Δημοσιογραφικός οδηγός για τις φυσικές καταστροφές και. την ενεργοποίηση των πολιτών για την αντιμετώπισή τους

Transcript

1 Media Terra Published Print Book Κοινοτικό πρόγραμμα Media Terra Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων Δημοσιογραφικός οδηγός για τις φυσικές καταστροφές και την ενεργοποίηση των πολιτών για την αντιμετώπισή τους Τα ΜΜΕ συμβάλλουν: - στην ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των πολιτών, - στον μετριασμό της έντασης και έκτασης των πληγμάτων και - στη μείωση του κόστους και του χρόνου ανάκαμψης.

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Τι είναι το Media Terra 2. Η συμβολή των μέσων ενημέρωσης 3. Τι ζητούν οι δημοσιογράφοι και τι αναμένεται από αυτούς 4. Το Παρατηρητήριο για τα ΜΜΕ 5. Εθελοντές και δημοσιογράφοι 6. Το ρεπορτάζ στον τόπο της καταστροφής 7. Λευκή βίβλος 8. Δεοντολογία και δημοσιογράφοι 9. Η άποψη των ελληνικών δημοσιογραφικών ενώσεων 10. Προτάσεις για επεξεργασία ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ - Παράρτημα Ι. Τεχνικό και επιστημονικό λεξιλόγιο - Παράρτημα ΙΙ. Χρήσιμες διευθύνσεις στο Διαδίκτυο - Παράρτημα ΙΙΙ. ΜΚΟ και εθελοντές πολιτικής προστασίας στην Ελλάδα - Παράρτημα IV. Τι να κάνετε πριν, κατά τη διάρκεια και μετά. - Οδηγίες για τους πολίτες από το Παρατηρητήριο του Media Terra για τα ΜΜΕ

3 1. Τι είναι το Media Terra Ο δημοσιογραφικός αυτός Οδηγός συντάχθηκε από το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων στο πλαίσιο του Κοινοτικού Προγράμματος Interreg III B Archimed, Έργο «Media Terra Δημιουργία Παρατηρητηρίου Μέσων Ενημέρωσης για την ενδυνάμωση της πολιτικής προστασίας στην κεντρική και ανατολική Μεσόγειο». Το πρόγραμμα Media Terra στοχεύει μεταξύ άλλων: α. Στον προσδιορισμό του είδους των φυσικών καταστροφών και των διαστάσεων που προσλαμβάνουν στη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη λεκάνη της Μεσογείου, β. Στην καταγραφή των μέτρων πρόληψης και των πρακτικών αντιμετώπισης των φυσικών καταστροφών που εφαρμόζουν τα συστήματα Πολιτικής Προστασίας, αλλά και στον εντοπισμό των αδυναμιών τους. γ. Στην ενεργοποίηση και συμμετοχή των πολιτών για την καλύτερη αντιμετώπιση ενδεχόμενων φυσικών καταστροφών. δ. Στην κατάστρωση πιλοτικών στρατηγικών και στην παραγωγή υλικού για τα μέσα ενημέρωσης προκειμένου να υποβοηθήσει τη συμβολή τους στην ενεργοποίηση και συμμετοχή των πολιτών στα συστήματα πολιτικής προστασίας. Τελικός στόχος του Media Terra είναι η δημιουργία και πειραματική λειτουργία ενός Παρατηρητηρίου για τα ΜΜΕ που θα ισχυροποιήσει τα συστήματα πολιτικής προστασίας στην κεντρική και ανατολική λεκάνη της Μεσογείου. Εταίροι του Προγράμματος Media Terra είναι οι: - Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, - Υπηρεσία Πολιτικής Προστασία της Ιταλίας. - Πανεπιστήμιο του Παλέρμο της Ιταλίας, - Δήμος Λατσιών της Κύπρου, - Πρακτορείο Ειδήσεων Anadolu της Τουρκίας - Συριακό Πρακτορείο Ειδήσεων (SANA) - Παλαιστινιακό Πρακτορείο Ειδήσεων (WAFA) Ο Δημοσιογραφικός Οδηγός περιέχει τεχνικές και πρακτικές πληροφορίες για την υποστήριξη των μέσων ενημέρωσης στις χώρες των εταίρων του προγράμματος και προτείνει ένα σύνολο ενδεικτικών δεοντολογικών αρχών για τα ΜΜΕ σε καταστάσεις κρίσεων λόγω φυσικών καταστροφών. Στόχος είναι πάντοτε η μεγαλύτερη συμμετοχή των πολιτών στα συστήματα πολιτικής προστασίας και η συνεργασία τους με τις κρατικές και τοπικές αρχές για την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης και τον μετριασμό των συνεπειών λόγω της φυσικής καταστροφής. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η καλύτερη πληροφόρηση των πολιτών σχετικά με τη λειτουργία της πολιτικής προστασίας και η έγκαιρη προετοιμασία τους για να προστατέψουν τους εαυτούς τους και την οικογένειά τους αυξάνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων πολιτικής προστασίας και περιορίζει τον αντίκτυπο της κρίσης στην κοινότητα.

4 2. Η συμβολή των μέσων ενημέρωσης Οι δημοσιογράφοι μπορούν να βοηθήσουν τις αρχές να συμπεριλάβουν τους πολίτες στα συστήματα πολιτικής προστασίας κάνοντας, απλώς, τη δουλειά τους: Ενημερώνοντας, ευαισθητοποιώντας και ενεργοποιώντας τους πολίτες μπροστά στον αναπόφευκτο κίνδυνο, υπογραμμίζοντας ότι πρέπει να βρίσκονται σε ετοιμότητα για να φροντίσουν τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους, επισημαίνοντας τη σημασία της πρόληψης και τους ανθρωπογενείς παράγοντες που συμβάλλουν και μεγεθύνουν τις συνέπειες των φυσικών καταστροφών. Οι πολίτες που έχουν ενημερωθεί για τις φυσικές καταστροφές γνωρίζουν: - τι μπορεί να συμβεί και πώς να προετοιμαστούν για να το αντιμετωπίσουν και να μετριάσουν τις συνέπειές του (πριν από την κρίση) - τι συμβαίνει και πώς να αντιδράσουν (στη διάρκεια της κρίσης) - πώς να διαχειριστούν τους υπάρχοντες πόρους (μετά την κρίση). Η γνώση αυτή δημιουργεί ένα αίσθημα ασφάλειας που διατηρείται όσο συνεχίζεται η έγκαιρη, έγκυρη και ακριβής ενημέρωση. Τα μέσα ενημέρωσης δημιουργούν και ενισχύουν αυτήν την αίσθηση ασφάλειας εξηγώντας, διευκρινίζοντας, εκθέτοντας, ελέγχοντας και αποδεικνύοντας την αξιοπιστία των συστημάτων πολιτικής προστασίας. Με άλλα λόγια, οι δημοσιογράφοι μπορούν να προβάλλουν τη σημασία της ετοιμότητας ώστε οι πολίτες - να αντιληφθούν και να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο των φυσικών καταστροφών, - να προετοιμαστούν για να ελαχιστοποιήσουν τα ρίσκα και τις συνέπειες τους, - να είναι έτοιμοι, αν χρειαστεί, να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους. 3. Τι ζητούν οι δημοσιογράφοι και τι αναμένεται από αυτούς Λίγο πιο πέρα από το επίκεντρο της κρίσης, πλάι - κι ανάμεσα - στον κόσμο και στα σωστικά συνεργεία, βρίσκονται οι δημοσιογράφοι, οι φωτογράφοι και τηλεοπτικά συνεργεία. Πιέζουν για να βγάλουν την είδηση και πιέζονται από το κοινό και τους εργοδότες να στείλουν γρήγορα την ανταπόκρισή τους. Ανεξάρτητα από την έκταση της καταστροφής, η ανάγκη για ενημέρωση είναι μεγάλη αμέσως μετά το ξέσπασμα της κρίσης, καθώς και σε τακτά διαστήματα τις αμέσως επόμενες ώρες. Οι κρίσιμες πληροφορίες ανακοινώνονται από το Κέντρο Ενημέρωσης ή τον Υπεύθυνο Επικοινωνίας του Συστήματος Πολιτικής Προστασίας, που οφείλουν να δημιουργούν οι κυβερνήσεις, συνήθως στο πλαίσιο του Κέντρου Συντονισμού Κρίσεων από φυσικές καταστροφές. Το κοινό έχει ανάγκη από ενημέρωση και οδηγίες. Το Γραφείο Τύπου του Κέντρου Συντονισμού Κρίσεων επικοινωνεί μαζί του μέσω των δημοσιογράφων και εξαρτάται από τους δημοσιογράφους για τη μετάδοση πληροφοριών και οδηγιών. Το Σύστημα Πολιτικής Προστασίας (και το Γραφείο Τύπου του) έχουν ανάγκη τους δημοσιογράφους για να

5 - ικανοποιούν το δημόσιο αίτημα για γρήγορη, ακριβή, σωστή, σαφή και διασταυρωμένη πληροφόρηση, - δίνουν οδηγίες για άμεσες ενέργειες που σώζουν ζωές, - καθησυχάζουν το κοινό ότι καταβάλλεται κάθε προσπάθεια για να τεθεί υπό έλεγχο η κατάσταση, - περιορίζουν την αβεβαιότητα και τα ερωτηματικά, ώστε να διατηρείται το κλίμα ηρεμίας και εμπιστοσύνης του κοινού, να αποφεύγεται ο πανικός και να περιορίζεται το άγχος που δημιουργούν η άγνοια και το κενό στην ενημέρωση. Με τη σειρά τους, σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, οι δημοσιογράφοι αναμένουν από το Σύστημα Πολιτικής Προστασίας και το Γραφείο Τύπου - να τους βοηθούν να συγκεντρώνουν σωστά και έγκυρα στοιχεία, - να τηρούν τον κανόνα της ειλικρινούς και έντιμης ενημέρωσης, - να μην μεροληπτούν υπέρ ενός μέσου ή δημοσιογράφου, - να δίνουν λεπτομερείς απαντήσεις σε όσο το δυνατόν περισσότερα ερωτήματα, - να οργανώνουν και να συντονίζουν την πληροφόρηση σχετικά με τη λειτουργία και το έργο των σωστικών συνεργείων, των υπηρεσιών άμεσης δράσης, των κοινωφελών υπηρεσιών, της τοπικής αυτοδιοίκησης και της κυβέρνησης, - να προβλέπουν τη λειτουργία μιας τηλεφωνικής γραμμής αποκλειστικά για τα μέσα ενημέρωσης που θα απαντά άμεσα στα ερωτήματά τους, - να προβλέπουν ένα σημείο συνάντησης με τα μέσα ενημέρωσης στην περιοχή που έχει πληγεί από την καταστροφή. [Πηγή: «Connecting in a Crisis», BBC ] 4. Το Παρατηρητήριο για τα ΜΜΕ Όπως έχει προαναφερθεί, το Παρατηρητήριο Φυσικών Καταστροφών της κεντρικής και ανατολικής Μεσογείου για τα Μέσα Ενημέρωσης αποτελεί τον τελικό στόχο του προγράμματος Media Terra. Πρόκειται για μια διαδικτυακή πύλη, «ένα κανάλι που ενημερώνει το ευρύ κοινό και παρέχει έγκαιρη και σωστή πληροφόρηση, στην κατάλληλη μορφή για τους κατάλληλους ανθρώπους και υποστηρίζει τα συστήματα πολιτικής προστασίας, στους τομείς της πρόληψης, του σχεδιασμού και της αποτελεσματικής αντιμετώπισης όλων των φάσεων των φυσικών καταστροφών» Έχει σχεδιαστεί και υλοποιείται από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ως διακρατική κοινοπραξία που στηρίζεται σε συμφωνίες δικτύωσης. Αναμένεται να λειτουργήσει σε πιλοτική βάση στις αρχές του 2008, με έδρα τα γραφεία του ΑΠΕ/ΜΠΕ στη Θεσσαλονίκη. Στελεχώνεται από εμπειρογνώμονες και έμπειρους δημοσιογράφους των εταίρων του προγράμματος, που είναι κυρίως πρακτορεία ειδήσεων και υπηρεσίες πολιτικής προστασίας σε χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της λεκάνης της Μεσογείου. Το περιεχόμενό του επικεντρώνεται γεωγραφικά στην περιοχή αυτή και οι εταίροι του προγράμματος είναι συγχρόνως χρήστες και προμηθευτές στη βάση δεδομένων του. Στις υπηρεσίες του ιστοχώρου του Παρατηρητηρίου θα έχουν πρόσβαση όλα τα μέσα ενημέρωσης, κρατικές αρχές, πανεπιστήμια, επιστημονικά και ερευνητικά ινστιτούτα, υπηρεσίες πολιτικής προστασίας, εθελοντικές οργανώσεις και το κοινό.

6 Στο στάδιο αυτό, το Παρατηρητήριο για τα ΜΜΕ ολοκληρώνει τις υποδομές της διαδικτυακής πύλης του και προετοιμάζεται να υποδεχθεί την εισροή, εκροή, παραγωγή και διανομή στοιχείων, πληροφοριών και μελετών και να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των εταίρων του και μεταξύ προμηθευτών και χρηστών. Επίσης διερευνά θέματα που αφορούν την κάλυψη των καταστροφών και ανιχνεύει και προτάσσει την εφαρμογή καλών πρακτικών. Στο Παράρτημα ΙV παρουσιάζονται οδηγίες για τους πολίτες πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την εμφάνιση ενός έντονου φυσικού φαινομένου, οι οποίες προέρχονται από τη βάση δεδομένων του Media Observatory. 5. Εθελοντές και δημοσιογράφοι Η στάση των πολιτών απέναντι στα συστήματα της πολιτικής προστασίας ποικίλλει από παθητική και εξαρτημένη έως συμμετοχική και ενεργή. Εξέχουσα θέση ανάμεσα στους ενεργούς πολίτες κατέχουν οι εθελοντές όσοι δηλαδή προσφέρουν τις υπηρεσίες τους χωρίς αμοιβή με γνώμονα το κοινό συμφέρον. Το κόστος της στρατολόγησης και της εκπαίδευσής τους, έτσι κι αλλιώς ελάχιστο, αντισταθμίζεται εφόσον η προσφορά τους είναι σταθερή, μεθοδική, οργανωμένη, δηλαδή ανάλογη με αυτήν των επαγγελματιών. Και η προσφορά τους μπορεί να χρησιμεύσει ως πρότυπο για την ενεργοποίηση όλων των πολιτών και τη συμμετοχή τους στο σύστημα της πολιτικής προστασίας. Ανεξάρτητα από άλλα πιθανά προσωπικά κίνητρα, έχει αποδειχθεί ότι οι εθελοντές αντλούν ικανοποίηση κυρίως από την αίσθηση ότι τους χρειάζονται, τους αναγνωρίζουν και τους σέβονται. Από την αίσθηση ότι ανήκουν σε μια οργανωμένη κοινότητα, ότι μαθαίνουν καινούρια πράγματα και αποκτούν νέες εμπειρίες, επιδεξιότητες, φιλίες [Managing Volunteers, Ministry of Civil Defence & Emergency Management, New Zealand 2003]. Σε αυτό το σημείο οι δημοσιογράφοι μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην ενίσχυση των συστημάτων πολιτικής προστασίας, προβάλλοντας το έργο των εθελοντών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων (ΜΚΟ) που δραστηριοποιούνται στον κλάδο και την ικανοποίηση που αντλούν από την προσφορά τους στο κοινωνικό σύνολο. Θα ευαισθητοποιήσουν έτσι τους υπόλοιπους πολίτες απέναντι σε θέματα πολιτικής προστασίας, θα τους βοηθήσουν να κατανοήσουν τον ρόλο των εθελοντών και θα τους εμπνεύσουν ίσως να ενεργοποιηθούν και να συμμετάσχουν και εκείνοι στην κοινή προσπάθεια για την πρόληψη και τον μετριασμό των πληγμάτων από τις φυσικές καταστροφές. Όπως ανέφερε στην ομιλία του για την «Αρνητική και θετική ανάμιξη των ΜΜΕ στη διαχείριση των φυσικών καταστροφών» ο δρ Roberto Forina, υπεύθυνος Τύπου στην Ιταλική Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας (Δήμος Λατσών, Κύπρος, Απρίλιος 2007), περίπου εθελοντές και περισσότερες από ΜΚΟ συμμετέχουν στο ιταλικό σύστημα πολιτικής προστασίας. Η προσφορά τους χαρίζει στο σύστημα εξαιρετική δυναμική, αλλά ταυτόχρονα το καθιστά πολύπλοκο. Συχνά, είπε, τα θέματα που αφορούν τη δημοσιότητα και τις σχέσεις με τα μέσα ενημέρωσης συμβάλλουν στην πολυπλοκότητα αυτή. Η συμβολή των δημοσιογράφων στο θέμα της ενεργοποίησης των πολιτών και της συνεισφοράς τους σε τομείς της πολιτικής προστασίας είναι θετική εφόσον:

7 - Δημοσιοποιεί τη χρησιμότητα της ατομικής κινητοποίησης και τις ανάγκες του συστήματος πολιτικής προστασίας, περιγράφοντας λεπτομερώς και επακριβώς το προφίλ των εθελοντών/πολιτών που οι ΜΚΟ και οι αρχές της πολιτικής προστασίας χρειάζονται. - Παρατηρεί τους εθελοντές σε δράση και παρουσιάζει το έργο κάποιων που δραστηριοποιούνται για καιρό στον κλάδο. Ζητάει να περιγράψουν οι ίδιοι την εμπειρία τους. Επαινεί τις προσπάθειες και την προσφορά τους. - Αξιοποιεί την επικαιρότητα για να υπογραμμίσει τη θετική συνεισφοράς μιας ΜΚΟ με δράση στην πολιτική προστασία π.χ. την επέτειο Χ χρόνων της λειτουργίας της, τις αναφορές στη δράση της ή τις επισκέψεις που κάνουν πολιτικές και άλλες προσωπικότητες στο χώρο της. - Προβάλλει το κύρος της ΜΚΟ, υπογραμμίζοντας τις πολύτιμες υπηρεσίες που προσφέρει, τη συνέπεια, την αποτελεσματικότητα, την εντιμότητα, την ιστορία και τις συνεχιζόμενες προσπάθειές της. - Αναγνωρίζει τα όρια και τις ανθρώπινες αδυναμίες. Ο πειρασμός για κάποιον να εμφανιστεί στο γυαλί, να υπερεκτιμήσει την προσφορά του και να κομπάσει λίγο είναι κατανοητός και αποτελεί παγίδα που πιάνονται ακόμη και επαγγελματίες ή πολιτικοί Η ασχολίαστη προβολή τέτοιου είδους συμπεριφορών δημιουργεί, φυσικά, αυθαίρετες εντυπώσεις. Στο Παράρτημα ΙΙΙ παρατίθεται κατάλογος ΜΚΟ/εθελοντικών οργανώσεων με δράση στον τομέα της πολιτικής προστασίας, ο οποίος προέρχεται από τη βάση δεδομένων της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας. 6. Το ρεπορτάζ στον τόπο της καταστροφής Οι Οδηγίες που ακολουθούν αφορούν το πρώτιστο καθήκον των δημοσιογράφων (αλλά και των δημοσιογραφικών επιχειρήσεων και των δημοσιογραφικών ενώσεων) να προστατεύουν τον εαυτό τους και τη δουλειά τους και να είναι σωστά προετοιμασμένοι για να καλύψουν τα γεγονότα σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ή σε περιοχές που έχουν πληγεί από έντονα φυσικά φαινόμενα. - Πριν φθάσουν στον τόπο της καταστροφής οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να έχουν μαζί τους την ταυτότητα, την δημοσιογραφική ταυτότητα και το βιβλιάριο υγείας τους. Εφόσον χρειάζεται, θα πρέπει να έχει προηγηθεί η διαπίστευσή τους στις αρμόδιες αρχές, ενώ θα πρέπει να επιδεικνύουν τα στοιχεία τους όταν τους το ζητούν. - Η ασφάλεια των συνεργείων διάσωσης, η εφαρμογή του νόμου και η προστασία ευαίσθητων πληροφοριών έχουν προτεραιότητα. - Εάν δεν υπάρχει άλλος διακανονισμός, οι δημοσιογράφοι είναι υπεύθυνοι για τη μεταφορά του εξοπλισμού τους (κασετόφωνα, τηλέφωνα, κάρτες, υπολογιστές, μνήμες, φωτογραφικές μηχανές, φακούς, βιντεοκάμερες, μπαταρίες, καλώδια, μετασχηματιστές, κασέτες, ραδιόφωνα, μολύβια, χαρτιά, φορητά ραδιόφωνα, χάρτες κλπ.). - Παραμένουν σε ασφαλή σημεία που τους υποδεικνύουν οι εκπρόσωποι κρατικών ή τοπικών αρχών και οι επικεφαλής των σωστικών συνεργείων. - Δημοσιοποιούν δηλώσεις αξιωματούχων και διασωστών εκτός εάν τους έχει ρητά ζητηθεί να μην το κάνουν. - Τα ονόματα κρατικών και τοπικών αξιωματούχων, μελών σωστικών συνεργείων και άλλων οργανισμών δημοσιοποιούνται μόνον με τη συναίνεσή τους.

8 - Τα ονόματα παιδιών ή θυμάτων, καθώς και φωτογραφίες, μαγνητοφωνήσεις, ή μαγνητοσκοπήσεις που αποκαλύπτουν την ταυτότητά τους δημοσιοποιούνται μόνον με τη συναίνεση των άμεσων συγγενών τους. Τα ρεπορτάζ που αφορούν ενήλικους τραυματίες θα πρέπει να γίνονται με τη συγκατάθεσή τους και με την επίγνωση της σημασία τους ή με τη συγκατάθεση του γιατρού ή κάποιου από το άμεσο συγγενικό περιβάλλον τους. - Ο ανθρώπινος πόνος και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πρέπει σε κάθε περίπτωση να αντιμετωπίζονται με σεβασμό. Το ίδιο και οι ανθρώπινοι σοροί και οι κηδείες. Ακολουθούν μερικές ειδικές επισημάνσεις αναφορικά με την υγεία και την προσωπική υγιεινή των δημοσιογράφων: - Ο εμβολιασμός π.χ. για τέτανο ή ηπατίτιδα είναι μερικές φορές απαραίτητος για την ασφαλή πρόσβαση στον τόπο καταστροφής. - Οι δημοσιογράφοι και τα συνεργεία των μέσων ενημέρωσης οφείλουν να έχουν μαζί τους τα προσωπικά τους φάρμακα που παίρνουν τακτικά και ένα φαρμακείο πρώτων βοηθειών με είδη που θα τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν ατομικές ευαισθησίες όπως π.χ. αλλεργίες, διάρροια, αντίδραση σε δήγματα εντόμων. Ενδεικτικά, ένα τέτοιο φαρμακείο θα μπορούσε να περιέχει παυσίπονα, κολύριο, βαζελίνη, εντομοαπωθητικά, χάπια για τη διάρροια, γάζες, ωτοασπίδες, ψαλίδι κλπ. - Εφόσον τους ζητηθεί, οι δημοσιογράφοι και τα συνεργεία των μέσων ενημέρωσης θα πρέπει να έχουν/χρησιμοποιούν/φορούν προστατευτικό κράνος, μάσκα, γάντια, μπότες, καπέλα, αδιάβροχα, αντιηλιακή ή υδαρή κρέμα, προστατευτικά γυαλιά ή γυαλιά ηλίου λεπτά βαμβακερά ρούχα, υγρά μαντίλια. - Επίσης, θα πρέπει να έχουν μαζί τους σαπούνι, βελόνα, κλωστή, παραμάνες, σπίρτα, αναπτήρα, πόσιμο νερό, σουγιά, λίγες φρυγανιές ή μπισκότα για πρόχειρο φαγητό. [Τα στοιχεία προέρχονται από την ενότητα Reporter Resources της FEMA, της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Διαχείρισης Κρίσεων των ΗΠΑ.] 7. Η Λευκή Βίβλος Μία από τις δράσεις του Media Terra, την οποία διεκπεραίωσε το Πανεπιστήμιο του Παλέρμο, προέβλεπε τη σύνθεση ενός συνόλου δεοντολογικών αρχών για τους δημοσιογράφους, ως διαμεσολαβητές ανάμεσα στις αρχές πολιτικής προστασίας και τους πολίτες. Οι αρχές αυτές μπορούν να λειτουργήσουν ως κατευθυντήριες για τη διαχείριση των πληροφοριών που αφορούν τις φυσικές καταστροφές και να προστεθούν ή να συνεξετάζονται με τον δημοσιογραφικό κώδικα δεοντολογίας κάθε χώρας που συμμετέχει στο Media Terra. Την ώρα της κρίσης η ζήτηση για πληροφορίες κορυφώνεται. Τα μέσα ενημέρωσης απαντούν σε καίρια ερωτήματα, δίνουν λεπτομερή στοιχεία και οδηγίες, καθησυχάζουν το κοινό από το σοκ. Αυτές τις στιγμές η γρήγορη και σωστή ενημέρωση αποτελεί το υπέρτατο καθήκον του δημοσιογράφου. Η έλλειψη πληροφοριών ή η ανακριβής μετάδοση θεωρούνται «παράγοντας υψηλής διακινδύνευσης», καθώς προξενούν αβάσιμους φόβους και σπέρνουν τον πανικό. Ο κατάλογος με την μορφή των ΝΑΙ και ΟΧΙ αποτελεί προσαρμογή του αντίστοιχου καταλόγου του Πανεπιστημίου του Παλέρμο. Συγκεντρώνει και προτείνει προς συζήτηση ενδεικτικές κατευθυντήριες αρχές που αφορούν:

9 α. Την προετοιμασία του κοινού και των ίδιων των δημοσιογράφων για την αντιμετώπιση ενδεχόμενων κρίσεων που προκαλεί ένα φυσικό φαινόμενο, δηλ. τι να κάνουν και τι να γνωρίζουν πριν από το ξέσπασμα της κρίσης προκειμένου να μειώσουν τους κινδύνους (πρόληψη) και να μετριάσουν τις συνέπειες μιας φυσικής καταστροφής στη ζωή και τις περιουσίες. β. Τη δράση και τη στάση των δημοσιογράφων στη διάρκεια και μετά την καταστροφική εκδήλωση του φυσικού φαινομένου για να υποστηρίξει τις προσπάθειες της πολιτικής προστασίας και να σώσει ζωές. α. Συμβολή των δημοσιογράφων στην ενεργοποίηση των πολιτών με σκοπό την πρόληψη και τον μετριασμό των συνεπειών ενός επικίνδυνου φυσικού φαινομένου ΝΑΙ σε Επισήμανση της ατομικής ευθύνης κάθε πολίτη να ενημερωθεί για τα μέτρα που πρέπει να πάρει και τις οδηγίες των υπευθύνων που πρέπει να ακολουθήσει σε καταστάσεις ανάγκης. Τακτική δημοσιοποίηση κανονισμών ασφαλείας και μέτρων πρόληψης, οδηγιών για καταστάσεις ανάγκης και σχέδια εκκένωσης χώρων και περιοχών. Συμβολή στη λειτουργία ενός «συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης» με ανακοίνωση πιθανών κινδύνων και σχεδίων που μετριάζουν τη διακινδύνευση. Ενημέρωση των πολιτών για τα αίτια μιας καταστροφής, ιδίως τα ανθρωπογενή (π.χ. ερημοποίηση, πλημμύρες σε οικοδομημένους χείμαρρους, κατάρρευση κτιρίων που δεν πληρούν αντισεισμικούς κανονισμούς, εξάπλωση πυρκαγιών σε κατοικημένες περιοχές όπου δεν έχουν καθαριστεί από ξερόχορτα). Καταγραφή προτεινόμενων λύσεων. Εντοπισμό και ενημέρωση ομάδων που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο (π.χ. ζουν σε κτίρια όπου δεν έχει τηρηθεί ο αντισεισμικός κανονισμός). Προετοιμασία για τη συνάντηση με τα θύματα μιας τραγωδίας, ακολουθώντας σχετικές οδηγίες ψυχολόγων ή συνοδευόμενοι από αυτούς. ΟΧΙ σε Καταστροφολογικές προβλέψεις και δημιουργία πανικού. Καταστροφή του κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ δημοσιογράφων και αρχών πολιτικής προστασίας με την εξαγωγή αβίαστων και αυθαίρετων συμπερασμάτων από δηλώσεις ή από ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες. Μετάδοση τραγικών εικόνων που κυριαρχεί το αίμα και ο πανικός, παρότι στόχος είναι η ευαισθητοποίηση και η ενημέρωση των πολιτών για τις φυσικές καταστροφές. Κύρια εστίαση σε ιστορίες με έντονο «δραματικό» στοιχείο π.χ. καταστροφές που συνεπάγονται θανάτους και οδύνη. Απόρριψη ή απόκρυψη της ανθρώπινης ευθύνης αλλά και της ατομικής ευθύνης τους καθενός μας μπροστά σε αργές αλλά σταθερά συνεχιζόμενες καταστροφές όπως η ερημοποίηση, οι οποίες μάλιστα μπορεί να περιοριστούν. Μετάδοση βιαστικών «ερευνών» που δεν λαμβάνουν υπόψη τα επιστημονικά στοιχεία.

10 Εκ των προτέρων γνώση της κατανομής ευθυνών μέσα στο σύστημα πολιτικής προστασίας και πώς κάθε αρμόδια αρχή κάνει την ενημέρωση. Γνώση των ειδικών χαρακτηριστικών κάθε καταστροφικού φαινομένου και της ορολογίας που χρησιμοποιούν οι αρχές και οι επιστήμονες. Καλλιέργεια σχέσεων με τοπικούς ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς. Ενημέρωση για τις υπάρχουσες τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας. Οδηγίες συμμετοχής σε εθελοντικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πολιτικής προστασίας. Προετοιμασία, μελέτη και γνωστοποίηση σχεδίων έκτακτης ανάγκης/ανάκαμψης στον δημοσιογραφικό οργανισμό που εργάζεστε, π.χ. λειτουργία με προβλήματα στην ηλεκτροδότηση. Μετάδοση κοινωνικών μηνυμάτων με στόχο τη συμβολή των πολιτών στην πρόληψη και τη μείωση των συνεπειών ενός καταστροφικού φαινομένου. β. Συμβολή των δημοσιογράφων στην ενεργοποίηση των πολιτών με στόχο τον μετριασμό των πληγμάτων και των συνεπειών ενός καταστροφικού φαινομένου ΝΑΙ σε Προάσπιση της προσωπικής ασφάλειας του δημοσιογράφου όταν πρόκειται να μεταβεί στην περιοχή που έχει πληγεί (βλ. κεφ. 8 «Οδηγίες για το ρεπορτάζ») Αίτημα να υπάρχει ένα καλά οργανωμένο γραφείο τύπου από τις αρχές, το οποίο θα λειτουργεί σε 24ωρη βάση και θα μπορεί να επαληθεύει τις πληροφορίες και τα στοιχεία που συλλέγετε. Χρήση αξιόπιστων, ενημερωμένων, σωστών και λεπτομερών στοιχείων. Παρουσίαση της καταστροφής στις πραγματικές διαστάσεις της. Διόρθωση εσφαλμένων στοιχείων. Βοήθεια στους πολίτες ώστε να διατηρήσουν την ψυχραιμία και τις ελπίδες τους. Ενθάρρυνση με οδηγίες και πληροφορίες, π.χ. γιατί να παραμείνουν σε κλειστούς ή να βγουν σε ανοιχτούς ΟΧΙ σε Παραπληροφόρηση, φήμες και υπερβολές για την έκταση της θεομηνίας που δημιουργούν πανικό. Άσκηση υπερβολικής πίεσης στις αρχές ή στα σωστικά συνεργεία. Συνωστισμός στον τόπο της καταστροφής και χρησιμοποίηση πόρων και μέσων -όπως π.χ. δρόμοι, ενέργεια, χώροι - που θα μπορούσαν να έχουν στη διάθεσή τους οι πληγέντες. Άσκηση πίεσης στα θύματα της καταστροφής να δώσουν συνεντεύξεις ή να παρουσιαστούν σε τηλεοπτικά μέσα..

11 χώρους, να εκκενώσουν ένα κτίριο ή να αποφύγουν μια περιοχή. Επίσης, πώς να χρησιμοποιούν το ηλεκτρικό, το φυσικό αέριο, το νερό, το οδικό δίκτυο και τα μέσα μεταφοράς ή ποια είναι η κατάσταση δημόσιων κτιρίων, υπηρεσιών και νοσοκομείων. Λεπτομερής και αναλυτική ενημέρωση και οδηγίες για τα σημεία που προσφέρεται βοήθεια στους πληγέντες, για τους αρμόδιους που εξυπηρετούν διάφορες ειδικές ανάγκες, για την οικονομική υποστήριξη που παρέχεται προκειμένου να ξαναχτιστούν σπίτια και να αποκατασταθούν άλλες ζημιές κ.ο.κ.. Συμβολή στη διασφάλιση της διαφάνειας των επιχειρήσεων διάσωσης και της διανομής της κρατικής και ανθρωπιστικής και ανθρωπιστικής βοήθειας στη διάρκεια και μετά την καταστροφή. Συνέχιση της πληροφόρησης για τα μέτρα προστασίας ανθρώπων και περιουσιών και για την προφύλαξη από πρόσθετες ζημιές π.χ. από μετασεισμούς. Επισήμανση των αναγκών της πληγείσας περιοχής και ενθάρρυνση πολιτών από άλλες περιοχές ή και χώρες να δείξουν αλληλεγγύη και να προσφέρουν βοήθεια. Δημοσίευση (σε εμφανές σημείο του εντύπου) ή ραδιοτηλεοπτική μετάδοση (σε χρόνους με μεγάλη ακροαματικότητα) μηνυμάτων για αλληλεγγύη και προσφορά βοήθειας. Σεβασμός στα θύματα της καταστροφής και στην αξιοπρέπειά τους. Δημοσιοποίηση καταλόγων με ονόματα αυτών που χάθηκαν και αυτών που σώθηκαν. Βοήθεια σε φίλους και συγγενείς να βρουν τους δικούς τους ανθρώπους π.χ. με τη δημοσιοποίηση του τηλεφωνικού αριθμού μιας γραμμής βοήθειας. Η κάλυψη μιας καταστροφής είναι ένα μακροπρόθεσμο θέμα που συνεχίζεται και κατά την περίοδο αποκατάστασης και ανάκαμψης. Για να ευαισθητοποιηθούν και να κατανοήσουν οι πολίτες την έκτασή του θα πρέπει να περιλαμβάνει και την μεσοπρόθεσμη και Οι τηλεοπτικές κάμερες αποτελούν μαγνήτη για εκείνους που επιδιώκουν να αυξήσουν την επιρροή και την εξουσία τους, όπως π.χ. συμβαίνει με κάποιους πολιτικούς. Μην τους δώσετε την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν την κατάσταση. Δημιουργία τουριστικής ατραξιόν μέσα από τις καταστροφές και τον ανθρώπινο πόνο. Άσκηση πίεσης στους υπεύθυνους για απόσπαση στοιχείων που δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν ακόμη, π.χ. αριθμούς πληγέντων, ύψος ζημιών. Ασαφής και πολύπλοκη γλώσσα και χρήση επιστημονικής ορολογίας, ακαταλαβίστικης για το ευρύ κοινό. Χρήση συναισθηματικά υπερφορτισμένης γλώσσας και χρησιμοποίηση του ανθρώπινου πόνου αντί της μετάδοσης ειδήσεων. Το κλίμα που δημιουργούν τα ρεπορτάζ επηρεάζει κατά πάσα πιθανότητα και το ηθικό της κοινότητας που έχει πληγεί.

12 μακροπρόθεσμη αποτίμηση των κοινωνικο-οικονομικών συνεπειών του. Στην κάλυψη του καταστροφικού φαινομένου περιλαμβάνεται και η αποτίμηση του τι πήγε καλά και τι όχι, καθώς και ο εντοπισμός ευθυνών π.χ. της κατασκευαστικής εταιρίας στην υπόθεση κατάρρευσης κτιρίων από τον σεισμό. 8. Δεοντολογία και δημοσιογράφοι Ορισμένοι θεωρητικοί, δημοσιογράφοι και δημοσιογραφικές ενώσεις τάσσονται υπέρ διαφόρων ρυθμιστικών παρεμβάσεων στη λειτουργία των μέσων ενημέρωσης, συνήθως μέσω κανονισμών και ανεξάρτητων δημόσιων συμβουλευτικών οργάνων και αρχών. Άλλοι, τάσσονται κατά οποιασδήποτε παρέμβασης, υποστηρίζοντας την κατά γράμμα εφαρμογή της ελευθεροτυπίας σε όλα τα μέσα. Μια τρίτη άποψη υποστηρίζει την εφαρμογή ενός γενικού κανονιστικού πλαισίου και ενός συνόλου δεοντολογικών αρχών που αντλούν την ισχύ τους από την αποδοχή και εκούσια εφαρμογή τους από τους εκδότες/ιδιοκτήτες των ΜΜΕ και τους ίδιους τους δημοσιογράφους υποστηρίζουν δηλαδή την αρχή της αυτο-ρύθμισης. Όποια άποψη και αν υιοθετεί καθένας μας, ακόμη και εάν απορρίπτει τη ιδέα των κανόνων, μπορεί να απαντήσει στα 10 ερωτήματα που ο Bob Steel, καθηγητής στο Poynter Institute για τη Δημοσιογραφία με έδρα το St Petersburg, στη Φλόριντα των ΗΠΑ), προτείνει στους επαγγελματίες των ΜΜΕ να απευθύνουν στον εαυτό τους πριν παραδώσουν το κομμάτι τους, για να διασφαλίσουν την επαγγελματική τους αξιοπρέπεια: 1. Τι γνωρίζω; Τι χρειάζεται να γνωρίζω; 2. Ποιος είναι ο δημοσιογραφικός μου στόχος; 3. Ποιες είναι οι δεοντολογικές μου δεσμεύσεις; 4. Ποια είναι η πολιτική του δημοσιογραφικού οργανισμού που εργάζομαι και ποιες είναι οι αρχές που με καθοδηγούν ως επαγγελματία; 5. Πώς μπορώ να συμπεριλάβω τις διαφορετικές απόψεις και ιδέες άλλων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων; 6. Ποιοι εμπλέκονται και ποιοι επηρεάζονται από τη δική μου απόφαση; Ποια είναι τα κίνητρά τους; Ποια από αυτά είναι εύλογα; 7. Εάν οι ρόλοι αναστρέφονταν, πώς θα αισθανόμουν εγώ στη θέση ενός εμπλεκόμενου; 8. Ποιες είναι οι πιθανές συνέπειες των ενεργειών μου; Βραχυπρόθεσμα; Μακροπρόθεσμα; 9. Ποιες εναλλακτικές λύσεις είχα για να είμαι πιο κοντά στην αλήθεια και να βλάψω όσο το δυνατόν λιγότερο όπως οφείλω; 10. Μπορώ πράγματι να δικαιολογήσω απολύτως και με σαφήνεια τις σκέψεις και τις αποφάσεις μου; Προς τους συναδέλφους μου; Προς τους εμπλεκόμενους; Προς το κοινό; [Πηγή: Διάλεξη του συμβούλου της Γενικής Διεύθυνσης του ΑΠΕ/ΜΠΕ, Α. Χριστοδουλίδη, με θέμα «Επαγγελματικές δεοντολογικές αρχές στη δημοσιογραφία»,

13 στο σεμινάριο για δημοσιογράφους από βαλκανικές χώρες, το 2006, στο Κέντρο Δελφών] 9. Οι απόψεις των ελληνικών δημοσιογραφικών ενώσεων Τα ακραία φυσικά φαινόμενα μπορούμε να πούμε ότι ανήκουν στην κατηγορία των πρωταγωνιστών των δελτίων ειδήσεων. Ανεβάζουν από μόνα τους την τηλεθέαση, την ακροαματικότητα και την αναγνωσιμότητα. Γι αυτό το λόγο μπορεί να αποτελέσουν πειρασμό για υπερβολές σε όσους δημοσιογράφους αναλαμβάνουν τη μετάδοσή τους. Ποια πρέπει να είναι η δημοσιογραφική διαχείριση τέτοιων φαινομένων; Υπάρχει κάποιος κώδικας, κάποιοι γενικοί ή ειδικοί κανόνες; Υπάρχει ανάγκη να δοθούν τέτοιοι κανόνες στους δημοσιογράφους, ώστε να περιοριστούν στο μέλλον συμπεριφορές που μπορεί να επιτείνουν τη σύγχυση και την ανησυχία της Κοινής Γνώμης, πριν κατά τη διάρκεια και μετά την εκδήλωση ακραίων φυσικών φαινομένων; Πρέπει οι δημοσιογράφοι που αναλαμβάνουν τη μετάδοση τέτοιων φαινομένων να έχουν ιδιαίτερη εξειδίκευση και ειδικές γνώσεις; Υπάρχει υλικό (έντυπο ή ηλεκτρονικό π.χ. στο Ίντερνετ) που μπορεί να διευκολύνει το έργο τους; Πώς πρέπει να αντιμετωπίζουν τις αντικρουόμενες απόψεις των φορέων και των επιστημόνων; Ποιος είναι ο ρόλος των ιδιοκτητών απέναντι σε τέτοια φαινόμενα; Είναι υπεύθυνη η στάση τους ή επηρεάζουν αρνητικά τους δημοσιογράφους κυνηγώντας τη θεαματικότητα, ακροαματικότητα κλπ.; Για τα παραπάνω ερωτήματα απευθυνθήκαμε στους προέδρους των μεγαλύτερων Ενώσεων Συντακτών της χώρας, την Πανελλήνια Ομοσπονδία Ενώσεων Συντακτών (ΠΟΕΣΥ), την Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών (ΕΣΗΕΑ), την Ένωση Συντακτών Μακεδονίας-Θράκης (ΕΣΗΕΜ-Θ) και την Ένωση Συντακτών Περιοδικού Ηλεκτρονικού Τύπου (ΕΣΠΗΤ). Τα συμπεράσματα που βγάλαμε είναι, σε γενικές γραμμές, τα εξής: Δεν υπάρχει εξειδίκευση, μόνο προσωπικές εμπειρίες 1. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει ειδική συστηματική εκπαίδευση σε δημοσιογράφους από τις Αρχές Πολιτικής Προστασίας σχετικά με τα ακραία φυσικά φαινόμενα, ούτε οι Ενώσεις Συντακτών έχουν ζητήσει κάτι τέτοιο. Οι πρόεδροι των δημοσιογραφικών ενώσεων αναγνωρίζουν την αξία της εξειδίκευσης (για να υποταχθούν οι ενστικτώδεις συγκινησιακές αντιδράσεις στη λογική), αλλά επισημαίνουν ότι συχνά τεχνικοί λόγοι και η μη ύπαρξη πλεονάζοντος προσωπικού στα ΜΜΕ, δεν επιτρέπουν την κάλυψη των γεγονότων μόνο από συγκεκριμένους συντάκτες που ενδεχομένως θα είχαν εξειδικευτεί. Εξάλλου, η εξειδίκευση του κάθε συντάκτη προκύπτει από τις εμπειρίες του, «επιτυγχάνεται πρωτίστως στην πράξη» σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΕΣΗΕΜ-Θ κ. Δημήτρη Γουσίδη, ενώ «εξαρτάται από την εργατικότητά του και την προσωπική του ανάγκη για διαρκή ενημέρωση» σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΕΣΗΕΑ, κ. Πάνο Σόμπολο. Πάντως για τα θέματα των σεισμών «υπάρχει μια συζήτηση σε εξέλιξη μετά από πρόσκληση της Κεντρικής Διοίκησης του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΤΕΕ)», όπως ανέφερε ο πρόεδρος της ΠΟΕΣΥ, κ. Δημήτρης Τσαλαπάτης.

14 Ο κώδικας δεοντολογίας είναι επαρκής 2. Ο κώδικας δεοντολογίας που υπάρχει είναι επαρκής και πρέπει να είναι σεβαστός από τους δημοσιογράφους σε κάθε περίπτωση. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερες αναφορές στα ακραία φυσικά φαινόμενα. Ο δημοσιογράφος πρέπει να διατηρήσει το δικαίωμα της αυτορρύθμισης στο πλαίσιο των γραπτών και άγραφων κανόνων δεοντολογίας, τονίζουν οι πρόεδροι των Ενώσεων. Όλες οι απόψεις μεταδίδονται 3. Όλες οι απόψεις πρέπει να μεταδίδονται, είτε είναι αντικρουόμενες είτε όχι, αρκεί να διασταυρώνονται και να ελέγχεται η αξιοπιστία τους σύμφωνα με τον απαράβατο δημοσιογραφικό κώδικα. Οι δημοσιογράφοι δεν «θάβουν» απόψεις και πρέπει να έχουν την ελευθερία να αναζητούν όποια πηγή κρίνουν ότι ενισχύει το ρεπορτάζ τους. Τα προβλήματα που προκύπτουν πολλές φορές έχουν σχέση με την «ελεύθερη πρόσβαση των δημοσιογράφων στις πηγές, αλλά και με την έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση από τις αρμόδιες αρχές», όπως διευκρίνισε ο πρόεδρος της ΠΟΕΣΥ, κ. Δημήτρης Τσαλαπάτης. Ο δημοσιογράφος υπερασπίζεται τον κώδικα δεοντολογίας 4. Ανεξάρτητα από τις εκάστοτε προθέσεις των ιδιοκτητών των ΜΜΕ (δεν υπάρχουν επίσημες καταγγελίες για αντιδεοντολογικές παρεμβάσεις), ο δημοσιογράφος πρέπει να αντιστέκεται σε κάθε παρέμβαση ή πίεση για παράβαση του κώδικα δεοντολογίας. Πάντως, όπως τόνισε ο πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ κ. Πάνος Σόμπολος «τα ακραία φυσικά φαινόμενα τα διαχειρίζονται πρωτίστως θεσμοθετημένοι φορείς και όχι οι ιδιοκτήτες των ΜΜΕ», «για τη συμπεριφορά των οποίων δεν μπορούμε να γενικεύσουμε, αφού υπάρχουν διαφορές μεταξύ των εφημερίδων και των ηλεκτρονικών ΜΜΕ», σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΠΟΕΣΥ, κ. Δημήτρη Τσαλαπάτη. Είναι αξιοσημείωτο ότι «οι ιδιοκτήτες του περιοδικού Τύπου (ΣΕΠΤ) έχουν συμφωνήσει να υπογράψουν με τους συντάκτες κοινό κώδικα δεοντολογίας ώστε να περιοριστούν οι απόπειρες παρεμβάσεων», όπως ανέφερε ο πρόεδρος της ΕΣΠΗΤ, κ. Γιάννης Πλαχούρης. Σημασία έχει η αξιοποίηση του ενημερωτικού υλικού 5. Υπάρχει ανάγκη για, ανά πάσα στιγμή, διαθέσιμο υλικό πληροφόρησης για τους δημοσιογράφους σχετικά με τα ακραία φυσικά φαινόμενα (ειδικές εκδόσεις, ιστοσελίδες κ.α.), αλλά είναι σημαντικό να μπορεί να αξιοποιηθεί από αυτούς. Ελλείψεις υπάρχουν και πρέπει να καλυφθούν, αλλά έχει μεγάλη σημασία η αξιοποίηση του υλικού, υπογραμμίζει ο πρόεδρος της ΕΣΗΕΜΘ, κ. Δημήτρης Γουσίδης. Δεν υπάρχουν τιμωρίες από τα Πειθαρχικά Συμβούλια 6. Μπορεί να έχουν γίνει συστάσεις για «επαναφορά στην τάξη», αλλά δεν έχει τιμωρηθεί κάποιος από τα πειθαρχικά συμβούλια των ενώσεων συντακτών για παράβαση του κώδικα δεοντολογίας σχετικά με ακραία φυσικά φαινόμενα. Το 1999 η

15 ΕΣΗΕΑ, λόγω των υπερβολών που ακολούθησαν το μεγάλο σεισμό στην Αθήνα, είχε ζητήσει «αυτοσυγκράτηση» με την ακόλουθη ανακοίνωση: «Η ΕΣΗΕΑ για θέματα δεοντολογίας σχετικά με την υπεύθυνη ενημέρωση του κοινού περί σεισμών: Τη στιγμή που εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες από το τραγικό κτύπημα του Εγκέλαδου και το σύνολο των Αθηναίων εξακολουθεί να ζει με το φόβο ενός νέου σεισμού, η στάση κυρίως ορισμένων ραδιοτηλεοπτικών μέσων αλλά και εφημερίδων, θα πρέπει να χαρακτηριστεί ως απαράδεκτη. Το Διοικητικό Συμβούλιο της Ε.Σ.Η.Ε.Α., χωρίς να παρεμβαίνει στη συζήτηση που γίνεται σε επιστημονικό επίπεδο για τη δυνατότητα πρόβλεψης νέων σεισμών, θεωρεί υποχρέωσή του να εκφράσει τον προβληματισμό του για τη στάση εκείνων των ραδιοτηλεοπτικών μέσων και εφημερίδων, που κατά παραβίαση οποιασδήποτε δεοντολογικής αρχής, αντί να συμβάλλουν στην υπεύθυνη ενημέρωση του κοινού και τη διατήρηση ψυχραιμίας, επιτείνουν τη σύγχυση και την ανησυχία του κόσμου. Το Διοικητικό Συμβούλιο καλεί όλους τους επαγγελματίες δημοσιογράφους, μέλη και μη μέλη της Ε.Σ.Η.Ε.Α., να αρνηθούν να συνεργούν κατά οποιονδήποτε τρόπο στην παράταση αυτής της κατάστασης. Η σωστή, ψύχραιμη και αντικειμενική ενημέρωση του κόσμου αυτή την κρίσιμη στιγμή, αποτελεί ύψιστο καθήκον των δημοσιογράφων». 10. Προτάσεις για επεξεργασία Παρότι, όπως λέγεται, η πρωτοβουλία, η αίσθηση της αυτοσυντήρησης και η αυθόρμητη και κατά περίπτωση αντίδραση είναι τελικώς εκείνες που σώζουν ζωές, ο σχεδιασμός και η πρόληψη μετριάζουν την ένταση και έκταση των πληγμάτων και μειώνουν το κόστος και τον χρόνο ανάκαμψης από τις καταστροφές. Το ίδιο συμβαίνει και με τα μέσα ενημέρωσης: Η μετάδοση ειδήσεων και ρεπορτάζ από τον τόπο καταστροφής γίνονται δυσκολότερα όταν οι δημοσιογράφοι δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι. Χρειάζεται ίσως να ερευνηθεί η σημασία που έχουν τα παρακάτω: - Η δημιουργία ενός σχεδίου δράσης για την ανάκαμψης από τις φυσικές καταστροφές. - Η συνεργασία μεταξύ εκδοτικών και ραδιοτηλεοπτικών επιχειρήσεων, αρχών, εθελοντών και μη κυβερνητικών οργανώσεων για την πρόληψη, την επιχειρησιακή ετοιμότητα και την ανάκαμψη από τις φυσικές καταστροφές. - Συμβολή στην προσπάθεια του MediaTerra για τη δημιουργία ηλεκτρονικού Παρατηρητηρίου για τα ΜΜΕ και τις φυσικές καταστροφές στη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη λεκάνη της Μεσογείου. - Παρουσίαση των κύριων μη κυβερνητικών οργανώσεων και της εργασίας που προσφέρουν τα μέλη τους στον τομέα της πολιτικής προστασίας με τρόπο που να παρακινεί τους πολίτες προσφέρουν κι εκείνοι εθελοντικά τις υπηρεσίες τους, ανάλογα με τις δυνατότητες και τις προτιμήσεις τους. Μέσα από αυτές μπορούν να προκύψουν ανθρώπινες ιστορίες που ενδιαφέρουν και αρέσουν στο κοινό και περνούν ευκολότερα τα μηνύματα πρόληψης και ετοιμότητας. - Η δημιουργία ιστοσελίδων για τη διαχείριση κρίσεων από καταστροφικά φαινόμενα, τις οποίες κάθε μέσο μπορεί να προσθέσει στην ηλεκτρονική του

16 διεύθυνση. Σε αυτές θα μπορούσε να συμπεριλάβει και ένα «Σχέδιο Ανάκαμψης» για την ίδια την επιχείρηση, καθώς και τι θα πρέπει να γνωρίζουν - πριν, στη διάρκεια και μετά την κρίση - όσοι δημοσιογράφοι καλύπτουν ανάλογα θέματα. - Η δωρεάν κοινοποίηση κοινωνικών μηνυμάτων, από όσο το δυνατόν περισσότερα ΜΜΕ, κοινωνικών μηνυμάτων σχετικά με την πρόληψη, τον μετριασμό των πληγμάτων και την αλληλεγγύη προς τους πληγέντες. - Ένα δημοσιογραφικό σεμινάριο που θα εξετάζει τα προαναφερθέντα και θα εμβαθύνει στο θέμα της ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης του κόσμου - πριν, στη διάρκεια και μετά την κρίση. Στο σεμινάριο μπορεί να ενημερωθούν και να εκπαιδευτούν υποψήφιοι και νέοι επαγγελματίες και να συμμετάσχουν εκπρόσωποι και μέλη των δημοσιογραφικών ενώσεων, του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων, του Ανεξάρτητου Ραδιοτηλεοπτικού Συμβουλίου, πανεπιστημιακών τμημάτων επικοινωνίας και ΜΜΕ, δημοσιογραφικών σχολών, των αρχών πολιτικής προστασίας και μη κυβερνητικές οργανώσεις που προσφέρουν έργο στον τομέα της πολιτικής προστασίας. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. Τεχνικό και επιστημονικό λεξιλόγιο Η εξοικείωση με την επαγγελματική ορολογία που χρησιμοποιούν τα στελέχη πολιτικής προστασίας στις καταστάσεις έκτακτης ανάγκης διευκολύνει τους δημοσιογράφους στο έργο τους. Το λεξιλόγιο που ακολουθεί επιλέχθηκε και συντάχθηκε από την ομάδα εργασίας του Media Terra στο ΑΠΕ/ΜΠΕ, με τη συνεργασία του δρα Πέτρου Καμπούρη, συμβούλου του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας. Οι πηγές που χρησιμοποιήθηκαν είναι οι εργασίες των εταίρων του προγράμματος καθώς και έγκυρες ελληνικές και διεθνείς πηγές όπως: Υπουργείο Εσωτερικών της Ελλάδας (σε παρένθεση, στο τέλος ορισμένων παραγράφων, σημειώνεται πώς έχει προσδιοριστεί η αντίστοιχη έννοια από το Υπουργείο) Άμεση ανταπόκριση / Κινητοποίηση (Response) Οι ενέργειες που γίνονται στη διάρκεια και αμέσως μετά την εκδήλωση της κρίσης, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι αρνητικές συνέπειες και να προσφέρεται άμεση βοήθεια και υποστήριξη στον κόσμο. Περιλαμβάνει την έρευνα και τη διάσωση, τις υπηρεσίες αρωγής,

17 την αποκατάσταση της ηλεκτροδότησης, της ύδρευσης και των τηλεπικοινωνιών. Μπορεί να είναι άμεση, να έχει βραχεία ή μεγαλύτερη διάρκεια. Κατάσταση κινητοποίησης πολιτικής προστασίας είναι η ενεργοποίηση και η κλιμάκωση της δράσης του δυναμικού και των μέσων πολιτικής προστασίας σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, για τους σκοπούς της πολιτικής προστασίας και ειδικότερα για την αντιμετώπιση έκτακτων αναγκών από καταστροφές ή/και για τον έλεγχο και περιορισμό των δυσμενών επιπτώσεων, που σχετίζονται με τους αντίστοιχους κινδύνους. H κατάσταση κινητοποίησης πολιτικής προστασίας διακρίνεται σε: α. Κατάσταση ετοιμότητας πολιτικής προστασίας, λόγω τεκμηριωμένου κινδύνου, στην οποία περιλαμβάνεται η κλιμάκωση της ετοιμότητας του δυναμικού και των μέσων πολιτικής προστασίας, κατά την εξειδίκευση που γίνεται στο σχεδιασμό ετοιμότητας. β. Κατάσταση έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας στην οποία περιλαμβάνεται η κατάσταση, που σχετίζεται με συγκεκριμένη καταστροφή, για την αντιμετώπιση της οποίας απαιτείται: 1 Ειδικός συντονισμός από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας του δυναμικού και των μέσων των υπηρεσιών και των φορέων, που αναλαμβάνουν δράση σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, και 2. Κινητοποίηση δυναμικού και μέσων επιπλέον του διατιθεμένου υπό κανονικές συνθήκες. (Υπουργείο Εσωτερικών, ΥΑ 1299/2003 ΦΕΚ 423/Β/ , Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «ΞΕΝΟΚΡΑΤΗΣ»). Ανασυγκρότηση/αναδόμηση (Reconstruction) Ενέργειες με σκοπό την ανασύσταση μιας κοινότητας μετά την περίοδο αποκατάστασης που έπεται του καταστροφικού συμβάντος. Περιλαμβάνουν την κατασκευή μόνιμων κατοικιών, την επαναλειτουργία όλων των υπηρεσιών και την πλήρη επαναφορά στην κατάσταση που υπήρχε πριν από το συμβάν. Ανάκαμψη (Recovery) Οι μακροχρόνιες δράσεις μετά τα αρχικά στάδια της κρίσης και της άμεσης ανταπόκρισης. Εστιάζονται στην επιστροφή όλων των συστημάτων σε μια φυσιολογική κατάσταση ή στην ανασύστασή τους σε μια νέα, λιγότερο ευάλωτη κατάσταση. Ένας τύπος ανάκαμψης αφορά επισκευές στις υποδομές, τα κατεστραμμένα κτίρια και τις εγκαταστάσεις ζωτικής σημασίας. Η περίοδος ανάκαμψης τοποθετείται μεταξύ του χρόνου εκδήλωσης της κρίσης και της περιόδου αναδόμησης/αποκατάστασης. Για την επάνοδο στην ομαλότητα, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη η δημιουργία ενός σχεδίου ανάκαμψης (Recovery plan) για τις περιοχές που έχουν υποστεί τις συνέπειες της καταστροφής. Αξιολόγηση (Evaluation) Η διαδικασία παρατήρησης και καταγραφής των δράσεων κατά τη διάρκεια ασκήσεων, με σκοπό την αποτίμηση της αποτελεσματικότητας όσων συμμετέχουν και τον εντοπισμό των δυνατών και αδύνατων σημείων στην αντιμετώπιση κρίσεων. Απειλή (Threat) Η πρόθεση και η δυνατότητα πρόκλησης απωλειών σε ανθρώπινες ζωές ή δημιουργίας δυσμενών επιπτώσεων στην υγεία και την περιουσία των πολιτών, το περιβάλλον ή την ασφάλεια. Πρόκειται για το πρώτο στάδιο στην κλίμακα της επίσημης ορολογίας που χρησιμοποιούν οι κρατικές υπηρεσίες για να περιγράψουν στους πολίτες την κλιμάκωση μιας κατάστασης κατά την οποία απειλείται η ασφάλεια. Το δεύτερο στάδιο είναι Επιφυλακή (Alert) και το τρίτο είναι ο Συναγερμός (Warning). Αποκατάσταση (Rehabilitation) Οι δράσεις και αποφάσεις που λαμβάνονται μετά την καταστροφή με σκοπό την ενδυνάμωση της πληγείσας κοινότητας και την επαναφορά της στις κανονικές συνθήκες διαβίωσης. Στην

18 κοινότητα παρέχονται υποστήριξη και διευκολύνσεις ώστε να μπορέσει να προσαρμοστεί στις αλλαγές που έχει επιφέρει η καταστροφή. Άσκηση (Exercise) Οι ασκήσεις είναι σχεδιασμένες και συντονισμένες δράσεις που δίνουν την ευκαιρία στο προσωπικό ασφαλείας της χώρας και το προσωπικό διαχείρισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης να θέσουν σε εφαρμογή σχετικά σχέδια, να δοκιμάσουν στην πράξη τις ικανότητές τους και να ελέγξουν το επίπεδο εκπαίδευσής τους για την πρόληψη, την προστασία, την ανταπόκριση και την αποκατάσταση. υπό πραγματικές αλλά ακίνδυνες συνθήκες. Οι ασκήσεις αποτελούν πολύτιμο εργαλείο για την αξιολόγηση και βελτίωση του συστήματος πολιτικής προστασίας και καταδεικνύουν την αποφασιστικότητα του κοινωνικού συνόλου να προετοιμάζεται για έκτακτα συμβάντα. Γυμνάσια για την αντιμετώπιση των καταστροφών (Disaster drills) είναι οι ασκήσεις προσομοίωσης καταστροφών για να εκτιμηθεί και να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα του σχεδίου ετοιμότητας μιας ομάδας ή ενός συστήματος. Βιολογικός πόλεμος (Biological warfare) / Παράγοντες βιολογικού πολέμου (Biological warfare agents) Βιολογικός πόλεμος αποκαλείται η εσκεμμένη χρήση ιών, βακτηρίων, άλλων μικροοργανισμών ή τοξινών που προέρχονται από ζωντανούς οργανισμούς με σκοπό την πρόκληση θανάτου ή ασθενειών σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά. Παράγοντες βιολογικού πολέμου αποκαλούνται οι παθογόνες ουσίες (μικροοργανισμοί ικανοί να προκαλέσουν ασθένειες) ή οι τοξίνες που προέρχονται από ζωντανούς οργανισμούς και χρησιμοποιούνται με σκοπό την πρόκληση ασθενειών ή θανάτου σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά. Χημικό Περιστατικό αποκαλείται συμβάν κατά το οποίο ένας χημικός παράγοντας ή μία βιομηχανική χημική ουσία χρησιμοποιείται ως τρομοκρατικό όπλο. Βιολογικό/Ραδιολογικό Περιστατικό αποκαλείται συμβάν κατά το οποίο ένας βιολογικός/ραδιολογικός παράγοντας χρησιμοποιείται ως τρομοκρατικό όπλο. Οι βιολογικοί παράγοντες είναι είτε ζωντανοί οργανισμοί είτε ουσίες που παράγονται από αυτούς και οι οποίοι προκαλούν ασθένειες ή βλάπτουν ανθρώπους, ζώα και φυτά ή προκαλούν βλάβες σε κάποιο υλικό. Οι βιολογικοί παράγοντες βρίσκονται σε μορφή σταγόνων υγρού, αερολύματος ή ξηράς σκόνης. Ένας βιολογικός παράγοντας, όπως άνθρακας, τουλαραιμία, χολέρα, εγκεφαλίτης, πανώλη και αλλαντίαση, μπορεί, με κατάλληλη επεξεργασία, να χρησιμοποιηθεί ως τρομοκρατικό όπλο. Υπάρχουν τρία είδη βιολογικών παραγόντων: τα βακτήρια, οι ιοί και οι τοξίνες, Οι χημικοί παράγοντες ή χημικές πολεμικές ουσίες (chemical warfare agents) προκαλούν αδρανοποίηση, σοβαρές βλάβες ή θάνατο και κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες: καυστικές ή φλυκταινογόνες, νευροτοξικές, ασφυξιογόνες και.αιμοτοξικές ουσίες, ε. αδρανοποιητικές ουσίες. Χρησιμοποιούνται σε μορφή αερίου, υγρού ή αερολύματος (αεροζόλ). (Υπουργείο Εσωτερικών, Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας). Βιώσιμη ανάπτυξη (Sustainable Development) Σύνολο μέτρων που ικανοποιούν τις ανάγκες του σήμερα χωρίς να υπονομεύουν τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Το αναπτυξιακό αυτό πρότυπο, γνωστό και ως «αειφόρος ανάπτυξη», δίνει προτεραιότητα στην κάλυψη των ουσιωδών αναγκών των πληθυσμών που ζουν κάτω από και στο όριο της φτώχειας και στη διαφύλαξη του περιβάλλοντος σε βραχυπρόθεσμη, μεσοπρόθεσμη και, κυρίως, μακροπρόθεσμη βάση. Ο τριπλός στόχος του είναι η επίτευξη οικονομικής, κοινωνικά δίκαιης και περιβαλλοντικά βιώσιμης ανάπτυξης. Βιωσιμότητα (διατηρησιμότητα) επιχειρήσεων πολιτικής προστασίας (Sustainability) Η ικανότητα συνέχισης των επιχειρήσεων ανταπόκρισης/κινητοποίησης για όσο χρόνο έχει καθοριστεί ότι είναι αναγκαίο. Διακινδύνευση (Risk)

19 Η πιθανότητα βλαπτικών συνεπειών ή απωλειών (θάνατοι, τραυματισμοί, υλικές ζημιές, απώλειες βιοποριστικών μέσων, διακοπή οικονομικής δραστηριότητας, περιβαλλοντικές καταστροφές) που συνεπάγονται οι αλυσιδωτές επιπτώσεις στο πλαίσιο ενός φυσικού φαινομένου ή ανθρωπογενούς επικίνδυνου συμβάντος. Διάσωση (Rescue) Η πρόσβαση και παροχή πρώτων βοηθειών σε άτομα που έχουν εξαντληθεί ή τραυματιστεί, καθώς και η εκκένωση του τόπου της καταστροφής με οποιοδήποτε μέσο, ώστε να εξασφαλισθεί η έγκαιρη μεταφορά των πληγέντων σε χώρους όπου θα τους παρασχεθεί περίθαλψη ή σε χώρους που είναι ασφαλείς. Διαχείριση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης (Emergency management) Η οργάνωση και η διαχείριση πόρων και ευθυνών για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, ιδιαίτερα όσον αφορά την ετοιμότητα, την ανταπόκριση και την αποκατάσταση. Αφορά σχέδια, δομές και διευθετήσεις που έχουν θεσπιστεί ώστε να εξασφαλιστούν με ολοκληρωμένο και συντονισμένο τρόπο οι επιδιώξεις της κυβέρνησης, καθώς και των εθελοντικών και ιδιωτικών οργανώσεων, με σκοπό την ανταπόκριση σε όλο το φάσμα των αναγκών που προκύπτουν από την έκτακτη ανάγκη. Διαχείριση διακινδύνευσης (Risk management) Η έκδοση διοικητικών αποφάσεων, η συστηματική οργάνωση και αξιοποίηση επιχειρησιακών ικανοτήτων και δυνατοτήτων, η εφαρμογή πολιτικών και στρατηγικών, καθώς και η αξιοποίηση της προσαρμοστικότητας ενός κοινωνικού συνόλου με στόχο να αμβλυνθεί ο αντίκτυπος επικίνδυνων φυσικών φαινομένων και συναφών περιβαλλοντικών και τεχνολογικών καταστροφών. Περιλαμβάνει κάθε είδους δραστηριότητες, όπως δομικά και μη-δομικά μέτρα για την αποφυγή (πρόληψη) ή τον περιορισμό (μετριασμός και ετοιμότητα) των αρνητικών συνεπειών επικίνδυνων φαινομένων. Δράσεις ανάκαμψης (Recovery activities) Η ανάληψη δράσης μετά την εκδήλωση ενός συμβάντος έκτακτης ανάγκης. Περιλαμβάνει την αξιολόγηση των αναγκών της πληγείσας κοινότητας, το συντονισμό των πόρων που εισρέουν προς αυτήν, τις ενέργειες ανάκαμψης και αποκατάστασης των λειτουργιών της, καθώς και νέα μέτρα για τον περιορισμό της επικινδυνότητας και διακινδύνευσης. Εθελοντής (Volunteer) Οποιοσδήποτε γίνεται δεκτός από μια οργάνωση και προσφέρει τις υπηρεσίες του για το κοινό καλό, χωρίς αμοιβή και χωρίς προσδοκίες ή υποσχέσεις άλλων απολαβών. Εκκένωση πληθυσμού λόγω έκτακτης ανάγκης (Emergency evacuation) Η μετεγκατάσταση ατόμων από ένα επικίνδυνο σε ένα ασφαλέστερο μέρος. Εκτίμηση/αποτίμηση ζημιών (Damage assessment) Η αποτίμηση των απωλειών λόγω ανθρωπογενούς ή φυσικής καταστροφής. Περιλαμβάνει την καταγραφή των νεκρών, των τραυματιών και των υλικών ζημιών στη δημόσια και ιδιωτική περιουσία και στοιχεία για την κατάσταση των υποδομών ζωτικής σημασίας, όπως νοσοκομεία και υγειονομικά κέντρα, πυροσβεστικοί σταθμοί, αστυνομικά τμήματα, δίκτυα τηλεπικοινωνίας, ηλεκτροδότησης, ύδρευσης και αποχέτευσης. Εκτίμηση διακινδύνευσης / Ανάλυση κινδύνου (Risk assessment/analysis) Η εκτίμηση διακινδύνευσης (ή ανάλυση κινδύνου) είναι η διεργασία η οποία περιλαμβάνει τη μελέτη των χαρακτηριστικών του καταστροφικού φαινομένου, τη μελέτη των χαρακτηριστικών της περιοχής που είναι πιθανόν να πληγεί, τον προσδιορισμό και την εκτίμηση της τρωτότητας του πληθυσμού, του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της περιοχής και τον συνδυασμό όλων των παραπάνω στοιχείων για την διαμόρφωση εκτίμησης των συνολικών επιπτώσεων που μπορεί να έχει το καταστροφικό φαινόμενο και

20 την ανάπτυξη σχετικών σεναρίων. Η ανάλυση κινδύνου αποσκοπεί στην επιστημονική στοιχειοθέτηση της ανάγκης για σχεδιασμό και είναι απαραίτητη για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων του. Πρέπει να στηρίζεται στα πιο επίκαιρα και έγκυρα στοιχεία και να περιλαμβάνει τον, κατά το δυνατόν, λεπτομερέστερο χωρικό και χρονικό προσδιορισμό των επιπέδων κινδύνου (Υπουργείο Εσωτερικών, Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, Διεύθυνση Σχεδιασμού & Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών). Επικινδυνότητα/Επαπειλούμενος κίνδυνος (Hazard) Ένα εν δυνάμει καταστροφικό γεγονός, φαινόμενο ή ανθρώπινη δράση που μπορεί να προκαλέσει θανάτους ή τραυματισμούς, υλικές ζημιές, προβλήματα στην κοινωνική και οικονομική υποδομή, υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Εμπεριέχει υποβόσκουσες μελλοντικές απειλές και προκαλείται είτε από φυσικά αίτια (γεωλογικά, μετεωρολογικά και βιολογικά) είτε από ανθρώπινες ενέργειες (υποβάθμιση του περιβάλλοντος και τεχνολογικοί κίνδυνοι). Μπορεί να εκδηλωθεί άπαξ ή να αποτελεί ακολουθία ή συνδυασμό συμβάντων με κοινά αίτια και συνέπειες. Το επικίνδυνο φαινόμενο ή συμβάν μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή. Επιφυλακή (Alert) Σήμα επιφυλακής εκδίδεται όταν υπάρχει ανάγκη ιδιαίτερης επαγρύπνησης εκ μέρους των πολιτών και ετοιμότητα για την ανάληψη συγκεκριμένης δράσης. Πρόκειται για το δεύτερο στάδιο στην κλίμακα της επίσημης ορολογίας που χρησιμοποιούν οι κρατικές υπηρεσίες για να περιγράψουν στους πολίτες την κλιμάκωση μιας κατάστασης κατά την οποία απειλείται η ασφάλεια. Το πρώτο στάδιο είναι η Απειλή (Threat) και το τρίτο είναι ο Συναγερμός (Warning). Ετοιμότητα (Preparedness) Ο βαθμός εγρήγορσης ενός ατόμου ή ενός κοινωνικού συνόλου αμέσως πριν από την εκδήλωση ενός επικίνδυνου φαινομένου. Για να αυξήσουν το βαθμό ετοιμότητας, οι άνθρωποι σχεδιάζουν τον τρόπο αντίδρασής τους σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και παίρνουν μέτρα για την αύξηση των διαθέσιμων πόρων που θα συμβάλουν στην αποτελεσματική αντιμετώπιση του επικίνδυνου συμβάντος. Οι δράσεις ετοιμότητας έχουν στόχο την προσφορά βοήθειας για να σωθούν ζωές και να ελαχιστοποιηθούν οι ζημιές. Ιδέα επιχειρήσεων Είναι οι βασικές αρχές και το συνολικό σκεπτικό με βάση το οποίο ο Φορέας Σχεδίασης εξασφαλίζει, αναπτύσσει, διοικεί, ελέγχει και συντονίζει χρονικά και ιεραρχικά πόρους για να επιτύχει τους αντικειμενικούς του στόχους και να εκπληρώσει τον σκοπό του. Είναι δηλαδή η συνολική προσέγγιση του Φορέα Σχεδίασης (η χρονική αλληλουχία και το εύρος των δράσεων) για την αντιμετώπιση της κατάστασης ετοιμότητας πολιτικής προστασίας ή/και της κατάστασης έκτακτης ανάγκης πολιτικής προστασίας δηλαδή τι και γιατί θα λάβει χώρα, πότε, πού και κάτω από τη διοίκηση ποιου (Υπουργείο Εσωτερικών, Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, Δ/νση Σχεδιασμού & Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών / Τμήμα Ελέγχου & Παρακολούθησης Σχεδίων). Ικανότητα (Capability) H ικανότητα ανταπόκρισης και ανάκαμψης απέναντι σε μια συγκεκριμένη απειλή ή επικίνδυνο συμβάν. Κατάσταση έκτακτης ανάγκης (Emergency) Αναφέρεται τόσο στη στιγμή εκδήλωσης μιας κρίσης όσο και στην περίοδο της εξέλιξής της. Στην καλύτερη περίπτωση, η κατάσταση επανέρχεται στην ομαλότητα ή οι συνέπειες της κρίσης αντιμετωπίζονται με επιτυχία. Καταστροφή (Disaster) Κάθε συμβάν που προκαλεί σοβαρή διαταραχή στις λειτουργίες ενός κοινωνικού συνόλου, έχει εκτεταμένες δυσμενείς επιπτώσεις στον άνθρωπο και στο ανθρωπογενές ή φυσικό