10ο Κεφάλαιο: Γεωργική Μηχανική και Ανθρώπινη Υγεία Στόχοι

Transcript

1 10ο Κεφάλαιο: Γεωργική Μηχανική και Ανθρώπινη Υγεία Στόχοι Γνώση των επιπτώσεων στην Ανθρώπινη Υγεία από Γεωργικά Μηχανήματα. Κατανόηση της φύσης του ήχου και της μονάδας μέτρησης του ήχου, δηλαδή του decibel (db). Σύγκριση διαφορετικών ήχων και κατανόηση του μηχανισμού με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον ήχο. Γνώση της επίδρασης του θορύβου στην ανθρώπινη υγεία και των τρόπων προστασίας. Γνώση των θορύβων που προκαλούνται από τα Γεωργικά Μηχανήματα. 1

2 Εισαγωγή Αν και υπάρχει πλήθος προστατευτικών διατάξεων και μηχανισμών ασφαλείας σε ένα γεωργικό μηχάνημα, ωστόσο δεν παύει να υπάρχει πάντα ο κίνδυνος να προκληθεί ατύχημα ή δυστύχημα. Γι αυτό ευθύνεται άλλοτε το ίδιο το μηχάνημα, άλλοτε η φύση της εργασίας που εκτελείται, άλλοτε η φύση αυτή καθαυτή και άλλοτε ο χειριστής. Τα πολλά περιστρεφόμενα μέρη που συνυπάρχουν κατά την εκτέλεση μιας αγροτικής εργασίας αποτελούν σημαντική αιτία πρόκλησης ατυχημάτων. Αυτό μπορεί να ξεπεραστεί με την τήρηση των κανόνων ασφαλείας κατά τη μετάδοση της κίνησης (Παράγραφο 6.3). Επίσης, σε ό,τι αφορά ατυχήματα που σχετίζονται με τη φύση αυτή καθαυτή η λύση είναι η αποφυγή εργασίας σε ιδιαίτερα επικλινές επίπεδο. Δεν απαιτούνται ιδιαίτερες γνώσεις για την αντιμετώπισή των κινδύνων πρόκλησης βλάβης στην ανθρώπινη υγεία από τα μηχανήματα λόγω της κίνησής τους σε ανώμαλο έδαφος, αρκεί μόνο η τήρηση των βασικών κανόνων της Μηχανικής που αφορούν το κέντρο βάρος. Δηλαδή, το γεωργικό μηχάνημα δεν πρέπει να εργάζεται σε συνθήκες κατά τις οποίες το κέντρο βάρους του να βρίσκεται εκτός της επιφάνειας που ορίζεται από τους τέσσερις τροχούς του. Στην περίπτωση αυτή το όχημα οπωσδήποτε θα ανατραπεί διότι η ισορροπία του είναι πλέον ασταθής. Οι βλαβερές επιπτώσεις από τη λανθασμένη βαθμονόμηση σπαρτικών, ψεκαστικών και λιπασματοδιανομέων που αφορούν τόσο τη ρύπανση του περιβάλλοντος όσο και την υγεία, εξετάστηκαν σε άλλο κεφάλαιο (Παράγραφο 8.1). Ωστόσο εκείνο που δεν εξετάστηκε ακόμη είναι οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία από την εκπομπή θορύβων που προέρχονται από τη λειτουργία των γεωργικών μηχανημάτων όταν ξεπεραστούν τα όρια και όταν δεν τηρηθούν οι κανόνες ασφαλείας. Η άγνοια των επιπτώσεων αυτών δηλαδή των επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία από τους δυνατούς ήχους (όπως θα εξηγηθεί πιο κάτω) είναι επικίνδυνη. Οι θόρυβοι αυτοί μπορεί να προξενήσουν βλάβες στην ανθρώπινη υγεία το ίδιο σημαντικές με τις υπόλοιπες σωματικές βλάβες και μπορεί να βλάψουν και την ψυχολογία του ανθρώπου Βασικά Θέματα Ακουστικής Όργανα Μέτρησης Ο ήχος στην πραγματικότητα είναι ακουστικά κύματα τα οποία δονούν τον αέρα και κάποια στιγμή δονούν και το τύμπανο που υπάρχει στο όργανο της ανθρώπινης ακοής, εφόσον αυτό εμπίπτει στην εμβέλειά τους. Δηλαδή αυτό που γίνεται αντιληπτό ως ήχος είναι κύματα ηχητικής πίεσης που ταξιδεύουν μέσω του αέρα (ή σε διαφορετικό περιβάλλον) και αλληλεπιδρούν με το τύμπανο, το τύμπανο, λοιπόν, ανταποκρίνεται στην «ηχητική πίεση». Υπάρχει πολύ μεγάλη διαβάθμιση στην ηχητική πίεση (ίσως κατά ), διότι οι ήχοι ποικίλλουν από τους πολύ χαμηλούς, δηλαδή από τους ήχους στο «όριο της ακρόασης», την ένταση των οποίων μόλις ανιχνεύει ένα μέσο ανθρώπινο αυτί, έως τους πολύ δυνατούς ήχους, όπως εκείνους που εκπέμπει κατά τη λειτουργία του ο κινητήρας ενός αεριωθουμένου πυραύλου. Οι άνθρωποι μπορούν επίσης να «αισθάνονται» τους ήχους όταν αγγίζουν ένα δονούμενο σώμα και οι δονήσεις αυτές διαπερνούν το σώμα τους με κατεύθυνση το τύμπανο, διότι εκτός από τον αέρα ο ήχος μεταδίδεται και στα στερεά σώματα. Από τα βασικά χαρακτηριστικά ενός κύματος που ενδιαφέρουν τη Γεωργική Μηχανική είναι η συχνότητα, η ένταση, η διάρκεια και η χροιά. Συχνότητα είναι το μέγεθος, που εκφράζει τον αριθμό των δονήσεων ή των κύκλων ανά δευτερόλεπτο και μετριέται σε Hertz (Hz). Το φάσμα των συχνοτήτων του ήχου που γίνεται αντιληπτό από τον άνθρωπο κυμαίνεται από 20 έως Hz, ανάλογα με το άτομο (Δρακόπουλος, ). Η ένταση του ήχου είναι η ισχύς του ηχητικού κύματος ανά μονάδα επιφανείας (κάθετης στο προσπίπτον κύμα) και μετριέται σε ντεσιμπέλ (db). Καθώς αυξάνεται η ένταση του ήχου σε πολύ υψηλό επίπεδο για μια συγκεκριμένη συχνότητα, η αίσθηση της ακοής αγγίζει το «κατώφλι του πόνου». Η κλίμακα των ντεσιμπέλ είναι η αναλογία μεταξύ ενός μετρούμενου μεγέθους και ενός συμφωνημένου επιπέδου αναφοράς. Η κλίμακα αυτή επινοήθηκε λόγω του ευρέος φάσματος των τιμών της έντασης των 2

3 ηχητικών κυμάτων, το οποίο έπρεπε να καταστεί δυνατό να συμπεριληφθεί στην ίδια κλίμακα. Το μηδέν της κλίμακας αυτής (0 db) αντιστοιχεί στην τιμή που θεωρείται ως το κατώφλι της ανθρώπινης ακοής, ενώ η τιμή των 120 db προκαλεί πόνο στον άνθρωπο. Για τη μέτρηση των db χρησιμοποιείται ένα φίλτρο. Υπάρχουν τρεις τύποι φίλτρων και αναγνωρίζονται με τα γράμματα A, B, και C. Το φίλτρο Α είναι λιγότερο ευαίσθητο στις πολύ υψηλές και πολύ χαμηλές συχνότητες. Το φίλτρο C χρησιμοποιείται συνήθως για τις υψηλές συχνότητες. Το φίλτρο B είναι κάτι μεταξύ του Α και του C. Χρησιμοποιείται σπάνια. Όταν χρησιμοποιείται ένας μετρητής ήχου είναι σημαντικό να είναι γνωστό το είδος του φίλτρου που χρησιμοποιείται κατά τη μέτρηση. Αυτό γίνεται συνήθως μετά την ανάγνωση, με τη χρήση των μονάδων db(a) ή db(c). Η ανθρώπινη ακοή μπορεί να διακρίνει μεταξύ των ήχων και να αντιληφθεί τη διαφορά της ποιότητάς τους. Αυτό το χαρακτηριστικό μέγεθος ενός ηχητικού κύματος ονομάζεται χροιά. Το βασικό όργανο που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του συνεχούς ήχου είναι ο μετρητής της ηχοστάθμης. Αποτελείται από ένα μικρόφωνο που παίρνει τον ήχο, έναν ενισχυτή, ένα ή περισσότερα δίκτυα στάθμισης συχνότητας, καθώς και μια οθόνη, στην οποία εμφανίζεται γραφικά το ηχητικό επίπεδο. Τα όργανα αυτά λειτουργούν συνήθως με συνεχές ηλεκτρικό ρεύμα (μπαταρία) και είναι αρκετά μικρά, ώστε να είναι φορητά, αν και πιο αξιόπιστα θεωρούνται τα στηριγμένα σε βάση (τρίποδο). Στη σωστή χρήση του ηχομέτρου περιλαμβάνεται η προσεκτική τοποθέτηση του μικροφώνου για την αποφυγή ήχων αντανακλάσεως, που επηρεάζουν τις αναγνώσεις, ώστε να διασφαλιστεί η ορθότητα της μέτρησης. Τα όρια εντός των οποίων ένας ήχος γίνεται αντιληπτός διαφέρουν μεταξύ των όντων του πλανήτη (Πίνακας 10.1). Πίνακας 10.1 Σύγκριση του εύρους συχνότητας το οποίο αντιλαμβάνεται κάθε πλάσμα. Στα δύο άκρα βρίσκονται ο τζίτζικας (min εύρος) και το δελφίνι (max εύρος). Χρειάζεται προσοχή στη μελέτη της γραφικής απεικόνισης, επειδή οι σειρές του Πίνακα 10.1 δεν έχουν το ίδιο εύρος και μπορεί κάποιος να θεωρήσει ότι το μεγαλύτερο εύρος το έχει ο σκύλος. Ηz TZITZIKAΣ ΝΥΧΤΕΡΙΔΑ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΔΕΛΦΙΝΙ ΣΚΥΛΟΣ ΓΑΤΑ Όταν οι συχνότητες και οι εντάσεις συνδυάζονται στις κατάλληλες αναλογίες, δημιουργούν το επιθυμητό αποτέλεσμα, δηλαδή ευχάριστη μουσική ή κάποιο άλλο αποδεκτό φωνητικό αποτέλεσμα. Υπάρχουν, ωστόσο, περιπτώσεις κατά τις οποίες ένας ήχος μπορεί να χαρακτηριστεί ως θόρυβος Η Επίδραση του Θορύβου Ο θόρυβος μπορεί να έχει τόσο ψυχολογικές όσο και φυσιολογικές επιδράσεις στους ανθρώπους. Ψυχολογικά δυσμενείς θόρυβοι πλήττουν κυρίως τις επιδόσεις και την κατάσταση της ευημερίας ενός εργαζομένου. Άμεση έκθεση σε υψηλά επίπεδα θορύβου μπορεί να προκαλέσει κούραση, απόσπαση της προσοχής, ενόχληση, παρέμβαση στην επικοινωνία, μείωση στη λειτουργία της μνήμης, διαταραχή της ξεκούρασης και 3

4 χαλάρωσης. Μερικά ή όλα αυτά τα αποτελέσματα μπορούν να συμμετέχουν στην μειωμένη απόδοση στο χώρο εργασίας. Το κύριο αποτέλεσμα από δυσμενείς θορύβους είναι η απώλεια ακοής, η οποία είναι μη αναστρέψιμη βλάβη ενός ή περισσοτέρων οργάνων. Ωστόσο, τα υψηλά επίπεδα ήχου μπορούν να προκαλέσουν ανεπιθύμητες αντιδράσεις και κινήσεις και σε άλλα μέρη του σώματος, όπως μειωμένη αιμάτωση, αλλαγή στην αντοχή του δέρματος, ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος, αύξηση της μυϊκής έντασης, αλλαγές της αναπνοής, διαταραχές του ύπνου. Αυτές οι αντιδράσεις στον θόρυβο θεωρούνται αναστρέψιμες και σύντομα εξαφανίζονται όταν αφαιρεθεί η πηγή του θορύβου. Πίνακας Συσχέτιση της έντασης του ήχου και του χρόνου έκθεσης, ώστε να διασφαλιστεί η ανθρώπινη υγεία. Χρόνος έκθεσης (h day -1 ) Μέγιστη ένταση ήχου [db(a)] (Πηγή: Οι ανεπιθύμητοι θόρυβοι δεν υπάρχουν μόνο στον χώρο εργασίας, αλλά και στο περιβάλλον. Την ατμόσφαιρα εμπλουτίζουν ήχοι οι οποίοι μπορεί να προέρχονται τόσο από εξωτερικές όσο και από εσωτερικές συσκευές και εξοπλισμούς (χορτοκοπτικές μηχανές, αλυσοπρίονα, πλυντήρια ρούχων κ.λπ.). Μπορεί, επίσης, να προέρχονται από εξοπλισμό αναψυχής και χόμπι (αεροπλάνα και αυτοκίνητα, κινητήρες αγωνιστικών αυτοκινήτων, πυροβόλων όπλων και εκρηκτικών μηχανισμών, ενισχυτές υψηλής ισχύος και ηχοσυστήματα, μοτοσικλέτες και άλλα). Πολλά από αυτά τα παραδείγματα παράγουν ασυνήθιστα έντονους ήχους, αλλά όταν τους χρησιμοποιεί κάποιος, σπάνια αντιλαμβάνεται ότι ο θόρυβος αυτός ενδέχεται να προξενήσει πολύ μεγάλη ζημιά στην ακοή του. Οι στάθμες ήχου πάνω από 85 db(a) θεωρούνται επικίνδυνες, οι στάθμες πάνω από 120 db(a) θεωρούνται ακατάλληλες και οι στάθμες πάνω 150 db(a) προκαλούν βλάβες στον άνθρωπο. Τα παράθυρα σπάνε στα 163dB(A). Τα τύμπανα του αυτιού καταστρέφονται στα 190 db(a) έως 198 db(a). Τα 200 db(a), π.χ. από εκρήξεις, προκαλούν θάνατο. Ένα τρόπος για την αντιμετώπιση βλαβών στην υγεία από οξείς ήχους είναι να μειωθεί η χρονική διάρκεια όταν η ένταση του ήχου είναι αυξημένη (Πίνακας 10.2). Για παράδειγμα, η ανεπιθύμητη κατάσταση που δημιουργείται από την έκθεση σε ήχους έντασης μεγαλύτερης των 90 db(a) μπορεί να ξεπεραστεί με έκθεση το ανώτερο 8 ωρών την ημέρα. Σε πολύ θορυβώδεις χώρους εργασίας θα πρέπει οι εργαζόμενοι να χρησιμοποιούν ειδικό εξοπλισμό (ωτοασπίδες, ειδικά σχεδιασμένα κράνη) Ήχος και Γεωργικά Μηχανήματα Οι γεωργικοί ελκυστήρες και τα άλλα γεωργικά μηχανήματα εγκυμονούν κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία αν οι χειριστές είναι αδαείς και απρόσεκτοι. Συχνά εμφανίζονται στον τύπο ειδήσεις που αφορούν την απώλεια ανθρώπινης ζωής ή απόκτηση μεγάλου βαθμού αναπηρίας κατά την επαφή ανθρώπων με τα γεωργικά μηχανήματα. Αν και με την πάροδο των ετών οι κατασκευαστές γεωργικών μηχανημάτων έχουν ενσωματώσει στο σχεδιασμό και την κατασκευή τους τις οδηγίες της νομοθεσίας και της Επιστήμης της Ιατρικής που αφορούν στη διασφάλιση της ανθρώπινης ζωής και ακεραιότητας, εντούτοις χρειάζεται διαρκής ενημέρωση και επαγρύπνηση (Field et Solie, 2007). 4

5 Ο θόρυβος μπορεί να επηρεάσει τους εργαζόμενους και να οδηγήσει σε προβλήματα ακοής, κόπωση, ενόχληση και προβλήματα στην απόδοση όλων των εργαζομένων, άρα και των χειριστών των γεωργικών μηχανημάτων. Η έκθεση σε υψηλές στάθμες θορύβου πέραν των 12 ωρών ημερησίως εγκυμονεί κίνδυνο προσωρινής ή μόνιμης μείωσης της ακουστικής ικανότητας. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί χειριστές γεωργικών μηχανημάτων ενδεχομένως να αποκτήσουν θορυβογενή βαρηκοΐα λόγω έκθεσής σε υψηλές στάθμες θορύβου. Η θορυβοεξαρτώμενη βλάβη στην ακοή λαμβάνει χώρα τόσο αργά και σταθερά, ώστε συνήθως δε γίνεται αντιληπτή από τον πάσχοντα, διότι αυτός έχει την εντύπωση ότι συνήθισε τον θόρυβο. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι αυξήθηκε το κατώφλι ακοής του. Χρειάζεται δηλαδή πλέον ισχυρότερους θορύβους, ώστε να είναι σε θέση να τους ακούσει. Η έκθεση σε θόρυβο μεγάλης στάθμης και μικρής διάρκειας ή η έκθεση σε θόρυβο μικρότερης στάθμης και μεγαλύτερης διάρκειας είναι δυνατόν να προκαλέσει τραυματισμό του ακουστικού νεύρου. Ο τραυματισμός του ακουστικού νεύρου προκαλεί συνήθως μόνιμη απώλεια της ακοής. Αντιθέτως, υπάρχουν περιπτώσεις κατά τις οποίες ένας θόρυβος είναι επιθυμητός, αρκεί να είναι μικρής διάρκειας. Αυτό αφορά τον προειδοποιητικό θόρυβο ενδεχόμενης βλάβης ενός εξοπλισμού ή την κατάδειξη ότι έφθασε ο χρόνος αναγκαίας συντήρησης ενός μηχανήματος. Τα γεωργικά μηχανήματα περιλαμβάνουν πολλά κινούμενα μέρη. Όταν λοιπόν ένας άξονας περιστρέφεται μέσα σε έναν άλλον, μεταξύ τους παρεμβάλλεται ένα ειδικό εξάρτημα (π.χ. ένσφαιρος τριβέας ή ρουλεμάν κ.λπ.) για τη μείωση της τριβής μεταξύ περιστρεφόμενων μερών και τη διευκόλυνση της κίνησης. Όταν όμως το εξάρτημα αυτό φθαρεί, ακούγεται ένα οξύς ήχος (σφύριγμα) που σηματοδοτεί την ανάγκη αντικατάστασής του. Το φαινόμενο αυτό είναι πολύ συχνό στα γεωργικά μηχανήματα και πολλές φορές βασιζόμαστε στον ήχο (ή στην απουσία του ήχου) για να διαβεβαιώσουμε ότι ο εξοπλισμός που χρησιμοποιούμε λειτουργεί ικανοποιητικά. Η θορυβογενής βαρηκοΐα (ο όρος αυτός θα επεξηγηθεί σε επόμενη υποενότητα) θεωρείται μια από τις συχνότερες επαγγελματικές ασθένειες (ISO 1999/90). Μάλιστα, η πολιτεία έχει θεσπίσει όρια έκθεσης θορύβου για την πρόληψη απώλειας της ακοής των εργαζομένων ή/και για την προστασία από ενδεχόμενη ψυχολογική πίεση λόγω της υπερβολικής έκθεσης στο θόρυβο. Τα όρια αυτά μετριούνται από τους κατασκευαστές των γεωργικών μηχανημάτων και ελέγχονται στα κέντρα δοκιμής. Οι τιμές εκπομπής θορύβου κάθε γεωργικού ελκυστήρα, τόσο εν κινήσει, όσο και εν στάσει, αναγράφονται στο δελτίο δοκιμής με τα τεχνικά του χαρακτηριστικά σύμφωνα με τον κώδικα του Ο.Ο.Σ.Α. (Παράγραφο 7.1). Κατά συνέπεια ο Γεωργικός Μηχανικός μπορεί να κάνει συγκρίσεις μεταξύ των γεωργικών μηχανημάτων εξάγοντας ασφαλή και εμπεριστατωμένα αποτελέσματα. Οι μετρήσεις θορύβου για κάθε τύπο ελκυστήρα που χρησιμοποιείται για αγροτικές και δασοκομικές εργασίες γίνονται σύμφωνα με το διεθνές πρότυπο ISO (Ε) και την Οδηγία 77/311/ΕΕC, η οποία στην Ελληνική Εθνική Νομοθεσία έχει εναρμονισθεί με την Υ. Α /ΦΕΚ-377/Β/12 Ιουνίου Στα ως άνω αναφερθέντα νομοθετήματα αναφέρεται και προσδιορίζεται η μέθοδος μέτρησης του θορύβου στη θέση του χειριστή ενός ελκυστήρα ή άλλου αγροτικού μηχανήματος, καθώς και η μέγιστη επιτρεπόμενη στάθμη θορύβου στο περιβάλλον, η οποία δεν πρέπει να υπερβαίνει τα εξής όρια: 90 db(a), Μέγιστη Α-Σταθμισμένη στάθμη ηχητικής πίεσης μετρημένη κάτω από τις συνθήκες που προβλέπονται στο παράρτημα I της Οδηγίας 77/311, εν στάσει μέθοδος. 86 db(a), Μέγιστη Α-Σταθμισμένη στάθμη ηχητικής πίεσης μετρημένη κάτω από τις συνθήκες που προβλέπονται στο παράρτημα II της Οδηγίας 77/311, εν κινήσει μέθοδος. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: μπορεί κανείς να αντλήσει περισσότερες λεπτομερειακές πληροφορίες για τον τρόπο που μετρά ο Ο.E.C.D. το θόρυβο των γεωργικών ελκυστήρων. Σε έρευνα που διεξήχθη στο Τ.Ε.Ι. Καλαμάτας (Καραμουσαντάς et Δαλαμάγκας, 2005) μετρήθηκε η στάθμη θορύβου που εκπέμπεται από διαφορετικούς τύπους γεωργικών ελκυστήρων (Deutz Ford, Landini, Laborgini, Universal, New Holland, John Deere, Massey Ferguson, Kubota, International, Belarus, Hurliman, Zetor και Fiat) και προέκυψε ότι σε ποσοστό 37% εκπέμπουν σε στάθμη θορύβου που υπερβαίνει την ανώτατη επιτρεπόμενη τιμή των 90 db(a) για εργασία οχτώ ωρών. Το όριο βέβαια αυτό σήμερα (2015) έχει μειωθεί στα 85 db(a). 5

6 Επίσης στην ίδια έρευνα κατά τη διερεύνηση του κριτηρίου της μέγιστης στάθμης θορύβου που διαχέεται προς το περιβάλλον, προέκυψε ότι το 85% των ελκυστήρων που μετρήθηκαν εξέπεμπε σε στάθμη που υπερέβαινε τα 90 db(a). Οι μετρήσεις έγιναν σύμφωνα με το Διεθνές πρότυπο ISO (E) σε επίπεδο και ανοιχτό χώρο και δεν υπήρχαν περατωτικές επιφάνειες (σπίτια, εμπόδια, δένδρα, κ.λπ.) σε απόσταση μικρότερη από 20 m από το σημείο όπου λειτουργούσε ο γεωργικός ελκυστήρας. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγεται η μέτρηση ανακλώμενης ηχοστάθμης και πραγματοποιείται η μέτρηση της στάθμης θορύβου μόνο από το μηχάνημα. Το πρότυπο ISO (E) αναφέρει ότι οι μετρήσεις πρέπει να γίνονται σε θερμοκρασία ατμόσφαιρας από 5 έως 30 βαθμοί Κελσίου και η ταχύτητα του ανέμου δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 5 μέτρα ανά δευτερόλεπτο. Κατά τη διάρκεια της μέτρησης τα μετρούμενα αγροτικά μηχανήματα λειτουργούσαν σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή. Σύμφωνα με το ISO , παρ.8, η λειτουργία των εν λόγω αγροτικών μηχανημάτων κατά τη διάρκεια της μέτρησης θορύβου θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις δημοσιευμένες οδηγίες του κατασκευαστή (προσπέκτους manual). 6

7 Βιβλιογραφία Δρακόπουλος, Π., Ακουστικός Θόρυβος Μέτρηση, Επιπτώσεις και Αντιμετώπιση, Διπλωματική Εργασία Ε.Μ.Π., Καραμουσαντάς, Χ. Δ., Δαλαμάγκας Κ. Β., Στάθμη θορύβου γεωργικών ελκυστήρων. Νέες τεχνολογίες στη γεωργική παραγωγή και την αγροτική ανάπτυξη, Συνέδριο Τ.Ε.Ε., Βόλος, Λάρισα, Καρδίτσα, Field, L. H., Solie B. J., Introduction to Agricultural Engineering Technology: A Problem Solving Approach, Εκδ. Springer, Οκλαχόμα,