ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ. Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού"

Transcript

1 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Έκδοση του Συλλόγου Αποφοίτων Φαρμακοποιών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Συντακτική Επιτροπή Περιοδικού Ιγδίον με Ύπερο Λένια Ιωαννίδου Βέρα Μίου Γιάννης Κουής Γιαννούλα Αγγελοπούλου Τάκης Αγγελόπουλος Η Συντακτική Επιτροπή του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ διατηρεί το δικαίωμα να μη δημοσιεύει ή να περικόβει κατά την κρίση της οποιοδήποτε χειρόγραφο. Ενυπόγραφα άρθρα δεν απηχούν απαραίτητα και τη γνώμη της Συντακτικής Επιτροπής και δημοσιεύονται χωρίς γλωσσική επιμέλεια. Ανυπόγραφες παρουσιάσεις είναι προϊόν συλλογικής δουλειάς. Το Copyright των ενυπογράφων άρθρων ανήκει στους συγγραφείς. Διοικητικό Συμβούλιο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ Γιαννούλα Αγγελοπούλου: Πρόεδρος Γιάννης Κουής: Αντιπρόεδρος Χρύσω Πετρίδου: Γραμματέας Χαράλαμπος Κέκκος: Ταμίας Λευτέρης Γεωργίου: Μέλος Κλεόπας Χατζηχαραλάμπους-μέλος Γιώργος Γεωργίου-μέλος Ταχ. Θυρ , 1307 Λευκωσία Τηλ: ή Τηλεομοιότυπο: , Διανέμεται δωρεάν σε όλους τους φαρμακοποιούς της Κύπρου Διεκπεραίωση γραφικών & στοιχειοθεσία: Microtype Designs, Καστοριάς 12, 1055 Λευκωσία - Κύπρος. Τηλ , alecs@spidernet.com.cy Εκτύπωση: Tυπογραφεία ΧΡ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΙ ΥΙΟΙ ΛΤΔ nicolaouprinters@cytanet.com.cy 1

2 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ TA EN OIKΩ... 3 Χρονικό του Αριστοτέλη... 3 Δραστηριότητες των Φαρμακοποιών... 7 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ...10 Βιολογικό Στρες-Φαρμακοχημική άποψη...10 Χαρακτηριστικά, ιδιότητες και μυστικά των καρκινικών κυττάρων ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Δυσκοιλιότητα στα παιδιά KΛINIKH ΔIAITOΛOΓIA...37 Θωρακίστε τον οργανισμό σας από τη νέα γρίπη...37 KOΣMETOΛOΓIA Ρυτίδες: αιτίες και αντιμετώπιση ΦAPMAKEYTIKH ENHMEPΩΣH Δελτίο Tύπου ΠΟΡΤΡΑΙΤΑ Κωνσταντίνος Δέλτας ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Κωνσταντινούπολη XΟΡΗΓΟΙ

3 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Χρονικό του Αριστοτελη Βέρα Μίου Φαρμακοποιός Α.Π.Θ. Όπως είχαμε πει στο προηγούμενο τεύχος, το Δ.Σ του Συλλόγου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του, το Φεβρουάριο του 2009 και πιστό στις αρχές του και μέσα στα πλαίσια της σύσφιξης των σχέσεων μεταξύ των μελών του, αποφάσισε και οργάνωσε το επόμενο ταξίδι. Προορισμός η Κωνσταντινούπολη. Η πόλη με τη διπλή προσωπικότητα, την ευρωπαϊκή από τη μία και την ανατολίτικη από την άλλη. Όπως ήταν προγραμματισμένο, στις 30 Σεπτεμβρίου, τα μέλη και οι φίλοι του συλλόγου, στο σύνολο δεκαεννέα άτομα, αναχώρησαν για την Αθήνα, με την οργανωμένη εκδρομή που ανέλαβε το ταξιδιωτικό γραφείο Seasons Travel. Με ανάμικτα συναισθήματα αναχωρήσαμε από το αεροδρόμιο της Λάρνακας με πτήση της Ολυμπιακής. Μετά το σύντομο ταξίδι μας φτάσαμε στο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος και καταλύσαμε στο ξενοδοχείο Astor στο κέντρο της Αθήνας. Στις λίγες ώρες της διαμονής μας στην αγαπημένη μας πόλη, όλη η παρέα πήγαμε για φαγητό στη περιοχή του Θησείου. Ξημερώματα της επόμενης μέρας αναχωρήσαμε για το αεροδρόμιο. Η Olympic Air, το νέο πρόσωπο της Ολυμπιακής ξεκινά τα παρθενικά του ταξίδια. Από τους πρώτους ταξιδιώτες της νέας αεροπορικής εταιρίας, οι αριστοτελείς. Μετά από σύντομη πτήση πάνω από τα νησιά του Αιγαίου φτάσαμε στην Κωνσταντινούπολη. Αγωνία... που ήρθαμε; Τι θα συναντήσουμε; Μετά το πρώτο σοκ αρχίσαμε να εγκλιματιζόμαστε. Τυπικές διαδικασίες, τούρκικες φωνές αντηχούν στα αυτιά μας αλλά ευτυχώς είναι ευρωπαϊκό το περιβάλλον. Πήραμε το λεωφορείο και κινήσαμε για το ξενοδοχείο. Κατά τη διαδρομή ήμασταν σιωπηλοί προσπαθώντας να αναγνωρίσουμε κάτι από τα βυζαντινά γνωστά μνημεία. Για την ώρα τίποτα. Ο ξεναγός μας προσπαθεί να μας δώσει τα βασικότερα ιστορικά στοιχεία που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τα όσα θα δούμε στη συνέχεια. Μακραίωνη η ιστορία της πόλης αυτής. Μεγαρείς οι πρώτοι κάτοικοι. Το ελληνικό στοιχείο το νοιώθεις παντού. Τα Τείχη του Θεοδοσίου Β είναι μπροστά μας. Είναι τα τείχη που μετά από πολιορκία 54 ημερών, κατάφερε ο σουλτάνος Μωάμεθ Β ο Πορθητής, να παραβιάσει και να κατακτήσει την Πόλη στις 29 Μαΐου του Σε λίγο φτάσαμε στο ξενοδοχείο Holiday Inn Old City. Πήραμε τα δωμάτια μας και σε λίγο όλη η παρέα συναντηθήκαμε κάτω για τη πρώτη μας βόλτα. Θαλάσσια αυτή η βόλτα! Ταξίδι στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Προορισμός μας τα Πριγκηπονήσια. Τόσα χρόνια άκουγα για τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και να που τώρα έχω την ευκαιρία να πατώ στα χώματα της. Η Χάλκη είναι ένα από τα εννέα νησιά του συγκροτήματος των Πριγκηπονήσων, με τις πανέμορφες ακρογιαλιές. Οι άμαξες που τις έσερναν γέρικα άλογα μας ανέβασαν στη διάσημη Σχολή της Ορθοδοξίας. Εκεί αφού προσκυνήσαμε το αρχαίο εικόνισμα της Παναγίας επισκεφθήκαμε τις τάξεις διδασκαλίας της σχολής με τα μεγάλα μαύρα παλιά θρανία, που δυστυχώς σήμερα δεν έχουν μαθητές αλλά μόνο μαύρες μνήμες. Επόμενος μας σταθμός είναι το μεγαλύτερο από τα εννέα νησιά των Πριγκηπονήσων που φέρει το όνομα Πρίγκηπος. Γευματίσαμε στον Έλληνα εστιάτορα του νησιού και μετά με τις άμαξες κάναμε το γύρο του νησιού που είναι βουτηγμένο στο πράσινο. Τα εξοχικά όμορφα σπίτια κατά μήκος της διαδρομής ανήκαν κάποτε σε Έλληνες, Εβραίους και Αρμένιους κατοίκους της Πόλης. Όταν ο ήλιος άρχισε να γέρνει στη θάλασσα πήραμε κι εμείς το δρόμο του γυρισμού. Από το καράβι απολαύσαμε το όμορφο ηλιοβασί- 3

4 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω λεμα κι όταν ο ουρανός σκοτείνιασε αράξαμε στο λιμάνι του Εμινονού, απ όπου βλέπαμε την Αγία Σοφία φωτισμένη. Νωρίς πήγαμε για ύπνο το πρώτο βράδυ γιατί η επόμενη μέρα προβλεπόταν φορτωμένη αλλά και φορτισμένη από τα όσα είχαμε να δούμε. Νωρίς ξυπνήσαμε κι ετοιμαστήκαμε για την περιήγησή μας. Ένας κόμπος στο στομάχι με ενοχλούσε Γιατί; Τι άραγε μας επεφύλασσε τούτο το πρωινό; Πολλές συγκινήσεις! Ένα μεγάλο ταξίδι στο Βυζάντιο! Πολλές επισκέψεις1 Επίσκεψη στο ναό των Αγίων Σεργίου και Βάκχου (η μικρή Αγία Σοφία), στον Ιππόδρομο( την καρδιά της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης), στο Μπλε Τζαμί, στην Αγία Σοφία το μεγαλύτερο μνημείο της Ορθοδοξίας, στη Βασιλική Κιστέρνα (το εντυπωσιακό υπόγειο υδραγωγείο), στην εκκλησία της Αγίας Ειρήνης( η μοναδική εκκλησία που δεν μετατράπηκε σε τζαμί ), και στο παλάτι Τοπ Καπί με τους αμύθητους θησαυρούς των σουλτάνων. Έντονα συναισθήματα μας διακατείχαν καθ όλη τη διάρκεια της ημέρας με τις εικόνες να εναλλάσσονται δια μέσου των αιώνων, από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο για λίγη ξεκούραση, γιατί το βράδυ θα αλλάζανε οι παραστάσεις. Η βραδινή μας έξοδος ήταν διαφορετική. Φύγαμε από το Βυζάντιο και πήγαμε να γνωρίσουμε λίγη από την κουλτούρα των διαφόρων περιοχών της Τουρκίας. Χαλαρώσαμε για λίγο στο Kervansaray όταν κατά τη διάρκεια του δείπνου είχαμε την ευκαιρία να δούμε διάσημες τουρκάλες να μας χορεύουν χορούς της κοιλιάς, επίσης γνωρίσαμε λαϊκούς χορούς του Πόντου, της Αρμενίας και άλλων λαών της περιοχής. Ακούσαμε παραδοσιακά τραγούδια και η βραδιά έκλεισε με ευρωπαϊκά τραγούδια περασμένων δεκαετιών. Η επόμενη μέρα, μας επεφύλασσε νέες εκπλήξεις. Ξεκινήσαμε πρωί για ξενάγηση στο παλάτι Ντολμαμπαχτσέ που βρίσκεται στις ακτές του Βοσπόρου και ανήκει στη μεταβυζαντινή περίοδο. Αμέσως μετά, πήραμε το καράβι για ένα ταξίδι στα στενά του Βοσπόρου ατενίζοντας τις όμορφες ακτές με τα κοκκινοκαφέ εξοχικά γιαλιά- όπως λέγονται και που πολλά από αυτά ανήκαν στους εύπορους Έλληνες της Πόλης. Είδαμε τις ευρωπαϊκές ακτές και όταν το καράβι άλλαξε πορεία και πήρε το δρόμο της επιστροφής είχαμε την ευκαιρία να δούμε τις ασιατικές με τα κοκκινοκαφέ γιαλιά μέσα στα καταπράσινα δάση. Όταν πατήσαμε και πάλι το πόδι μας στη στεριά, δε μπορούσαμε να φανταστούμε ακόμη τις συγκινήσεις που μας επεφύλασσε το πρόγραμμα της εκδρομής. Πολύ δύσκολο να τα εκφράσεις μονολεκτικά, αλλά επειδή τα περιγράφω στο «οδοιπορικό στη Κωνσταντινούπολη» σε άλλες σελίδες του σημερινού τεύχους, θα κάνω εδώ μόνο μια απλή αναφορά. Επισκεφθήκαμε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το ναό του Παμμακαρίστου, το Ιερό της Ζωοδόχου Πηγής, τη Μονή των Βλαχερνών και το αποκορύφωμα τη Μονή της Χώρας, την εκκλησία με τις μοναδικές στο είδος τους βυζαντινές τοιχογραφίες και τα σπάνια ψηφιδωτά. Όλη η μακραίωνη ιστορία της Ορθοδοξίας στο Βυζάντιο, περνά από μπροστά μας σαν ταινία παλιά του σινεμά. Δε χορταίνουμε να βλέπουμε, να ακούμε, να προσευχόμαστε. «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια» βουίζει στα αυτιά μας. Μετά από όλη αυτή την μαγεία προσγειωθήκαμε απότομα. Ο επόμενος σταθμός μας επαναφέρει στην πραγματικότητα. Μας υπενθύμισε πως βρισκόμασταν στην Κωνσταντινούπολη 556 χρόνια μετά την Άλωσή της. Βρισκόμασταν στην ανατολίτικη κλειστή αγορά, γνωστή σαν Grand Bazaar, με τα 4,000 καταστήματα μέσα στις δαιδαλώδεις στοές της. Χιλιάδες άνθρωποι, παντού φωνές, οι πραματευτάδες φωνάζουν την πραμάτεια τους. Ο Έλληνας εστιάτορας που ξέμεινε εκεί μετά το ξεριζωμό, φωνάζει κι αυτός στα ελληνικά και μας προσκαλεί να δοκιμάσουμε το γύρο και τα υπόλοιπα φαγητά του. Απέναντι ο Αρμένης, φίλος του κύριου Τάκη, προσπαθεί να μας πουλήσει όμορφα χαλιά. Πιο κάτω ο κύριος Κώστας πουλά σουβενίρ. Ένας άλλος Έλληνας έχει χρυσοχοείο λίγο πάρα πέρα. Στην αγορά αυτή Έλληνες, Αρμένιοι, Τούρκοι, Κούρδοι, Πόντιοι, όλοι στην ίδια αγορά, στον ίδιο αγώνα για επιβίωση. Επιστροφή στο ξενοδοχείο για λίγη ξεκούραση και μετά ολοταχώς για την πλατεία Ταξίμ. 4

5 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Θέλαμε να περπατήσουμε στις γειτονιές των Ελλήνων πριν από τους διωγμούς τους. Όμως δεν υπολογίσαμε τους χιλιάδες ανθρώπους που σαν ποτάμι σπρώχνονταν στην πλατεία και τα γύρω σοκάκια εκείνο το σαββατόβραδο. Δεν καταφέραμε να δούμε τις γεμάτες από ελληνική ιστορία γειτονιές του Περάματος. Δεν πειράζει, πόσα να προλάβει να δει κανείς σε μια πόλη που κάθε της γωνιά και μια ελληνική ιστορία; Κυριακή πρωί- πρωί αναχωρήσαμε αεροπορικώς για την Αθήνα, που τη μέρα εκείνη ζούσε στο παλμό των εκλογών. Συγκινημένοι και συγκλονισμένοι από τις χιλιάδες εικόνες που αποκομίσαμε από την Κωνσταντινούπολη στο σύντομό μας ταξίδι, φτάσαμε νωρίς το απόγευμα στη Λάρνακα και στα σπίτια μας. Το Δ.Σ του συλλόγου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ αποφάσισε να δώσει το στίγμα του στο Παγκύπριο Φαρμακευτικό Συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στις Οκτωβρίου του2009 στο ξενοδοχείο Χίλτον, χαρίζοντας σε όλους τους συνέδρους, σελιδοδείκτες. Επίσης το Δ.Σ του συλλόγου μας διοργανώνει στις 10 Φεβρουαρίου 2010 καρναβαλίστικο χορό. στη ταβέρνα Μεζεδόκηπος στη Λεμεσό στις 9μ.μ. Καλούνται όλοι οι φαρμακοποιοί μέλη και φίλοι του ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ να μασκαρευτούν και να έρθουν να διασκεδάσουν. Ευκαιρία να ξεφύγουμε για λίγο από τη ρουτίνα μας. Η Ετήσια Γενική Συνέλευση του Συλλόγου ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ορίστηκε για τις 14 Μαρτίου 2010 στις 11.00π.μ στο Γκάβερνορ Μπητς, στο εστιατόριο Αντρέας και Μέλανη. Η παρουσία των μελών του συλλόγου είναι απαραίτητη. Νομίζω πολύ μακρηγόρησα σήμερα. Πρέπει να αφήσω κάτι και για το επόμενο τεύχος. Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΕΚΦΡΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΚΑΙ ΧΟΡΗΓΟΥΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ 5

6

7 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω Δραστηριότητες Φαρμακοποιών Γιάννα Αγγελοπούλου Φαρμακοποιός, Α.Π.Θ. Αγαπητοί συνάδερφοι, Σας χαιρετώ με αγάπη και πολλές πολλές ευχές για καλή χρονιά γεμάτη υγεία, επαγγελματικές επιτυχίες, προσωπική και οικογενειακή ευτυχία. Το εξάμηνο που μας πέρασε είχαμε αρκετές εκδηλώσεις. Η φαρμακευτική εταιρεία Ελλάδος διοργάνωσε επιστημονική εκδήλωση με θέμα: Στατίνες και λειτουργική διατροφή. Η εκδήλωση έγινε στις 12 Σεπτεμβρίου 2009 στο ξενοδοχείο Azax στη Λεμεσό υπό την αιγίδα του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου και την στήριξη του Φ.Σ. Λεμεσού. Η ημερίδα περιλάμβανε τις ακόλουθες ομιλίες: 1. «Οι επιπτώσεις της χοληστερόλης στο καρδιαγγειακό σύστημα». Δρ. Ευαγόρας-Νικολαϊδης- Διεύθ. Καρδιολογίας Γεν. Νοσ. Λευκωσίας. 2. «Θεραπεία με στατίνες» Σ. Φραγκίσκος- Βοηθός Διευθυντής Καρδιολογίας. 3. «Λειτουργική Διατροφή» Ελίζα Μαρκίδου-Κλινικός Διαιτολόγος Α, υπεύθυνη τομέα διατροφής Υπουργείου Υγείας. 4. «Κύπρος Ιστορία-Τελευταίες εξελίξεις στο Κυπριακό» Άγγελος Βότσης- Πρόεδρος του Τ.Φ.Σ. Λεμεσού και Αντιπρόεδρος του Π.Φ.Σ.-Βουλευτής 5. Άριστος Πετρίδης- Μέλος του Π.Φ. Συλλόγου. Η εταιρεία Glaxo Smith Kline με ιδιαίτερη χαρά μας παρουσίασε το Alli, την πρώτη και μοναδική ευρωπαϊκή μη συνταγογραφούμενη θεραπεία απώλειας βάρους στα φαρμακεία της Κύπρου. Στη Λεμεσό η εκδήλωση έγινε στις 30 Σεπτεμβρίου 2009 στο ξενοδοχείο Αmathus και φυσικά ακολούθησε γεύμα με την υπέροχη κουζίνα του γνωστού ξενοδοχείου. Στις 30 Σεπτέμβρη ο σύλλογος μας Αριστοτέλης διοργάνωσε την πολυπόθητη εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη. Όσοι φαρμακοποιοί και φίλοι του Αριστοτέλη συμμετείχαμε περάσαμε φανταστικά! Το πρώτο βράδυ φάγαμε σε μια υπέροχη ταβέρνα μπαλκόνι κάτω από τον έναστρο Αττικό ουρανό στους πρόποδες του ιερού βράχου της Ακρόπολης. Την επόμενη μέρα πρωί-πρωί πετάξαμε για Κωνσταντινούπολη. Φτάνοντας η έκπληξη για όλους μας ήταν φανερή. Δεν φανταζόμασταν ότι θα βρίσκαμε μια σύγχρονη, ευρωπαϊκή, καθαρή πόλη, με υπερσύγχρονους δρόμους και οδηγούς που ακολουθούν τους νόμους. Κάναμε δυο mini κρουαζιέρες. Μια στη θάλασσα του Μαρμαρά και τα Πριγκιπονήσια, που δικαιολογημένα έχουν αυτό το όνομα. Καταπράσινα, γεμάτα πεύκα, με υπέροχες ακρογιαλιές και ωραιότατα αρχοντικά, τα περισσότερα πρώην ιδιοκτησίες Ελλήνων. Επισκεφτήκαμε τη θεολογική σχολή της Χάλκης που μαζί με το Πατριαρχείο και την Αγία Σοφία αποτελούν το προπύργιο της Ορθοδοξίας. Η συγκίνηση όλων μας, μικρών και μεγάλων, φανερή και αρκετοί από εμάς δεν μπορέσαμε να συγκρατήσουμε τα δάκρυα δέους και λύπης, γιατί αυτά τα υπέροχα, εξαίσια μέρη, που μας αξίωσε ο Θεός να επισκεφτούμε, ήταν ελληνικά δηλαδή δικά μας. Η δεύτερη κρουαζιέρα, στον Βόσπορο δεν περιγράφεται με λόγια. Τα υπέροχα ελληνικά χωριά, τα σπίτια με την κλασική Kωνσταντινουπολίτικη αρχιτεκτονική, οι γραφικές ταβερνούλες κ.τ.λ. Δε θα πω άλλα για την εκδρομή αυτή. Περισσότερες λεπτομέρειες θα διαβάσετε στο χρονικό 7

8 Τ Α Ε Ν Ο Ι Κ Ω του Αριστοτέλη της συνάδερφου και αγαπητής φίλης Βέρας Μίου. Εν κατακλείδι το ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη ήταν ένα προσκύνημα στις ρίζες μας (Χριστιανοσύνη και Ελληνισμό) και κατά τη γνώμη μου όλοι οι Έλληνες πρέπει να το κάνουν μια φορά στη ζωή τους. Οι Φαρμακευτικές Υπηρεσίες Κύπρου σε συνεργασία με τον Π.Φ.Σ. διοργάνωσαν σ όλες τις πόλεις της Κύπρου ενημερωτικές εκδηλώσεις για την γρίπη Α (Η 1 Ν 1 ). Την ενημέρωση έκαναν οι αξιόλογοι επιστήμονες : η Δρ. Όλγα Καλακούτα, Ανώτερη Ιατρικός Λειτουργός, Iατρικές Υπηρεσίες και Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας, Μέλος Εθνικής Επιτροπής Πανδημίας Γρίπης με θέμα «Προγραμματισμός και Εφαρμογή Σχεδίου Δράσης. Λήψη Μέτρων Δημόσιας Υγείας», η Δρ. Εμέλια Βουνού, βοηθός Διευθύντρια Παθολογικής Κλινικής, Γενικό Νοσοκομείο Λεμεσού, Μέλος Εθνικής Επιτροπής Πανδημίας Γρίπης με θέμα «Πανδημία Γρίπης Α (Η 1 Ν 1 ).» και η Χριστιάνα Κοντεμενιώτου, Κλινικός Φαρμακοποιός, Φαρμακευτικές Υπηρεσίες, Μέλος Εθνικής Επιτροπής Πανδημίας Γρίπης με θέμα «Στρατηγικό Σχέδιο δράσης Αντιμετώπισης Πανδημίας Γρίπης. Φ α ρ μ α κ ε υ τ ι κ ή Αγωγή». Στην Λεμεσό έγινε στις 7 Οκτωβρίου στο ξενοδοχείου Holiday Inn. Ανάλογες εκδηλώσεις έγιναν σ όλες τις πόλεις. διήμερο Ahava Event, στο ξενοδοχείο Atlantica Oasis στην Λεμεσό το Σαββατοκύριακο 31/10-1/11/09. Σ ένα άνετο και φιλικό περιβάλλον έγινε η παρουσίαση των προϊόντων Ahava από την κα. Idit Gandelman Ahava International Training Manager με slogan «Νεκρά Θάλασσα! Πλούτος! Ομορφιά! Υγειά!». Οι παρευρισκόμενοι πέρασαν ένα ευχάριστο Σαββατοκύριακο γεμάτο ενημέρωση και διασκέδαση. Η Φαρμακευτική Εταιρεία Άκης Παναγιώτου &Υιός Ltd πραγματοποίησε μια σειρά επιστημονικών εκδηλώσεων προς ενημέρωση γιατρών και φαρμακοποιών αναφορικά με τη νέα σειρά αντιικών σκευασμάτων SAMBUCOL. Οι εκδηλώσεις έγιναν σε Λευκωσία, Λεμεσό και Λάρνακα και η προσέλευση τόσο των γιατρών όσο και των φαρμακοποιών ήταν αθρόα. Ομιλητής στις παρουσιάσεις του SAMBUCOL ήταν ο βιολόγος και επιστημονικός διευθυντής της εταιρείας κος Μάριος Πουλλικάς. Το SAMBUCOL είναι συμπλήρωμα φλαβονοειδών που αποδεδειγμένα με κλινικές μελέτες έχει καταπληκτικά αποτελέσματα σε ότι αφορά την αντιμετώπιση των ιώσεων. Σας αφήνω τώρα και μιας και πλησιάζουν οι Απόκριες σας εύχομαι Καλή Διασκέδαση. 8 Η εταιρεία Stefani & Panayiotou Ltd οργάνωσε

9

10 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η Βιολογικό Στρες Φαρμακοχημική άποψη Πάνος Ν. Κουρουνάκης, Καρυοφύλλης Χ. Τσιακιτζής, Ελένη Α. Ρέκκα Τομέας Φαρμακευτικής Χημείας, Τμήμα Φαρμακευτικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 10 Εισαγωγή-Ιστορική Αναδρομή Το βιολογικό φαινόμενο του στρες είναι βέβαιο ότι είναι παλαιότερο του ανθρώπου. Ακόμα και ο προϊστορικός άνθρωπος θα πρέπει να υποψιάστηκε την ύπαρξή του όταν έβλεπε ότι μετά από σκληρή δουλειά, παρατεταμένη έκθεση στο κρύο ή στη ζέστη, απώλεια αίματος, αγωνία, φόβο, τραυματισμό ή κάποια νόσο, παρουσιαζόταν κοινή αίσθηση: η απώλεια δύναμης και το αίσθημα της εξάντλησης. Κανείς δεν μπορεί να έχει ζήσει χωρίς την εμπειρία κάποιου βαθμού στρες. Μπορεί να νομίζει ότι μόνο σοβαρές νόσοι, υπερβολική σωματική ή πνευματική κόπωση ή τραυματισμοί το προκαλούν, αυτό όμως είναι συζητήσιμο. Το να διασχίσει κανείς ένα σταυροδρόμι μεγάλης κυκλοφορίας αυτοκινήτων, το να εκτεθεί σε ρεύμα αέρος ή ακόμη και η απλή-πραγματική χαρά είναι αρκετά ώστε να ενεργοποιήσουν τους μηχανισμούς του στρες. Το στρες δεν είναι αναγκαστικά κακό και βλαπτικό. Φυσικά, ο οργανισμός του ανθρώπου πρέπει να είναι προετοιμασμένος να το δεχθεί και να το αντιμετωπίσει. Ο άνθρωπος γρήγορα θα πρέπει να ανακάλυψε επίσης ότι, όταν αντιμετώπιζε μια μακρά και κοπιώδη υποχρέωση, ο οργανισμός του περνούσε διαμέσου σταδίων: στην αρχή αισθανόταν κακουχία, μετά συνήθιζε σε αυτή, αλλά τελικά δεν μπορούσε να την αντέξει περισσότερο. Η άμεση και επιτακτική ανάγκη να βρει τροφή και προστασία από τα στοιχεία της φύσης τον κράτησαν πολύ απασχολημένο ώστε να καταπιαστεί με θέματα, όπως η ομοιόσταση ή το βιολογικό στρες (Β.Σ). Εντούτοις, οι αδρές γραμμές όλων αυτών ήταν εκεί έτοιμες να αναλυθούν και να ερμηνευτούν με τη χρήση των ακριβών όρων της επιστήμης, με τη βοήθεια της οποίας μπορεί να μελετηθεί το αποτέλεσμα πειραμάτων και να δοκιμαστεί από την κριτική της λογικής (Kourounakis 2000). Ήταν ο H. Selye που το 1936 στο Μόντρεαλ περιέγραψε επιστημονικά το Β.Σ. και το ανέλυσε με σύγχρονες μεθόδους μέσω πολλών προσεγγίσεων (Selye 1936, 1976). Ο στρατιώτης που υπομένει τα τραύματά του στη μάχη, η μάνα που ανησυχεί για το στρατιώτη γιο της, οι παίκτες στο καζίνο, στο χρηματιστήριο ή στον ιππόδρομο, αδιάφορο αν κερδίζουν ή χάνουν, είναι όλοι σε στρες. Ο δάσκαλος που αγωνίζεται να διδάξει το μάθημα στο μαθητή και ο μαθητής που προσπαθεί να μάθει και να δείξει στο δάσκαλο ότι έμαθε αυτό που διδάχτηκε βρίσκονται επίσης σε στρες. Τι είναι αυτή η κατάσταση που οι περισσότεροι -τόσο διαφορετικοί- άνθρωποι έχουν κοινό με τα ζώα σε περιπτώσεις όπου κάτι τους συμβαίνει σε έντονο βαθμό; Ποια είναι η φύση του στρες; Αγγίζει την ουσία της ζωής και της νόσου. Η γνώση του μηχανισμού του στρες βοηθάει στη νέα προσέγγιση της αντιμετώπισης πολλών νόσων, μπορεί όμως να βοηθήσει στο

11 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η χάραγμα καινούριων δρόμων στη ζωή, μιας καινούργιας φιλοσοφίας που θα οδηγεί τις πράξεις μας σε αρμονία με τους φυσικούς νόμους (Kourounakis 2000). Από τα παραπάνω, αλλά και από όσα θα ακολουθήσουν, φαίνεται ότι το στρες είναι εξαιρετικά περίπλοκο όσο και εκτεταμένο. Το ακριβές βάθος και οι λεπτομέρειες του φαινομένου παρόλο που έχουν μελετηθεί συστηματικά δεν έχουν τελείως διευκρινισθεί. Αλλά και οι διακλαδώσεις του σε πλήθος ειδικοτήτων είναι πάμπολλες. Αναφέρουμε λίγες για να ληφθεί μία ιδέα: φαρμακοχημεία, φυσιολογία, παθολογία, παθολογική ανατομική, τοξικολογία, φαρμακολογία, θεραπευτική, ψυχολογία, κοινωνιολογία, φιλοσοφία. Έτσι, το να έχει κανείς μια πλήρη άποψη του φαινομένου είναι δύσκολο. Στην εργασία αυτή θα ασχοληθούμε με μια κυρίως άποψη, τη φαρμακοχημική. Ομοιόσταση και Νόσος Εικοσιπέντε περίπου αιώνες πριν, οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, ιατροί, φαρμακοποιοί (ο Θεόφραστος, ο Γαληνός, με πρώτο τον Ιπποκράτη) δίδασκαν ότι η νόσος δεν είναι μόνο ταλαιπωρία (πάθος), αλλά επίσης μόχθος (πόνος), δηλαδή η πάλη του ίδιου του σώματος για ανάταξη στη φυσιολογική κατάσταση. Πίστευαν και υποστήριζαν τη θεραπευτική δύναμη της φύσης (:vis medicatrix naturae) (Chroussos et al. 1988, Selye 1976). Προ δύο αιώνων ο John Hunter υπέδειξε ότι τυχαίος τραυματισμός ακολουθείται από απόκριση του οργανισμού που δεν ανήκει στη βλάβη, ενώ συνιστά προσπάθεια του οργανισμού για ανάταξη της βλάβης (Kobler 1960). Αυτό είναι σημαντικό γεγονός και παρόλο που από τότε έχει "επανειλημμένα ανακαλυφθεί", δεν έχει κατανοηθεί ακόμη και τώρα. Η ασθένεια δεν είναι απλή παράδοση στην επίθεση, αλλά είναι επίσης μάχη για την υγεία. Αυτή η ιδέα της νόσου προϋποθέτει τη σύγκρουση μεταξύ των δυνάμεων της προσβολής και των αμυντικών μηχανισμών του οργανισμού (Seyle 1978). Κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, ο Γάλλος φυσιολόγος Claude Bernard δίδαξε ότι από τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά της αυτόνομης και ανεξάρτητης ζωής είναι η σταθερότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος (milieux interieur) (Βernard 1878). Αυτή διασφαλίζεται μόνο όταν ο οργανισμός είναι ικανός να προσαρμόζει τις αντιδράσεις του σε εξωτερικές αλλαγές και ερεθίσματα. Οι φυσικές ιδιότητες και η χημική σύσταση του σώματος έχουν την τάση να διατηρηθούν σταθερές παρά τις αλλαγές του περιβάλλοντος. Όταν αυτή η ρύθμιση αποτύχει τότε μόνο εμφανίζεται νόσος. Αργότερα ο Cannon ονόμασε το φαινόμενο των συντονισμένων διαδικασιών προσαρμογής που αναπτύσσονται από τον οργανισμό για τη διατήρηση της σταθερής κατάστασής του "ομοιόσταση" (Cannon 1963). Οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί ποικίλλουν από πολύ ειδικούς σε γενικούς. Πολυάριθμοι ομοιοστατικοί μηχανισμοί έχουν βρεθεί να προστατεύουν τον οργανισμό από την πείνα, τη δίψα, να διατηρούν σταθερές τις τιμές pη του αίματος και τις συγκεντρώσεις πρωτεΐνης, λίπους και ιόντων ασβεστίου στο αίμα. Βιολογικό στρες-στρεσσογόνα Έχει διευκρινισθεί και τεκμηριωθεί ότι διάφοροι παράγοντες όπως έγκαυμα, ιονίζουσα ακτινοβολία, δηλητηρίαση από φάρμακα ή άλλες χημικές ουσίες, μικροβιακές τοξίνες, δηλητήρια ζώων, χειρουργικό τραύμα, ψυχική αναστάτωση, έντονη σωματική, πνευματική ή ψυχική προσπάθεια, πόνος, απώλεια αίματος, αλλά και χαρά, λύπη και οργή προκαλούν όχι μόνο ειδικές για τον καθένα παράγοντα αλλαγές αλλά και γενικές. Οι αλλαγές αυτές βασικά αποτελούν προσπάθεια προσαρμογής του οργανισμού στη νέα κατάσταση. Τους παράγοντες που αναφέραμε παραπάνω χαρακτηρίζουμε ως στρεσσογόνους παράγοντες ή στρεσσογόνα (Selye 1950, 1976). Με μια πρόχειρη θεώρηση είναι δύσκολο να δει κανείς πώς, τόσο διαφορετικοί παράγοντες όπως ακινησία, θερμότητα, ψύχος, δηλητήρια, συναισθηματική διέγερση, ιονίζουσα ακτινοβολία προκαλούν παρόμοια απόκριση του οργανισμού. Σήμερα πλέον είναι δυνατόν, με τη χρήση τελείως αντικειμενικών ποσοτικών μορφολογικών (μακροσκοπικά αλλά και της λεπτής δομής), βιοχημικών και λειτουργικών κριτηρίων, να δειχθεί ότι ορισμένες από τις αποκρίσεις είναι μη ειδικές και κοινές για όλους τους τύπους των στρεσσογόνων, ανεξαρτήτως των επιμέρους ειδικών δράσεών τους. Αυτή η εννοιολογική διάκριση μεταξύ των ειδικών και των μη ειδικών αποκρίσεων του οργανισμού σε κάθε απαίτηση υπήρξε το σημαντικότερο γεγονός, το σπουδαιότερο βήμα στην επιστημονική ανάλυση του φαινομένου του Β.Σ. (Kourounakis 2000). 11

12 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 12 Με βάση τις ιδέες αυτές, έχει συστηθεί από τον Hans Selye ο ακόλουθος ορισμός για το στρες: Στρες είναι η μη ειδική απόκριση του οργανισμού σε κάθε απαίτηση" Είναι προφανές ότι δεν υπάρχουν διαφορετικοί τύποι Β.Σ. Εκφράσεις όπως συναισθηματικό στρες, στρες πτήσης, επιτυχίας, ψύχους, στρες έλλειψης τροφής, ύπνου, στρες βαρύτητας, κολύμβησης και κοινωνικό στρες είναι αποδεκτές μόνο όταν γίνεται ξεκάθαρα αντιληπτό ότι αποτελούν απλώς συντμήσεις για την έκφραση "στρες που προκαλείται από αυτόν ή εκείνο τον παράγοντα". Στρες και ομοιόσταση Κατά τη διάρκεια ορισμένων καταστάσεων συμπεριφοράς ή συναγερμού (φόβου, πόνου, οργής) το συμπαθητικό νευρικό σύστημα προκαλεί ελευθέρωση κατεχολαμινών. Οι αυτόνομες αυτές αποκρίσεις προκαλούν μεταβολικές και καρδιαγγειακές αλλαγές που ετοιμάζουν το σώμα για πάλη ή φυγή. Έχει καθοριστεί ότι η φυσιολογική ισορροπία μπορεί να διατηρηθεί παρά την παρουσία πολλών παραγόντων που τείνουν εκλεκτικά να αλλάξουν συστατικά του οργανισμού. Σε καταστάσεις που απαιτείται διασυστηματική προσαρμογή, το σώμα μπορεί να αποκριθεί με: α) Tο νευρικό σύστημα, διά του συνειδητού σχεδιασμού αμυντικών μηχανισμών, αυτομάτων ή εξαρτημένων αντανακλαστικών και αυτονόμου αντίδρασης συναγερμού, β) Tο ανοσοποιητικό σύστημα, διά του σχηματισμού αντισωμάτων και ενεργοποίησης του δικτυοενδοθηλιακού συστήματος, γ) Oρμονικούς μηχανισμούς, που επηρεάζουν τους ειδικούς προσαρμοστικούς μηχανισμούς του οργανισμού. Πολλοί ερευνητές δείχνουν ότι η αντίσταση του οργανισμού σε διάφορα τοξικά μέσα μπορεί να τροποποιηθεί με τη βοήθεια παγκρεατικών, θυρεοειδικών ή γεννητικών ορμονών. Αυτές μπορεί να εκκρίνονται ως απόκριση σε ανάγκη. Έχει άραγε το σώμα αναπτύξει μη ειδικούς προσαρμοστικούς μηχανισμούς για την καταπολέμηση τοξικών εισβολέων; Τα κορτικοειδή αποτελούν αποφασιστικούς παράγοντες στον έλεγχο καταστάσεων στρες, κυρίως επηρεάζοντας ενζυμικά ελεγχόμενες αποκρίσεις (Selye 1971, Kourounakis, Selye 1976, Kourounakis, Rekka 1991). Γενικό Σύνδρομο Προσαρμογής Η δυναμική εκδήλωση του στρες σε συνάρτηση με το χρόνο ονομάστηκε "Γενικό Σύνδρομο Προσαρμογής" (General Adaptation Syndrome). Αυτό διακρίθηκε στις φάσεις: α) Αντίδραση συναγερμού, β) Στάδιο (αυξημένης) αντίστασης και γ) Στάδιο εξάντλησης. Το γενικό σύνδρομο προσαρμογής και οι φάσεις του χαρακτηρίζονται από μορφολογικές, βιοχημικές και λειτουργικές αλλαγές (Selye 1976, Kourounakis, Selye 1976). To στάδιο (αντίδραση) συναγερμού, το οποίο πυροδοτείται με την πρώτη επαφή με το στρεσσογόνο, περιλαμβάνει το σύνολο των μη ειδικών γενικευμένων φαινομένων που εμφανίζονται με την ξαφνική έκθεση στο στρεσσογόνο, προς το οποίο ο οργανισμός ποιοτικά και/ή ποσοτικά δεν έχει προσαρμοστεί (Selye 1950, Kourounakis 1986). Στο στάδιο αυτό παρουσιάζεται γενική πτώση της αντίστασης του οργανισμού. Ωστόσο, με συνεχιζόμενη έκθεση στο στρεσσογόνο, o οργανισμός θα προσαρμόζεται και εισέρχεται στο στάδιο της (αυξημένης) αντίστασης ή προσαρμογής. Στο στάδιο αυτό έχουμε τάση για ομαλοποίηση των περισσοτέρων αλλαγών και εμφανίζεται αυξημένη αντίσταση στην κακουχία. Το στάδιο αυτό μπορεί να διαρκέσει μακρό χρόνο αν η ένταση του στρεσσογόνου παράγοντα δεν είναι υπερβολική. Αν η παρουσία του στρεσσογόνου συνεχίζεται για μακρό χρονικό διάστημα, ο οργανισμός εισέρχεται στο τελευταίο στάδιο ή φάση της εξάντλησης. Στη φάση αυτή ο οργανισμός αποτυγχάνει να διατηρήσει την αυξημένη αντίσταση, έχουμε πλήρη κατάρρευση των λειτουργιών του, οπότε επέρχεται ο θάνατος. Το τελευταίο αυτό στάδιο -αντίθετα από τα προηγούμενα- δεν είναι αναστρέψιμο. Πάντως, επειδή κάθε στρεσσογόνο παρουσιάζει και τις δικές του χαρακτηριστικές δράσεις, δεν είναι δυνατόν πάντα να προκαλούνται ακριβώς οι ίδιες αποκρίσεις σε όλα τα όργανα. Παραπέρα όμως, ακόμη και το ίδιο το στρεσσογόνο είναι δυνατόν να δράσει διαφορετικά σε διαφορετικά άτομα, λόγω εσωτερικών και εξωτερικών ρυθμιστικών παραγόντων που καθορίζουν την αποκρισιμότητά τους. Οδοί διεκπεραίωσης του στρες Στην απόκριση του οργανισμού σε απαιτήσεις -στρες- συμμετέχουν τρία συστήματα αλληλοεπηρεαζόμενα, συνεργαζόμενα και επικοινωνούντα: 1. Νευρικό: αυτόνομο, ψυχο-

13 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η λογική και νοητική-γνωσιακή δραστηριότητα με τη βοήθεια πλήθους νευρο-διαβιβαστών και νευροπεπτιδίων, 2. Ορμονικό: νευρο-ορμόνες, άξονας υποθάλαμος-υπόφυση-φλοιός επινεφριδίων, μυελός επινεφριδίων, γεννητικές ορμόνες, αλλά ακόμη και ινσουλίνη, τριιωδοθυρονίνη και θυροξίνη, 3. Ανοσοποιητικό: κυτταρική και χυμική ανοσία Η συνεργασία τους έχει ως σκοπό την επιτυχή προσαρμογή του οργανισμού στην προσπάθειά του να διατηρήσει σταθερό το εσωτερικό περιβάλλον, παρά την παρουσία του στρεσσογόνου. Η τυπική απόκριση βιολογικού στρες ακολουθεί τις εξής δύο οδούς: α) Άμεση ή αρχική, είναι η μέσω των κατεχολαμινών κεντρική συμπαθητική διέγερση, που είναι και η πρωτοεμφανιζόμενη απόκριση (εντός 2-20 sec). Ακόμη, σημαντική οδός μεσολάβησης του στρες είναι η ελευθέρωση κατεχολαμινών στις νευρικές απολήξεις του αυτόνομου νευρικού συστήματος (ΑΝΣ) στην περιφέρεια και στο μυελό των επινεφριδίων (Selye 1976, Dunn et al. 1984). Αυτές είναι σημαντικής χρησιμότητας για την αντιμετώπιση των αναγκών προσαρμογής αφού οι κατεχολαμίνες εφοδιάζουν με ευχερώς διαθέσιμες πηγές ενέργειας (όπως ελεύθερα λιπαρά οξέα από αποθέματα τριγλυκεριδίων του λιπώδους ιστού), ανεβάζουν τις συγκεντρώσεις γλυκόζης στο αίμα, επιταχύνουν τον καρδιακό ρυθμό, ανυψώνουν την πίεση του αίματος (βελτίωση της αιμάτωσης των μυών) και διεγείρουν το ΚΝΣ. β) Λίγο βραδύτερα εμφανίζεται η απόκριση μέσω του άξονα υποθάλαμος υπόφυση φλοιός επινεφριδιων (ΗΡΑ) (εντός λίγων λεπτών). Ένα μη ειδικό ερέθισμα (νευρικό ερέθισμα, χημική ουσία, έλλειψη μεταβολικού παράγοντα) ενεργοποιεί τον "πρώτο μεσολαβητή", αυτός ενεργοποιεί τον υποθάλαμο στο μεσαίο έπαρμα ( median eminence ), και συγκεκριμένα σε ορισμένα νευροενδοκρινή κύτταρα, νευρώνες του παρακοιλιακού πυρήνα (PVN) του ιπποκάμπου, που μετατρέπουν νευρικά σήματα στον παράγοντα ή ορμόνη απελευθέρωσης κορτικοτρόφου ορμόνης (CRF ή CRH). Αυτός είναι ένας χημικός αγγελιοφόρος που φθάνει, μέσω της πυλαίας κυκλοφορίας υποθαλάμου-υπόφυσης, στον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης. Έτσι, ο υποθάλαμος διεγείρει τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης ο οποίος με τη σειρά του εκκρίνει την αδενοκορτικοτρόπο ορμόνη (ACTH) στην κυκλοφορία. Η ΑCΤΗ, φθάνοντας στο φλοιό των επινεφριδίων, προκαλεί έκκριση κορτικοστεροειδών (κυρίως κορτιζόλης στον άνθρωπο και κορτικοστερόνης στους επίμυες). Η ενεργοποίηση αυτή παρεμβαίνει στην ικανότητα του οργανισμού να αντεπεξέλθει επί μακρότερο χρόνο στο στρες (De Kloet et al. 1998) Η αλυσιδωτή αυτή σειρά των γεγονότων ελέγχεται κυβερνητικά από μηχανισμούς παλίνδρομης αλληλορρύθμισης. Είναι συζητήσιμο εάν περίσσεια της CRF μπορεί να περιορίζει την έκκρισή της, γιατί η βιολογική ημιπερίοδος ζωής της εντός της κυκλοφορίας είναι πολύ σύντομη. Είναι όμως βέβαιο ότι υπάρχει τουλάχιστον ένας διπλός μηχανισμός παλίνδρομης αλληλορύθμισης της ΑCΤΗ: i) Περίσσεια παραγωγής ορμόνης (βραχύς κύκλος παλίνδρομης αλληλορρύθμισης) και ii) Υψηλές συγκεντρώσεις κορτικοειδών στο αίμα τα οποία αναστέλλουν την έκκριση της ΑCΤΗ (μεγάλος κύκλος παλίνδρομης αλληλορρύθμισης) αλλά και της CRΗ, κυρίως μέσω ελέγχου από τον ιππόκαμπο ο οποίος είναι πλούσιος σε υποδοχείς κορτικοειδών (MR και GR). Eπιπλέον αυτών των κλασικών ορμονών στρες, αρκετές άλλες ορμόνες και άλλες ουσίες εκκρίνονται από την υπόφυση, τις περιφερικές νευρικές απολήξεις και τα επινεφρίδια (Axelrod et al. 1984). Ο υποθάλαμος θεωρείται ως το κέντρο της αφομοίωσης αυτών των προσαρμοστικών αντιδράσεων στο στρες (Axelrod 1984, Smelik 1981). Αλλαγές κατά τη μη ειδική απόκριση-η χαρακτηριστική "τριάδα" Έχει δειχθεί ότι τα εμπλεκόμενα γλυκοκορτικοειδή επηρεάζουν τα κανονικά συστατικά ή διαδικασίες του σώματος (π.χ. γλυκόζη, πρωτεϊνοσύνθεση) (Selye 1976, Kourounakis et al. 1988). Πάντως, στο στρες εμφανίζεται στερεότυπη, μη ειδική απόκριση του οργανισμού με ενιαίες μορφολογικές και βιοχημικές εκδηλώσεις, που είναι σχετικά ανεξάρτητες του μέσου που τις προκαλεί. Αρκετές από αυτές είναι χαρακτηριστικές εκδηλώσεις του Β.Σ., ενώ άλλες είναι λιγότερο χαρακτηριστικές. Οι σημαντικότερες χαρακτηριστικές μορφολογικές (μακροσκοπικές) αλλαγές είναι η "τριάδα", αποτελούμενη 13

14 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 14 από ατροφία (συρρίκνωση) θύμου, λεμφαδένων, σπληνός, υπερτροφία και υπεραιμία επινεφριδίων και εμφάνιση γαστρεντερικού έλκους (δωδεκαδάκτύλου συνήθως στον άνθρωπο και στομάχου στους επίμυες). Οι σημαντικές βιοχημικές αλλαγές κατά το Β.Σ. είναι οι αυξημένες συγκεντρώσεις γλυκοκορτικοειδών στο αίμα και ουροπεψινογόνου (Kourounakis et al 1990). Έχει δειχθεί ότι οι παραπάνω αλλαγές μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες για ποσοτική αξιολόγηση του βιολογικού στρες (Selye 1976), το δε ουροπεψινογόνο παρουσιάζει επιπλέον το μεγάλο πλεονέκτημα του εύκολου προσδιορισμού (Kourounakis et al 1990, 1991, Tsiakitzis et al 2005). Κατά το βιολογικό στρες παρατηρείται σειρά από χαρακτηριστικές αλλαγές στη λεπτή δομή του ηπατικού παρεγχυματικού κυττάρου. Οι περισσότερο κοινές από αυτές είναι διεύρυνση και θραύση του ενδοπλασματικού δικτύου, μιτοχονδριακή διόγκωση, εξαφάνιση κοκκίων γλυκογόνου, αύξηση σταγονιδίων λιπιδίων, σχηματισμός λυσσοσωματίων και αυτοφαγικών χυμοτοπίων. Κατά το στρες ελαττώνεται η θερμοκρασία του σώματος στους επίμυες, ενώ αυξάνει στον άνθρωπο. Αν η θερμοκρασία διατηρηθεί στα φυσιολογικά επί πεδα, τότε ορισμένες από τις αλλαγές αυτές είναι λιγότερο εκφρασμένες (Salas et al. 1977, 1980). Ο ρόλος των γλυκοκορτικοειδών στο στρες Ήδη έχουμε αναφέρει το ρόλο του άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-φλοιός επινεφριδίων (ΗΡΑ), καθώς και των κατεχολαμινών στο βιολογικό στρες. Αναφορικά με τα γλυκοκορτικοειδή, κατά τον Selye, αυτά παίζουν τον κύριο ΠΙΝΑΚΑΣ: Φυσιολογία και Παθολογία της δράσης των κορτικοστεροειδών ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ Γλυκονεογένεση Διαβήτης Καταστολή της ανάπτυξης Καταβολισµός Αυξηµένη καρδιαγγειακή απόκριση Υπέρταση Καταστολή µεταβολισµού των οστών Οστεοπόρωση Καταστολή ανοσολογικής απόκρισης Ανοσοανεπάρκεια Ενίσχυση γνωσιακών λειτουργιών Παρεµπόδιση γνωσιακών λειτουργιών ρόλο στην προσαρμογή, υποστηρίζοντας την πρωτογενή άμυνα του οργανισμού σε στρεσογόνους παράγοντες (αυξάνουν την αντίσταση), και καθυστερώντας την έναρξη της τελευταίας φάσης του βιολογικού στρες (Selye 1976). Επίσης, διευκολύνουν τη δράση άλλων μεσολαβητών της απόκρισης στρες (πχ. ενίσχυση της σύνθεσης και της δράσης της αδρεναλίνης). Τα γλυκοκορτικοειδή δημιουργούν επίσης μια δεύτερη γραμμή άμυνας ενάντια στο στρες μέσω καταστολής των πρωτογενών αμυντικών μηχανισμών (primary defense reactions). Φλεγμονώδεις και ανοσολογικές αποκρίσεις περιορίζονται και εμποδίζονται να υπερεκφραστούν. Ωστόσο, μακροχρόνια έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις γλυκοκορτικοειδών έχει βλαβερές συνέπειες (Πίνακας). Επάγονται βλάβες σε καρδιαγγειακό, νευρικό, γαστρεντερικό και μυοσκελετικό. Στην περίπτωση αυτή οι πρωτογενείς αμυντικές αντιδράσεις γίνονται από μόνες τους επιβλαβείς και ο οργανισμός γίνεται επιρρεπής σε φλεγμονώδεις και αυτοάνοσες νόσους. Μερικές από αυτές περιγράφονται ως νόσοι προσαρμογής (Selye 1976, Kourounakis et al. 1990). Φαίνεται ορθή και η άποψη ότι ο πρωταρχικός προσαρμοστικός ρόλος των κορτικοειδών είναι να καταστέλλουν σωματικές αποκρίσεις, γιατί οι αμυντικές αυτές αποκρίσεις μπορούν να αποβούν τελικά βλαπτικές αν δεν ανασχεθούν ικανοποιητικά. Η κατάσταση που προκαλούν τα γλυκοκορτικοειδή δεν είναι ειδική και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταστέλλονται επίσης και άλλα συστήματα. Tα ανώτερα επίπεδα κορτιζόλης (άνθρωπος) ή κορτικοστερόνης (τρωκτικά) συνήθως επιτυγχάνονται σε λεπτά μετά από την διαταραχή της ομοιόστασης και τα αυξημένα αυτά επίπεδα παραμένουν για λεπτά, ανάλογα με τη φύση του στρεσσογόνου και την ικανότητα του οργανισμού να αντιπαρέρχεται τις στρεσσογόνες καταστάσεις. Η δράση των κορτικοστεροειδών μπορεί να παραμείνει για ώρες. Δύο τύποι κορτικοστεροειδών υποδοχέων: διαφορική απόκριση Ο μηχανισμός δράσης της κορτικοστερόνης στον εγκέφαλο βασίζεται στην σύνδεσή της σε υψηλής συγγένειας αλατοκορτικοειδείς υποδοχείς (ΜR) και χαμηλής συγγένειας γλυκοκορτικοειδείς υποδοχείς (GR). Και οι δύο τύποι υποδοχεών ανήκουν σε μια υπεροικογένεια ενδοκυτταρικώς εντοπιζόμενων στεροειδικών υποδοχέων. Οι ΜRs συνδέονται επίσης και με την αλδοστερόνη. Ο ιππόκαμπος

15 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η δεν διαθέτει τον τύπο 2 του αδρανοποιητικού ενζύμου 11β-υδροξυστεροειδική αφυδρογονάση (11β-HSD). Έτσι, σε αντίθεση με τους νεφρούς, η κορτικοστερόνη έχει πλήρη πρόσβαση στους MRs αυτής της περιοχής του εγκεφάλου. Αυτοί οι MRs που είναι εκλεκτικοί στην αλδοστερόνη πιστεύεται ότι εμπλέκονται στον κεντρικό έλεγχο των καρδιαγγειακών λειτουργιών, της ρύθμισης του όγκου και της ομοιόστασης του NaCl. Η διαφορετική συγγένεια σύνδεσης των κορτικοειδών στους δύο τύπους υποδοχέων υποδηλώνει ότι χαμηλά επίπεδα κυκλοφορούσας κορτικοστερόνης καταλαμβάνουν κυρίως τις θέσεις των MRs, ενώ και οι δύο τύποι καταλαμβάνονται από υψηλά επίπεδα κορτικοστερόνης μετά από στρες και κατά την φάση κορύφωσης του κιρκαδικού ρυθμού. Οι GRs έχουν εκτεταμένη κατανομή σε νευρώνες και γλοιοκύτταρα, και οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις τους απαντώνται σε θέσεις κλειδιά του εγκεφάλου που ρυθμίζουν το στρες, όπως είναι οι CRH νευρώνες. Οι MRs έχουν πολύ περισσότερο περιορισμένη κατανομή και οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις τους βρίσκονται σε νευρώνες του ιπποκάμπου. Στερεότυπες αντιδράσεις του οργανισμού σε απόκριση στρες Οι πρώτες στερεότυπες αντιδράσεις απόκρισης του οργανισμού είναι για πάλη ή φυγή. Αργότερα αυτά μελετήθηκαν λεπτομερέστερα με την πρόοδο των μοριακών τεχνικών. Συσχέτισαν έτσι συμπεριφορά με ορμονικό υπόστρωμα. Τελικώς, από άποψη συμπεριφοράς διακρίθηκαν τρεις και όχι δύο περιπτώσεις: α) πάλη β) φυγή και γ) υποταγή. Σε κάθε μία από τις περιπτώσεις αυτές έχουμε ενεργοποίηση και συμμετοχή διαφορετικής περιοχής του εγκεφάλου και συμμετοχή σχετικά (όχι απόλυτα) διαφορετικού νευρο-ορμονικού παράγοντα: Πάλη-επιθετικότητα συνοδεύονται από υψηλά επίπεδα νοραδρεναλίνης και τεστοστερόνης. Η φυγή-αποφυγή συνδέεται με υψηλά επίπεδα αδρεναλίνης. Οι αντιδράσεις αυτές, πάλη-φυγή ή επίθεση-αποφυγή, είναι συνδεδεμένες, από άποψη ΚΝΣ, με τον αμυγδαλοειδή πυρήνα. Η υποταγή συνοδεύεται από υψηλά επίπεδα ΑCΤΗ-γλυκοκορτικοειδών και χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης (Henry, Stephens 1977, Hatotani et al. 1979). H συμπεριφορά υποταγής-κατάθλιψης φαίνεται να σχετίζεται με τον ιππόκαμπο στο ΚΝΣ (Henry, Stephens 1977). Σημασία του ψυχολογικού παράγοντα στην απόκριση στρες Τα ερεθίσματα από τα στρεσσογόνα επεξεργαζόμενα στον εγκέφαλο είτε έχουν είτε αποκτούν συστατικό που είναι σημαντικό για την παραπέρα πορεία του φαινομένου. Αυτό φαίνεται από τα ακόλουθα: επίμυες που υφίστανται ηλεκτρικό shock παρουσιάζουν γαστρικά έλκη, που είναι σοβαρότερα και περισσότερα όταν δεν τους δίνεται η ευκαιρία να αποφύγουν το shock απ' ό,τι αν είχαν τη δυνατότητα να το αποφύγουν. Όταν τα πειραματόζωα υφίστανται το shock ευρισκόμενα όλα μαζί σε ένα κλουβί εμφανίζουν επιθετική συμπεριφορά, φιλονικούν μεταξύ τους. Τα ζώα αυτά, παρόλο που μπορούν να τραυματιστούν σοβαρά μεταξύ τους, εντούτοις παρουσιάζουν λιγότερες γαστρικές εξελκώσεις από αυτές που παρουσιάζουν τα ζώα που ήταν μόνα τους στο κλουβί κατά τη διάρκεια του shock. Τα παραπάνω δείχνουν την ψυχολογική σημασία που έχει η δυνατότητα ελέγχου σε σχέση με την απόκριση στρες. Ακόμη ότι η "φιλονικία" μπορεί να οδηγεί σε αίσθηση κάποιου ελέγχου. Ζώα στα οποία κατά το πείραμα υπήρχε ηχητική προειδοποίηση του επερχόμενου shock βρέθηκε ότι έχουν λιγότερες γαστρικές αλλοιώσεις, και ακόμη λιγότερες ή καθόλου αλλοιώσεις αν τα ζώα αυτά, μετά την επιτυχημένη αποφυγή του shock, έχουν και ηχητική επιβεβαίωση (Weiss 1971, 1971α). Αν όμως τα ζώα που πετυχαίνουν να διαφύγουν το shock τιμωρούνταν με ηλεκτρικό shock, τότε εμφανίζουν ακόμη σοβαρότερες στομαχικές αλλοιώσεις απ ό,τι τα ζώα που απέφυγαν το shock (Weiss 1971α). O σημαντικός ρόλος του ψυχολογικού συστατικού του ελέγχου και της προβλεψιμότητας στο στρεσσογόνο έχει μεταγενέστερα επιβεβαιωθεί (Tsuda et al 1989, Levine 1991). Αντίληψη και επεξεργασία των στρεσσογόνων από τον οργανισμό Όταν το ερέθισμα από τη δράση του στρεσσογόνου γίνει αντιληπτό, αναλύεται μέσα στον εγκέφαλο και θα γίνει πραγματικά στρεσσογόνο, μόνον εφόσον, μετά τη νοητική διεργασία, εκτιμηθεί ως τέτοιο (Levine 1991). Φαίνεται ενδιαφέρον το γεγονός ότι υψηλού βαθμού διέγερση σχετίζεται με σημαντική ενεργοποίηση 15

16 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 16 του συστήματος υποθάλαμος-υπόφυση-φλοιός επινεφριδίων και του συστήματος συμπαθητικόμυελός επινεφριδίων. Η φυσιολογική σημασία του στρες θα μπορούσε να εξηγηθεί σε σημαντικό βαθμό με τη θεωρία της διέγερσης. Διέγερση δεν συμβαίνει όταν ένα ερέθισμα μετά την επεξεργασία του στον εγκέφαλο αξιολογηθεί ως αβλαβές, συνεπεία προηγούμενης εμπειρίας. Εδώ φαίνεται σαφώς το πόσο σπουδαίοι παράγοντες είναι η μάθηση και η μνήμη στον επηρεασμό του οργανισμού και την απόκρισή του στο στρες. Αντίθετα, όταν το ερέθισμα αξιολογείται ως απειλή ή όταν λόγω έλλειψης πληροφοριών η πρόβλεψη δεν μπορεί να γίνει, τότε η κατάσταση υψηλής διέγερσης διατηρείται και θα εμφανιστεί αντίδραση με σκοπό την ελάττωση ή άρση του ερεθίσματος (Smelik 1987). Επιτυχημένος τρόπος αντίδρασης θα ελάττωνε τον αντίκτυπο του στρεσσογόνου με αποτέλεσμα τον τερματισμό της διέγερσης. Η αντίληψη του στρες και ο επακόλουθος τρόπος επιτυχούς αντίδρασης καλείται αντιμετώπιση (coping) (Levine 1978), δηλαδή το πώς ο οργανισμός που υφίσταται την επίδραση του στρεσσογόνου θα τα βγάλει πέρα. Η νοητική επεξεργασία του ερεθίσματος εξαρτάται από γενετικούς παράγοντες (είδος, φύλο), το ιστορικό, τυχόν προηγούμενη εμπειρία, την παρούσα κατάσταση (π.χ. κοινωνική θέση, συναισθηματική φόρτιση). Το στρες λοιπόν είναι κατάσταση απειλής της υγείας ή της επιβίωσης, όπως το αντιλαμβάνεται ένα άτομο, με αποτέλεσμα γενικές και στρεσσογονοειδικές σημαντικές αντιδράσεις, που αντανακλούν σε αλλαγές του νευροενδοκρινικού και αυτόνομου υποσυστήματος. Στρεσσογόνα είναι τα ερεθίσματα εκείνα τα οποία, μετά από την νοητική επεξεργασία εκλαμβάνονται από το άτομο ως απειλή της επιβίωσής του. Συνεπώς κάθε ερέθισμα, είτε είναι φυσικό είτε συγκινησιακό, που επηρεάζει τον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-φλοιός επινεφριδίων θεωρείται εξ ορισμού ως στρεσσογόνο. Aλλαγές σε ενδογενείς βιοδραστικές ουσίες Αναφέρουμε επιγραμματικά, γιατί αμέσως παρακάτω θα σχολιασθούν εκτενώς, αρκετές ουσίες, κυρίως στον εγκέφαλο, των οποίων η συγκέντρωση συνήθως αυξάνεται, ή τουλάχιστον τροποποιείται κατά την απόκριση στρες: Κορτιζόνη, Κορτιζόλη, Κορτικοστερόνη (η τελευταία στα τρωκτικά) καθώς και οι υποδοχείς των κορτικοειδών (αλατο- και γλυκο- κορτικοειδείς υποδοχείς, MR και GR αντίστοιχα). Κορτικοτρόπος ορμόνη (ΑCTH). Παράγοντας (ή ορμόνη) απελευθέρωσης κορτικοτρόπου ορμόνης [CRF (CRH)]. Κατεχολαμίνες κυρίως νοραδρεναλίνη (ΝΑ) και αντίστοιχη αύξηση των μονοαμινοξειδασών. Οπιοειδή πεπτίδια (β-ενδορφίνη). Σεροτονίνη (5-HT) και οι υποδοχείς της. Μονοξείδιο του αζώτου ( ΝΟ) κυρίως από κύτταρα του ανοσοποιητικού. Μελατονίνη, Ασβέστιο κυρίως ενδοκυτταρικό, Κυτταροκίνες, επαγωγή κυρίως των ιντερλευκινών 1, 6 (IL- 1, IL-6) και του παράγοντα ογκονέκρωσης-α (TNF-α). Νευροτροφικοί παράγοντες (π.χ. BDNF, brain derived nerve growth factor): ελάττωση. Αλλά ακόμη και οξυτοκίνη, αγγειοπιεσίνη και ουσία Ρ. Επιπλέον πεψινογόνο πεψίνη (στόμαχος, αίμα, ούρα): αύξηση. Αλληλεξάρτηση και επηρεασμός μεταξύ των δύο αξόνων, SAM και ΗΡΑ Η πρώτη απόκριση, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι κεντρική, διέγερση των συμπαθητικών νευρώνων, και ακολούθως ελευθέρωση αδρεναλίνης από τον μυελό των επινεφριδίων. Υπάρχει αλληλεξάρτηση και επηρεασμός μεταξύ των δύο αξόνων, συμπαθομυελο-επινεφριδικού (SAM) και υποθαλαμοφλοιο-επινεφριδικού (ΗΡΑ): Η νορεπινεφρίνη επί του ιπποκάμπου από τον υπομέλανα τόπο διεγείρει τους νευρώνες του παρακοιλιακού πυρήνα του ιπποκάμπου σε παραγωγή CRH, η οποία μέσω του προσθίου λοβού της υπόφυσης επάγει ελευθέρωση της ACTH που ελευθερώνει γλυκοκορτικοειδή (GC) από τον φλοιό των επινεφριδίων. Τα τελευταία επάγουν στον μυελό των επινεφριδίων την Ν-μεθυλοτρανσφεράση της φαινυλαιθανολαμίνης. Μέσω της διέγερσης του άξονα ΗΡΑ (CRH ACTH GC) επάγεται και διεγείρεται ο άξονας SAM (Clow A, et al. 1998). Όμως και αντιθέτως, ελεύθερες μονοαμίνες μπορούν να διεγείρουν, με απ ευθείας δράση επί της υποφύσεως, την ελευθέρωση ACTH με ακόλουθη δράση επί του φλοιού των επινεφριδίων και ελευθέρωση GC (Denan 1996, Plotsky et al. 1989, Harbuz et al. 1991). Έχει υποδειχθεί ότι κατά τη διάρκεια ισχυρού στρες η δραστηριότητα των ΜΑΟ ήπατος και εγκεφάλου περιορίζεται, πράγμα που συμβάλλει ισχυρά στην αύξηση των επιπέδων μονοαμινών και πιθανώς η αναστολή της δράσης των ΜΑΟ οφείλεται στην ύπαρξη εν-

17 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η δογενών αναστολέων των ΜΑΟ (Maura 1975). Πειράματα με χρήση ποικίλων στρεσσογόνων μέσων έχουν δείξει αύξηση της δραστηριότητας αναστολέων των ΜΑΟ (κυρίως ΜΑΟ-Α) και αυξημένη έκκριση αυτών στα ούρα, η οποία περιορίζεται με τη χρήση λοραζεπάμης (Glover et al. 1981). Σχεδόν πάντα τα GC, ή το στρες μέσω αυτών επάγουν την παραγωγή σεροτονίνης (5-ΗΤ) από τα κέντρα ραφής του μεσεγκεφάλου, καθώς και την έκφραση των διαφόρων τύπων υποδοχέων της 5-ΗΤ. Η αύξηση στον εγκέφαλο εκδηλώνεται με επίδραση επί της αντίληψης (παραισθήσεις) και της συμπεριφοράς (διέγερση) (Seckl J.R. et al. 1998). H 5-HT από τα κέντρα ραφής του μεσεγκεφάλου ασκεί ισχυρή επίδραση επί των συγκεντρώσεων των ΜR και GR στον ιππόκαμπο, αλλά και τα GC επηρεάζουν την βιοσύνθεση της 5-ΗΤ στα κέντρα ραφής, τους υποδοχείς, το μεταβολισμό και την πρόσληψη στον ιππόκαμπο καθώς και άλλες δομές του εγκεφάλου (De Kloet 1991). Αντικαταθλιπτικά φάρμακα που ενεργοποιούν μονοαμινεργική (5-ΗΤ, ΝΑ) νευρομεταβίβαση αυξάνουν τους GR και ΜR στον ιππόκαμπο και έτσι αυξάνουν την γλυκοκορτικοειδή παλίνδρομη αλληλορύθμιση (Barden 1996). Υπάρχει άμεση συσχέτιση μεταξύ της αύξησης GR και MR στον ιππόκαμπο και της βελτίωσης των γνωσιακών λειτουργιών σε επίμυες (Yan et al. 1995). Mία ουσιώδης επίδραση της 5-ΗΤ επί του εγκεφάλου βασίζεται στο γεγονός ότι αυξάνει σημαντικά τη διαβατότητα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού σε βιοδραστικές ουσίες π.χ. φάρμακα, δηλητήρια και ιούς (Shanker Skarma H, et al. 1998). Ρόλος της CRH στο στρες O παράγων (ή ορμόνη) ελευθέρωσης κορτικοτροπίνης (CRF ή CRH) ελευθερώνεται από νευροενδοκρινικούς νευρώνες του παρακοιλιακού πυρήνα (PVN) του υποθαλάμου μετά από ερεθίσματα μηνύματα λαμβανόμενα από τον ιππόκαμπο, από τη δράση κορτικοειδών επί του ιπποκάμπου σε απόκριση στρες. Η CRH επάγει την ελευθέρωση της κορτικοτροπίνης (ACTH). Αυτή δρα ακολούθως επί του φλοιού των επινεφριδίων προς ελευθέρωση κορτικοειδών. Επιπλέον, από την υπόφυση επάγει και την έκκριση β-ενδορφίνης, οπιοειδούς πεπτιδίου που ελευθερώνεται μετά από στρες. Η δράση της CRH συντελεί σε αλλαγή της συμπεριφοράς (ηδονιστική τάση) (π.χ. παρατηρείται έντονη τάση για λήψη γλυκών διαλυμάτων, η συμπεριφορά αυτή αναστέλλεται με τη χρήση οπιοειδών ανταγωνιστών π.χ ναλτρεξόνης) (Keshet 1995). Η CRH διεγείρει κύτταρα του υπομέλανος τόπου (locus ceruleus) που ελευθερώνει ΝΑ. Η ΝΑ, δρώντας επί του παρακοιλιακού πυρήνα του υποθαλάμου, διεγείρει την έκκριση επίσης CRH ως τμήμα του μηχανισμού της παλίνδρομης αλληλορύθμισης στο σύστημα (Chroussos GP, 1993). Η δράση της CRH επί των κατεχολαμινικών νευρώνων συντελεί σε διέγερση, ανησυχία, άγχος και φόβο, σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά. Η δράση αυτή είναι και μέσω του στρες και της ακόλουθης αύξησης των GC. Η CRH παρουσιάζει ακόμη και απ ευθείας δράση επί του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ έχει δειχθεί ότι η ACTH παράγεται επίσης και από κύτταρα του ανοσοποιητικού (μακροφάγα, Β και Τ λεμφοκύτταρα) σε απόκριση στρες. Η αντίδραση στρες ρυθμίζεται αποφασιστικά και από τις συγκεντρώσεις CRH στον υποθάλαμο, έτσι ανταγωνιστές της CRH αναστέλλουν την απόκριση στρες (Imaki et al. 1993). H CRH έχει επίσης σημαντικό ρόλο στον έλεγχο του στρες λειτουργώντας ουσιωδώς με μηχανισμούς παλίνδρομης αλληλορρύθμισης μέσω καταστολής λειτουργίας γονιδίων σε απόκριση στρες που περιλαμβάνουν εκδηλώσεις συμπεριφοράς καθώς και νευροενδοκρινικές αποκρίσεις. Η CRH έχει και απ ευθείας δράσεις, έξω από τον άξονα ΗΡΑ. Οι δράσεις αυτές όταν δοθεί ενδοεγκεφαλικά CRH είναι παρόμοιες του στρες και είναι ηλεκτροφυσιολογικές (π.χ. ηλεκτρική δραστηριότητα του φλοιού), νευροενδοκρινολογικές (αναστολή των γοναδοτροπινών, της αυξητικής ορμόνης και ενεργοποίηση του συμπαθητικού), αύξηση της κινητικότητας του γαστρεντερικού, αύξηση DA, ΝΑ, όχι όμως της 5-ΗΤ. Παρουσιάζονται έτσι αλλαγές στη συμπεριφορά: ανησυχία, άγχος, εριστική διάθεση και φόβος. Όλα τα συμπτώματα αυτά ελαττώνονται με τη χρήση είτε ανταγωνιστών της CRH ή αντισωμάτων αυτής. Ρόλος της ACTH στο στρες Η αδενοκορτικοτροπίνη (ΑCTH) συντίθεται από την προ-οπιομελανοκορτίνη και εκκρίνεται από τα κορτικοτρόπα κύτταρα του προσθίου λοβού της υπόφυσης (την αδενοϋπό- 17

18 Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 18 φυση) σε απόκριση της CRH από τον υποθάλαμο. Η ΑCTH προέρχεται από τη σχάση της προοπιομελανοκορτίνης (POML), ενώ σχηματίζεται ταυτόχρονα και β-λιποτροπίνη, η οποία αποδομείται ακολούθως σε γ-λιποτροπίνη και β-ενδορφίνη. Η ACTH αποτελείται από 39 αμινοξέα. Τα πρώτα 13 από το αμινοτελικό άκρο μπορούν να αποσχισθούν σχηματίζοντας την ορμόνη διέγερσης των μελανοκυττάρων. Η ACTH δρα μέσω της διέγερσης των επιφανειακών υποδοχέων της ACTH που βρίσκονται στα κύτταρα του φλοιού των επινεφριδίων. Αυτή διεγείρει το φλοιό των επινεφριδίων και ενεργοποιεί τη σύνθεση των κορτικοειδών κυρίως των GC και των ανδρογόνων. Η ACTH λοιπόν έμμεσα, αποτελώντας έναν από τους κύριους τρεις παράγοντες του άξονα ΗΡΑ, και σε άθικτο άξονα ΗΡΑ, παρουσιάζει την δράση των κορτικοειδών. Ταυτοχρόνως, η ορμόνη αυτή σχετίζεται και με τους κιρκαδικούς ρυθμούς σε πολλά θηλαστικά. Ο έλεγχος και η ρύθμιση της δράσης της ACTH στο σύστημα ΗΡΑ γίνεται κυρίως μέσω της δράσης των προϊόντων των GC επί της υπόφυσης, του ιπποκάμπου και του υποθαλάμου. Στην παλίνδρομη αυτή αλληλορύθμιση συμμετέχει άμεσα και η ACTH. Η δράση των GC επί του ιπποκάμπου στη ρύθμιση της λειτουργίας του άξονα είναι αρκετά πολύπλοκη γιατί η σχέση δράσης/συγκέντρωσης κορτικοειδών έχει σχήμα ανεστραμμένου U. Σ αυτό σημαντικό ρόλο παίζει και η ύπαρξη δύο υποδοχέων κορτικοειδών (MR και GR) με διαφορετική ευαισθησία ο καθένας στα κορτικοειδή. Η βιολογική ημιπερίοδος ζωής της ACTH τέλος είναι σχετικά βραχεία, περίπου 10 min. Αυτό σημαίνει ότι η ACTH είναι ένας από τους ρυθμιστικούς παράγοντες στο πολύπλοκο σύστημα των διαδικασιών που ρυθμίζουν την απόκριση στο στρες (Βaram et al. 1998). Ρόλος των γλυκοκορτικοειδών στο στρες Τα GC αποτελούν τον σημαντικότερο μεσολαβητή για την εμφάνιση της απόκρισης στρες, αφού σε όλες τις περιπτώσεις του βιολογικού στρες έχουμε διέγερση του άξονα ΗΡΑ και το πλήθος των αλλαγών που σημειώνονται είναι δυνατόν να εμφανισθούν με μόνη την επέμβαση της ομάδας αυτής των ενώσεων. Φυσικά αυτό δεν είναι ανέλπιστο αφού σε κάθε περίπτωση βιολογικού στρες έχουμε την χαρακτηριστική ελευθέρωση GC. Αυτά είναι υπεύθυνα για όσα θα αναφερθούν παρακάτω ως αλλαγές στο στρες. Λίγες μόνο από την απειρία των φυσιολογικών αλλαγών που λαμβάνουν χώρα λόγω της αυξημένης παρουσίας τους είναι: στην περιφέρεια, ήπαρ, νεφροί, μυελός των οστών, οστά, ανοσοποιητικό, λιπίδια, σάκχαρα και ομοιόσταση ασβεστίου. Δράση των GC επί του ΚΝΣ, επίδραση σε γνωσιακές και ψυχικές διεργασίες Η δράση τους στο ΚΝΣ είναι έντονη, ήδη αναφέρθηκε η αλληλεπίδραση GC και συμπαθητικών νευρώνων, η ισχυρή επίδραση επί του ιπποκάμπου που είναι πολύ σημαντική για την ακεραιότητα των γνωσιακών λειτουργιών που βασίζονται στον ιππόκαμπο: συνειρμική μνήμη, σταθεροποίηση της μνήμης. Περιορίζονται και εκφυλίζονται νευρώνες του ιπποκάμπου, ελαττώνεται η Μακράς Διάρκειας Ενδυνάμωση (LTP) σημαντικό φαινόμενο για την νευρωνική πλαστικότητα επί της οποίας σε μεγάλο βαθμό βασίζεται η μνήμη (δηλωτική) και πολλές άλλες γνωσιακές λειτουργίες, οι οποίες κατά το στρες, λόγω αυτής της δράσης εκπίπτουν. Μακράς διάρκειας στρες έχει καταστροφική επίδραση στις γνωσιακές λειτουργίες (Diamond et al. 1998, Pavlides 1995). Ακόμη αναφέρουμε ότι τα GC επηρεάζουν την παραγωγή μελατονίνης, αυξάνουν την ενδοκυτταρική συγκέντρωση ασβεστίου, συντελούν στην αύξηση τον κυτταροτοξικών ιντερλευκινών στο ΚΝΣ και παρεμβαίνουν στην παραγωγή ΝΟ όπως αναφέρεται ακολούθως (Halliwel & Gutteridge 2003). H εμφάνιση ανησυχίας, υπερδιέγερσης και άγχους κατά το βιολογικό στρες οφείλεται σε πολύπλοκο παιχνίδι πολλών αλληλοεπηρεαζόμενων παραγόντων, εκ των οποίων το στρατηγικό, τον περισσότερο αποφασιστικό ρόλο παίζουν τα GC. Οι οδοί από τον ιππόκαμπο προς τον παρακοιλιακό πυρήνα του υποθαλάμου είναι κυρίως έμμεσες και αφορούν ανασταλτικές δράσεις σε εφεδρικούς νευρώνες. Έτσι μπορεί να εμφανίζεται «διπλώς αρνητική» επίδραση: η αναστολή από τα γλυκοκορτικοειδή στον ιππόκαμπο να αμβλύνει την ανασταλτική GABA-εργική νευρωνική οδό προς τον παρακοιλιακό πυρήνα του υποθαλάμου. Επιπλέον, ενεργοποίηση των υποδοχέων της CRΗ στον αμυγδαλοειδή πυρήνα προκαλεί άγχος που είναι δυνατό να εξουδετερωθεί με διέγερση των βενζοδιαζεπινικών υποδοχέων στον ιππόκαμπο ή του GABA-εργικού συστήματος στον

ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ

ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Το στρες Πρώτη νευροενδοκρινολογική απάντηση Δεύτερη νευροενδοεκρινολογική απάντηση Ο υποθάλαμος Κορτιζόλη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. Πόλη Ημερομηνία Ώρα Αίθουσα. Ναύπακτος 9 Μαρτίου 2013 6 μμ Παπαχαραλάμπειος

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ. Πόλη Ημερομηνία Ώρα Αίθουσα. Ναύπακτος 9 Μαρτίου 2013 6 μμ Παπαχαραλάμπειος ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΣΤΙΣ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Πόλη Ημερομηνία Ώρα Αίθουσα Ναύπακτος 9 Μαρτίου 2013 6 μμ Παπαχαραλάμπειος ΤΙΤΛΟΣ: Η Σημασία του στρες και του ύπνου στη ζωή του/της

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ. Οι ρυθμιστές του οργανισμού ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Οι ρυθμιστές του οργανισμού Είδη αδένων στον άνθρωπο o Εξωκρινείς αδένες: εκκρίνουν το προϊόν τους μέσω εκφορητικού πόρου είτε στην επιφάνεια του σώματος (π.χ. ιδρωτοποιοί και σμηγματογόνοι

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ KAI ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Νικόλαος Χ. Σύρμος ANAΠΑΡΑΓΩΓΗ Ο άνθρωπος αναπαράγεται με αμφιγονική αναπαραγωγή. Δύο γαμετικά κύτταρα,το ωάριο (θηλυκό)

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Η πολυπόθητη μέρα για την εκδρομή μας στην Κωνσταντινούπολη είχε φτάσει! Βαλίτσες, φωτογραφικές μηχανές, τα λόγια που είχε να μάθει ο καθένας από όσους συμμετέχουμε

Διαβάστε περισσότερα

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού Το μαιτεχμιακό σύστημα συνδέεται με τμήματα του μετωπιαίου κι κροταφικού λοβού ( τμήματα των εγκεφαλικών ημισφαιρίων,ονομασμένα σύμφωνα με το κρανιακό οστό που τα καλύπτει). Το ίδιο σχετίζεται με τον έλεγχο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 8 ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Στρεσογόνοι παράγοντες στην καθημερινή ζωή. Προσωπικά γεγονότα και μικρές ενοχλήσεις που μας εκνευρίζουν καθημερινά. Th H l Ri h

Διαβάστε περισσότερα

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Άρθρο του ΧΑΡΑΛΑΜΠΟY ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑ, MT, CST, MNT Το μεταιχμιακό σύστημα ελέγχει το κύκλωμα του χρόνιου πόνου και των συναισθημάτων, ενώ συνδέεται με τα βαθύτερα τμήματα του

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν τους στην επιφάνεια

Διαβάστε περισσότερα

Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας

Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας Επίπεδα λεπτίνης και γκρελίνης σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 πριν και 6 μήνες μετά την έναρξη ινσουλινοθεραπείας Ν. Κατσίκη[1], Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου[2], Φ. Ηλιάδης[1], Τρ. Διδάγγελος[1], Ι. Γιώβος[3],

Διαβάστε περισσότερα

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια

Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ Φλοιοτρόπος ορμόνη ή Κορτικοτροπίνη (ACTH) και συγγενή πεπτίδια 39 αμινοξέα Μ.Β. 4500 προοπιομελανοκορτίνη(pomc) 1. κορτικοτροπίνη (ACTH), 2. β λιποτροφίνη (β LPH), 3. γ λιποτροφίνη (γ LPH),

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ Μεταβολισμός της κορτιζόλης Η κορτιζόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ. Στην συνέχεια οι μεταβολίτες συζευγνύνται με γλυκουρονιδικές και θειικές ομάδες, γίνονται υδατοδιαλυτά, εισέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΟ STRESS STRESS: ΠΙΕΣΗ Στρεσσογόνος παράγοντας Οτιδήποτε κάνει τον άνθρωπο να βιώνει στρες Είναι μια αλλαγή στην ομοιόσταση του ατόμου Παράγοντες που προκαλούν στρες Ενδογενείς Εξωγενείς Ενδογενείς

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Εκλ. Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

Stress - Ένας εσωτερικός εχθρός

Stress - Ένας εσωτερικός εχθρός Stress - Ένας εσωτερικός εχθρός Η πλειοψηφία των ανθρώπων που ζουν στις αναπτυγμένες χώρες, έχουν αποδεχθεί το stress ως αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας τους. Για παράδειγμα στις Η.Π.Α. το National

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτα μηνύματα: ορμόνες, νευροδιαβιβαστές, παρακρινείς/αυτοκρινείς παράγοντες που φθάνουν στηνκμαπότονεξωκυττάριοχώροκαιδεσμεύονται με ειδικούς

Πρώτα μηνύματα: ορμόνες, νευροδιαβιβαστές, παρακρινείς/αυτοκρινείς παράγοντες που φθάνουν στηνκμαπότονεξωκυττάριοχώροκαιδεσμεύονται με ειδικούς Πρώτα μηνύματα: ορμόνες, νευροδιαβιβαστές, παρακρινείς/αυτοκρινείς παράγοντες που φθάνουν στηνκμαπότονεξωκυττάριοχώροκαιδεσμεύονται με ειδικούς κυτταρικούς υποδοχείς Δεύτερα μηνύματα: μη-πρωτεϊνικές ουσίες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ. ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών» ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕ 0918 «Βιοχημική Αξιολόγηση Αθλητών»

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΝΗΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΡΑΦΕΝΤΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Tον ανθρώπινο µεταβολισµό το χαρακτηρίζουν δύο στάδια. Tοπρώτοείναιηκατάστασητουοργανισµούµετά

ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΝΗΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΡΑΦΕΝΤΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Tον ανθρώπινο µεταβολισµό το χαρακτηρίζουν δύο στάδια. Tοπρώτοείναιηκατάστασητουοργανισµούµετά ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΝΗΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΡΑΦΕΝΤΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Tον ανθρώπινο µεταβολισµό το χαρακτηρίζουν δύο στάδια. Tοπρώτοείναιηκατάστασητουοργανισµούµετά απόκάποιογεύµα, οπότετοαίµαείναιπλούσιοσε θρεπτικές ύλες από

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΙΙ 1 ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Φωτεινή Μάλλη Πνευμονολόγος Αναπλ. Καθηγητρια ΤΕΙ Νοσηλευτικής Επιστημονικός Συνεργάτης Πνευμονολογικής Κλινικής ΠΘ Καθηγητής-Σύμβουλος

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ Ορίζουμε ως διαβιβαστή μια ουσία που απελευθερώνεται από έναν νευρώνα σε μια σύναψη και που επηρεάζει ένα άλλο κύτταρο, είτε έναν νευρώνα είτε ένα κύτταρο

Διαβάστε περισσότερα

Η ιδανική κατάσταση του ανθρώπινου σώματος αλλάζει, καθώς περνάει από διαφορετικές. φάσεις. Σκεφτείτε πως λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα μια μέρα.

Η ιδανική κατάσταση του ανθρώπινου σώματος αλλάζει, καθώς περνάει από διαφορετικές. φάσεις. Σκεφτείτε πως λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα μια μέρα. Οι Φάσεις Θεραπείας Η ιδανική κατάσταση του ανθρώπινου σώματος αλλάζει, καθώς περνάει από διαφορετικές φάσεις. Σκεφτείτε πως λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα μια μέρα. Παρατηρούμε ότι το πρωί, έχοντας μόλις

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 2: Βιολογική και φυσιολογική βάση των κινήτρων

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ. Θεματική Ενότητα 2: Βιολογική και φυσιολογική βάση των κινήτρων ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΙΝΗΤΡΩΝ Θεματική Ενότητα 2: Βιολογική και φυσιολογική βάση των κινήτρων Θεματική Ενότητα 2 Στόχοι: Η κατανόηση, εκ μέρους των φοιτητών, της βιολογικής και φυσιολογικής βάσης των κινήτρων, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΣΤΟ 11 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΘΕΜΑ Β 1. Το σύστημα των ενδοκρινών αδένων είναι το ένα από τα δύο συστήματα του οργανισμού μας που συντονίζουν και

Διαβάστε περισσότερα

8ήμερη οδική εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη

8ήμερη οδική εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη Ηράκλειο : Ζωγράφου 12 τηλ. 2810 280040-fax 2810281506 Αθήνα : Σαχτούρη 103 Πειραιάς τηλ. 210 3319761 e-mail : roundtravel@roundtravel.gr www.roundtravel.gr 8ήμερη οδική εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη Αναχώρηση

Διαβάστε περισσότερα

Aντώνης Εμμανουηλίδης Βασίλης Κεκρίδης Χριστίνα Σπηλιωτοπούλου

Aντώνης Εμμανουηλίδης Βασίλης Κεκρίδης Χριστίνα Σπηλιωτοπούλου Aντώνης Εμμανουηλίδης Βασίλης Κεκρίδης Χριστίνα Σπηλιωτοπούλου Το ενδοκρινές σύστημα είναι το σύστημα οργάνων ενός οργανισμού που είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο μίας πληθώρας λειτουργιών του οργανισμού,

Διαβάστε περισσότερα

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C. MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΟΡΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Αδένες Έκκρισης Ορμονών Υπόφυση Θυρεοειδής Αδένας Παραθυροειδείς

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Stress & Πόνος συνδέονται; μέρος 6ο

Stress & Πόνος συνδέονται; μέρος 6ο Stress & Πόνος συνδέονται; μέρος 6ο Συνδυασμός Κρανιοϊερής Θεραπείας και Νευροθεραπείας: Μια θεραπευτική προταση για τον χρόνιο πόνο. Μπορεί ο συνδυασμός της Κρανιοϊερής Θεραπείας του Upledger και της

Διαβάστε περισσότερα

Ν. Κατσίκη¹, Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου², Φ. Ηλιάδης¹, Τρ. Διδάγγελος¹, Ι. Γιώβος³, Δ. Καραμήτσος¹

Ν. Κατσίκη¹, Α. Γκοτζαμάνη-Ψαρράκου², Φ. Ηλιάδης¹, Τρ. Διδάγγελος¹, Ι. Γιώβος³, Δ. Καραμήτσος¹ Μεταβολές πεπτιδίων ρύθμισης πρόσληψης τροφής και σωματικού βάρους σε ασθενείς με ΣΔ τύπου 2: συγκριτική μελέτη 6 μηνών μεταξύ ινσουλινοθεραπευόμενων και ασθενών υπό αντιδιαβητικά δισκία Ν. Κατσίκη¹, Α.

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική

Εφαρμοσμένη Διατροφική Ιατρική Γλωσσάρι για το Μάθημα της Διατροφικής Ιατρικής Λιπαρά οξέα: περιέχουν μακριές αλυσίδες μορίων που αποτελούν σχεδόν όλο το σύμπλεγμα λιπιδίων τόσο για τα ζωικά όσο και για τα φυτικά λίπη. Αν αποκοπούν

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα

Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες. Μαγδαληνή Γκέιτς Α Τάξη Γυμνάσιο Αμυγδαλεώνα Εγκέφαλος-Αισθητήρια Όργανα και Ορμόνες O εγκέφαλος Ο εγκέφαλος είναι το κέντρο ελέγχου του σώματος μας και ελέγχει όλες τις ακούσιες και εκούσιες δραστηριότητες που γίνονται μέσα σε αυτό. Αποτελεί το

Διαβάστε περισσότερα

Γενικά. Πειράματα έδειξαν ότι εκείνα τα νεογέννητα που είχαν περισσότερα χάδια, αναπτύσσονταν και μάθαιναν γρηγορότερα.

Γενικά. Πειράματα έδειξαν ότι εκείνα τα νεογέννητα που είχαν περισσότερα χάδια, αναπτύσσονταν και μάθαιναν γρηγορότερα. Stress και Δέρμα Γενικά Το δέρμα, ως όργανο αισθητήριο της αφής, θερμοκρασίας, πόνου, ερωτογόνος ζώνης, έχει μεγάλη σημασία σε όλες τις ηλικίες. Είναι όργανο συναισθηματικής έκφρασης και τόπος αποφόρτισης

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ 1o ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11207, 96ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ - ΓΗ_Α_ΒΙΟ_0_11303 Ι. Το σύστημα των ενδοκρινών αδένων είναι το ένα από τα δύο συστήματα του οργανισμού μας που συντονίζουν

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα

Συστήματα επικοινωνίας Ανθρωπίνου σώματος. ενδοκρινολογικό νευρικό σύστημα Κύτταρο Το κύτταρο αποτελείται από μέρη τα οποία έχουν συγκεκριμένη δομή και επιτελούν μία συγκεκριμένη λειτουργία στην όλη οργάνωση του κυττάρου. Δομή κυτταροπλασματικής μεμβράνης Συστήματα επικοινωνίας

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 6 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΓΛΥΚΑΙΜΙΑΣ 1 Έλεγχος της ενέργειας Τα πραγματικά «Βιοκαύσιμα» 2 Υδατανθρακούχα τρόφιμα 3 Σημασία της ρύθμισης κατανάλωσης

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Ν.ΣΕΡΡΩΝ.

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Ν.ΣΕΡΡΩΝ. ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Ν.ΣΕΡΡΩΝ. Ένα μοναδικό ταξίδι, οδοιπορικό στην ιστορία του πολιτισμού και της εκπαίδευσης των Ελλήνων, σχεδίασε

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση & Στρες. Ορισμός. «Το στρες είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που συμβαίνει όταν είσαι θυμωμένος, νευρικός ή στενοχωρημένος» (8 χρ.

Άσκηση & Στρες. Ορισμός. «Το στρες είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που συμβαίνει όταν είσαι θυμωμένος, νευρικός ή στενοχωρημένος» (8 χρ. Άσκηση & Στρες Ρωτείστε δέκα διαφορετικά άτομα για το τι θεωρούν «στρες», τι είναι αυτό που τους το προκαλεί ή πώς τους επηρεάζει το στρες Εισήγηση 10η Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Άσκηση & Υγεία» Κοσμίδου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΥΞΗΤΙΚΗ ΟΡΜΟΝΗ, ΙΝΣΟΥΛΙΝΟΜΙΜΗΤΙΚΟΣ ΑΥΞΗΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ-Ι ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ

ΑΥΞΗΤΙΚΗ ΟΡΜΟΝΗ, ΙΝΣΟΥΛΙΝΟΜΙΜΗΤΙΚΟΣ ΑΥΞΗΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ-Ι ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΑΥΞΗΤΙΚΗ ΟΡΜΟΝΗ, ΙΝΣΟΥΛΙΝΟΜΙΜΗΤΙΚΟΣ ΑΥΞΗΤΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ-Ι ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Η αυξητική

Διαβάστε περισσότερα

Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα

Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα Journalist Handbook 1 Πληροφορίες για Δημοσιογράφους Νοσος Cushing Μάθετε περισσότερα Νοσος Cushing 3 TΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΟΣΟΣ CUSHING; Πριν μιλήσουμε για τη Νόσο Cushing, θα πρέπει να κατανοήσουμε την ασθένεια

Διαβάστε περισσότερα

να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων του; α. τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα β. την γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση

να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων του; α. τη θέση τους στο ανθρώπινο σώμα β. την γενικευμένη ή εξειδικευμένη δράση Ερωτήσεις κατανόησης της θεωρίας του 1 ο κεφαλαίου (συνέχεια) 1. Από τι εξαρτάται η επιβίωση του ανθρώπου και ποιοι εξωτερικοί παράγοντες θα μπορούσαν να ταράξουν την λειτουργία των ιστών και των οργάνων

Διαβάστε περισσότερα

5 Μέρες/4νύχτες στην Κωνσταντινούπολη αεροπορικώς σε κεντρικό ξενοδοχείο 4 αστέρων από 9/6 έως 13/6

5 Μέρες/4νύχτες στην Κωνσταντινούπολη αεροπορικώς σε κεντρικό ξενοδοχείο 4 αστέρων από 9/6 έως 13/6 5 Μέρες/4νύχτες στην Κωνσταντινούπολη αεροπορικώς σε κεντρικό ξενοδοχείο 4 αστέρων από 9/6 έως 13/6 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ Η ΓΕΦΥΡΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ Ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη δεν είναι μόνο μια μοναδική

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά με διαβήτη. Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση

Παιδιά με διαβήτη. Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ (20 %) (60-75 %)% Παιδιά με διαβήτη Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση Η μείωση των επιπέδων της γλυκόζης

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία.

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Παχυσαρκία είναι η παθολογική αύξηση του βάρους του σώματος, που οφείλεται σε υπερβολική συσσώρευση λίπους στον οργανισμό. Παρατηρείται γενικά

Διαβάστε περισσότερα

Λήδα Μαδεμλή. Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015

Λήδα Μαδεμλή. Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015 Λήδα Μαδεμλή Άσκηση και τρίτη ηλικία Μάθημα Επιλογής Κωδικός: 005 Εαρινό εξάμηνο 2015 Σχετικά με το μάθημα Διαφάνειες users.auth.gr/lmademli Αξιολόγηση 70% γραπτές εξετάσεις 30% εργασία Ύλη Προτεινόμενα

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση για την Ιταλία από τη

Παρουσίαση για την Ιταλία από τη Παρουσίαση για την Ιταλία από τη Ιταλία Τι είδαμε, τι κάναμε και πώς περάσαμε στην Ιταλία? Ημερολόγιο Comenius Ιταλία Για να δείξω πως περάσαμε στην Ιταλία θα φτιάξω ένα ημερολόγιο. Το ημερολόγιο θα έχει

Διαβάστε περισσότερα

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 4 & 5ηµέρες αεροπορικώς Αναχ: Κάθε Πέµπτη από 07/05 έως και 18/06/15

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ 4 & 5ηµέρες αεροπορικώς Αναχ: Κάθε Πέµπτη από 07/05 έως και 18/06/15 www.vrakastravel.gr, sales@vrakastravel.gr ΓΡΑΦΕΙΟ ΓΕΝΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ- ΕΚ ΡΟΜΕΣ ΕΝΟΙΚΙΑΣΕΙΣ ΠΟΥΛΜΑΝ-ΑΚΤΟΠΛΟΪΚΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ ΑΓ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 7,,18.31 ΠΕΙΡΑΙΑΣ THΛ.211720102 211 72010, FAX 211 7201018 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΡΑΤΙΚΑ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΑ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΕΛΙΚΕΣ ΕΝΙΑΙΕΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΡΑΤΙΚΑ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΑ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΕΛΙΚΕΣ ΕΝΙΑΙΕΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΡΑΤΙΚΑ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΑ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΕΛΙΚΕΣ ΕΝΙΑΙΕΣ ΓΡΑΠΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2013-2014 Μάθημα: Ελληνικά σε Ξενόγλωσσους Επίπεδο: Ε3 Διάρκεια:

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ - ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Αθήνα 2007 3 4 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Η μελέτη των αλληλεπιδράσεων του ανθρώπινου οργανισμού με τον περιβάλλοντα

Διαβάστε περισσότερα

Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο

Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο Σύμφωνα με δύο σχετικά πρόσφατες έρευνες, οι μνήμες φόβου και τρόμου διαφέρουν σημαντικά από τις συνηθισμένες μνήμες. Οι διαφορές αυτές δεν συνίστανται μόνο στις εμφανείς

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Κώστα κουραβανα

Από τον Κώστα κουραβανα Από τον Κώστα κουραβανα Περιεχόμενα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Ορμονικοί-Γονιδιακοί-παράγοντες Επιπτώσεις στην υγεία Θεραπεία-Δίαιτα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Παχυσαρκία είναι κλινική κατάσταση στην

Διαβάστε περισσότερα

DANA ALLIANCE FOR BRAIN

DANA ALLIANCE FOR BRAIN ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ «Η λειτουργία του Ύπνου και η σημασία της για τη Μνήμη και τη Μάθηση αλλά και τη Σωματική και Ψυχική Υγεία» Ενημερωτική Εκδήλωση την Τετάρτη 27 Μαρτίου 2013, στο Ίδρυμα Ευγενίδου Αθήνα, Παρασκευή

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΔΕΙΚΤΗΣ STRESS ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΩΝ (ASI) Τα επινεφρίδια είναι δυο µικροί αδένες. Βρίσκονται πάνω από τα νεφρά και ο καθένας τους ζυγίζει 3 έως 5 γραµµάρια. Τους χαρακτηρίζει ο γοργός

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ. ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΘΕΩΡΙΑ 3 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ ή ΚΥΤΤΟΚΙΝΕΣ Dr ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Είδαμε ότι οι ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΜΗ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΝΟΣΙΑΣ είναι 1. Ανατομικοί φραγμοί - Δέρμα - Βλεννώδεις

Διαβάστε περισσότερα

Σύναψη µεταξύ της απόληξης του νευράξονα ενός νευρώνα και του δενδρίτη ενός άλλου νευρώνα.

Σύναψη µεταξύ της απόληξης του νευράξονα ενός νευρώνα και του δενδρίτη ενός άλλου νευρώνα. ΟΙ ΝΕΥΡΩΝΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΣΥΝΑΨΗΣ Άντα Μητσάκου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήµιο Πατρών Γνωρίζουµε ότι είµαστε ικανοί να εκτελούµε σύνθετες νοητικές διεργασίες εξαιτίας της

Διαβάστε περισσότερα

«Τι είναι ο μεταγευματικός διαβήτης;», από τον Ειδικό Παθολόγο Διαβητολόγο Άγγελο Κλείτσα και το yourdoc.gr!

«Τι είναι ο μεταγευματικός διαβήτης;», από τον Ειδικό Παθολόγο Διαβητολόγο Άγγελο Κλείτσα και το yourdoc.gr! «Τι είναι ο μεταγευματικός διαβήτης;», από τον Ειδικό Παθολόγο Διαβητολόγο Άγγελο Κλείτσα και το yourdoc.gr! Λέω συχνά στους διαβητικούς ασθενείς, που με επισκέπτονται στο ιατρείο μου, να μην επαναπαύονται

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Έλλη Παπαδόδημα, Ενδοκρινολόγος, Διευθύντρια Κέντρου Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη και Μεταβολισμού, Ευρωκλινική Αθηνών

Γράφει: Έλλη Παπαδόδημα, Ενδοκρινολόγος, Διευθύντρια Κέντρου Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη και Μεταβολισμού, Ευρωκλινική Αθηνών Γράφει: Έλλη Παπαδόδημα, Ενδοκρινολόγος, Διευθύντρια Κέντρου Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη και Μεταβολισμού, Ευρωκλινική Αθηνών Ο πρωτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός είναι μια «αθόρυβη», «σιωπηρή» και παραγνωρισμένη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣΦΟΡΑ!! Κωνσταντινούπολη - Βόσπορος - Πριγκιποννήσια και Οικουμενικό Πατριαρχείο

ΠΡΟΣΦΟΡΑ!! Κωνσταντινούπολη - Βόσπορος - Πριγκιποννήσια και Οικουμενικό Πατριαρχείο ΠΡΟΣΦΟΡΑ!! Κωνσταντινούπολη - Βόσπορος - Πριγκιποννήσια και Οικουμενικό Πατριαρχείο 4, 5 μέρες αεροπορικώς Κωνσταντινούπολη - Βόσπορος - Πριγκιποννήσια - Οικουμενικό Πατριαρχείο. Διαμονή στο κεντρικό Eresin

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣΑΔΕΝΕΣ. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣΑΔΕΝΕΣ. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣΑΔΕΝΕΣ Αδένεςτουοργανισμού Εξωκρινείς Ενδοκρινείς Μεικτοί Έκκριση προϊόντος: Στην επιφάνεια του σώματος Σε εσωτερικές κοιλότητες του σώματος. Είναι οι: Ιδρωτοποιοί αδένες Σμηγματογόνοι αδένες

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ 1.1. Εισαγωγή Ο ζωντανός οργανισµός έχει την ικανότητα να αντιδρά σε µεταβολές που συµβαίνουν στο περιβάλλον και στο εσωτερικό του. Οι µεταβολές αυτές ονοµάζονται

Διαβάστε περισσότερα

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ

11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 11. ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ Στον ανθρώπινο οργανισμό υπάρχουν δύο είδη αδένων, οι εξωκρινείς και οι ενδοκρινείς. Οι εξωκρινείς (ιδρωτοποιοί αδένες, σμηγματογόνοι αδένες κ.ά.) εκκρίνουν το προϊόν

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης;

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης; Ολοι κάποιες φορές νιώθουμε μελαγχολία ή θλίψη, αλλά αυτά τα συναισθήματα συνήθως περνούν μετά από λίγες μέρες. Όταν ένα άτομο έχει κατάθλιψη, η διαταραχή αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή, τη φυσιολογική

Διαβάστε περισσότερα

Πάντως η λήψη τροφής ρυθµίζεται από το νευρικό σύστηµα µε συνεργασία δύο κέντρων.

Πάντως η λήψη τροφής ρυθµίζεται από το νευρικό σύστηµα µε συνεργασία δύο κέντρων. ΛΗΨΗ ΤΗΣ ΤΡΟΦΗΣ H ανάγκη για λήψη τροφής, που ικανοποιείται µόνο µε σιτισµό, και προέρχεται από διέγερση του κέντρου θρέψης, αποτελεί το αίσθηµα της πείνας (hunger), ενώ η επιθυµία για λήψη ειδικής τροφής,

Διαβάστε περισσότερα

Είναι σχεδόν βέβαιο, είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να έχετε μια εσείς οι ίδιοι.

Είναι σχεδόν βέβαιο, είτε να γνωρίζετε κάποιον που πάσχει από μια τέτοια ασθένεια είτε να έχετε μια εσείς οι ίδιοι. Γράφει: Δημήτρης Τσουκαλάς, Ιατρός Φυσικής Υγείας Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι ασθένειες που προκύπτουν γιατί το σώμα μας επιτίθεται και καταστρέφει τα δικά του κύτταρα και όργανα. Γνωρίζετε ότι ένας στους

Διαβάστε περισσότερα

KΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ-ΒΟΣΠΟΡΟ-ΠΡΙΓΚΙΠΟΝΗΣΙΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2017

KΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ-ΒΟΣΠΟΡΟ-ΠΡΙΓΚΙΠΟΝΗΣΙΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2017 KΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ-ΒΟΣΠΟΡΟ-ΠΡΙΓΚΙΠΟΝΗΣΙΑ 25-29 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2017 1η ΗΜΕΡΑ: Αναχώρηση στις 06:00π.μ.από το γραφείο μας μέσω Ριου- Αντιρρίου, Ιονίας Οδού, όπου έξω από το Μπιζάνι θα κάνουμε 45 'λεπτά στάση για

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΕΠΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΕΩΣ

ΟΙ ΕΠΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΕΩΣ ΟΙ ΕΠΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΡΑΣΕΩΣ ΤΩΝ ΟΡΜΟΝΩΝ Κωνσταντίνος Καλλαράς Ιατρός Παθολόγος Καθηγητής Φυσιολογίας Εργαστήριο Πειραματικής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής Α.Π.Θ. Γενικές έννοιες Ενδοκρινής έκκριση

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής

Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής 1 Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 6 Το τέλος της εποχής της Γενετικής Υπάρχει ένα δεδομένο στη σύγχρονη ιατρική που λειτουργεί όπως λειτουργούσε στην

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία. Γ λυκειου ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Βιολογία. Γ λυκειου ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Βιολογία Γ λυκειου ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Σειρά: Γενικό Λύκειο Θετικές Επιστήμες Νότα Λαζαράκη, Βιολογία Γ Λυκείου Γενικής Παιδείας Υπεύθυνος έκδοσης: Αποστόλης Αντωνόπουλος Θεώρηση κειμένου: Κυριάκος Εμμανουηλίδης

Διαβάστε περισσότερα

EΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ. Aννα Αγγελούση Eπιστημονική υπότροφος Ενδοκρινολόγος, τμήμα Παθολογικής Φυσιολογίας

EΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ. Aννα Αγγελούση Eπιστημονική υπότροφος Ενδοκρινολόγος, τμήμα Παθολογικής Φυσιολογίας EΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Aννα Αγγελούση Eπιστημονική υπότροφος Ενδοκρινολόγος, τμήμα Παθολογικής Φυσιολογίας Τα επινεφρίδια αποτελούνται από δύο διαφορετικούς ανατομικά και λειτουργικά σχηματισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Για χρόνια, οι καταναλωτές µαθαίνουν για τα οφέλη της µείωσης των καρδιαγγειακών παθήσεων µε τη λήψη ωµέγα-3 λιπαρών οξέων. Αυτή η άποψη έχει επικρατήσει,

Διαβάστε περισσότερα

Σοφία Παυλίδου. 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012

Σοφία Παυλίδου. 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012 Σοφία Παυλίδου Ιατρός, Επιστημονική Συνεργάτης Ιατρείου Αθηροσκλήρωσης, Β Καρδιολογική Κλινική ΑΠΘ Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Πολύ συχνά, τα άτομα, παρατηρώντας τους άλλους, εντοπίζουν υπερβολές και ακρότητες στις συμπεριφορές τους. Παρατηρούν υπερβολές στους χώρους της εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω;

Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω; Μήπως έχω µεγαλακρία; Πώς θα το καταλάβω; MegalakriaBroshure.indd 1 17/11/2010 1:27:39 μμ Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών

Διαβάστε περισσότερα

Κατερίνα Μιχοπούλου Γ 3 Σχ. έτος 2014-2015

Κατερίνα Μιχοπούλου Γ 3 Σχ. έτος 2014-2015 Κατερίνα Μιχοπούλου Γ 3 Σχ. έτος 2014-2015 Περιεχόμενα: Η νικοτίνη και ο εγκέφαλος Τι είναι η ακετυλοχολίνη; Συνέπειες Η νικοτίνη και ο εγκέφαλος Ο καπνός προέρχεται από το φυτό Nicotiana tabacum. Αν και

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ.

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα. Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακά νοσήματα Κ. Γαργάνη, Δ. Παπαδοπούλου, Κ. Καραγιαννάκη: Αιμοδυναμικό Εργαστήριο «ΓΝ Γ. Παπανικολάου» Η καρδιά αποτελεί το κέντρο της νόησης και των συναισθημάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΕΡΟΕΙΔΗ ΟΡΜΟΝΕΣ - ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ. ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γενικό Τμήμα Εργαστήριο Χημείας, Καθηγητής Μόσχος Πολυσίου

ΣΤΕΡΟΕΙΔΗ ΟΡΜΟΝΕΣ - ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ. ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γενικό Τμήμα Εργαστήριο Χημείας, Καθηγητής Μόσχος Πολυσίου ΣΤΕΡΟΕΙΔΗ ΟΡΜΟΝΕΣ - ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γενικό Τμήμα Εργαστήριο Χημείας, Καθηγητής Μόσχος Πολυσίου 1 Στεροειδή Τα στεροειδή, είναι μια κατηγορία μη υδρολυόμενων λιπιδίων με χαρακτηριστική

Διαβάστε περισσότερα

M.Sc. Bioinformatics and Neuroinformatics

M.Sc. Bioinformatics and Neuroinformatics M.Sc. Bioinformatics and Neuroinformatics Recording and Processing Brain Signals Μαρία Σαγιαδινού Ο ανθρώπινος εγκέφαλος Πιο πολύπλοκο δημιούργημα της φύσης Προιόν βιολογικής εξέλιξης εκατομμυρίων ετών

Διαβάστε περισσότερα

Διαχειρίζομαι το στρες, απολαμβάνω τη ζωή!!! Πίζγα Ασπασία, Ψυχολόγος MSc Διαχείριση του Στρες & Προαγωγή Υγείας

Διαχειρίζομαι το στρες, απολαμβάνω τη ζωή!!! Πίζγα Ασπασία, Ψυχολόγος MSc Διαχείριση του Στρες & Προαγωγή Υγείας Διαχειρίζομαι το στρες, απολαμβάνω τη ζωή!!! Πίζγα Ασπασία, Ψυχολόγος MSc Διαχείριση του Στρες & Προαγωγή Υγείας Ας ξεκινήσουμε με ένα σύντομο τεστ Για κάθε δήλωση που συμφωνείτε προσθέτετε 1 βαθμό. 1.

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΙΕΣ. Να γράφετε με μπλε μελάνι μόνο. Δεν επιτρέπεται η χρήση διορθωτικού υλικού. Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από 12 σελίδες.

ΟΔΗΓΙΕΣ. Να γράφετε με μπλε μελάνι μόνο. Δεν επιτρέπεται η χρήση διορθωτικού υλικού. Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από 12 σελίδες. ΛΑΝΙΤΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2016-17 ΒΑΘΜΟΣ:../40 ΓΡΑΠΤΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΜΑΪΟΥ 2017 ΟΛΟΓΡ:.. ΥΠΟΓΡ:.. ΤΑΞΗ: Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 26/5/2015 ΜΑΘΗΜΑ (ΦΥΣΙΚΗ-ΧΗΜΕΙΑ/ΒΙΟΛΟΓΙΑ) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:..

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ

Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ ΜΑΡΙΑ ΣΗΦΑΚΗ Κεφάλαιο 7 ο ΕΝΔΟΚΡΙΝΕΙΣ ΑΔΕΝΕΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ - ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΙ 1 Ορμόνες και ενδοκρινείς αδένες Είναι τα εκκρίματα των ενδοκρινών αδένων «ορμόνες είναι οι ουσίες που εκκρίνουν οι ενδοκρινείς αδένες»

Διαβάστε περισσότερα

Πέννυ Εμμανουήλ Κυβερνήτης Θ117Α

Πέννυ Εμμανουήλ Κυβερνήτης Θ117Α Αθήνα 31-7-2012 Αρ. πρωτ. 12 Προς την Επιτροπή Ανταλλαγών Νέων Αγαπητέ Πρόεδρε Τάσο Γρηγορίου, Με την Παρούσα επιστολή θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την εγκάρδια φιλοξενία των 4 παιδιών του Θέματός μας

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ

ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΕΦΡΟΛΙΘΙΑΣΗ Κυριακή Σταματέλου Ειδικός Νεφρολόγος, MBA Τι είναι η νεφρολιθίαση; Η νεφρολιθίαση λέγεται κοινά «πέτρες στα νεφρά» και είναι γνωστή στην ανθρωπότητα από τα αρχαία χρόνια.

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

Μέρος Ι Υπερβολικό άγχος;

Μέρος Ι Υπερβολικό άγχος; Μέρος Ι Υπερβολικό άγχος; Η Ellie δεν είχε καλή επίδοση στο µάθηµα Φυσιολογίας παρά τις προσπάθειές της: µελέτησε πριν και µετά τις παραδόσεις, διάβασε και καθαρόγραψε τις σηµειώσεις της, Μελέτησε µε την

Διαβάστε περισσότερα

Δυσλειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (ΑΝΣ)

Δυσλειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (ΑΝΣ) Δυσλειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (ΑΝΣ) Η δυσλειτουργία του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος (ΑΝΣ) ενδεχομένως να είναι το κεντρικό στοιχείο για την ελάττωση της ποιότητας ζωής ενός ατόμου και

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ/ΟΙ - ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΉΣ

ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ/ΟΙ - ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΡΟΦΉΣ Κοζάνη : 31-01-2014 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Α/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Β/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ Β/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ 3 ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ

Διαβάστε περισσότερα

Συνιστώνται για... Οι δονήσεις είναι αποτελεσματικές...

Συνιστώνται για... Οι δονήσεις είναι αποτελεσματικές... ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Εκφυλιστικές αλλοιώσεις Αγγειακές παθήσεις Παθολογίες των πνευμόνων Ουρο-γυναικολογικές διαταραχές Καρδιακές παθήσεις Παθολογίες σπονδυλικής στήλης Παθολογίες αρθρώσεων Παθολογίες συνδέσμων

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I)

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I) Γιάννης Τσούγκος ΓΕΝΙΚΑ:...πολλούς αιώνες πριν μελετηθεί επιστημονικά ο ηλεκτρισμός οι άνθρωποι γνώριζαν

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ. Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια

ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ. Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια Βασικές έννοιες Εθισμός Μερικές από τις ουσίες που καταναλώνει ο άνθρωπος προκαλούν εθισμό, δηλαδή μεταβάλλουν τη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΘΕΡΜΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΥΠΟΘΕΡΜΙΑΣ

ΥΠΟΘΕΡΜΙΑ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΥΠΟΘΕΡΜΙΑΣ ΥΠΟΘΕΡΜΙΑ Όταν η εσωτερική θερμοκρασία του ανθρώπινου σώματος πέφτει κάτω από 35ο C, το αποτέλεσμα είναι η υποθερμία. Όταν η θερμοκρασία ελαττωθεί κάτω από τα κανονικά επίπεδα λειτουργίας του θερμοστάτη

Διαβάστε περισσότερα

Ενδοκρινής Μοίρα του Παγκρέατος. 21/5/18 Ε. Παρασκευά, Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ.

Ενδοκρινής Μοίρα του Παγκρέατος. 21/5/18 Ε. Παρασκευά, Εργ. Φυσιολογίας, Τµήµα Ιατρικής Π.Θ. Ενδοκρινής Μοίρα του Παγκρέατος 1 Εξωκρινής µοίρα: πέψη 80% του όγκου του οργάνου Ενδοκρινής µοίρα (νησίδια Langerhans): µεταβολισµός της γλυκόζης 2% του όγκου του οργάνου 1-2 εκατ. νησίδια 2 Κύτταρα &

Διαβάστε περισσότερα

«Χαλαρώστε και αδυνατίστε!», από τον Στράτο Λάσπα Certified Eating Psychology & Mind-Body Nutrition Coach, και το logodiatrofis.gr!

«Χαλαρώστε και αδυνατίστε!», από τον Στράτο Λάσπα Certified Eating Psychology & Mind-Body Nutrition Coach, και το logodiatrofis.gr! «Χαλαρώστε και αδυνατίστε!», από τον Στράτο Λάσπα Certified Eating Psychology & Mind-Body Nutrition Coach, και το logodiatrofis.gr! Το να ανησυχούμε για το βάρος μας, αυξάνει το βάρος μας! Η εμμονή με

Διαβάστε περισσότερα

Η απώλεια του καλίου μειώνει την διεγερσιμότητα των μυϊκών κυττάρων (μυϊκή κόπωση

Η απώλεια του καλίου μειώνει την διεγερσιμότητα των μυϊκών κυττάρων (μυϊκή κόπωση Ηλεκτρολύτες Η απώλεια του καλίου μειώνει την διεγερσιμότητα των μυϊκών κυττάρων (μυϊκή κόπωση Αυξάνεται με την οξεία, έντονη σωματική άσκηση (προσωρινή αύξηση), από υπερβολική χρήση νατρίου, ανεπαρκή

Διαβάστε περισσότερα