[H ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ]

Transcript

1 2014 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Α. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΣΤΑΜΑΤΟΥΚΟΥ (Α.Μ: ) [H ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ] [Πληκτρολογήστε το απόσπασμα του εγγράφου εδώ. Το απόσπασμα είναι συνήθως μια σύντομη σύνοψη των περιεχομένων του εγγράφου. Πληκτρολογήστε το απόσπασμα του εγγράφου εδώ. Το απόσπασμα είναι συνήθως μια σύντομη σύνοψη των περιεχομένων του εγγράφου.]

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή...3 Κεφάλαιο 1 ο : Η ελευθερία του τύπου Γενικά Κατοχύρωση Ισχύον ελληνικό Σύνατγμα Άλλοι κυριότεροι νόμοι που διέπουν τον τύπο Διεθνείς Συμβάσεις Ξένα Συντάγματα Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε Έννοια του τύπου....9 Τύπος ερμηνευόμενος υπό την ευρεία έννοια Τύπος υπό τη στενή εννοία Τύπος με την αντικειμενική έννοια Τύπος με την υποκειμενική έννοια 11 Τύπος ως θεσμική εγγύηση Επιμέρους ελευθερίες που περιλαμβάνονται στο πεδίο της ελευθερίας του τύπου α) ελευθερία της πληροφόρησης.12 β) ελευθερία συντάξεως ή εκτυπώσεως ή τυπογραφίας..13 γ) ελευθερία κυκλοφορίας...13 δ) ελευθερία εκδόσεως Φορείς του δικαιώματος Πεδίο εφαρμογής - Τριτενέργεια της ελευθερίας του τύπου Κεφάλαιο 2 ο : Όρια και περιορισμοί της ελευθερίας του τύπου Γενικές οριοθετήσεις-γενικές ρήτρες Συνταγματικοί περιορισμοί Επιφύλαξη υπέρ του νόμου Καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος του τύπο Γενικές παρατηρήσεις...19 Κεφάλαιο 3 ο : Ειδικά θέματα Ελευθερία του τύπου και προσωπικότητα Ελευθερία του τύπου και απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής Τύπος και προστασία προσωπικών δεδομένων Συναλλακτικές υποχρεώσεις του τύπου

3 3.5 Αστική και ποινική ευθύνη του τύπου. 30 Ως προς την αστική ευθύνη Ως προς την ποινική ευθύνη...31 ΠΕΡΙΛΗΨΗ - SUMMARY...33 ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ (ενδεικτικά παραδείγματα) Βιβλιογραφία

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ελευθερία του τύπου αναγνωρίσθηκε αρχικά στην Αγγλία τον 18 ο αιώνα και αργότερα με διακηρύξεις της Αμερικανικής και Γαλλικής Επανάστασης. Παρ όλα αυτά, δεν είναι παλαιό και ξεχασμένο, αλλά εξακολουθεί να αποτελεί ένα ζωντανό και πάντοτε επίκαιρο θέμα. Ο λόγος για αυτό δεν είναι μόνο η σχετική σπανιότητα της ελευθερίας του τύπου, αφού στο ένα τρίτο τουλάχιστον των σημερινών κρατών είναι ανύπαρκτη και σε αρκετά από τα υπόλοιπα κράτη σημαντικά περιορισμένη. Ούτε μόνο, από την άλλη μεριά, το γεγονός ότι ο τύπος δίνει, φυσικά, πρωταρχική σημασία και δημοσιότητα στα προβλήματα της ελευθερίας του. Ο σπουδαιότερος λόγος της αμείωτης επικαιρότητας της ελευθερίας του τύπου είναι η κεντρική της σημασία για την ελευθερία εν γένει και τη δημοκρατία. Ο Άγγλος νομομαθής Sir William Blackstone έγραφε ήδη στον 18 ο αι. ότι «Η ελευθερία του τύπου είναι πράγματι ουσιώδης για τη φύση ενός ελεύθερου κράτους» και ο Άγγλος πολιτικός συγγραφέας Chateaubriand τόνισε στις αρχές του 19 ου αιώνα ότι χωρίς την ελευθερία του τύπου «Το Σύνταγμα δεν είναι παρά ένα παιχνίδι», διότι «δεν υπάρχει συνταγματική ελευθερία χωρίς ελευθερία τύπου». Ο τύπος, από την εποχή των πρώτων διακηρύξεων της ελευθερίας του, υπέστη βαθιές οικονομικές, τεχνικές αλλά και ιδεολογικές μεταμορφώσεις. Ο κύκλος των αναγνωστών του άλλαξε ποσοτικά και ποιοτικά. Δεν είναι άλλωστε πια το μόνο μέσο μαζικής επικοινωνίας, η ραδιοφωνία και η τηλεόραση έχουν λάβει τεράστιες διαστάσεις για τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Παράλληλα με το ατομικό δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου αναπτύχθηκε μία «θεσμική εγγύηση», δηλαδή η συνταγματική κατοχύρωση ενός θεσμού (εν προκειμένω του τύπου) όχι για χάρη των συγκεκριμένων σε δεδομένο χρόνο φορέων του, αλλά ανεξάρτητα από αυτούς και εν όψει της αποστολής και των σκοπών του θεσμού, που αποτελούν συνταγματικά προστατευόμενο δημόσιο συμφέρον. Πραγματοποιήθηκε έτσι μία δεύτερη μετατόπιση του κέντρου βάρους από το ατομικό δικαίωμα στη θεσμική εγγύηση, που ισχύει παράλληλα με το ατομικό δικαίωμα. Σ αυτήν την παράλληλη ισχύ του ατομικού δικαιώματος και της θεσμικής εγγυήσεως, πρέπει να αναχθεί η πολύπλοκη νομική προβληματική της ελευθερίας του τύπου και ο 3

5 κίνδυνος ερμηνευτικών πλανών. Αυτό γίνεται σαφές εν όψει του διάφορου περιεχομένου του ατομικού δικαιώματος και της θεσμικής εγγυήσεως. Το ατομικό δικαίωμα δεν είναι απεριόριστο. Πάντως όμως, στην ουσία του, είναι απαλλαγμένο από νομικά καθήκοντα. Η θεσμική εγγύηση αντιθέτως συσχετίζεται με καθήκοντα και κατευθύνεται προς ορισμένους σκοπούς. Η διασφάλιση και νομική κατοχύρωση της ελευθερίας του τύπου, ως θεσμού και ως δικαιώματος, δεν συνεπάγεται τον χωρίς όρια και συνείδηση πορισμό των προνομίων που αυτή παρέχει. Όλα τα δικαιώματα πρέπει να ασκούνται και να διαφυλάσσονται εξίσου μέσα σε μια ευνομούμενη κοινωνία προκειμένου να εξαλειφθούν οι ανισότητες και να διαφυλαχθεί η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αυτή είναι και η δικαιολογητική βάση της θέσπισης περιορισμών και στο υπό συζήτηση δικαίωμα. Η ελευθερία του Τύπου λοιπόν εξετάζεται υπό το πρίσμα της γενικής αρχής της τυπικής ισοδυναμίας των συνταγματικών διατάξεων και ως εκ τούτου τελεί σε απόλυτη κανονιστική αρμονία με αυτές. Στην Ελλάδα η ελευθερία του τύπου αναγνωρίσθηκε για πρώτη φορά με το Σύνταγμα του Άστρους το Στο ισχύον Σύνταγμα (άρθρο 14) η διατύπωση ακολουθεί αυτήν του Συντάγματος του Για το Σύνταγμα μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας, όπως η χώρα μας, ο τύπος, δηλαδή κάθε έντυπο, ιδίως κάθε πολιτική εφημερίδα, είναι όργανο εκφράσεως γνώμης και ασκήσεως οικονομικής και επαγγελματικής δραστηριότητας ορισμένων ανθρώπων, ως φορέων των αντίστοιχων δικαιωμάτων. Η συγκεκριμένη λοιπόν εργασία αφενός πραγματεύεται τις κύριες πτυχές του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου καθώς και των εκφάνσεων της, σε συνάρτηση με την ελευθεροτυπία ως θεσμικής εγγυήσεως αντίστοιχης προς το δικαίωμα και αφετέρου τη συσχέτιση και στάθμιση του παραπάνω δικαιώματος αλλά και θεσμού με άλλα συνταγματικώς προστατευόμενα έννομα αγαθά και τους περιορισμούς που αυτό δέχεται σύννομα ή παράνομα με στόχο την προστασία και εξασφάλιση δικαιωμάτων τρίτων που συγκρούονται με αυτή. 4

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ 1.1 ΓΕΝΙΚΑ Η ελευθερία του τύπου ως ειδικότερη μορφή της ελευθερίας της έκφρασης είναι πολύ σημαντική για το πολίτευμα της δημοκρατίας έχοντας διπλό ρόλο, από τη μία ως προς τη συμβολή στην πληροφόρηση και από την άλλη ως προς τον έλεγχο στην άσκηση πολιτικής και κάθε άλλης εξουσίας Στο ισχύον Σύνταγμα το ατομικό δικαίωμα του «εκφράζεσθαι διά του τύπου» κατοχυρώνεται στη διάταξη 14 παρ. 1 του Συντάγματος, κατά την οποία «έκαστος δύναται να εκφράζει και να διαδίδει δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του κράτους». Ενώ η θεσμική εγγύηση της ελευθερίας του τύπου βρίσκει θεμέλιο στο ίδιο άρθρο στην παρ.2 εδ. 1, κατά την οποία «ο τύπος είναι ελεύθερος». Ο τύπος κατά την έννοια του άρθρου 14 παρ. 2 εδ. 1 του Συντάγματος περιλαμβάνει όλα τα έντυπα που είναι κατάλληλα και προορισμένα για διάδοση. Αντιθέτως «τύπος», κατά την έννοια του άρθρου 14 παρ. 1, σημαίνει κάθε μέθοδο εκτυπώσεως του λόγου, της γραφής ή της εικόνας, ανεξάρτητα από τον σκοπό της διαδόσεως. 1.2 ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ Ισχύον ελληνικό Σύνταγμα Η ελευθερία του τύπου κατοχυρώνεται στο άρθρο 14 του Συντάγματος και ορίζει ότι: 1. Καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του, τηρώντας τους νόμους του Κράτους. 2. Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται. 3. Η κατάσχεση εφημερίδων και άλλων εντύπων, είτε πριν από την κυκλοφορία είτε ύστερα από αυτή, απαγορεύεται. Κατ' εξαίρεση επιτρέπεται η κατάσχεση, με παραγγελία του εισαγγελέα, μετά την κυκλοφορία: α) για προσβολή της χριστιανικής και κάθε άλλης γνωστής 5

7 θρησκείας, β) για προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας, γ) για δημοσίευμα που αποκαλύπτει πληροφορίες για τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων ή την οχύρωση της Χώρας ή που έχει σκοπό τη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του Κράτους, δ) για άσεμνα δημοσιεύματα που προσβάλλουν ολοφάνερα τη δημόσια αιδώ, στις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. 4. Σ' όλες τις περιπτώσεις της προηγούμενης παραγράφου ο εισαγγελέας, μέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες από την κατάσχεση, οφείλει να υποβάλει την υπόθεση στο δικαστικό συμβούλιο, και αυτό, μέσα σε άλλες είκοσι τέσσερις ώρες, οφείλει να αποφασίσει για τη διατήρηση ή την άρση της κατάσχεσης, διαφορετικά η κατάσχεση αίρεται αυτοδικαίως. Τα ένδικα μέσα της έφεσης και της αναίρεσης επιτρέπονται στον εκδότη της εφημερίδας ή άλλου εντύπου που κατασχέθηκε και στον εισαγγελέα. 5. Καθένας ο οποίος θίγεται από ανακριβές δημοσίευμα ή εκπομπή έχει δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση πλήρους και άμεσης επανόρθωσης. Καθένας ο οποίος θίγεται από υβριστικό ή δυσφημιστικό δημοσίευμα ή εκπομπή έχει, επίσης, δικαίωμα απάντησης, το δε μέσο ενημέρωσης έχει αντιστοίχως υποχρέωση άμεσης δημοσίευσης ή μετάδοσης της απάντησης. Νόμος ορίζει τον τρόπο με τον οποίο ασκείται το δικαίωμα απάντησης και διασφαλίζεται η πλήρης και άμεση επανόρθωση ή η δημοσίευση και μετάδοση της απάντησης. 6. Το δικαστήριο, ύστερα από τρεις τουλάχιστον καταδίκες μέσα σε μία πενταετία για διάπραξη των εγκλημάτων που προβλέπονται στην παράγραφο 3, διατάσσει την οριστική ή προσωρινή παύση της έκδοσης του εντύπου και, σε βαριές περιπτώσεις, την απαγόρευση της άσκησης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος από το πρόσωπο που καταδικάστηκε, όπως νόμος ορίζει. Η παύση ή η απαγόρευση αρχίζουν αφότου η καταδικαστική απόφαση γίνει αμετάκλητη. 7. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την αστική και ποινική ευθύνη του τύπου και των άλλων μέσων ενημέρωσης και με την ταχεία εκδίκαση των σχετικών υποθέσεων. 8. Νόμος ορίζει τις προϋποθέσεις και τα προσόντα για την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος. 9. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς, η οικονομική κατάσταση και τα μέσα 6

8 χρηματοδότησης των μέσων ενημέρωσης πρέπει να γίνονται γνωστά, όπως νόμος ορίζει. Νόμος προβλέπει τα μέτρα και τους περιορισμούς που είναι αναγκαίοι για την πλήρη διασφάλιση της διαφάνειας και της πολυφωνίας στην ενημέρωση. Απαγορεύεται η συγκέντρωση του ελέγχου περισσότερων μέσων ενημέρωσης της αυτής ή άλλης μορφής. Απαγορεύεται ειδικότερα η συγκέντρωση περισσότερων του ενός ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης της αυτής μορφής, όπως νόμος ορίζει. Η ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού μετόχου ή του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης μέσων ενημέρωσης είναι ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού μετόχου ή του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης που αναλαμβάνει έναντι του δημοσίου ή νομικού προσώπου του ευρύτερου δημόσιου τομέα την εκτέλεση έργων ή προμηθειών ή την παροχή υπηρεσιών. Η απαγόρευση του προηγούμενου εδαφίου καταλαμβάνει και κάθε είδους παρένθετα πρόσωπα, όπως συζύγους, συγγενείς, οικονομικά εξαρτημένα άτομα ή εταιρείες. Νόμος ορίζει τις ειδικότερες ρυθμίσεις, τις κυρώσεις που μπορεί να φθάνουν μέχρι την ανάκληση της άδειας ραδιοφωνικού ή τηλεοπτικού σταθμού και μέχρι την απαγόρευση σύναψης ή την ακύρωση της σχετικής σύμβασης, καθώς και τους τρόπους ελέγχου και τις εγγυήσεις αποτροπής των καταστρατηγήσεων των προηγούμενων εδαφίων Άλλοι κυριότεροι νόμοι που διέπουν τον τύπο 1 ν. 5060/1931 «περί τύπου, προσβολών της τιμής εν γένει και άλλων σχετικών διατάξεων» α.ν. της 28/ «περί κυκλοφορίας εφημερίδων» α.ν. της 20/ «περί τροποποιήσεως και καταργήσεως διατάξεων του νόμου 5060 περί τύπου κλπ.» α.ν 1092/1938 «περί τύπου» α.ν 1093/1938 «περί δημοσιογραφικών οργανώσεων» ν.δ 322/1941 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως των διατάξεων των περί τύπου και δημοσιογραφικών οργανώσεων νόμων» ν. 73/1944 «περί ρυθμίσεως του τρόπου εκδόσεως και κυκλοφορίας εφημερίδων» α.ν. 199/1945 «περί συμπληρώσεως του α.ν. 1998/1939 «περί σημάτων» 7

9 α.ν. 265/1945 «περί μέτρων προστασίας των νομίμως κυκλοφορούντων περιοδικών και ημερήσιων δημοσιευμάτων» α.ν. 444/1945 «περί ρυθμίσεως ζητημάτων τινών του τύπου» α.ν. 582/1945 «περί του τρόπου χορηγήσεως χάρτου εις τον τύπον» α.ν. 896/1946 «περί οικονομικής κατοχυρώσεως της ελευθεροτυπίας και άλλων τινών διατάξεων» ν. 1798/1951 «περί συστάσεως και οργανώσεως Ενώσεως Ιδιοκτητών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών» ν.δ. 2493/1953 «περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως διατάξεων τινών του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και άλλων τινών ποινικών διατάξεων» (άρθρο 30) Ν. 1738/1987 Σύσταση Συμβουλίου Πρόληψης της Εγκληματικότητας, τροποποίηση διατάξεων του Ποινικού Κώδικα, των Κωδίκων Ποινικής και Πολιτικής ικονοµίας και άλλες διατάξεις, άρθρ. 4 παρ. 2. Ν. 1178/1981, Περί της αστικής ευθύνης του τύπου και άλλων τινών διατάξεων, άρθρ. µόνο παρ. 3.- Ν. 2243/1994, Κατάργηση των ειδικών ποινικών διατάξεων περί τύπου Διεθνείς Συμβάσεις Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση (ΕΣΔΑ) για τη διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών του 1950 κατοχυρώνει στο άρθρο 9 την «ελευθερία σκέψεως, συνειδήσεως και θρησκείας» και στο άρθρο 10 1 ότι «παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερία εκφράσεως». Στην 2 του ίδιου άρθρου ορίζει πως «η άσκησις των ελευθεριών τούτων δύναται να υπαχθή εις ορισμένας διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις» Το Διεθνές Σύμφωνο των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων του 1966 στο άρθρο 18 προσθέτει μόνο τη φράση «γραπτώς ή δια του τύπου» στην κατοχύρωση της ελευθερίας της γνώμης και της πληροφορίας, που περιλαμβάνει την «ελευθερία αναζήτησης, λήψης, μετάδοσης πληροφοριών» 1 Βλ. Π.Δ. Δαγτόγλου Συνταγματικό Δίκαιο-Ατομικά Δικαιώματα Αθήνα-Κομοτηνή 2010 σελ.572 επ. 8

10 1.2.4 Ξένα Συντάγματα 2 Η ελευθερία του τύπου κατοχυρώνεται: Βελγικό Σύνταγμα του 1994(άρθρο 25) Γερμανικός Θεμελιώδης Νόμος της Βόννης του 1949 (άρθρο 5) Ιταλικό Σύνταγμα του 1948 (άρθρο 21) Ισπανικό Σύνταγμα του 1978 (άρθρο 20 παρ. στοιχ. δ και παρ.2, 3, 4 και 5) Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πρόκειται για κείμενο συμπληρωματικό της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, την οποία έχει θεσπίσει το Συμβούλιο της Ευρώπης. Καθιερώνει στο άρθρο 11 την «Ελευθερία της έκφρασης της πληροφόρησης» και ορίζει ότι: 1.Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στην ελευθερία έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης και την ελευθερία λήψης ή μετάδοσης πληροφοριών ή ιδεών, χωρίς την ανάμειξη δημοσίων αρχών και αδιακρίτως συνόρων. 2. Η ελευθερία των μέσων μαζικής ενημέρωσης κα η πολυφωνία τους είναι σεβαστές. 1.3 ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ο α.ν 1092/1938 στο άρθρο 1 ορίζει ότι ο τύπος μπορεί να είναι «πάν ό, τι εκ της τυπογραφίας ή οποιουδήποτε άλλου μηχανικού χημικού μέσου παράγεται εις όμοια αντίτυπα και χρησιμεύει εις πολλαπλασιασμό 2 Βλ. Α. Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος ια έκδ. Αθήνα 2011 σε

11 ή διάδοση χειρογράφων, εικόνων, παραστάσεων μετά ή άνευ σημειώσεων ή μουσικών έργων μετά κειμένου ή επεξηγήσεων ή φωνογραφικών πλακών». Επομένως στην έννοια του τύπου εμπίπτουν οι εφημερίδες, τα περιοδικά, τα φυλλάδια, οι αφίσες, οι προκηρύξεις, γενικά τα προϊόντα της τυπογραφίας αλλά και οι φωτογραφίες σε κονκάρδες, τα πανό, οι εικόνες που αποτυπώνονται σε οποιοδήποτε υλικό (χαρτί, ξύλο, πλαστικό, γυαλί). Είναι πολύ σημαντικό να προσδιορίσουμε τι δύναται να περιλαμβάνει η έννοια «τύπος» ώστε να μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα που συχνά τίθεται εάν κάτι εμπίπτει στην έννοια του τύπου. Η κρίση για κάποιο αντικείμενο αν είναι ή όχι τύπος έχει πρακτική σημασία για ρύθμιση κυκλοφορίας του μέσου της διάταξης 14 ή όχι Συντάγματος. Ο τύπος ερμηνευόμενος υπό την ευρεία έννοια 3 περιλαμβάνει την τυπογραφία, τη λιθογραφία και τη φωτογραφία και γενικά κάθε μηχανικό ή χημικό μέσο με το οποίο επιτυγχάνεται η παραγωγή μεγάλου αριθμού όμοιων αντιτύπων, γραπτών κειμένων, εικόνων σε χαρτί, ύφασμα, μέταλλο, πλαστικό, γυαλί ή άλλη ύλη. Η ελευθερία του τύπου καταλαμβάνει όλα τα στάδια, από την προετοιμασία της έκδοσης του εντύπου έως και την ανάγνωση-πληροφόρησή του από το κοινό. ). Ο ορισμός αυτός περιλαμβάνει τον οντολογικό προσδιορισμό του τύπου (τεχνολογικό μέσο), το υλικό στοιχείο, corpus 4 (τεχνολογικός εξοπλισμός, έντυπα) και το πνευματικό στοιχείο, το animus (πληροφορίες) και δύο εννοιολογικούς προσδιορισμούς με ιδιαίτερη λειτουργική φόρτιση (μέσο πληροφόρησης, πληροφόρηση του κοινού). Υπό λειτουργική προσέγγιση τύπος είναι η δια τεχνολογικού μέσου διάδοση πληροφοριών. Με την ευρεία αυτή έννοια τύπος δεν είναι μόνο τα έντυπα, οι εφημερίδες τα περιοδικά, τα βιβλία κλπ, αλλά και κάθε μορφή μετάδοσης ειδήσεων στο κοινό, όπως είναι κυρίως ο ηλεκτρονικός τύπος. Με την ευρεία αυτή έννοια χρησιμοποιεί τη λέξη «τύπος» ο συντακτικός νομοθέτης στο άρθρο 14 παρ.1. 3 Βλ. Α. Δημητρόπουλος Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος ια έκδ. Αθήνα 2011 σελ.179 επ. 4 Για το corpus και το animus του τύπου βλ. περισσότερα Ανδρέας Γ. Δημητρόπουλος, «Συνταγματικά Δικαιώματα, ειδικό μέρος, τεύχος IV, Αθήνα

12 Ο τύπος υπό τη στενή εννοία αποτελείται από την τυπογραφία, τη δημοσιογραφία στο σύνολό της, το σύνολο των εκδιδόμενων βιβλίων, εφηµερίδων και κάθε φύσης, πολιτικών, επιστηµονικών κλπ περιοδικών. Με µια ακόµη στενότερη (υποκειµενική) έννοια, ο όρος τύπος σηµαίνει τον δημοσιογραφικό (και κυρίως αλλά όχι µόνο τον ημερήσιο) τύπο. Ο τύπος υπό την αντικειμενική έννοια είναι το προϊόν του τύπου με υποκειμενική έννοια. Με την έννοια αυτή ο τύπος ταυτίζεται με το έντυπο, είναι δηλαδή το φύλλο της εφημερίδας, το τεύχος του περιοδικού κλπ. Το Σύνταγμα χρησιμοποιεί τον όρο τύπος με την αντικειμενική του έννοια στο άρθρο 14 παρ.1, όπου ο τύπος γίνεται αντιληπτός ως μέσο έκφρασης στοχασμών. Στην αντικειμενική αυτή έννοια προσιδιάζει το αρχικό περιεχόμενο της λέξης. Η λέξη " τύπος ", σημαίνει την πράξη, το αποτέλεσμα του ρήματος τύπτω, κτυπώ. Τύπος γενικότερα σημαίνει το αποτύπωμα που αφήνει κάποιο κτύπημα και κατ' επέκταση το αποτύπωμα κάποιας εικόνας ή γράμματος ή παράστασης. Τύπος γενικότερα είναι το αποτύπωμα, το ίχνος. Τύπος με την υποκειμενική έννοια είναι το υποκείμενο (ή και κατ' επέκταση η μέθοδος ) της παραγωγής εντύπων. Μ' αυτή την έννοια τύπος είναι η εφημερίδα, το περιοδικό κ.ο.κ. Μ' αυτή την έννοια χρησιμοποιεί το Σύνταγμα τον όρο τύπος στο άρθρο 14 παρ. 2, όταν ορίζει ότι ο τύπος είναι ελεύθερος. Τύπος ως θεσμική εγγύηση: Παράλληλα με το ατομικό δικαίωμα του τύπου που καθιερώνεται με το άρθρο 14 παρ.1 το Σύνταγμα κατοχυρώνει τον τύπο και ως ''θεσμική εγγύηση ''.''Θεσμικές εγγυήσεις'' είναι οι συνταγματικές κατοχυρώσεις θεσμών του ιδιωτικού αλλά και του δημοσίου δικαίου. Για τον τύπο ως θεσμική εγγύηση κάνει λόγο το Σύνταγμα όταν ορίζει στο άρθρο 14 παρ.2 ότι «ο τύπος είναι ελεύθερος». Η κατοχύρωση του τύπου ως θεσμική εγγύηση δημιουργεί προνόμια αλλά επιτρέπει και περιορισμούς Το ατομικό δικαίωμα δεν είναι απεριόριστο πάντως όμως, στην ουσία του, είναι απαλλαγμένο από νομικά καθήκοντα. Η θεσμική εγγύηση αντιθέτως συσχετίζεται με καθήκοντα και κατευθύνεται προς ορισμένους σκοπούς. 11

13 1.4 ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Με βάση το περιεχόμενο της ελευθερίας του τύπου μπορούμε να διακρίνουμε κάποιες περαιτέρω ελευθερίες οι οποίες περιλαμβάνονται στο ευρέως νοούμενο πεδίο της ελευθερίας του τύπου και προστατεύονται επίσης από τις «περί τύπου» διατάξεις. α) Ελευθερία της πληροφόρησης 5 Η πρώτη ελευθερία που αντιλαμβάνεται κανείς ότι απορρέει από την ελευθερία του τύπου είναι η ελευθερία της πληροφόρησης. Η ελεύθερη πληροφόρηση συνδέεται άμεσα με την ελευθεροτυπία αλλά και προηγείται αυτής, γιατί χωρίς την πρώτη, η δεύτερη δεν μπορεί να υφίσταται. Ο καθένας έχει τη δυνατότητα να λαμβάνει όλων των ειδών τις πληροφορίες και με οποιοδήποτε τρόπο να τις χρησιμοποιεί. Οι δημοσιογράφοι και οι υπάλληλοι έχουν δικαίωμα να συλλέγουν ελεύθερα πληροφορίες με οποιοδήποτε τρόπο και να τις χρησιμοποιούν. Οι δημοσιογράφοι και οι υπάλληλοι έχουν το δικαίωμα να συλλέγουν ελεύθερα πληροφορίες με σκοπό να τις συνθέσουν και να τις παρουσιάσουν στο κοινό. Οι δύο πλευρές της πληροφόρησης υπάρχουν στην κατοχύρωση της ελευθερίας της. Από τη μια πλευρά όσοι επεξεργάζονται και διοχετεύουν τις πληροφορίες στο κοινωνικό σύνολοδηλαδή όσοι ασχολούνται με κάποιο επάγγελμα που συνδέεται με τις λειτουργίες του τύπου- και από την άλλη βρίσκονται όσοι είναι οι αποδέκτες των πληροφοριών. Η ελευθερία της πληροφόρησης κατοχυρώνεται όμως πρωτίστως ξεχωριστά στο άρθρο 5Α του Συντάγματος, ενώ στο άρθρο 14 απλά αποτελεί μία έκφραση της γενικότερης ελευθερίας του τύπου. 5 Βλ.. Π.Δ. Δαγτόγλου Συνταγματικό Δίκαιο-Ατομικά Δικαιώματα εκδ. Σάκκουλα Αθήνα- Κομοτηνή 2010 σελ.578 επ. και Ιωάννη Καράκωστα «Το δίκαιο των ΜΜΕ», Νομική Βιβλιοθήκη 2012 σελ. 17 επ. 12

14 β) Ελευθερία συντάξεως ή εκτυπώσεως ή τυπογραφίας Άλλη επιμέρους ελευθερία που συμπεριλαμβάνεται στην κατοχυρωμένη στο άρθρο 14 του Συντάγματος ελευθερία του τύπου είναι η ελευθερία συντάξεως. Αυτή μπορεί να ονομαστεί και ελευθερία εκτύπωσης ή τυπογραφίας. Η διαζευκτική ονομασία στηρίζεται στο προστατευόμενο αγαθό που είναι ενιαίο. Πρόκειται για την όλη διαδικασία που λαμβάνει χώρα από τη στιγμή που προμηθεύτηκε ο δημοσιογράφος τις πληροφορίες ή τις ειδήσεις και γενικά το υλικό η στιγμή που αυτό θα δημοσιευθεί δηλαδή θα εκδοθεί. Στην ελευθερία συντάξεως η ελευθερία της τυπογραφίας- σαφέστατα πιο αντιπροσωπευτικός όρος λόγω της γενικότητας του-εμπίπτει η δυνατότητα του υπαλλήλου της επιχείρησης τύπου να επιλέγει καιν να επεξεργάζεται ελεύθερα τις πληροφορίες, να προσθέτει σχόλια και παραρτήματα, να επιλέγει τον τρόπο που θα τα συνθέσει στο φύλλο, τα μέσα που θα χρησιμοποιήσει για να τυπώσει έντυπο κ.α. γ) Ελευθερία κυκλοφορίας Η τρίτη είναι η ελευθερία κυκλοφορίας των εντύπων γενικά, που προκύπτει από την συνταγματική πρόβλεψη για ρητή κατοχύρωση της ελεύθερης διάδοσης των στοχασμών. Σε αυτό το σημείο παρατηρούμε μια διεύρυνση της ρύθμισης σε σχέση με το προηγούμενο Σύνταγμα. Η διεύρυνση αυτή είναι ένα σημαντικό βήμα προς την απόλυτη καθιέρωση της δημοκρατίας που στηρίζεται στον πλουραλισμό. Κάθε άνθρωπος μπορεί όχι μόνο να σκέφτεται ελεύθερα, αλλά και να εκφράζει, να διατυπώνει τις σκέψεις και τις ιδέες του χωρίς κανένα περιορισμόκαταρχήν. Και έτσι κυκλοφορούν χωρίς κανένα εμπόδιο πολλές διαφορετικές γνώμες, που όμως είναι όλες ίσες μεταξύ τους. Με την ελευθερία κυκλοφορίας σχετίζεται και η ελευθερία εκδόσεως. δ) Ελευθερία εκδόσεως Η τέταρτη και τελευταία ελευθερία που εμπεριέχεται στην ελευθερία του τύπου αναφέρεται τόσο στην ελεύθερη επιλογή της μορφής του εντύπου 13

15 του σχήματος και του αριθμού αντιτύπων όσο και στην ελευθερία ίδρυσης επιχείρησης τύπου, εκδοτηρίου εφημερίδων και περιοδικών. Ο καθένας έχει το δικαίωμα να ιδρύει ελεύθερα επιχείρηση τύπου να εκδίδει οποιαδήποτε μορφή εντύπου. Οφείλει όμως να τηρεί τις γενικές αρχές του Δικαίου αλλά και τους κανόνες του ελεύθερου ανταγωνισμού, όπως είναι αυτονόητο. 1.5 ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ Η ελευθεροτυπία είναι συνυφασμένη με την αδέσμευτη έκφραση σκέψεων, την κριτική ως στοιχείο της σκέψης και του λόγου, την ακώλυτη μετάδοση αληθών πληροφοριών, ειδήσεων και ιδεών καθώς και το διάλογο ως έκφραση της πολυφωνίας και του πλουραλισμού των απόψεων που επικρατούν σε μια δημοκρατική κοινωνία. Οι θεμελιώδεις αυτές αρχές βοηθούν στην ολοκληρωμένη θεώρηση κάθε θέματος, και αν λειτουργήσουν ορθά, προάγουν σίγουρα την δημοκρατία 6. Φορείς ή υποκείμενα της ελευθερίας του τύπου είναι φυσικά ή νομικά πρόσωπα που ασκούν κατ επάγγελμα ή ευκαιριακά οποιαδήποτε δραστηριότητα ή έργο σχετιζόμενο ή συναρτώμενο με τον τύπο. Αποκλείονται το κράτος και οι άλλοι φορείς της δημόσιας εξουσίας, επειδή η ελευθερία του τύπου όπως και κάθε ατομική ελευθερία δεν είναι δικαίωμα του κράτους, αλλά δικαίωμα έναντι του κράτους και των άλλων φορέων δημόσιας εξουσίας. Συγκεκριμένα, φορείς του δικαιώματος είναι κάθε φυσικό πρόσωπο, δηλαδή όσοι ασκούν επάγγελμα σχετικό με τον τύπο καθώς και οι αναγνώστες. Οι ανήλικοι είναι φορείς μόνο έναντι του κράτους και όχι κατά των γονέων τους, οι οποίοι μπορούν στο πλαίσιο άσκησης της γονικής μέριμνας να απαγορεύσουν την ανάγνωση κάποιου εντύπου. Οι δραστηριότητες του τύπου μπορούν να ασκηθούν και από νομικό πρόσωπο (π.χ. ανώνυμη εταιρία ή ιδιωτικό ίδρυμα), το οποίο μπορεί να είναι υποκείμενο της ελευθερίας του τύπου και μπορεί να την επικαλεστεί. 6 Βλ. Δημητρόπουλος Α., «Συνταγματικά Δικαιώματα Ειδικό Μέρος», Αθήνα,

16 Για να μην αποφεύγεται όμως η ανάληψη ποινικής ή αστικής ευθύνης, ο νόμος μπορεί να ορίζει ότι ανεξάρτητα από την ιδιότητα του ιδιοκτήτη ως νομικού προσώπου, πρέπει να ορίζονται ως αστικώς και ποινικώς υπεύθυνοι φυσικά πρόσωπα που διαμένουν μόνιμα στην Ελλάδα. Στο Σύνταγμα του 1844 κατοχυρωνόταν η ελευθερία γνώμης και τύπου όχι μόνο για τους Έλληνες αλλά και για τους αλλοδαπούς, ενώ οι εκδότες των εφημερίδων έπρεπε να είναι Έλληνες πολίτες. Με το ισχύον Σύνταγμα και η έκδοση εφημερίδων αφορά τόσο τους Έλληνες όσο και τους αλλοδαπούς. Αντίθετη ρύθμιση ειδικότερα για τους κοινοτικούς αλλοδαπούς θα βρισκόταν σε σύγκρουση με το ευρωπαϊκό δίκαιο το οποίο απαγορεύει κάθε διάκριση εις βάρος των υπηκόων των άλλων κρατών μελών, λόγω της ιθαγένειάς τους ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ-ΤΡΙΤΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΥΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Σύμφωνα με το άρθρο 25 παρ. 3 του Συντάγματος, τα δικαιώματα του ανθρώπου «ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν». Αυτό σημαίνει πως τα ατομικά δικαιώματα προστατεύουν τον ιδιώτη όχι μόνο έναντι του κράτους (άμεση τριτενέργεια) αλλά και έναντι των ιδιωτών (έμμεση τριτενέργεια). Ως εκ τούτου, αποδέκτης του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου είναι και οι ιδιώτες, αφού μάλιστα το άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος δεν φαίνεται να διαφοροποιεί ανάλογα με την κατεύθυνση από την οποία προέρχεται η κατά της ελευθερίας απειλή. Στις σχέσεις, λοιπόν, των ιδιωτών εφαρμόζονται οι κανόνες του ιδιωτικού και του ποινικού δικαίου, ο οποίοι βέβαια με τη σειρά τους πρέπει να ερμηνεύονται υπό το φως των ατομικών δικαιωμάτων. 7 Βλ. Δαγτόγλου, Π.Δ., «Ατομικά Δικαιώματα», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή

17 Η τριτενέργεια απορρέει από την υποχρέωση του κράτους όχι μόνο να σέβεται αλλά και να προστατεύει τα θεμελιώδη δικαιώματα. Στο πλαίσιο της έμμεσης τριτενέργειας, τα ατομικά δικαιώματα μεταλλάσσονται σε έννομα αγαθά του ιδιωτικού δικαίου και εντάσσονται με αυξημένη τυπική ισχύ στις συγκεκριμένες διατάξεις του ιδιωτικού δικαίου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο ΟΡΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ 2.1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ-ΓΕΝΙΚΕΣ ΡΗΤΡΕΣ Η ελευθερία του τύπου δε νοείται να μη συνοδεύεται από ευθύνες και περιορισμούς στη συλλογή και μετάδοση πληροφοριών. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση (ΕΣΔΑ) στο άρθρο 10, προνοεί για περιορισμούς, που είναι «αναγκαίοι σε μια δημοκρατική κοινωνία». Στην υπόθεση Handyside, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπέδειξε ότι, «αναγκαίοι» σημαίνει μια βαρύνουσα κοινωνική ανάγκη και το κριτήριο είναι αυστηρότερο παρά το «εύλογο» και «επιθυμητό». Από διάφορες αυθεντικές πηγές, είναι δυνατό να διαμορφωθεί αριθμός γενικών διεθνών αρχών στην ερμηνεία των περιορισμών: Η ελευθερία είναι ο κανόνας και ο περιορισμός της η εξαίρεση. Νομιμότητα: Ο περιορισμός πρέπει να προνοείται από το νόμο. (Εν προκειμένω υπόκειται καταρχήν στη γενική αρχή της νομιμότητας κατά το άρθρο 5 παρ. 1) Χρηστά ήθη: κυρίως με την έννοια της τήρησης του καθήκοντος αληθείας και της «έντιμης συμπεριφοράς», ώστε να αποφεύγονται παραβιάσεις των δικαιωμάτων των άλλων. Το θεμιτό: Ο περιορισμός πρέπει να επιδιώκει ένα θεμιτό σκοπό, που δικαιολογείται από ένα από τους λόγους που επιτρέπονται από το άρθρο 10 της ΕΣΔΑ. Αναλογικότητα: Ο περιορισμός πρέπει να αποδεικνύεται ότι είναι «αναγκαίος» για το θεμιτό σκοπό που επιδιώκεται να επιτευχθεί. 16

18 2.2 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ α) η προσβολή της χριστιανικής ή άλλης θρησκείας β) η προσβολή του προσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας (η προσβολή πρέπει να αφορά το πρόσωπο και όχι το αξίωμα, δηλαδή να προσβάλλεται η τιμή του συγκεκριμένου φορέα του αξιώματος). γ) ένεκα δημοσιεύματος που αποκαλύπτει τη σύνθεση, τον εξοπλισμό και τη διάταξη των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Η αποκάλυψη προϋποθέτει ότι η πληροφορία είναι μυστική. Πρόβλημα δημιουργείται με την αποκάλυψη γνωστών επιμέρους πληροφοριών που συνθέτουν όμως μία άγνωστη εικόνα. Το άρθρο 42 του Α.Ν. 1092/38 που απαγορεύει την δημοσίευση πληροφοριών στρατιωτικής φύσεως είναι αντισυνταγματικό, επειδή το Σύνταγμα δεν απαγορεύει κάθε δημοσίευση στρατιωτικής πληροφορίας αλλά μόνο την αποκαλυπτική δημοσίευση. δ) ένεκα δημοσιεύματος που σκοπεί στη βίαια ανατροπή του πολιτεύματος ή στρέφεται κατά της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους. Το στοιχείο της βίας πρέπει να συντρέχει και στο δημοσίευμα που στρέφεται κατά της κρατικής εδαφικής ακεραιότητας. ε) ένεκα άσεμνων δημοσιευμάτων που προσβάλλουν καταφανώς την δημόσια αιδώ, κατά τις περιπτώσεις που ορίζει ο νόμος. Η θέσπιση, από το νόμο, της υποχρεώσεως δημοσιεύσεων ορισμένων στοιχείων σε εφημερίδες ορισμένου περιεχομένου (π.χ οικονομολογικού) δε συνιστά περιορισμό της ελευθερίας του τύπου. Αντίθετα, η δημοσίευση σε εφημερίδες που δεν ικανοποιούν αυτόν τον όρο, δεν καλύπτει τη νομοθετικά επιβαλλόμενη υποχρέωση δημοσιεύσεως. Η άσκηση του δικαιώματος της ελεύθερης εκφράσεως μπορεί να υποβληθεί σε ορισμένους τύπους, όρους και περιορισμούς ή κυρώσεις (προβλεπόμενα από το νόμο), αναγκαία μέτρα σε μια δημοκρατική κοινωνία για την εθνική άμυνα, τη δημόσια ασφάλεια, την υπεράσπιση της τάξεως και την προστασία των δικαιωμάτων των τρίτων. Κι αυτά μόνο για να εμποδιστεί η διάδοση απόρρητων πληροφοριών ή να εξασφαλισθεί το κύρος και η αμεροληψία της δικαστικής εξουσίας. Από τις διατάξεις των άρθρων 14 (παρ. 1 και 2) και 25 (παρ. 3) Σ (1975) προκύπτει ότι το δικαίωμα της ελευθερίας του τύπου, παρόλο που είναι απαραίτητο στοιχείο για κάθε ελεύθερο δημοκρατικό πολίτευμα, δεν είναι απεριόριστο, αλλά η άσκησή του οριοθετείται από γενικούς νόμους. Ως τέτοιοι νόμοι, δεν νοούνται εκείνοι που επιδιώκουν την, κατά 17

19 οποιοδήποτε τρόπο, παρεμπόδιση της έκφρασης και διάδοσης γνώμης ή ιδέας ή πληροφορίας ή του ελέγχου των πράξεων και παραλείψεων των κρατικών οργάνων κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, αλλά εκείνοι που κατατείνουν στην προστασία του ατόμου ή του κοινωνικού συνόλου από την καταχρηστική άσκηση του δικαιώματος της ελεύθερης εκφράσεως της γνώμης, ή διαδόσεων πληροφοριών, έστω και αν, με τους νόμους αυτούς, απειλούνται κυρώσεις. 2.3 ΕΠΙΦΥΛΑΞΗ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ Επιφύλαξη νόμου είναι η παροχή εξουσιοδότησης από τον συντακτικό νομοθέτη στον κοινό νομοθέτη να θεσπίσει την προστασία ενός ατομικού δικαιώματος. Για να υπάρχει επιφύλαξη νόμου πρέπει η εξουσιοδότηση να προκύπτει απευθείας από την διάταξη που θεμελιώνει το δικαίωμα. Η σπουδαιότερη μορφή επιφύλαξης νόμου είναι εκείνη με την οποία ο κοινός νομοθέτης εξουσιοδοτείται να εισάγει περιορισμούς, συρρίκνωση δηλαδή του γενικού περιεχομένου του δικαιώματος. Με την επιφύλαξη μπορεί να τίθενται εξαιρέσεις από γενικότερη συνταγματική αρχή, να ορίζονται κυρώσεις, να καθορίζονται προϋποθέσεις και γενικότερα η συμπεριφορά του κράτους. Η κρατούσα στην θεωρία και στη νομολογία άποψη δέχεται ότι η επιφύλαξη νόμου των θεμελιωδών δικαιωμάτων αναφέρεται στον τυπικό αλλά και τον ουσιαστικό νόμο. Είναι προφανές ότι η άποψη αυτή σχετικοποιεί επικίνδυνα την συνταγματική προστασία και δεν έχει στέρεο έρεισμα ούτε στο γράμμα ούτε στο πνεύμα του Συντάγματος. Τυπικό παράδειγμα επιφύλαξης υπέρ του νόμου προσφέρει το άρθρο 5 παρ. 3 του Συντάγματος στο οποίο ορίζεται ότι: «Η προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Κανένας δεν καταδιώκεται, ούτε συλλαμβάνεται, ούτε φυλακίζεται, ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος». 18

20 2.4 ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Η ελευθερία του τύπου περιορίζεται από το Σύνταγμα και από τους γενικούς νόμους του κράτους, για να προστατευθεί το άτομο ή το κοινωνικό σύνολο από την καταχρηστική άσκησή της (άρθρο 25 παρ. 3, 14 του Συντάγματος). Τα όρια της ελεύθερης και της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος της ελευθεροτυπίας είναι δυσδιάκριτα, προσδιορίζονται όμως ικανοποιητικά ως προς την προστασία της τιμής και της υπόληψης τρίτων και συνακόλουθα, την προσβολή της προσωπικότητάς τους από τα άρθρα ΠΚ, στα οποία τυποποιούνται τα εγκλήματα κατά της τιμής, με προστατευόμενο έννομο αγαθό την τιμή. Ο άδικος χαρακτήρας της εξυβριστικής ή δυσφημιστικής εκδήλωσης παραμένει, όταν η εκδήλωση αυτή συνιστά συκοφαντική δυσφήμηση ή συνάγεται σκοπός εξύβρισης. Η εφημερίδα που δημοσιεύει πληροφορίες μη εξακριβωμένες, με αποτέλεσμα να υποστεί ζημία αναγνώστης του συγκεκριμένου φύλου ασκεί το δικαίωμα της γενικής ελευθερίας κατά τρόπο αντικοινωνικό και καταχρηστικό και υποχρεούται σε χρηματική ικανοποίηση του αναγνώστη που έχει θιγεί ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 9 Η άσκηση λοιπόν του δικαιώματος ελεύθερης αναζήτησης, συλλογής αλλά και δημοσίευσης πληροφοριών εκ μέρους των ΜΜΕ δεν είναι απεριόριστη, αλλά τελεί υπό την επιφύλαξη της τηρήσεως των γενικώς ισχυόντων κανόνων δικαίου (επιφύλαξη υπέρ του νόμου) όπως συνεπάγεται από το άρθρο 14 παρ 1 του Συντάγματος «καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει τηρώντας τους νόμους του κράτους». 8 Βλ. Καράκωστας Β., «Νομική Βιβλιοθήκη», Κομοτηνή, 2006 σελ.155 επ. 9 Βλ. Ιωάννη Καράκωστα, «Το δίκαιο των ΜΜΕ», Νομική βιβλιοθήκη

21 Πάντως δεν μπορούν και αυτοί οι περιορισμοί να θίγουν τον απαραβίαστο πυρήνα του δικαιώματος. Το Σύνταγμα απαγορεύει τη δημιουργία εγκλημάτων γνώμης. Η υπερβολική ποινικοποίηση του τύπου θίγει και τον πυρήνα του δικαιώματος. Σε περίπτωση συγκρούσεως της ελευθερίας πληροφορήσεως των ΜΜΕ με άλλο έννομο αγαθό, εφόσον η εναρμόνιση τους είναι ανέφικτη πρέπει να σταθμιστεί η αξία της επιδιωκόμενης πληροφορίας και της μέσω αυτής διακινδυνεύσεως άλλου εννόμου αγαθού. Η στάθμιση ωστόσο παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσχέρειες δεδομένου ότι όλες οι συνταγματικές αρχές είναι ισότιμες και δεν επιδέχονται ιεράρχηση. Αφετηρία της αξιολογικής σταθμίσεως αποτελεί η απάντηση στο ερώτημα κατά πόσο και σε ποια έκταση μία πληροφορία είναι αναγκαία για την εκπλήρωση της αποστολής της ελευθερίας του τύπου. Τα ΜΜΕ εκπληρώνουν την αποστολή τους ικανοποιώντας το ενδιαφέρον της δημόσιας πληροφορήσεως. Άρα προκειμένου να σταθμιστεί η βαρύτητα της αξιώσεως των ΜΜΕ για πληροφόρηση θα πρέπει να ερευνηθεί κατά πόσο μία πληροφορία είναι αναγκαία για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και κατά πόσο εξυπηρετεί την ανάγκη ενημερώσεως του κοινού (αρχή της αναλογικότητας). Από τις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος το ενδιαφέρον πληροφορήσεως είναι αναγνωρισμένο, όταν σχετίζεται με πληροφορία που συντελεί στη διαμόρφωση της πολιτικής γνώμης του κοινού. Επίσης, η πολιτιστική, οικονομική, κοινωνική ή επιστημονική βαρύτητα μίας πληροφορίας δικαιολογεί το ενδιαφέρον και επιδρά στη στάθμιση και αξιολόγηση της επιδιωκόμενης πληροφορήσεως. Το δημόσιο ενδιαφέρον πληροφορήσεως λόγω της βασικής ανάγκης του ανθρώπου για διεύρυνση των πνευματικών του οριζόντων και ανάπτυξη της προσωπικότητάς του μέσω της ενημερώσεως δικαιολογείται και από σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Σε κάθε περίπτωση λαμβάνεται υπόψη η σοβαρότητα της έρευνας και η σκοπιμότητα της δημοσιότητας των επιδιωκόμενων πληροφοριών. Ο έλεγχος όμως ποτέ δεν μπορεί να ασκηθεί προληπτικά, καθώς ο τρόπος που θα χρησιμοποιηθεί μία πληροφορία εναπόκειται στην κρίση του εκδότη και επειδή ο προληπτικός έλεγχος θα συνιστούσε αδικαιολόγητη κηδεμόνευση του τύπου από το κράτος 10. Το Σύνταγμα κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου και 10 Δαγτόγλου, Π.Δ., «Ατομικά Δικαιώματα», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή,

22 απαγορεύει την λογοκρισία στο άρθρο 14 παρ. 2 του Συντάγματος και ορίζει ότι: «Ο τύπος είναι ελεύθερος. Η λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται». Η συνταγματική αυτή επιταγή έχει απόλυτη ισχύ. Δεν είναι επομένως συνταγματική διάταξη νόμου, που απαγορεύει δημοσιεύματα συγκεκριμένου περιεχομένου ή την δημοσίευση προκηρύξεων ή δηλώσεων κλπ που προέρχονται από συγκεκριμένες οργανώσεις ή άλλους φορείς. Με το ισχύον συνταγματικό καθεστώς δεν είναι δυνατή η επιβολή τέτοιων προληπτικών μέτρων. Δεν είναι επίσης συνταγματικά επιτρεπτή η υπαγωγή σε προηγούμενη άδεια της διοίκησης, οποιασδήποτε μερικότερης εκδήλωσης της ελευθερίας του τύπου. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 3.1 ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Ο τύπος, με το ευρύ φάσμα των δραστηριοτήτων του, έχει αναγνωριστεί ως πηγή ενδεχόμενου κινδύνου για την προσωπικότητα. Όποιος παράνομα προσβάλλεται στην προσωπικότητά του, νοούμενη ως προς το προστατευόμενο από το Σύνταγμα (άρθρο 2 παρ. 1) πλέγμα των αξιών που απαρτίζουν την ηθική υπόσταση του ανθρώπου, και για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα (άρθρα 17 και 22), τιμή και υπόληψη του και μάλιστα εκείνη που σχετίζεται με την ιδιωτική ή την οικογενειακή ζωή του, με συκοφαντία ή δυσφήμηση ή εξύβριση, έχει το δικαίωμα να ζητήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον. Σε περίπτωση που η προαναφερόμενη προσβολή υπήρξε και υπαίτια, το δικαστήριο μπορεί επιπλέον, αφού λάβει υπόψη το είδος της προσβολής, να καταδικάσει τον προσβολέα να ικανοποιήσει την ηθική βλάβη αυτού που έχει προσβληθεί. Βέβαια, ο άδικος χαρακτήρας της προσβολής αίρεται σε περίπτωση που ο προσβολέας προβαίνει σε δυσφημιστικές ή υβριστικές εκδηλώσεις από δικαιολογημένο ενδιαφέρον. Τέτοιο ενδιαφέρον απορρέει και από την προστατευόμενη από το Σύνταγμα (άρθρο 14), από Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα δικαιώματα του ανθρώπου (άρθρο 10) και από το Διεθνές Σύμφωνο για 21

23 τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα (άρθρο 19), ελευθερία του τύπου, όσον αφορά τη δημοσίευση ειδήσεων, των γεγονότων σχετικών με τη συμπεριφορά φυσικών προσώπων, ιδίως αυτών που ασκούν δημόσιο λειτούργημα, και κατέχουν αξιώματα, διότι ευλόγως ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο. Σε αυτό το πλαίσιο, επιτρέπεται η διά του τύπου δημοσίευση, προς πληροφόρηση, ενημέρωση και κατατόπιση του κοινού, δυσμενών κρίσεων ή μειωτικών αξιολογήσεων, ακόμη και με οξεία κριτική, των προβεβλημένων ως άνω προσώπων που ασκούν δημόσιο λειτούργημα ή κατέχουν δημόσιο αξίωμα. Αν κάποιο από τα ανωτέρω πρόσωπα, που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο, έχει επιδιώξει την προβολή του, μέσω της τηλεοράσεως ή άλλου μέσου μαζικής ενημέρωσης, εκθέτοντας δημόσια τις απόψεις του για τον οικογενειακό και ιδιωτικό βίο, ενισχύει τη δυσμενή έναντι εκείνου κριτική. Ωστόσο η άρση του άδικου χαρακτήρα της προσβολής με δυσφήμηση ή εξύβριση αίρεται, αν από τον τρόπο που έλαβαν χώρα οι δυσφημιστικές ή υβριστικές εκδηλώσεις, προκύπτει σκοπός εξύβρισης, δηλαδή σκοποί καταφρονήσεως από τον προσβολέα έναντι του προβαλλομένου. Η ελευθερία του τύπου δεν αποτελεί αυτοσκοπό και συνακόλουθα δεν πρέπει να συνεπάγεται τη θυσία άλλων έννομων αγαθών, οπότε και υπάγεται, σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 14 του Συντάγματος στο γενικό περιορισμό της τηρήσεως των νόμων του κράτους, οι οποίοι και αποτελούν το γενικό νομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται και αναπτύσσεται ελεύθερα ο τύπος. Επομένως, με νόμο μπορεί να περιορισθεί η ελευθερία διαδόσεώς των στοχασμών και η αντίστοιχη ελευθερία πληροφορήσεως, αρκεί οι περιορισμοί αυτοί να είναι γενικής φύσεως, να αποτελούν μόνο κατασταλτικά μέτρα και να μη θίγουν τον πυρήνα του δικαιώματος της ελευθερίας του τύπου. Το άρθρο 10 της Διεθνούς Συμβάσεως της Ρώμης, που κυρώθηκε με το Ν2329/1953 και το ΝΔ 53/1974, καθιερώνει με την παρ. 1 την ελευθερία της γνώμης και της μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, όμως με την παρ. 2 προβλέπει δυνατότητα περιορισμού της ελευθερίας του τύπου, ορίζοντας ότι η άσκηση του δικαιώματος της ελεύθερης εκφράσεως συνεπάγεται καθήκοντα και ευθύνες και μπορεί να υπαχθεί σε περιορισμούς ή κυρώσεις, που προβλέπονται από το νόμο και αποτελούν αναγκαία μέτρα σε δημοκρατική κοινωνία για την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια τάξη, την προστασία της υπολήψεως και των δικαιωμάτων τρίτων, για την 22

24 παρεμπόδιση της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή για την εξασφάλιση του κύρους ή της αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας. Όμοιες διατάξεις θεσπίζονται και με το άρθρο 19 παρ. 2-3 του Διεθνούς Συμφώνου για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, που κυρώθηκε με το Ν 2462/1997. Προκύπτει ότι ιδιαίτερη θέση έχει, μεταξύ των περιορισμών που θέτουν η Ευρωπαϊκή Σύμβαση και το Διεθνές Σύμφωνο, το δικαίωμα της προσωπικότητας (άρθρο 57 ΑΚ), σημαντική έκφανση της οποίας αποτελεί η τιμή και υπόληψη κάθε ανθρώπου, η οποία αντικατοπτρίζεται στην εκτίμηση και στην αξία που αποδίδεται σε αυτόν από τους συνανθρώπους του. Ο άδικος χαρακτήρας των πράξεων, της εξύβρισης και της απλής δυσφημήσεως (άρθρα 361, 362 του Ποινικού Κώδικα) αίρεται και στην περίπτωση που οι σχετικές εκδηλώσεις γίνονται προς διαφύλαξη νομίμου δικαιώματος ή από άλλο δικαιολογημένο ενδιαφέρον. Τέτοιο ενδιαφέρον που πηγάζει από τη συνταγματικώς προστατευόμενη ελευθερία του τύπου, αλλά και την κοινωνική αποστολή του και ειδικότερα των εφημερίδων, έχουν και τα πρόσωπα που αμέσως συνδέονται με τη λειτουργία των ως άνω μέσων ενημερώσεως για τη δημοσίευση ειδήσεων και την καταχώριση γεγονότων, ως και σχολίων σχετικών με τη συμπεριφορά προσώπων για τα οποία ενδιαφέρεται το κοινωνικό σύνολο. Έτσι είναι επιτρεπτά δημοσιεύματα για την πληροφόρηση, την ενημέρωση και την κατατόπιση του κοινού, έστω και αν συνοδεύονται και από οξεία ακόμη κριτική και δυσμενείς χαρακτηρισμούς των προσώπων στα οποία αναφέρονται 11. Ακόμη, ας σημειωθεί ότι κάθε φορά που συγκρούεται η ελευθερία πληροφόρησης των Μ.Μ.Ε. με άλλο έννομο αγαθό, εφόσον η εναρμόνισή τους είναι δεν είναι εφικτή, πρέπει να σταθμιστεί η αξία της επιδιωκόμενης πληροφορίας με τη διακινδύνευση άλλου εννόμου αγαθού. Η συχνότερη σύγκρουση αφορά τα έννομα αγαθά της προσωπικότητας, με αποτέλεσμα η στάθμιση να καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής, δεδομένου ότι οι συνταγματικές αρχές είναι ισότιμες και δεν επιδέχονται ιεράρχηση. 11 Βλ. Καράκωστας Β., «Νομική Βιβλιοθήκη», Κομοτηνή,

25 Προκειμένου να καθοριστούν τα κριτήρια με τα οποία θα προσδιοριστεί η βαρύτητα των συμφερόντων και θα γίνει η στάθμιση, θα πρέπει κάθε φορά να ερευνάται κατά πόσο η συγκεκριμένη πληροφορία θεωρείται αναγκαία για την διαμόρφωση της κοινής γνώμης αναφορικά με ένα θέμα και εξυπηρετεί την ανάγκη ενημέρωσης του κοινωνικού συνόλου, δηλαδή θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσο συντρέχει δικαιολογημένο ενδιαφέρον πληροφόρησης, το οποίο και προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στην συγκεκριμένη πληροφορία. Σύμφωνα με τις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος, το ενδιαφέρον πληροφόρησης κρίνεται πράγματι ενδιαφέρον και βαρύνον όταν σχετίζεται με πληροφορία που συντελεί αποφασιστικά στη διαμόρφωση του πολιτικού φρονήματος της κοινωνίας. Σχετικά παραδείγματα αποτελούν πληροφορίες που αφορούν στη διαχείριση του δημόσιου χρήματος, τη δημόσια τάξη, την ενεργητική ή παθητική δωροδοκία πολιτικών, τη χρηματοδότηση των κομμάτων κ.λπ. Περαιτέρω, η επιστημονική, οικονομική και κοινωνική βαρύτητα μιας πληροφορίας δικαιολογεί το κοινό ενδιαφέρον και ασκεί ιδιαίτερη επίδραση κατά την αξιολόγηση και στάθμιση της υπό κρίση πληροφορίας (π.χ. υγεία, προστασία περιβάλλοντος). Ακόμη και οι δραστηριότητες μεγάλων επιχειρήσεων με μονοπωλιακό χαρακτήρα ή σημαντικό μερίδιο στην αγορά και επιρροή στην οικονομική ζωή της χώρας, δικαιολογούν το ενδιαφέρον του κοινού για τον τρόπο εσωτερικής λειτουργίας τους. Συμβάντα που δεν συντελούν άμεσα στη διαμόρφωση πολιτικής βούλησης, μπορούν όμως να χαρακτηριστούν ως σημαντικά ιστορικά γεγονότα, δικαιολογούν επίσης το δημόσιο ενδιαφέρον πληροφόρησης, λόγω της ανάγκης του ανθρώπου για διεύρυνση των πνευματικών του οριζόντων και ανάπτυξη της προσωπικότητάς του μέσω της ενημέρωσης. Από τη νομολογία των γερμανικών δικαστηρίων έχει γίνει δεκτό ότι η διείσδυση στη σφαίρα του απορρήτου φυσικών και νομικών προσώπων της επικαιρότητας, δεν συνεπιφέρει απαγόρευση δημοσίευσης, εφόσον συντρέχει έντονο ενδιαφέρον πληροφόρησης του κοινού. Κατά την αξιολόγηση του επιτρεπτού ή μη της παροχής πληροφοριών στα Μ.Μ.Ε. δεν ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο θα αξιοποιηθεί δημοσιογραφικά η συγκεκριμένη πληροφορία στο μέλλον 12. Άλλωστε, δεν είναι εφικτό να 12 Βλ. Καράκωστας, Γ., «Το Δίκαιο των Μ.Μ.Ε.», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή

26 ασκηθεί προληπτικός έλεγχος, καθώς η απόφαση για το αν και με ποιόν τρόπο θα αξιοποιηθεί μια πληροφορία εναπόκειται αποκλειστικά και μόνο στη διακριτική ευχέρεια του δημοσιογραφικού οργανισμού. Επιπλέον, ένας προληπτικός έλεγχος παροχής πληροφοριών και η κατόπιν επιλογής παροχή τους σε «σοβαρά» και μη έντυπα και τηλεοπτικούς σταθμούς, θα συνιστούσε μια αδιαμφισβήτητη κηδεμόνευση των Μ.Μ.Ε. από το κράτος ως προς την υπό δημοσίευση ύλη, αλλά και ανεπίτρεπτο περιορισμό της ελευθερίας τους. Άλλωστε, η ελευθερία του τύπου βασίζεται πάντοτε σε τυπικά κριτήρια και η διάκριση μεταξύ «καλού» και «κακού» τύπου, βάσει ποιοτικών κριτηρίων που δεν συνάδουν με το Σύνταγμα και τους νόμους, είναι νομικώς απαράδεκτη, καθώς ποιοτικά κριτήρια είναι παραδεκτά σε ένα κράτος δικαίου όταν αυτά επιτρέπονται ρητώς από την έννομη τάξη. Κυρίως όμως, ο προληπτικός έλεγχος της παροχής πληροφοριών θα λειτουργούσε ως οιονεί λογοκρισία και θα συνιστούσε δραστικότατο κυρωτικό μέτρο εναντίον των αντιπολιτευόμενων Μ.Μ.Ε., ενέργεια που θα κατέληγε σε βαρύτατο πλήγμα κατά της πολιτικής πολυφωνίας ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ Περιορισμός της ελευθερίας του τύπου προκύπτει και από το απαραβίαστο της ιδιωτικής ζωής. Το απαραβίαστο αυτό προστατεύεται συνταγματικά από τα άρθρα. 2 παρ. 1 και 9 παρ. 1 ενώ στο ιδιωτικό δίκαιο προστασία προβλέπεται από το άρθρο 57 του αστικού κώδικα. Το έννομο αυτό αγαθό προστατεύεται έναντι του κράτους από το ίδιο το Σύνταγμα. Στον ιδιωτικό αυτό πυρήνα δεν επιτρέπεται να διεισδύσει 13 Βλ. Δαγτόγλου, Π.Δ., «Ατομικά Δικαιώματα», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή,

27 ουδείς είτε δημόσια αρχή είτε ιδιώτης, πόσο μάλλον οι αυτόκλητοι και αυτοδίδακτοι «δημοσιογράφοι-εισαγγελείς». Η προσβολή του δικαιώματος του απορρήτου του ιδιωτικού βίου από τον τύπο προκύπτει από την αξίωση ενημερώσεως του κοινού, με τις επεμβάσεις, όπως η συστηματική παρακολούθηση, η υποκλοπή ιδιωτικών ή τηλεφωνικών συζητήσεων, η μυστική φωτογράφηση σε ιδιωτικούς χώρους και γενικότερα οτιδήποτε παραβιάζει σφαίρα του ιδιωτικού βίου ενός ατόμου. Σ αυτήν υπάγεται ο χώρος που αυτοπροσδιορίζει κάθε άτομο και σ αυτόν ασκεί τις προσωπικές και επαγγελματικές του δραστηριότητες χωρίς παρεμβάσεις τρίτων. Ιδιαιτέρως, λαμβάνεται υπόψη η θέση του ενδιαφερομένου προσώπου στον κοινωνικό περίγυρο. Γενικώς, αυστηρώς προσωπικά στοιχεία του θιγόμενου προσώπου, που εμπίπτουν στη σφαίρα του ιδιωτικού του βίου, χωρίς τη συναίνεσή του. Καθώς όμως το κοινό έχει αξίωση ενημερώσεως απαιτείται στάθμιση των δύο εννόμων αγαθών. Η στάθμιση των δύο αυτών αγαθών επιχειρείται με βάση την αρχή της αναλογικότητας και την εξέταση της αναγκαιότητας του εξεταζόμενου μέτρου αλλά και την αρχή της δημοσιότητας. «Ουδέποτε όμως σε μία δημοκρατική κοινωνία δε δημοσιοποιείται πλήρως η ιδιωτική ζωή ούτε καταργείται πλήρως η δημοσιότητα της κοινωνικής ζωής». Αυτό γιατί πάντα υπάρχει ένας απαραβίαστος πυρήνας που προσβάλλεται όταν αποκαλύπτονται πλευρές της προσωπικής ζωής, με τρόπο ή σε βαθμό που θίγουν την αξιοπρέπεια του ατόμου. Όσον αφορά, την αξίωση του κοινού για πληροφόρηση δε δικαιολογείται αν δεν έχει κανένα σύνδεσμο με το δημόσιο συμφέρον, ούτε με τη συμπεριφορά των συγκεκριμένων προσώπων αλλά αποτελεί απλώς απρόκλητη σκανδαλοθηρία. Προστασία του ιδιωτικού βίου και ταυτόχρονα περιορισμός της ελευθερίας του τύπου θεμελιώνεται καταρχάς στο Σύνταγμα, αλλά και από τις Διεθνείς διακηρύξεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Για παράδειγμα στο άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου ορίζεται ότι: «1. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής του ζωής, της κατοικίας και των ανταποκρίσεων. 26

28 3.3 ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Η προστασία προσωπικών δεδομένων ρυθμίστηκε με το άρθρο 9 Α του Συντάγματος, που προστέθηκε κατά τη συνταγματική αναθεώρηση του έτους 2001, σύμφωνα με το οποίο «Καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή, επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των προσωπικών δεδομένων, όπως ο νόμος ορίζει». Ειδικότερα, με την ως άνω διάταξη, η οποία εφαρμόζεται κατ αναλογία και στην περίπτωση των απλών δεδομένων, τίθενται για το επιτρεπτό της επεξεργασίας οι εξής προϋποθέσεις: 1. η επεξεργασία να αφορά δεδομένα δημοσίων προσώπων, εφόσον αυτά συνδέονται με την άσκηση δημοσίου λειτουργήματος ή τη διαχείριση συμφερόντων τρίτων, 2. η επεξεργασία να πραγματοποιείται αποκλειστικά για δημοσιογραφικούς σκοπούς, 3. η επεξεργασία να είναι απολύτως αναγκαία για την εξασφάλιση του δικαιώματος πληροφόρησης επί θεμάτων δημοσίου ενδιαφέροντος και να μην παραβιάζεται καθ οιονδήποτε τρόπο το δικαίωμα προστασίας ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Για τον ορισμό των δημοσίων προσώπων ακολουθείται η νομολογία του ΕΔΔΑ, σύμφωνα με την οποία δημόσια πρόσωπα θεωρούνται εκείνα που κατέχουν κάποια δημόσια θέση ή και χρησιμοποιούν δημόσιο χρήμα ή ακόμα και όλοι όσοι διαδραματίζουν κάποιο ρόλο στη δημόσια ζωή είτε την πολιτική, την οικονομική, την καλλιτεχνική, την κοινωνική, την αθλητική ή οποιουδήποτε άλλου τομέα της δημόσιας ζωής. 3.4 ΣΥΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Η ελευθεροτυπία είναι δυνατόν να συγκρουστεί και να προσβάλλει ατομικά δικαιώματα άλλων. Ο ενδεχόμενος αυτός κίνδυνος δικαιολογεί και επιβάλλει την καθιέρωση συναλλακτικών υποχρεώσεων ασφαλείας, προκειμένου να διαφυλαχθεί κάποιο όριο προστασίας της προσωπικότητας, καθώς και άλλων συνταγματικώς προστατευομένων δικαιωμάτων, σε περιπτώσεις κατά τις οποίες συγκεκριμένες κοινωνικό- 27

29 ηθικές επιταγές επιβάλλουν τη λήψη ειδικών μέτρων επιμέλειας χάρη τρίτων. Προϋποθέσεις καθιέρωσης συναλλακτικών υποχρεώσεων ασφαλείας αποτελούν οι εξής πραγματικές καταστάσεις 14 : η κυριαρχία ενός συγκεκριμένου πεδίου δράσεως από το οποίο ενδέχεται να προέλθουν κίνδυνοι για τρίτα πρόσωπα η θέση σε κυκλοφορία προϊόντων που ενδέχεται να εγκυμονούν κινδύνους για τους τρίτους η άσκηση επαγγέλματος ή λειτουργήματος ή η κατοχή θέσης, που εγκυμονεί συγκεκριμένους κινδύνους για το κοινωνικό σύνολο. Καθώς οι δραστηριότητες του τύπου ασκούνται στο πεδίο της δημοσιότητας, αναλόγως με το σκοπό, τον τρόπο και την έκταση με την οποία προβάλλεται ένα πρόσωπο, η δημοσιότητα μπορεί να το επηρεάσει ευνοϊκά, όμως ενδέχεται να του επιφυλάσσει και καταστροφικές συνέπειες για την κοινωνική και επαγγελματική του εικόνα. Συνεπώς ο αυξημένος κίνδυνος προσβολής της προσωπικότητας που ενυπάρχει στη δημοσιογραφική δημοσιότητα, καθιστά αναγκαία την ανάληψη μέτρων που θα περιορίζουν τις πιθανότητες επέλευσης των κινδύνων. Ο βαθμός επικινδυνότητας της είδησης ή των σχολίων που τη συνοδεύουν, είναι το στοιχείο που προσδιορίζει και το βαθμό επιμέλειας που υποχρεούνται, να καταβάλουν οι υπεύθυνοι για την τήρηση των συναλλαγματικών υποχρεώσεων του τύπου. Ο προσδιορισμός των υποχρεώσεων του τύπου λαμβάνει χώρα κατά τρόπο αντικειμενικό, δηλαδή λαμβάνεται υπόψη ο μέσος κοινωνός, το ανώνυμο μέλος του κοινωνικού συνόλου. Βέβαια, ενδέχεται η θέση του συγκεκριμένου προσώπου στην επικαιρότητα ή ο αυτοπροσδιορισμός του να δικαιολογούν την παρέκκλιση των εκπροσώπων του τύπου από τις επιβαλλόμενες συναλλακτικές υποχρεώσεις και να αίρουν τον παράνομο χαρακτήρα της προσβολής. Οι αρχές αυτές καθορίζονται ρητώς ή συνάγονται από το σύνολο της έννομης τάξης και ειδικότερα από: τις συνταγματικές, ποινικές και ιδιωτικού δικαίου διατάξεις που αναφέρονται άμεσα στα Μ.Μ.Ε. 14 Βλ. Καράκωστας, Γ., «Προσωπικότητα και Τύπος», Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Κομο- τηνή