Προπτυχιακή Εργασία. Τσιγκόλη Μαρία. Δεσμευτική, Ελεύθευρη και Επιτακτική Εντολή ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε.

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Τσιγκόλη Μαρία Δεσμευτική, Ελεύθευρη και Επιτακτική Εντολή ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Θ Ε Μ Α : ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ, ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΙ ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΕΝΤΟΛΗ Διδάσκων καθηγητής: κ. Δημητρόπουλος Γ. Ανδρέας Επιμέλεια: Μαρία Τσιγκόλη A.M: Αθήνα Ακαδημαϊκό έτος ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α. Αντιπροσωπευτικό σύστημα ~ Ορισμός και γενικά στοιχεία...4 ~ Κατοχύρωση της αντιπροσωπευτικής αρχής με συνταγματικούς κανόνες.6 Β. Λαϊκή εντολή ~ Η αντικατάσταση της εμμέσου από την άμεση Δημοκρατία. Η αντικατάσταση της αντιπροσωπευτικής αρχής..8 ~ Η σύγχρονη μορφή της Δημοκρατίας. 10 ~ Εθνική και λαϊκή Δημοκρατία 14 Γ. Ελεύθερη εντολή ~ Έννοια και περιεχόμενο 17 ~ Ελευθερία γνώμης και ψήφου του βουλευτή. 18 ~ Η «κατά συνείδηση» άσκηση των καθηκόντων 20 ~ Ελεύθερη εντολή και έναντι του κόμματος; 21 ~ Η παραίτηση του βουλευτή από το βουλευτικό αξίωμα...24

2 Δ. Επιτακτική εντολή ~ Έννοια και περιεχόμενο 27 Ε. Δεσμευτική εντολή ~ Έννοια και περιεχόμενο 30 ~ Εκπροσώπηση Αντιπροσώπευση ~ Ελεύθερη και δεσμευτική εντολή : Συγκρούονται πραγματικά ή κατ επίφαση; ~ Ανεξαρτητοποίηση και μετάσταση του βουλευτή..36 ΣΤ. Συμπεράσματα ~ Κριτική του αντιπροσωπευτικού συστήματος 37 ~ Ελεύθερη ή δεσμευτική εντολή...40 Ζ. Περίληψη ~ Περίληψη. 43 ~ Summary.44 Η. Βιβλιογραφία ~ Βιβλιογραφία...45 Α. ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Αντιπροσωπευτικό είναι το πολιτικό σύστημα, που βασίζεται στον θεσμό της αντιπροσώπευσης. Με άλλα λόγια, η θέληση του corpore απόντος αντιπροσωπευομένου αντικαθίσταται από την θέληση του πραγματικά ισχυρότερου και αξιολογικά ανώτερου αντιπροσώπου. Στον θεσμό της αντιπροσώπευσης διακρίνουμε δύο μέρη, τον αντιπρόσωπο και τον αντιπροσωπευόμενο. Γεγονός είναι ότι ο πρώτος είναι ανώτερος του δεύτερου. Ο αντιπρόσωπος είναι αυτός που υπερέχει μέσα στην σχέση αυτή που αναπτύσσεται. Η βούληση του αντιπροσωπευομένου δεν λαμβάνεται υπόψη και αυτό γιατί την θέση της καταλαμβάνει η θέληση του αντιπροσώπου. Γι αυτό και το αντιπροσωπευτικό σύστημα συνδέεται άρρηκτα με την ελεύθερη εντολή. Ο αντιπρόσωπος είναι ανεξάρτητος έναντι του αντιπροσωπευομένου, ο οποίος είναι corpore απών, αλλά και animo απών, γιατί η θέλησή του αντικαθίσταται απ την θέληση του αντιπροσώπου του. Η εγκαθίδρυση αυτής της νέας μορφής διακυβέρνησης έγινε μετά την σταδιακή υποχώρηση του απολυταρχισμού. Το τέλος της απολυταρχίας σήμανε την έναρξη της κλασσικής Δημοκρατίας και του Φιλελευθερισμού. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της κλασσικής Δημοκρατίας ήταν το δόγμα της ελεύθερης ή αντιπροσωπευτικής εντολής. Ο λαός αναγνωρίζεται ως πηγή εξουσίας, αλλά, λόγω ανικανότητας άσκησης της εξουσίας, η τελευταία ανατίθεται σε ικανές προσωπικότητες, στους αντιπροσώπους. Οι βουλευτές, λοιπόν, είναι αντιπρόσωποι ολόκληρου του λαού και αποφασίζουν αντ αυτού. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα, συνδέεται με την αρχή της εθνικής κυριαρχίας. Σκοπός του είναι η ύπαρξη ενός συλλογικού αντιπροσωπευτικού οργάνου που θα αντιπροσωπεύει το έθνος και θα διατυπώνει την βούλησή του. Το όργανο αυτό υπερέχει του λαού, σε αντίθεση με την αρχή της εκπροσώπησης, όπου ο εκπροσωπούμενος υπερέχει του εκπροσώπου. Ο αντιπρόσωπος, όμως, δε δεσμεύεται από τον αντιπροσωπευόμενο, συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν και οι θεωρητικές κατασκευές που επικράτησαν κατά την Γαλλική Επανάσταση του 1789 Η θεωρία της αντιπροσωπευτικής εντολής διαδέχτηκε την θεωρία της επιτακτικής εντολής που μεσουρανούσε κατά την διάρκεια της απολυταρχίας. Ενώ, όπως επισημαίνει ο Α. Μάνεσης η σχέση αντιπροσώπου και αντιπροσωπευομένου δεν εμπίπτει ούτε στην επιτακτική, ούτε στην απολύτως ελεύθερη εντολή. Με άλλα λόγια ο βουλευτής έχει μία ανεξαρτησία ενεργειών και πράξεων μέσα, όμως, στα πλαίσια που του προσδιορίζει το πολιτικό κόμμα, στο οποίο ανήκει. ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΡΧΗΣ ΜΕ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ

3 Ο θεσμός της Βουλής ανταποκρίνεται απολύτως στο νόημα της αντιπροσωπευτικής αρχής. Κατ αρχήν στο άρθρο 51 παρ. 2 Σ τονίζεται ότι οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος. Στο Σύνταγμα του 1952 ( αρ. 67 ) αναγραφόταν η επεξηγηματική φράση : << και ουχί μόνον την εκλογική περιφέρεια από της οποίας εκλέγονται >>. Ο κανόνας αυτός αποκλείει την εφαρμογή της επιτακτικής εντολής. Οι βουλευτές υπόκεινται κατά κάποιον τρόπο στην θέληση των εκλογέων τους, αλλά, είναι ασυμβίβαστη με την έννοια της αντιπροσωπευτικής αρχής οποιαδήποτε έννοια κύρωσης για την περίπτωση μεταπήδησης του βουλευτή σε άλλο κόμμα. Αυτό προκύπτει και από το άρθρο 60 παρ. 1 Σ, σύμφωνα με το οποίο οι βουλευτές έχουν απεριόριστο δικαίωμα γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση. Παράλληλη, οι βουλευτές εκλέγονται για τέσσερα συναπτά έτη (αρ. 53 Σ ) Με τον τρόπο αυτόν δηλώνεται η περιοδική ανανέωση της πολιτικής εντολής και συγκεκριμένα διαφαίνεται ότι οι βουλευτές δεν είναι απολύτως ανεξάρτητοι κατά την εκτέλεση του έργου τους. Αν συνέβαινε το τελευταίο Δε θα υπήρχε λόγος περιοδικής ανανέωσης της πολιτικής εντολής από το αντιπροσωπευόμενο εκλογικό σώμα. Το τελευταίο δεν είναι απαραίτητα ενωμένο ώστε να υποστηρίζει μία και μοναδική κομματική γραμμή. Αντίθετα, το αρ. 29 Σ θεσμοποιεί τον πολυκομματισμό και η δέσμευση του βουλευτή από το κόμμα εντάσσεται στην έννοια της αντιπροσωπευτικής αρχής και της πολιτικής εντολής. Tέλος, η κατοχύρωση της αντιπροσωπευτικής αρχής γίνεται και μέσω των διατάξεων των άρθρων 66 παρ. 1, 86 παρ. 1 και 110 παρ. 3 του Συντάγματος 75\86\01. Αναλυτικότερα, η δημοσιότητα των συνεδριάσεων που περιλαμβάνεται στο αρ. 66 παρ. 1Σ υποδηλώνει τον έλεγχο των εργασιών των αντιπροσώπων ώστε να διαπιστωθεί αν κινούνται μέσα στο πλαίσιο της πολιτικής τους εντολής. Στη συνέχεια, στο αρ. 86 παρ. 1Σ υποδηλώνεται ότι η κυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Η εξάρτηση, όμως, αυτή της κυβέρνησης απ την Βουλή θα ήταν χωρίς νόημα εάν δεν εξαρτιόταν κατά κάποιον τρόπο και η Βουλή απ την βούληση του εκλογικού σώματος. Τέλος, το γεγονός ότι προκειμένου να γίνει αναθεώρηση του Συντάγματος ( αρ. 110 παρ. 3 ) απαιτείται να παρεμβάλλονται βουλευτικές εκλογές, αποδεικνύει την βαρύνουσα ένδειξη υπέρ της αντιπροσωπευτικής φιλοσοφίας που διαχέει το Σύνταγμα. Το Σύνταγμα μας, όμως, εισάγει κατ αρχήν και όχι αμιγές αντιπροσωπευτικό σύστημα. Το τελευταίο προκύπτει απ το γεγονός ότι υιοθετεί σημαντικά στοιχεία άμεσης Δημοκρατίας. Τέτοια στοιχεία είναι το δημοψήφισμα (αρ. 44 Σ ), η παρεμβολή του εκλογικού σώματος προκειμένου να γίνει αναθεώρηση (αρ. 110 παρ. 3 Σ ) και η αναγωγή του πολιτικού κόμματος σε θεσμό του Συντάγματος. Τα στοιχεία αυτά ισχύουν παράλληλα και συμπληρωματικά προς τις αρχές του αντιπροσωπευτικού συστήματος Β. ΛΑΪΚΗ ΕΝΤΟΛΗ Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΜΜΕΣΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Η ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΗΣ ΑΡΧΗΣ. Η λαϊκή εντολή συνίσταται στην εντολή, η οποία προέρχεται από τον λαό. Η λαϊκή θέληση πραγματώνεται μέσω της ύπαρξης αυτής της εντολής, η οποία δηλώνει την πρόθεση του συντακτικού νομοθέτη να περιορίσει την κοινή νομοθετική εξουσία και κατά συνέπεια και την αρμοδιότητα των κοινών αντιπροσώπων του λαού. Βέβαια, ο σχηματισμός αυτής της θέλησης κατορθώθηκε με την εμφάνιση των πολιτικών κομμάτων που προσέδωσαν στις εκλογές δημοψηφισματικό χαρακτήρα. Η ανάδειξη των αντιπροσώπων ( που αποτελούν μέλη του κοινοβουλίου ) αποτελεί τον αποκλειστικό σκοπό των εκλογών κλασσικής (έμμεσης ή αντιπροσωπευτικής ) Δημοκρατίας. Με άλλα λόγια, οι εκλογές έχουν προσωπικο χαρακτήρα. Οι εκλογείς ψηφίζουν πρόσωπα και όχι κομματικά προγράμματα, μέσα στα οποία δεν μπορούν να εισχωρήσουν, προσπαθώντας να τα διαμορφώσουν σύμφωνα με τα δικά τους πιστεύω και τις δικές τους ανάγκες. Στην κλασσική Δημοκρατία οι εκλογείς περιορίζονται στην εκλογή των βουλευτών. Με την πάροδο, όμως, του χρόνου και τις διαφορετικές ιστορικό-πολιτικές εξελίξεις οδηγούμαστε στο πέρασμα απ την έμμεση στην άμεση Δημοκρατία. Δεν είναι εύκολο, όμως, να απαντήσουμε στο ερώτημα αν στο νέο μας Σύνταγμα καθιερώνεται η άμεση ή η έμμεση Δημοκρατία. Γεγονός είναι ότι η Δημοκρατία έχει επικρατήσει να διακρίνεται σε άμεση και έμμεση ή αντιπροσωπευτική. Στην πρώτη, ο λαός παίρνει ο ίδιος τις αποφάσεις που τον αφορούν, όπως συνέβαινε παλαιότερα στην Εκκλησία του Δήμου. Άρα η διάκριση κυβερνώντων και κυβερνωμένων δεν υπάρχει. Η κοινή απόφαση σχηματίζεται σύμφωνα με την αρχή της ταυτότητας. Αντίθετα, στην αντιπροσωπευτική Δημοκρατία ο λαός δεν αυτοκυβερνάται, αλλά κάποιοι α άλλοι, οι αντιπρόσωποι αποφασίζουν γι αυτόν. Βέβαια, αναγνωρίζεται ότι ο λαός είναι η πηγή της εξουσίας, γι αυτό και ισχύει η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Αξίζει, όμως, να σημειώσουμε ότι αυτοί οι δύο τύποι Δημοκρατίας είναι ξεχωριστοί, δεν ταυτίζεται ο ένας με τον άλλον και πολύ περισσότερο ούτε καν συμπληρωματικοί είναι. Αναλυτικότερα, αυτοί οι δύο τύποι δεν μπορούν να συνυπάρξουν σε μία κοινωνία. Η αρχή της ταυτότητας είναι κάτι διαφορετικό απ την αρχή της αντιπροσώπευσης, με αποτέλεσμα να αποκλείεται ο συνδυασμός τους. Ακριβώς αυτή η διαφορά, όμως, δεν είναι σαφής στο Σύνταγμα με αποτέλεσμα την αθέλητη ανάμειξη την αθέλητη προσπάθεια συνδυασμού στοιχείων της άμεσης και έμμεσης Δημοκρατίας. Η μίξη διατάξεων αναφερόμενων σε δύο διαφορετικούς τύπους Δημοκρατίας συνεπάγεται την σύγκρουση των συνταγματικών κανόνων. Η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και η παράλληλα υπάρχουσα με αυτήν δεσμευτική εντολή δεν μπορούν να συνυπάρξουν με την αντιπροσωπευτική αρχή και την ελεύθερη εντολή. Συνεπώς, κομματική και αντιπροσωπευτική Δημοκρατία δεν συνυπάρχουν ή καλύτερα δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Το Σύνταγμα μας, όμως, δεν είναι σαφές ως προς την μορφή της Δημοκρατίας που έχουμε στην σημερινή εποχή. Ένα στοιχείο που αποδεικνύει τον παραπάνω ισχυρισμό είναι ότι από την μια μεριά αναγνωρίζει τους βουλευτές ως εκπροσώπους των κομμάτων και από την άλλη τους αναγνωρίζει ως ανεξάρτητους. Οι βουλευτές, όμως, ή θα είναι αντιπρόσωποι του έθνους και θα διακατέχονται από την ελεύθερη εντολή ή θα είναι εκπρόσωποι των

4 κομμάτων, οπότε θα ισχύει γι αυτούς η επιτακτική εντολή. 2. Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Αναμφισβήτητα, στην σημερινή εποχή τα πολιτικά κόμματα διαδραματίζουν έναν πολύ ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή των κοινωνιών. Η κομματική Δημοκρατία είναι αυτή που διαδέχθηκε την κλασσική Δημοκρατία. Η πρώτη ξεκίνησε από την Αγγλία και εξαπλώθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Είναι γεγονός ότι εμφανίζεται πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, αλλά ουσιαστικά θα εδραιωθεί μέσα στα επόμενα χρόνια. Όπως φαίνεται και από την ίδια την λέξη «κομματική» Δημοκρατία, είναι φανερό ότι βασίζεται στα κόμματα, κάτι το οποίο δεν συνέβαινε παλαιότερα. Βέβαια, όπως τίποτα δεν παραμένει αμετάβλητο και στατικό στη ζωή έτσι και τα πολιτικά συστήματα εξελίσσονται σταδιακά και διαλεκτικά. Με άλλα λόγια, η κομματική Δημοκρατία προέκυψε από την αντίθεση ανάμεσα στις πολιτικές δυνάμεις της αριστοκρατικής Δημοκρατίας της φιλελεύθερης εποχής και των πολιτικών δυνάμεων της Δημοκρατίας των μαζών της σύγχρονης εποχής. Οι διάφορες κοινωνικό-πολιτικές μεταβολές ποσοτικού χαρακτήρα, η επέκταση του δικαιώματος της ψήφου, η ανάπτυξη των πολιτικών κομμάτων καλλιέργησαν το έδαφος για την εδραίωση της κομματικής Δημοκρατίας. Τα πράγματα, όμως, δεν είναι τόσο απλά όσο, ίσως, φαίνονται ότι είναι. Η μορφή που έχει η σύγχρονη Δημοκρατία δεν είναι απόλυτα ορισμένη ή τουλάχιστον δεν είναι καθόλου εύκολο να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα της μορφής της σύγχρονης Δημοκρατίας. Η τελευταία βασίζεται στην αντιπροσώπευση και στην ελεύθερη εντολή ή στην εκπροσώπηση και στην αρχή της ταυτότητας ; Ενώ έχουν υποστηριχθεί και οι δύο οι απόψεις η κρατούσε γνώμη δέχεται ότι η σύγχρονη Δημοκρατία διατηρεί τον αντιπροσωπευτικό της χαρακτήρα. Σύμφωνα με την θεωρία της αντιπροσώπευσης, οι αντιπρόσωποι είναι ανεξάρτητοι-ελεύθεροι στην εκτέλεση του έργου τους. Συνεπώς οι αποφάσεις του εκλογικού σώματος δεν έχουν νομική υπόσταση και δεσμευτικότητα. Η αντιπροσωπευτική θεωρία βασίζεται στο παλαιό δόγμα της ελεύθερης εντολής, όπου οι βουλευτές είναι αντιπρόσωποι του λαού και όχι εκπρόσωποι των κομμάτων. Αντιθέτως, η διδασκαλία του Γάλλου φιλοσόφου Rousseau, του κυριότερου θεωρητικού αντιπάλου του αντιπροσωπευτικού συστήματος, βασίζεται στην κρίση ότι ο φιλελεύθερος αντιπροσωπευτικός κοινοβουλευτισμός ανήκει πλέον οριστικά στην ιστορία. Ο Γάλλος φιλόσοφος τονίζει την υπεροχή του λαού έναντι των αντιπροσώπων και ότι οι αντιπρόσωποι δεν είναι παρά εκτελεστές της θέλησης του λαού. Στην σύγχρονη Δημοκρατία ο λαός δεν αντιπροσωπεύεται, αλλά εκπροσωπείται. Ήδη στην συντακτική συνέλευση της Γαλλικής Επανάστασης υποστηρίχθηκε η θεωρία της επιτακτικής εντολής, η οποία βέβαια δεν επικράτησε στην εποχή του φιλελευθερισμού. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή οι βουλευτές δεν αντιπροσωπεύουν το έθνος, αλλά, τους εκλογείς. Είναι υποχρεωμένοι να υπακούουν στις υποδείξεις των εκλογέων τους, οι οποίοι έχουν και το δικαίωμα να τους ανακαλούν. Με την δημιουργία των πολιτικών κομμάτων η θεωρία της άμεσης δημοκρατίας αποτελεί την θεωρητική βάση της σύγχρονης Δημοκρατίας. Στην προσπάθεια μας, λοιπόν, να δώσουμε μία απάντηση στο όχι και τόσο εύκολο ερώτημα της μορφής της σύγχρονης Δημοκρατίας, θα βασιστούμε στο νέο μας Σύνταγμα. Συνεπώς παρά την ανάμιξη στοιχείων τόσο της άμεσης όσο και της έμμεσης Δημοκρατίας, φαίνεται ότι το Σύνταγμα επιλέγει την πρώτη. Η επιλογή αυτή δεν είναι εύκολα ορατή, αλλά τα στοιχεία που ακολουθούν κάνουν μία μεγάλη μερίδα της νομικής επιστήμης να συνηγορεί υπέρ της κομματικής μορφής της Δημοκρατίας. Αναλυτικότερα, η αρχή της λαϊκής Δημοκρατίας, ανάγεται σε θεμέλιο του πολιτεύματος μας. Το αρ.1 παρ. 2 Σ ανάγει την αρχή αυτή σε καθοριστική αρχή που υπερισχύει της αντιπροσωπευτικής αρχής. Παράλληλα, το αρ. 52 Σ υποχρεώνει τους κρατικούς λειτουργούς να διασφαλίζουν την λαϊκή θέληση σε κάθε περίπτωση. Επιπλέον, αν θεωρήσουμε ότι τα αρ.51 παρ.2σ και αρ.60 παρ. 1Σ θεσμοποιούν το αντιπροσωπευτικό σύστημα και την ελεύθερη εντολή τότε με βάση την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και την ευρύτατη συνταγματοποίηση του θεσμού των κομμάτων, συνάγεται η υπεροχή του αρ.29 παρ.1σ επί των αρ.51 παρ.2 και αρ.60 παρ.1σ. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο προηγούμενο Σύνταγμα δεν υπήρχε η αναφορά ούτε στην λέξη << κόμμα >>. Το γεγονός ότι ο συντακτικός νομοθέτης κάνει αναφορά στη λέξη κόμμα και επιπρόσθετα συνταγματοποιεί τον θεσμό των κομμάτων δείχνει ότι τα κόμματα δεν αντιμετωπίζουν ως εξωσυνταγματικά μορφώματα, αλλά, ως κύριος θεσμός πάνω στον οποίον οικοδομείται η Δημοκρατία. Τα πολιτικά κόμματα μπορούν να αναλάβουν την εξουσία εάν τα πολιτικά τους προγράμματα εγκριθούν από την μεγαλύτερη μερίδα του λαού. Σήμερα πλέον οι εκλογείς επιλέγουν όχι πρόσωπα, αλλά, πολιτικά προγράμματα. Οι εκλογές έχουν αποκτήσει δημοψηφισματικό χαρακτήρα, ο οποίος οφείλεται ακριβώς τα κομματικά προγράμματα. Ο λαός στις εκλογές καθορίζει την γενική πολιτική του κράτους, γι αυτό και η λήψη των σημαντικών αποφάσεων έχει μετατεθεί από τους αντιπροσώπους στο λαό. Συνεπώς το νέο Σύνταγμα δεν καθιερώνει την αντιπροσωπευτική, αλλά, την κομματική Δημοκρατία αφού αναθέτει την άσκηση της κρατικής πολιτικής εξουσίας στον λαό και όχι στους ανεξάρτητους αδέσμευτους αντιπροσώπους. ΕΘΝΙΚΗ ΚΑΙ ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ Αναμφίβολα, η Δημοκρατία αποτελεί τρόπο οργάνωσης της κρατικής εξουσίας. Πρόκειται για μία μορφή πολιτεύματος, η οποία προέκυψε από συνεχείς προσπάθειες για αναβάθμιση σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η φιλελεύθερη Δημοκρατία είναι η αντιπροσωπευτική Δημοκρατία, στο επίκεντρο της οποίας βρίσκεται ένα

5 συλλογικό, πολυμελές και αντιπροσωπευτικό όργανο, το Κοινοβούλιο, το οποίο ασκεί την νομοθετική εξουσία. Βέβαια, οι προσπάθειες που σημειώθηκαν κατά την πάροδο του χρόνου με σκοπό την πολιτική αναδιάρθρωση και γενικότερα οι ιστορικό-πολιτικές εξελίξεις απ τον 19οαι. είχαν ως αποτέλεσμα να διαμορφωθούν δύο φάσεις της δημοκρατικής αρχής: η εθνική κυριαρχία και η λαϊκή κυριαρχία. Η εθνική κυριαρχία ως έννοια και κατάσταση φαίνεται να προηγείται της λαϊκής, αλλά, αυτός ο ισχυρισμός δεν πρέπει να ευσταθεί. Είναι πολύ δύσκολο να μιλήσουμε για αυστηρά χρονικά όρια δράσης και παρουσίας στο πολιτικό πεδίο της εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας. Σαφέστατα, πρόκειται για δύο διαφορετικές έννοιες και θεσμικές συλλήψεις, αλλά, στην ουσία συμπλέκονται, αφού στα Συντάγματα εμφανίζονται στοιχεία και της μιας μορφής και της άλλης. Στην περίπτωση της εθνικής κυριαρχίας φορέας αυτής είναι όπως σηματοδοτεί και η ίδια η λέξη το Έθνος. Αυτό, όμως, δεν το αντιδιαστέλλουμε με τον λαό, αλλά, με τον μονάρχη, στην προσπάθεια μας να τονίσουμε την σύλληψη της έννοιας του Έθνους και της υπόστασης του εθνικού κράτους. Η εθνική κυριαρχία σχετίζεται άμεσα με το αντιπροσωπευτικό σύστημα και συγκεκριμένα με την ύπαρξη ενός συλλογικού, αντιπροσωπευτικού οργάνου, το οποίο θα ασκεί την νομοθετική εξουσία εκπροσωπώντας το Έθνος. Κατά συνέπεια, η εθνική κυριαρχία συνδέεται και με την ελεύθερη εντολή και με την περιορισμένη ψήφο. Με άλλα, λόγια, οι αντιπρόσωποι του Έθνους στο Κοινοβούλιο δεν δεσμεύονται από τις εντολές των εκλογέων τους, ενώ απ την άλλη μεριά δυνατότητα ψήφου δεν έχουν όλοι οι πολίτες, αλλά, αυτοί που συμπληρώνουν ορισμένες απαιτούμενες προϋποθέσεις που σχετίζονται με την ιδιοκτησία, την μόρφωση ή το επάγγελμα. Απ την άλλη μεριά η λαϊκή κυριαρχία συνδέεται με τον αγώνα για καθολική ψηφοφορία. Όπως ειπώθηκε και παραπάνω θεωρητικός εκφραστής αυτής της αντίληψης ήταν ο Rousseau με την θεωρία του για την volonte generale. Ο Rousseau ήταν αντίπαλος του αντιπροσωπευτικού συστήματος και τόνιζε την υπεροχή του λαού έναντι των αντιπροσώπων, κάτι που έρχεται ενάντια στην ελεύθερη εντολή. Η λαϊκή κυριαρχία υποστηρίζει την υπεροχή του λαού και σχετίζεται με την άμεση Δημοκρατία και κατ επέκταση με την αρχή της ταυτότητας. Η εμφάνιση των κομμάτων κάνει ακόμη πιο έντονη την υπεροχή του λαού έναντι των αντιπροσώπων. Η θέληση την εκάστοτε κομματικής πλειοψηφίας ταυτίζεται με την volonte generale του Rousseau. Αυτή η δέσμευση των αντιπροσώπων απ το εκλογικό σώμα μάς οδηγεί στην υιοθέτηση της επιτακτικής εντολής σε αντιδιαστολή προς την ελεύθερη. Στην επιτακτική εντολή οι βουλευτές δεσμεύονται από τις απόψεις και επιθυμίες των εκλογέων τους και δεν μπορούν να παρεκκλίνουν αυτών, εάν - βέβαια επιθυμούν να μη χάσουν την βουλευτική τους ιδιότητα. Αυτό το είδος, όμως, της εντολής δεν κατοχυρώνεται συνταγματικά, ίσως επειδή τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκε το φαινόμενο της ύπαρξης πολιτικών κομμάτων και λόγω της κομματικής πειθαρχίας των εκλεγμένων αντιπροσώπων. Πάντως τα ελληνικά Συντάγματα, τα οποία από το 1821 και μετά καθιερώνουν την δημοκρατική αρχή φαίνεται λεκτικά να ακολουθούν την αντίληψη της εθνικής κυριαρχίας. Στην ουσία, όμως, υποκαθιστούν την εθνική από την λαϊκή κυριαρχία. << Άπασαι αι εξουσίαι πηγάζουν εκ του έθνους >> τονίζουν τα Συντάγματα του 1864, 1911, 1952, ενώ σήμερα στο αρ.1 παρ.3 ( Σ/75/86/01 ) διακηρύσσεται ότι: όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό, υπάρχουν υπέρ αυτού και του Έθνους. Ουσιαστικά, λοιπόν, δημιουργείται το κατάλληλο υπόβαθρο για την θεμελίωση της λαϊκής κυριαρχίας και συνεπώς της καθολικότητας και ισότητας της ψήφου. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Σύνταγμα του 1975 στο αρ.3 παρ.1 συνυπάρχουν οι έννοιες λαός και έθνος. Όπως φαίνεται, λοιπόν, παρά το ότι γίνεται προσπάθεια για υποκατάσταση της εθνικής απ την λαϊκή κυριαρχία, υπάρχουν στοιχεία στο Σύνταγμα μας που μάς παραπέμπουν στην αντίληψη της εθνικής κυριαρχίας. Η σύγκρουση αυτή που με μία πρώτη ματιά φαίνεται να υπάρχει, αίρεται αν σκεφτούμε ότι οι δύο αυτοί όροι μπορούν να συνυπάρξουν λαμβανομένης υπόψη της φράσης που αναφέρεται στο αρ.1 παρ.3 Σ σύμφωνα με την οποία: << Όλες οι εξουσίες ασκούνται όπως ορίζει το Σύνταγμα>>. Συνεπώς, εφόσον το δημοκρατικό πολίτευμα θεμελιώνεται συνταγματικά ο λαός είναι η πηγή της εξουσίας και κυρίαρχος εκφραστής δημοκρατικών αντιλήψεων. Άρα, ο λαός ασκεί την κρατική εξουσία, όπως ορίζει το Σύνταγμα, δηλαδή μέσω των αντιπροσώπων του, που βρίσκονται στο Κοινοβούλιο. Το εκλογικό σώμα, λοιπόν, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα πολιτικά δρώμενα εφόσον είναι φορέας άσκησης συνταγματικών δικαιωμάτων ομαδικής δράσης. Τέλος η αναφορά στο αρ.51 παρ2 Σ της λέξης έθνος ( << οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το έθνος >> ) αποδεικνύει ότι ο συντακτικός νομοθέτης του 1975 θεωρεί ότι αυτοί οι δύο όροι ( λαός και έθνος ) μπορούν να υπάρξουν συνθετικά και όχι αντιφατικά. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΤΟΛΗ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Όπως ειπώθηκε και παραπάνω η ελεύθερη εντολή είναι μία έννοια, η οποία συνδέεται στενά με το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Η ελεύθερη εντολή γίνεται αντιληπτή ως την ελευθερία του βουλευτή από τους εκλογείς του ( κατά την άσκηση της βουλευτικής του ιδιότητας ). Με άλλα λόγια, στο αντιπροσωπευτικό σύστημα υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων: οι αντιπρόσωποι και οι αντιπροσωπευόμενοι. Οι πρώτοι δεν εξαρτώνται από τους τελευταίους. Αντίθετα οι αντιπρόσωποι υπερέχουν των αντιπροσωπευομένων και δεν υπόκεινται σε εντολές και υποδείξεις αυτών. Η ελεύθερη εντολή αποτελεί την «καρδιά» του αντιπροσωπευτικού συστήματος. Ενδεχόμενη κατάργηση της αντιπροσωπευτικής εντολής σημαίνει κατάργηση του αντιπροσωπευτικού συστήματος. Αξίζει να αναφερθεί το αρ. 60 Σ που ίσως φαίνεται ότι καθιερώνει την ελεύθερη εντολή. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό: << Οι βουλευτές έχουν απεριόριστο το δικαίωμα γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση. Η παραίτηση απ το βουλευτικό αξίωμα είναι δικαίωμα του βουλευτή, συντελείται μόλις ο βουλευτής υποβάλει γραπτή δήλωση στον Πρόεδρο της Βουλής και δεν ανακαλείται >>. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΓΝΩΜΗΣ ΚΑΙ ΨΗΦΟΥ ΤΟΥ ΒΟΥΛΕΥΤΗ

6 Oι βουλευτές ως αντιπρόσωποι του λαού έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης και ψήφου (κατά συνείδηση). Απ την παρ.1του αρ.60 Σ διαφαίνεται μια είδους ανεξαρτησία που χαρακτηρίζει τους Έλληνες βουλευτές. Αναλυτικότερα, έχουν ελευθερία λόγου, αφού μπορούν κατά την άσκηση των καθηκόντων τους να διατυπώνουν - χωρίς καμία δέσμευση - την γνώμη τους. Δε δεσμεύονται από τις απόψεις και επιθυμίες των εκλογέων τους ακριβώς γιατί αντιπροσωπεύουν το έθνος ολόκληρο (αρ.51 παρ.2 Σ) και όχι μεμονωμένες ομάδες του λαού. Πολύ περισσότερο οι αντιπρόσωποι δεν δεσμεύονται ούτε από τις ενδεχόμενες υποσχέσεις που έδωσαν στο εκλογικό σώμα κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Παρατηρώντας, λοιπόν και αναλύοντας την παρ.1 του αρ.60σ σε συνδυασμό με την παρ.2 του αρ.51σ βλέπουμε ότι ο συντακτικός νομοθέτης θέλησε να αντιταχθεί στην επιτακτική εντολή. Οι βουλευτές αναλαμβάνουν μία γενική και καθολική εντολή απ όλο το Έθνος, να εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Αυτές οι δύο διατάξεις αλληλοσυμπληρώνονται εφόσον δεχτούμε ότι το αρ.51 παρ.2σ καθιερώνει το αντιπροσωπευτικό σύστημα και το αρ.60 παρ.1σ καθιερώνει την ελεύθερη εντολή. Τέλος αυτές οι δύο διατάξεις αποδίδουν αυτό που αναφέρεται και στο αρ.38 παρ.1 εδ.2 του γερμανικού Συντάγματος ότι δηλαδή: << οι βουλευτές είναι αντιπρόσωποι όλου του λαού, μη δεσμευόμενοι από εντολές ή οδηγίες, υποκείμενοι δε μόνον στην συνείδηση τους. >> Παράλληλα, αξίζει να αναφερθεί και η άποψη που θέλει την χρησιμοποίηση του όρου ελεύθερη εντολή ως αδόκιμη. Η ελεύθερη εντολή συνδέεται με το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Στο τελευταίο, ανώτερος είναι ο αντιπρόσωπος και γι αυτό υπερέχει του αντιπροσωπευομένου. Ο πρώτος δεν υπόκειται σε εντολές και υποδείξεις την τελευταίων, αλλά αντίθετα ενεργεί κατά συνείδηση και όπως κρίνει ότι πρέπει να πράξει. Γι αυτό, λοιπόν, ο όρος ελεύθερη εντολή στο αντιπροσωπευτικό σύστημα δε θα πρέπει να χρησιμοποιείται. Δε νοούνται εντολές που απευθύνονται σε ανθρώπους που υπερέχουν και έχουν κάποιου είδους ανεξαρτησία. Η έννοια της ελεύθερης εντολής, μάλλον, ταιριάζει περισσότερο στον θεσμό της εκπροσώπησης, όπου ο εκπρόσωπος δεν υπερέχει του εκπροσωπούμενου. Στον θεσμό αυτό ο υπερέχων εκπροσωπούμενος μπορεί να δώσει εντολές, ενώ για τον αντιπρόσωπο δεν υπάρχει εντολή, ούτε ελεύθερη, ούτε δεσμευτική. Ο αντιπρόσωπος είναι ανεξάρτητος και ελεύθερος να επιβάλει την θέλησή του. Η << ΚΑΤΑ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ >> ΑΣΚΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΘΗΚΟΝΤΩΝ Όπως αναφέρεται και στο αρ.60 παρ.1σ οι βουλευτές έχουν απεριόριστο το δικαίωμα γνώμης και ψήφου κατά συνείδηση. Αυτό σημαίνει ότι οι βουλευτές δεν περιορίζονται ως προς την έκφραση της προσωπικής τους άποψης απ το εκλογικό τους σώμα. Το γεγονός ότι ορισμένοι άνθρωποι (που ανήκουν στο εκλογικό σώμα) τούς ψήφισαν με αποτέλεσμα να εκλεγούν ως βουλευτές δεν σημαίνει - σε καμία περίπτωση- ότι μπορούν να τούς επιβάλλουν τις απόψεις και ιδέες τους, έτσι ώστε να γίνουν (οι τελευταίες) πραγματικότητα. Το δικαίωμα των αντιπροσώπων είναι απεριόριστο. Αυτή, όμως, η έλλειψη περιορισμών είναι γενική και απόλυτη; Η απάντηση φαίνεται να είναι αρνητική, αν λάβουμε υπόψη μας τις λέξεις: «κατά συνείδηση» που αναφέρονται στο τέλος της παρ.1 του αρ.60σ. Συνεπώς, οι βουλευτές μπορεί να μην δεσμεύονται απ τους εκλογείς τους, αλλά, δεσμεύονται απ την συνείδησή τους. Η αναφορά στη συνείδηση των βουλευτών ως μόνου κριτηρίου εκπλήρωσης των υποχρεώσεων που έχουν αναλάβει δημιουργεί ευρύτατα περιθώρια επιλογών κοινοβουλευτικής στάσης. Θα πρέπει, βέβαια, να ειπωθεί ότι η συνείδηση δεν είναι η μία και μοναδική δέσμευση των βουλευτών. Οι τελευταίοι σαφώς και θα πρέπει να σέβονται το Σύνταγμα και τους νόμους και να μην ενεργούν κατά τρόπο που προσβάλλει απαραβίαστες αρχές και συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα. Επιπρόσθετα, ο όρος «συνείδηση» δεν αναλύεται στο Σύνταγμα, ώστε να υπάρχουν συγκεκριμένα όρια που να περιορίζουν την έννοια αυτή. Σκοπός της φράσης αυτής (κατά συνείδηση) είναι να υπογραμμίσει ότι ο βουλευτής ενεργεί σύμφωνα με την εσωτερική του πειθαρχία και ακολουθώντας τα δικά του «πιστεύω» και μόνο. Συνεπώς, το εκλογικό σώμα δεν μπορεί να κρίνει με βάση κανόνες και νομικές έννοιες. Μπορεί να κρίνει τις πράξεις των βουλευτών με βάση τα δικά του «πιστεύω» και η πιθανή κύρωση για τον βουλευτή θα είναι η μη επανεκλογή του. Βέβαια, ο αντιπρόσωπος του λαού είναι πιθανό να δεχτεί πιέσεις, εντολές, αιτήματα. Γι αυτό ακριβώς τονίζουμε ότι έγκειται στην εσωτερική του πειθαρχία και συνείδηση το αν θα ενδώσει σ αυτές τις πιέσεις, απολαμβάνοντας και το όποιο ηθικής φύσεως αποτέλεσμα, εξ αιτίας αυτών του επιλογών. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΤΟΛΗ ΚΑΙ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΚΟΜΜΑΤΟΣ; Σύμφωνα με την μερίδα των ανθρώπων που υποστηρίζουν ότι με το αρ.60 παρ.1σ καθιερούται η ελεύθερη εντολή, γεννάται το ερώτημα της «κατεύθυνσης» αυτής της εντολής. Με άλλα λόγια, οι αντιπρόσωποι - όπως είπαμε - δεν δεσμεύονται, αλλά, είναι ανεξάρτητοι και μπορούν να διατυπώνουν ελεύθερα την γνώμη τους. Αυτή η ανεξαρτησία, όμως, στρέφεται μόνον απέναντι στο εκλογικό σώμα ή υπάρχει και έναντι του κόμματος; Αρχικά, θα λέγαμε ότι η εκ του αρ.60 παρ.1σ ελευθερία γνώμης και ψήφου του βουλευτή υπάρχει έναντι των εκλογέων του. Πρόκειται για ελευθερία που αναγνωρίζεται μόνον στους ανθρώπους που έχουν την βουλευτική ιδιότητα και μάλιστα μιλάμε για ένα αμυντικό δικαίωμα των αντιπροσώπων του λαού με περιεχόμενο να μην επιτρέπει στο εκλογικό σώμα να παρεμβαίνει και να κανονίζει την συμπεριφορά τους μέσα στη Βουλή. Φρονιμότερο θα ήταν, πάντως να δεχτούμε ότι αυτού του είδους η ανεξαρτησία δεν αντιτάσσεται κατά του κόμματος. Το αρ.60 παρ.1σ δεν αναφέρεται στις σχέσεις του βουλευτή με το κόμμα του. Σύμφωνα με το αρ.51 παρ.2σ οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν ολόκληρο το έθνος. Απ την διάταξη του άρθρου αυτού λείπει η φράση: «και ουχί μόνον την εκλογική περιφέρεια από της οποίας εκλέγονται». Μία φράση, η οποία περιλαμβάνονταν στο Σύνταγμα του 1967, αλλά, καλώς παραλήφθηκε στο σημερινό, ακριβώς για να τονίσει ότι ο βουλευτής έχει ως πρώτιστο χρέος να ασκεί τα καθήκοντά του υπερασπίζοντας τα συμφέροντα ολόκληρου του έθνους. Στη συνέχεια και εφόσον τα συμφέροντα της εκλογικής του περιφέρειας δεν συγκρούονται με το κοινό καλό θα μπορεί να φροντίζει και γι αυτά. Η επιτακτική εντολή καταργείται μέσω της διατάξεως αυτής και καθιερώνεται η ελεύθερη εντολή. Μήπως, όμως, ουσιαστικά καταργείται η επιτακτική εντολή ανάμεσα στους βουλευτές και στον λαό, ενώ εξακολουθεί να υφίσταται μία μορφή επιτακτικής εντολής

7 μεταξύ των βουλευτών και του κόμματος στο οποίο ανήκουν ; Πράγματι, στην συνταγματική πραγματικότητα οι βουλευτές λαμβάνουν από τον λαό την ελεύθερη εντολή να ενεργούν αδέσμευτα. Αυτόματα, όμως. Αυτή η ψήφος οδηγεί σε δέσμευση των βουλευτών από το κόμμα τους, το οποίο τους προδιαγράφει την όποια παραμικρή κίνηση. Συνεπώς μέσω της ψήφου δίνεται η ελεύθερη εντολή όχι στον βουλευτή, αλλά, στο κόμμα του ή -βλέποντας το από μία άλλη οπτική γωνία - δίνεται η ελεύθερη εντολή στον βουλευτή σε σχέση με το εκλογικό σώμα και η επιτακτική του δίνεται σε σχέση με το κόμμα του. Αυτή η κομματική πειθαρχία που υποστηρίζεται ότι πρέπει να υπάρχει επαληθεύεται και από τις περιπτώσεις διαγραφής των βουλευτών από το κόμμα τους ακριβώς γιατί δεν πειθάρχησαν στην κομματική γραμμή ή εντολή που τους δόθηκε. Άλλο, βέβαια είναι το θέμα ότι, ίσως, το κόμμα δεν θα πρέπει να διαγράφει αμέσως τον βουλευτή του που θα ξεφύγει λίγο από την γραμμή του κόμματος σχετικά με ορισμένο θέμα. Η διαγραφή δε θα πρέπει να είναι εύκολη και αυτόματη επιλογή, αφού ο εκάστοτε βουλευτές δεν έχει νομική υποχρέωση να υπακούει στην κομματική γραμμή που θέτει η κεντρική επιτροπή της κοινοβουλευτικής του ομάδας. Αξίζει, τέλος, να τονίσουμε ότι αυτή η ελευθερία γνώμης θα πρέπει να συμβαίνει κατά την άσκηση των καθηκόντων του βουλευτή. Σαφώς δεσμεύεται από την πολιτική γραμμή του κόμματός του, αλλά, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό η δέσμευση αυτή υφίσταται κατά τη διατύπωση απόψεων που είναι σχετικές με πολιτικά ζητήματα. Διαφορετικά οι βουλευτές είναι δικαιούχοι του δικαιώματος της ελευθερίας της γνώμης που κατοχυρώνεται στο αρ.14 παρ.1σ. Έτσι, λοιπόν. Για θέματα που ξεφεύγουν του αυστηρού πλαισίου της Βουλής, οι βουλευτές μπορούν να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους. Η επιβαλλόμενη, όμως, κομματική πειθαρχία και συνοχή δεν αφήνει περιθώρια για διατύπωση γνώμης σε πολιτικά ζητήματα ελεύθερα και αδέσμευτα. Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΛΕΥΤΗ ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΑΞΙΩΜΑ Σύμφωνα με την παρ.2 του αρ.60σ << Η από του βουλευτικού αξιώματος παραίτηση είναι δικαίωμα του βουλευτή, συντελείται μόλις ο βουλευτής υποβάλλει γραπτή δήλωση στον Πρόεδρο της Βουλής και δεν ανακαλείται >>. Αναλυτικότερα ο βουλευτής έχει την δυνατότητα - αν το επιθυμεί - να παραιτηθεί από το δικαίωμα που του έχει δοθεί να παραβρίσκεται και να λαμβάνει μέρος στις συνεδριάσεις της Βουλής αντιπροσωπεύοντας τον λαό (που τον εξέλεξε). Η παραίτηση αυτή, όμως, επειδή είναι μία απόφαση του βουλευτή σημαντική και κρίσιμη πρέπει να υποβάλλεται εγγράφως. Προφορική παραίτηση δεν γίνεται δεκτή. Παράλληλη, η δήλωση παραίτησης θα πρέπει σύμφωνα και με το Σύνταγμα (αρ.60 παρ.2) να υποβάλλεται στον Πρόεδρο της Βουλής. Δήλωση που τυχόν υποβάλλεται στον Πρωθυπουργό ή στον αρχηγό του οικείου κόμματος γίνεται δεκτό ότι δεν παράγει έννομα αποτελέσματα και είναι να μην έγινε. Ο βουλευτής είναι ελεύθερος να παραιτηθεί απ το βουλευτικό του αξίωμα οποτεδήποτε. Η ρύθμιση αυτή είναι δικαιολογημένη αν σκεφτεί κάποιος ότι κανένας δεν μπορεί να υποχρεωθεί να ασκήσει δημόσιο λειτούργημα. Μάλιστα ο βουλευτής που παραιτείται δεν είναι υποχρεωμένος να αιτιολογήσει τους ειδικότερους λόγους που τον οδήγησαν σ αυτήν την απόφαση. Η δήλωση παραίτησης δεν ανακαλείται. Αυτή η δήλωση, όμως πρέπει να είναι οικειοθελής. Τι γίνεται στην περίπτωση που ο βουλευτής υποβάλλει την παραίτηση του εξαναγκασμένος από το κόμμα του; Με άλλα λόγια εμπίπτει στο αρ.60 παρ.2σ η παραίτηση του βουλευτή απ το βουλευτικό του αξίωμα, όταν το κόμμα στο οποίο ανήκει τον ανάγκασε να παραιτηθεί; Έχει, λοιπόν, το κόμμα την δυνατότητα, αν κρίνει ότι ο βουλευτής δεν εκπληρώνει σωστά τα καθήκοντά του ή αν θέλει να τον χρησιμοποιήσει σε εξωκοινοβουλευτική δραστηριότητα, να τον αναγκάσει να παραιτηθεί; Τα παραπάνω είναι κάποια ερωτήματα των οποίων η απάντηση δεν είναι ομόφωνη. Αναλυτικότερα, αυτοί που υποστηρίζουν ότι δεν ισχύει στην πολιτική πραγματικότητα η ελεύθερη εντολή και άρα οι βουλευτές είναι αντιπρόσωποι του κόμματός τους στη Βουλή, υποστηρίζουν και ότι το κόμμα δικαιούται και να τους αντικαθιστά κατά την διάρκεια της βουλευτικής περιόδου με τους επιλαχόντες. Παράλληλα, εφόσον καταργήθηκε και ο σταυρός προτίμησης, τότε ίσως δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία το πρόσωπο που θα εκπροσωπήσει το εκλογικό σώμα στη Βουλή, αρκεί να ανήκει στο ίδιο κόμμα με αυτό το πρόσωπο που παραιτήθηκε. Τέλος, αφού η πιθανή παραίτηση του βουλευτή δεν είναι απαραίτητο να συνοδεύεται από αιτιολογία, τότε είναι ξεκάθαρο ότι δε θα γίνεται αντιληπτός και ο τυχόν υπολανθάνον εξαναγκασμός προς παραίτηση του βουλευτή από το κόμμα. Αντίθετα υποστηρίζεται και η άποψη -η οποία τυγχάνει να είναι και προσωπική μου- ότι το κόμμα δεν δικαιούται να εξαναγκάσει βουλευτή του να παραιτηθεί. Μπορεί, όντως, να καταργήθηκε ο σταυρός προτίμησης, αλλά, το κόμμα διαμορφώνει το ψηφοδέλτιο του σύμφωνα με τις προτιμήσεις του εκλογικού σώματος, αφού ο περισσότερο εκλεκτός υποψήφιος είναι πρώτος, στη συνέχεια ο κατ ολίγον λιγότερο εκλεκτός κ. λ. π. Επιπρόσθετα δεν είναι ορθό το κόμμα να νοθεύει το εκλογικό αποτέλεσμα κατά και μετά τις εκλογές. Η νόθευση δεν υπάρχει μόνον ως προς τον τελικό νικητή, αλλά, και ως προς τα φυσικά πρόσωπα που πλειοψήφησαν στις εκλογές. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως η επιλογή και γνώμη του εκλογικού σώματος δε θα λαμβάνονταν υπόψη. Συνεπώς ενώ δίνεται η δυνατότητα στον λαό κάθε τέσσερα χρόνια να επιλέγει αυτούς που θέλει να τον εκπροσωπούν στην Βουλή, ουσιαστικά με αυτό το σύστημα ο λόγος του εκλογικού σώματος θα ήταν άνευ αντικρίσματος. Συνάμα, εφόσον ο ίδιος ο λαός δεν έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει την εντολή που έχει δώσει σ έναν βουλευτή έπεται ότι τέτοια εξουσία δεν θα αναγνωρίζεται ούτε υπέρ του οποιουδήποτε κόμματος. Εν κατακλείδι, το Σύνταγμά μας δεν αναφέρει ρητά και με σαφήνεια αν είναι επιτρεπτή η δήλωση παραίτησης ενός βουλευτή όταν αυτή υποκινείται δολίως και παρανόμως απ το ίδιο του κόμμα. Θεωρώ, όμως, ότι καλό και σκόπιμο θα ήταν αυτού του είδους οι παραιτήσεις να αποφεύγονται. Πράγματι, ποινή που να κυρώνει αυτές τις συμπεριφορές δεν υπάρχει, αλλά ότι αποτελεί απειλή και εκβιασμό είναι κατακριτέο απ την νομική σκέψη. Σύμφωνα με απόψεις που κατά καιρούς ακούγονται θα πρέπει να παραβλέπεται η απαγόρευση ανάκλησης δήλωσης βουλευτή για παραίτηση όταν ο τελευταίος μπορεί να αποδείξει ότι η υποβολή της δήλωσης ήταν αποτέλεσμα απειλής ή εκβιασμού και αυτό γιατί το αρ.60 παρ.2σ προϋποθέτει την ελεύθερη και οικειοθελή παραίτηση. Επισημαίνεται, τέλος ότι η δυνατότητα αυτού του είδους της αντικατάστασης των βουλευτών μπορεί να οδηγήσει και σε καταστρατήγηση των περί συνταξιοδοτήσεως διατάξεων των

8 βουλευτών, σύμφωνα με τις οποίες αρκεί μία τετραετία για την θεμελίωση του σχετικού δικαιώματος. ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΗ ΕΝΤΟΛΗ Η επιτακτική εντολή είναι μία εκ των τριών μορφών εντολή -ελεύθερη, δεσμευτική, επιτακτική- η οποία ίσχυσε σε ξένα Συντάγματα αρκετά χρόνια πριν. Κατά την θεωρία της επιτακτικής εντολής (mandat imeratif) οι βουλευτές δεν αντιπροσωπεύουν το έθνος, αλλά, συγκεκριμένα εκείνους που τους έδωσαν την εντολή. Οι βουλευτές εξαρτώνται άμεσα από τους εντολείς τους. Οι τελευταίοι μπορούν να απαιτήσουν από τα άτομα που ψήφισαν να υλοποιήσουν τις προτάσεις και επιθυμίες τους. Με την επιτακτική εντολή δεσμεύονται οι βουλευτές από τις επιθυμίες του εκλογικού σώματος, έτσι ώστε να μεταφέρεται η λαϊκή θέληση κατ ευθείαν στο Κοινοβούλιο. Επιπρόσθετα οι εκλογείς έχουν την δυνατότητα να ανακαλούν τους βουλευτές που ψήφισαν, εφόσον οι τελευταίοι δεν είναι συνεπείς ως προς τις υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη στην συντακτική συνέλευση της Γαλλικής Επανάστασης υποστηρίχθηκε (από τον Pertion) η επιτακτική εντολή. Βέβαια το σύστημα αυτό με εξαίρεση κάποιες παροδικές περιπτώσεις δεν ευδοκίμησε ποτέ συνταγματικά. Κατά την περίοδο της απόλυτης μοναρχίας ίσχυσε για τους αντιπροσώπους των τριών τάξεων στο <<αντιπροσωπευτικό>> σώμα που συγκαλούσε ο μονάρχης. Πριν από την Γαλλική Επανάσταση η επιτακτική εντολή καθορίζει τις σχέσεις των εκπροσωπούμενων τάξεων (ευγενείς, κλήρος, Τρίτη τάξη) και των εκπροσώπων τους στα (Etats Generaux). Ο εκλογέας είχε την θέση του εντολέα και ο εκλεγμένος την θέση του εντολοδόχου. Ο χαρακτηρισμός αυτού του είδους της εντολής ως επιτακτικής εξηγείται από τον υποχρεωτικό χαρακτήρα που της προσδίδεται. Ο εντολοδόχος είναι υπεύθυνος για την εκπλήρωση των καθηκόντων και υποχρεώσεών του απέναντι στους εντολείς. Παράλληλα είναι υποχρεωμένος να λογοδοτεί χωρίς βέβαια να προβλέπεται ανάλογη κύρωση για την παράβαση του περιεχομένου της εντολής. Σαφές είναι ότι η κύρωση αστικής φύσεως δεν υφίσταται λόγω ανυπέρβλητης αδυναμίας να καθορισθεί το ύψος της ζημίας, ούτε, όμως, ποινικής φύσεως κύρωση προβλέπεται. Ο εντολέας μπορεί βέβαια να ανακαλέσει τον βουλευτή που με την ψήφο του εξέλεξε. Συνάμα με την θεωρία αυτή που επικράτησε στο παλαιό δημόσιο δίκαιο της Γαλλίας ο εντολέας έπρεπε να παρέχει στον εντολοδόχο όλα τα πιθανά έξοδα για την υλοποίηση της εντολής, γιατί η τελευταία -σύμφωνα και με τις αρχές του αστικού δικαίου- ήταν άμισθος υπηρεσία. Η έννοια αυτή της επιτακτικής εντολής συνδέεται όπως μπορεί κανείς να δει με το περιεχόμενο της αντιπροσωπευτικής αρχής που κατά ορισμένους επικράτησε στον ευρωπαϊκό συνταγματικό χώρο. Έχουμε δηλαδή από την μια μεριά την Βουλή, απ την άλλη το εκλογικό σώμα το οποίο εκλέγει τους βουλευτές χαράσσοντας ένα πολιτικό πλαίσιο εντολής η παραβίαση του οποίου δεν επιφέρει αστικές ή ποινικές κυρώσεις. Καταληκτικά, θα λέγαμε ότι από τον όρο επιτακτική εντολή -ο οποίος ανάγεται σε περιόδους και συνθήκες παλιές- προτιμότερος ο όρος δεσμευτική εντολή. Όπως θα δούμε αμέσως πιο κάτω καταλαμβάνονται από το στοιχείο της δέσμευσης, όχι απέναντι στους εκλογείς συγκεκριμένης εκλογικής περιφέρειας, αλλά, απέναντι στο έθνος. Είναι εκπρόσωποι κομμάτων και όχι περιφερειών. Στη σημερινή εποχή μπορεί να λείπει ο επιτακτικός χαρακτήρας, όχι όμως και η δεσμευτικότητα ως υποχρέωση υπακοής (σε σχέση με συγκεκριμένο κομματικό πρόγραμμα) ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ ΕΝΤΟΛΗ ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Σύμφωνα με την θεωρία για την δεσμευτική εντολή οι βουλευτές είναι υποχρεωμένοι να υπακούουν στις αποφάσεις του λαού του εκλογικού σώματος και των κομμάτων. Με άλλα λόγια, δεν είναι ανεξάρτητοι - όπως στην περίπτωση της ελεύθερης εντολής να δρούν και να πράττουν μη λαμβάνοντας υπόψη τις επιθυμίες των ανθρώπων που τους εξέλεξαν. Αντίθετα εφόσον ο βουλευτής υποστηρίζει στην Βουλή τις δικές του απόψεις και όχι εκείνες του κομματικού προγράμματος τότε ή η πράξη του αποτελεί τροχοπέδη στην εκδήλωση της επιθυμίας του λαού ή μεταφέρει την τελευταία, αλλά, όχι ανόθευτη κατ επιταγή του αρ.52 του Συντάγματός μας. Η υποχρέωση αυτή του βουλευτή είναι συνταγματικά προβλεπόμενη. Αναλυτικότερα το αρ. 52 Σ (..) είναι σύμφωνο και με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και εμμέσως βοηθά στην θεμελίωση του πολιτεύματός μας. Μέσα από την διάταξη του άρθρου αυτού απορρέει η συνταγματική αναγνώριση της δεσμεύσεως των βουλευτών στις αποφάσεις του λαού, δηλαδή η συνταγματική αναγνώριση της δεσμευτικής εντολής. ΕΚΠΡΟΣΩΠΗΣΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΣΗ Στην σύγχρονη Δημοκρατία ο λαός δεν αντιπροσωπεύεται, αλλά, εκπροσωπείται. Πολιτική εκπροσώπηση είναι ο θεσμός εκείνος κατά τον οποίο η θέληση του corpore απόντος, πραγματικά ισχυρότερου και αξιολογικά ανώτερου εκπροσωπούμενου, μεταφέρεται από τον εκπρόσωπο έτσι ώστε να καθίσταται ο εκπροσωπούμενος animo παρών. Στην εκπροσώπηση υπερέχει ο εκπροσωπούμενος. Ο ισχυρός είναι ο εκπροσωπούμενος, γι αυτό και οι θέσεις του πρέπει να γίνουν σεβαστές και να υλοποιηθούν. Ο αδύνατος είναι αυτός που εκπροσωπεί και υποχρεούται να ενεργεί μέσα στα όρια της προς εκπροσώπηση εξουσίας. Ο εκπροσωπούμενος δεν έχει αναθέσει την άσκηση της του δικαιώματος του στον εκπρόσωπο. Την άσκηση εξακολουθεί να την έχει ο ίδιος, απλά, ασκεί τα δικαιώματά του με εκπρόσωπο. Ο εκπρόσωπος μεταφέρει την θέληση που του έχει

9 εκφράσει ο εκπροσωπούμενος. Σ αυτήν την περίπτωση η με εκπρόσωπο άσκηση του δικαιώματος έχει άμεσο χαρακτήρα. Πρόκειται για αυτοπρόσωπη animo άσκηση του δικαιώματος του εκπροσωπουμένου. Ο εκπρόσωπος απλά μεταφέρει την θέληση του λαού, γι αυτό και η εκπροσώπηση σχετίζεται με την κομματική Δημοκρατία και την αρχή της ταυτότητας. Όλη αυτή η αναφορά στην εκπροσώπηση γίνεται για να την αντιδιαστείλουμε από μία άλλη έννοια, την αντιπροσώπευση. Πολιτική αντιπροσώπευση είναι ο θεσμός κατά τον οποίον η θέληση του corpore απόντος αντιπροσωπευομένου αντικαθίσταται από την θέληση του του πραγματικά ισχυρότερου και αξιολογικά ανώτερου αντιπρόσωπου. Στην αντιπροσώπευση, λοιπόν, ο αντιπρόσωπος υπερέχει του αντιπροσωπευόμενου. Ο τελευταίος δίνει την θέση του στον πρώτο, του οποίου και η θέληση είναι αυτή που λαμβάνεται υπόψη και τελικά ισχύει. Με διαφορετικά λόγια ο αντιπροσωπευόμενος είναι και corpore και animo απών. Αδύναμος εμφανίζεται ο αντιπροσωπευόμενος, διότι οι επιθυμίες του δεν λαμβάνονται υπόψη. Αντίθετα θα πρέπει να υπακούει πιστά στις αποφάσεις των αντιπροσώπων, αυτών που κυβερνούν. Γι αυτό και στο αντιπροσωπευτικό σύστημα ενυπάρχει ένας δυαδισμός, ο οποίος είναι σαφές ότι έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της ταυτότητας. Το δικαίωμα παραμένει στον δικαιούχο, αλλά, η άσκηση του ανατίθεται σ άλλον. Η δι αντιπροσώπου άσκηση των δικαιωμάτων είναι έμμεση. Έχει έμμεσο χαρακτήρα. Γι αυτό και η αντιπροσώπευση συνδέεται με την έμμεση αντιπροσωπευτική Δημοκρατία και την ελεύθερη εντολή. Εν κατακλείδι, αυτοί που υποστηρίζουν την άμεση-κομματική Δημοκρατία αναπόφευκτα είναι υποστηριχτές της δεσμευτικής εντολής. Από την άλλη μεριά, όσοι υποστηρίζουν την έμμεση-αντιπροσωπευτική Δημοκρατία συνδέονται με την ελεύθερη εντολή και το αντιπροσωπευτικό σύστημα. Η έννοια της εκπροσώπησης είναι η ανάστροφη έννοια της αντιπροσώπευσης, οπότε ανάλογα με την διάκριση της άμεσης Δημοκρατίας και του αντιπροσωπευτικού συστήματος βαίνει και η υιοθέτηση της εκπροσώπησης ή της αντιπροσώπευσης, αντίστοιχα. ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΚΑΙ ΔΕΣΜΕΥΤΙΚΗ ΕΝΤΟΛΗ: ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ Ή ΚΑΤ ΕΠΙΦΑΣΗ; Σύμφωνα με το αρ.52σ η ελεύθερη και ανόθευτη εκδήλωση της λαϊκής θέλησης αποτελούν επιβεβαίωση της λαϊκής κυριαρχίας του αρ1 παρ.2σ. Συνεπώς, οι βουλευτές και όλοι οι λειτουργοί της πολιτείας έχουν υποχρέωση να εξασφαλίζουν στο λαό όλα τα εχέγγυα όσον αφορά στην εφαρμογή των αποφάσεων και επιλογών του. Όπως, λοιπόν, αναφέρεται και παραπάνω το αρ.52σ ουσιαστικά κατοχυρώνει την δεσμευτική εντολή, με την οποία συνδέεται άμεσα το σύστημα της εκπροσώπησης και γενικότερα η κομματική Δημοκρατία. Απ την άλλη μεριά το αρ.60 παρ.1σ δίνει το δικαίωμα στον βουλευτή να εκφράζει την γνώμη του και να ψηφίζει κατά συνείδηση, χωρίς να δεσμεύεται απ το εκλογικό σώμα. Εφόσον, λοιπόν, κάνουμε δεκτό ότι το αρ.60 παρ.1σ συνταγματοποιεί την ελεύθερη εντολή, αυτόματα γεννάται μία σύγκρουση. Η ελεύθερη εντολή συνδέεται με το αντιπροσωπευτικό σύστημα και κατά συνέπεια με την έμμεση Δημοκρατία. Συνεπώς, αν δεχτούμε ότι ισχύει το τελευταίο υπάρχει ένα άτοπο. Η σύγκρουση μεταξύ δεσμευτικής και ελεύθερης εντολής είναι η σύγκρουση μεταξύ της άμεσης και της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας. Μεταξύ της λαϊκής κυριαρχίας και της αντιπροσωπευτικής αρχής. Όπως φαίνεται, όμως τα δύο αυτά συστήματα δεν μπορούν να κατοχυρώνονται απ το ίδιο Σύνταγμα, γιατί είναι αντιφατικά. Το ένα αναιρεί το άλλο. Απ την σύγκρουση, όμως αυτή φαίνεται ότι υπερτερεί η δεσμευτική εντολή. Η σύγκρουση, η οποία γεννάται απ τον συνδυασμό των άρθρων 52 και 60 του Συντάγματός μας αίρεται εφόσον δεχτούμε ότι με το αρ.60σ δεν συνταγματοποιείται η ελεύθερη εντολή. Αντίθετα το άρθρο αυτό επιτρέπει στον βουλευτή να διαφωνήσει με το κόμμα του στους συνδυασμούς του οποίου εκλέχτηκε. Αν το ερμηνεύσουμε, λοιπόν, έτσι δεν υπάρχει περίπτωση παρουσίας και των δύο αυτών άρθρων στο ίδιο Σύνταγμα. Ο βουλευτής έχει το δικαίωμα να διαμορφώνει ελεύθερα και να ψηφίζει αυτί που θέλει, έστω και αν έρχεται σε αντίθεση με την θέση του κόμματός του. Επιπλέον, στην περίπτωση που ο βουλευτής διαφωνήσει με το κόμμα του, το Σύνταγμα δεν του αφαιρεί την βουλευτική ιδιότητα αυτοδικαίως, αλλά, του δίνει την δυνατότητα να επιλέξει αν θέλει να παραμείνει βουλευτής με την σημαία του κόμματος υπό την οποία εξελέγη, αν θέλει να ανεξαρτητοποιηθεί ή αν θέλει να παραιτηθεί ολοκληρωτικά απ την βουλευτική ιδιότητα. Στην ερμηνεία αυτή συνηγορεί και το αρ.60 παρ.2σ που μιλάει για το δικαίωμα παραίτησης του βουλευτή απ την βουλευτική του ιδιότητα. Αντίθετη γνώμη δεν συμφωνεί με την ερμηνεία αυτή. Ο λόγος είναι ότι εφόσον ένας υποψήφιος βουλευτής εξελέγη ως βουλευτής με την σημαία ενός συγκεκριμένου κόμματος θα μπορεί να διατηρήσει την βουλευτική του ιδιότητα για όσο διάστημα ανήκει στους κόλπους αυτού του κόμματος. Το εκλογικό σώμα που έδειξε την προτίμησή του στο πρόσωπό του το έκανε ακριβώς γιατί οι απόψεις και θέσεις του ταυτίζονταν με τις θέσεις του κόμματός του. Την στιγμή που ο βουλευτής διαφωνήσει πολιτικά με το κόμμα του, παύει να υπάρχει ο λόγος για τον οποίον απέκτησε την βουλευτική εκπροσωπευτική ιδιότητα. Γι αυτί και θα πρέπει σε μία τέτοια περίπτωση να χάνει την βουλευτική του ιδιότητα. Προσωπική μου θέση είναι ότι το άρθρο 60 παρ.1σ συνταγματοποιεί όχι την ελεύθερη εντολή, αλλά, το δικαίωμα διαφωνίας του βουλευτή με το κόμμα του. Ουσιαστικά, όμως, κατοχυρώνει το δικαίωμα διαφωνίας, αλλά, και το δικαίωμα διατήρησης της βουλευτικής ιδιότητας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κατοχυρώνει την ελεύθερη εντολή. Απλά πρόκειται για μία ασυνεπή κομματική ρύθμιση. Στο σημείο αυτό φαίνεται η αναγωγή των κομματικών ρυθμίσεων σε κανόνες και των αντιπροσωπευτικών ρυθμίσεων σε εξαιρέσεις των κανόνων. Τέλος, θα λέγαμε ότι τόσο η ανεξαρτητοποίηση όσο και η μετάσταση του βουλευτή είναι αντίθετες προς την δεσμευτική εντολή. Παρ όλα αυτά αποτελούν συνταγματική πραγματικότητα, χωρίς κυρώσεις, επειδή κατοχυρώνονται στο δικαίωμα διαφωνίας του βουλευτή, της δεσμευτικής εντολής με την μορφή της lex imperfecta.

10 ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΛΕΥΤΗ Καίριο είναι το ερώτημα που γεννάται. Είναι επιτρεπτή η ανεξαρτητοποίηση του βουλευτή καθώς επίσης και η μετάστασή του μεσούσης της βουλευτικής περιόδου; Η ανεξαρτητοποίηση σημαίνει ότι ο βουλευτής συνεχίζει να έχει την βουλευτική του ιδιότητα, αλλά, δεν βρίσκεται πλέον στους κόλπους του κόμματος υπό την σημαία του οποίου εξελέγη. Όταν, Δε προσχωρήσει σε άλλο κόμμα πρόκειται για την μετάσταση του βουλευτή. Ο λόγος που οδηγεί τον βουλευτή σ αυτήν την απόφαση είναι ότι πλέον δεν τον εκφράζει η πολιτική γραμμή που ακολουθεί το κόμμα του, γιατί είναι διαφορετική από εκείνα που ακολουθούσε κατά την προεκλογική περίοδο. Πιστεύει ότι το κόμμα του δεν ενστερνίζεται πια την λαϊκή εντολή που έλαβε. Ο αντίλογος, όμως σ αυτό το σημείο θα έλεγε ότι η διαφωνία του βουλευτή με το κόμμα του θα έπρεπε να είχε ως συνέπεια την παραίτηση από την βουλευτική του ιδιότητα και όχι την ανεξαρτητοποίηση του. Εφόσον εξελέγη με την σημαία συγκεκριμένου κόμματος πρέπει να υιοθετεί και να ασπάζεται τις θέσεις του, διαφορετικά να παραιτηθεί. Το γεγονός ότι σήμερα δεν απαγορεύεται ρητά η ανεξαρτητοποίηση αποτελεί μία συνταγματική παραφωνία, μια κομματική ασυνέπεια. Μια άλλη μορφή πολιτικής αντίφασης είναι η δυνατότητα του βουλευτή να προσχωρήσει σε άλλο κόμμα μεσούσης της βουλευτικής περιόδου καθώς επίσης και η δυνατότητα να ιδρύσει δικό του κόμμα. Η μετάσταση δημιουργεί μία κομματική και πολιτική σύγχυση. Ο βουλευτής που άλλαξε πολιτικές πεποιθήσεις οφείλει να παραιτηθεί. Η δυνατότητα ανεξαρτητοποίησης και μετάστασης ανατρέπει το όλο κυβερνητικό σχήμα και μπορεί να μετατρέψει ανά πάσα στιγμή την πλειοψηφία σε μειοψηφία μη συμμετέχοντος του λαού. Με άλλα λόγια είναι μία πολιτικά επικίνδυνη κατάσταση. Επομένως θα πρέπει να αποφεύγονται αυτές οι καταστάσεις λαμβάνοντας υπόψη ότι σχετίζονται και με την ελεύθερη εντολή και το αντιπροσωπευτικό σύστημα, δίνοντας έτσι έναν τόνο παραφωνίας στο όλο πολιτικό σύστημα της άμεσης Δημοκρατίας. Συνεπώς, σύμφωνα με την κομματική Δημοκρατία είναι η παραίτηση του βουλευτή από την βουλευτική του ιδιότητα σε περίπτωση που διαφωνήσει με το κόμμα του καθώς και σε περίπτωση διαγραφής του από το κόμμα. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Όπως ειπώθηκε και σε προγενέστερο σημείο αυτής της μελέτης ο Γάλλος φιλόσοφος J.J.Rousseau ήταν αντίθετος με την θεωρία του αντιπροσωπευτκού συστήματος. Άποψη μου είναι ότι είναι ουτοπικό να πιστεύουμε ότι μπορεί να σχηματιστεί μια γενική θέληση που να αποκλείει τον σχηματισμό μικρότερων ομάδων μέσα στον λαό, όμως ο Rousseau τόνισε την υπεροχή του λαού έναντι των αντιπροσώπων. Οι τελευταίοι είναι υποδεέστεροι του λαού και εκτελεστές της θέλησής του. Συνεπώς οι υποστηριχτές του αντιπροσωπευτκού συστήματος πλανώνται αν νομίζουν ότι είναι ελεύθεροι αφού από την στιγμή που θα ολοκληρωθεί η διαδικασία των εκλογών, αυτά δεν θα έχουν δυνατότητα σχηματισμού γνώμης και άποψης πάνω στα πολιτικά δρώμενα. Αντίθετα, θα είναι υποταγμένοι στο Κοινοβούλιο. Παρόμοιου είδους κριτική άσκησαν στο αντιπροσωπευτικό σύστημα κι άλλοι δημοσιολόγοι μεταξύ των οποίων και ο Έλληνας θεωρητικός του δημοσίου δικαίου Αλ. Σβώλος. Παράλληλα, στοιχεία του αντιπροσωπευτικού συστήματος υπάρχουν και στα σημερινά συνταγματικά κείμενα, αλλά η συνταγματικό-πολιτική πραγματικότητα δεν συναινεί και πολύ σ αυτό. Παλαιότερα, ο λαός δεν συμμετείχε στην κρατική εξουσία, ήταν πολιτικά απών. Στην σύγχρονη εποχή, όμως, πολλά στοιχεία υποδεικνύουν την συμμετοχή του στην εξουσία και συνακόλουθα την κρίση του αντιπροσωπευτισμού και του κοινοβουλευτισμού. Με άλλα λόγια, ο λαός στη σημερινή εποχή έχει την δυνατότητα να λάβει αποφάσεις για βασικά θέματα που τον αφορούν. Η εμφάνιση των πολιτικών κομμάτων, «η εξουσία της ψήφου» και γενικά η παρουσία του λαού στη Δημοκρατία υποδηλώνουν την κρίση του αντιπροσωπευτικού συστήματος. Ο πλουραλισμός που κάνε την εμφάνισή του παράλληλα με τα πολιτικά κόμματα δείχνει ότι ο λαός μόνο ως πολιτική ενότητα μπορεί να αντιπροσωπευθεί. Από τη άλλη μεριά, κρίση διέρχεται και ο κοινοβουλευτισμός. Είναι γεγονός ότι οι συζητήσεις στη Βουλή έχουν πάψει να είναι δημιουργικές. Οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται μέσα στο Κοινοβούλιο, αφού οι απόψεις και θέσεις έχουν ήδη σχηματιστεί πιο πριν έξω απ τη Βουλή. Αξίζει να σημειωθούν ενδεικτικά ορισμένες περιπτώσεις όπου αποδεικνύεται η κρίση του αντιπροσωπευτικού συστήματος στη σύγχρονή εποχή. Κατ αρχήν τα πολιτικά κόμματα αποτελούν δεδομένο στη σημερινή πολιτική πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική ενότητα του λαού. Υπάρχει πλουραλισμός. Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι χωρίς πολιτική ενότητα το αντιπροσωπευτικό σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει. Ο λαός είναι έως αδύνατο να αντιπροσωπευθεί απόλυτα από ομάδα βουλευτών. Ο λόγος είναι ότι δεν μπορεί να αποκτήσει μία και μοναδική ενιαία γενική θέληση. Οι οπαδοί της αντιπροσωπευτικής θεωρίας αδυνατούν να εξηγήσουν τον δικαιολογητικό λόγο ύπαρξης των εκλογών. Στο σύγχρονο πολιτικό πεδίο υπάρχει αντιπολίτευση. Το αντιπροσωπευτικό σύστημα υποστηρίζοντας την πολιτική ενότητα του λαού δεν μπορεί να εξηγήσει την ύπαρξη αντιπολίτευσης στο Κοινοβούλιο. Στο αντιπροσωπευτικό σύστημα κυριαρχεί η ελεύθερη εντολή, όμως οι βουλευτές ενώ θα έπρεπε να ήταν ανεξάρτητοι, παρ όλα αυτά η κομματική τους ιδιότητα επιδρά στην βουλευτική και το γεγονός αυτό παραμένει χωρίς εξήγηση Η αντιπροσωπευτική θεωρία και η ελεύθερη εντολή θέλουν τον βουλευτή αντιπρόσωπο του λαού και όχι εκπρόσωπο των κομμάτων, Η πολιτική πραγματικότητα, όμως, της διαγραφής των βουλευτών (από τα κόμματά τους) δεν συνάδει με τα παραπάνω. Παράλληλα, απ την συνταγματική πρόβλεψη του βασικού θεσμού της άμεσης Δημοκρατίας, του δημοψηφίσματος ( αρ.44 παρ.2 Σ) προκύπτει - με τον συνδυασμό και των παραπάνω για τα πολιτικά κόμματα - ότι η μορφή του πολιτεύματος την οποία καθιερώνει το ισχύον