95 ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2009 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ. Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση. Ευγένιος Σπαθάρης Η Πεντάμορφη και το τέρας Tα ξένα βιβλία

Transcript

1 95 ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ 2009 Δωρεάν ηλεκτρονική έκδοση ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ Διδακτικη λογοτεχνιας και εφαρμογες στο σχολειο Ευγένιος Σπαθάρης Η Πεντάμορφη και το τέρας Tα ξένα βιβλία

2 Έξω από κάθε τάξη, πέρα από κάθε φαντασία... ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Ο ΠΙΝΟΚΙΟ ΣΤΟ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ...και για νεαρούς αναγνώστες µε απαιτήσεις w w w. p s i c h o g i o s. g r ΣΕΙΡΑ: ΚΛΑΣΙΚΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΜΕ ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟ ΑΣΧΗΜΟΠΑΠΟ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ Ο ΠΑΠΟΥΤΣΩΜΕΝΟΣ ΓΑΤΟΣ ΣΤΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ ΤΩΝ ΖΩΩΝ Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ Τα κλασικά παραμύθια ζωντανεύουν μέσα από αυτή την υπέροχη σειρά βιβλίων! Απολαύστε τις όμορφες εικόνες και διαβάστε τις γνωστές ιστορίες των αγαπημένων ηρώων των παιδιών. Πατήστε το κουμπί που αντιστοιχεί σε κάθε σελίδα. Θα ακούσετε την ιστορία, ενώ παράλληλα το παιδί σας θα διαβάζει το κείμενο ώστε να εξασκηθεί στην ανάγνωση! ΣΕΙΡΑ: ΑΚΟΥΩ ΚΑΙ ΠΑΙΖΩ Aκούστε τους ήχους. Μπορείτε να τους αναγνωρίσετε; Διασκεδάστε πατώντας τα κουµπιά µε τους ήχους και διαβάζοντας τις χαριτωµένες ιστορίες µε τα ζωάκια. ΑΤΛΑΝΤΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙ ΙΑ Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφετε πάντα εσείς στο Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνωρίστε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες µας µέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις µας. Στείλτε τις κριτικές σας και λάβετε µέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάν στη ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ µας µε στο info@psichogios.gr ή στείλτε sms στο γράφοντάς µας ΙΑ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ µε κενό ανάµεσα, ή καλέστε χωρίς χρέωση στο Εσύ κι εµείς πάντα σ επαφή! Ελεύθερα αναγνώσματα στο Σχολείο Τα εξωσχολικά παιδικά-νεανικά βιβλία είναι από τη φύση τους παρα(συμ)- πληρωματικά στο έργο του σχολείου. Προσφέρουν μόρφωση, αγωγή και αναγνωστική απόλαυση μέσα στα πλαίσια της ελεύθερης επιλογής και προσωπικής προτίμησης. Το εξωσχολικό ανάγνωσμα, λοιπόν, δεν θεωρείται ανταγωνιστικό προς το σχολικό, το οποίο υπηρετεί διαφορετικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Όμως πάντοτε επανέρχεται στις συζητήσεις των εκπαιδευτικών και των γονιών το δίλημμα: να απαγορεύεται ή μπορεί (και πρέπει) να κυκλοφορεί ελεύθερα στο σχολείο το εξωσχολικό έντυπο; Και ακόμη, επί του προκειμένου: ποιος είναι ο ρόλος του δασκάλου και ποιος ο ρόλος του Υπουργείου Παιδείας; Αν και σε άλλα κράτη της Ε.Ε., όπως Γαλλία, Γερμανία, Κύπρος, κ.λπ., το θέμα αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα, στην Ελλάδα εξακολουθεί να μας απασχολεί ακόμη. Υπάρχουν, βέβαια, πολλές αιτίες. Μια βασική, όμως, αιτία που αποφεύγεται η εισαγωγή στο σχολείο ενός ελεύθερου παιδικού αναγνώσματος είναι κάποιες ατυχείς, τουλάχιστον, ενέργειες και έντονες διαμαρτυρίες γονέων για την επιλογή των βιβλίων που προτείνονται. Κατά το παρελθόν είχε μάλιστα συνταχθεί και λίστα με παιδικά-νεανικά βιβλία, για να «διευκολύνει» τους εκπαιδευτικούς. Δεν απέδωσε. Μένει να τολμήσουν οι ίδιοι οι δάσκαλοι και να φέρουν το εξωσχολικό βιβλίο (λογοτεχνικό, γνώσεων, κ.λπ.) μέσα στην τάξη, να το προσεγγίσουν μαζί με τους μαθητές τους λογοτεχνικά, γλωσσικά, ιστορικά, λαογραφικά, εικαστικά, κ.λπ. Είναι πράξη ελπιδοφόρα για την εκπαίδευσή μας. Μια παραδειγματική δράση ξεκίνησε πέρυσι από τη «Σύμπραξη Δημοτικών Σχολείων Βόλου και Εκπαιδευτικών», μια άτυπη αλλά υπεύθυνη συνεργασία, με τη στήριξη του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Αν κρίνουμε από την αποδοχή που έτυχε από μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς, αυτό που ξεκίνησε ως στοίχημα φαίνεται πως συνιστά πρωτοβουλία με πολλές προοπτικές, που συνεχίζεται και φέτος. Οι Διαδρομές χαιρετίζουν την προσπάθεια αυτή και εύχονται να πολλαπλασιασθούν τέτοιες πρωτοβουλίες, γιατί ωφελούν το βιβλίο, την εκπαίδευση και τα παιδιά μας. Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

3 Περίοδος Γ : Φθινόπωρο 2009 Τεύχος 95 Σεπτέμβριος - Οκτώβριος - Νοέμβριος 2009 Τριμηνιαία Έκδοση (Περίοδος Β : , τεύχη Περίοδος Α : , τεύχη 1-60) ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ 3rd Period: Autumn 2009 No 95 September - October - November 2009 Quarterly Publication (2nd Period: , No st Period: , No 1-60) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ CONTENTS ISSN Επισημάνσεις 4 Points Ιδιοκτησία: Λέσχη Μελέτης και Έρευνας της Παιδικής Λογοτεχνίας ΟΙ Σωματείο μη-κερδοσκοπικό Ζαλόγγου 7, Αθήνα Owner: DIADROMES Club for Children s Literature Study and Research, a Greek non-profit union 7, Zalogou str., Αthens, Greece O εικονογράφος του τεύχους: Kωνσταντίνος Θεοχάρης 5 This Issue s Illustrator: Constantinos Theocharis Εκδότης & Διευθυντής: Βασίλης Αναγνωστόπουλος vanagno@ece.uth.gr Yπεύθυνοι Ύλης: Aγγελική Βαρελλά Ελένη Ηλία Τασούλα Τσιλιμένη Συντακτική Επιτροπή: Αγγελική Βαρελλά (Α.Β.), Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη (Γ.Γ.-Σ.), Ελένη Ηλία (Ε.Η.), Μαρία Μιράσγεζη (Μ.Μ.), Λίτσα Ψαραύτη (Λ.Ψ.), Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου (Λ.Π.-Α.), , loty@loty.gr Τασούλα Τσιλιμένη (Τ.Τσ.), , tsilimeni@the.forthnet.gr Θέτη Χορτιάτη (Θ.Χ.), Publisher & Director: V. D. Anagnostopoulos vanagno@ece.uth.gr Editors: Angeliki Varella Helen Ilia Tasoula Tsilimeni Editorial Committee: Αngeliki Varella (Α.V.), Galatia Soureli (G.S.), Eleni Ilia (Ε.I.), Μaria Μirasgezi (Μ.Μ.), Litsa Psarafti (L.Ps.), Loty Petrovits (L.P.), , loty@loty.gr Τassoula Τsilimeni (Τ.Τs.), , tsilimeni@the.forthnet.gr Theti Hortiati (Th.H.), Eυγένιος Σπαθάρης: «Έφυγε» ένας αυθεντικός λαϊκός άνθρωπος του Βασίλη Δ. Αναγνωστόπουλου «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» των νηπίων. Όταν οι αναγνώστες γίνονται συνδημιουργοί των παραμυθιών... της Ελένης Α. Ηλία Ένθετο 16-σέλιδο Βιβλιοπαρουσιάσεις (37 τίτλοι) Λογοτεχνία για παιδιά: Μια ιστορία χωρίς τέλος της Νένας Κοκκινάκη Evgenios Spatharis: The passing of a true man of the folk by Vassilis D. Anagnostopoulos Preschoolers Beauty and the Beast : When readers become co-creators of fairy tales... by Eleni A. Ilia 16-page Booklist insert with Reviews (37 titles) Children s Literature: A never-ending story by Nena Kokkinaki Εικόνα Εξωφύλλου: Από το βιβλίο Tα παραμύθια της θείας Λένας, εκδόσεις Ατλαντίς, τoυ εικονογράφου Κώστα Θεοχάρη Marketing, Δημόσιες Σχέσεις και Διαφημίσεις: Πέγκυ Σκουλίδα, pskoulida@psichogios.gr Επικοινωνία: Εκδ. Ψυχογιός A.E. Tατοΐου 121, Μεταμόρφωση Τηλ.: Eπιμελητής περιοδικού: Πέτρος Γιαρμενίτης DTP: Σπυριδούλα Βονίτση Το περιοδικό εκδίδεται 4 φορές το χρόνο, τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο, Σεπτέμβριο και Δεκέμβριο Απαγορεύεται η μερική ή ολική αντιγραφή ή αναπαραγωγή του περιεχομένου ή της δομής του περιοδικού αυτού χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη ο οποίος διατηρεί όλα τα δικαιώματά του Cover Illustration: From the book Ta paramithia tis thias Lenas [Aunt Lena s fairytales], Atlantis Publications, Illustrator: Costas Theocharis Marketing, Public Relations and Advertisments: Peggy Skoulida, pskoulida@psichogios.gr Communication: Psichogios Publications S.A. 121, Tatoiou str Metamorfossi Τel.: Copy editor: Petros Yarmenitis DTP: Spyridoula Vonitsi ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ 3727 DIADROMES is published four times a year in March, June, September and December The reproduction or copy of the contents or structure of this magazine, in whole or in part, is prohibited without the written authority of the publisher, who retains all rights Ο Φρόυντ και τα παραμύθια του Nicholas Tucker μετάφραση: Aθηνά Ανδρουτσοπούλου Συνέντευξη της Kατερίνας Αναγνώστου από την Αγγελική Βαρελλά Tρεις σημαντικές απώλειες της Αγγελικής Βαρελλά Προκήρυξη των ετήσιων διαγωνισμών του Kύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου ( ) Προδιαγραφές υποβολής άρθρων στις Διαδρομές Freud and fairy stories by Nicholas Tucker translated by Athina Andrutsopulou Interview with Katerina Anagnostou by Αngeliki Varella Three great losses by Αngeliki Varella Announcement of the annual Circle of the Greek Children s Book Awards ( ) Competition Submission Guidelines Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους. The undersigned articles express the personal opinions of their authors.

4 επισημάνσεις επισημάνσεις επισημάνσεις 4 Tέχνη και παρηγορία επισημά Έχουμε κι άλλοτε εκφράσει την ανησυχία μας για κάποιες περίεργες αν όχι ύποπτες πρόσφατες τάσεις και προσπάθειες, σποραδικές ευτυχώς, κυρίως στην ξένη παιδική λογοτεχνία, να υπάρξουν παιδικά βιβλία με κακό τέλος, βιβλία που εκπέμπουν απύθμενη απαισιοδοξία, που αποθαρρύνουν, απελπίζουν ή ακόμη και τρομοκρατούν τους μικρούς αναγνώστες. Οι υποστηρικτές αυτών των τάσεων επιμένουν ότι έτσι προετοιμάζονται τα παιδιά για τη σκληρότητα της ζωής. Προφανώς δεν υπολογίζουν ότι τα παιδιά δεν έχουν προλάβει ακόμη ν αναπτύξουν την ικανότητα να τα βγάζουν πέρα με τις αντιξοότητες και τις υπέρμετρες δυσκολίες, γι αυτό κι εκτός από την απαραίτητη, φυσικά επαφή τους με τη σκληρή πραγματικότητα μέσω της λογοτεχνίας (όπως και κάθε άλλης τέχνης), χρειάζονται παράλληλα θάρρος κι ελπίδα για το μακρύ ταξίδι της ζωής που ξανοίγεται μπροστά τους. Και σ αυτό συμβάλλει το ελπιδοφόρο τέλος των ιστοριών που διαβάζουν. Αλλά μήπως και οι ενήλικοι δεν έχουν ανάγκη από ενθάρρυνση κι ελπίδα; Και είναι άραγε λάθος το να τους τα προσφέρει γενικά η Τέχνη; Μια σπουδαία φωνή από άλλο χώρο, τη ζωγραφική, έρχεται να συνηγορήσει. Είναι η φωνή του αείμνηστου Γιάννη Τσαρούχη, που έλεγε σε μια συνέντευξή του ότι «η Τέχνη είναι επιδίωξη γαλήνης και ισορροπίας, παρηγορία και παυσίπονο για τον δυστυχισμένο σημερινό άνθρωπο, θύμα μιας παρεξηγημένης ελευθερίας». Ίσως αυτή τη γαλήνη και την ισορροπία λαχταρούν και οι ενήλικοι αναγνώστες, γι αυτό και ο αριθμός των μεγάλων που διαβάζουν παιδικά βιβλία αυξάνεται διαρκώς. Λ.Π.-Α. ο εικονογράφος του τεύχους ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΘΕΟΧΑΡΗΣ Ονομάζομαι Κωνσταντίνος Θεοχάρης, γεννήθηκα το 1978 στην Αθήνα όπου και ζω μέχρι σήμερα. Η έφεσή μου στη ζωγραφική από μικρό με κατεύθυνε συνειδητά στο να πάρω την απόφαση να ασχοληθώ και επαγγελματικά με αυτή. Το 1997 παρακολούθησα μαθήματα εικονογράφησης και κόμικς σε ιδιωτική σχολή. Μετά την 4ετή μου φοίτηση παρακολούθησα σεμινάρια εικονογράφησης στη Σχολή Καλών Τεχνών του Εδιμβούργου, όπου και έλαβα μέρος σε πολλές εκθέσεις της Σχολής. Με την επιστροφή μου στην Ελλάδα ασχολήθηκα σχεδόν αποκλειστικά με την εικονογράφηση παιδικού βιβλίου και συνεργάστηκα με μεγάλους εκδοτικούς οίκους. Πέρα από αυτό όμως, ασχολούμαι με τη δημιουργία κόμικς, εξώφυλλα δίσκων και περιοδικών, όπως το ένθετο της Ελευθεροτυπίας «9», με την επιμέ- 5 Μύθος και πραγματικότητα Μεγάλος, όντως, ο αριθμός των μικρών και των μεγάλων «οπαδών» της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας υπάρχουν όμως ενήλικοι που, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, διατείνονται ότι η φαντασία και η μυθοπλασία, στοιχεία θεμελιώδη στα μυθιστορήματα και τα παραμύθια, δυσχεραίνουν την επαφή των νεαρών αναγνωστών με την πραγματικότητα. Ως απάντηση, ας σημειώσουμε κι εδώ κάτι που έχει ειπωθεί για το θέατρο, μα που ταιριάζει απόλυτα και στην περίπτωση της παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας. Ο Βασίλης Ρώτας έλεγε: «Το θέατρο είναι ένα μεγάλο ψέμα, αλλά όσο πιο σωστά γίνεται τόσο πιο αληθινό φαίνεται». Το μόνο λοιπόν που έχουν να κάνουν όσοι αμφισβητούν τη συμβολή των μυθιστορημάτων και των παραμυθιών στην προετοιμασία των νεαρών αναγνωστών για τον αγώνα της ζωής που τα περιμένει, είναι να φροντίζουν να φτάνει στα χέρια τους πραγματική λογοτεχνία, που «όσο πιο σωστά γίνεται τόσο πιο αληθινή φαίνεται». Με άλλα λόγια, να επιλέγουν πάντα βιβλία ποιότητας. Κάπως δύσκολο αυτό, βέβαια, μέσα στη βιβλιοπλημμύρα των ημερών μας, αξίζει όμως να προσπαθήσουν. Λ.Π.-Α.

5 6 λεια αφισών και πόστερ για μουσικές παραστάσεις, καθώς και ιστοσελίδων όσον αφορά στο εικονογραφικό τους κομμάτι. Τεράστια επίδραση στην αισθητική μου έχουν ασκήσει τα παιδικά βιβλία της δεκαετίας του 60, τα κινούμενα σχέδια της Hana Βarbera, η αρχιτεκτονική του Bauhaus. Αγαπημένες μου επιρροές είναι ο εξπρεσιονισμός του Wassily Kandinsky, o Claude Monet, οι κλασικοί Gustav Klimt, Mucha και Henri Matisse. Λατρεύω τον μοντερνισμό και την pop κουλτούρα του 60, και σίγουρα η μουσική της ίδιας δεκαετίας είναι καλή μου συντροφιά όταν ζωγραφίζω. Δεν έχω συγκεκριμένο στιλ στη ζωγραφική αυτό φαίνεται από την ετερόκλητη φύση της δουλειάς μου, πολλές φορές μάλιστα υποβάλλω τον εαυτό μου σε φανταστικές καταστάσεις χρόνου και τόπου με διάθεση παιχνιδιού, αλλά ο άνθρωπος που με επηρέασε πιο πολύ και με μάγεψε με την τέχνη της εικονογράφησης ήταν ο Tony Wolf. Τα πρώτα παραμύθια που είχα ως παιδί ήταν ζωγραφισμένα από αυτόν και η ευγενής του αισθητική με συντροφεύει μέχρι και σήμερα. Μεγάλο κομμάτι της δουλειάς μου βρίσκεται στο site μου ÙËÓ ÚÒÙË fi ÙÈ ÈÛÙÔÚ Â ÙÔ ºƒπ, ÛÙËÓ ÚÒÙË ºƒπ-ÈÛÙÔÚ, ËÏ, ÁÓˆÚ Ô Ì ÙÔÓ ºƒπ, ÙÔ Ô Ï - ÎÈ ÚˆÙ ÁˆÓÈÛÙ, ÙËÓ ŒÚË Î È ÙËÓ ÎÔ ÎÏ ÙË ÙË ÂÁÎÚ Ù, Ù Ò Î È Ù Ê Ù ÙË ÚÂÌ ÙÈ, Ì Î È ÙÔ ÌÈÛËÙfi È ÂÚ ÓÈÔ ËÚ Ô, Ô ÂÓ Ê ÓÂÈ Ù ÔÙ fiúıèô ÛÙÔ Ú ÛÌ ÙÔ. ŒÓ ÚˆÙfiÙ Ô È Ï Ô ÁÈ ÙËÓ ÔÈÎÔÏÔÁ. ÓÔ Â ÂÙ È fi  ÈÙÚ ÈÔ È Ó È Ì 40 Î ÚÙÂ. Bιβλία για παιδιά από 6 έως 12 ετών 12 ıâô ÙÔ OÏ Ì Ô Ô Ù ÈÚÈ Ô Ó Ì ÙÔ 12 Ì Ó ÙÔ ÚfiÓÔ. ŒÓ ËÌÂÚÔÏfiÁÈÔ, ÔÏÏ ÛÙÔÈ Â ÁÈ ÙË Ì ıôïôá Î È Ó È ÛΠÛÙÈÎfi È Ó È Ì ΠÚÙÂ. ªÈ ÈÛÙÔÚ ÓıÚÒ ÈÓË, Û ÁÎÈÓË- ÙÈÎ, Ì Óˆ fiï ÏËıÈÓ, ÁÚ ÌÌ ÓË fi ÌÈ fi ÙÈ ÛËÌ - ÓÙÈÎfiÙÂÚ ÏÏËÓ Â Û ÁÁÚ ÊÂ. ªÈ ÈÛÙÔÚ ÁÈ ÌÈÎÚÔ Î È ÌÂ- Á ÏÔ, ÁÈ fiûô Í Ó - ÓÔ Ó ÌÈ Ì Ì, Ì Î È ÁÈ fiûô ÂÓ Ô Ó Û ÓÂÈ ËÙÔ ÔÈ ÛÂÈ fi- ÛÔ ÛËÌ ÓÙÈÎfi Â Ó È Ó ÂÈ ÌÈ Ì Ì... ÁÈ Û Ó. ªÈ Û Ó Ú ÛÙÈÎ ÈÛÙÔÚ ÁÈ ÙÔ Êfi Ô Î È ÙË Ó ÌË ÙË Á Ë. ŒÓ Ì ıèûùfiúëì Ô ˆ ıâ ÙÚÈ- Îfi ÚÁÔ ÙÈÌ ıëîâ Ì ÙÔ Ú ÙÈÎfi µú  Ô. ªÈ ÈÛÙÔÚ ÁÈ ÌÈÎÚÔ Î È ÌÂÁ ÏÔ. Ó Î Ï Ë ÂÓfi È ÏÔ ÊfiÓÔ, ÌÈ ÎfiÌÈÛÛ ÎÈ ÂÓfi È fiùë, ı Á ÓÂÈ ÊÔÚÌ ÁÈ Ó Û Ó ÓÙËıÔ Ó Ô È È Î È Ó ÚÔ Ó Ì ÚÔ ÛÙËÓ ÈÔ Ú ÙÔÏÌË ÔÛÙÔÏ. È Ó ÍÂÊ ÁÔ Ó ı Ì ÚÎ ÚÔ Ó ÌÈ ÛÎÔÙÂÈÓ Ó Ù ÛÂ Ó ÁÓˆ- ÛÙÔ Î Ú È Î È ı ÔÙÂÏ ÛÔ Ó Ì ÚÔ ÙÔ ÏËÚÒÌ ÙÔ ÙË Â ÙÂ- ÚË ÚÁÔÓ ÙÈÎ ÛÙÚ ÙÂ. Γ. Γενναδίου 3, Aθήνα EK OΣEIΣ KE POΣ

6 8 ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΠΑΘΑΡΗΣ: «ΕΦΥΓΕ» ΕΝΑΣ ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΣ ΛΑΪΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ* Β. Δ. Αναγνωστόπουλος Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Η πολύμορφη λαϊκή παράδοση συνδέεται αιτιοκρατικά με πρόσωπα προικισμένα από τη φύση με ταλέντο, πρόσωπα τα οποία τη δημιουργούν, την εμπλουτίζουν και τη διατηρούν και γίνονται αρχετυπικά πρότυπα μίμησης, δάσκαλοι για τους νεότερους. Δεν ξέρω πόσο ρεαλιστικό είναι να ελπίζουμε ότι θα ανανεώσουμε ως πολιτεία και κοινωνικό σύνολο τη διαδικασία παραγωγής της λαϊκής ή λαϊκότροπης παράδοσης, ιδιαίτερα σήμερα που μαίνεται γύρω μας το πνεύμα του μοντερνισμού και της υπεροψίας μιας ανάλγητης τεχνολογίας και παγκοσμιοποίησης. Γι αυτό θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά μοναδικό το γεγονός και ιδιαίτερα επαινετό ότι μέσα σ αυτό το κλίμα αποφασίζει ένας μεγάλος και ιστορικός δήμος, όπως είναι ο Δήμος Λαρισαίων, να τιμήσει τον Ευγένιο Σπαθάρη, έναν καραγκιοζοπαίχτη, αλλ ωστόσο αυθεντικό άνθρωπο της λαϊκής παράδοσης και μοναδικό τεχνίτη του Θεάτρου Σκιών. Και στο πρόσωπο του τιμώμενου απόψε, τιμώνται και οι καραγκιοζοπαίχτες που γεννήθηκαν ή έδρασαν στη Λάρισα ή κατάγονται από την ευρύτερη Θεσσαλία, όπως ο Ανδρέας Αγιομαυρίτης, ο Χρήστος Βενέκας, ο Γιάννης Τσαούτος ή Γιάνναρος, ο Κώστας Τσαούτος, ο Αναστάσιος Ντόλκερας, ο Γιώργος Μελίγγης, ο Απόστολος Καλτσάς, ο Νίκος Τσιμούρτος, ο Αχιλλέας Ταραμπούκας, ο Δημήτρης Γαρδιτσάκης, ο Ιωάννης Ανδρέου, ο Χριστόφορος Σιατήρας, ο Αναστάσιος Γιαννακάς, ο Γιώργος Γκουρμαλής, κ.ά. Για την προσωπικότητα και το έργο του Σπαθάρη έχουν ασχοληθεί κι έχουν γράψει πολλοί αρμοδιότεροι από μένα τον ομιλούντα. Όμως θα μου επιτρέψετε να καταθέσω και εγώ τον δικό μου αινέσιμο λόγο, λόγο επαινετό και αρμοστό προς το ήθος του τιμώμενου ανδρός. Ασφαλώς είναι μεγάλη τιμή να μιλήσει κανείς για τον Ευγένιο Σπαθάρη, αλλά και μεγάλο βάρος ευθύνης, αν αναλογιστούμε την ιστορική διαδρομή του, εξήντα τρία χρόνια διαρκούς παρουσίας στην ελλαδική και διεθνή σκηνή, τον όγκο των έργων και της προσφοράς του στον λαϊκό πολιτισμό και ιδιαίτερα στην τέχνη του. Εξετάζοντας την πολύπλευρη προσωπικότητα και το πολύπτυχο έργο του, οφείλει ο ομιλητής να κρατήσει την ακριβοδίκαιη ισορροπία των λόγων του ανάμεσα στο θαυμασμό και στη σοβαρότητα αυτής της εκδήλωσης, ανάμεσα στην αγάπη μας για τον τιμώμενο και τη φυσική ευγένειά του. Ο Ευγένιος Σπαθάρης δεν έχει ανάγκη από υπερβολικούς επαίνους στο λόγο και στην πράξη. Απολαμβάνει, έτσι κι αλλιώς, την αγαπητική αποδοχή από τους αυστηρότερους και ειλικρινέστερους κριτές, τα παιδιά, όλων των ηλικιών. Ο μεγαλύτερος έπαινος είναι το αντίδωρο που του χαρίζουν τα παιδιά με το τριανταφυλλένιο κι ανυπόκριτο γέλιο τους. Για τις ανάγκες όμως της περίστασης θα αναφερθούμε στα εξής σημεία: α) στον άνθρωπο Σπαθάρη, β) στη δράση του, γ) στη ζωγραφική του, δ) στις διακρίσεις του, και ε) στην τέχνη του. 9 α. Ο άνθρωπος Ο Ευγένιος Σπαθάρης είναι γιος του Σωτήρη Σπαθάρη, ενός καλλιτέχνη από τους πρωτοπόρους του Θεάτρου Σκιών. Γεννήθηκε στην Κηφισιά το Πολλές φορές, όταν ήταν παιδάκι, έκανε μήνες να δει τον πατέρα του που γύριζε όλη την Ελλάδα δίνοντας παραστάσεις Καραγκιόζη. Στα Απομνημονεύματά του, ο πατέρας του καταγράφει μια χαριτωμένη σκηνή στο σπίτι όταν επέστρεψε μετά από πολύμηνο ταξίδι: «Όταν πήγα σπίτι είχαμε γέλια, χαρές, κλάματα και ξεφαντώματα. Ο Ευγένιος δεν ερχότανε κοντά μου γιατί δεν γνώριζε τον μπαμπά του. Η μαμά του όλο του λεγε: Αυτός είναι ο μπαμπάς σου, παιδί μου. Στο τέλος ξεθάρρεψε και καθώς έπαιζε κοντά μου, λέει: Μαμά, να ο μπαμπάς και μ ένα σφυράκι με χτύπησε απάνω στο δόξα πατρί. Εγώ νόμισα πως έπεσε όλο το ταβάνι επάνω μου. Όταν συνήλθα, είδα τον Ευγένιο με το σφυράκι στο χέρι να χτυπάει και σε κάθε σφυριά έλεγε: Να ο μπαμπάς» 1. Κοντά στον πατέρα του σπούδασε τη λαϊκή τέχνη του Καραγκιόζη. Από μικρό παιδί ανέπνεε τον απελευθερωτικό και δημιουργικό άνεμο της καλλιτεχνικής δημιουργίας μέσα στην οικογένειά του. Εκεί, κοντά στον πατέρα και τη

7 10 μητέρα του, έμαθε τα μυστικά της τέχνης και ονειρεύτηκε μαζί με τον Καραγκιόζη να ταξιδέψουν στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Το σπίτι του γινόταν συχνά χώρος εργαστηρίου και μαθητείας, και ο μικρός Ευγένιος σόδευε μέσα του, στο νου και στην καρδιά του, των γονιών του την πείρα και τη γνώση. Να τι καταγράφει επίσης στα Απομνημονεύματα ο πατέρας του, όταν το 1935 ήθελε να κατασκευάσει τα απαραίτητα σύνεργα για την «αποθέωση», την τελευταία πράξη μιας ηρωικής παράστασης. «Όλο το χειμώνα το σπίτι μου είχε γίνει εργαστήριο, κι εγώ, η γυναίκα μου και το παιδί μου κάναμε πολλές φορές ξενύχτια και φτιάναμε φουστανέλες, τσαρούχια, σαλάχια, φέσια, σπαθιά και κουμπούρες όμοια του Ετοιμάζαμε και γιλέκα, πουκάμισα, φορεσιές με χρυσά όπως φορούνε οι πασάδες και μια σούβλα μ ένα σκελετό από λαμαρίνα, ώστε αφού καή ο Διάκος να φανούν τα κόκκαλά του. Φτιάξαμε και φτερά και στεφάνι άγγελου, ρούχα παπά κι ένα αμόνι για την παράσταση του Κατσαντώνη και πολλά άλλα» 2. Σε συνέντευξη του πατέρα του το 1950, στον Τίτο Πατρίκιο, και στην ερώτηση: «Σε όλα αυτά τα χρόνια (που παίζετε) τι σας συγκίνησε περισσότερο;» δίνεται η εύλογη απάντηση: «Τι να πρωτοθυμηθώ. Να, προχθές βούρκωσα όταν άκουσα κάποιον να λέει: Αυτόν τον Σπαθάρη που γράφουν οι εφημερίδες τον έχω δει μικρό στο πανί. Μιλούσε για τον Ευγένιο, που όταν ήταν τριών χρονών, τον περπατούσα στη σκηνή μαζί με τις φιγούρες» 3. Μέσα σ αυτό το οικογενειακό περιβάλλον μεγαλώνει ο Ευγένιος, περιβάλλον με εκατοντάδες χάρτινους ήρωες γύρω του, πλούσιο σε φαντασία και όνειρα. Η παιδική του ηλικία σημαδεύεται από την έντονη και καθημερινή λειτουργία της τέχνης του Θεάτρου Σκιών. Τα φτωχά και σκληρά χρόνια της νεανικής του ηλικίας και οι άσχημες συνθήκες της γερμανικής Κατοχής δεν του επέτρεψαν να σπουδάσει αρχιτεκτονική που αγαπούσε. Αφιερώθηκε με ιδιαίτερο ζήλο στο Θέατρο Σκιών, στο παραδοσιακό αυτό θέαμα, το οποίο ανύψωσε σε απαράμιλλη τέχνη και τεχνική και ανέδειξε την ελληνικότητα και λαϊκότητά του. Ο πατέρας του θα του αφήσει γραπτή παρακαταθήκη και θα του υποδείξει το δρόμο της σταδιοδρομίας: «Έναν σ έχουμε εγώ και η μάνα σου. Αλλά, πάλι, ευχή και κατάρα σού δίνω να μην αφήσεις ποτέ την τέχνη που σου έμαθα. Ο Καραγκιόζης και οι άλλοι ήρωες, μ ό,τι κι αν κάνουν είναι πάντα οι πιο καλοί κι οι πιο πιστοί φίλοι» 4. Τον Ευγένιο Σπαθάρη συνάντησα στις μελέτες μου σχετικά με τη λαϊκή παράδοση και ιδιαίτερα σε μια έρευνα για τους καραγκιοζοπαίχτες της δυτικής Θεσσαλίας, στα μέσα της δεκαετίας του 80. Ασφαλώς, είχα παρακολουθήσει κάποιες φορές στην τηλεόραση έργα του, ενώ μελετώντας τον Καραγκιόζη τον συναντούσα συχνά στη βιβλιογραφία. Μου ήταν λοιπόν έμμεσα οικείο πρόσωπο, και όταν το 1999, στο πλαίσιο της οργάνωσης του συνεδρίου στο Πανεπιστήμιο με θέμα «Το Θέατρο Σκιών στην εκπαίδευση», απευθύνθηκα στον ίδιο και ζήτησα να συμμετάσχει, χωρίς δεύτερη σκέψη δέχτηκε με χαρά. Πιστεύω, η επιτυχία εκείνου του συνεδρίου στο Δήμο Ιωλκού Μαγνησίας οφείλεται εν πολλοίς στην παρουσία του. Εξετάσαμε στο συνέδριο εκείνο τρία πράγματα: α) την παιδαγωγική διάσταση των παραστάσεων του Καραγκιόζη, β) την ιστορική πορεία του Θεάτρου Σκιών, και γ) την εμπλοκή του Καραγκιόζη σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες στο σχολείο. Δεν περιοριστήκαμε όμως μόνο στις θεωρητικές αναζητήσεις και τοποθετήσεις, αλλά παρακολουθήσαμε και στην πράξη το πώς λειτουργεί και πώς ανταποκρίνεται στις σημερινές συνθήκες το Θέατρο Σκιών. Έτσι δόθηκε η ευκαιρία σε μικρούς και μεγάλους να παρακολουθήσουμε παραστάσεις Καραγκιόζη του Σπαθάρη και των Θεσσαλών καραγκιοζοπαιχτών του Φιλιππίδη από το Βόλο και του Μάκη Χάρμπα από την Καρδίτσα. Κείνο το απόγευμα θα μας μείνει αξέχαστο, γιατί χαράχτηκε στη μνήμη όσων είχαν την τύχη να είναι παρόντες η ζωντανή λαϊκή τέχνη, η φωνή και οι φωνές του πολυπρόσωπου Καραγκιόζη, τ αστεία και τα τραγούδια του, τα πάθη και τα παθήματα των ηρώων. Κι έβλεπε κανείς ζωγραφισμένη τη χαρά στα βλέμματα όλων. Έβλεπε δηλαδή τη λειτουργία της ζωντανής και ζωοποιού λαϊκής παράδοσης, το κλίμα μαγείας που δημιουργεί, όταν είναι αυθεντική, γνήσια και ειλικρινής. Ο Ευγένιος ως άνθρωπος είναι εξαιρετικά ενδιαφέρων στη συζήτηση, στην επικοινωνία, στη δοτικότητα. Είναι ευγενής (όνομα και πράγμα), μειλίχιος, ανήσυχος και προοδευτικός, με δημιουργική σκέψη και καλλιεργημένη ευαισθησία, με πολύτιμη εμπειρία και θετική ενέργεια. Με δυο λέξεις είναι ο «αγαπημένος παππούς» μικρών και μεγάλων. β. Η δράση του Έχω τη γνώμη ότι το Θέατρο Σκιών στα χέρια του Σπαθάρη ανανεώθηκε θεματογραφικά και τεχνικά, και δεν είναι μικρός ο τίτλος που του αναγνωρίζεται από νεότερους ομοτέχνους του: ο τίτλος του Δασκάλου με δέλτα κεφαλαίο. Το γράφω και το εννοώ αυτό, γιατί ο Δάσκαλος δεν είναι μόνο αυθεντία στη διδασκαλία του, στον τρόπο επίδειξης της τέχνης και της τεχνικής, αλλά ανυψώνει και διαδίδει με παράλληλες ενέργειες την τέχνη του, διευρύνει τα όριά της και εμπεδώνει ασφαλή συνέχεια. Εδώ συμπεριλαμβάνονται η 11

8 12 ίδρυση του ομώνυμου Μουσείου, το γνωστό Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών στην Αθήνα, τα ετήσια σεμινάρια, η συμμετοχή του σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια, η έκδοση μελετών, εντύπων και βιβλίων, το ακούραστο «παρών» σε κάθε πρόσκληση από κάθε γωνιά της γης. Και οφείλουμε να επισημάνουμε ότι στην πολύπτυχη και πολυετή δράση του έχει πολύτιμους βοηθούς και συμπαραστάτες τη γυναίκα του, τη Φανή Σπαθάρη, την κόρη του Μένια Παπαργυρίου-Σπαθάρη (καθηγήτρια Φιλολογίας-Διευθύντρια του Σπαθάρειου Μουσείου Θεάτρου Σκιών) και το γιο του Σωτήρη Σπαθάρη, σκηνοθέτη. 1. Το έργο του στην Ελλάδα 5 Η προσφορά του είναι πλούσια στον ελλαδικό χώρο, σε πολλούς τομείς, όπως θέατρο, δισκογραφία, κινηματογράφος, ζωγραφική, μουσική, κ.λπ. Ο Ευγένιος Σπαθάρης ξεκινά την καριέρα του το 1942, και από το 1945 έως το 1950 περιοδεύει δίνοντας παραστάσεις σε πολλά θέατρα και κινηματογράφους της Ελλάδας. Σημαντική είναι η εικοσάχρονη συμμετοχή του στα «Κρυστάλλεια» της Πεντέλης καθώς και η μακρόχρονη παρουσία του στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης και στα «Δημήτρια» που οργανώνονται στη συμπρωτεύουσα. Το 1962 κυκλοφορούν από την εταιρεία Columbia οι πρώτοι δίσκοι του με όλες τις κλασικές του παραστάσεις, ενώ το 1976 που δημιουργήθηκε ο Πειραματικός Σταθμός Τηλεόρασης, η έναρξη έγινε με τον καραγκιόζη του Σπαθάρη, ο οποίος συνεχίστηκε μέχρι το Στο χώρο του θεάτρου ο Ευγένιος Σπαθάρης εμφανίζεται ως σκηνοθέτης και σκηνογράφος, το 1950, με τον «Μέγα Αλέξανδρο» από το Ελληνικό Χορόδραμα. Στη συνέχεια, επίσης με τον «Μέγα Αλέξανδρο» σε συνεργασία με τη Σοφία Βέμπο (1954), «Το ταξίδι» του Γ. Θέμελη (1965), τον «Καραγκιόζη Δικτάτορα» του Γ. Γιαννακόπουλου (1969), «Το μεγάλο μας τσίρκο» του Ι. Καμπανέλλη (1972), τον «Καραγκιόζη παραλίγο Βεζύρη» του Σκούρτη, «Τα Καραγκιοζέικα» του Ρώτα, κ.ά. Το 1980 ανεβάζει διασκευασμένους τους Βατράχους του Αριστοφάνη, που αμέσως κυκλοφόρησαν και σε δίσκο. Δεκαοχτώ χρόνια αργότερα, το 1998, συνεργαζόμενος με το Ίδρυμα Τσαρούχη, επαναφέρει με πολύ μεγάλη επιτυχία την επινόηση του πατέρα του, «την «ολόσωμη αποθέωση», ανεβάζοντας το ηρωικό έργο «Αθανάσιος Διάκος». Τέλος, το 1999 γράφει και σκηνοθετεί στη Ρόδο το έργο «Σκιών καμώματα», που παρουσιάζονταν μέχρι πρόσφατα σε περιοδείες σε όλη την Ελλάδα. Δεν πρέπει να παραλείψουμε ακόμη την εμφάνιση του μεγάλου αυτού καλλιτέχνη σε διάφορες κινηματογραφικές ταινίες, όπως στο «Πικρό Ψωμί» του Γ. Γρηγορίου (1950), στον «Εξυπνότερο άνθρωπο του κόσμου», παραγωγής Ολυμπία Φιλμς (1950), στην «Κιβωτό» μαζί με τη Μελίνα Μερκούρη και τον Μίνω Αργυράκη (κινούμενα σχέδια, 1956), στον «Μέγα Αλέξανδρο» του Γ. Ζερβουλάκου (1960), σε οκτώ ταινίες παραγωγής Ιωαννίδης Φιλμς με κλασικές κωμωδίες του Καραγκιόζη (1962), στην «Λυσιστράτη» του Γ. Ζερβουλάκου (1974), στο «Τεριρέμ» του Α. Δοξιάδη (1992) και σε πολλά ντοκιμαντέρ αφιερωμένα στην Ελλάδα. Αλλά και στον τομέα της μουσικής η συμμετοχή του ήταν σπουδαία. Η φωνή του, ταυτισμένη πλέον τόσο πολύ με τον Καραγκιόζη, αντηχεί παντού. Με την ιδιαίτερη χροιά της σχολιάζει τα γεγονότα που συμβαίνουν σ αυτό τον τόπο είτε καλά, είτε άσχημα, υμνεί την ψυχή και την εξυπνάδα του Έλληνα, αλλά χορεύει κιόλας, ώστε να ακολουθήσει το ρεύμα της σημερινής εποχής. Οι πιο σημαντικές του συνεργασίες σ αυτόν τον κλάδο ήταν τα τρία τραγούδια με τον τίτλο «Εμένα, φίλε, με λένε Καραγκιόζη» (στίχοι Ν. Γκάτσουμουσική Σ. Ξαρχάκου-παραγωγή SKY 100,4), το τραγούδι «Για την Ελλάδα, ρε γαμώτο» του Στέλιου Φωτιάδη και «Η εκδίκηση του Καραγκιόζη» του συγκροτήματος Modern Fears. Έχει ακόμη ασχοληθεί με τη διδασκαλία του Θεάτρου Σκιών σε διάφορες ομάδες φοιτητών, καθηγητών και νέων καλλιτεχνών. 2. Η διεθνής δραστηριότητα 6 Το μεγάλο πνεύμα δεν περιορίζεται από τα συμβατικά σύνορα της πατρίδας του, αλλά πετάει σαν πουλί από χώρα σε χώρα και κατακτά τη διεθνή σκηνή. Έτσι και ο Ευγένιος από το 1953 έως σήμερα ταξίδεψε εκατοντάδες φορές σε όλο τον κόσμο κάνοντας παράλληλα και το παιδικό του όνειρο να πετάξει με αεροπλάνο πράξη. Να τι διαβάζουμε στα Απομνημονεύματα του Σωτήρη Σπαθάρη, του πατέρα του: «Δεν μ έφτανε η στενοχώρια μου παρά είχα και το μικρό το γιο μου που μου λεγε όλη την ώρα: Πάμε, μπαμπά, στα Γιάννενα, και μόλις τελειώσει το καλοκαίρι να πάμε σπίτι μας με το αεροπλάνο. Ο φούρναρης στην Κηφισιά πάει κάθε βδομάδα στα Γιάννενα, κι εμείς που μαστε καλλιτέχνες να μην πάμε τουλάχιστον μια φορά; Το 1953 και το 1956 το παιδί μου έπαιξε σε πολλές πολιτείες της Αμερικής κι έτσι θα του φυγε πια η λαχτάρα για το αεροπλάνο» 7. Η διεθνής δραστηριότητά του ξεκινά το 1953 από το «Κάρνεγκι Χολ» της Αμερικής, τον Καναδά, και την Κούβα. Τον επόμενο χρόνο βρίσκεται για παραστάσεις στη Λευκωσία και επιστρέφει το 1956 στη Νέα Υόρκη. Το 1958 παίρνει μέρος στο Παγκόσμιο Συνέδριο και Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών στις Βρυξέλλες, και το 1959 συμμετέχει στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεάτρου στο Παρίσι. Στο Κάιρο και στην Αλεξάνδρεια εμφανίζεται το 1961, ενώ το 1962 βραβεύεται στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών και Κούκλας στη Ρώμη. Το 1971 εμφανίζεται στο Λονδίνο, περιοδεύει στη Γερμανία, συμμετέχει στο Φεστιβάλ Ανατολικών Χωρών της Πολωνίας και καταλήγει με το θέατρό του στη Δανία. Την επόμενη χρονιά παρουσιάζεται με το θίασό του στη Γενεύη και στην Πάρμα. Το 1978 περιοδεύει σ ολόκληρη τη Σουηδία, στα πλαίσια του ελληνικού μήνα που διοργανώνεται στη Στοκχόλμη, και το 1979 προσκαλείται στο Μόναχο για έκθεση φιγούρας και σειρά παραστάσεων, με την ευκαιρία της έκθεσης 13

9 14 παιδικού βιβλίου που γινόταν εκεί. Το 1980 δημιουργεί σχολή Θεάτρου Σκιών στη Δανία, η οποία λειτουργεί μέχρι και σήμερα από τους Δανούς μαθητές του, ενώ την ίδια χρονιά οργανώνεται στο Παρίσι προς τιμήν του φεστιβάλ Παγκοσμίου Θεάτρου Σκιών. Αργότερα περιοδεύει πάλι στην Αμερική με το έργο του «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Φίδι», στα πλαίσια της έκθεσης των ευρημάτων της Βεργίνας. Το 1981 εγκαινιάζει το ελληνικό θέατρο της Μασσαλίας. Ο Σπαθάρης και ο Καραγκιόζης του ταξιδεύουν και παρουσιάζονται αδιάκοπα στο εξωτερικό μέχρι και το 1999, όπου λαμβάνει μέρος σε Φεστιβάλ που διοργανώθηκε για να τιμήσουν τη Λεμεσό ως πρωτεύουσα της Ευρώπης. Το ξένο κοινό τούς αγκαλιάζει με πρωτοφανή θαυμασμό και αγάπη. Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίστηκε διεθνώς και μέσω ξένων τηλεοπτικών καναλιών που επισκέφθηκαν τον ίδιο (BBC, Λος Άντζελες, Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, κ.ά.) καθώς και το Μουσείο Παγκοσμίου Θεάτρου Σκιών, που δημιουργούσε με τη γυναίκα του από το Η προβολή αυτής της σπάνιας συλλογής, μέσω των τηλεοπτικών καναλιών όλου του κόσμου που τον επισκέφθηκαν, έκανε ακόμη πιο γνωστή τη χώρα μας στον τομέα του μαγικού κόσμου του ελληνικού Καραγκιόζη και της καταγωγής του. γ. Ο ζωγράφος Ευγένιος Σπαθάρης Ο Ευγένιος Σπαθάρης είναι ένας γνήσιος εκφραστής των συγκινήσεων της λαϊκής μας ψυχής, που προκαλούνται με τους υπέροχους πίνακές του. Τα θέματά του τα παίρνει από πολλά ιστορικά γεγονότα με επίκεντρο τους ήρωες της Επανάστασης, από τις καθημερινές εικόνες της παλιάς αθηναϊκής ζωής, τα δημοτικά τραγούδια, τα ελληνικά λαϊκά πορτραίτα, αλλά και άλλες σκηνές εμπνευσμένες από τον κόσμο της μυθολογίας ή του παραμυθιού. Στο ξεκίνημά του διακοσμούσε με τη ζωγραφική του τις αφίσες των έργων του πατέρα του και αργότερα των δικών του. Στη συνέχεια ασχολήθηκε με τη φιλοτέχνηση θεατρικών σκηνικών και ενδυμάτων απ όπου απέκτησε μεγάλη πείρα. Ασχολήθηκε με την εικονογράφηση πολλών παιδικών βιβλίων όπως και με τη ζωγραφική ημερολογίων μεγάλων εταιριών. Οργάνωσε πάνω από 26 ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και έλαβε μέρος σε 25 ατομικές. Στο εξωτερικό έχει παρουσιάσει έργα του σε 13 χώρες, ενώ έχει συμμετάσχει σε 5 πανελλήνιες εκθέσεις. δ. Οι διακρίσεις του Ο Ευγένιος Σπαθάρης έχει τιμηθεί για την πολύχρονη και σημαντική προσφορά του, αλλά και για το ταλέντο με το οποίο προβάλλει την τέχνη του, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Το 1980 μάλιστα πήρε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας, σκηνογραφίας και ενδυματολογίας για το έργο του Μιχάλη Μπουρμπούλη «Ο Τιλάλης», στο φεστιβάλ Ιθάκης. Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίστηκε διεθνώς το Παγκόσμιο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, που όπως προαναφέραμε δημιούργησε με την πολύτιμη βοήθεια της γυναίκας του από το 1958 στο σπίτι τους στο Μαρούσι. Το 1995 ο Δήμος Αμαρουσίου εξασφαλίζει μια μόνιμη στέγη για τον Καραγκιόζη στην καρδιά του Μαρουσιού. Έτσι σήμερα λειτουργεί ένα μοναδικό μουσείο με την επωνυμία «Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών Δήμου Αμαρουσίου», πλούσιο σε υλικό, με πανέμορφες φιγούρες, με σκηνικά του λαϊκού μας θεάτρου, κ.λπ. Ας προσθέσουμε και τη δική μας συμβολή στις εκδηλώσεις για τα 80χρονα του καλλιτέχνη με την έκδοση εκ μέρους του Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας του Ημερολογίου Σπουδής 2004, αφιερωμένου και στον Σπαθάρη. Ασφαλώς, θερμά συγχαρητήρια αξίζουν στα Εκπαιδευτήρια Ντόλκου-Μπακογιάννη, που επωμίστηκαν και το μεγαλύτερο βάρος αυτής της σημερινής εκδήλωσης. ε. Η τέχνη του Τι είναι, αλήθεια, ο Καραγκιόζης για έναν άνθρωπο για τον οποίο αποτελεί τον άλλο του εαυτό, το alter ego, που τον κουβαλάει από παιδάκι μέσα του; «Ο Καραγκιόζης», γράφει ο Σπαθάρης, «είναι ο ιδανικός τύπος του φτωχού Έλληνα. Φιλόσοφος, αγαθός, καλόκαρδος, ευφυής, αλλά και κωμικός. Του αρέσει να πειράζει τους πάντες. Για να ζήσει τη μεγάλη φαμελιά του αλλάζει συνεχώς επάγγελμα. Το χέρι του είναι μακρύ για να ξύνει το κεφάλι και την πλάτη του αλλά και για να δέρνει όποιον τον ενοχλήσει. Η καμπούρα του συμβολίζει τον καταπιεσμένο Έλληνα» 8. Αλήθεια, σήμερα, μέσα στις νέες συνθήκες κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής, τι μηνύματα μπορεί να δώσει ο Καραγκιόζης; Στην ερώτηση αυτή, η απάντηση του Σπαθάρη είναι κατηγορηματική: «Ο Καραγκιόζης διδάσκει πολλά πράγματα. Πώς να προσέχουμε τη ζωή μας. Ποιος είναι ο σκοπός που ζούμε σήμερα. Τι θέλουμε και τι ζητάμε από τη ζωή και πάρα πολλά άλλα πράγματα. Ο Καραγκιόζης, με λίγα λόγια, μέσα από τις ιστορίες του μας λέει: Ξύπνα, Λαέ. Ο Καραγκιόζης ξυπνάει το λαό με τ αστεία του, με την παλικαριά του, με την ιστορία του, με τις σοφίες του. Είναι ένας λαϊκός ήρωας που αντιπροσωπεύει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του απλού ανθρώπου» 9. Όταν απευθύνεται, εξάλλου, σε νέους καραγκιοζοπαίχτες, ο «πρύτανης» του Θεάτρου Σκιών, όπως τον αποκαλούν, συμβουλεύει: «Να κάνουν σωστά τη δουλειά τους, διότι με την προχειρότητα έρχεται και η παρακμή. Να κατανοούν πως όταν κρατούν τις φιγούρες, στην πραγματικότητα μιλούν με έμψυχο υλικό. Να σταματήσουν τις βωμολοχίες παρασυρόμενοι από την τηλεόραση. Και να βοηθούν τα παιδιά να προσαρμόζονται στην παράσταση» 10. Ο ποιητής Άγγελος Σικελιανός έχει γράψει: «Η τέχνη του Σπαθάρη είναι στη βάση της λαϊκής ψυχής και ζωής, και μακάριος όποιος την αντικρίζει με τη σοβαρότητα που της οφείλεται» 11. Η τέχνη λοιπόν που διακονεί ολοζωής με θαυμαστή αφοσίωση ο Σπαθάρης είναι γνήσια λαϊκή, αφού έχει τα ριζώματά της μέσα στη λαϊκή ψυχή και τον λαϊκό πολιτισμό. Και στους καιρούς που 15

10 16 ζούμε, ο καραγκιοζοπαίχτης καλείται να παίξει ιδιαίτερο ρόλο, ανάμεσα στη μαθητιώσα νεολαία, ανανεωμένος, σύγχρονος, με «λογισμό και μ όνειρο» κατά τον ποιητή. Το έργο του Σπαθάρη αποδεικνύει ότι ο Καραγκιόζης άντεξε τη λαίλαπα του πολέμου, της τεχνολογίας, του καταναλωτισμού, της παγκοσμιοποίησης. Στην τέχνη του συμπυκνώνει τη διαχρονική ιστορική ύλη, ενώνει εποχές, πρόσωπα, ήρωες, κοινωνικές τάξεις, επιδιώξεις, όνειρα, ήθη και έθιμα. Ο φιλόλογος και κριτικός θεάτρου Κώστας Γεωργουσόπουλος επισημαίνει: «Ο Καραγκιόζης σήμερα έχει το κύρος ενός βαθύρριζου λαϊκού δρώμενου και απαιτεί μεγάλη παράδοση δεξιοτεχνίας. Ο Σπαθάρης αποτελεί έναν πολύτιμο κρίκο σ αυτήν την αδιάκοπη αλυσίδα της παράδοσης. Μεταφέρει σοφία αιώνων» 12. Και μέσα στην Ενωμένη Ευρώπη ο Έλληνας Καραγκιόζης είναι προίκα ακριβή για τον Πολιτισμό και την παράδοση της Ευρώπης. Καιρός να γίνουν κατανοητά αυτά από τους εκπαιδευτικούς, κυρίως της Α'βάθμιας Εκπαίδευσης, και να τολμήσουν να εντάξουν ανάλογες δραστηριότητες στα μαθήματά τους. Ανοίγοντας διάλογο με τον Καραγκιόζη ανοίγεις διάλογο με την ψυχή σου, το βαθύτερό σου είναι και το συλλογικό εγώ. Με αφορμή άλλη εισήγηση έχω υποστηρίξει τα ακόλουθα, που ισχύουν, πιστεύω, και σήμερα: «Το Θέατρο Σκιών προσφέρεται ως μαθητεία ζωής σε όλους, ιδιαίτερα όμως στα παιδιά της προσχολικής και σχολικής ηλικίας τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών, όπως άλλωστε κάθε μορφή λαϊκής παράδοσης και λογοτεχνίας, σαν το παραμύθι, το νανούρισμα, τα τραγουδάκια, τις παροιμίες, τα μαντέματα, κ.λπ. Προσφέρεται γιατί: διασκεδάζει με το αφελές χιούμορ του, διδάσκει με τους ήρωες που προβάλλει, παρακινεί σε δημιουργικές δραστηριότητες, καλλιεργεί τη φαντασία, τη μνήμη και τις άλλες εσωτερικές κλίσεις των παιδιών, θεμελιώνει ελληνοπρεπές ήθος και συμπεριφορές ανάλογες, συμφωνεί με την ψυχολογία των παιδιών, αποτυπώνει στην ψυχή των παιδιών αυτούς τους ζωντανούς ίσκιους που χαράζουν δρόμους και μένουν ανεξίτηλα βιώματα, επαναστατεί μπροστά στην όποια καταπίεση, ενώνει τους Έλληνες.»Συνεπώς, επιβάλλεται μεγαλύτερη πρόσληψη και συνειδητοποίηση αυτής της προσφοράς από τους εκπαιδευτικούς μας, νηπιαγωγούς, δασκάλους και καθηγητές. Να τολμήσουν δηλαδή να συμπεριλάβουν στα πολιτιστικά τους προγράμματα και το Θέατρο Σκιών ως βιωματική δραστηριότητα των παιδιών» 13. Ο Ευγένιος Σπαθάρης δόξασε τον Καραγκιόζη και δοξάστηκε απ αυτόν, τίμησε τον Καραγκιόζη και τιμάται γι αυτό, αγάπησε τον Καραγκιόζη και τον αγαπούν γι αυτό μικροί και μεγάλοι. Και κατηγορηματικά δηλώνει: «Αν μου στερήσουν τον Καραγκιόζη, θα πεθάνω». Προβάλλει ως πρότυπο ήθους, ανθρωπιάς, αφοσίωσης στην τέχνη του, πρότυπο μίμησης για την ελληνικότητά του, την εργατικότητα και την αγάπη του στα ταπεινά και τα μικρά της ζωής. Πρότυπο αυθεντικού λαϊκού ανθρώπου και δασκάλου της λαϊκής μας παράδοσης. Ο Σπαθάρης είναι μέγα εθνικό και πολιτιστικό κεφάλαιο. Πώς να μην θαυμάσεις αυτόν το Δάσκαλο που ευαγγελίζεται τα καλά αγγέλματα του λαϊκού πολιτισμού, που δωρίζει χαρά στα παιδιά και αναστοχασμό στους μεγάλους; Πώς να μην υποκλιθείς στα ψαρά του μαλλιά και στο μειλίχιο χαμόγελό του που σε μεταφέρουν σε αρχετυπικά exempla, παραδειγματικά πρότυπα; Ευγένιε, δέξου τη χαρά μας που σ έχουμε μαζί μας απόψε, τη βαθιά εκτίμηση και πάνω απ όλα την απέραντη αγάπη μας. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ * Oμιλία με αφορμή τα Ογδοντάχρονα του Σπαθάρη, στο Ωδείο Λάρισας, Σ. Σπαθάρη, Απομνημονεύματα και η τέχνη του Καραγκιόζη, Οδυσσέας, Αθήνα 1978, σ Σ. Σπαθάρη, ό.π., σ Βλ. 2ο Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών, Σπαθάρειο Θέατρο Σκιών Δήμου Αμαρουσίου, Μαρούσι 2001, σ Ημερολόγιο Σπουδής 2004, έκδ. Εργαστηρίου Λόγου και Πολιτισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Βόλος spatharis greece.htm , καθώς και 2ο Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών, ό.π. (Βιογραφικό σημείωμα), σσ spatharis greece.htm , καθώς και 2ο Φεστιβάλ Θεάτρου Σκιών, ό.π. (Βιογραφικό σημείωμα), σσ Σ. Σπαθάρη, ό.π., σ Ημερολόγιο Σπουδής 2004, ό.π. 9. Εφημ. Η Παρεούλα μας, Μάρτιος-Απρίλιος 2002, σ spetharis Greece htm Σ. Σπαθάρη, ό.π., σ ο Δελτίο, Σπαθάρειο Μουσείο Θεάτρου Σκιών, Δήμος Αμαρουσίου 2000, σ Β. Δ. Αναγνωστόπουλος (επιμ.), Θέατρο Σκιών και Εκπαίδευση, Καστανιώτης, Αθήνα 2003, σ

11 18 «Η ΠΕΝΤΑΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΡΑΣ» ΤΩΝ ΝΗΠΙΩΝ: ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΣΥΝΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΜΥΘΙΩΝ... Ελένη Α. Ηλία Δρ Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Αθηνών Ο ποιαδήποτε προσέγγιση της διδασκαλίας της λογοτεχνίας δεν θα ήταν δυνατόν να αγνοήσει τη φύση του αναγνωστικού ρόλου που είναι κατεξοχήν δημιουργική 1. Διαβάζοντας το αφηγηματικό κείμενο αναπτύσσουμε θετική ή αρνητική στάση για τους διάφορους ήρωες, συμπεριλαμβανομένης της εκδοχής της ταύτισης μαζί τους 2. Φορτιζόμαστε συγκινησιακά από τα αφηγηματικά περιστατικά και αναπτύσσουμε διαρκώς προσδοκίες για την εξέλιξη της πλοκής 3. Αναζητούμε και εντοπίζουμε όσα υποδηλώνονται 4, προκειμένου να σχηματίσουμε συνεκτικά νοήματα και εικόνες. Όλες οι παραπάνω αντιληπτικές ενέργειές μας συνιστούν την αναγνωστική εμπειρία μας. Η εμπειρία αυτή απορρέει μεν από τα δεδομένα του έργου, τις τεχνικές, τις ενδείξεις που χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης, είναι δε εντελώς προσωπική, ξεχωριστή και ιδιαίτερη, στο βαθμό που ο καθένας μας συνιστά μια μοναδική προσωπικότητα. Η σχολική τάξη, πολύ περισσότερο το νηπιαγωγείο, όπου δεν υπάρχουν το ασφυκτικό ωρολόγιο πρόγραμμα και η βαθμολογία, συνιστούν το ιδανικό πλαίσιο για να αναφερθούμε στην αναγνωστική εμπειρία μας και, μιλώντας για το κείμενο, να μιλήσουμε και για τον εαυτό μας, οπότε να τον ανακαλύψουμε και οι ίδιοι, να κάνουμε τα πρώτα βήματα για την κατάκτηση της αυτογνωσίας. Αυτό που καθιστά τη σχολική τάξη ιδανική είναι αφενός ότι μαθητές και δάσκαλος μοιραζόμαστε το ρόλο του αναγνώστη. Ο δάσκαλος, καθώς είναι ασφαλώς εμπειρότερος αναγνωστικά, διατυπώνει αρχικά εύστοχες ερωτήσεις προς τους μαθητές αναφορικά με την έκφραση της ανταπόκρισής τους, προκειμένου να συντελέσει στη συγκρότηση της σκέψης τους, ώστε σταδιακά να περάσουν από τις ερωταποκρίσεις στην αφήγηση 5. Αφετέρου η αποτελεσματικότητα της εκδήλωσης της αναγνωστικής εμπειρίας στη σχολική τάξη οφείλεται στη στενή, καθημερινή επαφή που αναπτύσσεται μεταξύ των συμμαθητών, η οποία προκαλεί τη διάθεση για επικοινωνία και ενθαρρύνει την προσωπική έκφραση. Στην κατεύθυνση αυτή θα συντελέσει επίσης η καταγραφή από το δάσκαλο της αναγνωστικής εμπειρίας που εκφράζουν τα νήπια και η αξιοποίηση και ανάδειξή της σε ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, όπως με τη δημιουργία σχετικών ανοιχτών παραστάσεων και αντίστοιχων εκδόσεων 6. Ίσως κάποιος θα αναρωτιόταν για τη σκοπιμότητα της χρησιμοποίησης παιχνιδιών ώστε οι μικροί μαθητές να συνειδητοποιήσουν, να εκδηλώσουν, να απολαύσουν τη δημιουργικότητά τους ως αναγνώστες. Οταν όλα τα νήπια θα έχουν εθιστεί να παρακολουθούν προσεκτικά την αφήγηση ή ανάγνωση του ποιητικού ή πεζού κειμένου, προσδοκώντας να τα γοητεύσει, να τα συναρπάσει, και θα ανυπομονούν να ανταλλάξουν τις αναγνωστικές εντυπώσεις τους, τότε πράγματι οι εμψυχωτικές δραστηριότητες θα μπορούσαν και να παραλειφθούν. Ωστόσο, αν και στόχος όλων των εκπαιδευτικών είναι η καθολική συμμετοχή των μαθητών τους, συνήθως σημαντικό ποσοστό ανάμεσά τους δεν είναι πρόθυμο να ακούσει προσηλωμένο μια λογοτεχνική ιστορία. Αν όμως αντιλαμβάνονταν ότι η παρακολούθησή της θα ήταν προϋπόθεση για να πάρουν μέρος στο παιχνίδι που θα ακολουθήσει, τότε πραγματικά το παιχνίδι θα μπορούσε να αποτελέσει το ισχυρότερο κίνητρο για να ανακαλύψουν τη μαγεία της λογοτεχνίας. Επιπλέον, το παιχνίδι θα ωθήσει τα νήπια να ξεπεράσουν τις αναστολές που ενδεχομένως προκαλεί σε αυτά η δυσκολία τους στη λεκτική έκφραση, λόγω της διαφορετικής πολιτισμικής κουλτούρας που ανήκουν, του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου της οικογένειας από όπου προέρχονται, κ.λπ. Τέλος, η ανάγκη για παιχνίδι θα ενθαρρύνει τα παιδιά να αποκαλύψουν τη σκέψη τους, θα αυξήσει την αυτοπεποίθησή τους, θα τα ενθαρρύνει να διεκδικήσουν μια ισότιμη με των άλλων θέση στην ομάδα. Στο σημείο αυτό θα παρουσιάσουμε το εκπαιδευτικό εμψυχωτικό πρό- 19

12 20 γραμμα που σχεδιάσαμε για τη διδασκαλία του πασίγνωστου παραμυθιού Η Πεντάμορφη και το Τέρας και τα κείμενα που δημιούργησαν τα νήπια στο πλαίσιο του εν λόγω προγράμματος στο νηπιαγωγείο μας 7. Ποτέ το πασίγνωστο κλασικό παραμύθι της Ζαν-Μαρί Λεπρένς ντε Μπομόν, Η Πεντάμορφη και το Τέρας, το οποίο γράφτηκε το 1757, δεν ήταν περισσότερο επίκαιρο από σήμερα, που η οικονομική κρίση πλήττει την παγκόσμια κοινότητα και προκαλεί ανασφάλειες και αδιέξοδα. Σε μια εποχή που οι διαχρονικές, οικουμενικές αξίες δοκιμάζονται έντονα, ο υπερκαταναλωτισμός συνιστά την κυριότερη πηγή αναζήτησης της ευτυχίας και οι διαπροσωπικές σχέσεις υπαγορεύονται από το συμφέρον, κρίναμε σκόπιμο να στραφούμε στο συγκεκριμένο έργο, όπου αναδεικνύονται η καλοσύνη, η ψυχική ευγένεια και η δύναμη της αγάπης. Αναλυτικότερα, οι δύο αδερφές της Πεντάμορφης, της κύριας ηρωίδας του έργου, είναι κυριολεκτικά εξαρτημένες από τα υλικά αγαθά. Η ευτυχία τους συνδέεται αποκλειστικά με τη δυνατότητά τους να ξοδεύουν χρήματα για την εξωτερική τους εμφάνιση, ενώ η απώλεια αυτής της δυνατότητας τους προκαλεί δυστυχία. Η ύπαρξή τους στο έργο τονίζει τα χαρακτηριστικά της Πεντάμορφης, που βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με τα δικά τους. Πρόκειται συγκεκριμένα για μια κοπέλα ευαίσθητη και ταυτόχρονα δυναμική. Εχει την ευκαιρία να διαχωρίσει την τύχη της από της υπόλοιπης οικογένειας, κάνοντας έναν πλούσιο γάμο, όπως επεδίωξαν μάταια για τον εαυτό τους οι αδερφές της. Ωστόσο επιλέγει να ακολουθήσει τον πατέρα της, για να του συμπαρασταθεί. Δεν την πτοούν οι δυσκολίες της ζωής. Τις αντιμετωπίζει με γενναιότητα και αποτελεσματικότητα. Εχει την ικανότητα να προσαρμόζεται στις όποιες συνθήκες και να απολαμβάνει τις καθημερινές της δραστηριότητες. Η ευτυχία της βασίζεται στον πλούσιο ψυχισμό της, στον συναισθηματικό της κόσμο κυρίως και όχι στον οποιοδήποτε εξωτερικό παράγοντα. Αυτή της η αυτάρκεια, η ψυχική ισορροπία και αρμονία, η πνευματική πληρότητα αντανακλώνται και στην εμφάνισή της. Φαίνεται «Πεντάμορφη» και παραμένει δυνατή ακριβώς επειδή διαθέτει τόσα ψυχικά χαρίσματα. Ετσι συγκεντρώνει το θαυμασμό και την αγάπη του κόσμου, καθίσταται πρότυπο για όλους. Παράλληλα συγκεντρώνει το φθόνο των αδερφών της, επειδή δεν μπορούν να ευτυχήσουν όπως εκείνη. Η Πεντάμορφη αντιλαμβάνεται τα συναισθήματά τους και τα κατανοεί, προσπαθεί να μην τις προκαλεί με τη διαφορετικότητά της. Το τριαντάφυλλο που ζητά από τον πατέρα της συνιστά μια απόπειρα σύγκλισης με τις αδερφές της, για να τις προστατέψει από την ψυχοφθόρο ζήλια τους. Είναι ένα δώρο που δεν επιβαρύνει οικονομικά την οικογένεια και ταυτόχρονα επιχειρεί να δώσει την εντύπωση πως και η ίδια έχει ανάγκες και ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Οι αρετές της Πεντάμορφης υποβάλλονται αβίαστα και κατά συνέπεια εξαιρετικά αποτελεσματικά. Παρουσιάσαμε το παραμύθι σε πιστή απόδοση από το γαλλικό κείμενο 8. Για τις ανάγκες της διδασκαλίας το χωρίσαμε σε δώδεκα κεφάλαια, στα οποία δώσαμε επιμέρους τίτλους. Μετά την ανάγνωση κάθε κεφαλαίου οι μαθητές καλούνταν να συνεχίσουν την ιστορία, εκφράζοντας έτσι τις προσδοκίες και τις επιθυμίες τους για την εξέλιξη της πλοκής, τη στάση που διαμόρφωναν για τα διάφορα λογοτεχνικά πρόσωπα και συνακόλουθα τις προσωπικές τους εμπειρίες και ευαισθησίες. Σύμφωνα με τη δραστηριότητα που σχεδιάσαμε, αφού ολοκληρώνεται η ανάγνωση του κεφαλαίου, κάθε νήπιο αναζητά τα μαγικά λόγια στο φάκελο με το όνομά του. Πρόκειται για έναν ή δύο στίχους από δημοτικό τραγούδι 9, που έχουμε επιλέξει με κριτήριο τη νοηματική σχέση τους με το περιεχόμενο του αντίστοιχου κεφαλαίου. Ολόκληρη η τάξη αποστηθίζει τα μαγικά λόγια, ώστε στη συνέχεια να απαγγελθούν τρεις φορές, ως προϋπόθεση για να εισέλθει κάποιος 10 στον κόσμο της ιστορίας και να παρουσιάσει τη δική του αφηγηματική εκδοχή. Κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, εκτός από την εκφορά του στίχου, ζητάμε από τα νήπια και τη γραφή του, προκειμένου να περάσουμε στο στάδιο των αφηγήσεων. Το παιγνιώδες αυτό πλαίσιο αποδεικνύεται εξαιρετικά ισχυρό κίνητρο γλωσσικής ανάπτυξης και καλλιέργειας της δημιουργικής σκέψης του συνόλου των μαθητών, όπως διαφαίνεται παρακάτω, όπου αναφορικά με κάθε κεφάλαιο παρατίθενται διάφορα ενδεικτικά παιδικά κείμενα, αυτούσια ή αποσπασματικά. Στο παρόν τεύχος θα ασχοληθούμε με τα τέσσερα πρώτα κεφάλαια του έργου και θα επανέλθουμε με τα υπόλοιπα σε επόμενο τεύχος των Διαδρομών. 1ο κεφάλαιο: Η Πεντάμορφη στην εξοχή Π ε ρ ί λ η ψ η: Η οικογένεια της Πεντάμορφης καταστρέφεται οικονομικά και αναγκάζεται να μετακομίσει στην εξοχή, όπου γνωρίζει έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο ζωής. Η Πεντάμορφη, που πάντα ξεχωρίζει για την ευγένεια και την καλοσύνη της, προσαρμόζεται με δυσκολία μεν αλλά πρόθυμα εκεί, ενώ οι αδερφές της αρνούνται επίμονα να προσαρμοστούν και να συνεργαστούν. Μαγικά Λόγια: «Βουνά μου και λαγκάδια μου και κάμποι με τα ρόδα» (σ. 214). Κείμενα Νηπίων Η Πεντάμορφη στην εξοχή φοράει νυφικό για να φαίνεται η ομορφιά της. / Είναι λίγο γερασμένη, γιατί έχει πάρει πολλά φάρμακα, επειδή αρρώστησε από ένα λουλούδι που είχε φυτοφάρμακο. Οι αδερφές της Πεντάμορφης στην εξοχή έχουν γίνει λίγο γριές. Έχουν κόκκινα σημάδια στα πόδια και στην πλάτη. / Τα μαλλιά τους είναι μπερδεμένα και γεμάτα λάσπες. Επειδή θέλουν να κάνουν κακό στην Πεντάμορφη, μοιάζουν με τσιγγάνες. Έχουν σπυρί σαν τις 21

13 Nέες κυκλοφορίες που ξεχωρίζουν! Έξω από κάθε τάξη, πέρα από κάθε φαντασία... MΑΡΙΑ ΡΟΥΣΑΚΗ Ο Λουκάς και οι Λουκουµάδες ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΜΑΡΑΤΟΥ-ΓΙΑΛΛΟΥΣΗ Η πεισµατάρα O πονηρούλης ΕΛΕΝΑ ΑΡΤΖΑΝΙ ΟΥ Τα γυαλάκια της Μαλένας ΝΙΝΑ ΒΑΒΟΥΡΗ Αψού!!! MANTONA MIKΡΕΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΕΝΙΕΣ Ρωµαίος και Τριανταφυλλένια Μια τριανταφυλλένια αδελφούλα ΣΟΦΙΑ ΠΑΡΑΣΧΟΥ Πώς χάθηκε η γατόµπαλα την Κυριακή το µεσηµέρι; Λουκουμάδες! Στρογγυλούς, γλυκούς, μεγάλους και μικρούς! Λουκουμάδες θέλει ο Λουκάς να φάει αλλά πότε θα του φτιάξει η μαμά του αυτά τα ζουμερά μπαλάκια; Μόνο όταν στρώνει το κρεβάτι του και καλημερίζει την αδελφή του τη Φωφώ. Μέχρι που αποφασίζει να κάνει μια τελευταία ζαβολιά! Σήμερα είναι Κυριακή και έχουμε πάει σ ένα εστιατόριο. Όλοι τρώνε χαρούμενοι. Εγώ έχω μία μπουκιά στο στόμα μου, όμως δεν τη μασάω, δεν την καταπίνω αλλά και ούτε τη φτύνω. Ροδούλα, τι πείσμα είναι πια αυτό; λέει ο μπαμπάς. Δεν ήρθαμε στο εστιατόριο για να φας γαριδάκια Το Σάββατο πήγαμε στα γενέθλια της Τασούλας. Πάνω σε ένα τραπεζάκι ήταν ένα μπολ με τα αγαπημένα μου μπισκότα. Για να μην τα δούνε και μου τα φάνε, τα σκέπασα με μια χαρτοπετσέτα. Έπαιζα με τα άλλα παιδιά και έκανα τον αδιάφορο. Κάθε τόσο πήγαινα κρυφά και έτρωγα ένα μπισκότο μέχρι που τα έφαγα όλα. Κίτρινα σαν το λεμόνι, κίτρινα σαν καναρίνι. Τι είναι άραγε αυτά; Της Μαλένας τα γυαλιά. Η Μαλένα είναι ένα γλυκό κοριτσάκι με όμορφα καστανοπράσινα μάτια. Όλα τα παιδιά, όμως, στο σχολείο τη φωνάζουν «στραβούλιακα» και «μπουκαλοματού» γιατί φοράει γυαλάκια. Η Μαλένα ντρέπεται Σε μια χώρα μακρινή υπήρχε ένα χωριουδάκι που το έλεγαν Ευωδιαστή επειδή εκεί όλες οι μυρωδιές ήταν πολύ δυνατές: οι μυρωδιές από τα καρβέλια, τον καφέ και τα λουλούδια. Όλοι ήταν πανευτυχείς εκτός από το μαστρο-μιχάλη, που ήταν αλλεργικός και δεν μπορούσε να τις μυρίσει! Έφτιαξε, λοιπόν, μια μηχανή που ρουφούσε τις μυρωδιές. Η Σάρλοτ ονειρευόταν να πρωταγωνιστήσει στο θεατρικό έργο της έκτης τάξης. Όταν, όμως, οι προβολείς πέφτουν πάνω στην Γκρέις, οι Μικρές και Τριανταφυλλένιες έρχονται αντιμέτωπες με ένα αληθινό δράμα, σαιξπηρικών διαστάσεων! Και δεν είναι θέατρο, αλλά αλήθεια Θα καταφέρουν να παραμείνουν οι καλύτερες φίλες; Η Έμι πρόκειται να αποκτήσει αδελφάκι, αλλά δεν είναι σίγουρη πώς αισθάνεται γι αυτό. Μα όταν η μαμά της αναγκάζεται να ματαιώσει το προγραμματισμένο ταξίδι τους στο Μιλάνο εξαιτίας της εγκυμοσύνης, ξάφνου το μέλλον της δε φαντάζει και τόσο ευχάριστο! Μπορούν άραγε οι Μικρές και Τριανταφυλλένιες να τη βοηθήσουν; Πώς χάθηκε ο ολοστρόγγυλος σαν μπάλα γάτος την Κυριακή το μεσημέρι; Αυτό το μυστήριο βάλθηκαν να εξιχνιάσουν ο Μπάμπης και ο Σάκης, δυο φιλαράκια που μένουν στην ίδια πολυκατοικία. Όλοι οι ένοικοι είναι ύποπτοι, γιατί όλοι είχαν το δικό τους λόγο να θέλουν να εξαφανιστεί ο γάτος. Θα καταφέρουν να λύσουν το μυστήριο οι δυο ντετέκτιβ; ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΥΓΕΙΑ ΧΙΟΥΜΟΡ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΕΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ...και για νεαρούς αναγνώστες µε απαιτήσεις w w w. p s i c h o g i o s. g r Στις Εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ, την τελευταία σελίδα τη γράφετε πάντα εσείς στο Όταν κλείνει ένα βιβλίο, ανοίγει ένας κύκλος επικοινωνίας. Γνωρίστε τους συγγραφείς και τους αναγνώστες µας µέσα από τα blogs, το forum και τις εκδηλώσεις µας. Στείλτε τις κριτικές σας και λάβετε µέρος σε κληρώσεις. Γραφτείτε δωρεάν στη ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ µας µε στο info@psichogios.gr ή στείλτε sms στο γράφοντάς µας ΙΑ, ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ, ΙΕΥΘΥΝΣΗ, Τ.Κ., ΠΟΛΗ µε κενό ανάµεσα, ή καλέστε χωρίς χρέωση στο Εσείς κι εµείς πάντα σ επαφή!

14 24 μάγισσες στην άκρη της μύτης. / Τους έχουν μείνει μόνο δύο δόντια. / Δεν λούζονται, γιατί δεν έχουν σαμπουάν. Η Πεντάμορφη δεν τους δίνει το δικό της, που της έφερε ο μπαμπάς της, για να μην της τελειώσει. Το σπίτι στην εξοχή έχει σκεπή από άχυρο. Οι τοίχοι του είναι από ξύλο. / Εχει μια μικρή κουζινούλα. Για να χωράνε όλοι, όλα εκεί μέσα είναι μικρά, το τραπέζι, οι καρέκλες, τα πιατάκια. Το δωμάτιο της Πεντάμορφης είναι γεμάτο λουλούδια, που τα μαζεύει απ τον κήπο της. / Οι αδερφές της έχουν σπασμένα κρεβάτια και κοιμούνται στο πάτωμα. Οι τοίχοι στο δωμάτιό τους είναι κατάμαυροι. / Το δωμάτιό τους μυρίζει άσχημα, γιατί είναι μάγισσες. Εγιναν άσχημες μόλις μπήκαν σ αυτό το δωμάτιο. Εκεί που μένει η Πεντάμορφη, έχει πέντε δρόμους. Ψηλά στο λόφο έχει ένα κάστρο μ ένα μεγάλο ρολόι. Ενας απ τους δρόμους πηγαίνει στη θάλασσα. / Κοντά στο σπίτι έχει μια λιμνούλα. Η Πεντάμορφη είναι χαρούμενη στην εξοχή, γιατί είναι με τα ζώα. Εχει προβατάκια, γουρουνάκια, κοτούλες, κόκορα, αγελάδες, μοσχαράκια. Το πιο αγαπημένο της ζωάκι είναι ένα θηλυκό προβατάκι που το λένε Ντούντου. Κουρεύει τα προβατάκια μαλακά-μαλακά, τα αρμέγει και κάνει τυρί. Κάθε Κυριακή πηγαίνει στην εκκλησία, για ν ανάψει ένα κεράκι και να κοινωνήσει. Της αρέσει να ζει στην εξοχή, γιατί κόβει λουλουδάκια για να στολίζει τα μαλλιά της. Όταν βρέχει, ανάβει φωτιά στο τζάκι, για να μην κρυώνει. / Ο μπαμπάς τούς μαγειρεύει μακαρόνια και σούπες. Μόνον η Πεντάμορφη του λέει ότι της αρέσει το φαγητό ενώ οι αδερφές της του λένε «δεν πεινάω». Τα περισσότερα βιβλία της η Πεντάμορφη τα έχει αφήσει στην πόλη, γιατί δεν μπορούσε να τα κουβαλήσει. Μαζί της έχει πάρει μόνο το παραμύθι της Σταχτοπούτας, που είναι το αγαπημένο της. / Την Πεντάμορφη την στενοχωρεί που δεν μπορεί να πηγαίνει σε χορούς, γιατί της αρέσει πολύ ν ακούει μουσική και να χορεύει. Σιγά-σιγά θα αρχίσει να χορεύει με τη μουσική του μπαλέτου, που παίζει ένας μουζικάντης με κιθάρα, που περνάει από κει. / Μόνο η Πεντάμορφη χορεύει με τον μπαμπά της κι έτσι εκείνος την αγαπάει πιο πολύ. Οι αδερφές της χορεύουν οι δυο τους. / Η Πεντάμορφη ανεβαίνει κάθε μέρα στο κάστρο και ταΐζει μιαν άσπρη γατούλα που υπάρχει εκεί. / Το γατάκι και το σκυλάκι της βοηθάνε την Πεντάμορφη στις δουλειές. Μαζεύουν τα παιχνίδια και τα βάζουν στο μαλακό κρεβάτι, για να σφουγγαρίζει. Μετά απ τις δουλειές του σπιτιού η Πεντάμορφη πηγαίνει με τον μπαμπά της για να βοσκήσουν τα πρόβατα. Οι αδερφές της γεμίζουν το πάτωμα με πατημασιές κι η Πεντάμορφη συνέχεια σφουγγαρίζει. / Η Πεντάμορφη εκεί που καθάριζε τα φυτά, βρήκε μια μέρα ένα κόκκινο τριαντάφυλλο. Το είχε φυτέψει κρυφά ο αδερφός της, για να της κάνει έκπληξη. Θα το μυρίζει και θα είναι ευτυχισμένη. / Η Πεντάμορφη φόρεσε ένα γαλάζιο φόρεμα και πήγαινε στην εκκλησία. Κι όπως έτρεχε, της έφυγε το παπούτσι και χάλασε. Πήγε στο σπίτι μ ένα παπούτσι. Πήγαινε παντού μ ένα παπούτσι και οι αδερφές της την κορόιδευαν. Στις αδερφές της Πεντάμορφης δεν αρέσει η εξοχή. Όποτε βγαίνουν απ το σπίτι, πηγαίνουν στη θάλασσα, παίρνουν το καράβι και κατεβαίνουν στην πόλη, στα μαγαζιά. Οι άνθρωποι τις λυπούνται και τους δίνουν χρήματα. Και τα ξοδεύουν σε διασκεδάσεις και ρούχα. Την Πεντάμορφη δεν την παίρνουν ποτέ μαζί τους. / Μαλώνουν την Πεντάμορφη, τη βάζουν να μαγειρεύει και να πλένει τα ρούχα, για να τη βασανίζουν. Κι εκείνες κάθονται στην πολυθρόνα και τρώνε και πίνουνε. / Μια μέρα που η Πεντάμορφη γιόρταζε, οι αδερφές της ζήλευαν την τούρτα. Κάθονταν στον καναπέ και σκέφτονταν πώς να κάνουν αυτές γενέθλια κι η Πεντάμορφη να μην ξανακάνει. Πήγαν στο δωμάτιό τους κι έχωσαν τα κεφάλια τους κάτω απ τα μαξιλάρια. / Οι αδερφές της ονειρεύονται ότι έχουν βάλει την Πεντάμορφη σ ένα καρότσι και τη χτυπάνε. Σχίζουν τα φορέματά της στην ντουλάπα και την ξυπνάνε για να την τρομάξουν. Ο μπαμπάς της που τη βλέπει τρομαγμένη, της τραγουδάει για να την ηρεμήσει. Κι εκείνη ονειρεύεται ότι φεύγει πάνω σ ένα άλογο για μια μακρινή χώρα, που την περιμένει ένας πρίγκιπας. / Οι αδερφές της Πεντάμορφης μένουν κρυμμένες στο λούνα-παρκ. Κι όταν γεμίζει παιδιά, τα μαγεύουν. Κάνουν σχέδια να σκοτώσουν την Πεντάμορφη. / Μια φορά της έριξαν κέτσαπ στο φόρεμα που φορούσε, για να της κάνουν μάγια. 2ο Κεφάλαιο: Περιμένοντας τα δώρα του πατέρα Π ε ρ ί λ η ψ η: Η οικογένεια της Πεντάμορφης παίρνει την πληροφορία ότι ένα από τα πλοία τους που θεωρούσαν κατεστραμμένο, έφτασε σώο στον προορισμό του και πουλήθηκε το φορτίο του. Οι δύο μεγαλύτερες αδερφές, ενθουσιασμένες για την οικονομική τους ανάκαμψη, παραγγέλνουν στον πατέρα τους ακριβά ρούχα και κοσμήματα, ενώ η Πεντάμορφη του εκφράζει την επιθυμία να της φέρει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο. Μαγικά λόγια: «Της θάλασσας τα κύματα τρέχω και δεν τρομάζω» (σ. 170). Κείμενα Νηπίων Ατομικά κείμενα, 4ο Νηπ/γείο Ασπροπύργου, Η Πεντάμορφη δεν ζήτησε από τον μπαμπά της καινούργια ρούχα, γιατί το σκέφτηκε αφού αυτός είχε φύγει, οπότε δεν πρόλαβε να του το πει. Φόρεμα χρειαζόταν, γιατί φορούσε συνέχεια ένα παλιό ροζ που ήταν τρύπιο κι ένα τρύπιο καλσόν. Όταν οι αδερφές της θα φορούσαν τα ωραία φορέματα που θα τους έφερνε ο μπαμπάς τους, θα ήταν ομορφότερες από την Πεντάμορφη αλλά θα τη ζήλευαν ακόμη. Οι αδερφές τώρα που πιστεύουν ότι έχουν ξανά χρήματα, έχουν γίνει ακόμη πιο κακές. Θέλουν ο πατέρας τους να αγοράζει πράγματα μόνον σ εκείνες και όχι στην Πεντάμορφη. Όμως αυτός θα φέρει στην Πεντάμορφη ένα χρυσαφί φόρεμα κι ένα λουλούδι και στα άλλα κορίτσια δεν θα φέρει τίποτα.

15 26 Μόλις οι αδερφές της Πεντάμορφης θα αποκτήσουν αυτά που θέλουν, θα γίνουν καλές και θα σταματήσουν να την ενοχλούν. Τα φορέματα που ζήτησαν, τα είχαν πραγματικά ανάγκη, επειδή έπαιζαν με τη λάσπη κι όλα τους τα ρούχα είχαν γίνει χάλια κι ήταν σκισμένα.. Τα ρούχα της Πεντάμορφης ήταν σε καλή κατάσταση, γιατί εκείνη καθόταν μέσα στο σπίτι. Επειδή ο μπαμπάς της Πεντάμορφης δεν έγινε πάλι πλούσιος, πήρε φορέματα για τις κόρες του από εκεί που μοίραζαν στους φτωχούς. Όμως αυτά δεν άρεσαν στις αδερφές, ήθελαν ρούχα που πουλούσαν τα μαγαζιά. Κι έτσι τα φόρεσε όλα η Πεντάμορφη. Ο μπαμπάς γύρισε πίσω χωρίς δώρα. Τότε οι κόρες του έφυγαν και τον άφησαν να ζήσει μόνος του, γιατί νόμιζαν ότι είχε χρήματα αλλά δεν ήθελε να τους αγοράσει ό,τι του είχαν ζητήσει. Ο φτωχός πατέρας έπιασε δουλειά, έβαψε μερικά έπιπλα, δούλεψε σε περιβόλια, για να μαζέψει χρήματα και να αγοράσει στις τρεις κόρες του φορέματα. Εκείνες τα φόρεσαν και έφυγαν από κοντά του μόλις έμεινε χωρίς καθόλου χρήματα. Οι αδερφές είπαν στον μπαμπά τους που γύρισε χωρίς δώρα: «Είσαι πολύ κακός μπαμπάς». Εφτιαξαν ένα μαγικό φίλτρο και το έριξαν στο φαγητό του. Αυτός έγινε αόρατος και μιλούσε σιγανά, όπως τα φαντάσματα. Η Πεντάμορφη, για να μην στενοχωριέται ο μπαμπάς της που ήταν φτωχός, δούλευε σε κήπους, για να του δίνει χρήματα. Οι αδερφές της περνούσαν τον καιρό τους κάνοντας βόλτες στο δάσος. Τα κορίτσια ζήτησαν από τον μπαμπά τους να τους φέρει ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο με στολίδια. Επειδή όμως εκείνος δεν πλούτισε, βρήκε στο δάσος ένα φυτό και τους το πήγε. Οι κόρες του σκέφτηκαν τότε να ζητήσει την κάρτα κάποιου φίλου του κι έτσι γιόρτασαν όλοι μαζί ευτυχισμένα τα Χριστούγεννα. Τα κορίτσια ζήτησαν ακριβά φορέματα, για να τα φορούσαν στο πάρτι που θα έκαναν σπίτι τους. Εκεί οι αδερφές θα φορούσαν καπέλα και η Πεντάμορφη κορώνα. Περίμεναν έναν επισκέπτη, έναν νέο άντρα, που θα πήγαινε να χορέψει με την Πεντάμορφη, επειδή ήθελε να την παντρευτεί. Όμως αφού θα μείνουν φτωχοί, δεν θα τον καλέσουν και η Πεντάμορφη θα μείνει να κάνει παρέα στον μπαμπά της. Ομαδικά κείμενα, κλασικό τμήμα 1ου Νηπ/γείου Ασπροπύργου, Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης έχει πάει να παραλάβει τα εμπορεύματα. Οι αδερφές της έχουν πάει να διασκεδάσουν στην πόλη. Επειδή ο μπαμπάς αργεί να γυρίσει πίσω, η Πεντάμορφη που ανησυχεί για κείνον, παίρνει ένα μικρό καράβι και πηγαίνει κοντά του. Τον βρίσκει φτωχό, όπως πρώτα. Του θυμίζει πόσο πολύ τον αγαπά, για να διώξει τη στενοχώρια του. Στην επιστροφή αντιμετωπίζουν πολλές περιπέτειες. Χάνουν το δρόμο, γιατί είναι πάρα πολύ φτωχοί και ταξιδεύουν με τα πόδια. Βρίσκουν μια βάρκα και ο μπαμπάς πηγαίνει να ψαρέψει, για να φάνε κάτι. Την Πεντάμορφη δεν την παίρνει μαζί του, για να μην βραχεί. Εκείνη όπως κάνει βόλτες στην άμμο, βρίσκει μια χελώνα. Όταν φτάνουν στο σπίτι, η χελώνα αρέσει πολύ στις αδερφές της. Η Πεντάμορφη τους τη χαρίζει και έτσι συμφιλιώνονται και παίζουν όλες μαζί. Η Πεντάμορφη θέλει ο μπαμπάς της να της φέρει ένα τριαντάφυλλο κι ένα μπουκάλι λευκό κρασί, για να πιουν με την κοτόσουπα που θα του φτιάξει τη μέρα που τον περιμένουν, γιατί αυτό είναι το αγαπημένο του φαγητό. Αλλά εκείνος δεν γύρισε τη μέρα που τον περίμεναν. Τα κορίτσια έμαθαν από το στρατηγό της αστυνομίας ότι είχε μπει φυλακή. Τον φυλάκισαν επειδή πέρασε με κόκκινο στο δρόμο, γιατί βιαζόταν να φάει την κοτόσουπα. Η Πεντάμορφη φόρεσε την κουκούλα της επειδή έβρεχε και γύρισε όλες τις φυλακές μέχρι να τον βρει. Τότε τον απελευθέρωσαν γιατί τη λυπήθηκαν και γύρισαν οι δυο τους στο σπίτι. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης βρίσκεται στην έρημο, γιατί το καράβι που ταξίδευε, χτύπησε στο βράχο και βούλιαξε. Στην έρημο μόνος και αβοήθητος περιμένει να περάσει άλλο πλοίο. Η Πεντάμορφη με τις αδερφές της πηγαίνουν με άλλο καράβι να τον βρουν. Κάνουν καταδύσεις με μάσκες, εντοπίζουν ένα κομμάτι από το ναυαγισμένο καράβι κι εκεί στην κοντινή στεριά τον ψάχνουν. Βρίσκουν κι ένα κοχύλι που θα του το κάνουν δώρο. Όταν βρίσκουν τον πατέρα τους, αυτός δεν έχει καθόλου χρήματα, γιατί του έχουν πέσει στη θάλασσα. Τα κορίτσια τον ανεβάζουν στο καράβι και η Πεντάμορφη του φτιάχνει ψαρόσουπα, επειδή ήταν άρρωστος και έβηχε. Αρρωσταίνει πιο βαριά και πεθαίνει. Τότε η Πεντάμορφη πετάει ένα φάρμακο στον ουρανό. Το πιάνει ο Χριστούλης, το δίνει στον μπαμπά της κι εκείνος ζωντανεύει. Όταν ο μπαμπάς της Πεντάμορφης γυρίζει σπίτι, της φέρνει πίσω τη γατούλα της, που ήταν φυλακισμένη σ ένα κλουβί στον πύργο του κακού βασιλιά. Είχε δει τις πατημασιές του και τις ακολούθησε. Κι από τη μυρουδιά της γατούλας τη βρήκε και την ελευθέρωσε. Τα κατάφερε, γιατί ο κακός βασιλιάς έγινε καλός όταν ήπιε ένα φίλτρο που του είχε ετοιμάσει η Πεντάμορφη. 3ο Κεφάλαιο: Το φως στο δάσος Π ε ρ ί λ η ψ η: Ο έμπορος παίρνει το δρόμο της επιστροφής χωρίς να μπορεί να ικανοποιήσει τις ακριβές επιθυμίες των μεγαλύτερων κοριτσιών του. Διασχίζοντας το δάσος μέσα στη νύχτα, διακρίνει ένα φως. Όταν πλησιάζει, διαπιστώνει πως πρόκειται για έναν μεγαλόπρεπο πύργο, όπου θα καταφύγει για να προστατευτεί από τις άσχημες καιρικές συνθήκες και τα άγρια ζώα. Μαγικά λόγια: «Εκεί ναι λύκοι στα βουνά και κλέφτες στα δερβένια Και σένα παίρνουν κόρη μου και μένα με σκλαβώνουν» (σ. 201). Κείμενα Νηπίων Ατομικά κείμενα μαθητών 4ου Νηπ/γείου Ασπροπύργου, Ο μπαμπάς της Πενάμορφης έφτασε στο σπίτι με το δυνατό φως. Εκεί ζούσε ένα τέρας. Όταν αυτό γιόρταζε, πήγαιναν συνέχεια άνθρωποι με δώρα. Το 27

16 28 τέρας τούς έδινε δηλητήριο και εκείνοι μεταμορφώνονταν σε λιοντάρια. Έριχναν πάνω στο τέρας νερό κι αυτό νευρίαζε και τα έτρωγε. Ο μόνος που έφυγε ζωντανός απ αυτό το σπίτι ήταν ο μπαμπάς της Πεντάμορφης. Κρύφτηκε στην τραπεζαρία κι όταν το τέρας έπεσε για ύπνο, του ξέφυγε. Στο παλάτι κάποτε ζούσαν τέσσερις άνθρωποι που αγαπούσαν τα ζώα. Είχαν και πολλά άγρια, που τους έφαγαν, εκτός από έναν που κρύφτηκε στην ντουλάπα. Όταν ο έμπορος έφτασε εκεί, βρήκε τον άνθρωπο και του είπε ότι θα τον φιλοξενήσει στο δικό του σπίτι. Αλλά στο δρόμο τσακώθηκαν κι ο άνθρωπος γύρισε πίσω και τον έφαγε ο λύκος. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης πήγε προς το φως. Αυτό έλιωνε τα χιόνια κι έτσι ο άνθρωπος μπόρεσε να συνεχίσει το δρόμο του μέχρι που είδε ένα άλλο φως. Κατέβηκε απ το άλογο και μπήκε μέσα, όπου είδε τις κόρες του, γιατί αυτό ήταν το σπίτι του. Ο πατέρας έχει ανέβει στο σπίτι του φεγγαριού. Εκεί δεν νιώθει φόβο αλλά πεινάει και διψάει. Όταν βγήκε ο ήλιος, το φεγγάρι τον ξύπνησε και η Πεντάμορφη τον είδε από κάτω. Ο έμπορος πήγε στο παλάτι και του άνοιξε το τέρας. Όταν έφαγε, πήρε το άλογό του για να φύγει. Τότε είδε το τέρας να κλαίει και κατάλαβε ότι ήθελε παρέα. Έτσι θα πηγαίνει συχνά να το επισκέπτεται. Όταν ο έμπορος μπήκε στο φωτισμένο παλάτι, συνάντησε τις κόρες του. Τον περίμεναν εκεί, γιατί σκέφτηκαν ότι θα έβλεπε το φως και θα πήγαινε μέσα. Το παλάτι ανήκε σ έναν καλό βασιλιά που ήπιε τσάι μαζί με τον έμπορο. Το πρωί οι μάγισσες άγγιξαν το άλογό του, για να φτάσει πολύ γρήγορα στο σπίτι του. Ομαδικά κείμενα, κλασικό τμήμα 1ου Νηπ/γείου Ασπροπύργου, Το τέρας βρήκε τον μπαμπά της Πεντάμορφης να κοιμάται στο παλάτι του. Τον ταρακούνησε για να τον ξυπνήσει. Ηθελε να τον διώξει, για να έρθει στη θέση του η Πεντάμορφη. Τη θυμόταν από τότε που πήγαιναν μαζί σχολείο. Ο μπαμπάς της δεν τον αναγνώρισε, γιατί το τέρας είχε αλλάξει. Στο παλάτι βρίσκεται το τέρας. Είναι καλό, βοηθάει τους ανθρώπους. Όταν βρίσκονται στο δάσος, τους ανοίγει το κάστρο του για να μην φοβούνται. Εκείνοι νομίζουν πως είναι κακό, γιατί μένει μόνο του. Δεν έχει κανέναν να το φροντίζει. Ολοι στην οικογένειά του έχουν πεθάνει. Τα πουλάκια κάθονται στο χερούλι της καρέκλας του, για να του κάνουν παρέα. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης φτάνει στο παλάτι και του μυρίζει κρέας ψητό. Ανεβαίνει στον επάνω όροφο, που η τηλεόραση δείχνει μια εικόνα με αίματα. Στο δωμάτιο βρίσκεται ένα τέρας που το έχει πάρει ο ύπνος. Ο μπαμπάς τρώει, παίρνει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από το βάζο και φεύγει. Το τέρας ξυπνάει πεινασμένο, βλέπει ότι λείπει το φαγητό και νευριάζει. Ακολουθεί τις πατημασιές του αλόγου και φτάνει στο σπίτι της Πεντάμορφης. Τη βλέπει που γυρίζει από τα ψώνια και της προτείνει να πάνε μαζί στο κάστρο του. Εκείνη δέχεται αμέσως γιατί έχει δει το τριαντάφυλλο που έφερε ο πατέρας της και ξέρει ότι υπάρχουν στο παλάτι του πάρα πολλά υπέροχα τριαντάφυλλα. Οταν ο μπαμπάς πήγε να χτυπήσει την πόρτα, εκείνη άνοιξε μόνη της, γιατί ήταν πάρα πολύ παλιά, χωρίς σύρτη. Ανέβηκε τη σκάλα και είδε ένα τέρας να κοιμάται. Προχώρησε στις μύτες, για να μην το ξυπνήσει. Είχε τα χέρια του γύρω απ το κεφάλι. Ηταν μεγάλα, με μακριά νύχια. Μόλις άρχισε να φωτίζει, ο μπαμπάς έκοψε ένα τριαντάφυλλο και ξεκίνησε για το σπίτι του. Στο δρόμο σκεφτόταν πως αν τον διώξουν οι κόρες του, θα ξαναγυρίσει, για να ζήσει σ αυτό το παλάτι και θα πάρει μαζί του την Πεντάμορφη να της δείξει τα υπέροχα τριαντάφυλλα που υπάρχουν εκεί. 4ο Κεφάλαιο: Ο ιδιοκτήτης του πύργου Π ε ρ ί λ η ψ η: Ο πατέρας στο παλάτι φιλοξενείται άψογα. Βρίσκει φαγητό, θαλπωρή, καινούργια ρούχα, χωρίς ωστόσο να συναντήσει κανέναν. Το πρωί προτού φύγει για το σπίτι του, κόβει ένα κόκκινο τριαντάφυλλο από τον κήπο του πύργου για την Πεντάμορφη. Τότε παρουσιάζεται μπροστά του ένα τεράστιο και τρομακτικό στην όψη πλάσμα, εξοργισμένο απέναντί του και τον κατηγορεί για αγνωμοσύνη. Το τέρας απειλεί να τον σκοτώσει, εκτός εάν ο έμπορος αποφασίσει να του στείλει κάποια από τις κόρες του για να ζήσει μαζί του. Μαγικά λόγια: «Κι από το θλιβερό σκοπό, το θλιβερό τραγούδι Και το γεφύρι ράγισε και το ποτάμι στάθη» (σ. 163). Κείμενα Νηπίων Η Πεντάμορφη έκανε πάρτι για να γιορτάσουν την επιστροφή του μπαμπά της. Ύστερα ο μπαμπάς τής είπε να πάνε οι δυο τους μια βόλτα, για να της δείξει έναν πρίγκιπα που πίστευε ότι θα της αρέσει. Εννοούσε το τέρας. Όταν έφτασαν, το τέρας τής είπε: «Δεν θα σε τρομάξω ούτε θα σε φάω». Η Πεντάμορφη μπήκε στην κουζίνα για να ετοιμάσει μια τούρτα. Το τέρας έφαγε τρία κομμάτια και της είπε: «Αυτή είναι η πιο ωραία τούρτα που έφαγα ποτέ». Για να την ευχαριστήσει, είπε να πάνε και οι τρεις ένα θαλασσινό ταξίδι. Ετοιμαζόταν να φτιάξει τις βαλίτσες, αλλά η Πεντάμορφη το σταμάτησε. Του είπε ότι θα ετοιμάσει εκείνη τις βαλίτσες του, γιατί δεν ήθελε να κουραστεί το τέρας. Είχε αρχίσει να το αγαπάει, γιατί όταν την υποδέχτηκε, της πρόσφερε μια μεγάλη ανθοδέσμη με τριαντάφυλλα απ αυτά που της άρεσαν, ένα νυφικό και ένα στέμμα. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης βρίσκεται στο σπίτι του. Τον πήγε πίσω ο Θεός περνώντας τον από ένα πράσινο μονοπάτι. Ετσι γλύτωσε από το χιόνι του δάσους. Πέρασε απ το σπίτι του τέρατος κι έκοψε κρυφά μόνο ένα κόκκινο τριαντάφυλλο όταν το τέρας κοιμόταν. Όμως τον εί- 29

17 30 δαν τα άγρια ζώα που έμεναν μαζί με το τέρας κι όταν βγήκε ο ήλιος και το τέρας ξύπνησε, του το είπαν. Αυτό θύμωσε πάρα πολύ κι έστειλε τα ζώα να σκοτώσουν τον μπαμπά της Πεντάμορφης. Η Πεντάμορφη έρχεται στο σπίτι του τέρατος, για να βοηθήσει τον πατέρα της. Άρχισαν να κόβουν μαζί όλα τα λουλούδια του τέρατος. Υστερα βγάζουν τ αγκάθια, του τα ρίχνουν και αυτό αγκυλώνεται και πεθαίνει. Τότε παίρνουν όλα τα τριαντάφυλλα και φεύγουν. Όταν έφτασαν στο σπίτι τους, ο πατέρας λιποθύμησε από την κούραση. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης είναι στο σπίτι του τέρατος. Περπατά σιγάσιγά για να μην το ξυπνήσει. Πηγαίνει να βάλει ένα λουλούδι δίπλα του και φεύγει απ το παλάτι. Μ αυτή την πράξη ήθελε να ζητήσει συγγνώμη από το τέρας, επειδή έκοψε κι ένα τριαντάφυλλο για να το πάει στην Πεντάμορφη. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης είναι σ ένα παλάτι στο χιονισμένο δάσος παρέα με το βασιλιά και τους ιππότες του. Θα μείνει εκεί μέχρι να έρθει το Καλοκαίρι. Εκεί πηγαίνει ένας δράκος κι οι ιππότες τον πολεμούν. Αυτός έχει σκοτώσει τέσσερις ιππότες και οι άλλοι έξι που έζησαν, τελικά τον εξοντώνουν. Το Καλοκαίρι ο μπαμπάς θα φέρει την Πεντάμορφη να μείνει στο παλάτι, για να μην είναι με τις αδερφές της που τη βρίζουν και την τρομάζουν, φορώντας μάσκες τεράτων. Η Πεντάμορφη θα γνωρίσει το βασιλιά και θα γίνει βασίλισσα. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης το πρωί πήρε μερικά σοκολατάκια και βγήκε από το παλάτι, για να γυρίσει στο σπίτι του. Είδε απ έξω την τριανταφυλλιά κι έκοψε ένα λουλούδι για την Πεντάμορφη. Το τέρας που είχε αυτό το παλάτι, γύριζε απ έξω, που είχε πάει να πετάξει τα σκουπίδια. Είδε τον άνθρωπο να κόβει το τριαντάφυλλο και νευρίασε πολύ μαζί του. Τον έστειλε να του φέρει μια κόρη του. Όταν αυτός έφτασε στο σπίτι του, ρώτησε τα κορίτσια «ποια θέλει να αυτοκτονήσει», για να τη στείλει στο τέρας. Και η μια αδερφή της Πεντάμορφης που δεν της άρεσε η ζωή, επειδή δεν ήθελε κανένας να την παντρευτεί, είπε «εγώ». Ο μπαμπάς της θα την πάει στο τέρας και θα κόψει κι άλλο τριαντάφυλλο για την Πεντάμορφη. Η Πεντάμορφη πηγαίνει στο τέρας με το άλογο, για να του δώσει πίσω τα τριαντάφυλλα που είχε κόψει ο μπαμπάς της για κείνην. Η Πεντάμορφη θα μείνει με το τέρας, γιατί θέλει να δουλέψει μαζί του. Θα φτιάχνουν άσχημες, τρομαχτικές μάσκες, για να τις φοράνε και να τρομάζει όλος ο κόσμος. Όταν γυρίζουν στο σπίτι τους, θα βγάζουν και οι δύο τη μάσκα τους. Κάποτε μπήκαν όμως κλέφτες στο σπίτι τους, βρήκαν τις μάσκες και είπαν στον κόσμο την αλήθεια. Ομαδικά κείμενα, κλασικό τμήμα 1ου Νηπ/γείου Ασπροπύργου, Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης είδε μπροστά του το τέρας και τρόμαξε. Αυτό του ζήτησε να του πάει εκεί την Πεντάμορφη, γιατί κανένας δεν το έκανε παρέα. Θα περνάνε πολύ καλά μαζί. Θα παίρνουν ένα φαναράκι να βλέπουν στο σκοτάδι και θα πηγαίνουν βόλτες στο δάσος, για να κοιτάνε το φωτισμένο παλάτι τους. Θα βλέπουν την ανατολή του ήλιου και θα πηγαίνουν επισκέψεις στον μπαμπά της Πεντάμορφης. Εκείνη δεν θα φεύγει καθόλου μακριά από το τέρας, επειδή φοβάται να μην πεθάνει απ τα μάγια. Ο μπαμπάς της Πεντάμορφης όταν είδε το τέρας φοβήθηκε και του έπεσε κάτω το τριαντάφυλλο. Γονάτισε μπροστά στο τέρας για να τον λυπηθεί. Αυτό έκανε ένα βήμα μπροστά κι έλιωσε το τριαντάφυλλο. Τα νύχια στα πόδια του ήταν πολύ μακριά. Έσχισαν τα παπούτσια και βγήκαν απ έξω. Δεν μπορούσε να τα κόψει μόνο του. Όταν η Πεντάμορφη πήγε εκεί με τον μπαμπά της, πήρε ένα ψαλίδι, κάθισε δίπλα στο τέρας κι εκείνο άπλωσε τα πόδια του στον καναπέ,

18 για να του κόψει τα νύχια. Είχε καταλάβει αμέσως ότι το τέρας ήταν καλό, γιατί όταν έφτασαν στο παλάτι του, της είχε έτοιμο ένα τριαντάφυλλο στο βάζο. Το τέρας κάλεσε στο παλάτι τις κακές αδερφές, για να δουν την Πεντάμορφη. Όμως μόλις τις γνώρισε, δεν την ήθελε πια αλλά ήθελε εκείνες, γιατί ξετρελαθήκανε με την ασχήμια του. Έστειλε την Πεντάμορφη για πάντα πίσω στον πατέρα της. Ύστερα το μετάνιωσε, γιατί του έλειπε. Έδιωχνε τις κακές αδερφές αλλά αυτές δεν έφευγαν. Το τέρας κυνήγησε τον μπαμπά της Πεντάμορφης που έκοψε το τριαντάφυλλο και τον πήρε πίσω στο κάστρο του. Το τριαντάφυλλο έπεσε από τον άνθρωπο και το βρήκε μια από τις κακές κόρες του. Το έκανε κομματάκια και άφησε μόνο το κοτσάνι, επειδή μύριζε πάρα πολύ άσχημα. Όλα τα τριαντάφυλλα που είχε το τέρας στον κήπο του ήταν μαγικά. Μύριζαν ωραία στην Πεντάμορφη και στον μπαμπά της που ήταν καλοί και μύριζαν άσχημα στους κακούς. Το τέρας ζήτησε απ τον μπαμπά μια από τις κόρες του κι εκείνος διάλεξε την Πεντάμορφη, γιατί άκουγε πάντα τον πατέρα της και θα αγαπούσε το τέρας, όπως όλο τον κόσμο. ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΝΕΟΥΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ β ιβλιοπαρουσίαση 95 ΣΕΠΤ - ΟΚΤ - ΝΟΕΜ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1. W. Iser, The Implied Reader, The Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 1990, σσ W. C. Booth, The Rhetoric of Fiction, Penguin Books, Middlesex, 1987, σσ. 71, 79, 131, W. Iser, ό.π., σ. 37, και Ελένης Α. Ηλία, Ο αναγνώστης και η λογοτεχνική δημιουργία του Ηλία Βενέζη, Αστήρ, Αθήνα, 2000, σ W. Iser, ό.π., σ Πρόκειται για τη διδακτική αρχή της φθίνουσας καθοδήγησης, σύμφωνα με τα κειμενοκεντρικά μοντέλα διδασκαλίας. Αρχικά απευθύνουμε πλήθος ερωτήσεων στους μαθητές, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου περιορίζονται, στο βαθμό που επεκτείνονται και γίνονται πληρέστερες και σαφέστερες οι απαντήσεις τους. Βλ. σχετικά το κείμενο των Ελένης Α. Ηλία και Ηλία Γ. Ματσαγγούρα, «Από το παιχνίδι στο λόγο. Παραγωγή παιδικών κειμένων μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες», στον τόμο Έρευνα και Πρακτική του Γραμματισμού στην Ελληνική Κοινωνία, επιμ. Π. Παπούλια-Τζελέπη κ.ά., Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2006, σσ. 308, Αναφέρω ενδεικτικά τα έντυπα Ταξίδια στον Ωκεανό της Φαντασίας με μύθους και παραμύθια, Παιχνίδια με το Μικρό Πρίγκιπα του Εξυπερύ και Μια φορά κι έναν καιρό, που έχουν εκδοθεί από το Πνευματικό Κέντρο Ασπροπύργου και παρουσιάζουν κείμενα των μαθητών μου του 1ου και του 4ου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου. 7. Πρόκειται για το 4ο Νηπιαγωγείο Ασπροπύργου κατά το διδακτικό έτος και για το κλασικό τμήμα του 1ου Νηπιαγωγείου Ασπροπύργου κατά το Το έργο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τον εκδοτικό οίκο Ερευνητές, στη σειρά «Εικονογραφημένη Κλασική Λογοτεχνία», Αθήνα, Εικονογράφηση: Αν Ρόμπι, απόδοση στα ελληνικά: Μαρίνα Τουλγαρίδου. 9. Όλοι οι στίχοι προέρχονται από την πλέον διαδεδομένη συλλογή του Νικολάου Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα Τραγούδια του Ελληνικού Λαού. Στο παρόν άρθρο δίπλα σε κάθε στίχο παραθέτουμε την αρίθμηση της σελίδας του βιβλίου του Πολίτη, όπου μπορεί ο στίχος αυτός να αναζητηθεί από τον αναγνώστη μας. 10. Στο 4ο Νηπιαγωγείο κάθε μαθητής αναφερόταν ατομικά στο έργο, ενώ στο 1ο Νηπιαγωγείο δημιουργήσαμε πέντε σταθερές πενταμελείς ή εξαμελείς υποομάδες, που εκφράζονταν συλλογικά για τις αφηγηματικές εξελίξεις. 33/1

19 για παιδιά νηπιακής και πρώτης σχολικής ηλικίας Έλενα Αρτζανίδου ΤΑ ΓΥΑΛΑΚΙΑ ΤΗΣ ΜΑΛΕΝΑΣ Εικ.: Κατερίνα Χρυσοχόου Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 50 Η Μαλένα, ένα γλυκό κοριτσάκι του νηπιαγωγείου, δεν μπορεί να συνηθίσει τα πειράγματα των συμμαθητών της για τα κίτρινα γυαλιά που φοράει. Της έχουν βγάλει ένα πλήθος παρατσούκλια και την πληγώνουν. Όμως, έχει ο καιρός γυρίσματα. Τα πράγματα αλλάζουν όταν καταφθάνει στο νηπιαγωγείο για να πει παραμύθια μια συγγραφέας, που φοράει κι εκείνη κίτρινα γυαλιά σαν της Μαλένας. Και τότε Η εικονογράφηση της Κατερίνας Χρυσοχόου δημιουργεί την κατάλληλη χιουμοριστική ατμόσφαιρα. Α.Β. Νίνα Βαβούρη ΑΨΟΥ!!! Εικ.: Ελίζα Βαβούρη Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 54 Ο μαστρο-μιχάλης ήταν αλλεργικός. Μόλις κάποια μυρωδιά άγγιζε τα ρουθούνια του, φταρνιζόταν του καλού καιρού. Δυνατά και πολύ ενοχλητικά. Επειδή, όπως λένε, έπιαναν τα χέρια του, σκέφτηκε να κατασκευάσει μια μηχανή που να απορροφά τις μυρωδιές για να μην υποφέρει. Σ αυτό συμφώνησε και ο φίλος του, ο Μέρτζος, το γαϊδουράκι του. Έλα όμως που η επιχείρηση δεν πήγε καλά, και οι μυρωδιές όχι μόνο δεν απορροφήθηκαν, αλλά απλώθηκαν σ όλο το χωριό, με παράξενο και ανάποδο τρόπο; Έγινε το σώσε! Ο μαστρο- Μιχάλης θα εγκαταλείψει την προσπάθεια ή θα σκεφτεί κάτι άλλο, πιο αποτελεσματικό; Η Ελίζα Βαβούρη έχει εικονογραφήσει με περίσσιο κέφι τις καταστάσεις που προκύπτουν. Α.Β. Κυριακή Γουδέλη Ο ΚΟΚΟΣ Ο ΠΟΝΤΙΚΟΣ Εικ.: Κατερίνα Π. Βάγια Λιβάνης, Αθήνα 2009, σελ. 46 Στο υπόγειο ενός παντοπωλείου ζει ο ήρωας αυτής της ιστορίας τρώγοντας άφθονες λιχουδιές. Είναι πάντα χορτάτος, αλλά νιώθει μοναξιά. Οι άλλοι ποντικοί δεν τον θέλουν για συντροφιά, γιατί δεν δίνει τίποτα από το φαγητό του και είναι ζαβολιάρης. Ώσπου ένα γλειφιτζούρι με σχήμα καρδιάς θα τον βοηθήσει να καταλάβει τι θα πει φιλία, αγάπη και αρμονική συμβίωση. Χαριτωμένο βιβλίο, πλούσια εικονογραφημένο. Λ.Π.-Α. Ειρήνη Καμαράτου-Γιαλούση Η ΠΕΙΣΜΑΤΑΡΑ Εικ.: Δημ. Καρατζαφέρης (σελ. 56) Ο ΠΟΝΗΡΟΥΛΗΣ Εικ.: Διονύσης Καραβίας (σελ. 56) Ψυχογιός, Αθήνα 2009 Πεισματάρα είναι η Ροδούλα, που θέλει να γίνεται πάντα το δικό της και γκρινιάζει στενοχωρώντας τη μητέρα της. Πείθεται να γίνει καλό παιδί, όταν βλέπει κι ένα πουλάκι πεισματάρικο στο απέναντι δέντρο να τυραννά τη μητέρα του. Ο Μάκης είναι πονηρός και συμπεριφέρεται ανάλογα προσπαθώντας να κοροϊδέψει τους άλλους και να κάνει το κέφι του. Όλα αυτά τα καμώματα τα αντιγράφει από μια εκπομπή, ώσπου η γιαγιά του τού εξηγεί ποιο είναι το σωστό και συνέρχεται. Και τα δύο βιβλιαράκια αφορούν παιδικούς χαρακτήρες όπως και στα προηγούμενα βιβλία της: Η Γκρινιάρα, Ο Ζημιαρούλης, Η Ντροπαλούλα, Ο Τεμπελάκος, κ.λπ. Α.Β. Μάνος Κοντολέων «ΚΑΛΕ, ΠΝΙΓΟΜΑΙ» Εικ.: Αλεξάνδρα Αντωνοπούλου Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 50 Μια ανάλαφρη καλοκαιρινή ιστορία για μια οικογένεια που περνάει τις μισές διακοπές στη θάλασσα και τις άλλες μισές στο βουνό. Προσκαλεσμένη τούτη τη φορά είναι και η Ευδοκία. Χαρές, γέλια, μπουρμπουλήθρες κάνουν πανηγύρι το κολύμπι της γυναικείας ομάδας, ώσπου σε κάποια στιγμή πανικού κοντεύουν να θαλασσοπνιγούν! Η κοροϊδία πάει σύννεφο από τα αγόρια που ξέρουν καλό κολύμπι. Η εκδίκηση όμως είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο. Δεν θα πάνε στο βουνό; Εκεί που τα χωρικά ύδατα είναι της γυναικείας ομάδας; Εκεί θα βοηθήσουν οι μικροί σκορπιοί, οι μπάμπουρες και τα «ζουμερά» αχλάδια, ώστε να πάρουν τα κορίτσια πίσω το αίμα τους. Α.Β. 34/2 35/3

20 Κώστας Μάγος Ο ΤΡΑΜ Εικ.: Γιώργος Σγουρός Πατάκης, Αθήνα 2009, σελ. 38 Ο Τραμ είναι ένα αδέσποτο σκυλάκι που αποκτά όνομα και στέγη κοντά στις ράγες του τραμ. Οι φίλοι του θα τον βοηθήσουν να γνωρίσει την πόλη και τα μυστικά της. Όταν για πρώτη φορά συνάντησε το τραμ, ένιωσε μεγάλο φόβο. «Τι τεράστια κάμπια είναι αυτή;» αναρωτήθηκε κι άρχισε να της γαβγίζει δυνατά. Επειτα έγινε φίλος μαζί της και με τους ανθρώπους που κουβαλούσε το τραμ. Και μια μέρα... Ένα χαριτωμένο, ευρηματικό κείμενο με σελίδες γεμάτες παιχνίδι στο τέλος. Εγχρωμη η εικονογράφηση, ζωντανεύει την έκδοση. Γ.Γ.-Σ. Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ Εικ.: Κατερίνα Βερούτσου Παπαδόπουλος, Αθήνα 2009, σελ. 38 Ο μικρός Μανόλης αποφασίζει να γιορτάσει τα γενέθλιά του στην παιδική χαρά της γειτονιάς του, επειδή το σπίτι του είναι μικρό. Όλα όμως πηγαίνουν στραβά. Βρέχει συνέχεια, οι δρόμοι πλημμυρίζουν και το αγόρι στενοχωριέται γιατί οι φίλοι του δεν θα μπορέσουν να έρθουν στο πάρτι του. Αμέσως ο παππούς αναλαμβάνει δράση και ετοιμάζει μια έκπληξη για το Μανόλη. Το πάρτι θα γίνει και όλοι είναι ευχαριστημένοι, και πιο πολύ ο Μανόλης. Ευχάριστη και διασκεδαστική ιστορία με όμορφες εικόνες. Λ.Ψ. Μαρία Ρουσάκη Ο ΛΟΥΚΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΟΥΚΟΥΜΑΔΕΣ Εικ.: Ναταλία Καπατσούλια Ψυχογιός, Αθήνα 2009, σελ. 56 Και ποιο παιδί δεν τρελαίνεται για λουκουμάδες με μπόλικο μέλι; Σαν τον Λουκά; Κανένας. Οι λουκουμάδες είναι η ζωή του. Για να τους βρίσκει όμως στο πιάτο του, πρέπει να είναι όπως θέλει η μαμά του: υπάκουος και νοικοκυρεμένος. Πράγμα που δεν το καταφέρνει πάντα, κι έτσι οι λουκουμάδες εμφανίζονται όχι στο πιάτο του, αλλά στο όνειρό του. Ο Λουκάς δεν θα μείνει άπραγος. Θα σκαρφιστεί κάτι. Αλλά θα πιάσει η σκανταλιά του; Ή θα γυρίσει μπούμερανγκ στον ίδιο; Η Ναταλία Καπατσούλια έχει εμπνευστεί επιτυχημένα τον τύπο του Λουκά και τον έχει αποδώσει με χρώματα και γνώση. Α.Β. Ευδοκία Σκορδαλά-Κακατσάκη ΤΟ ΝΗΣΙ ΠΟΥ ΤΑΞΙΔΕΥΕ Εικ.: Λιάνα Δενεζάκη Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2009, σελ. 32 Δεν είναι όλα τα νησιά ίδια. Το νησί για το οποίο έγραψε η Ευδοκία Σκορδαλά-Κακατσάκη ταξιδεύει. Με τις λίμνες, τα ποτάμια, τις κρυστάλλινες πηγές κι όλα τα καλά που φέρνουν οι εποχές μαζί τους, φαντάζει μαγευτικό. Τ αγγελάκια το προτιμούν, το λατρεύουν και παίζουν στα δέντρα κρυφτό. Μα το κακό παραμόνευε... Μια σκοτεινή νύχτα χάθηκε ένας ψαράς κι άφησε ορφανά τα δυο παιδιά του. Τα χρόνια κύλησαν, τα παιδιά μεγάλωσαν με τις φροντίδες της μάνας, κι ένα βράδυ στο φως του φεγγαριού συνάντησαν μια πεντάμορφη γοργόνα. Το τι έγινε μετά, θα το διαβάσετε... Ομορφογραμμένο παραμύθι με τη συνοδεία της εμπνευσμένης εικονογράφησης της Λιάνας Δενεζάκη. Α.Β. Ανιέζε Μπαρούτσι ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟΥΣΑ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ! Εικ.: Σάντρο Ναταλίνι Μετ.: Αλεξάνδρα Τσίπρα Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2009, σελ. 19 Η Χρυσομαλλούσα έρχεται προσκαλεσμένη στο σπίτι των αρκούδων, για να συνετίσει το μικρό αρκουδάκι και να μην κάνει αταξίες. Κάπως έτσι αρχίζει η γνωστή ιστορία. Πολύ ενδιαφέρον έχει για τα μικρά παιδιά η παρουσίαση του βιβλίου με εικόνες που ξεπετάγονται, με μυστικά και επιστολές μέσα σε φακέλους, με σελίδες που ανοίγουν και περιέχουν γραπτά μηνύματα, ρόδες που γυρίζουν κ.λπ. Α.Β. Ο ΟΔΗΓΟΣ ΤΟΥ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΚΑΡΑΒΙ Μετ.: Λιάνα Μητσακάκη Βιβλιόφωνο, Αθήνα 2009, σελ. 24 Για όσους φιλοδοξούν στο μέλλον να γίνουν πειρατές, υπάρχει τούτος ο Οδηγός του Εξερευνητή, μ ένα μοντέλο για συναρμολόγηση, που θα διασκεδάσει τους μικρούς και θα περάσουν μαζί του ευχάριστες ώρες. Παράλληλα, σ ένα ενσωματωμένο βιβλιαράκι υπάρχουν χρήσιμες πληροφορίες για τα πειρατικά πλοία, τις σημαίες τους, ονόματα καραβιών και διάσημων πειρατών καθώς και όλες τις λεπτομέρειες για να είναι πλήρως ενημερωμένοι. Να μην πέσουν σε βαθιά νερά χωρίς τις πρέπουσες γνώσεις! Α.Β. 36/4 37/5