβαδάκης, 1998) Πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα υγειονοµικής ταφής A) Πλεονεκτήµατα 1. Όπου υπάρχει διαθέσιµη γη, η υγειονοµική ταφή είναι συνήθως η πιο οικονοµική µέθοδος. 2. Η αρχική επένδυση είναι χαµηλή, συγκρινόµενη µε τεχνικές µείωσης του όγκου των απορριµµάτων και ανάκτησης υλικών και ενέργειας. 20

21 3. Ο Χώρος υγειονοµικής ταφής µπορεί να δεχτεί µη τοξικά απορρίµµατα όλων των τύπων, εξαλείφοντας την αναγκαιότητα διαχωρισµού ιδιαίτερων υλικών. 4. Η µέθοδος της υγειονοµικής ταφής είναι ιδιαίτερα εύκαµπτη. Τυχόν αυξηµένες ποσότητες απορριµµάτων µπορούν να διατεθούν µε ελάχιστο ή και καθόλου επιπρόσθετο προσωπικό και εξοπλισµό. 5. Μετά την τελική αποκατάσταση του ΧΥΤΑ, ο Χώρος µπορεί να χρησιµοποιηθεί σαν parking, Χώρος αναψυχής κ.λ.π. B) Μειονεκτήµατα 1. Σε περιοχές µε αυξηµένο πληθυσµό και έντονη χρήση γης είναι δυνατόν να προκύπτουν προβλήµατα υψηλού οικονοµικού κόστους, λόγω της µεγάλης αξίας της γης ή/και της µεγάλης απόστασης µεταξύ των χώρων παραγωγής και διάθεσης. 2. Χώροι υγειονοµικής ταφής που βρίσκονται κοντά σε κατοικηµένες περιοχές είναι πιθανό να προκαλέσουν αντιδράσεις από µέρους των κατοίκων. 3. Σε χώρου εναπόθεσης απορριµµάτων, παρατηρούνται συχνά καθιζήσεις και για το λόγο αυτό απαιτούνται έργα υποστήριξης σε περίπτωση οικοδόµησης µετά την αποκατάσταση του ΧΥΤΑ. 4. Το µεθάνιο και τα άλλα αέρια που παράγονται από την αποδόµηση των απορριµµάτων µπορούν να αποτελέσουν παράγοντα όχλησης για τους περίοικους της ευρύτερης περιοχής, σε περίπτωση αστοχίας ή παράλειψης της κατασκευής του συστήµατος συλλογής βιοαερίου. ΠΗΓΗ: Tchobanoglous et. al., 1977 (στον Χαλβαδάκη, 1998) Σχεδιασµός χώρου υγειονοµικής ταφής Το στάδιο αυτό του σχεδιασµού του Σ Α περιλαµβάνει τον οριστικό σχεδιασµό µε πληρότητα εφαρµογής, τόσο του συστήµατος συλλογής και µεταφοράς των απορριµµάτων όσο και των χώρων διάθεσής τους (ΧΥΤΑ). Ο σχεδιασµός του συστήµατος συλλογής αναφέρεται στην οριστικοποίηση της µεθόδου που προκρίθηκε στον προκαταρκτικό σχεδιασµός, στον οριστικό σχεδιασµών των διαδρόµων των οχηµάτων συλλογής, στην εύρεση των κατάλληλων σηµείων που θα τοποθετηθεί ο εξοπλισµός συλλογής (κάδοι, σταθµοί µεταµόρφωσης, κ.λ.π.), στα αναγκαία τεχνικά έργα που πρέπει να γίνουν στα σηµεία αυτά (ράµπες, τοποθέτηση σιλό, τοιχία, κ.λ.π.) και στις προδιαγραφές που 21

22 πρέπει να πληροί ο απαραίτητος εξοπλισµός (Χαλβαδάκης, 1998) Βασικές παράµετροί σχεδίασης Πέντε είναι παράµετροι που ελέγχουν την ασφαλή λειτουργία ενός ΧΥΤ: α. Το υδρογεωλογικό περιβάλλον. β. Η επένδυση του πυθµένα, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. γ. Η καθηµερινή κάλυψη των απορριµµάτων. δ. Η συλλογή των εκχυλισµάτων στραγγισµάτων. ε. Η συλλογή και καύση του παραγόµενου βιοαερίου. Η παρέµβαση της Γεωτεχνικής στον σχεδιασµό ενός Χώρου Υγειονοµικής Ταφής (ΧΥΤ) απορριµµάτων, είναι καθοριστική. Θέµατα όπως η διερεύνηση του εδάφους, η στεγανότητα της κατασκευής, η ευστάθεια των πρανών ή των επιχωµάτων που σχηµατίζουν τη λεκάνη απόθεσης, η προστασία από τη διάβρωση και η καλή συµπύκνωση του υλικού κάλυψης, είναι οι αρµοδιότητες της Γεωτεχνικής Μηχανικής (Χαλβαδάκης, 1998) Είδη Υγειονοµικής Ταφής Υπάρχουν δύο διαφορετικές τεχνικές Υγειονοµικής ταφής: Α) Ανοιχτό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής (ΑΣΥΤ) Β) Κλειστό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής (ΚΣΥΤ) Ανοιχτό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής (ΑΣΥΤ) Η βασική αρχή σχεδιασµού αυτής της τεχνικής είναι ότι επιτρέπεται η κατείσδυση των παραγόµενων εκχυλισµάτων από τη βάση του ΧΥΤΑ, µε την προϋπόθεση ότι α) αποκλείεται η διάθεση τοξικών αποβλήτων, β) ο υδροφόρος ορίζοντας είναι σε αρκετό βάθος ώστε να είναι δυνατός ο αυτοκαθαρισµός των εκχυλισµάτων κατά τη διάρκεια της κατείσδυσης µέσα από την ακόρεστη ζώνη και γ) το υλικό της ακόρεστης ζώνης επιτρέπει και ευνοεί διεργασίες αυτοκαθαρισµού (Εικόνα 1). Για να καταστεί δυνατός ο προσδιορισµός της κίνησης των ρύπων στο υπέδαφος, πρέπει να είναι γνωστές οι παράµετροι που καθορίζουν τη συµπεριφορά και τις ιδιότητες του ρύπου στο σύστηµα αέρας έδαφος νερό. Οι κύριες διεργασίες που παρατηρούνται στο τριφασικό αυτό σύστηµα είναι οι παρακάτω 1. Καταµερισµός του ρύπου σε κάθε φάση. 22

23 2. Αποδόµηση Μετασχηµατισµός του ρύπου. 3. Μεταφορά του ρύπου. Η τύχη ενός ρύπου που απορρίπτεται στο έδαφος ελέγχεται κυρίως από τις υδραυλικές ιδιότητες του υδροφορέα, από φαινόµενα διασποράς, προσρόφησης και απορρόφησης, από φυσικές διεργασίες και τέλος από διεργασίες βιολογικής και χηµικής αποδόµησης (Χαλβαδάκης, 1998). Σχήµα 1: Ανοιχτό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής Κλειστό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής (ΚΣΥΤ) Σε αντίθεση µε την προηγούµενη τεχνική, προϋποθέτει τη στεγάνωση της βάσης του ΧΥΤΑ µε υλικά, καθώς επίσης και την κατασκευή συστήµατος αποστράγγισης των εκχυλισµάτων. Η 23

24 τεχνική αυτή χρησιµοποιείται σε περιπτώσεις όπου α) η πιεζοµετρική επιφάνεια του υδροφορέα είναι πολύ κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, β) υπάρχουν τοξικά απόβλητα και γ) ο ΧΥΤΑ αναπτύσσεται σε περιοχές όπου παρατηρούνται καρστικές υδροφορίες. Το κόστος εφαρµογής αυτής της τεχνικής είναι πολλαπλάσιο της προηγούµενης (Χαλβαδάκης, 1998). Σχήµα 2: Κλειστό Σύστηµα Υγειονοµικής Ταφής Μέθοδοι διάθεσης Αφού καθοριστεί το είδος της Υγειονοµικής Ταφής, στη συνέχεια απαιτείται κατάστρωση σχεδίου ανάπτυξης του ΧΥΤΑ, σύµφωνα µε το οποίο θα προχωράει η απόθεση και η κάλυψή τους στο χώρο διάθεσης. Οι µέθοδοι διάθεσης που εφαρµόζονται πιο συχνά είναι: Μέθοδος επιφανειακής διάθεσης Μέθοδος ορυγµάτων Μέθοδος διάθεσης σε κοιλώµατα Μέθοδος διάθεσης υγρών αποβλήτων σε συνδυασµό µε τα στερεά απόβλητα (Χαλβαδάκης, 1998). 24

25 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 3.1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Τα στερεά απόβλητα αποτελούν πηγή ρύπανσης αλλά µπορούν επίσης να αποτελούν "δευτερεύοντες" φυσικούς πόρους. Τα µέτρα που πρέπει να λαµβάνονται για τη διαχείρισή τους αφορούν την πολιτική περιβάλλοντος καθώς και των άλλων πολιτικών, ιδιαίτερα της οικονοµικής πολιτικής. Αφού παραχθεί ένα απόβλητο, ο καλύτερος τρόπος για να µειωθεί ή να εξαλειφθεί η αρνητική επίδρασή του στο περιβάλλον είναι η αξιοποίησή του, δηλαδή η εισαγωγή του στον καθ αυτό φυσικό και οικονοµικό κύκλο. Η αξιοποίηση µπορεί να προσλάβει διάφορες µορφές όπως η χρησιµοποίηση, η ανακύκλωση, η ανάκτηση πρώτων υλών ή η ενεργειακή αξιοποίηση. Η επιλογή της µορφής πρέπει να έχει ως κριτήριο τη µείωση του όγκου των αποβλήτων και την εξοικονόµηση πρώτων υλών και ενέργειας. Όλο και περισσότερο αποδεικνύεται ότι η εναπόθεση απορριµµάτων σε ειδικούς χώρους, αποτελεί τρόπο διάθεσης που παρουσιάζει σοβαρά προβλήµατα από πλευράς επιπτώσεων στο περιβάλλον και διαθεσιµότητας των κατάλληλων χώρων. Η εναπόθεση απορριµµάτων σε ειδικούς χώρους δεν πρέπει να επιλέγεται παρά ως ύστατη λύση για τη διαχείριση αποβλήτων. Πρέπει κατά συνέπεια, να εξετασθεί κάθε δυνατότητα επεξεργασίας πριν την εναπόθεση σε ειδικούς χώρους, µε σκοπό τη µείωση του όγκου και των επιβλαβών επιπτώσεων των αποβλήτων. Πρέπει λοιπόν, να αναπτυχθεί η εφαρµογή φυσικοχηµικών ή βιολογικών µεθόδων επεξεργασίας. Για το σκοπό αυτό επινοήθηκε από το ΥΠΕΧΩ Ε ο εθνικός σχεδιασµός διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Ο εθνικός σχεδιασµός αναπτύχθηκε µε βάση την Κοινοτική και Εθνική πολιτική για το περιβάλλον, η οποία αποσκοπεί στην εξασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας του ανθρώπου και του φυσικού περιβάλλοντος. Προβλέπεται η κατασκευή και λειτουργία εγκαταστάσεων ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, µε όλες τις απαραίτητες προδιαγραφές και µέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος. Η λειτουργία τους θα 25

26 πραγµατοποιείται µε τον πλέον αποδοτικό και οικονοµικά εφικτό τρόπο. Ο συνδυασµός αυτός, αυστηρών περιβαλλοντικών προτύπων και οικονοµικής βιωσιµότητας θα συµβάλλει όχι µόνο στη προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στην προώθηση της κοινωνικής αποδοχής για τη χωροθέτηση περαιτέρω µονάδων. Στόχος για τα αστικά οργανικά απόβλητα είναι η αξιοποίησή τους το 2005 να φθάσει τουλάχιστον το 25% σε επίπεδο χώρας (Παναγιωτακόπουλος, 2002). 3.2 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κοινοτική Νοµοθεσία Στόχος της ΕΕ είναι η συντονισµένη διαχείριση των αποβλήτων στην Κοινότητα προκειµένου να περιοριστεί η παραγωγή αποβλήτων. Οδηγία 75/442/ΕΟΚ του Συµβουλίου της 15/7/1975 σχετικά µε τα απόβλητα Τροποποιήθηκε από τα ακόλουθα µέτρα: α) οδηγία 91/156/ΕΟΚ της 18/3/1991 β) οδηγία 91/692/ΕΟΚ της 23/12/1991 γ) οδηγία 96/350/ΕΚ της 24/5/1996 δ) οδηγία 96/59/ΕΚ της 16/9/1996 Η Οδηγία 75/442/ΕΟΚ συνιστά το νοµοθετικό πλαίσιο της κοινοτικής πολιτικής σε θέµατα διαχείρισης αποβλήτων. Άρχισε να ισχύει από το 1977 και τροποποιήθηκε το 1991 για να ληφθούν υπόψη οι νέες συνθήκες και να ενσωµατωθούν οι κατευθυντήριες αρχές που επισηµάνθηκαν από την κοινοτική στρατηγική το 1989, για τη διαχείριση των αποβλήτων και συγκεκριµένα η πρόληψη, η αξιοποίηση και η τελική διάθεση των αποβλήτων. Στην οδηγία περιλαµβάνονται τα σηµαντικότερα στοιχεία στα οποία θεµελιώνεται η κοινοτική πολιτική διαχείρισης των αποβλήτων και συγκεκριµένα: Ορίζεται η έννοια των αποβλήτων Προσδιορίζονται κοινή ορολογία, ιδιαίτερα αναφορικά µε τις διαδικασίες της αξιοποίησης και της τελικής διάθεσης, καθώς και οι διάφορες κατηγορίες αποβλήτων που περιλαµβάνονται στον κατάλογο της απόφασης 94/3/ΕΚ της Επιτροπής. 26

27 Ιεραρχούνται οι προτεραιότητες τις οποίες οφείλει να τηρεί κάθε πολιτική διαχείριση αποβλήτων, ευνοώντας κατ αρχήν την πρόληψη, προωθώντας εν συνεχεία την αξιοποίηση και τέλος την ακίνδυνη τελική διάθεση. Καθιερώνονται οι αρχές της γειτνίασης και της αυτάρκειας που εφαρµόζονται στα απόβλητα που προορίζονται για τελική διάθεση και προβλέπεται η συγκρότηση ολοκληρωµένου και επαρκούς δικτύου εγκαταστάσεων διάθεσης. Υποχρεούνται τα κράτη-µέλη να εκπονήσουν σχέδια διαχείρισης αποβλήτων, τα οποία θεωρούνται ουσιώδους σηµασίας εργαλεία, για την υλοποίηση της πολιτικής αυτής. Θεσπίζεται υποχρεωτική διαδικασία έγκρισης για κάθε επιχείρηση που αναπτύσσει δραστηριότητες αξιοποίησης ή διάθεσης αποβλήτων, καθώς επίσης και σύστηµα µητρώου και τακτικών ελέγχων των δραστηριοτήτων αυτών. Ένα από τα ουσιώδη στοιχεία της Οδηγίας είναι η θέσπιση διαδικασίας υποχρεωτικής έκδοσης άδειας για κάθε επιχείρηση που αναπτύσσει δραστηριότητες διάθεσης ή αξιοποίησης αποβλήτων, καθώς και συστήµατος µητρώου και περιοδικού ελέγχου των δραστηριοτήτων αυτών, όπως προβλέπεται από τα άρθρα 9 και 14 (Σκορδίλης, 2001). Οδηγία 1999/31/ΕΚ του Συµβουλίου της 26/4/1999 περί υγειονοµικής ταφής των αποβλήτων Προκειµένου να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ, και ιδίως των άρθρων 3 και 4, στόχος της παρούσας οδηγίας είναι, µέσω αυστηρών λειτουργικών και τεχνικών απαιτήσεων για τα απόβλητα και τους χώρους υγειονοµικής ταφής, ο καθορισµός µέτρων, διαδικασιών και κατευθύνσεων για την κατά το δυνατόν πρόληψη ή µείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ειδικότερα δε της ρύπανσης των επιφανειακών και των υπογείων υδάτων, του εδάφους και της ατµόσφαιρας και των επιπτώσεων σε όλο το περιβάλλον, συµπεριλαµβανοµένου του φαινοµένου του θερµοκηπίου, καθώς και οποιουδήποτε κινδύνου προκύπτει για την υγεία του ανθρώπου από την υγειονοµική ταφή των αποβλήτων καθ' όλο τον κύκλο ζωής του χώρου υγειονοµικής ταφής. Όσον αφορά τα τεχνικά χαρακτηριστικά των χωρών υγειονοµικής ταφής, η παρούσα οδηγία περιέχει, για τους χώρους στους οποίους έχει εφαρµογή η οδηγία 96/61/ΕΚ, τους σχετικούς τεχνικούς κανόνες για τη διατύπωση, υπό συγκεκριµένη µορφή, των γενικών απαιτήσεων της οδηγίας 96/61/ΕΚ. Οι σχετικές απαιτήσεις της οδηγίας 96/61/ΕΚ θα θεωρείται ότι πληρούνται εφόσον ικανοποιούνται οι απαιτήσεις της παρούσας οδηγίας ( 27

28 Συγκεκριµένα: Η οδηγία στοχεύει στην πρόληψη ή στη µείωση των αρνητικών επιπτώσεων της ταφής αποβλήτων στο περιβάλλον, και ειδικότερα στα επιφανειακά ύδατα, στα υπόγεια ύδατα, στο έδαφος, στον αέρα ή στην υγεία του ανθρώπου. Παρουσιάζει λεπτοµερώς τις διάφορες κατηγορίες αποβλήτων (αστικά απόβλητα, επικίνδυνα, µη επικίνδυνα, αδρανή) και ισχύει για όλους τους χώρους ταφής, οι οποίοι ορίζονται ως χώροι διάθεσης αποβλήτων, µε εναπόθεση των αποβλήτων επί ή εντός του εδάφους. Οι χώροι ταφής ταξινοµούνται σε τρεις κατηγορίες: χώροι ταφής επικίνδυνων αποβλήτων χώροι ταφής µη επικίνδυνων αποβλήτων χώροι ταφής αδρανών αποβλήτων Αντιθέτως, η οδηγία δεν εφαρµόζεται: στη διασπορά ιλύος στο έδαφος (συµπεριλαµβανοµένης της ιλύος καθαρισµού λυµάτων και της ιλύος της προερχόµενης από εργασίες βυθοκόρησης) στη χρήση αδρανών αποβλήτων σε χώρους υγειονοµικής ταφής για εργασίες ανάπλασης ή αποκατάστασης στην απόθεση µη ρυπασµένου χώµατος ή µη επικίνδυνων αδρανών αποβλήτων που προέρχονται από την αναζήτηση και την εξόρυξη, την επεξεργασία και την αποθήκευση ορυκτών πόρων, καθώς και από την εκµετάλλευση λατοµείων στην απόθεση µη επικίνδυνων ιλύων βυθοκόρησης κατά µήκος µικρών υδατορευµάτων από τα οποία έχουν αφαιρεθεί, καθώς και µη επικίνδυνων ιλύων σε επιφανειακά ύδατα, συµπεριλαµβανοµένης της κοίτης και του υποστρώµατός της. Προκειµένου να αποφευχθεί οιοσδήποτε κίνδυνος, έχει οριστεί οµοιόµορφη διαδικασία για την αποδοχή των αποβλήτων: 28

29 τα απόβλητα πρέπει να υφίστανται επεξεργασία πριν από την εναπόθεσή τους στον χώρο ταφής τα επικίνδυνα απόβλητα που ανταποκρίνονται στα κριτήρια της οδηγίας πρέπει να κατευθύνονται προς χώρο ταφής επικίνδυνων αποβλήτων οι χώροι ταφής για µη επικίνδυνα απόβλητα πρέπει να χρησιµοποιούνται για τα αστικά απόβλητα και για τα µη επικίνδυνα απόβλητα οι χώροι ταφής για αδρανή απόβλητα προορίζονται αποκλειστικά για αδρανή απόβλητα εν γίνονται δεκτά στους χώρους ταφής τα κάτωθι απόβλητα: τα υγρά απόβλητα τα εύφλεκτα απόβλητα τα εκρηκτικά ή οξειδωτικά απόβλητα τα µολυσµατικά νοσοκοµειακά ή κλινικά απόβλητα τα χρησιµοποιηµένα ελαστικά, εκτός εξαιρέσεων οιοσδήποτε άλλος τύπος αποβλήτων που δεν ανταποκρίνεται στα κριτήρια αποδοχής που ορίζονται στο παράρτηµα ΙΙ Η οδηγία προβλέπει διαδικασία για τη χορήγηση αδειών εκµετάλλευσης χώρου ταφής. Η αίτηση άδειας πρέπει να περιλαµβάνει τις ακόλουθες πληροφορίες: τα στοιχεία ταυτότητας του αιτούντος και, ενδεχοµένως, του φορέα εκµετάλλευσης περιγραφή των τύπων και της συνολικής ποσότητας των αποβλήτων που πρόκειται να αποτεθούν τη χωρητικότητα του χώρου ταφής περιγραφή του χώρου τις προτεινόµενες µεθόδους πρόληψης ή καταπολέµησης της ρύπανσης το σχέδιο λειτουργίας, παρακολούθησης και ελέγχου 29

30 το σχέδιο διαδικασίας παύσης της λειτουργίας και µετέπειτα φροντίδας τις χρηµατικές εγγυήσεις που παρέχει ο αιτών τη µελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, αν απαιτείται σύµφωνα µε την οδηγία 85/337/ΕΟΚ του Συµβουλίου για την εκτίµηση των επιπτώσεων ορισµένων σχεδίων δηµοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον Τα κράτη µέλη φροντίζουν να διασφαλίσουν ότι η συνέχιση της λειτουργίας υφισταµένων χώρων υγειονοµικής ταφής επιτρέπεται µόνον εφόσον εφαρµοσθούν το ταχύτερο δυνατόν οι διατάξεις της οδηγίας Ανά τριετία, τα κράτη µέλη οφείλουν να υποβάλλουν στην Επιτροπή έκθεση σχετικά µε την εφαρµογή της οδηγίας ( Όχι αργότερα από το 2005 τα βιοαποδοµήσιµα αστικά απόβλητα που προορίζονται για χώρους υγειονοµικής ταφής πρέπει να µειωθούν κατά 25% της συνολικής κατά βάρος ποσότητας αυτών που είχαν παραχθεί το Ενώ το 2008 τα βιοαποδοµήσιµα αστικά απόβλητα που προορίζονται για υγειονοµική ταφή πρέπει να µειωθούν κατά 50%. Τέλος, το 2015 το ποσοστό των βιοαποδοµήσιµων υλικών για υγειονοµική ταφή πρέπει να περιοριστεί στο 35%. Υπάρχει βέβαια και η δυνατότητα αναβολής για 4 χρόνια για τα κράτη-µέλη που το 1995 πραγµατοποιούσαν διάθεση απορριµµάτων σε χώρους ταφής άνω του 80% (Σκορδίλης, 2001) Εναρµόνιση στην Ελληνική Νοµοθεσία 1. ΚΥΑ 49541/1427/86 ΦΕΚ 160Α/1986 περί στερεών αποβλήτων (έχει αντικατασταθεί). 2. ΚΥΑ 69728/824/96 (ΦΕΚ 358). «Μέτρα και όροι για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων». Στόχος είναι ο καθορισµός των γενικών κατευθύνσεων και του πλαισίου για τη διαχείριση των οικιακών αποβλήτων. 3. ΚΥΑ /97 ΦΕΚ 1016 (Β) της 17/11/97 σχετικά µε την κατάρτιση πλαισίου προδιαγραφών και γενικών προγραµµάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων. 4. ΚΥΑ /97 ΦΕΚ 1016 (Β) της 17/11/97. «Εθνικός σχεδιασµός διαχείρισης στερεών αποβλήτων». Στόχος είναι η χάραξη γενικών κατευθύνσεων για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων προς εφαρµογή της ΚΥΑ 69728/824/96 (Σκορδίλης, 2001). 30

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΧΩΝΕΥΣΗ ΟΡΓΑΝΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Η χρήση βιολογικών διεργασιών για την εκµετάλλευση και επεξεργασία των αποβλήτων έχει τις ρίζες τις από την αρχαία ιστορία. Αρχικά η γεωργία βασίστηκε στην επιστροφή των ζωικών αποβλήτων στη γη, δρώντας µε αυτόν τον τρόπο σαν λίπασµα αλλά και σαν προσθήκη χούµου στο έδαφος. Οι αρχαίοι Κινέζοι εφάρµοσαν την αερόβια χώνευση στα γεωργικά υπολείµµατα και στα ανθρώπινα απόβλητα για πολλούς αιώνες (Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993). Μέχρι και τις αρχές του 20 ου αιώνα η διαδικασία παρέµενε ουσιαστικά πρωτόγονη, χωρίς κανένα έλεγχο ή επηρεασµό της αποδόµησης των οργανικών υλικών (Μανιός, Θ., 2002). Η αναερόβια χώνευση των ανθρώπινων και ζωικών στερεών ή υγρών αποβλήτων, εφαρµόζεται από παλιά σαν µέθοδος παραγωγής καύσιµου µεθανίου σε πολλά µέρη του κόσµου (Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993). Οι βιολογικές διεργασίες περιορίζονται στο οργανικό κλάσµα των αστικών απορριµµάτων. Στην Ελλάδα, το σχετικά υψηλό ποσοστό ζυµώσιµων (52-57%) στα αστικά απορρίµµατα οδηγεί στην εξέταση εφαρµογής βιολογικών διεργασιών κατά τη διαχείριση των στερεών αυτών αποβλήτων (Γερόσταθος και Κωστάκης, 1993). 4.1 ΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ (Municipal Solid Waste, MSW) Ως αστικά απορρίµµατα - σκουπίδια θεωρούνται εκείνα τα στερεά απόβλητα που παράγονται σε οικίες (σπίτια) και οικογενειακούς κήπους, χώρους αναψυχής και διασκέδασης, εµπορικά καταστήµατα, ιδρύµατα όπως νοσοκοµεία, κατασκευές και κατεδαφίσεις κτηρίων, 31

32 δηµοτικές δραστηριότητες (π.χ. καθαρισµός δρόµων και πάρκων) και µονάδες επεξεργασίας αποβλήτων και απορριµµάτων (π.χ. βιολογικούς καθαρισµούς) που περικλείονται στα όρια ενός αστικού, ηµιαστικού ή και αγροτικού οικισµού. Στα αστικά απορρίµµατα ανήκουν τα υλικά που καταγράφονται στον πίνακα 2 (Μανιός, Θ., 2002). Πίνακας 2: Κατηγορίες αστικών απορριµµάτων, πηγή παραγωγής και υλικά Κατηγορία Πηγή παραγωγής Υλικά Οικιακά οικογενειακά Μονοκατοικίες, διαµερίσµατα, πολυκατοικίες Τρόφιµα, χαρτί, χαρτόνι, πλαστικό, υφάσµατα, δέρµα, ξύλο, φυτικά υπολείµµατα, γυαλί, µέταλλο, στάχτες, µπαταρίες, οικιακά τοξικά απορρίµµατα Χώρους αναψυχής και διασκέδασης, εµπορικά καταστήµατα Ιδρύµατα ηµοτικές δραστηριότητες Κατασκευές και κατεδαφίσεις κτηρίων Μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων και απορριµµάτων Εστιατόρια, αγορές, γραφεία, ξενοδοχεία, βενζινάδικα, σινεµά, βουλκανιζατέρ Σχολεία, νοσοκοµεία, φυλακές, κυβερνητικά κτήρια Καθάρισµα των δρόµων, περιποίηση πάρκων, κυβερνητικών κτηρίων Ανέγερση οικοδοµών, κατεδάφιση κτηρίων Βιολογικοί καθαρισµοί, αποτεφρωτήρες απορριµµάτων Τρόφιµα, χαρτί, χαρτόνι, πλαστικό, ξύλο, φυτικά υπολείµµατα, γυαλί, µέταλλο, λάστιχα, λάδι αυτοκινήτων, ειδικά τοξικά απορρίµµατα Τρόφιµα, χαρτί, χαρτόνι, πλαστικό, ξύλο, φυτικά, υπολείµµατα, γυαλί, µέταλλο, πλαστικό, ειδικά τοξικά, απορρίµµατα Ειδικά απορρίµµατα, σκουπίδια, Πλαστικό, ξύλο, φυτικά υπολείµµατα από πάρκα και δεντροστοιχίες, γυαλί, µέταλλο. Ξύλο, τσιµέντο, πέτρες, τσιµεντένιους και λίνους πλίθους, µέταλλο Ειδικά απορρίµµατα, ιλύς και τέφρα Η ποσότητα των αστικών απορριµµάτων που παράγονται ανά κάτοικο µιας χώρας όσο και οι ποσότητες που τελικά διαχειρίζονται οι διάφοροι Οργανισµοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης εξαρτάται από µια σειρά παραγόντων όπως: Η οικονοµική ανάπτυξη της χώρας µε µια τάση αύξησης της ποσότητας των απορριµµάτων παράλληλα µε την αύξηση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. 32

33 Η περιβαλλοντική συνείδηση και παιδεία των πολιτών µιας χώρας. Οι παράγοντες αυτοί παίζουν σηµαντικό ρόλο τόσο στην ποσότητα των απορριµµάτων που παράγονται όσο και στη σύνθεση τους. Η µείωση της παραγωγής απορριµµάτων και η ανακύκλωση και επαναχρησιµοποίηση υλικών αποτελεί κορυφαία µορφή περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης. Πολύ συχνά αυτό οδηγεί στη µείωση της ποσότητας που διαχειρίζεται η δηµοτική αρχή (αλλαγή σύνθεσης) και όχι κατά ανάγκη µείωση της ποσότητας των απορριµµάτων που παράγονται ανά κάτοικο. Η µείωση όµως επηρεάζεται σηµαντικά από τη νοµοθεσία περί συσκευασιών. Το σύστηµα διαχείρισης των απορριµµάτων καθώς η συλλογή των γενικών απορριµµάτων χωρίς αυτά να έχουν επεξεργαστεί πρώτα στο σπίτι (διαλογή στην πηγή) δηµιουργεί τάσεις αδιαφορίας και έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση της ποσότητας των απορριµµάτων που παράγονται όσο και αυτών που στο τέλος θα πρέπει να διαχειριστούν. Σε αυτό παίζουν ρόλο και τα δηµοτικά τέλη καθώς µικρά τέλη ή τέλη που είναι ανεξάρτητα από την παραγόµενη ποσοτήτων των απορριµµάτων συµβάλλουν στη διαµόρφωση της αδιαφορίας. Πυκνότητα πληθυσµών και µορφές των κατοικιών. Η ύπαρξη µονοκατοικιών ευνοεί τη διαχείριση του οργανικού τουλάχιστον κλάσµατος στον κήπο µε τη µέθοδο του homecomposting και µείωση της ποσότητας των απορριµµάτων που καταλήγουν στους δηµοτικούς κάδους. Από την άλλη αυξάνεται κατά πολύ το κλάσµα των υπολειµµάτων κήπων (green waste) στα MSW (Μανιός, Θ., 2002) Σύνθεση Αστικών Απορριµµάτων Πέρα από τη συνολική ποσότητα των απορριµµάτων που παράγονται σε κάθε χώρα ιδιαίτερη σηµασία έχει και η σύνθεση των MSW. Η επιλογή της καταλληλότερης µεθοδολογίας διαχείρισης των απορριµµάτων εξαρτάται κατά πολύ από τη σύνθεση των απορριµµάτων. Για παράδειγµα θα ήταν µάλλον λανθασµένη η επιλογή ενός συστήµατος καύσης των απορριµµάτων µε υψηλή συγκέντρωση υπολειµµάτων τροφίµων που περιέχουν υψηλό ποσοστό υγρασίας (Μανιός, Θ., 2002). Η σύσταση των αστικών απορριµµάτων από µία συγκεκριµένη πηγή (π.χ. µία πόλη) δεν είναι πάντα σταθερή αλλά µεταβάλλεται, ανάλογα µε την τοποθεσία που βρίσκεται η πηγή, την εποχή του έτους, τις υπάρχουσες κοινωνικοοικονοµικές συνθήκες της παράγουσας οµάδας κατοίκων, καθώς και άλλες παραµέτρους. Λόγω αυτών των διακυµάνσεων είναι απαραίτητο να δίνεται η πρέπουσα προσοχή στον καθορισµό της φυσικής σύστασης των απορριµµάτων. Αυτό βέβαια εξαρτάται από το λόγο για τον οποίο είναι επιθυµητή η γνώση της φυσικής σύστασης. Αν δηλαδή ο αντικειµενικός σκοπός 33

34 καθορισµού της σύστασης είναι η εξακρίβωσή του κατά πόσο είναι οικονοµικό σε µια πόλη να ξεχωρίζεται το γυαλί για ανακύκλωση, τότε είναι απαραίτητο να εξακριβωθεί µε ακρίβεια η περιεκτικότητα των απορριµµάτων σε γυαλί και να καθοριστούν οι διακυµάνσεις του ποσοστού του διαχρονικά. Από την άλλη µεριά αν τα απορρίµµατα απλώς πρόκειται να συλλεχθούν και να διατεθούν σε κάποιο χώρο τελικής διάθεσης δίχως καµία αξιοποίηση, τότε δεν απαιτείται ακρίβεια στον καθορισµό της σύστασης (Χαλβαδάκης, 1998) Οργανικό Κλάσµα Ως οργανικό κλάσµα θεωρούνται όλα εκείνα τα υλικά που είναι οργανικής προέλευσης και η αποδόµηση τους από µικροοργανισµούς είναι σχετικά εύκολη. Στο οργανικό κλάσµα ανήκουν: (Μανιός, Θ., 2002). Υπολείµµατα τροφών Χαρτί και χαρτόκουτες Υφάσµατα και δέρµα Υπολείµµατα οικιακών κήπων και πάρκων (green waste) Ανόργανο κλάσµα Ως ανόργανο κλάσµα θεωρούνται όλα εκείνα τα υπολείµµατα των οικιακών δραστηριοτήτων µας που η διαδικασία αποδόµησης τους είναι µακροχρόνια ή ακόµα και αδύνατη, ανεξάρτητα από την σύνθεση τους που µπορεί να είναι οργανικής φύσεως (π.χ. ελαστικά) (Μανιός, Θ., 2002). Πλαστικό και ελαστικά Γυαλί Μέταλλο Προεπεξεργασία Απορριµµάτων Οι διεργασίες επεξεργασίας των απορριµµάτων χρησιµοποιούνται για τρεις κύριους λόγους: α) αύξηση της απόδοσης του όλου συστήµατος διαχείρισης, β) ανάκτηση χρήσιµων υλικών και γ) προπαρασκευή υλικών για ανάκτηση προϊόντων µετατροπής και ενέργειας (Χαλβαδάκης, Κ., 1998). Ένα από τα κύρια προβλήµατα των αστικών απορριµµάτων είναι η µεγάλη ετερογένεια που 34