ΤΙΤΛΟΣ: ΓΕΩΜΟΡΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΟΥ ΑΝΩ ΚΑΙ ΜΕΣΟΥ ΡΟΥ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ. ΒΔ ΠΕΛΛΟΠΑΝΗΣΟ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΔΥΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: ΓΕΩΜΟΡΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΤΟΥ ΑΝΩ ΚΑΙ ΜΕΣΟΥ ΡΟΥ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ. ΒΔ ΠΕΛΛΟΠΑΝΗΣΟ ΕΛΛΑΔΑ ΟΝΟ/ΜΟ : ΠΑΠΑΔΑΚΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Α. Μ.:06073 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΤΡΑ

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία με τίτλο «γεωμορφικές παρατηρήσεις στη λεκάνη απορροής του Πηνειού πόταμου, ΒΔ Πελοπόννησο Ελλάδα» έγινε με σκοπό να αναλύσει, αναγνωρίσει και αναδείξει τα μορφογενετικά χαρακτηριστικά του Πηνειού πόταμου στη ΒΔ Πελοπόννησο. 2

3 ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός της εργασίας είναι η αναγνώριση και καταγραφή των φυσικογεωγραφικών και γεωμορφικών στοιχείων της περιοχής μελέτης. Για το αυτό έγιναν, παρατηρήσεις και ερμηνείες από τοπογραφικούς χάρτες της ΓΥΣ κλίμακας 1:50.000,απο εαροφωτογραφίες,από το Google Earth και ολοκληρώθηκαν με την εργασία πεδίου και λήψη φωτογραφιών απο την περιοχή ερευνας. 3

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα, πρωτίστως, να ευχαριστήσω όλους όσους συνέβαλαν στη διεκπεραίωση της παρούσας διπλωματικής εργασίας.θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Λεωνίδα Σταματόπουλο για την υποστήριξή του και την βοήθειά του όσον αφορά τις γνώσεις που μας προσέφερε κατά τη διάρκεια των σπουδών και τις γνώσεις για την διεκπεραίωση της διπλωματικής εργασίας. Τέλος, ευχαριστώ την οικογένειά μου και τους φίλους και συμφοιτητές μου, αφού συνέβαλαν στην προσπάθειά μου για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Εισαγωγη Γεωγραφικά στοιχεία περιοχής μελέτης Γεωλογία της περιοχής μελέτης Γεωτεκτονικη περιοχη Ωλονου-πινδου Ιζηματολογικη στρωματογραφια της περιοχης μελετης Κλιματικά στοιχεία περιοχής ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΤΑΜΟΥ Τύπος καναλιού και πεδιάδες πλημμύρας Αποτελέσματα στην αλλαγη βάσεις των αποκοπών Επιδράσεις των αποκοπών στην διάβρωση και κατάθεση Αλλουβιακά ριπίδια ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η τεκτονική στην κοιλάδα του Πηνειού Επιδρράσεις της τεκτονικής σε κατά μήλος πεδιάδες ΠΟΤΑΜΙΑ ΣΑΝ ΥΔΡΑΥΛΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Πηγές απορροής ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Ποτάμια σαν γεωμορφολογικά συστήματα Μορφογεννετικά χαρακτηριστικά της λεκάνης απορροής του Πηνειού Ποταμού ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 1.ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ 1.1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο Πηνειός ανήκει στη Β.Δ. Πελοπόννησο με τις κύριες πηγές τροφοδοσίας του να πηγάζουν από το όρος Ερύμανθος (2224 μ.) Από το υψόμετρο των 1000 μ. Έχει συνολικό μήκος περίπου 70 χλμ. και η διεύθυνση αποστράγγισης του ξεκινάει από BA προς NΔ,στην συνέχεια αλλάζει σε ΝΑ προς ΒΔ,μετέπειτα συνεχίζει με διεύθηνση ΒΑ προς ΝΔ,με την οποια εκβάλει στο ιόνιο πέλαγος. Η φυσική ροή του διακόπτεται από την παρουσία μιας τεχνητής λίμνης,ανθρωπογενούς προελέυσεως,το οποίο κατασκευάστηκε για αρδευτικούς σκοπούς προς το τέλος του μέσου ρου του ποτάμιου συστήματος. Ο Πηνειός ποταμός είναι γνωστός από την αρχαιότητα αφού συνδέεται με μύθους της εποχής. Πιο συγκεκριμένα είναι συνδεδεμένος με τον πέμπτο άθλο του Ηρακλή (καθαρισμός των στάβλων του Αυγεία από την κόπρο). Κατά τον μύθο, ο Ηρακλής, αφού γκρέμισε το μαντρότοιχο των στάβλων, εξέτρεψε τα ποτάμια Πηνειό και Αλφειό και καθάρισε τους στάβλους. Ο μύθος έχει συμβολικό χαρακτήρα και συνδέεται κυρίως με την κατασκευή υδραυλικών έργων, την αποξήρανση ελωδών εκτάσεων και την απαλλαγή της καλλιεργήσιμης γης από τα νερά των ποταμών. Κοντά στην περιοχή της Αγίας Τριάδας, στο άνω ρου του ποταμού,βρίσκεται το μυκηναϊκο νεκροταφείο. Το μυκηναϊκό νεκροταφείο της Αγίας Τριάδας βρίσκεται στην ορεινή ΒΑ. Ηλεία, στα σύνορα με το Νομό Αχαΐας. Καταλαμβάνει μεγάλη έκταση στην κορυφή μιας πλαγιάς που καταλήγει απότομα στον Πηνειό. Το νεκροταφείο αυτό της Αγίας Τριάδας δηλώνει την ύπαρξη κάποιου μεγάλου μυκηναϊκού πολιτισμού. 6

7 1.2.ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Οπώς έχει ήδη αναφερθεί ο Πηνειός ποταμός χωροταξικά τοποθετήται στη Β.Δ. Πελοπόννησο. Ανήκει στην γεωτεκτονική περιοχή Ωλονού- Πίνδου.Το συνολικό μήκος είναι περίπου 70 χλμ. και η διεύθυνση αποστράγγισης του,όπως αναφέρθηκε,ξεκινάει από BA προς NΔ,στην συνέχεια αλλάζει σε ΝΑ προς ΒΔ,μετέπειτα συνεχίζει με διεύθηνση ΒΑ προς ΝΔ, όπου και εκβάλει στο χελωνίτη κόλπο. Η φυσική ροή του διακόπτεται,στο μέσο ρου,από την παρουσία μιας τεχνητής λίμνης, ανθρωπογενές έργο το οποίο κατασκευάστηκε για αρδευτικούς σκοπούς με την δημιουργία ενος φράγματος. Το εν λόγω φράγμα οριοθετεί και το τέλος του μέσου ρου απο τον κάτω ρου του ποτάμιου συστήματος.εχει ύψος 50μ.Η τεχνητή λίμνη ειναι ευρέως γνωστή ως λίμνη του Πηνειού,κατασκευάστηκε το 1960 και σήμερα αποτελεί τη μεγαλύτερη λίμνη της Πελοποννήσου. Η λίμνη καλύπτει επιφάνεια 19,9 τ.χλμ. και βρίσκεται ανατολικά της αρχαίας Ήλιδας όπου χρησιμοποιείται για την άρδευση του κάμπου της Ηλείας. Τα νερά της τεχνητής λίμνης εμπλουτίζουν ακόμη δύο σημαντικοί ποταμοί της περιοχής, ο Λάδωνας και ο Κάλφας(δευτερεύοντες πηγές τροφοδοσίας). Εικόνα 1.α 7

8 Εικόνα 1.β Εικ.1.:α)Τεχνιτή λίμνη ποταμού Πηνειού,β)Χάρτης Πελοποννήσου, με το τετράγωνο δείχνεται η γεωγραφική θέση του Πηνειού ποταμού. 1.3.ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Το όρος Ερύμανθος ανήκει στην ζώνη Ωλονού-Πίνδου.Η ροή του Πηνειού αποστραγγίζεται μέσο ιζημάτων τεταρτογενούς προελέυσεος.η λεκάνη αποστράγγισης του ποταμού αποτελείτε από ιζήματα της ζώνης Ωλονού-Πίνδου.Ο μέσος και ο κάτω ρου του ποταμού αποτελούντε από ολοκαινικά και τεταρτοενή ιζήματα. 1.4.ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΩΛΟΝΟΥ-ΠΙΝΔΟΥ Η περιοχή μελέτης μας ανήκει στη ζώνη Ωλονού - Πίνδου. Η ονομασία δόθηκε για πρώτη φορά από τον Philippson (1898) από το βουνό Ωλονός της Πελοποννήσου και την οροσειρά της Πίνδου, όπου γίνεται και η κύρια ανάπτυξη της ζώνης. Πιο συχνά χρησιμοποιείται ο απλός όρος «ζώνη Πίνδου» που δόθηκε από τον Αubouin (1959). Η ζώνη Ωλονού Πίνδου ξεκινάει από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα και κατεβαίνει προς τον κορμό της ηπειρωτικής Ελλάδας στα βουνά Πίνδος, Άγραφα, Αιτωλικό, Βαρδουσία και μετά στην Πελοπόννησο στα βουνά Παναχαϊκό και Ωλονό. Τμήματα αυτής βρίσκονται και στα νησιά Κρήτη και Ρόδο 8

9 ακολουθώντας την Α - Δ κάμψη του Διναρικού τόξου. Η ζώνη Ωλονού - Πίνδου θεωρήθηκε σαν η πιο βαθιά Ελληνική αύλακα ανάμεσα στα υβώματα Πελαγονικής προς τα ανατολικά και Γαβρόβου προς τα δυτικά. Συνήθως αναφέρεται σαν «το Ελληνικό ευγεωσύγκλινο» κατά τη διάρκεια του Μεσοζωικού. Η ζώνη της Πίνδου διαιρέθηκε από τον Αubouin (1959) σε τρεις παλαιογεωγραφικές υποζώνες : Την ανατολική πλευρά της αύλακας που ονομάσθηκε «Υπερπινδική υποζώνη», με ιζήματα μεταβατικά μεταξύ της ζώνης Πίνδου και της Υποπε-λαγονικής ζώνης. Η υποζώνη αυτή συγκροτείται από δυο ενότητες πετρωμάτων, του βουνού Κόζιακας και των Θυμιανών. Την αξονική υποζώνη με ιζήματα της πιο βαθιάς θάλασσας. Τη δυτική πλευρά, μεταβατική προς το ύβωμα Γαβρόβου - Τριπόλεως που λέγεται και «Εξωτερική Πίνδος». Η στρωματογραφική στήλη της σειράς Ωλονού Πινδού από την βάση προς την κορυφή της είναι. Κλαστική σειρά τριαδικού-ασβεστόλιθοι δρυμού-κεροτόλιθοιπλακώδεις ασβεστόλιθοι-στρώματα μεταβάσεως προς φλύσχη. Εικ.2.Στωματογραφική στήλη σειράς Ωλονού-πίνδου 9

10 1.5.ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΣΤΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Από την τεχνιτή λίμνη μέχρι την εκβολή του στον χελωνίτη κόλπο οι γεωλογικοί σχηματισμοί που αποτελούν το υπόβαθρο του ειναι ανθρακικά ιζήματα πετρωμάτων ρηχής θάλασσας μεσοζωικής ηλικίας. Επί των μεσοζωίκων ανθρακικών πετρωμάτων αναπτύσεται η συνορογενετική κλαστική ακολουθία φλύσχη που καλύπτει ένα στρωματογραφικό εύρος απο ηώκαινο εως ολιγόκαινο. Σύμφωνα με το γεωλογικό φύλλο Γούμερου ο Πήνειος ποταμός απο τις εκροές του εώς την τεχνιτή λίμνη διασχίζει τα εξής στρώματα. Πλακώδεις ασβεστόλιθοι, με στοίχεια που φθάνουν τις διαστάσεις 10 εκατοστών,μερικά απο τα οποία ειναι θραύσματα πυριτιωμένων ρουδιστών.υπάρχουν και λεπτοκοκκώδης ασβεστόλιθοι. Σχηματισμός Ερυμάνθειας, ειναι κροκαλοπαγή αδρομερή,κακοβαθμισμένα, σε στρώσεις ποτάμιας προέλευσης. Σχηματισμός Ολυμπίας,αποτελείτε απο κόκκινες και ιώδεις ποτάμειες ιλύες.ειναι πλευρικά ισοδύναμο του σχηματισμού βούναργου και ερυμάνθειας. Σχηματισμός Βάλμης,αποτελείτε απο εναλλαγές αργίλων κάφε εώς πράσινων,άμμων και ιλύων κίτρινων εως άσπρων και κροκαλοπαγών συμπαγών και μη.τα ηζίματα αυτά ειναι ποτάμια και λιμναία. Σχηματισμός Βουναργού,αποτελείτε από εναλλαγές άμμων και αργίλων που αποτέθηκαν μέσα σε παράκτιο περιβάλλον.τα αμμώδη σώματα που αντιστοιχούν σε παράκτιες λωρίδες παρουσιάζουν διασταυρωμένες στρώσεις.η πανίδα δείχνει ένα ρηχό θαλάσσιο περιβάλλον. 1.6.ΚΛΙΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Το κλίμα της περιοχής μεσογειακό με το μέσο ετήσιο ύψος των βροχοπτώσεων της πεδινής ζώνης του Πηνειού ποταμού είναι 693mm/έτος από τα οποία τα το 67,5% εξατμίζεται, ενώ η επιφανειακή απορροή εκτιμάται σε 18% του ύψους της βροχής. Ακόμα η μέση θερμοκρασία της περιοχής ανέρχεται σε 17,8 βαθμούς Κελσίου. Οι 10

11 παραπάνω πληροφορίες συλλέχθηκαν από το Ινστιτούτο Εσωτερικών υδάτων. 2. ΙΖΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΤΑΜΟΥ 2.1. ΤΥΠΟΣ ΚΑΝΑΛΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΔΙΑΔΕΣ ΠΛΗΜΜΥΡΑΣ Οι παρατηρήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο σύστημα αποροής του ποταμού ήταν σημαντικές ώστε να διαγνωσθούν οι υδραυλικές ιδιότητες του ποταμού.έκτος απο τις άμεσες παρατήρησιες χρησιμοποιήσαμε γεωλογικούς και τοπογραφικούς χάρτες της περιοχής. Τα συμπεράσματα των παραπάνω παρατηρήσεων ήταν ότι σχεδόν σε όλο το μήκος του ποταμού μας, ο Πηνειός χαρακτηρίζεται κυρίως ως μαιανδρικού τύπου κανάλι αλλά και δικτυωτού τύπου καναλιού δηλαδή υπάρχει μια συνεχή μετάβαση ανάμεσα στον έναν και τον άλλο τύπο καναλιού. Τα δικτυωτού τύπου κανάλια χαρακτηρίζονται από διαιρέσεις και επανασυνδέσεις της ροής των φραγμών ροής, οι οποίοι σε συνθήκες χαμηλής ροής διαιρούν το κανάλι σε δευτερεύοντα ενώ σε συνθήκες υψηλής ροής καλύπτονται. Τα μαιανδρικού τύπου κανάλια χαρακτηρίζονται από κανάλια που εκθέτουν αξιοσημείωτες καμπύλες συμμετρίας. Πιο συγκεκριμένα μαίανδροι χαρακτηρίζονται από ελίκωση που είναι ο λόγος του συνολικού μήκους καναλιού προς το μήκος της μήκος της κοιλάδας του είναι μεγαλύτερο ή ίσο με 1.5. Η κύριες ιζηματογεννείς διαδικασίες λαμβάνουν μέρος στην κυρτή πλευρά του μαιάνδρου όπου απαντάται ο ακραίος φραγμός ενώ στην κοίλη πλευρά του μαιάνδρου όπου το νερό αναπτύσσει μεγάλες ταχύτητες η διάβρωση είναι μεγάλη. Άλλα ιζηματογενή περιβάλλοντα εκτός του ακραίου φραγμού είναι οι πεδιάδες πλημμύρας. φυσικά αναχώματα. υπολειμματικές αποθέσεις αύλακος κ.α. Πιο συγκριμένα οι πεδιάδες πλημμύρας περιλαμβάνουν 1) Τους ορίζοντες A,B,C 2) Στοιχεία υφής από έκπλυση διαλυτών υλικών και αργίλων από τον Α ορίζοντα και την κατακρήμνιση δευτερογενών υλικών και αργίλων στον Β ορίζοντα. 3) Διάλυση αρχικών δομών από οργανισμούς, ρίζες φυτών, αλλαγή στην υγρασία και ανάπτυξη δευτερογενών υλικών. 11

12 4) Χαρακτηριστικός χρωματισμός και κηλίδες συνδεόμενες με χημική αλλαγή του μητρικού υλικού και η δημιουργία νέων υλικών. Ο βαθμός ανάπτυξης αυτών των χαρακτηριστικών στα πλημμυρικά εδάφη εξαρτάται από το χρόνο, το ρυθμό κατάθεσης, το κλίμα, τη βλάστηση, την τοπογραφία και τις πρώτες ύλες. Καλά σχηματισμένα εδάφη χρειάζονται χιλιάδες χρόνια για να δημιουργηθούν και έχουν πάχος από cm έως m. Η συνάθροιση διαφόρων εδαφών και παλαιοεδαφών λέγεται catena. Ένας κοινός τύπος catena στις πεδιάδες με μειωμένη ανύψωση, κατάθεση και απομάκρυνση από την ζώνη του ποταμού. Αμμώδης περιοχές με καλά στραγγισμένα αναχώματα και σχισμές έχουν μια σχετικά πυκνή οξειδωμένη και αεριζόμενη περιοχή που κρύβεται από μια κορεσμένη ζώνη. Ο μειωμένος βαθμός κατάθεσης από την ζώνη του καναλιού στην λεκάνη απορροής μπορεί να αποτελέσει στην αυξανόμενη εδαφών μακριά από τις ζώνες του καναλιού και να αλλάξει το βαθμό που το έδαφος δημιουργείται στις κάθετες ακολουθίες των παλαιοεδαφών στις διαφορετικές ζώνες. 2.2.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΒΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΚΟΠΩΝ Οι περίοδοι μεταξύ των avulsion μειώνονται όσο το σχετικό επίπεδο βάσης ανεβαίνει λόγω της μείωσης της κλίσης του ποταμού στο κάτω μέρος της κοιλάδας και το ρυθμό μεταφοράς ιζήματος που προκαλεί πρόσχωση και ανάπτυξη αλλουβιακών κορυφογραμμών. Ένα άλλο αποτέλεσμα της ανόδου του επιπέδου βάσης είναι τα σημεία της κοιλάδας που καλύπτει η θάλασσα. Αν η κλίση της εκτεθειμένης επιφάνειας είναι μεγαλύτερη από την σταθερή κλίση του καναλιού, μπορεί να υπάρξει μια τομή στο κανάλι και να γίνει πιο ελικοειδές. Αν η κλίση της εκτεθειμένης επιφάνειας είναι μικρότερη από την σταθερή κλίση του καναλιού, μπορεί να υπάρξει κατάθεση και το κανάλι να γίνει ευθεία. 12

13 2.3.ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΚΟΠΩΝ ΣΤΗΝ ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΕΣΗ Η έναρξη μιας αποκοπής μπορεί να καταγραφεί στις αποθέσεις των κοιτών από μια διαβρωμένη επιφάνεια υπερκαλυμμένη με χοντρόκοκκες αποθέσεις και οι υπερκείμενες αποθέσεις μπορούν να διαφέρουν από αυτές που αποτέθηκαν πριν την έναρξη των αποκοπών. Αν η ζώνη του καναλιού μετακινήθηκε σε μια πιο απομακρυσμένη περιοχή της κοίτης μέχρι σήμερα, τα νέα στρώματα που δημιουργούνται από τις πλημμύρες μπορεί να είναι λεπτότερα και με καλύτερους κόκκους και μπορούν να σχετίζονται με μια διαφορετική κατεύθυνση ροής. Η επαναχρησιμοποίηση ενός καναλιού για avulsion είναι δύσκολο να αναγνωριστεί στα στρωματογραφικά αρχεία. Έχει ισχυριστεί ότι η επαναχρησιμοποίηση ενός καναλιού θα έχει ως αποτέλεσμα σχετικά παχιές και πολυώροφες ζώνες και πολλαπλά αναχώματα, αλλά αυτά τα στρωματογραφικά χαρακτηριστικά μπορούν να δημιουργηθούν από επεισοδιακές αποθέσεις σε μια ζώνη καναλιού. Το μόνο πειστικό στοιχείο για την επαναχρησιμοποίηση του καναλιού είναι η διαφύλαξη των αποθέσεων που αποδεικνύουν μεγάλες χρονικές περιόδους (όπως ώριμα εδάφη) ανάμεσα στις αποθέσεις που προεξέχουν από τις ζώνες του καναλιού. 2.4.ΑΛΛΟΥΒΙΑΚΑ ΡΙΠΙΔΙΑ Στο δυτικό τμήμα της περιοχής μελέτης του ποτάμιου συστήματος μας όπου εκβάλει στη τεχνητή λίμνη του Πηνειού παρατηρήθηκε η παρουσία αλλουβιακών ριπιδίων. Πρόκειται για αποθέσεις ιλύς σύγχρονων υπερχειλίσεων τόσο των κοιλάδων όσο και της τεχνητής λίμνης του φράγματος του Λάδωνα. Τα αλλουβιακά ριπίδια έχουν την μορφή κώνου που εκτείνεται ακτινωτά τα κάτω από το σημείο όπου ένα ορεινό ποτάμι εγκαταλείπει τα βουνά..αναπτύσσονται σε περιοχές με έντονο ανάγλυφο και με αφθονία ιζήματος, ενώ η φυτοκάλυψη είναι περιορισμένη. Η 13

14 βροχοπτώσεις είναι σφοδρές και η διάβρωση αρκετά υψηλή. Τα αλλουβιακά ριπίδια χαρακτηρίζονται από μια κλίση που συνήθως δεν υπερβαίνει τις 10 μοίρες. Χωρίζονται σε τρία καθορισμένα ευθύγραμμα τμήματα, την ανώτερη ριπιδιακή ζώνη, την μέση ριπιδιακή ζώνη και την κατώτερη ριπιδιακή ζώνη. Τα αλλουβιακά ριπίδια της περιοχής μελέτης μας χαρακτηρίζονται από δεβριτικές αποθέσεις και αποθέσεις κυλημάτων. 3. ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ 3.1.Η ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ Η περιοχή μελέτης μας συγκοτείτε από αλπικά και μετά-αλπικά ιζήματα. Τα αλπικά ιζήματα ανήκουν στην ζώνη της Πίνδου. Με την έναρξη των Αλπικών ορογενετικών κινήσεων στα περιθώρια της Απούλιας κατά το Άνω Ηώκαινο, η ακολουθία πετρωμάτων της Ζώνης Πίνδου άρχισε να αποκολλάται από το υπόβαθρο της, να παραμορφώνεται έντονα και τελικά να επωθείται επί της Ζώνης Τρίπολης, που έχει σαν αποτέλεσμα τον σχηματισμό του Καλύμματος της Πίνδου. Η κίνηση του καλύμματος πραγματοποιήθηκε πάνω σε μία χαμηλής κλίσης επώθηση, την Επώθηση της Πίνδου, η οποία βρίσκεται στον σχηματισμό του κλαστικού Τριαδικού. Η εσωτερική παραμορφωτική δομή του Καλύμματος της Πίνδου χαρακτηρίζεται από επωθήσεις με φορά κίνησης προς τα δυτικά. Το Κάλυμμα της Πίνδου έχει χωριστεί σε τρία τμήματα, ένα μετωπικό, ένα κεντρικό και ένα οπίσθιο. Γενικά το Κάλυμμα της Πίνδου χαρακτηρίζεται από ασύμμετρες μεγασκοπικές και μεσοσκοπικές δομές που κινούνται προς τα δυτικά, άλλα σε περιοχές που βρίσκονται στα ανατολικά τμήματα του καλύμματος, όπως η ανατολική Πελοπόννησος, οι πτυχές κινούνται προς τα ανατολικά και αναπτύσσονται στα τελικά στάδια παραμόρφωσης του καλύμματος. 14

15 Η λεκάνη ιζηματογένεσης της Ζώνης της Πίνδου τοποθετείται κατά μήκος του ανατολικού περιθωρίου της Απούλιας μικροπλάκας. Από τον Άνω τριαδικό και καθ όλη τη διάρκεια του Ιουρασικού γίνεται συνεχής απολέπτυνση του περιθωρίου, με αποτέλεσμα να σχηματιστεί μία βαθιά και ευρεία λεκάνη ιζηματογένεσης, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια ωκεάνια λεκάνη τύπου Ερυρθράς Θάλασσας όπού το υπόβαθρο των πετρωμάτων της Πίνδου αποτελούσε ένας μεταβατικού τύπου φλοιός. Ο φλοιός εξελισσόταν προς τα ανατολικά σε ωκεάνιο φλοιό που δομούσε τον Ωκεανό της Πίνδου. Λιθολογικές διαφοροποιήσεις μας δείχνουν χαρακτήρες ρηχής και βαθιάς θάλασσας, δηλαδή ύπαρξη υβωμάτων. Τα παραπάνω εξηγούν την διαφοροποίηση της Πινδικής Μεσοζωικής ακολουθίας στην ανατολική Πελοπόννησο, όπου ο σχηματισμός Ραδιολαριτών εμφανίζει πάχος λίγων μέτρων. Στο δυτικό περιθώριο της λεκάνης η Μεσοζωική ακολουθία της Πίνδου εξελισσόταν προς την ανθρακική πλατφόρμα της Ζώνης Τρίπολης. Η ύπαρξη μεταβατικών σειρών μας δείχνει ότι η εξέλιξη από την μία ζώνη στην άλλη έγινε σταδιακά. Η μορφολογία του υποβάθρου της λεκάνης στη Μεσοζωική ακολουθία είναι ήπια. Αντίθετα οι διακυμάνσεις στο πάχος της Μεσοζωικής ακολουθίας κατά μήκος της ζώνης, είναι σημαντικές, όπως στην Πελοπόννησο. Οι συγκεκριμένες διακυμάνσεις χαρακτηρίζονται από εξάρσεις και ταπεινώσεις που διαμορφώνονταν από ρήγματα. Τα ρήγματα ήταν συνιζηματογενή και λειτουργούσαν κατά το Μεσοζωικό σαν ρήγματα μεταβίβασης διαχωρίζοντας περιοχές με διαφορετικό πλάτος. Στην κοιλάδα του Πηνειού ποταμού και πλησίον αυτής παρατηρούμε την ύπαρξη ρηγμάτων, επωθήσεων και εφιππεύσεων. Πιο συγκεκριμένα τα παραπάνω τεκτονικά γεγονότα εμφανίζονται κυρίως εκατέρωθεν. του όρους Σκιαδοβούνι αλλά και πλησίον των βουνών Κουφάλα και Λυκούρα. Τα προηγούμενα στοιχεία είναι πολύ σημαντικά γιατί επηρεάζουν σημαντικά την γεωμορφολογία της ευρύτερης περιοχής του ποταμού Πηνειού. 15

16 3.2.ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΕ ΚΑΤΑ ΜΗΚΟΣ ΠΕΔΙΑΔΕΣ Με την βοήθεια γεωλογικών χαρτών και της παρατήρησης στην ύπαιθρο η ύπαρξη ρηγμάτων, εφιππεύσεων και επωθήσεων είναι έντονη στις περιοχές πλησίον του όρους Σκολλίς και Σκιαδοβούνι. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η τεκτονική δραστηριότητα να επηρεάζει τις κλίσεις των ποταμών, των κοιτών, την παροχή νερού και ιζήματος στην περιοχή σε διάφορες χωρικές και χρονικές κλίμακες π.χ. η περιοδική δραστηριότητα, η λανθασμένη διέλευση ενός ποταμού μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα μια τοπική αλλαγή στην κλίση της κοιλάδας, την εκτροπή του ποταμού και μια αλλαγή στο μοτίβο του καναλιού σε μια περίοδο πολλών εκατοντάδων ή χιλιάδων χρόνων. Σε μια τόσο μεγάλη κλίμακα όλο το ποτάμιο σύστημα μπορεί να επηρεαστεί από την τεκτονική δραστηριότητα για εκατομμύρια χρόνια αν βρίσκεται σε μια τεκτονική ενεργή ζώνη με δίπλα της μια ιζηματογενή λεκάνη. Τοπική τεκτονική δραστηριότητα περιλαμβάνει τα αποτελέσματα σε σχετικά μικρές πτυχώσεις και βλάβες που επηρεάζουν άμεσα την τοπογραφία της περιοχής. Ακόμα, μπορεί να ενεργήσει έμμεσα ελέγχοντας το τοπικό επίπεδο βάσης και την κλίση των ποταμών που εισέρχονται σε στάσιμα νερά. Η τεκτονική και ηφαιστειακή δραστηριότητα μπορεί να προκαλέσει φράγματα στα ποτάμια των κοιλάδων με λάβα, τέφρα και διάφορα συντρίμμια. Βέβαια αξίζει να σημειωθεί ότι στην περιοχή μελέτης μας δεν υπάρχει ηφαιστειακή δραστηριότητα. Αλλάζοντας την κλίση μέσα στις αλλουβιακές κοιλάδες έχει ως αποτέλεσμα την εκτροπή των ποταμών και αλλάζοντας το μοτίβο του καναλιού. Αλλάζοντας την τοπογραφία της κοίτης σχετικά με τον υδροφόρο ορίζοντα μπορεί να επηρεάσει την ροή της κοίτης, την μεταφορά ιζήματος και την δημιουργία εδαφών. Η απομάκρυνση του ποταμού σε μια ενεργά τεκτονικά παραμόρφωση της επιφάνειας εξαρτάται από το βαθμό παραμόρφωσης σχετικά με το βαθμό διάβρωσης και απόθεσης του ποταμού, από την άλλη μεριά σχετίζεται με την δύναμη του ρεύματος και την διαβρωσιμότητα της όχθης. Αν ο βαθμός διάβρωσης και απόθεσης είναι επαρκώς μεγάλος, οι αλλαγές 16

17 κλίσεις του ρεύματος προερχόμενες από τη τεκτονική δραστηριότητα θα είναι μειωμένες και το ποτάμι θα τείνει στην αρχική του κατάσταση. Ενώ αν ο βαθμός είναι μικρός, τότε μπορεί να συμβεί εκτροπή ποταμού. 4.ΥΔΡΑΥΛΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ Τα ποτάμια μεταφέρουν νερό κατά μήκος του τοπίου, συμμετέχοντας στο μεγάλο κύκλο του νερού ανάμεσα στους ωκεανούς, την ατμόσφαιρα και στο τοπίο. Οι υδραυλικές ιδιότητες ενός ποταμού είναι άρρηκτα συνυφασμένες με τα γεωμορφολογικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του. Η ποσότητα και ο χρόνος του νερού που μεταφέρεται μέσω ενός δικτύου ποτάμιου καναλιού είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας πολύπλοκης αλληλεπίδρασης μεταξύ των στοιχείων του τοπίου και του κλίματος. Για να κατανοήσουμε την υδραυλική συμπεριφορά ενός ποταμού, πρέπει να καταλάβουμε την κύρια υδραυλική διαδικασία που παράγει απορροές και διέπουν στην διανομή στο χρόνο και στο χώρο. Αυτές οι διαδικασίες περιλαμβάνουν : την κατακρήμνιση, εξάτμιση, μεταφορά, αποθήκευση, διήθηση και την ροή των χερσαίων και υπόγειων υδάτων. Όλες αυτές οι διαδικασίες μαζί ενώνουν το ποτάμι με το τοπίο που είναι μέρος του. Η καμπή (ή το ανερχόμενο τμήμα της λεκάνης απορροής) είναι η βασική μονάδα στην υδρολογία του ποταμού. Κάθε περιοχή σ'ένα δίκτυο ποταμού έχει μια μοναδική υδρολογική λεκάνη, η οποία είναι μια περιοχή του τοπίου που συνεισφέρει νερό στη γύρω περιοχή. Επειδή το νερό είναι χημικά συντηρητικό, σε κάθε καμπή υπάρχει μια μερική ισορροπία (ονομάζεται υδατικό ισοζύγιο) ανάμεσα στις εισροές, εκροές και στην αποθήκευση του νερού στο τοπίο ανά μονάδα χρόνου. Οι εξισώσεις για ην ισορροπία είναι σημαντικές συμπτύξεις που μας βοηθάνε να σκεφτούμε την σχέση ανάμεσα στην ποτάμια εκφόρτιση και τα διάφορες υδραυλικές διαδικασίες στο τοπίο. 17

18 Γράφοντας τις εξισώσεις για την ισορροπία με μια μικρή αλλαγή βλέπουμε πώς οι υδραυλικές διαδικασίες στο τοπίο σχετίζονται με την ροή που παρατηρείται στο ποτάμι (Q). Δεδομένου ότι : deltagw = (deltagw out - deltagw in ) τότε, Q = [ P - ET - deltagw + (deltas sm + deltas gw ) ] Η κατακρήμνιση και η εξάτμιση εξαρτώνται από κλιματικούς παράγοντες. Η διαπνοή ποικίλει ανάλογα με το κλίμα και τη βλάστηση της περιοχής. Ο όρος (dgw) αντιπροσωπεύει ένα δίκτυο υπόγειας ροής στη λεκάνη απορροής και είναι κυρίως χαρακτηριστικό της γεωλογίας. Ο όρος (ds s + ds sm + ds gw ) αντιπροσωπεύει την αλλαγή στην αποθήκευση νερού πάνω και μέσα στο τοπίο και εξαρτάται αρχικά από την τοπογραφία και τα χαρακτηριστικά του εδάφους. Τελικά είναι προφανές ότι τρείς πρωτογενείς παράγοντες ελέγχουν το υδατικό ισοζύγιο στην λεκάνη και ως εκ τούτου την ροή του ποταμού (Q) : το τοπίο, το κλίμα και η γεωλογία. 4.1.ΠΗΓΕΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ Όταν βρέχει υπάρχουν τρία πιθανά μονοπάτια που η κατακρήμνιση μπορεί να πάρει για αν φτάσει σ'ένα κανάλι ποταμού. 1) Η απορροή της βροχής φτάνοντας στο έδαφος εισχωρεί μ'ένα ποσοστό που ορίζεται από την τριχοειδής δράση και την διαπερατότητα. Όταν το ποσοστό κατακρήμνισης υπερβαίνει το ποσοστό διείσδυσης ή όταν το έδαφος γίνεται κορεσμένο από την πλευρική ροή, το νερό συσσωρεύεται στην επιφάνεια και ρέει επιφανειακά και με κλίση προς τα κάτω. 2) Η πλευρική ροή που διεισδύει στην επιφάνεια του εδάφους πρέπει να φιλτραριστεί κάθετα μέσω των κατώτερων στρωμάτων του εδάφους. Αν υπάρχουν διαφορές στο ρυθμό φιλτραρίσματος από αυτά τα στρώματα, το νερό μπορεί να συσσωρευτεί σε οριζόντιες επιφάνειες και να παράγει υπό επιφανειακές ροές με κλίση. 3) Η υπόγεια ροή νερού που διεισδύει μπορεί τελικά να φτάσει το τοπικό "πίνακα" νερού (μια ζώνη με λιγότερο ή περισσότερο μόνιμα εδάφη κορεσμένα από το νερό). Αυτό το υπόγειο νερό (GW) κινείται επίσης με κλίση αλλά με πολύ χαμηλά ποσοστά. Το 18

19 υπόγειο νερό μπορεί τελικά να φτάσει το κανάλι ενός ποταμού με αρκετούς τρόπους συμπεριλαμβανομένου και της τομής του καναλιού από τον "πίνακα" νερού, την διαρροή ή/και αρτεσιανές ροές την άνοιξη και οι υγρότοποι που στραγγίζουν στο κανάλι και τέλος αρτεσιανή τροφοδοσία σε αποστραγγισμένες λίμνες. Η έκταση στην οποία το υπόγειο νερό συνεισφέρει στην ροή του δεδομένου ποταμού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την γεωλογία της λεκάνης (συγκεκριμένα χαρακτηριστικά διείσδυσης) και στο ποσοστό με το οποίο το υπόγειο νερό ρέει με κλίση. Οι ταχύτητες των υπόγειων νερών ποικίλλουν τις τάξεων των 5-8 ανάλογα με την γεωλογική σύνθεση των κορεσμένων στρωμάτων και των υδροστατικών πιέσεων που συμμετέχουν. Η υδραυλική αγωγιμότητα (Κ) σχετίζεται με το πορώδες και μαζί με την υδραυλική κλίση (DH) και το μήκος της ροής (L) διέπουν την ταχύτητα ροής του υπόγειου νερού (V gw ) σύμφωνα με τον νόμο του Darcy : V gw = K * (DH/L) Ο νόμος του Darcy επίσης μερικές φορές εκφράζεται ως συνάρτηση της περιοχής ενός συγκεκριμένου υδροφόρου (Α), με την εξαρτημένη μεταβλητή να είναι η εκφόρτιση του όγκου του υπόγειου νερού (Q gw ) : Q gw = K * (DH/L) * A Πρακτικά μιλώντας ο νόμος του Darcy υποδεικνύει ότι οι λεκάνες απορροής με εκτεταμένες περιοχές με πορώδες (π.χ. άμμος ή χαλίκι) υποστρώματα και μεγάλες αλλαγές στην ανύψωση (λόφοι) είναι πιο πιθανό να έχουν υψηλά ποσοστά εισροών υπόγειου νερού στα κανάλια του ποταμού. Τα ποτάμια που αποστραγγίζουν επίπεδες εκτάσεις ή/και με λεπτότερα εδάφη είναι λιγότερο πιθανόν να έχουν σημαντικές πηγές προμήθειας υπόγειων υδάτων. 19

20 5.ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 5.1. ΠΟΤΑΜΙΑ ΣΑΝ ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Όπως φυσικά το κανάλι του ποταμού μεταφέρει νερό κατά μήκος του τοπίου, επίσης μεταφέρουν ιζήματα και διαλυμένα υλικά, αλλάζει αυτό το τοπίο από την διάβρωση, τη διάλυση και την απόθεση. Αυτό το τοπίο που διαμορφώνει την λειτουργία των ποταμών αποτέλεσε ένα βασικό σημείο εστίασης από τους γεωλόγους που ενδιαφέρονται για τη γεωμορφολογία τουλάχιστον εδώ και έναν αιώνα. Βασιζόμενο στο θεμελιακό μοντέλο του Davis (1899) για την ανάπτυξη του τοπίου, οι γεωλόγοι έχουν διαδραματίσει ένα ηγετικό ρόλο στη μελέτη των ποταμών από μια πλευρά ολόκληρου του συστήματος. Ο Davis θεωρούσε το παρατηρούμενο τοπίο ότι είναι αποτέλεσμα ενός κύκλου γεωλογικών ανυψώσεων (ορογένεση) και διάβρωσης. Τα ποτάμια θεωρήθηκαν ως ο κύριος παράγοντας της ηπειρωτικής διάβρωσης και ανάμεσα στα επεισόδια ανυψώσεων που συνεχώς μειώνουν την ανύψωση των γεωμορφών προς ένα βασικό επίπεδο καθορίζονται από την ανύψωση του της εκβολής του ποταμού. Ένα απλοποιημένο αλλά χρήσιμο μοντέλο της συνολικής γεωμορφολογικής δομής ενός ποταμού διαιρεί το ποτάμιο σύστημα σε τρείς μεγάλες ζώνες (Schumm 1977). Κάθε ζώνη είναι χαρακτηριστική από την άποψη της επεξεργασίας υλικών. Το ανώτερο δίκτυο του ποταμού περιλαμβάνει την ζώνη της παραγωγής όπου τα περισσότερα ιζήματα, διαλυμένα μεταλλικά και θρεπτικά στοιχεία αποκτώνται μέσω φορτίων του νερού από το σύστημα. Η ζώνη μεταφοράς αποτελείται από τα μεσαία και χαμηλότερα τμήματα του ποτάμιου συστήματος στο οποίο η μεταφορά και το κανάλι διαδικασιών οικοδόμησης κυριαρχούν. Τέλος, η ζώνη της απόθεσης βρίσκεται κοντά στις εκβολές του ποταμού όπου φορτία αποτίθενται ή παραδίδονται στο σύστημα λήψης. Αυτή η άποψη τονίζει με σαφήνεια την γεωμορφολογική λειτουργία των ποταμών, δηλαδή να μετακινούν υλικά κατά μήκος του τοπίου. 20

21 Όπως τα γεωμορφολογικά συστήματα, τα ποτάμια χρησιμοποιούν ενέργεια (που παράγεται από μετακινούμενες μεγάλες μάζες νερού με κλίση, το οποίο ονομάζεται ισχύς ρεύματος με μονάδες μέτρησης Kw ανά μήκος ή περιοχή) για να επιτευχθεί η δουλειά της διάβρωσης, μεταφορά ιζήματος και την δημιουργία καναλιού. Αυτή είναι η ίδια ενέργεια που χρησιμοποιούμε για να παράγουμε ηλεκτρισμό από τεχνητά απότομες κλίσεις σε υπερχειλιστές των υδροηλεκτρικών εγκαταστάσεων. Το ποσό της ενέργειας διαθέσιμο για γεωμορφολογική δουλειά είναι ανάλογη προς την ποσότητα τόσο του νερού που μετακινείται στο κανάλι (και ως εκ τούτου για την ροή του ποταμού, Q) όσο και με την κλίση του καναλιού. Μεγάλες κλίσεις ή/και μεγάλα Q έχουν σαν αποτέλεσμα υψηλής ισχύος ποτάμια με τεράστιες δυνατότητες για διάβρωση και σχηματισμό καναλιού. Μικρά Q ή/και ήπιες κλίσεις παράγουν λίγη ενέργεια και δημιουργούν μια μειωμένη ικανότητα για διάβρωση και μεταφορά υλικού. Μιας και η ενέργεια είναι ανάλογη του Q, η δυνητική γεωμορφολογία ενός ποταμού είναι στενά συνδεδεμένη με τον υδρολογικό χαρακτήρα. Ποτάμια απορροής, με flashy και υψηλές ροές κάνουν την γεωμορφολογική δουλειά με σύντομες εξαιρετικά ισχυρές εκρήξεις. Τα υπόγεια ποτάμια σπάνια έχουν μια τόσο δυνατή ροή αλλά διατηρούν μια πιο δυνατή βασική ροή και μπορούν να εκπληρώσουν λιγότερη γεωμορφολογική δουλειά για το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου. Η κλίση (η οποία βοηθάει να καθοριστεί η ροή του ρεύματος) είναι ένα χαρακτηριστικό και του τοπίου αλλά και του καναλιού του ποταμού. Το μοντέλο του Davis συνεπάγεται ότι η κλίση στη λεκάνη ποικίλει με τον χρόνο καθώς η διάβρωση του τοπίου προχωράει. Αυτό είναι φυσικά μια μεγάλη χρονική διαδικασία που τυπικά απαντάται σ'ένα γεωλογικό χρονικό πλαίσιο χιλιάδων έως εκατομμύριων χρόνων. Ωστόσο η κλίση του καναλιού μπορεί να προσαρμόζεται από το ίδιο το ποτάμι (εντός των ορίων της κλίσης της λεκάνης) σ'ένα μικρότερο χρονικό πλαίσιο (μερικά χρόνια μέχρι δεκαετίες) από τον ελιγμό και την αλλαγή του μήκους του καναλιού. Η ισορροπία ανάμεσα στις υδρολογικές μεταβλητές, η διαθέσιμη ενέργεια και η μορφολογία του καναλιού (π.χ. πλάτος, βάθος, κλίση, σχήμα) έχουν γίνει το επίκεντρο από τους γεωμορφολόγους σε αυτόν τον αιώνα. Από την πλευρά τους το προκύπτον ποτάμιο σύστημα (Schumm 21

22 1977) φυσικό σύστημα τοπίου σε επίπεδο που τείνει με τον χρόνο να κινηθεί προς την δυναμική ισορροπία όπου η διαθέσιμη ισχύ ρεύματος και τα φορτία ιζήματος είναι σε ισορροπία ενάντια στην αντίσταση του καναλιού και τα ιζήματα μεταφέρονται και αποτίθενται. Δηλαδή εντός των περιορισμών που επιβάλλονται από τα τοπικά χαρακτηριστικά του τοπίου, το ποτάμι συνεχόμενα χτίζει και διαμορφώνει το ίδιο του το κανάλι για να διευκολύνει το νερό και τα φορτία ιζήματος που παράγονται από την καμπή. Ένα τέτοιο ποτάμι που πλησιάζει αυτή την δυναμική ισορροπία λέγεται ότι είναι σε "in grade" (Mackin 1948). Αυτή η δυναμική συμπεριφορά ενός ποτάμιου συστήματος μπορεί να θεωρηθεί ως δύο : (1) αυτοπαραγόμενο (ενδογενείς) και (2) κατευθυντήριο (κινούμενο προς την ισορροπία ανάμεσα στην δύναμη και διαδικασία). Ανθρώπινες τροποποιήσεις στο νερό ή στα φορτία ιζήματος ή στο τοπικούς περιορισμούς του καναλιού δημιουργούν συνθήκες που απαιτούν μια νέα σχέση ισορροπίας. Ένα ποτάμι θα τείνει να ανταποκριθεί σε τέτοιες τροποποιήσεις με την προσαρμογή του καναλιού του μέσω διαβρωτικών ή αποθετικών διαδικασιών. Πρακτική διαχείριση και σχεδιασμός με σεβασμό στα ποτάμια είναι αδύνατον να γίνει χωρίς μια βασική εκτίμηση γιa την εγγενή συμπεριφορά των ποτάμιων συστημάτων ΜΟΡΦΟΓΕΝΝΕΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΜΕΘΟΔΟΔΟΓΙΑ: Για την δημιουργία και ολοκλήρωση της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας η έμμεση και άμεση παρατήρηση των γεωμορφικών χαρακτηριστικών της περιοχής ήταν καταλυτική. Η Έμμεση παρατήρηση πραγματοποιήθηκε με την μελέτη γεωγραφικών, τοπογραφικών χαρτών αλλά και μέσω της εφαρμογής του Google earth. Η άμεση παρατήρηση αφορούσε την μελέτη στην ύπαιθρο των γεωμορφικών χαρακτηριστικών της περιοχής αλλά και την λήψη αντιπροσωπευτικών δειγμάτων και την λήψη φωτογραφιών για την 22

23 περεταίρω μελέτη τους.επίσης για την καλύτερη και αποτελεσματικότερη αναλύση των γεωμορφικών στοιχέιων της περιοχής κατασκευάστηκαν εγκάρσιες και επιμήκης τομές ΒΑ ΝΔ ΝΑ ΒΔ ΝΑ ΒΔ ΒΑ ΝΔ Επιμήκης τομή Πηνειου Ποταμού ΝΔ ΝΑ ΝΔ ΒΑ ΒΔ ΒΑ ΝΑ Ν ΒΔ Β NA ΒΔ Εγκάρσις τομές Πηνειού Ποταμού Προβολές επιμήκων προφίλ 23

24 Το γεωμορφολογικό ανάγλυφο στην περιοχή μελέτης μας διαμορφώνεται κυρίως από την δράση των τεκτονικών κινήσεων σε συνδυασμό με την επιδεκτικότητα των γεωλογικών σχηματισμών στις διεργασίες της διάβρωσης, καθώς επίσης και από το ύψος των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Από πληροφορίες που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια της εργασίας υπαίθρου σε μερικές θέσεις της κοιλάδας του Πηνειού βρέθηκαν ενδείξεις πλημμυρικών φαινομένων, δηλαδή κατά μήκος της κοίτης του ποταμού βρέθηκαν αποτυπώματα χαλικιών. Αυτά τα φαινόμενα δεν οφείλονται σε αύξηση της ροής ή της στερεοπαροχής κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου, αλλά σε παράνομα τεχνητά φράγματα που δημιουργούν κατά καιρούς οι κάτοικοι σε διάφορες περιοχές με σκοπό τη συγκράτηση και εκμετάλλευση του νερού για άρδευση. Η περιοχή μελέτης σαν υπόβαθρο έχει τα ιζήματα του όρους Σκόλλις που ανήκει στην ζώνη Ωλονού Πίνδου, ενώ είναι χαρακτηριστικές οι flash ροές και κροκάλες χωρίς θεμελιώδης μάζα (ξεπλυμένες). Στο ποταμό έχει παρατηρηθεί και αναφρθεί στοιχεία αποκοπής απόσπασης σε παλαιότερη διπλωματική Κογκος (2012) Στο πρώτο κομμάτι του Πηνειού, το ανατολικό τμήμα της περιοχής μελέτης παρατηρούμε βάση της τομής που σχεδιάσαμε ότι από την μια πλευρά του ποταμού οι ισοϋψείς είναι πιο αραιωμένες σε σχέση με την άλλη (ασυμμετρία). Επειδή το υπόβαθρο είναι το ίδιο (ύπαρξη ασβεστόλιθων), κύριες αιτίες του γεγονότος αυτού μπορεί να είναι τεκτονικοί παράγοντες, κορρήματα ασβεστόλιθων που έχουν πέσει ή διαβρωτικοί παράγοντες. Στο τέλος του ποταμού παρατηρείται αλλαγή της κλίσης του και στο συγκεκριμένο σημείο έχουμε αραίωση και πύκνωση γραμμών εκατέρωθεν του ποταμού καθώς και επαφή ασβεστόλιθου με φλύσχη που περιέχει λατυποπαγή. Γενικά αυτό το τμήμα της κοιλάδας χαρακτηρίζεται από έντονη στερεοπαροχή με παρουσία μικρών αναβαθμίδων αλλά και κροκαλοπαγούς και έχουμε απόθεση χονδρόκοκκου υλικού. (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 1-5 στάση ΚΑΚΟΤΑΡΙ) 24

25 Εικ.3. Κροκαλοπαγές Ριπίδιο Εικ.4. Κροκαλοπαγές 25

26 Εικ.5. Κροκαλοπαγές Εικ.6. Ασβεστόλιθος 26

27 Εικ.7. Κροκαλοπαγές Στο δεύτερο κομμάτι δηλαδή το μεσαίο τμήμα παρατηρούμε πύκνωση και αραίωση ισοϋψών εκατέρωθεν του ποταμού σχεδόν σε όλο το τμήμα αλλά κυρίως στο νότιο τμήμα. Η κύρια αιτία είναι η ύπαρξη επαφής μεταξύ αδρομερών κροκαλοπαγών που είναι κακοδιαβαθμισμένα σε στρώσεις ποτάμιας προέλευσης, οι οποίοι είναι παλαιοί και σύγχρονοι κώνοι κορυμάτων και κυανών ιλυόλιθων με κροκαλοπαγή. Ακόμα η επαφή αυτή μπορεί να δηλώνει την ύπαρξη ρήγματος. Στο Βόρειο Δυτικό τμήμα του ποταμού και συγκεκριμένα στην περιοχή Καρπέτα παρατηρείται μεγάλη αραίωση των ισοϋψών που χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μεγάλης ποσότητας ασβεστολίθων αλλά και ιλυόλιθων. Στο κομμάτι αυτό αξίζει να σημειωθεί η εμφάνιση του παραπόταμου Βυλισσού ο οποίος αξιοποιείται με σύστημα γεωτρήσεων. Στην πορεία προς Κάλφα βλέπουμε εγκαταλελειμμένες κοιλάδες και παραποτάμους με ύπαρξη φλύσχη, ενώ οι αναβαθμίδες και παλαιοεπιφάνειες δεν έχουν απότομο πρανές. (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 6 19) 27

28 Εικ.8. Κροκαλοπαγές με πηγή τροφοδοσίας φλύσχη Εικ.9. Φλύσχης 28

29 Εικ.10. Φλύσχης (Κροκαλοπαγές) Εικ.11. Φλύσχης (Κροκαλοπαγές) 29

30 Εικ.12. Φλύσχης (Κροκαλοπαγές) Εικ.13. Φλύσχης (Κροκαλοπαγές) 30

31 Εικ.14. Φλύσχης Εικ.15. Φλύσχης 31

32 Εικ.16. Κροκαλοπαγές (1 ης τάξεως αναβαθμίδα) Εικ.17. Κροκαλοπαγές 32

33 Εικ.18. Κροκαλοπαγές Εικ.19. Ασβεστόλιθος 33

34 Εικ.20. Φλύσχης Εικ.21. Φλύσχης 34

35 Στο τρίτο κομμάτι, το δυτικό τμήμα της λεκάνης απορροής του Πηνειού ποταμού παρατηρείται η ύπαρξη επαφών μεταξύ αδρομερών κροκαλοπαγών, κυανών ιλυόλιθων και προσφάτων προσχώσεων με ιλύ σύγχρονων υπερχειλίσεων. Άρα στην αραίωση και πύκνωση των ισοϋψών εκτός από τα διαφορετικά υλικά ρόλο παίζουν και οι τεκτονικοί παράγοντες με την ύπαρξη ρηγμάτων. Επίσης χαρακτηριστικές είναι οι γεωμορφές badland με φλύσχη. (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 20-22) Εικ.22. Φλύσχης 35

36 Εικ.23. Φλύσχης Εικ.24. Φλύσχης 36

37 Με βάση την μελέτη του τοπογραφικού χάρτη της περιοχής αλλά και την άμεση παρατήρηση και μελέτη της λεκάνης απορροής του Πηνειού ποταμού αναγνωρίστηκαν 19 θέσεις γεωμορφών. Στον παρακάτω πίνακα αναφέρεται το ακριβές γεωγραφικό πλάτος και γεωγραφικό μήκος της κάθε γεωμορφής αλλά προσδιορίζεται και το είδος κάθε μιας από αυτές. Γεωμορφές Νούμερα Γεωγραφικό Μήκος Γεωγραφικό Πλάτος Είδη Γεωμορφών 1 51,9 43,7 Τραπεζοειδής 2 51,1 42,9 Τριγωνική 3 51,4 43,5 Τριγωνική 4 50,1 41,9 Ποτάμια Αναβαθμίδα 5 50,4 42,6 Τραπεζοειδής 6 50,0 40,9 Ποτάμια Αναβαθμίδα (Παρατήρηση της απόθεσης) 7 50,5 40,3 Τραπεζοειδής 8 51,0 40,0 Τραπεζοειδής 9 51,3 39,8 Τριγωνική 10 51,76 39,6 Τριγωνική 11 51,7 39,2 Τραπεζοειδής 12 53,0 39,4 Ποτάμιες Αναβαθμίδες 13 53,7 38 Ποτάμια Αναβαθμίδα 14 53,6 37,4 Τραπεζοειδής 15 53,8 37,2 Ποτάμια Αναβαθμίδα 16 53,9 36,8 Ποτάμια Αναβαθμίδα ,3 Ποτάμια Αναβαθμίδα 18 53,9 35,9 Μη ύπαρξη αναβαθμίδας 19 55,0 35,8 Ποτάμια 37

38 Αναβαθμίδα Τριγωνική 20 55,0 34,0 Ποτάμια Αναβαθμίδα 21 55,2 33,3 Ποτάμια Αναβαθμίδα 22 54,8 33,0 Ποτάμια Αναβαθμίδα 23 54,7 32,5 Τριγωνική 6.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα γεωμορφικά φαινόμενα στην περιοχή της λεκάνης απορροής του μέσου και άνω ρου του Πηνειού ποταμού είναι αρκετά έντονα με την ύπαρξη αναβαθμίδων, τραπεζοειδών και τριγωνικών γεομορφών. Επίσης η μεταβολή της κλίσης της κοίτης του ποταμού είναι εμφανής σε συγκεκριμένα σημεία, που υποδηλώνει της ύπαρξη σημείων καμπής. Ακόμα η ύπαρξη παλαιοεπιφανειών χαρακτηρίζει την λεκάνη απορροής του ποταμού. Οι παράγοντες που συνέβαλλαν στην δημιουργία και εξέλιξη των παραπάνω γεωλογικών φαινομένων ήταν η τεκτονική που επικρατεί στην περιοχή, δηλαδή η ύπαρξη ρηγμάτων, επωθήσεων και εφιππεύσεων, η γεωλογία της περιοχής με την ύπαρξη φλύσχη, ασβεστόλιθων αλλά και υλιόλιθων. Οι διαβρωτικοί παράγοντες είναι επίσης ένας καθοριστικός παράγοντας που συνέβαλλε στον κατακερματισμό των προϋπαρχόντων πετρωμάτων, την μεταφορά τους και την δημιουργία καινούργιων. Τέλος με την μελέτη των γεωλογικών και τοπογραφικών χαρτών της περιοχής μελέτης αλλά και μέσω της άμεσης παρατήρησης και λήψης αντιπροσωπευτικών δειγμάτων και φωτογραφιών στην ύπαιθρο πραγματοποιήθηκε η εύρεση και ερμηνεία των γεωργικών φαινομένων. 38

39 8.ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κοντόπουλος. Ν. ( Σημειώσεις Ιζηματολογίας) Molin. G., Fubelli. G. & Dramis F (Evidence Of Tectonic Influence On Drainage Evolution In An Uplifting Area) Κουκουβέλας Ι., Κοκκάλας Σ., Ξυπολιάς Π. ( Γεωλογίας της Ελλάδας) Wiley J.M. (School Of Natural Resources And Enviroment) Seelbach P. W. (Institute For Fisheries research) 39