ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΛΕΟΤΣΙΝΙΔΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΛΕΟΤΣΙΝΙΔΗΣ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΛΕΟΤΣΙΝΙΔΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΠ. ΝΤΕΜΟΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΠΑΤΡΑ 2014

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΛΕΟΤΣΙΝΙΔΗΣ ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ ΧΡΗΣΗΣ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΠ. ΝΤΕΜΟΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΠΑΤΡΑ

3 ΜΕΛΗ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ: Μιχαήλ Λεοτσινίδης, Καθηγητής Υγιεινής Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Επιβλέπων Καθηγητής Γελαστοπούλου Ελένη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Υγιεινής Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος Ελλούλ Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής Νευρολογίας Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Μέλος ΜΕΛΗ ΕΠΤΑΜΕΛΟΥΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ: Μιχαήλ Λεοτσινίδης, Καθηγητής Υγιεινής Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Γελαστοπούλου Ελένη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Υγιεινής Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Ελλούλ Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής Νευρολογίας Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Αναστασίου Ευάγγελος, Καθηγητής Μικροβιολογίας Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Γώγος Χαράλαμπος, Καθηγητής Παθολογίας Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Παπαθανασόπουλος Παναγιώτης, Καθηγητής Νευρολογίας Τμήματος Ιατρικής Πανεπιστημίου Πατρών Καλαβρουζιώτης Ιωάννης, Γεωπόνος, Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας 2

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ H πρόταση για την πραγματοποίηση της παρούσας μελέτης ανήκει στον κύριο Μιχάλη Λεοτσινίδη, Καθηγητή Υγιεινής του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Πάτρας. Η ανταπόκριση μου ήταν πρόθυμη καθώς οι επιπτώσεις της χρήσης φυτοφαρμάκων στην υγεία των αγροτών ήταν θέμα που με συγκινούσε ιδιαίτερα, ως προερχόμενο από αγροτική οικογένεια. Στην πορεία διαπίστωσα πως μόνο ο ενθουσιασμός δεν αρκούσε για να επιτύχει μια τόσο φιλόδοξη προσπάθεια. Οι δυσκολίες ήταν πάρα πολλές και απαιτήθηκε πολύς προσωπικός κόπος και μεγάλη υπομονή από τα μέλη της Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής που με καθοδηγούσαν. Το αποτέλεσμα είναι καρπός προσπαθειών χρόνων, που δεν θα είχαν τύχη χωρίς την καθοριστική συνδρομή ανθρώπων στους οποίους χρωστώ μεγάλη ευγνωμοσύνη. Η πολύτιμη, πρακτική αλλά κυρίως ηθική συμπαράσταση από τον κο Μιχάλη Λεοτσινίδη, μου έδωσε τη δύναμη να συνεχίσω την προσπάθεια σε στιγμές που κάθε είδους εμπόδια ορθώνονταν αξεπέραστα. Χωρίς την αποφασιστική του παρουσία και τη μεγάλη του ανοχή στις καθυστερήσεις και τις αναβολές που επέβαλαν οι δυσκολίες, η προσπάθεια δεν θα είχε ολοκληρωθεί. Υπήρξε όχι απλά επιβλέπων, αλλά εμψυχωτής και αρωγός της προσπάθειας σε κάθε της στάδιο και χωρίς υπερβολή η παρούσα μελέτη είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό δικό του έργο. Ανεκτίμητης αξίας υποστήριξη είχα από τη Συνεργάτη του Εργαστηρίου Υγιεινής κα Ελένη Σαζακλή. Με την κριτική της ματιά και τη μεγάλη της ερευνητική εμπειρία, συνεισέφερε καθοριστικά στην ολοκλήρωση της μελέτης. Χρωστώ μεγάλη ευγνωμοσύνη στην Ελένη για την πολύτιμη βοήθειά της και της εύχομαι να συνεχίσει να κοσμεί την Επιστήμη της με τη σεμνότητα, την εργατικότητα και τις λαμπρές της γνώσεις. Ευγνώμων είμαι προς τα μέλη της Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής κα Ελένη Γελαστοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Υγιεινής και τον κο Ιωάννη Ελλούλ, Επίκουρο Καθηγητή Νευρολογίας, για την πολύτιμη συμβολή τους στα αρχικά στάδια της διατύπωσης του ερευνητικού ερωτήματος και της κατάστρωσης της μελέτης αλλά και σε όλη την επίπονη κατοπινή πορεία. Ο ρόλος ιδιαίτερα της κας Ελένης Γελαστοπούλου υπήρξε καθοριστικός, καθώς ήταν η πρώτη στην οποία απευθύνθηκα για να ξεκινήσω την προσπάθεια και με στήριξε αρκετά στα πρώτα βήματα. Ανεκτίμητη υπήρξε η συμπαράσταση από τον Καθηγητή Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής Πάτρας κο Ευάγγελο Αναστασίου που μας παρείχε τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουμε τις απαιτούμενες για τη μελέτη βιοχημικές εξετάσεις αίματος στο αντίστοιχο εργαστήριο του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου του Ρίου. Ο ρόλος του στην ολοκλήρωση της προσπάθειας ήταν καταλυτικός και τον ευχαριστώ θερμά για τις διευκολύνσεις που μας παρείχε. Θερμές ευχαριστίες οφείλω και στο υπόλοιπο προσωπικό του Εργαστηρίου Υγιεινής που με στήριξε με παραινέσεις συμπαράστασης και εμψύχωσης στις δυσκολίες του εγχειρήματος. Ευχαριστώ επίσης τους διάφορους φορείς που με προθυμία δέχτηκαν να με βοηθήσουν στο ξεκίνημα της έρευνας, τους φίλους σε κάθε χωριό της Αιτωλοακαρνανίας που με έφεραν σε επαφή με τους υποψήφιους συμμετέχοντες στο δείγμα της μελέτης και το προσωπικό των 3

5 Μικροβιολογικών Εργαστηρίων του Γενικού Νοσοκομείου Αγρινίου, του ΙΚΑ Αγρινίου και του ΙΚΑ Μεσολογγίου, όπου πραγματοποιήθηκαν οι γενικές εξετάσεις αίματος. Τέλος, ευχαριστώ τους δικούς μου ανθρώπους που με στερήθηκαν στις ώρες που αφιέρωσα στην παρούσα προσπάθεια, αλλά και όλους τους συμμετέχοντες, αγρότες και μη αγρότες, για την παραχώρηση των προσωπικών τους στοιχείων. Η επαφή κυρίως με τους περισσότερο ηλικιωμένους από αυτούς, η φιλοξενία τους, η αγωνία τους για τη βιοπάλη που αντιμαχόταν την καχυποψία τους για τα φυτοφάρμακα, αλλά και κάποιες από τις θυμόσοφες κουβέντες τους, είναι από τα πρώτα κέρδη που απέκτησα σε αυτή την πορεία. 4

6 στους δασκάλους μου 5

7 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ανάλογα με τον οργανισμό στόχο Ανάλογα με τον τρόπο εισόδου των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στον οργανισμό στόχο (9): Ανάλογα με τη χημική δομή του μορίου τους και τη δραστική ουσία που περιέχουν: Ανάλογα με την προέλευσή τους Ανάλογα με τον τρόπο εφαρμογής τους Ανάλογα με την τοξικότητα που παρουσιάζουν Ανάλογα με το εύρος των ειδών που επηρεάζουν Ανάλογα με το χρόνο δράσης τους ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΥΤEΡΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ: ΖΙΖΑΝΙΟΚΤΟΝΑ: ΜΥΚΗΤΟΚΤΟΝΑ: ΤΡΩΚΤΙΚΟΚΤΟΝΑ: ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Η ΕΚΛΕΚΤΙΚΗ ΤOΞΙΚΟΤΗΤΑ ΤΡΟΠΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΕΝΔΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ οξεία υποξεία και χρόνια τοξικότητα ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ ΟΥΣΙΩΝ

8 ΤΟΞΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΑ ΤΡΟΦΙΜΑ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΞΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΣΒΑΛΛΟΜΕΝΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΤΟΞΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΥΠΕΥΘΥΝΟ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΕΛΕΓΧΟΙ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΝΟΜΟΣ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΜΕΛΕΤΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Η ΜΕΛΕΤΗ ΥΛΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Πληθυσμός Κριτήρια ένταξης στις ομάδες μελέτης Προσωπική συνέντευξη Ερωτηματολόγιο Στατιστική ανάλυση: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ, ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΙΑΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΕΙΚΤΗΣ ΜΑΖΑΣ ΣΩΜΑΤΟΣ ΓΝΩΣΙΑΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (MMSE MADRS ΚΛΙΜΑΚΕΣ) ΜΥΙΚΟΣ ΤΟΝΟΣ ΚΑΙ ΜΥΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (MAS, MRCS ΚΛΙΜΑΚΕΣ) ΤΙΜΕΣ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΙΕΣΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ ΜΕ ΤΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

9 ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΗΘΕΙΩΝ ΣΤΙΣ ΓΝΩΣΙΑΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ, ΤΗ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΤΗΡΙΑΚΗ ΥΠΕΡΤΑΣΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ SUMMARY ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 4: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 5:

10 1. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 9

11 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο πληθυσμός της Γης σήμερα αυξάνεται με ταχύτερο παρά ποτέ ρυθμό ενώ η συνολική καλλιεργήσιμη έκταση που παράγει την απαιτούμενη τροφή μειώνεται λόγω της διάβρωσης και της ερημοποίησης. Η αστικοποίηση αυξάνει την πίεση της παραγωγής στον συνεχώς συρρικνούμενο αναλογικά αγροτικό πληθυσμό. Αυτά οδηγούν στην ανάγκη για εντατικοποίηση της παραγωγής, δηλαδή στην ολοένα και μεγαλύτερη παραγωγή από τη μονάδα επιφάνειας και εργασίας, που επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της χρήσης γεωργικών φαρμάκων ή φυτοπροστατευτικών προϊόντων (1). Φυτοπροστασία καλείται η προστασία των καλλιεργούμενων φυτών από τα έντομα, τα παράσιτα και τις άλλες ασθένειες, αλλά και τα ζιζάνια που ανταγωνίζονται την ανάπτυξη τους. Η δράση της φυτοπροστασίας στοχεύει στην ποσοτική και ποιοτική βελτίωση των προϊόντων. Φυτοπροστατευτικά προϊόντα ή φυτοφάρμακα καλούνται οι ουσίες που χρησιμοποιούνται για την προστασία των καλλιεργειών από εχθρούς και ασθένειες, με στόχο την εξασφάλιση της καλύτερης δυνατής, ποσοτικά και ποιοτικά, ανάπτυξής τους. Σύμφωνα με άλλο ορισμό (76/464/EEC), Φυτοφάρμακα ή Γεωργικά Φάρμακα ή Βιοκτόνα ονομάζονται χημικές ουσίες ή μίγματα ουσιών που προέρχονται από φυτά ή απομονώνονται από κυτταροκαλλιέργειες μικροοργανισμών και είναι τοξικά για ορισμένες μορφές ζωής (EEC,1976). Ένας περιγραφικός ορισμός για τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα απορρέει από την οδηγία 414/1991 της Ε.Ε., σύμφωνα με τον οποίο είναι σκευάσματα περιέχοντα μία ή περισσότερες δραστικές ουσίες, προοριζόμενες να: Προστατεύουν τα φυτά ή τα φυτικά προϊόντα από επιβλαβείς οργανισμούς ή να προλαμβάνουν τη δράση τους Επηρεάζουν τις βιολογικές ιδιότητες των φυτών Συμβάλλουν στη διατήρηση των φυτικών προϊόντων Καταστρέφουν τα ανεπιθύμητα φυτά Καταστρέφουν μέρη των φυτών, επιβραδύνουν ή εμποδίζουν την ανεπιθύμητη ανάπτυξή τους. Επιβλαβείς οργανισμοί εναντίον των οποίων στρέφονται τα φυτοφάρμακα είναι οι εχθροί των φυτών ή των φυτικών προϊόντων που ανήκουν στο φυτικό ή το ζωικό βασίλειο καθώς και οι ιοί, τα βακτήρια και τα μυκοπλάσματα ή άλλα παθογόνα ή κάθε οργανισμός του οποίου η παρουσία στον άνθρωπο είναι ανεπιθύμητη ή ο οποίος έχει επιβλαβή δράση στον άνθρωπο, τις δραστηριότητές του ή τα προϊόντα που χρησιμοποιεί. Κάθε φυτοπροστατευτικό προϊόν συνίσταται από το δραστικό συστατικό (active ingredient) που αναπτύσσει την κυρίως δράση και από τα έκδοχα που διασφαλίζουν τη σταθερότητα του σκευάσματος. Τα γεωργικά φάρμακα διασφαλίζουν την καλή υγεία των φυτών ώστε να μεγιστοποιείται η παραγωγή τους, προστατεύουν τα γεωργικά προϊόντα μέχρι τη συγκομιδή και περιορίζουν τις απώλειες κατά την αποθήκευση. Η σημασία της χημικής φυτοπροστασίας είναι μεγαλύτερη σε περιπτώσεις επιδημιών, όπου κινδυνεύει το σύνολο της παραγωγής. 10

12 Εκτός από την ποσοτική αύξηση της παραγόμενης τροφής, η χρήση των γεωργικών φαρμάκων διευρύνει τις επιλογές των καλλιεργούμενων ειδών στις διάφορες περιοχές και εποχές του χρόνου, εξασφαλίζοντας την ποικιλία των παραγόμενων ειδών και αποτρέπει την ποιοτική υποβάθμιση της τροφής καθώς προστατεύει τα παραγόμενα προϊόντα από διάφορους βλαπτικούς παράγοντες. Με τη χρήση φυτοφαρμάκων αποτρέπεται η δημιουργία υψηλών επιπέδων ενδογενών αμυντικών χημικών ενώσεων στα φυτά, που θα οδηγούσε επίσης στην ποιοτική τους υποβάθμιση (2). Πέρα από τη συμβολή τους στη βελτίωση της παραγωγής, τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα είχαν καθοριστικό ρόλο και στη διασφάλιση της Δημόσιας Υγείας αφού συνέβαλλαν καθοριστικά στην καταπολέμηση ασθενειών που μεταφέρονται από έντομα ή άλλους φορείς, όπως ελονοσία, τύφος, πανούκλα, κίτρινος πυρετός κλπ, ενώ τα τρωκτικοκτόνα βοήθησαν στον περιορισμό της εξάπλωσης ασθενειών που είχαν ως μεσολαβητές τα τρωκτικά. Πρόσφατες ανακαλύψεις δημιουργούν ελπίδες για αντιμετώπιση της τυροσιναιμίας με τη χρήση ζιζανιοκτόνων που παρεμβαίνουν στο μεταβολισμό του αμινοξέος τυροσίνη (1) ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Εκτός από τα χημικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα που είναι κατάκτηση των τελευταίων δεκαετιών, υπάρχουν στη φύση πολλές φυσικές ουσίες που προστατεύουν τα φυτά και υποβοηθούν την ανάπτυξή τους, λειτουργώντας σε πολλές περιπτώσεις τοξικά για τους εχθρούς των φυτών. Η τοξική τους δράση στρέφεται συχνά και εναντίον των ανθρώπων, παραγωγών και καταναλωτών, και ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το τοξικό stress που δέχεται ο άνθρωπος από τα φυσικά φυτοπροστατευτικά είναι υπολογίσιμο (1). Πολλές φυτικές ουσίες έχει βρεθεί να έχουν εντομοκτόνες, μυκητοκτόνες και ζιζανιοκτόνες ιδιότητες, ουσίες επιθετικές για φυτοφάγους οργανισμούς (inhibitins, phytoalexins) και ουσίες που χρησιμοποιούνται στον ανταγωνισμό μεταξύ φυτικών ειδών (αλληλοπαθητικά ζιζανιοκτόνα). Φυτικής προέλευσης είναι οι ουσίες των ζιζανίων που βρίσκονται ως προσμίξεις ανάμεσα στα καλλιεργούμενα φυτά (Agrosthema githago, Lolium temulentum κα). Η εξάπλωση της φτέρης στους βοσκότοπους προκαλεί ανησυχία λόγω της παραγωγής ισχυρών καρκινογόνων τα οποία μπορούν να περάσουν στη διατροφική αλυσίδα μέσω του παραγόμενου γάλακτος (1). Οι πιο σημαντικές φυτικής προέλευσης τοξικές ενώσεις που αναπτύσσουν βλαπτική επίδραση στους εχθρούς των φυτών και ενίοτε είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία, είναι (3): Τοξικά αμινοξέα, με βλαπτική επίδραση στα οστά και το νευρικό σύστημα των ανθρώπων. Λεκτίνες, ουσίες των οσπρίων με τοξική επίδραση στο ανθρώπινο γαστρεντερικό σύστημα. Παρεμποδιστές πρωτεασών που προστατεύουν από έντομα και μύκητες και έχουν τοξική επίδραση στο ανθρώπινο πάγκρεας. Αλλεργιογόνα, όπως η γλουτένη. 11

13 Γλυκοζινολικές ενώσεις όπως θειοκυανικά, ισοθειοκυανικά και γοϊτρίνη (μιττογόνο) με τοξική δράση στο θυρεοειδή του ανθρώπου και αποδεδειγμένη γονοτοξική καρκινογόνο δράση σε πειραματόζωα. Αλκαλοειδή όπως τα πυρολιζιδινικά, με τοξική επίδραση στο ήπαρ και οι ουσίες σολανίνη και σακονίνη που είναι τερατογόνα με άθροιση στους λιπώδεις ιστούς. Φαινόλες, όπως το γονοτοξικό χλωρογόνο οξύ που βρίσκεται στα φρούτα. Πολυφαινόλες (ταννίνες) και οι τερπενοειδείς αλδεΰδες, που βρίσκονται στο βαμβάκι και χρησιμοποιούνται από το φυτό ενάντια στους έλμινθες. Αιθυλική αλκοόλη, καρκινογόνος και τερατογόνος για τον άνθρωπο. Φωτοευαισθητοποιοί παράγοντες ή φυτοαλεξίνες όπως οι φουροκουμαρίνες και τα ψωραλένια των σκιαδανθών και άλλων φυτών. Τα ψωραλένια είναι γονοτοξικά καρκινογόνα και προκαλούν δερματίτιδες στον άνθρωπο μέσω φωτοευαισθητοποιών μηχανισμών. Μυκοτοξίνες (προϊόντα μεταβολισμού των μυκήτων) όπως το αλκαλοειδές που παράγει ο μύκητας Claripens purpurea στη σίκαλη, το οποίο προκάλεσε στο παρελθόν χιλιάδες θύματα εργοτίασης στην Ευρώπη ή οι τριχοθηκίνες των μυκητών του γένους Fusarium στα σιτηρά που προκάλεσαν χιλιάδες θύματα «τροφικής τοξικής αλευκίας» σε κατοίκους της πρώην ΕΣΣΔ. Μυκοτοξίνες είναι επίσης οι αφλατοξίνες, με ισχυρή τοξικότητα στον άνθρωπο και η ωχρατοξίνη, γνωστό νεφροτοξικό και υπεύθυνη για την «Βαλκανική νεφροπάθεια» (1) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΧΗΜΙΚΩΝ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ Η φυτοπροστασία ως ιδέα απασχολούσε τις ανθρώπινες κοινωνίες από την απαρχή των ιστορικών χρόνων με σκοπό τη βελτίωση της παραγωγής, ιδιαίτερα σε περιόδους όπου οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες δημιουργούσαν έλλειψη αγαθών. Στην Οδύσσεια αναφέρεται πως ο Οδυσσέας χρησιμοποίησε ορυκτό θείο για την απολύμανση των ανακτόρων της Ιθάκης, ενώ οι Ρωμαίοι κατά την πολιορκία της Καρχηδόνας χρησιμοποίησαν θαλασσόνερο για να καταστρέψουν τη σοδειά των πολιορκούμενων. Το 900 μ.χ. οι Κινέζοι χρησιμοποιούν αρσενικό ως εντομοκτόνο και η χρήση αυτή βρίσκει εφαρμογή και στην Ευρώπη της Αναγέννησης, ενώ τον 15 Ο αιώνα τοξικές χημικές ενώσεις του αρσενικού, του υδράργυρου και του μολύβδου χρησιμοποιούνται στις συγκομιδές ως παρασιτοκτόνα. Τον 17 Ο αιώνα θειικά ά λατα της νικοτίνης που εξήχθησαν από φύλλα καπνού χρησιμοποιήθηκαν ως εντομοκτόνο ενώ καινοτομίες της Βιομηχανικής Εποχής υπήρξαν η χρήση του θειικού ασβεστίου ως μυκητοκτόνου, του θειικού χαλκού ως παρασιτοκτόνο στις σιτοκαλλιέργειες και του «βορδιγάλειου πολτού» ως μυκητοκτόνου ενάντια στον περονόσπορο της αμπέλου. Τον 19 Ο αιώνα εισήχθησαν στις καλλιέργειες ως φυτοπροστατευτικά, χημικές ουσίες της κατη γορίας των πυρεθροειδών που παρήχθησαν με φυσικό τρόπο από ρίζες φυτών. Οι γνώσεις που εισήχθησαν την εποχή αυτή, εφαρμόστηκαν εν πολλοίς μέχρι τη μεγάλη έκρηξη στην παραγωγή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που συνέβη ταυτόχρονα με το Β Παγκό σμιο Πόλεμο. 12

14 Το 1939 ανακαλύφθηκαν από τον Paul Moller οι εντομοκτόνες ιδιότητες του DDT (διχλωροδιφαίνυλο τρίχλωρο αιθάνιο) ενώ το 1944 στα εργαστήρια της BAYER στη Γερμανία έγινε η σύνθεση των οργανοφωσφορικών εντομοκτόνων, με πρώτο το παραθείο. Την ίδια περίοδο εισήχθη το πρώτο σύγχρονο ζιζανιοκτόνο. Το 1945 ανακαλύφθηκαν στην Αγγλία τα καρβαμιδικά ζιζανιοκτόνα εδάφους ενώ στην Αγγλία και τις ΗΠΑ άρχισαν να εφαρμόζονται τα φαινοξυαλκανοϊκά ζιζανιοκτόνα. Η αλματώδης ανάπτυξη των φυτοπροστατευτικών προϊόντων συνεχίστηκε με μεγαλύτερη ένταση μετά τη λήξη του Β ΠΠ, προκειμένου να υποστηρίξει την εντατικοποίηση της αγροτικής παραγωγής που ονομάστηκε «πράσινη επανάσταση». Τη δεκαετία του 1950 συντέθηκαν νέα οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα δεύτερης γενεάς καθώς και μια σειρά συνθετικών πυρεθροειδών αλλά και οι τριαζίνες, ενώ στην παραγωγή άρχισαν να εφαρμόζονται το paraquat και το glyphosate. Περισσότερο πρόσφατη είναι η χρήση των διασυστηματικών μυκητοκτόνων όπως τα βενζιμιδαζολικά, οι πυριμιδίνες, τα παράγωγα ακυλανίνης, οι διφαινυλαιθέρες και οι σουλφονυλουρίες. Η χρήση των φυτοφαρμάκων απέκτησε μεγάλη σημασία και έκταση γιατί σε σχέση με άλλες εναλλακτικές μεθόδους υποστήριξης της παραγωγής είναι περισσότερο αξιόπιστη, αρκετά οικονομική, λιγότερο χρονοβόρα και αρκετά πρακτική, αφού απαιτεί ελάχιστη προσπάθεια και στοιχειώδη εξοπλισμό. Ωστόσο, από τις πρώτες δεκαετίες της ευρείας χρήσης τους, άρχισαν να διατυπώνονται φόβοι και επιφυλάξεις για την ασφάλεια των φυτοφαρμάκων, καθώς φάνηκε ότι η αλόγιστη χρήση τους μπορεί να οδηγήσει στη ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, στον περιορισμό της βιοποικιλότητας και τη διαταραχή της οικολογικής ισορροπίας αλλά και σε κινδύνους για την ίδια την ανθρώπινη υγεία, είτε λόγω της απευθείας έκθεσης κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής χρήσης, είτε λόγω της έμμεσης έκθεσης στα υπολείμματά τους στις τροφές και το νερό. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, όταν ο ενθουσιασμός για τη ραγδαία αύξηση της αγροτικής παραγωγής μέσα από την εντατικοποίηση της γεωργίας δεν άφηνε και πολλά περιθώρια για αντιλογίες, κυκλοφόρησε το βιβλίο της Αμερικανίδας συγγραφέως Rakel Karlson «Η Σιωπηλή Άνοιξη», που αποδείκνυε με επιστημονικά επιχειρήματα τη δραστική μείωση του πληθυσμού των πτηνών σε περιοχές των ΗΠΑ που έγιναν εκτεταμένες εφαρμογές του εντομοκτόνου DDT. Τα επόμενα χρόνια άρχισαν να ανακαλύπτονται μια σειρά από οδυνηρές επιδράσεις των φυτοφαρμάκων στο περιβάλλον και τον άνθρωπο, που οδήγησαν στην απόσυρση κάποιων εξ αυτών από το εμπόριο (4). Η χρήση φυτοφαρμάκων έχει αυξηθεί 50 φορές από το 1950 και κάθε έτος υπολογίζεται ότι καταναλώνονται περί τα 2,5 εκατομμύρια τόνοι βιομηχανικών φυτοφαρμάκων σε παγκόσμια κλίμακα. Παράλληλα όμως έχει αυξηθεί και η ανησυχία του πληθυσμού απέναντι στις πιθανές παρενέργειες από τη χρήση τους. Τo 1990, το 17% των καταναλωτών στις ΗΠΑ μείωσαν την κατανάλωση νωπών φρούτων και λαχανικών, εξαιτίας του φόβου της παρουσίας υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων με πιθανή καρκινογόνο δράση (5) ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ Από τις απαρχές της χρήσης τους, τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα εφαρμόστηκαν για την αντιμετώπιση διαφόρων κινδύνων της Δημόσιας Υγείας και κυρίως εναντίον των εντόμων που 13

15 ήταν σε αρκετές περιπτώσεις μεταφορείς ασθενειών. Τα πυρεθρινοειδή είναι εντομοκτόνα σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις και μπορούν να εφαρμοστούν στα επιφανειακά νερά για τον έλεγχο του Simulium και της μύγας tse tse. Για τον έλεγχο των κουνουπιών έχει χρησιμοποιηθεί το DDT και το μαλαθείο, το propoxur και το bendiocarp. Το μαλαθείο χρησιμοποιήθηκε στις εξάρσεις του Δάγγειου Αιμορραγικού Πυρετού ενώ για τον έλεγχο των νυμφών χρησιμοποιήθηκαν τα fenthion, chlorpyriphos και temephos. Προσπάθειες γίνονται για τον έλεγχο της σχιστοσωμίασης με καταπολέμηση των μαλακίων με ειδικά φυτοφάρμακα. Από το 1960 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ξεκίνησε ειδικό πρόγραμμα ελέγχου ασθενειών με εντομοκτόνα (6). Παρότι το ποσοστό των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται στη Δημόσια Υγεία είναι πολύ μικρό σε σχέση με αυτό που εφαρμόζεται στις καλλιέργειες, οι έλεγχοι που γίνονται στα φυτοφάρμακα αυτά είναι πολύ περισσότερο εντατικοί, καθώς: Οι άνθρωποι έρχονται σε επαφή πιο συχνά με αυτά τα φυτοφάρμακα που ψεκάζονται σε κατοικίες ή χώρους δουλειάς, πχ εντομοκτόνα. Οι χρήστες των φυτοφαρμάκων αυτών μπορεί να εκτίθενται για πολύ μεγαλύτερο διάστημα απ ότι οι γεωργοί. Σε κάποιες περιπτώσεις εφαρμογών φυτοφαρμάκων (πχ κατά μαλακιοκτόνων), το φάρμακο προστίθεται σε νερό και υπάρχει κίνδυνος κατάποσης. Για τους λόγους αυτούς, τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται στη Δημόσια Υγεία εμφανίζουν χαμηλή οξεία τοξικότητα και όλα τα νέα εντομοκτόνα βρίσκονται υπό τοξικολογική επιτήρηση που περιλαμβάνει ιατρικές εξετάσεις και μέτρηση ψευδοχολινεστεράσης ορού. 14

16 1.5. ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Η ταξινόμηση των φυτοφαρμάκων γίνεται με βάση την 76/464/EEC οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις κατά καιρούς προσθήκες σε αυτή: ανάλογα με τον οργανισμό στόχο, ζωικό ή φυσικό, εναντίον του οποίου στρέφονται (7, 8): ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΪΟΝ Ζιζανιοκτόνα Εντομοκτόνα Μυκητοκτόνα Ακαρεοκτόνα Νηματοδοκτόνα Βακτηριοκτόνα Μαλακιοκτόνα Μυοκτόνα φυκοκτόνα Ιχθυοκτόνα Καμπιοκτόνα πτηνοκτόνα ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΣΤΟΧΟΣ Ζιζάνια Έντομα Μύκητες Ακάρεα Νηματώδεις σκώληκες Βακτήρια Μαλάκια Τρωκτικά φύκη Ψάρια Κάμπιες και άλλα είδη πτηνά Ανάλογα με τον τρόπο εισόδου των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στον οργανισμό - στόχο (9): Φυτοπροστατευτικά προϊόντα επαφής: Εισέρχονται στον οργανισμό του εντόμου μέσω του χιτίνινου εξωσκελετού και δια των αναπνευστικών τρημάτων, προσβάλλοντας κυρίως το νευρικό σύστημα του εντόμου και οδηγούν στο θάνατο μέσω νευρομυϊκής καταστολής και παράλυσης. Η λιποδιαλυτότητα τους επηρεάζει το βαθμό της τοξικής τους επίδρασης. Φυτοπροστατευτικά προϊόντα στομάχου: Εισέρχονται στον οργανισμό διά της στοματικής οδού και προσβάλλουν το πεπτικό σύστημα, προκαλώντας διάβρωση του επιθηλίου του στομάχου και διασπώντας τα πεπτικά ένζυμα. Χρησιμοποιούνται ως μυοκτόνα ή ως εντομοκτόνα εντόμων με μασητικού τύπου στοματικά μόρια. Ασφυκτικά ή υποκαπνιστικά φυτοπροστατευτικά προϊόντα: Εισέρχονται στον οργανισμό των εντόμων από τα αναπνευστικά τρήματα και προκαλούν το θάνατο των εντόμων με ασφυξία. Στις συνήθεις περιβαλλοντικές συνθήκες είναι αρκετά 15

17 τοξικά αέρια ή ιδιαίτερα πτητικά υγρά. Χρησιμοποιούνται σε κλειστούς χώρους για την καταπολέμηση εντόμων που προσβάλλουν προϊόντα στη φάση της αποθήκευσης. Διασυστηματικά Φυτοπροστατευτικά προϊόντα: Διεισδύουν και κυκλοφορούν στο «κυκλοφορικό» σύστημα των φυτών, δηλαδή το σύστημα των φυτικών χυμών. Είναι ιδιαίτερα εκλεκτικά και επιτυγχάνουν την εξόντωση κυρίως των μυζητικών εντόμων. Είναι δυνατό ένα φυτοπροστατευτικό προϊόν να δρα με περισσότερους ενός τρόπους και για το λόγο αυτό η πιο αξιόπιστη ταξινόμηση των φυτοφαρμάκων γίνεται με βάση τη χημική δομή του μορίου τους Ανάλογα με τη χημική δομή του μορίου τους και τη δραστική ουσία που περιέχουν: ΑΝΟΡΓΑΝΑ όπως ενώσεις χαλκού, ψευδαργύρου, υδραργύρου, αρσενικού, άλατα φθορίου και θείου ΟΡΓΑΝΙΚΑ, όπως: Οργανοχλωριωμένοι υδρογονάνθρακες Οργανοφωσφορικοί εστέρες Καρβαμιδικές ενώσεις Πυρεθρίνες Τριαζίνες Διπυριδύλια Φαινοξυ οξέα ( χλωροφαινόλες, νιτροφαινόλες κα) Διθειοκαρβαμιδικά Νεονικοτινοειδή Δινιτροανυλίνες Σουλφονυλουρίες Στρομπιλουρίες Οργανικές ενώσεις του υδραργύρου Νικοτινούχα Εστέρες του φθοροξεικού οξέος Αντιπηκτικές ενώσεις Κυανιούχες ενώσεις Ανάλογα με την προέλευσή τους όπως συνθετικά και φυτικής προέλευσης, με την πλειονότητα των φυτοφαρμάκων να είναι συνθετικής προέλευσης Ανάλογα με τον τρόπο εφαρμογής τους όπως για ψεκασμό, ενσωμάτωση στο έδαφος, ριζοπότισμα, καπνισμό Ανάλογα με την τοξικότητα που παρουσιάζουν, όπως φυτοτοξικά και χαμηλής τοξικότητας. Η κατάταξη αυτή συνήθως σχετίζεται με τα επικίνδυνα χαρακτηριστικά τους και έχει ιδιαίτερη σημασία. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. οι δραστικές ουσίες ανάλογα με την τοξικότητά τους, κατατάσσονται ως εξής: 16

18 Κατηγορία Ia: εξαιρετικά επικίνδυνη Κατηγορία Iβ: πολύ επικίνδυνη Κατηγορία II: μετρίως επικίνδυνη Κατηγορία III: λίγο επικίνδυνη Κατηγορία IV: προϊόντα που είναι απίθανο να παρουσιάσουν οξείς κινδύνους υπό κανονική χρήση (10) Ανάλογα με το εύρος των ειδών που επηρεάζουν, όπως εκλεκτικά και καθολικά ή μη εκλεκτικά Ανάλογα με το χρόνο δράσης τους: fast acting και low acting φυτοφάρμακα. Τα φυτοφάρμακα κυκλοφορούν στην αγορά σε σκευάσματα διαφόρων μορφών, όπως υγρά διαλύματα, σκόνη, δισκία, sprays, γαλακτώματα και αέρια. Συνηθέστερα συναντώνται ως υγρά συμπυκνώματα ή ως βρέξιμες σκόνες, που διαλύονται ή ομογενοποιούνται σε ορισμέ νη ποσότητα νερού ώστε να αποκτήσουν τις κατάλληλες ιδιότητες για την εφαρμογή τους με ψεκασμό. Τα φυτοφάρμακα κατά τη χρήση τους μπορεί να αλλάξουν μορφές και αυτό έχει σημασία στο σχεδιασμό των μέτρων προστασίας όσων ασχολούνται με την εφαρμογή τους. Για παράδειγμα, ένα φυτοφάρμακο μπορεί: από υγρό να μετατραπεί σε ατμό ή αερόλυμα, όπως συμβαίνει κατά τον ψεκασμό από υγρό να μετατραπεί σε αέριο, όταν το διαλυτικό στο οποίο έχει διαλυθεί η δραστική ουσία εξατμίζεται από υγρό να μετατραπεί σε σκόνη, όταν το υγρό σκεύασμα ξηρανθεί από στερεό να μετατραπεί σε υγρό, όταν η βροχή ή το νερό του ποτίσματος αναμιχθεί με το φυτοφάρμακο που βρίσκεται στα φύλλα των φυτών (10). Τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα στην Ελλάδα φυτοφάρμακα, σύμφωνα με στοιχεία του Εργαστηρίου Ελέγχου Ρύπανσης Περιβάλλοντος για το 2005, είναι τα ζιζανιοκτόνα (3440 τόνοι/έτος), τα εντομοκτόνα (3250 τόνοι /έτος) και τα μυκητοκτόνα (2800 τόνοι/έτος). Το 27% του συνόλου των ζιζανιοκτόνων αντιπροσωπεύουν οι τριαζίνες, ενώ το 23% των εντομοκτόνων αντιπροσωπεύουν τα οργανοφωσφορικά (11) ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΥΤEΡΑ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΩΝ Περιγράφοντας τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα φυτοφάρμακα με βάση τους οργανισμούς στόχους, αλλά και τη χημική τους δομή, έχουμε: ΕΝΤΟΜΟΚΤΟΝΑ: Οργανοχλωριωμένα Εντομοκτόνα: Είναι η παλαιότερη ομάδα φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα και ακαρεοκτόνα σε καλλιέργειες καπνού, αμπελιών, λαχανικών και στα δάση. Στον 17

19 τομέα της Δημόσιας Υγείας παίζουν σημαντικό ρόλο στην εκρίζωση παρασιτικών λοιμώξεων όπως η ελονοσία, ωστόσο η χρήση τους έχει περιορισθεί λόγω της μακρόχρονης δράσης τους στο περιβάλλον (12). Το πρώτο μέλος της οικογένειας είναι το DDT (διχλωρο διφαινυλοτρίχλωρο αιθάνιο) που κυκλοφόρησε το 1939 αλλά μετά τρείς δεκαετίες χρήσης απαγορεύτηκε λόγω της υψηλής του τοξικότητας και της εξαιρετικά μακράς υπολειμματικής του δράσης. Άλλα φάρμακα της κατηγορίας είναι τα aldrin, endrin, heptachlor, hexachlorocyclohexane, lindane, mirex, μαλαθείο. Η δράση τους είναι νευροτοξική. Πιθανός μηχανισμός νευροτοξικότητας είναι η διείσδυση στη νευρική ίνα λόγω της λιποφιλίας τους και η παρεμπόδιση της ιοντικής μεταφοράς επιδρώντας στην αντλία Κ Να και επηρεάζοντας τη διαπερατότητα των μεμβρανών των νευρικών ινών. Η προσβολή μπορεί να είναι ήπια, από συμπτώματα υπερέντασης μέχρι και θάνατο από βαριά αναπνευστική παράλυση (13). Η οξεία τοξικότητα των χλωριούχων εντομοκτόνων είναι συνήθως μικρότερη της οξείας τοξικότητας των οργανοφωσφορικών (14). Οι οργανοχλωριωμένοι υδρογονάνθρακες είναι ανθεκτικοί στην υδρόλυση και την οξείδωση που πιθανώς υποστούν στα φυσικά νερά και είναι ιδιαίτερα λιπόφιλοι με αποτέλεσμα την υψηλή τους βιοσυσσώρευση. Είναι μόρια αρκετά σταθερά, δεν βιοαποικοδομούνται εύκολα και σπάνια δίνουν ενεργούς μεταβολίτες. Τα χαρακτηριστικά τους αυτά καθιστούν πολύ εύκολη την απορρόφησή τους από το δέρμα, το γαστρεντερικό και το αναπνευστικό σύστημα. Ο χρόνος ημιζωής τους κυμαίνεται από 9 μέχρι 116 χρόνια. Η εναπόθεση και συσσώρευσή τους στο λιπώδη ιστό των εντόμων και στο ήπαρ ή τους νεφρούς των ανώτερων θηλαστικών, αλλά και η απομόνωσή τους στο μητρικό γάλα σε υψηλές και μη παραδεκτές συγκεντρώσεις και η δια του θηλασμού κάθετη μεταφορά τους από γενιά σε γενιά, έχουν περιγραφεί και αποδίδουν το μέγεθος του κινδύνου. Το 1972 το DDT απαγορεύτηκε και σήμερα στην Ελλάδα το μόνο φάρμακο της κατηγορίας που κυκλοφορεί είναι το endosulfan, ως εντομοκτόνο φυλλώματος Οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα: Καλύπτουν περίπου το 40% του συνόλου των κυκλοφορούντων εντομοκτόνων με πιο γνωστά στην αγορά τα dichlorvos, παραθείο, malathion, diazinon, chlorfenvinphos και τα phosphates, phosphorothioates, phosphorodithioates, phosphoroamides, phosphonates, pyrophosphates. Ο μηχανισμός δράσης τους αφορά την αναστολή με φωσφορυλίωση του ενζύμου ακετυλοχολινεστεράση που βρίσκεται στις νευρομυϊκές συνάψεις με αποτέλεσμα τη συσσώρευση υψηλών συγκεντρώσεων ακετυλοχολίνης στο συναπτικό χώρο και το συνεχή ερεθισμό των μετασυναπτικών νευρώνων, οδηγώντας σε υπερδιέγερση, σπασμούς, έως αναπνευστική καταστολή, παράλυση και θάνατο του εντόμου. Τα οργανοφωσφορικά αναστέλλουν τη δράση της ειδικής χολινεστεράσης που βρίσκεται στις νευρομυϊκές συνάψεις και τα ερυθροκύτταρα, αλλά και της μη ειδικής που εντοπίζεται στο πλάσμα και το ήπαρ. Οι κλινικές εκδηλώσεις της δράσης των οργανοφωσφορικών περιλαμβάνουν χολινεργικά συμπτώματα: Μουσκαρινική δράση λόγω της διέγερσης των Μ υποδοχέων της χολίνης στους πνεύμονες, γαστρεντερικό, καρδιά, νεφρούς, ιδρωτοποιούς αδένες, κόρες οφθαλμών και μύες. 18

20 Νικοτινική δράση στους υποδοχείς των γαγγλιονικών συνάψεων και των νευρομυϊκών πλακών και στο μυελό των επινεφριδίων. Κεντρική δράση λόγω της απευθείας δράσης της ακετυλοχολίνης στους υποδοχείς των νευρικών κυττάρων (15). Τα οργανοφωσφορικά έχουν ελαιώδη σύσταση, αιθερική οσμή, μέτρια υδατοδιαλυτότητα, ενώ όσα είναι πτητικά μπορούν να δράσουν ως καπνιστικά. Η απορρόφηση είναι δυνατή με κάθε τρόπο, έχουν ευρύτατο φάσμα δράσης και ιδιαίτερα υψηλή οξεία τοξικότητα. Σε αντίθεση με τα οργανοχλωριούχα, τα οργανοφωσφορικά δεν έχουν μεγάλη χημική σταθερότητα και αποδομούνται ευκολότερα, παρουσιάζοντας χαμηλή βιοσυσσώρευση. Ο μεταβολισμός τους γίνεται στο ήπαρ, όπου υδρολύονται με αποτέλεσμα την εμφάνιση ηπατικών παρενεργειών στη χρόνια έκθεση (16). Αρκετές οργανοφωσφορικές ενώσεις με σαφώς ασθενέστερη τοξική δράση μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως ζιζανιοκτόνα, όπως το glyphosate. Τα οργανοφωσφορικά εφαρμόζονται τόσο με τη μορφή γαλακτωμάτων, αερολυμάτων και κόκκων για το έδαφος (10). Τα οργανοφωσφορικά έχουν ενοχοποιηθεί ως πιθανή αιτία του «συνδρόμου του Κόλπου» που εμφανίστηκε στη διάρκεια του πολέμου στον Περσικό Κόλπο το 1991, λόγω της χρήσης χημικών όπλων (17). Τα οργανοφωσφορικά χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα των οργανοχλωριούχων φυτοφαρμάκων, λόγω της μεγαλύτερης ασφάλειας τους και της μικρότερης υπολειμματικής τους δράσης Καρβαμιδικά εντομοκτόνα: Είναι εστέρες του καρβαμιδικού οξέος και η χημική τους δομή βασίστηκε στο μόριο της φυσοστιγμίνης. Η δράση τους αναπτύσσεται μέσω αναστολής της ακετυλοχολινεστεράσης με καρβαμυλίωση ή ακετυλίωση, η αδρανοποίηση όμως του ενζύμου είναι βραχύτερη από ότι στην περίπτωση των οργανοφωσφορικών. Τα καρβαμιδικά εντομοκτόνα είναι κρυσταλλικές ενώσεις, άοσμες, πτητικές και η μέτρια χημική τους σταθερότητα περιορίζει την υπολειμματικότητά τους (18). Αντιπροσωπευτικά φάρμακα της κατηγορίας είναι τα albicarb, carbofuran, carbaryl, oxamyl, isoprocarb, baygon, και methomyl. Tο κοινό ένζυμο στόχος δύο μεγάλων κατηγοριών φυτοφαρμάκων, των οργανοφωσφορικών και καρβαμιδικών, είναι η ακετυλοχολινεστεράση. Η δράση της χολινεστεράσης στο συναπτικό χώρο όπου υδρολύει την ακετυλοχολίνη και προστατεύει τους μετασυναπτικούς νευρώνες από το συνεχιζόμενο ερεθισμό τους, φαίνεται σχηματικά στο σχέδιο 1 (19). 19

21 Σχέδιο 1: δράση ακετυλοχολινεστεράσης στις νευρομυϊκές συνάψεις. Υπάρχουν δύο είδη χολινεστεράσης στους ζωικούς οργανισμούς και τον άνθρωπο: Η Χολινεστεράση πλάσματος ή ψευδοχολινεστεράση ή απλά χολινεστεράση (PChE ή ChE). Κυκλοφορεί στο πλάσμα, ανακυκλώνεται από το ήπαρ μετά τη διάσπασή της και τα επίπε δά της επηρεάζονται σε ηπατικές παθήσεις. Η ερυθροκυτταρική χολινεστεράση ή αληθής χολινεστεράση ή ακετυλο χολινεστεράση (AChE). Περιέχεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και από το πλήθος τους εξαρτώνται τα επίπεδα της στον οργανισμό. Αναστέλλεται πολύ βραδύτερα απ ότι η χολινεστεράση του πλάσματος και αντικαθίσταται αργά. Τα οργανοφωσφορικά αναστέλλουν τη χολινεστεράση δημιουργώντας μη αντιστρεπτό σύμπλοκο με το ένζυμο το οποίο φωσφορυλιώνουν, με αποτέλεσμα τα συμπτώματα της απενεργοποίησης του να είναι πιο μακρόχρονα μέχρις ότου αντικατασταθεί από το ήπαρ. Η αντίδραση αναστολής της χολινεστεράσης από τα οργανοφωσφορικά φυτοφάρμακα φαίνεται στο Σχέδιο 2 (20). 20

22 Σχέδιο 2: Αντίδραση αναστολής της χολινεστεράσης από τα οργανοφωσφορικά φυτοφάρμακα. Οι οργανοφωσφορικές ενώσεις έχουν ομοιότητες με την ακετυλοχολίνη και η φωσφορική ομάδα έλκεται από την περιοχή της εστεροποίησης της χολινεστεράσης με αποτέλεσμα να δρα σαν ανταγωνιστής. Η φωσφορυλίωση του ενζύμου είναι πολύ αργή αντίδραση με απότέλεσμα η αποφωσφορυλίωση του ενζύμου να θέλει πολύ χρόνο. Η ταχύτητα των αντιδράσεων καθορίζει και τις άλλες ιδιότητες των φυτοφαρμάκων, όπως η εκλεκτική τοξικότητα τους για τους οργανισμούς στόχους. Ως παράδειγμα αναφέρεται το οργανοφωσφορικό εντομοκτόνο malathion, που είναι παράγωγο οξείδωσης του malathion και παρεμποδιστής της χολινεστεράσης. Η εκλεκτική τοξικότητα του malathion διασφαλίζε ται με τις διαφορετικές, μεταξύ εντόμων και θηλαστικών, ταχύτητες υδρόλυσης και οξείδωσης αυτού και του μεταβολίτη του, malaoxon, όπως φαίνεται στο Σχέδιο 3 (20). 21

23 Σχέδιο 3: ιασφάλιση εκλεκτικής τοξικότητας του οργανοφωσφορικού εντομοκτόνου για εντόμα και θηλαστικά. Τα καρβαμιδικά (εστέρες του καρβαμιδικού οξέος) καρβαμυλιώνουν τη χολινεστεράση δημιουργώντας ένα σύμπλοκο χωρίς ιδιαίτερα μακρά διάρκεια και η αναπλήρωση του ενζύμου είναι ταχύτερη. Η ταχύτητα διάσπασης του καρβαμυλιωμένου ενζύμου σε AChE είναι ταχύτερη από την αντίστοιχη του φωσφορυλιωμένου ενζύμου που προκύπτει από την επίδραση των οργανοφωσφορικών φυτοφαρμάκων (19). Τα συμπτώματα δηλητηρίασης από αναστολείς χολινεστεράσης ποικίλουν ανάλογα με τη δόση της ουσίας που επέδρασε και το χρόνο παρέλευσης από την επίδραση: Ήπιες περιπτώσεις: αίσθημα κόπωσης, αδυναμία, ζάλη, ναυτία, θόλωση όρασης. Μέτριες περιπτώσεις: κεφαλαλγία, εφίδρωση, δακρύρροια, εμετοί, διπλωπία, τρόμος. Σοβαρές περιπτώσεις: κοιλιακές κράμπες, ενούρηση, διάρροια, μυϊκός τρόμος, μύση, υπόταση, βραδυκαρδία, δύσπνοια, πιθανά θάνατος. Άλλες καταστάσεις που προκαλούν ελάττωση επιπέδων χολινεστεράσης πλάσματος ή ακετυλο χολινεστεράσης, είναι: Για την Χολινεστεράση πλάσματος: συγγενείς ανεπάρκειες (3% των περιπτώσεων) Παθήσεις ήπατος, αλκοολισμός, λοιμώδης ηπατίτιδα Εγκυμοσύνη Νεφρωσικό σύνδρομο, καρκίνος νεφρού Χρόνια γαστρίτιδα, γαστρικό καρκίνωμα Χρόνια πνευμονίτιδα Φάρμακα όπως BCPs, μετροκλοπραμίδη, κοκαΐνη Ουσίες όπως carbon disulfide, organic mercury 22

24 Ανεπαρκής διατροφή Ακετυλοχολινεστεράση: Φάρμακα Διαταραχές αιμοποίησης και ερυθρών αιμοσφαιρίων Οι Αναστολείς χολινεστεράσης χρησιμοποιούνται θεραπευτικά: Για την αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer (Tacrine, Donezepil, Metrifonate, Galantamine). Για την αντιμετώπιση της νόσου του Grave s (Edrofonium, Pyridostygmine bromide). Για την αντιμετώπιση του γλαυκώματος. Η ερυθροκυτταρική χολινεστεράση είναι πιο αξιόπιστη για την εκτίμηση του βαθμού της συναπτικής αναστολής της χολινεστεράσης, ειδικότερα μετά από οξεία έκθεση, αλλά είναι δυσκολότερο να προσδιοριστούν τα επίπεδα της. Η επίδραση στα επίπεδα της χολινεστεράσης από τα οργανοφωσφορικά και τα καρβαμιδικά φυτοφάρμακα έχει μελετηθεί διεξοδικά από αρκετές μελέτες (21 23). Η αναστολή της χολινεστεράσης είναι ο βασικός αλλά όχι ο μοναδικός μηχανισμός νευροτοξικότητας και σε κατηγορίες φυτοφαρμάκων συγγενικής δομής όπως τα διθειοκαρβαμιδικά (24). Η ελάττωση των επιπέδων της χολινεστεράσης πλάσματος και ερυθρών μετά από έκθεση σε οργανοφωσφορικά φυτοφάρμακα έχει συνδεθεί με νευρολογικά συμπτώματα (25, 26) εκτός αν τα επίπεδα της έκθεσης δεν είναι τοξικά, οπότε δεν εμφανίζονται διαταραχές στα επίπεδα του ενζύμου ούτε κλινικά χολινεργικά συμπτώματα (27). Ελάττωση επιπέδων χολινεστεράσης έχει παρατηρηθεί και σε πληθυσμούς παιδιών που εκτέθηκαν σε φυτοφάρμακα ακόμα και αρκετούς μήνες μετά την έκθεση (28) Πυρεθρίνες: Τα συνθετικά πυρεθρινοειδή έχουν μεγάλη τοξικότητα με γρήγορη δράση στα έντομα και μικρή τοξικότητα στα θηλαστικά. Έχουν υψηλή φωτοσταθερότητα και μεγάλη υπολειμματική δράση αλλά λόγω της εύκολης αποβολής τους δεν αθροίζονται. Η δράση τους είναι νευροτοξική μέσω πρόκλησης δυσλειτουργίας στην αντλία ιόντων Να/Κ. Φάρμακα της κατηγορίας: pyrethrin, allethrin, permethrin, cypermethrin (13) ΖΙΖΑΝΙΟΚΤΟΝΑ: Τα ζιζάνια συμβάλλουν θετικά στην αποτροπή της υποβάθμισης του εδάφους όπου αναπτύσσονται, με τους εξής τρόπους: Εμπλουτίζουν το έδαφος με θρεπτικά συστατικά όπως άζωτο της ατμόσφαιρας, που το δεσμεύουν με τα φύλλα τους. Αυτό έχει γίνει αντιληπτό από τα πανάρχαια χρόνια και έχει εφαρμοστεί η εναλλακτική πρακτική της αγρανάπαυσης ή της αμειψισποράς με την καλλιέργεια ψυχανθών που έχουν παρόμοια δράση. Ανασύρουν με τις βαθιές τους ρίζες στις επιφανειακές στοιβάδες του εδάφους πολύτιμα για την ανάπτυξη των φυτών άλατα, που λόγω της διάβρωσης έχουν μετακινηθεί χαμηλότερα. Προστατεύουν το έδαφος από τη διάβρωση. Προστατεύουν τα ωφέλιμα φυτά από αρρώστιες, λειτουργώντας σε κάποιες περιπτώσεις αποτρεπτικά για ορισμένους βλαπτικούς παράγοντες (29). 23

25 H υπερανάπτυξη τους όμως εμποδίζει την αύξηση των καλλιεργούμενων φυτών καθώς τα ανταγωνίζονται για το διαθέσιμο νερό, τα θρεπτικά συστατικά και τον ήλιο, ενώ αρκετές φορές περιέχουν ουσίες επικίνδυνες για τον άνθρωπο. Στις περιπτώσεις αυτές εφαρμόζονται τα ζιζανιοκτόνα για την καταστροφή ή την παρεμπόδιση της αύξησης των ζιζανίων. Τα ζιζανιοκτόνα μπορεί να είναι επαφής, που μένουν στην επιφάνεια των φυτών, ή συστηματικά, που διεισδύουν στο εσωτερικό των φυτών. Έχει μεγάλη σημασία η εκλεκτικότητα της δράσης τους ώστε η τοξική τους δράση να ασκηθεί μόνο ενάντια στα ζιζάνια και όχι και στα ωφέλιμα φυτά. Ως ζιζανιοκτόνα χρησιμοποιήθηκαν αρκετές ανόργανες ενώσεις όπως αρσενικούχο νάτριο, χλωριούχο νάτριο και θειϊκός χαλκός κυρίως στις ελαιοκαλλιέργειες μέχρι την ανακάλυψη των οργανικών ζιζανιοκτόνων τη δεκαετία του Τα οργανικά αρσενικούχα ζιζανιοκτόνα χρησιμοποιούνται σχεδόν αποκλειστικά σήμερα, καθώς έχουν μεγάλη εκλεκτικότητα, μικρή τοξικότητα για τα θηλαστικά και χαμηλή υπολειμματικότητα σε αντίθεση με τα ανόργανα ζιζανιοκτόνα. Τα ζιζανιοκτόνα υφίστανται αποσύνθεση φωτοχημική, χημική ή βιολογική από βακτήρια και μύκητες στο έδαφος μετά την εφαρμογή τους, ενώ σπάνια ανευρίσκονται υπολείμματα τους στα τρόφιμα. Οι βασικές ομάδες ζιζανιοκτόνων σκευασμάτων, είναι: Τριαζινικά Ζιζανιοκτόνα: Είναι από τις μεγαλύτερες ομάδες ζιζανιοκτόνων και αρκετά παλαιά, καθώς η πρώτη ουσία της ομάδας, η σιμαζίνη, εφαρμόστηκε το Αργότερα ανακαλύφθηκε η ατραζίνη (atrazine), ένα από τα πιο δραστικά και ευρέως χρησιμοποιούμενα ζιζανιοκτόνα. Είναι σταθερές ενώσεις, μεταβολίζονται μικροβιακά και χημικά και δεν έχουν μακρά υπολειμματική δράση. Η προσροφησιμότητά τους από τα κολλοειδή του εδάφους και η μέτρια διαλυτότητά τους στο νερό τα συγκρατεί στις επιφανειακές στοιβάδες του εδάφους. Δρουν σε κυτταρικό επίπεδο αναστέλλοντας τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης στα φυτά, είναι πολύ τοξικά και σε μικρές δόσεις. Προκαλούν δερματική ευαισθησία και φωτοευαισθησία σε ανθρώπους και ζώα. Έχουν συσχετιστεί με καρκινογένεση σε ανθρώπους μετά χρόνια επαγγελματική έκθεση. Στην ομάδα ανήκουν επίσης τα φυτοφάρμακα Ametryne και Cynatrine Διαζινικά ζιζανιοκτόνα Στην ομάδα αυτή ανήκουν τα φυτοφάρμακα Bentazon, Bromacyl, Brompyrazon, Dazomet, Lenacil, Maleichydrazide και Terbacil Διπυριδυλικά ζιζανιοκτόνα: Τυπικός εκπρόσωπος της κατηγορίας είναι το paraquat. Δρα σε κυτταρικό επίπεδο και στους χλωροπλάστες, αναστέλλοντας τη φωτοσύνθεση. Το Paraquat εκδηλώνει την ισχυρή τοξική του δράση στους πνεύμονες και έχει ως βάση κατά 20% το ισχυρό ζιζανιοκτόνο Gramoxone με ισχυρή δερματοτοξική δράση. Τα Διπυριδίλια είναι ιδιαίτερα τοξικά για τον άνθρωπο (30). Στην ομάδα αυτή ανήκουν τα φυτοφάρμακα Paraquat, Diquat, morfamquat Φαινοξυ ζιζανιοκτόνα: Αντιπροσωπευτικά της κατηγορίας είναι το 2,4 D που χρησιμοποιείται για την εξόντωση των πλατύφυλλων ζιζανίων και το 2,4,5 Τ που εφαρμόζεται για τον καθαρισμό θάμνων. Προκαλούν υπέρμετρη αύξηση των κυττάρων, αύξηση συγκέντρωσης πρωτεϊνών και νουκλεϊνικών οξέων και διατάραξη της διαπερατότητας των κυτταρικών μεμβρανών με 24

26 αποτέλεσμα την απόφραξη των ηθμών των φυτών και την εξόντωση τους. Είναι ουσίες υδατοδιαλυτές, κατανέμονται γρήγορα σε όλους τους ιστούς, αποβάλλονται γρήγορα από τον οργανισμό μέσω διούρησης και η αποσύνθεσή τους στο έδαφος γίνεται σε 2 με 12 μήνες. Είναι από τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που έχουν κυρίως ενοχοποιηθεί για καρκινογένεση και τερατογόνα συμβάντα. Στην ομάδα αυτή ανήκουν τα 2,4D, 2 4DB, Dichlorprop, Fenoprop, MCPA, MCPB, Macoprob Ανιλιδινικά ζιζανιοκτόνα, Όπως Alachlor, Carbetamide, Difenamid, Monilide, Napromid, Pentachlor, Propachlor, Propanyl Βενζονοτριλικά ζιζανιοκτόνα, Όπως Bromonyl, Chlorthiamid, Dichlorbenil, Ioxynil, Propyzamide Καρβαμιδικά ζιζανιοκτόνα, Όπως Asulan, Barbane, Chlorbufam, Chloroprofam, Methiocarb, Pebulate, Phenmedipham, Terbucol, Propham Διθειοκαρβαμιδικά ζιζανιοκτόνα, Όπως Butylate, Cycloate, Diallate, Metham, Monilate, Nabam, Triallate, Sulfallate Νιτρικά ζιζανιοκτόνα, Όπως Dinoseb, Dinoterb, DNOC, Nitrofen, Cynazine, Desmetryne, Dibrompetryn, Metribuzine, Prometon, Propazine, Terbutilazine, Terbutiryne Τολουϊδινικά ζιζανιοκτόνα, Όπως Benfluralin, Butralin, Dimethachlor, Ethalfluralin, Fluorodifen, Nitralin, Penoxaline, Trifluralin Ζιζανιοκτόνα ουρίας, Όπως Chloroxuron, Chlortoluron, Cycluron, Diuron, Isonoruron, Isoproturon, Fenuron, Fluometuron, Linuron, Methazole, Metobromuron, Monolinuron, Monuron, Neburon, Noruron, Phenobenzuron, Siduron Ζιζανιοκτόνα μεμβράνης, Όπως Aminotriazole, Benazolin, Dalapon, Dimexan, Flurecol, Oxadiazon, Propazon, Hexaflurate, Glyphosate ΜΥΚΗΤΟΚΤΟΝΑ: Η καταπολέμηση των μυκήτων είναι αρκετά δύσκολη, καθώς είναι μικροοργανισμοί εξαιρετικά ανθεκτικοί και προσαρμοστικοί. Κατηγορίες φυτοπροστατευτικών ουσιών που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά των μυκήτων των φυτών, είναι: Ανόργανα μυκητοκτόνα (θείο, ενώσεις χαλκού) Οργανομεταλλικά μυκητοκτόνα (οργανικά υδραργυριούχα και οργανοκασσιτερούχα) Οργανικά με εξειδικευμένη δράση (διθειοκαρβαμιδικά, βενζιμιδαζόλες, φλαμίδια, εξαχλωροβενζόλιο) 25

27 Οργανικά με μη εξειδικευμένη δράση (καρβοξαμιδικά, φαινυλοκαρβαμιδικά, οργανοφωσφορικά, καρβαμιδικά) Tα Διθειοκαρβαμιδικά μυκητοκτόνα όπως zineb, mancozeb, maneb, βρήκαν εφαρμογή στην Ιατρική αφού χρησιμοποιήθηκαν για την αντιμετώπιση δερματοφυτιάσεων και αλκοολισμού (δισουλφιράμη). Τα διθειοκαρβαμιδικά επιδρούν ανασταλτικά στα βιολογικά ενζυμικά συστήματα όπως τον κύκλο του Krebs είτε απευθείας, είτε μέσω τοξικών τους μεταβολιτών ΤΡΩΚΤΙΚΟΚΤΟΝΑ: Περίπου 90% των χρησιμοποιούμενων τρωκτικοκτόνων είναι αντιπηκτικά και διακρίνονται στα υδροξυκουμαρινικά, με κύριο εκπρόσωπο το Warfarin ή 4 υδρόξυ 3 κουμαρίνη, και τις ινανδιόλες. Τα κουμαρινικά αντιπηκτικά ενεργούν ως αντιμεταβολίτες, αναστέλλοντας τους υποδοχείς της βιταμίνης Κ στο ήπαρ, που είναι υπεύθυνη για τη σύνθεση των παραγόντων πήξης II, VII, IX και X. Ως μυοκτόνα χρησιμοποιούνται και ορισμένες κυανιούχες ενώσεις, καθώς και οι εστέρες του φθοροξεικού οξέος ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι βιολογικές ιδιότητες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, μέσω των οποίων προάγεται η δράση τους: Η ΕΚΛΕΚΤΙΚΗ ΤOΞΙΚΟΤΗΤΑ Είναι η ικανότητα του φυτοφαρμάκου να δρα τοξικά επί του οργανισμού στόχου, χωρίς να έχει δυσμενείς επιδράσεις στον ξενιστή ή σε άλλους μικροοργανισμούς που θα εκτεθούν στη δράση του. Με τον τρόπο αυτό μειώνονται οι κίνδυνοι φυτοτοξικότητας και οι ανεπιθύμητες επιδράσεις στον άνθρωπο και την οικολογική ισορροπία. Αποτέλεσμα της εκλεκτικής τοξικότητας είναι η υψηλή αποτελεσματικότητα και με μικρές ακόμα δόσεις του φυτοφαρμάκου ΤΡΟΠΟΣ ΔΡΑΣΗΣ Αφορά το επίπεδο και το μηχανισμό μέσω του οποίου το φυτοπροστατευτικό προϊόν επιτυγχάνει την τοξική δράση έναντι του βλαπτικού παράγοντα. Σχετίζεται με τη δομή του μορίου του φυτοφαρμάκου και τις φυσικοχημικές του ιδιότητες. Συνήθη σημεία εκδήλωσης τοξικής δράσης είναι τα βιοχημικά συστήματα παραγωγής ενέργειας, οι κυτταρικές βιοσυνθέσεις, η λειτουργία της φωτοσύνθεσης, η δράση των φυτοορμονών, η νευρική δραστηριότητα και η νευροδιαβίβαση, η κυτταρική διαίρεση και η λειτουργία των κυτταρικών μεμβρανών. Σε αρκετές περιπτώσεις εκδηλώνεται τοξική δράση επί περισσότερων ενός σημείων ΕΝΔΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Είναι η ικανότητα του φυτοπροστατευτικού προϊόντος να εισέρχεται και να εκδηλώνει την παρασιτοκτόνο δράση του στο εσωτερικό των φυτών. Τα φυτοφάρμακα διακρίνονται σε προστατευτικά, όταν καλύπτουν τη φυτική επιφάνεια μη επιτρέποντας την είσοδο του 26

28 βλαπτικού παράγοντα και σε διασυστηματικά, όταν διεισδύουν στο σύστημα των φυτικών χυμών ΥΠΟΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Αφορά το χρονικό διάστημα μετά την εφαρμογή του φυτοφαρμάκου κατά το οποίο συνεχίζεται η τοξική του δράση. Η υπολειμματική δράση που εκφράζεται από το χρόνο ημιζωής, δηλαδή το χρονικό διάστημα που απαιτείται μέχρι τη μείωση της συγκέντρωσής του κατά 50%, επηρεάζεται από τη σταθερότητα της ουσίας, τον τρόπο εφαρμογής της, το είδος του σκευάσματος και τις επικρατούσες κλιματολογικές συνθήκες (θερμοκρασία, υγρασία, μικροβιακό φορτίο του εδάφους) ΣΥΝΔΥΑΣΜΕΝΗ ΔΡΑΣΗ Είναι η ικανότητα ενός φυτοπροστατευτικού προϊόντος να εκδηλώνει την παρασιτοκτόνο δράση του συνδυαζόμενο με ένα ή περισσότερα άλλα φυτοπροστατευτικά προϊόντα. Το αποτέλεσμα του συνδυασμού εξαρτάται από το αν οι συνδυαζόμενες ουσίες έχουν μεταξύ τους αθροιστική συνεργιστική, ανταγωνιστική ή ανεξάρτητη αλληλεπίδραση. Παράδειγμα συνεργιστικής δράσης είναι το γνωστό συστηματικό εντομοκτόνο Roundup, στο οποίο το ενεργό συστατικό glyphosate αναμιγνύεται με την ουσία POEA (polyethoxethyleneamine), που είναι τρείς φορές περισσότερο τοξική (31) ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ Τοξικότητα είναι η ικανότητα μιας χημικής ουσίας να προκαλεί εσωτερικές ή εξωτερικές βλάβες στους οργανισμούς. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την τοξικότητα μιας ουσίας είναι: τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά της ουσίας οι συνθήκες έκθεσης ή δηλητηρίασης (δοσολογία, οδός εισόδου στον οργανισμό, χρονική διάρκεια έκθεσης) οι ατομικοί παράγοντες του προσβαλλόμενου οργανισμού (φύλο, ηλικία, βάρος σώματος, διατροφή, φυσική κατάσταση) οι περιβαλλοντικοί παράγοντες (32) Ανάλογα με το χρόνο επέλευσης του τοξικού αποτελέσματος σε σχέση με την επίδραση της ουσίας, η τοξικότητα των φυτοπροστατευτικών ουσιών διακρίνεται σε: οξεία η οξεία, η οποία εκδηλώνεται μετά από την έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις φυτοπροστατευτικών προϊόντων με τη στοματική, την αναπνευστική ή τη δερματική οδό. Η ένταση και το μέγεθος του τοξικού αποτελέσματος είναι αποτέλεσμα της διατάραξης ενός φυσιολογικού μηχανισμού και εξαρτώνται από τη δραστικότητα της τοξικής ουσίας και τον τρόπο εισόδου της στον οργανισμό. Μέτρο της οξείας τοξικότητας των φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι η LD 50 (Lethal Dose 50) ή Μέση Θανατηφόρος Δόση, που εκφράζει τη δόση της ουσίας (σε mg/kg βάρους πειραματόζωου) που είναι δυνατό να οδηγήσει στην εξόντωση το 50% των πειραματόζωων. Όσο μικρότερη η LD50, τόσο περισσότερο τοξική είναι η φυτοπροστατευτική ουσία. 27

29 υποξεία και χρόνια τοξικότητα οι τοξικές επιδράσεις εκδηλώνονται μετά από συνεχή ή επαναλαμβανόμενη έκθεση ενός οργανισμού σε μικρές, μη θανατηφόρες δόσεις μιας τοξικής ουσίας. Η επαναλαμβανόμενη λήψη μικρών δόσεων της ουσίας μπορεί να μην είναι ικανή να οδηγήσει κάθε φορά σε εμφάνιση συμπτωμάτων οξείας τοξικότητας, όμως λόγω των αθροιστικών ιδιοτήτων της η ουσία φθάνει σε επίπεδα ικανά να προκαλέσουν βλάβη σε κάποιο σύστημα του οργανισμού. Οι ρυθμοί συσσώρευσης και μεταβολισμού μιας τοξικής ουσίας μέσα στον οργανισμό επηρεάζουν την εκδήλωση υποξείας ή χρόνιας τοξικότητας. Αφορά άτομα που εκτίθενται σε φυτοπροστατευτικά προϊόντα στη διάρκεια της εργασίας τους (αγρότες, εργαζόμενοι σε βιομηχανίες παραγωγής φυτοφαρμάκων) που δεν λαμβάνουν κατάλληλα προστατευτικά μέτρα είτε περιπτώσεις έκθεσης λόγω κατανάλωσης τροφίμων και νερού με αυξημένα υπολείμματα φυτοφαρμάκων ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑΣ ΟΥΣΙΩΝ LD 50 (Lethal Dose 50): Είναι η δόση μιας χημικής ουσίας που απαιτείται για την εξόντωση του 50% ενός πληθυσμού πειραματόζωων. NOAEL (No Observed Adverse Effect Levels): Δοσολογία ληφθείσα καθόλη τη διάρκεια της ζωής του πειραματόζωου χωρίς παρατηρούμενη αρνητική επίδραση στην υγεία του. Διαιρούμενη διά του 100 δίνει το δείκτη ADI. ADI (Acceptable Daily Intake, Αποδεκτή Ημερήσια Δόση): εκφράζεται σε mg δραστικής ουσίας /kg ζώντος βάρους/ημέρα και είναι τοξικολογικός δείκτης ασφαλείας που ορίζει το επίπεδο έκθεσης για το οποίο δεν εκδηλώνεται η τοξική συμπεριφορά της δραστικής ουσίας. EDI (Ημερήσια λήψη υπολειμμάτων): Αποδίδει τον πραγματικό κίνδυνο έκθεσης ως πιθανότητα υπέρβασης του ορίου ασφαλείας ADI. MRL (Maximum Residue Limits): αντιστοιχεί στο ποσό των υπολειμμάτων του φυτοφαρμάκου που βρίσκονται στο προϊόν τη στιγμή της συγκομιδής. Η τιμή MRL αφορά τα μέγιστα δυνατά επίπεδα υπολειμμάτων φυτοφαρμάκου που μπορεί να ανευρεθούν μετά από τη μεγαλύτερη δυνατή έκθεση. Τα υπολείμματα των φυτοφαρμάκων μειώνονται πολύ από φυσικούς παράγοντες μετά τη συγκομιδή (υδρόλυση, φωτοδιάσπαση κα) με αποτέλεσμα το ποσό που φθάνει στον καταναλωτή να είναι πολύ μικρότερο από το MRL (1) ΤΟΞΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΤΩΝ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Η Τοξικοκινητική είναι το σύνολο των διεργασιών που γίνονται σε έναν οργανισμό από την είσοδο μιας τοξικής ουσίας μέχρι την έξοδό της από αυτόν. Μια τοξική ουσία εισέρχεται στον ανθρώπινο οργανισμό μέσω διαφόρων οδών, κατανέμεται στα διάφορα όργανα, βιομετασχηματίζεται και στη συνέχεια αποβάλλεται: Απορρόφηση. Τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό από τους βλεννογόνους (γαστρεντερικό, αναπνευστικό, επιπεφυκότα) ή από δέρμα, ενώ είναι πιθανές περισσότερες της μιας ταυτόχρονες οδοί εισόδου. Η απορρόφηση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων εξαρτάται από την ικανότητά τους να διαπερνούν τους φυσικούς φραγμούς των βιολογικών μεμβρανών ενεργητικά ή παθητικά, από τη διαλυτότητά τους, το μέγεθος του μορίου τους, το ιοντικό τους φορτίο και το ph του περιβάλλοντος. Η απορρόφηση των φυτοφαρμάκων γίνεται με: 28

ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ''

ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ'' ΚΑΝΤΑΡΟΣ ΗΛΙΑΣ Γεωπόνος, Σύµβουλος Βιολογικής Γεωργίας '' ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ & ΥΓΕΙΑ'' Από το 1950 και µετά αρχίζει η εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής εστιάζοντας το ενδιαφέρον της αποκλειστικά

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ βιολογικά τρόφιμα Ως προς τη θρεπτική αξία των τροφίμων

ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ βιολογικά τρόφιμα Ως προς τη θρεπτική αξία των τροφίμων ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΡΟΦΙΜΑ Ως βιολογικά τρόφιμα χαρακτηρίζονται τα τρόφιμα που προκύπτουν από ένα ειδικό είδος παραγωγής, τη βιολογική παραγωγή. Η βιολογική παραγωγή αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 Παρενέργειες των φυτοφαρµάκων

Κεφάλαιο 3 Παρενέργειες των φυτοφαρµάκων Κεφάλαιο 3 Παρενέργειες των φυτοφαρµάκων 3.1. Τοξικότητα για τον άνθρωπο και τα άλλα θερµόαιµα Τα περισσότερα φυτοφάρµακα είναι από πάρα πολύ τοξικά µέχρι απλώς επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Το γεγονός αυτό

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ:

ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ: ΤΡΟΦΙΜΑ ΑΠΟ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ: ΕΝΑ ΠΕΙΡΑΜΑ ΜΕ ΑΓΝΩΣΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ, ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ, ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΝΙΚΟΛΑΣ ΠΡΙΜΗΚΥΡΙΟΣ, ΓΕΩΠΟΝΟΣ, Δρ. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Όλοι οι οργανισμοί, εκτός από αυτούς από αυτούς που έχουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν, εξασφαλίζουν ενέργεια διασπώντας τις θρεπτικές ουσιές που περιέχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ. Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια

ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ. Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια Βασικές έννοιες Εθισμός Μερικές από τις ουσίες που καταναλώνει ο άνθρωπος προκαλούν εθισμό, δηλαδή μεταβάλλουν τη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

MRL (σε mg/kg) Μέγιστα επίπεδα υπολειμμάτων φυτοφαραρμάκων 0.03 0.01

MRL (σε mg/kg) Μέγιστα επίπεδα υπολειμμάτων φυτοφαραρμάκων 0.03 0.01 ΑΡ. ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΗΜ. ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΡΟΙΟΝ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 61 766-24/04/13 Πατάτες (χώρα Αίγυπτος) ΕΥΡΗΜΑΤΑ (Δραστικές ουσίες) MRL (σε mg/kg) Μέγιστα επίπεδα υπολειμμάτων φυτοφαραρμάκων ΕΥΡΗΜΑΤΑ (Δραστική σε mg / kg)

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ - ΖΙΖΑΝΙΟΛΟΓΙΑ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ - ΖΙΖΑΝΙΟΛΟΓΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ - ΖΙΖΑΝΙΟΛΟΓΙΑ ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2014-15 Α. Λιόπα-Τσακαλίδη Γ. Ζερβουδάκης ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΩΝ ΓΕΩΠΟΝΩΝ ΤΕΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Η αντιμετώπιση των ζιζανίων στα καλλιεργούμενα φυτά είναι απαραίτητη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ βλάπτει σοβαρά την υγεία

Η ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ βλάπτει σοβαρά την υγεία Η ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ βλάπτει σοβαρά την υγεία Τα επίσημα στοιχεία μάς εμφανίζουν σε πολύ ευνοϊκότερη θέση σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Με μια μικρή λεπτομέρεια: από τα οκτώ εργαστήρια που διενεργούν τους

Διαβάστε περισσότερα

Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων

Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων Αλληλεπιδράσεις θρεπτικών συστατικών των τροφίμων Τα τρόφιμα είναι σύνθετοι συνδυασμοί που προέρχονται από πολλές πηγες. Όλα τα τρόφιμα έχουν τη δυνατότητα αλλεπίδρασης (χημικής) σε διαφορετικό βαθμό.

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

Πρόκειται για τίτλο που δεν αφήνει να εννοηθεί καθαρά αυτό που στην. πραγματικότητα θα ήθελε να περιγράψει. Και αυτό επειδή

Πρόκειται για τίτλο που δεν αφήνει να εννοηθεί καθαρά αυτό που στην. πραγματικότητα θα ήθελε να περιγράψει. Και αυτό επειδή ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Πρόκειται για τίτλο που δεν αφήνει να εννοηθεί καθαρά αυτό που στην πραγματικότητα θα ήθελε να περιγράψει. Και αυτό επειδή οποιαδήποτε μορφή Γεωργίας από την πλέον αρχέγονη έως την πιο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΚΤΟΝΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ

ΒΙΟΚΤΟΝΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΒΙΟΚΤΟΝΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ Το Νομικό πλαίσιο που ισχύει σήμερα Βασίλειος Βάγιας Γεωπόνος MSc, PhD Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Δ/νση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής Τμήμα Φυτοπροστατευτικών

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Στο 3 ο κεφάλαιο του βιβλίου η συγγραφική ομάδα πραγματεύεται την ενέργεια και την σχέση που έχει αυτή με τους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ

ΡΥΠΑΝΣΗ. Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ ΡΥΠΑΝΣΗ Ρύπανση : η επιβάρυνση του περιβάλλοντος με κάθε παράγοντα ( ρύπο ) που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς ΡΥΠΟΙ χημικές ουσίες μορφές ενέργειας ακτινοβολίες ήχοι θερμότητα ΕΠΙΚΥΝΔΥΝΟΤΗΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί οργανισμοί μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια με τη διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

(dietary fiber, nonnutritive fiber)

(dietary fiber, nonnutritive fiber) KΥΤΤΑΡΙΝΗ - ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ Στα τρόφιμα, παράλληλα με τους υδατάνθρακες που πέπτονται στον ανθρώπινο οργανισμό (δηλαδή που υδρολύονται, απορροφώνται και μεταβολίζονται κατά τα γνωστά), υπάρχουν και υδατάνθρακες

Διαβάστε περισσότερα

BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου

BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου αυτών στον οργανισμό. Οι βιταμίνες κατατάσσονται στην

Διαβάστε περισσότερα

Tοξικότητα. Αρτεμις Ντονά Επίκουρη Καθηγήτρια Εργ. Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας. 6/3/2008 Αρτεμις Αγησ. Ντονά

Tοξικότητα. Αρτεμις Ντονά Επίκουρη Καθηγήτρια Εργ. Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας. 6/3/2008 Αρτεμις Αγησ. Ντονά Tοξικότητα Αρτεμις Ντονά Επίκουρη Καθηγήτρια Εργ. Ιατροδικαστικής και Τοξικολογίας Αντικείμενα του μαθήματος Να εξοικειωθεί με την έννοια της τοξικότητας, όργανο στόχος Να μπορεί να ξεχωρίσει την οξεία

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις:

ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 Ο Α. Να επιλέξετε τη φράση που συμπληρώνει ορθά κάθε μία από τις ακόλουθες προτάσεις: 1. Μία αλεπού και ένα τσακάλι που ζουν σε ένα οικοσύστημα ανήκουν: Α. Στον ίδιο πληθυσμό Β. Στην

Διαβάστε περισσότερα

Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους

Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους ΡΥΠΑΝΣΗ ΕΔΑΦΟΥΣ Η ρύπανση του εδάφους αφορά στη συγκέντρωση σ αυτό ρυπογόνων ουσιών σε ποσότητες που αλλοιώνουν τη σύσταση του και συνεπώς προκαλούν βλάβες στους οργανισμούς και διαταραχές στα οικοσυστήματα.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ (.Π.Μ.Σ.) «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ»

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ (.Π.Μ.Σ.) «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ (.Π.Μ.Σ.) «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΜΑΘΗΜΑ ΚΟΡΜΟΥ «Υ ΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ» ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ ΜΕΡΟΣ B ΙΑΦΑΝΕΙΕΣ.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ. 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ. 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΦΥΤΩΝ 9η ΙΑΛΕΞΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΓΙΑ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ Ανθεκτικότητα Γενικά Η εξέλιξη των καλλιεργούµενων φυτών είναι το αποτέλεσµα φυσικής και τεχνητής επιλογής Η επιλογή για αυξηµένες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ;

ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ; ΑΛΛΕΡΓΙΑ: Ο ΑΟΡΑΤΟΣ ΕΧΘΡΟΣ ΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΠΟΙΟΣ ΑΛΛΕΡΓΙΚΟΣ; Αλλεργία, όπως ορίζει και η λέξη, σημαίνει άλλο έργο. Είναι η μη αναμενόμενη αντίδραση του ανοσιακού συστήματος του οργανισμού εναντίον ακίνδυνων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 12:30 Σελίδα 2 από 8 ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΞΕΤΑΣΗΣ: 18 / 06 /2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Διαβάστε περισσότερα

MRL. mg / kg) 0.03 0.01

MRL. mg / kg) 0.03 0.01 ΑΡ. ΕΙΓΜΑΤΟΣ ΗΜ. ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΠΡΟΙΟΝ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 61 766-24/04/13 Πατάτες (χώρα Αίγυπτος) 61 767-24/04/13 Πατάτες (χώρα ΕΥΡΗΜΑΤΑ ( ραστικές ουσίες) MRL (σε mg/kg) ΕΥΡΗΜΑΤΑ ( ραστική σε mg / kg) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ -

Διαβάστε περισσότερα

Bιοπαρακολούθηση και επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον από την έκθεση στα φυτοφάρμακα τα τελευταία χρόνια στην Κρήτη"

Bιοπαρακολούθηση και επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον από την έκθεση στα φυτοφάρμακα τα τελευταία χρόνια στην Κρήτη ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ Bιοπαρακολούθηση και επιπτώσεις στην υγεία και στο περιβάλλον από την έκθεση στα φυτοφάρμακα τα τελευταία χρόνια στην

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι άμεση ρύπανση?

Τι είναι άμεση ρύπανση? ΡΥΠΑΝΣΗ ΝΕΡΟΥ Τι είναι ρύπανση; Ρύπανση μπορεί να θεωρηθεί η δυσμενής μεταβολή των φυσικοχημικών ή βιολογικών συνθηκών ενός συγκεκριμένου περιβάλλοντος ή/και η βραχυπρόθεσμη ή μακροπρόθεσμη βλάβη στην

Διαβάστε περισσότερα

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων

Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Λυµάτων µπορούν να καταταχθούν σε τρεις κατηγορίες: Φυσικά Χηµικά Βιολογικά. Πολλές από τις παραµέτρους που ανήκουν στις κατηγορίες αυτές αλληλεξαρτώνται π.χ. η θερµοκρασία που

Διαβάστε περισσότερα

Βραβευμένο σύστημα τροφής φυτών!

Βραβευμένο σύστημα τροφής φυτών! Βραβευμένο σύστημα τροφής φυτών! Powder Feeding Τα οργανικά και ορυκτά λιπάσματα χρησιμοποιούνται στη γεωργία εδώ και χιλιάδες χρόνια, ωστόσο, οι γεωργικές τεχνικές και τα χρησιμοποιούμενα μέσα δεν έχουν

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων

Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων Ενότητα 3: : Ασφάλεια Βιολογικών Τροφίμων Διάλεξη 3.2 : Ποιοτικός έλεγχος & ασφάλεια στην αλυσίδα παραγωγής βιολογικών προϊόντων Εργαστήριο Πληροφορικής Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών http://infolab.aua.gr

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 18 ΙΟΥΝΙΟΥ 2019 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α A1. β Α2. γ Α3. δ Α4. α Α5. γ ΘΕΜΑ Β Β1. α. 9 β. 8 γ.

Διαβάστε περισσότερα

Οι ουσίες, με ελάχιστη τοξικότητα, που δεν δηλητηριάζουν το περιβάλλον και το πιάτο μας.

Οι ουσίες, με ελάχιστη τοξικότητα, που δεν δηλητηριάζουν το περιβάλλον και το πιάτο μας. Βιολογική Γεωργία με Φυτικά ή φυσικά εντομοκτόνα Οι ουσίες, με ελάχιστη τοξικότητα, που δεν δηλητηριάζουν το περιβάλλον και το πιάτο μας. Παρ' ότι δεν είναι και ο πλέον δόκιμος όρος (βιολογικά εντομοκτόνα),

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμογές αρχών φαρμακολογίας

Εφαρμογές αρχών φαρμακολογίας Εφαρμογές αρχών φαρμακολογίας Χριστίνα Δάλλα Λέκτορας Φαρμακολογίας Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήμιο Αθηνών cdalla@med.uoa.gr www.med.uoa.gr/pharmacology Ισχύς (potency) ενός φαρμάκου (συνήθως εκφράζεται σε

Διαβάστε περισσότερα

Τοξικολογία Τροφίμων. Αξιολογήση του ρίσκου της έκθεσης στα υπολείμματα φυτοφαρμάκων

Τοξικολογία Τροφίμων. Αξιολογήση του ρίσκου της έκθεσης στα υπολείμματα φυτοφαρμάκων Τοξικολογία Τροφίμων Αξιολογήση του ρίσκου της έκθεσης στα υπολείμματα φυτοφαρμάκων Στόχοι ενότητας 1.Κ α τ α ν ό η σ η τ ο υ τ ρ ό π ο υ α ξ ι ο π ο ί η σ η ς τ ω ν αποτελεσμάτων αναλυτικών μεθόδων ανίχνευσης

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων Επιβίωση οργανισμών Ύλη o Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

Έδαφος. Οι ιδιότητες και η σημασία του

Έδαφος. Οι ιδιότητες και η σημασία του Έδαφος Οι ιδιότητες και η σημασία του ΕΔΑΦΟΣ : Είναι το χαλαρό επιφανειακό στρώμα του στερεού φλοιού της γης. ΕΔΑΦΟΓΕΝΕΣΗ: Το έδαφος σχηματίζεται από την αποσάθρωση των μητρικών πετρωμάτων με την επίδραση

Διαβάστε περισσότερα

4. ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥΣ

4. ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥΣ 4.1 Ομοιόσταση 4.2 Ασθένειες 4. ΟΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥΣ 4.3 Αμυντικοί μηχανισμοί του ανθρώπινου οργανισμού 4.4 Τρόποι ζωής και ασθένειες Μάρθα Καρβουνίδου ΠΕ1404

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΡΕΑ PLUS. φυτοφάρµακα. οικογενειακή µέριµνα για προστασία από τα ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΡΕΑ PLUS. φυτοφάρµακα. οικογενειακή µέριµνα για προστασία από τα ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΡΕΑ PLUS ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ φυτοφάρµακα οικογενειακή µέριµνα για προστασία από τα φυτοφάρµακα Με τη συγχρηματοδότηση

Διαβάστε περισσότερα

2.4 Ρύπανση του νερού

2.4 Ρύπανση του νερού 1 Η θεωρία του μαθήματος με ερωτήσεις 2.4 Ρύπανση του νερού 4-1. Ποια ονομάζονται λύματα; Έτσι ονομάζονται τα υγρά απόβλητα από τις κατοικίες, τις βιομηχανίες, τις βιοτεχνίες και τους αγρούς. 4-2. Ποιοι

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧ0ΛΗ ΤΕΧΝ0Λ0ΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΦΡΟΥΤΩΝ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ

ΣΧ0ΛΗ ΤΕΧΝ0Λ0ΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΦΡΟΥΤΩΝ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΣΧ0ΛΗ ΤΕΧΝ0Λ0ΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ & ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ & ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΦΡΟΥΤΩΝ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΑΛΕΛΛΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΦΡΟΥΤΑ-ΛΑΧΑΝΙΚΑ Τα φρούτα-λαχανικά δεν είναι τροφές

Διαβάστε περισσότερα

Φυτοπροστασία, Διατροφή και Περιβάλλον

Φυτοπροστασία, Διατροφή και Περιβάλλον Φυτοπροστασία, Διατροφή και Περιβάλλον Δρ Ροδιτάκης Εμμανουήλ Ινστιτούτο Προστασίας Φυτών Ηρακλείου Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας Επιμορφωτική Ημερίδα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, Γεωργία - Διατροφή

Διαβάστε περισσότερα

Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος

Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος Εδαφοκλιματικό Σύστημα και Άμπελος Δολαπτσόγλου Χριστίνα ΤΕΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΟΤΩΝ ΔΡΑΜΑ 2019 Chr. Dolaptsoglou Οργανική ουσία είναι όλα τα οργανικά υπολείμματα

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ Απαντήσεις του κριτηρίου αξιολόγησης στη βιολογία γενικής παιδείας 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΜΑ 1 ο Να γράψετε τον αριθμό καθεμίας από τις ημιτελείς προτάσεις 1 έως και 5, και δίπλα σε αυτόν το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Αναρτήθηκε από τον/την Βασιλειάδη Γεώργιο Τετάρτη, 27 Μάρτιος :09 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 27 Μάρτιος :29

Αναρτήθηκε από τον/την Βασιλειάδη Γεώργιο Τετάρτη, 27 Μάρτιος :09 - Τελευταία Ενημέρωση Τετάρτη, 27 Μάρτιος :29 Όταν λέμε μεταλλαγμένα τρόφιμα ή γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, αναφερόμαστε σε τρόφιμα, τα οποία έχουν δημιουργηθεί χρησιμοποιώντας τις πρόσφατες τεχνικές της μοριακής βιολογίας. Τα τρόφιμα αυτά έχουν

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα

Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Βιολογική καλλιέργεια και διατροφή Γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα Η ποιότητα της τροφής που καταλήγει στο πιάτο μας σχετίζεται με το περιβάλλον, την καλλιέργεια της γης και τον τρόπο παραγωγής της. Πολύς

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ.

ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ. ΒΑΡΙΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Λύσεις και αντιμετώπιση της ρύπανσης από βαριά μέταλλα) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σ. 2 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ.σ.3 Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΑΠΟ ΤΑ

Διαβάστε περισσότερα

Βλέννα, υδαρές υγρό. ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα. βλέννα. ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο

Βλέννα, υδαρές υγρό. ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα. βλέννα. ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο Στόμαχος Δομή βλεννογόνου στομάχου - Γαστρικοί αδένες Βλέννα, υδαρές υγρό ή τοιχωματικό ή οξυπαραγωγικό = HCl + ενδογενή παράγοντα βλέννα ή ζυμογόνο ή πεπτικό = πεψινογόνο Κύτταρα G = γαστρίνη Διάσπαρτα

Διαβάστε περισσότερα

Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005

Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005 Πηγή: ΑΠΟΛΥΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ : ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΧΛΩΡΙΟΥ, ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ, ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2005 ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΟΞΕΙΔΩΣΗΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προχωρημένες τεχνικές

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3 ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 3 Το θέμα που απασχολεί το κεφάλαιο σε όλη του την έκταση είναι ο μεταβολισμός και χωρίζεται σε τέσσερις υποκατηγορίες: 3.1)Ενέργεια και οργανισμοί,

Διαβάστε περισσότερα

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική αναπνοή.

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική αναπνοή. 5ο ΓΕΛ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ Μ. ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΑ 2/4/2014 Β 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική

Διαβάστε περισσότερα

[ ] COOH HOOC COOH COOH H2 N NH 2 COOH HOOC COOH HOOC COOH HOOC COOH. Τροπάνιο: Πυρρολιδίνη + Πιπεριδίνη. Πυρρολιζιδίνη.

[ ] COOH HOOC COOH COOH H2 N NH 2 COOH HOOC COOH HOOC COOH HOOC COOH. Τροπάνιο: Πυρρολιδίνη + Πιπεριδίνη. Πυρρολιζιδίνη. COOH Νικοτινικό οξύ (Νιασίνη, Β3) Πυρρολιδίνη Πυρρολιζιδίνη Τροπάνιο: Πυρρολιδίνη + Πιπεριδίνη Ινδολιζιδίνη HOOC COOH H 2 H 2 H 2 COOH Κινολιζιδίνη Γλουταμικό οξύ Ορνιθίνη HOOC COOH HOOC COOH O H 2 Α-κετογλουταρικό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΤΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Περίληψη εισήγησης σε σεµινάριο τεχνικών ασφαλείας του ΕΛΙΝΥΑΕ ΤΖΙΝΑΣ ΘΕΟ ΩΡΟΣ ΒΙΟΛΟΓΟΣ ΤΕΧΝΙΚΟΣ ΕΠΙΘΕΩΡΗΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΟΡΙΣΜΟΙ Βιολογικοί

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία Βιολογίας. Β. Γιώργος. Εισαγωγή 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ. Μεταφορά ενέργειας στα κύτταρα

Εργασία Βιολογίας. Β. Γιώργος. Εισαγωγή 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ. Μεταφορά ενέργειας στα κύτταρα Εργασία Βιολογίας Β. Γιώργος Εισαγωγή Η ενεργεια εχει πολυ μεγαλη σημασια για εναν οργανισμο, γιατι για να κανει οτιδηποτε ενας οργανισμος ειναι απαραιτητη. Ειναι απαραιτητη ακομη και οταν δεν κανουμε

Διαβάστε περισσότερα

Πόσο μας απειλούν τα ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ

Πόσο μας απειλούν τα ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ Πόσο μας απειλούν τα ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ Λίμνες και ποτάμια της Ελλάδας έχουν μετατραπεί σε κοκτέιλ φυτοφαρμάκων. Τοξικές ουσίες εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και δυστυχώς σε βαθμό που δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε,

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ

Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος Δ Ι Δ Α Σ Κ Ο Υ Σ Α Κ Ρ Ε Σ Τ Ο Υ Α Θ Η Ν Α Δ Ρ. Χ Η Μ Ι Κ Ο Σ Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ο Σ Εισαγωγή στην Επιστήμη του Μηχανικού Περιβάλλοντος 1 ΜΑΘΗΜΑ 2 Ο & 3 O

Διαβάστε περισσότερα

1. Να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. (ΚΑΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ)

1. Να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. (ΚΑΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ) Θάνος Α. Β1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί οργανισμοί μετατρέπουν

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ Φωτεινή Ραζάκου, MSc Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής Εργ. Συνεργάτης ΑΤΕΙΘ-Τμήμα Διατροφής & Διαιτολογίας Σωστή διατροφή Θρεπτικά συστατικά

Διαβάστε περισσότερα

Δ. Μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών 4. Να αντιστοιχίσετε τα συστατικά της στήλης Ι με το ρόλο τους στη στήλη ΙΙ

Δ. Μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών 4. Να αντιστοιχίσετε τα συστατικά της στήλης Ι με το ρόλο τους στη στήλη ΙΙ Κεφάλαιο 7: Εφαρμογές της Βιοτεχνολογίας 1. Η βιοτεχνολογία άρχισε να εφαρμόζεται α. μετά τη βιομηχανική επανάσταση (18ος αιώνας) β. μετά την ανακάλυψη της δομής του μορίου του DNA από τους Watson και

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 2 Παρασιτοκτόνος ενέργεια των φυτοφαρµάκων

Κεφάλαιο 2 Παρασιτοκτόνος ενέργεια των φυτοφαρµάκων Κεφάλαιο 2 Παρασιτοκτόνος ενέργεια των φυτοφαρµάκων 2.1. ιείσδυση των φυτοφαρµάκων σε ζωικούς και φυτικούς οργανισµούς Για να εκδηλωθεί η δράση των φυτοφαρµάκων στα παράσιτα των φυτών, µέλη του ζωικού

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις 1 έως 5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη λέξη ή στη φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

econtentplus programme Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση Δρ. Δημήτριος Αντωνόπουλος Φυτπροστασία στη Βιολογική Γεωργία

econtentplus programme Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση Δρ. Δημήτριος Αντωνόπουλος Φυτπροστασία στη Βιολογική Γεωργία Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση econtentplus programme http://www.organic-edunet.eu 1 Η Φυτοπροστασία στα πλαίσια της Βιολογικής Γεωργίας Εισαγωγικές έννοιες Δρ. Δημήτριος Αντωνόπουλος PhD Γεωπονικών

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΓΗ Δ. ΑΡΖΟΥΜΑΝΙΔΟΥ είναι οι παραγωγικές δυνάμεις ή το αποτέλεσμα των παραγωγικών δυνάμεων που υπάρχουν και δρουν στο φυσικό περιβάλλον και που για τον σημερινό άνθρωπο μπορούν,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΝΟΤΑ ΛΑΖΑΡΑΚΗ - ΙΟΡΔΑΝΗΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Αθήνα 2007 3 4 Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Η μελέτη των αλληλεπιδράσεων του ανθρώπινου οργανισμού με τον περιβάλλοντα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - 2

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - 2 31-7-14 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ - 2 Στο σχήμα 1 του άρθρου που δημοσιεύσαμε την προηγούμενη φορά φαίνεται η καθοριστικός ρόλος των μικροοργανισμών για την ύπαρξη της ζωής, αφού χωρίς

Διαβάστε περισσότερα

Ολοκληρωµένη Διαχείριση Ζιζανίων Πρόγραµµα LIFE+ HydroSense

Ολοκληρωµένη Διαχείριση Ζιζανίων Πρόγραµµα LIFE+ HydroSense Ολοκληρωµένη Διαχείριση Ζιζανίων Πρόγραµµα LIFE+ HydroSense Δρ Βάγια Α. Κατή Τµήµα Ζιζανιολογίας Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Α Κύκλος Εκπαίδευσης Νίκαια Λάρισας, 8 Φεβ. 2011 Ζηµιές από τα ζιζάνια

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VIII ΤΥΠΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΙ Ή ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΣΕ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ 10 ΤΟΝΩΝ Ή ΑΝΩ 1

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VIII ΤΥΠΙΚΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΙ Ή ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΣΕ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ 10 ΤΟΝΩΝ Ή ΑΝΩ 1 30.12.2006 EL Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 396/333 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ VIII ΓΙΑ ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΖΟΝΤΑΙ Ή ΕΙΣΑΓΟΝΤΑΙ ΣΕ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ 10 ΤΟΝΩΝ Ή ΑΝΩ 1 Η στήλη 1 του παρόντος Παραρτήματος ορίζει τις τυπικές

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ.

ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ. 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. 1 ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Ποια από τις παρακάτω ενώσεις αποτελεί πρωτογενή ρύπο; α. το DDT β. το νιτρικό υπεροξυακετύλιο γ. το όζον δ. το βενζοπυρένιο 2. Τα οξείδια του αζώτου: α. αντιδρούν με το οξυγόνο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΜΟΛΥΝΣΗ : Η είσοδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον οργανισμό του ανθρώπου. ΛΟΙΜΩΞΗ : Η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασμός του παθογόνου μικροοργανισμού

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΑΝΑΠΝΟΗ. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΑΝΑΠΝΟΗ. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΑΝΑΠΝΟΗ Η τροφή αποτελείται και από ουσίες μεγάλου μοριακού βάρους (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπίδια, νουκλεϊνικά οξέα). Οι ουσίες αυτές διασπώνται (πέψη) σε απλούστερες (αμινοξέα, απλά σάκχαρα,

Διαβάστε περισσότερα

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η παραγωγή τροφής

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. Η παραγωγή τροφής Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΗΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Η παραγωγή τροφής Καλύπτει τη βασικότερη ανθρώπινη ανάγκη Ιστορικά, η πρώτη αιτία ανθρώπινης παρέµβασης στο φυσικό περιβάλλον Σχετίζεται άµεσα µε τον υπερπληθυσµό

Διαβάστε περισσότερα

Τροπάνιο: Πυρρολιδίνη Πυρρολιζιδίνη Πυρρολιδίνη + Πιπεριδίνη Νικοτινικό οξύ (Νιασίνη, Β3) Ινδολιζιδίνη Κινολιζιδίνη Γλουταμικό οξύ Ορνιθίνη

Τροπάνιο: Πυρρολιδίνη Πυρρολιζιδίνη Πυρρολιδίνη + Πιπεριδίνη Νικοτινικό οξύ (Νιασίνη, Β3) Ινδολιζιδίνη Κινολιζιδίνη Γλουταμικό οξύ Ορνιθίνη COOH Πυρρολιδίνη Πυρρολιζιδίνη Τροπάνιο: Πυρρολιδίνη + Πιπεριδίνη Νικοτινικό οξύ (Νιασίνη, Β3) Ινδολιζιδίνη HOOC COOH H 2 H 2 H 2 COOH Κινολιζιδίνη Γλουταμικό οξύ Ορνιθίνη HOOC COOH HOOC COOH O H 2 Α-κετογλουταρικό

Διαβάστε περισσότερα

ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΑΧΙΔΑΣ ΣΤΗΝ Π.Ε. ΣΕΡΡΩΝ

ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΑΧΙΔΑΣ ΣΤΗΝ Π.Ε. ΣΕΡΡΩΝ ΕΧΘΡΟΙ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΑΡΑΧΙΔΑΣ ΣΤΗΝ Π.Ε. ΣΕΡΡΩΝ Μυλωνόπουλος Ιωάννης, Γεωπόνος Φυτοπαθολόγος MSc Τμήμα Ποιοτικού & Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής Σερρών ΤΟ ΤΡΙΓΩΝΟ

Διαβάστε περισσότερα

Μαριέλλα Σαρρή Τα βιολογικά προϊόντα, είναι τρόφιµα τα οποία προέκυψαν µέσω της Βιολογικής ή Οργανικής Γεωργίας Σύστηµα διαχείρισης και παραγωγής αγροτικών προϊόντων, το οποίο στηρίζεται σε φυσικές διεργασίες,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί Η ζωή στον πλανήτη μας στηρίζεται στην ενέργεια του ήλιου. Η ενέργεια αυτή εκπέμπεται με τη μορφή ακτινοβολίας. Ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Δρ. Φρ. Γαΐτη* για το foodbites.eu

Από τον Δρ. Φρ. Γαΐτη* για το foodbites.eu Από τον Δρ. Φρ. Γαΐτη* για το foodbites.eu Η μικροβιακή αύξηση μπορεί να επηρεάζεται από διάφορους ενδογενείς (εσωτερικούς) και εξωγενείς (εξωτερικούς) παράγοντες. Η αξιολόγηση αυτών των παραγόντων είναι

Διαβάστε περισσότερα

) η οποία απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα και ένα ποσοστό σε αμμωνιακά ιόντα (NH + ). Αυτή η διαδικασία

) η οποία απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα και ένα ποσοστό σε αμμωνιακά ιόντα (NH + ). Αυτή η διαδικασία Ιδιότητες και αποτελέσματα UTEC 46 = Ο ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΟΣ ΤΥΠΟΣ ΓΙΑ ΥΨΗΛΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ Η Ουρία είναι ένα από τα πιο ευρέως διαδεδομένα αζωτούχα λιπάσματα, συνδυάζοντας τις υψηλές λιπαντικές μονάδες και την ευκολία

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές εξετάσεις 2015. Υγιεινή και Ασφάλεια Τροφίμων Γ ΕΠΑ.Λ ΟΜΑΔΑ Α & Β

Γενικές εξετάσεις 2015. Υγιεινή και Ασφάλεια Τροφίμων Γ ΕΠΑ.Λ ΟΜΑΔΑ Α & Β Φροντιστήρια δυαδικό 1 ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ δυαδικό Γενικές εξετάσεις 2015 Υγιεινή και Ασφάλεια Τροφίμων Γ ΕΠΑ.Λ ΟΜΑΔΑ Α & Β Τα θέματα επεξεργάστηκαν οι καθηγητές των Φροντιστηρίων «δυαδικό» Μπουρδούνη Κ. ΘΕΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Τα αμινοξέα ωστόσω επιτελούν πολλαπλούς ρόλους πέρα της συμμετοχής τους στη διάπλαση του μιυκού συστήματος. Συγκεκριμένα τα αμινοξέα:

Τα αμινοξέα ωστόσω επιτελούν πολλαπλούς ρόλους πέρα της συμμετοχής τους στη διάπλαση του μιυκού συστήματος. Συγκεκριμένα τα αμινοξέα: Γράφει: Φανή Πρεβέντη, MSc, Κλινική διαιτολόγος - Διατροφολόγος Ο όρος αμινοξέα χρησιμοποιείται ευρέως στους αθλητικούς κύκλους και όχι αδίκως. Τα αμινοξέα αποτελούν βασικό συστατικό των μυών, η διάπλαση

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ

ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΑΕΡΑ ΣΕ ΚΤΗΡΙΑ Έλεγχος Ποιότητας Υλικών ΛΕΙΒΑΔΑΡΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΡΑΓΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘΗΝΑ 2007 ΕΙΣΑΓΩΓΗ O σύγχρονος τρόπος ζωής επιβάλλει σε πολλούς ανθρώπους να περνούν τουλάχιστον

Διαβάστε περισσότερα

ενζυμική αμαύρωση. Η ενζυμική αμαύρωση είναι το μαύρισμα τις μελανίνες

ενζυμική αμαύρωση. Η ενζυμική αμαύρωση είναι το μαύρισμα τις μελανίνες Ενζυμική αμαύρωση Όταν καθαρίζουμε ή κόβουμε λαχανικά και φρούτα συμβαίνουν μια σειρά αντιδράσεων που μεταβάλουν το χρώμα της σάρκας τους σε σκούρο. Αυτές οι μεταβολές ονομάζονται ενζυμική αμαύρωση. Η

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΑΣΜΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΟΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Ιδιωτικό Γενικό Λύκειο Όνομα: Ημερομηνία:./04/2014 ΤΑΞΗ : A Λυκείου ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ 1 ο ΘΕΜΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11: Ενδοκρινείς αδένες ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολισμός του γλυκογόνου. Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση. Από που προέρχεται το μυϊκό και ηπατικό γλυκογόνο;

Μεταβολισμός του γλυκογόνου. Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση. Από που προέρχεται το μυϊκό και ηπατικό γλυκογόνο; Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση Μεταβολισμός του γλυκογόνου Το γλυκογόνο είναι ο αφθονότερος υδατάνθρακας των ζώων Το γλυκογόνο αποθηκεύεται κυρίως στο ήπαρ (3-7% κατά βάρος) και στους μύες

Διαβάστε περισσότερα

Γ ΚΤΚΛΟ ΠΡΟΟΜΟΙΩΣΙΚΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΣΩΝ ΤΓΥΡΟΝΟ. Γμδεικηικές Απαμηήζεις Γ Λσκείοσ Ιαμοσάριος Βιολογία ΘΓΜΑ Α ΘΓΜΑ Β

Γ ΚΤΚΛΟ ΠΡΟΟΜΟΙΩΣΙΚΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΜΑΣΩΝ ΤΓΥΡΟΝΟ. Γμδεικηικές Απαμηήζεις Γ Λσκείοσ Ιαμοσάριος Βιολογία ΘΓΜΑ Α ΘΓΜΑ Β Βιολογία γεμικής παιδείας 1. Δ 2. ΘΓΜΑ Α 3. Β 4. Β 5. Α Α2. 1, Β2.Γ, 3Α, 4. Δ ΘΓΜΑ Β Β1. «Τα οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται από την τάση εξασφαλίζει τροφή από το οικοσύστημα» Β2. Ο μικροοργανισμός αυτός

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΓΡΑΒΙΑΣ 1998 1999 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ «ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ ΕΝΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΤΟΣ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΑΓΓΕΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΜΑΘΗΤΕΣ: Β Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΡΗΓΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ. της Νικολέτας Ε. 1. Να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. (ΚΑΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ)

ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ. της Νικολέτας Ε. 1. Να οξειδωθούν και να παράγουν ενέργεια. (ΚΑΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ) ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ της Νικολέτας Ε. 3ο Κεφάλαιο Περιληπτική Απόδοση 3.1. Ενέργεια και οργανισμοί Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΩΑΝΝΑ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΚΠΑ ΤΟ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ STRESS ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟΥ ΥΨΟΜΕΤΡΟΥ Η ατμοσφαιρική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ «ΑΛΦΑ» ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Επαναληπτικό Διαγώνισμα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ «ΑΛΦΑ» ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Επαναληπτικό Διαγώνισμα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ «ΑΛΦΑ» ΒΙΟΛΟΓΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Επαναληπτικό Διαγώνισμα 18-12-2011 ΘΕΜΑ 1: Μονάδες 25 Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση 1. Τα ενδοσπόρια σχηματίζονται από α. φυτά β. βακτήρια

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ Χρόνια τοξικότης ή άλλες επιδράσεις των Χ.Ο. είναι συνάρτηση της δόσης και της χρονικής διάρκειας

Διαβάστε περισσότερα

«Τρώτε μήλα για δέκα λόγους υγείας!», από την Χριστίνα Ι. Μπουντούρη, Γενικό Οικογενειακό Ιατρό και τo iatropedia.gr!

«Τρώτε μήλα για δέκα λόγους υγείας!», από την Χριστίνα Ι. Μπουντούρη, Γενικό Οικογενειακό Ιατρό και τo iatropedia.gr! «Τρώτε μήλα για δέκα λόγους υγείας!», από την Χριστίνα Ι. Μπουντούρη, Γενικό Οικογενειακό Ιατρό και τo iatropedia.gr! Όλοι γνωρίζουν την παροιμία»ένα μήλο την ημέρα τον γιατρό τον κάνει πέρα». Πλέον έχει

Διαβάστε περισσότερα

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Δημήτρης Η. Β 1 25.3.14 3 Ο Κεφάλαιο 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Η ενέργεια έχει κεντρική σημασία για έναν οργανισμό, γιατί ό,τι και να κάνουμε χρειαζόμαστε ενέργεια. Ο κλάδος της βιολογίας που ασχολείται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

3.2 ΕΝΖΥΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ

3.2 ΕΝΖΥΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΟ 3 Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Γ. Β1 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 Ζήτηµα 1ο Θέµατα Βιολογίας Γενική Παιδεία Γ Λυκείου 2000 Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Οι ιοί είναι :

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η άσκηση, επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα στα διάφορα συστήματα του οργανισμού. Τα αποτελέσματα αυτά ενδέχεται να είναι παροδικά ή μόνιμα ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα