Προπτυχιακή Εργασία. Νικολαρόπουλος Κωνσταντίνος. Η Ανάδειξη της Κυβέρνησης

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Νικολαρόπουλος Κωνσταντίνος Η Ανάδειξη της Κυβέρνησης Η ανάδειξη της κυβέρνησης (κατά το αναθεωρημένο σύνταγμα του 2001) Εργασία στο συνταγματικό δίκαιο Έτος 2004 ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ: Ν.Ο.Π.Ε ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΚΩΝ/ΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ (Α.Μ: ) ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Α. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Αθήνα 2004 Κατά την συγγραφή της εργασίας δεν παρέλειψα το τελικό ν από τα άρθρα (τον, την) και από το «δεν» σύμφωνα με τις λανθασμένες κατά πολλούς ειδικούς επιταγές της Δημοτικής γλώσσας. Έχω την άποψη πως η αιτιατική (την, τον) διαφέρει από την δοτική (τη, τω) και πως άλλο είναι το «δεν» και άλλο το «δε». ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Περί της εργασίας ταύτης..σελ. 3 2.Κεφάλαιο πρώτο: «Οι ισχύουσες συνταγματικές διατάξεις περί της ανάδειξης της κυβέρνησης στην εξουσία (Σύμφωνα με την Αναθεώρηση του 2001)».σελ. 5 Άρθροϖ 37...σελ. 5 Άρθρο 38...σελ. 16ϖ Άρθροϖ 84...σελ Κεφάλαιο δεύτερο: «Διαφορές στις διατάξεις περί αναδείξεως της κυβέρνησης μεταξύ του αναθεωρημένου συντάγματος του 1986 και αυτού του 2001».σελ Κεφάλαιο τρίτο: «Σύντομη ιστορική αναδρομή στην ανάδειξη των σημαντικότερων κυβερνήσεων από την ανεξαρτησία της Ελλάδας έως σήμερα (με έμφαση στα πρώτα εκατό χρόνια της ανεξαρτησίας)...σελ Κεφάλαιο τέταρτο: Τα συμπεράσματα της εργασίας.. σελ Περίληψη της εργασίας στην ελληνική, αγγλική και γαλλική γλώσσα σελ Πίνακας Βιβλιογραφίας.. σελ Ευρετήριο όρων. σελ. 41

2 ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΑΥΤΗΣ Από την στιγμή που ανέλαβα την εν λόγω εργασία στόχος μου ήταν όχι απλώς η απλή αναφορά στον σαφή συνταγματικό- νομικό τρόπο ανάδειξης της κυβέρνησης, αλλά πρωτίστως η ερμηνευτική προσέγγιση των περί αναδείξεως της κυβέρνησης συνταγματικών διατάξεων και η διεξαγωγή συμπερασμάτων. Βασικό άξονα της εργασίας, που άλλωστε, φρονώ, συνάδει με την επιστημονική σκέψη που ένας φοιτητής ευελπιστεί να αποκτήσει στο Πανεπιστήμιο, απετέλεσε η αναφορά των σημαντικότερων ζητημάτων γύρω από το κύριο θέμα της μέσω των αντιθέτων και αλληλοαναιρούμενων (συχνά) απόψεων που έχουν διατυπωθεί σχετικά. Βέβαια, όλα αυτά στα πλαίσια των γνώσεων και των δυνατοτήτων που ένας πρωτοετής φοιτητής δύναται να έχει. Όπως σε κάθε εργασία, φαντάζομαι, έτσι και σε αυτή, ελλείψει πείρας και βεβαίως υψηλών νομικών γνώσεων, η αρχή φάνταζε εξαιρετικά δύσκολη. Το σύνηθες ερώτημα «πώς να αρχίσω;», που ακούγεται πολλάκις από τους μαθητές που προσπαθούν να γράψουν μια έκθεση, ήταν αυτό που με ταλαιπώρησε περισσότερο. Για να βγω από αυτή τη δύσκολη κατάσταση είχα ένα όπλο. Το προ τριετίας αναθεωρηθέν ελληνικό σύνταγμα. Έτσι, λοιπόν, αποφάσισα να προβώ σε μια ίσως νομικώς αδέξια προσέγγιση των άρθρων 37, 38 και 84 του Συντάγματος και να παραθέσω μια σύντομη ιστορική μνεία. Πολύτιμοι αρωγοί της όλης προσπάθειας οι μελέτες διαφόρων εγκρίτων νομικών και συνταγματολόγων που αναφέρονται στην βιβλιογραφία της εργασίας. Τέλος, θα ήθελα να «δικαιολογήσω» και την τακτική που ακολούθησα κατά την ανάλυση των σχετικών συνταγματικών διατάξεων. Παραθέτω αυτολεξεί κάθε παράγραφο του προς ανάλυσιν άρθρου έτσι ώστε να μην «αναγκάζεται» ο αναγνώστης να ανατρέχει στο Σύνταγμα. Ακόμα, συχνά καταφεύγω στην «επίκληση της αυθεντίας» προκειμένου να δώσω κύρος στα όσα θέλω να πω έχοντας υποψίν πως παρόλο που πρόκειται για εργασία στα πλαίσια του Πανεπιστημίου δεν κατέχω την πλήρη επιστημονική ορολογία και έχω τον ενδόμυχο φόβο μήπως δεν γίνω κατανοητός. Σε καθεμία από τις περιπτώσεις, όμως, οι φράσεις μπαίνουν ανάμεσα σε εισαγωγικά και γίνονται οι ανάλογες υποσημειώσεις. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΟΙ ΙΣΧΥΟΥΣΕΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ (Σύμφωνα με την Αναθεώρηση του 2001) Εισαγωγή στο κεφάλαιο: Το τελευταίο Σύνταγμα της Ελλάδος ψηφίστηκε το 1975 από την Ε αναθεωρητική βουλή. Η τελευταία και επομένως ισχύουσα αναθεώρηση πραγματοποιήθηκε το 2001 από την Ζ αναθεωρητική βουλή. Το σημερινό σύνταγμα ορίζει τα σχετικά με την ανάδειξη της κυβέρνησης στο τρίτο μέρος του, στο δεύτερο τμήμα, στο δεύτερο κεφάλαιο, στα άρθρα 37 και 38 και στο τρίτο μέρος, στο τέταρτο τμήμα, στο πρώτο κεφάλαιο, στο άρθρο 84. Το σύνταγμά μας καθιερώνει το θεσμό της κομματικής και όχι αντιπροσωπευτικής κυβερνήσεως. Το παρόν κεφάλαιο θα προσπαθήσει να προσεγγίσει τις διατάξεις των προαναφερθέντων άρθρων. ΆΡΘΡΟ 37 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ

3 Το άρθρο 37Σ ανήκει στο κεφάλαιο «Εξουσίες και ευθύνη από τις πράξεις του Προέδρου της Δημοκρατίας». Το εν λόγω άρθρο αποτελούν τέσσερις παράγραφοι που ορίζουν το τυπικό τρόπο με τον οποίο ο Πρόεδρος της δημοκρατίας διορίζει τον Πρωθυπουργό της χώρας. Η τρόπος ανάδειξης του πρωθυπουργού είναι κατ ουσίαν ο τρόπος ανάδειξης της κυβέρνησης. Αποτελεί, δηλαδή, την συνισταμένη της όλης διαδικασίας ανάδειξης της κυβέρνησης στην εξουσία, εφόσον ο πρωθυπουργός είναι εκείνος που θα σχηματίσει κατά βούληση την κυβέρνησή του. Το άρθρο 37 του τελευταίου συντάγματος με δωρική λιτότητα και εύστοχα ορίζει την τυπική υποχρέωση του Προέδρου να διορίζει τον πρωθυπουργό. Δεν αφήνει περιθώρια στον ίδιο να επιλέξει με δική του θέληση το πρόσωπο του πρωθυπουργού. Πράγμα που δεν οριζόταν ή δεν οριζόταν διαρρήδην σε προγενέστερα συντάγματα δίδοντας την ευκαιρία στον αρχηγό του κράτους να παραβλέπει την λαϊκή απόφαση και να αναδεικνύει κατά προσωπική του επιλογή πρωθυπουργούς. Το πολίτευμα δημακρατικοποιούμενο, βαίνοντας δηλαδή προς τη δημοκρατία, περιόριζε την εξουσία του αρχηγού του κράτους και ενίσχυε την λαϊκή εξουσία. Ας δούμε, όμως, μία προς μία τις παραγράφους του άρθρου 37. Η πρώτη παράγραφος του άρθρου αναφέρει: «Ο Πρόεδρος της δημοκρατίας διορίζει τον Πρωθυπουργό και, με πρότασή του, διορίζει και παύει τα λοιπά μέλη της Κυβέρνησης και τους Υφυπουργούς». Η εν λόγω παράγραφος είναι η γενικότερη του άρθρου 37. Δηλώνει την υποχρέωση του αρχηγού του κράτους να διορίσει (ή να παύσει) τον πρωθυπουργό και, κατόπιν της προτάσεως του τελευταίου, τα υπόλοιπα μέλη της κυβέρνησης συμπεριλαμβανομένων των υφυπουργών. Αμέσως, ωστόσο, έπεται η δεύτερη παράγραφος που έρχεται να θέσει όρια και να εξειδικεύσει την πρώτη. Αυτή, λοιπόν, ορίζει : «Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος το οποίο διαθέτει στη βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Βουλής». «Αφοπλίζει» τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Τουτέστιν μεθερμηνευόμενον πως ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν έχει την εξουσία να διορίζει πρωθυπουργό της αρέσκειάς του. Είναι υποχρεωμένος να δίνει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό κόμματος που φέρει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή. Η επιλογή, δηλαδή, του μελλοντικού πρωθυπουργού γίνεται συνήθως από το εκλογικό σώμα και η πράξη του διορισμού του έρχεται ως τυπική διεκπεραίωση της λαϊκής ετυμηγορίας. Η θέσπιση αυστηρών νομικών και διαδικαστικών τύπων περιορίζει σημαντικά τα περιθώρια επεμβάσεως του αρχηγού του κράτους. Κάτι τέτοιο όμως δε συνέβαινε σε παλαιότερα ελληνικά συντάγματα δίδοντας την ευκαιρία στον αρχηγό του κράτους να ασκεί επιδράσεις στην ανάδειξη κυβερνήσεων η πολιτική ιστορία της χώρας βρίθει παραδειγμάτων. Πρόκειται για την περίφημη και «ευλογημένη» α ρ χ ή της δ ε δ ή λ ω μ ε ν η ς την οποία κατοχυρώνει το ισχύον Σύνταγμα ήδη από το 1975 και σύμφωνα με αυτή η ύπαρξη απόλυτης πλειοψηφίας επιβάλλει στον αρχηγό του κράτους να διορίσει τον αρχηγό της Πρωθυπουργό. Η αρχή αυτή αποτελεί, αν όχι την σημαντικότερη, μια από τις σημαντικότερες μορφές εξάρτησης της κυβέρνησης από την Βουλή. Βέβαια, το Σύνταγμα στην ίδια παράγραφο προβλέπει και την περίπτωση που κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή. Το άρθρο 37 στη δεύτερη παράγραφό του εισάγει την «αυστηρή, δύσκαμπτη και εξαιρετικά βραχύχρονη» διαδικασία των διερευνητικών εντολών θέλοντας να ενισχύσει την προσπάθεια των κομμάτων να δημιουργήσουν μετεκλογικό συνασπισμό. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή την αρχή αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, τότε ο αρχηγός του κράτους δίδει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει την σχετική πλειοψηφία των εδρών διερευνητική εντολή προκειμένου να «διακριβωθεί», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συνταγματικός νομοθέτης, η δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που έχει την εμπιστοσύνη της βουλής. Η διερευνητική εντολή δεν είναι εντολή σχηματισμού κυβέρνησης αλλά μετατρέπεται, εφόσον ο δέκτης της συγκεντρώσει την απαιτούμενη πλειοψηφία, δηλαδή τη «δεδηλωμένη πλειοψηφία» της Βουλής. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να πούμε πως η πλειοψηφία που χρειάζεται για να καθίσταται περιττή η διερευνητική διαδικασία είναι εκείνη που απαιτείται για να εξασφαλίζει η κυβέρνηση την εμπιστοσύνη της βουλής, την οποία θα δούμε παρακάτω. Πάντως το ζήτημα αυτό έχει προκαλέσει συζητήσεις γιατί το σύνταγμα φαίνεται να προϋποθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών για το διορισμό της κυβέρνησης, ενώ για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης μόνο την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών. Κάπου εδώ αναδεικνύεται ένα μείζον ζήτημα : «Το σύνταγμα διασφαλίζει αποκλειστικά και μόνο την πρόσβαση των αρχηγών των κομμάτων στο πρωθυπουργικό αξίωμα ή όχι;». προκειμένου να απαντήσουμε στο ζήτημα αυτό θα πρέπει πρώτα να κάνουμε κάποιες αναφορές. Θα πρέπει, επομένως, να πούμε πως η ανάδειξη του πρωθυπουργού μπορεί να διακριθεί σε άμεση και έμμεση. Το σύνταγμα μας δεν προβλέπει ρητά την άμεση ανάδειξη Πρωθυπουργού. Ωστόσο, η πολιτική πρακτική και τα αποτελέσματα των εκλογών αποδεικνύουν πως επικρατεί η άμεση ανάδειξη Πρωθυπουργού που εκδηλώνεται με το σχήμα : πρόταση και εκλογή από την μεριά κομμάτων και εκλογέων αντίστοιχα και διορισμός από την μεριά του αρχηγού του κράτους. Ο άμεσος αυτός διορισμός αποτελεί κατά τον Αναστασιάδη «εγγύηση πολιτικής ελευθερίας και ισότητας». Παράλληλα, ο Μάνεσης δηλώνει πως «ο λαός αναδεικνύει εις κοινοβουλευτικήν πλειοψηφίαν το πολιτικό κόμμα, του οποίου εγκρίνει τας αρχάς, το πρόγραμμα και την ηγεσίαν, ώστε το κόμμα να σχηματίση κυβέρνησιν και να εφαρμόση το εγκριθέν παρά του εκλογικού σώματος πρόγραμμά του». Η παράδοση του δικομματισμού στη χώρα μας άλλωστε συνεπικουρεί στην ανάδειξη ιδιαίτερα πειθαρχημένης μονοκομματικής κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και ο Πρόεδρος της κυβέρνησης αποκτά την «αμεσότερη» δημοκρατική νομιμοποίηση. Η παραπάνω τακτική, δηλαδή ο διορισμός ως πρωθυπουργού του αρχηγού της απόλυτης πλειοψηφίας λόγω ιστορικών ή άλλων λόγων, παρότι συνήθης δεν αποκλείει τις εξαιρέσεις. Αυτό εν ολίγοις σημαίνει πως μπορεί κανένα κόμμα να μη φέρει την απόλυτη πλειοψηφία επί των εδρών ή να την φέρει οριακά (έχοντας π.χ 151 έδρες). Η τελευταία μάλιστα περίπτωση σημαίνει πως ένα κόμμα διαθέτει μια εύθραυστη και ασταθή λαϊκή νομιμοποίηση που θα του δημιουργήσει προβλήματα στην άσκηση των καθηκόντων του ως κυβέρνηση. Είναι επομένως φρόνιμο και πολιτικώς ορθό στις περιπτώσεις αυτές τα κόμματα που πλειοψηφούν (επικινδύνως απόλυτα, δηλαδή με 151έδρες ή σχετικά) να επιδιώκουν την εμπιστοσύνη ή την μη αποδοκιμασία- την ανοχή και άλλων κομματικών σχηματισμών. Θεμέλιο αυτής της προσπάθειας μπορεί κάλλιστα να αποτελέσει η υπόδειξη κατάλληλου προσώπου για το πρωθυπουργικό αξίωμα στο πρόσωπο του οποίου θα διάκεινται ευμενώς παντί τρόπω (με εμπιστοσύνη ή απλώς ανοχή)οι άλλοι κομματικοί σχηματισμοί. Στην περίπτωση αυτή ασφαλώς η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος θα μπορεί να υποδείξει για πρόεδρο της Κυβέρνησης όποιον αυτή κρίνει πως διαθέτει την ευρύτερη κοινοβουλευτική αποδοχή.

4 Κοντολογίς ο εντολοδόχος αρχηγός της πλειοψηφίας θα αναφέρει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τις αποφάσεις του κόμματος του και θα υποδείξει το πρόσωπο του μελλοντικού πρωθυπουργού που διαθέτει πλέον τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της Βουλής και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει την συνταγματική υποχρέωση να του αναθέσει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Συνάγεται επομένως το συμπέρασμα πως το δικαίωμα συμμετοχής στο πρωθυπουργικό αξίωμα δεν το έχουν μόνο οι αρχηγοί των πολιτικών κομμάτων αλλά προσωπικότητες ευρύτερης κοινοβουλευτικής, ή αν θέλετε πολιτικής, αναγνώρισης και πως το άρθρο 37 παρ. 2 εδ. α σκοπό έχει τον περιορισμό της επίδρασης του αρχηγού του κράτους στη λειτουργία των κομμάτων και της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Βέβαια, όπως προανέφερα, η επιλογή του αρχηγού του κόμματος για την αναζήτηση βιώσιμης κυβέρνησης από την μεριά του συντακτικού νομοθέτη παρουσιάζει πέρα των άλλων ένα εύληπτο και απόλυτα σαφές πλεονεκτήματα. Ο ηγέτης ενός ισχυρού πολιτικού κόμματος προφανώς δεν είναι, ας μου επιτραπεί η έκφραση, ο πας τις, ένας τυχαίος αλλά μια καίρια και σημαντική πολιτική μορφή, ικανή να εμπνεύσει το σεβασμό της Βουλής. Κάπως έτσι δικαιολογείται και η αναφορά του στο Σύνταγμα στην εν λόγω παράγραφο. Πριν προχωρήσουμε στην επόμενη παράγραφο θα πρέπει κατά την ταπεινή μου γνώμη να προσεγγίσουμε και ένα άλλο ζήτημα: Ποιος και τίνι τρόπω διακριβώνει την δυνατότητα σχηματισμού Κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής; Στην παρούσα εργασία ακροθιγώς θα αναφερθούν οι δυο απόψεις σχετικά με το ζήτημα αυτό. Η μια υποστηρίζει πως αυτή η αρμοδιότητα βαραίνει τον δέκτη της διερευνητικής εντολής και η άλλη πως βαραίνει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Ας δούμε όμως κάθε άποψη ξεχωριστά: Προς επίρρωσιν της πρώτης απόψεως που θέλει τον δέκτη τηςϖ διερευνητικής εντολής αρμόδιο να διακριβώσει την δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης που θα συνοδεύεται με την εμπιστοσύνη της Βουλής αναφέρεται ένα εύλογο αλλά όχι και αδιάβλητο επιχείρημα. Οι θιασώτες της προκείμενης άποψης ισχυρίζονται πως ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να κρατά αποστάσεις ασφαλείας από τους κομματικούς ανταγωνισμούς και πως δεν δικαιούται να απαιτεί επίσημες και, ίσως, γραπτές αποδείξεις από τους Βουλευτές διότι τότε θα παρενέβαινε σε κομματικές διεργασίες, αφού η επίσημη αυτή δήλωση ζητείται σύμφωνα με το σύνταγμα μόνο κατά την διαδικασία της ψηφοφορίας «εμπιστοσύνης». Με λίγα λόγια τότε μόνο οι Βουλευτές δικαιούνται να δηλώσουν φανερά (δεδηλωμένη < δηλόομαι -ουμαι, αν το δούμε ετυμολογικά) την εμπιστοσύνη τους ή μη προς την κυβέρνηση. Άρα, αν ο δέκτης διαβεβαιώσει τον αρχηγό του κράτους πως η κυβέρνησή του δύναται να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης τότε ο τελευταίος οφείλει να προβεί στο διορισμό του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης. Η «αντίπερα όχθη» που θέλει αρμόδιο γιαϖ την εξακρίβωση της δυνατότητας σχηματισμού κυβέρνησης που έχει την εμπιστοσύνη των Βουλευτών τον αρχηγό του κράτους διατείνεται πως ο Πρόεδρος της δημοκρατίας οφείλει και έχει σαφώς το δικαίωμα αν δεν έχει σαφείς ενδείξεις (π.χ λόγω των δηλώσεων κομματικών αρχηγών ή ικανοποιητικού αριθμού μεμονωμένων βουλευτών) για την εμπιστοσύνη της Βουλής στην κυβέρνηση παρά τις δηλώσεις της κυβέρνησης που προφανώς θα ισχυριστεί πως την φέρει, να ζητήσει διευκρινίσεις πειστικές για τον τρόπο εξασφάλισης της εμπιστοσύνης και να μην διορίσει κυβέρνηση της οποίας οι δηλώσεις δεν είναι πειστικές. Ιδωμένες με φρονιμότερο και λογικότερο τρόπο οι παραπάνω απόψεις και με τα «μάτια» της τελεολογικής και συστηματικής ερμηνείας του Συντάγματος οδηγούν πιθανώς στο συμπέρασμα πως την εν λόγω αρμοδιότητα ή μάλλον εξουσία διαθέτει κατά αποκλειστικότητα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και πως οι τριήμερες προθεσμίες των διερευνητικών εντολών στοχεύουν ακριβώς στην αντικειμενική διάγνωση δημιουργίας κυβέρνησης «εμπιστοσύνης». Άλλως ο ρόλος του αρχηγού του κράτους θα καθίστατο εις άκρον τυπικός. Εν συμπεράσματι, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν πρέπει να αρκείται απλά και μόνο στις υποσχέσεις από μεριά των δεκτών διερευνητικής εντολής αλλά πρέπει και έχει το δικαίωμα να ζητά την ύπαρξη σαφών ενδείξεων. Ας προχωρήσουμε όμως στην επομένη παράγραφο του άρθρου 37, την τρίτη: «Αν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και εάν δεν τελεσφορήσει και αυτή, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. Κάθε διερευνητική εντολή ισχύει για τρεις ημέρες. Αν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και, αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού Κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής, επιδιώκει το σχηματισμό Κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Βουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό Κυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει την Βουλή». Είναι νομίζω παραπάνω από εύλογο ότι εφόσον ο συνταγματικός νομοθέτης θέλησε να συνεχίσει την ανάθεση διερευνητικής εντολής και πέρα από το κόμμα που διαθέτει την σχετική πλειοψηφία των εδρών η διαδικασία συνεχίζεται δίδοντας διερευνητική εντολή στον αρχηγό του κόμματος που έρχεται δεύτερο σε κοινοβουλευτική δύναμη και εφόσον και αυτή δε φέρει αποτέλεσμα η εντολή δίνεται στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη. Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε πως μεταξύ δυο κομμάτων της ίδιας κοινοβουλευτικής δύναμης προηγείται στην ανάθεση διερευνητικής εντολής όποιο έλαβε τις περισσότερες ψήφους στις εκλογές και πως μεταξύ του νεότερου σε σχηματισμό κοινοβουλευτικής ομάδας και του παλαιότερου αν και διαθέτουν ίσο αριθμό εδρών προηγείται το τελευταίο. Επιπροσθέτως, κόμματα στο εν λόγω άρθρο δυνάμει του κανονισμού της Βουλής και της ερμηνευτικής δήλωσης στο τέλος του άρθρου 37Σ θεωρούνται όσα σχηματίζουν κοινοβουλευτικές ομάδες. Σε κάθε περίπτωση, όμως, δεν είναι δυνατό να λάβουν διερευνητική εντολή πάνω από τέσσερα κόμματα. Κάθε διερευνητική εντολή έχει τριήμερη προθεσμία τυπικά αλλά ουσιαστικά μπορεί να διαρκέσει λιγότερο ή να μην αναληφθεί καθόλου από τον αρχηγό του κόμματος, αν είναι αδύνατος ο σχηματισμός κυβέρνησης που έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Σε περίπτωση που οι διαδοχικές διερευνητικές εντολές δεν αποδώσουν τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων για να συζητήσουν αν είναι δυνατή η δημιουργία κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη των Βουλευτών. Αξίζει να σημειωθεί πως σε αυτή την περίπτωση το Σύνταγμα δεν διευκρινίζει αν αναφερόμενο στους «αρχηγούς των κομμάτων» συμπεριλαμβάνονται και αυτοί που δεν έλαβαν διερευνητική εντολή. Κάποιοι υποστηρίζουν πως δεν συμπεριλαμβάνονται όσοι αρχηγοί δεν ήταν δέκτες διερευνητικών εντολών επικαλούμενοι την επόμενη φράση της παραγράφου που ρητά αναφέρει πως καλούνται οι αρχηγοί όλων των κομμάτων στην Βουλή (και αυτών που δεν σχηματίζουν κοινοβουλευτικές ομάδες) για το σχηματισμό εκλογικής κυβέρνησης και πως αν ο συντακτικός νομοθέτης εννοούσε και εδώ το ίδιο θα το ανέφερε διαρρήδην. Θα είχε, δηλαδή, την διατύπωση: «αν οι διερευνητικές εντολές δεν

5 τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς όλων των κομμάτων της Βουλής ( )». Ωστόσο η κρατούσα άποψη θέλει τον αρχηγό του κράτους να καλεί τους αρχηγούς όλων των κομμάτων της βουλής και μάλιστα και αυτούς που δεν σχηματίζουν κοινοβουλευτικές ομάδες, εφόσον σκοπός του Συντάγματος εδώ είναι η δημιουργία κυβέρνησης που θα έχει την εμπιστοσύνη των βουλευτών. Αν όλη αυτή η διαδικασία δεν φέρει «καρπούς» η ίδια η παράγραφος προβλέπει πως ο αρχηγός του κράτους καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων της Βουλής για τον σχηματισμό Κυβέρνησης που θα οδηγήσει σε εκλογές. Αναγκαία και επαρκής προϋπόθεση είναι η συμφωνία όλων των κομμάτων της Βουλής, ανεξάρτητα του αν διαθέτουν κοινοβουλευτική ομάδα (δηλαδή δεν έχουν λιγότερους από 10 βουλευτές και λιγότερους από 5,εφόσον το κόμμα τους παρουσίασε ψηφοδέλτια στα δυο τρίτα των εκλογικών περιφερειών της χώρας και συγκέντρωσε πανελλαδικά ποσοστό 3% επί του συνολικού αριθμού των εγκύρων ψηφοδελτίων ) ή όχι. Τέλος η τρίτη παράγραφος του άρθρου 37 του Συντάγματος προβλέπει πως αν τα κόμματα δεν μπορέσουν να συμφωνήσουν στην ανάδειξη κυβέρνησης που θα οδηγήσει το κράτος σε εκλογές, τότε αυτός αναθέτει σε ανώτατο δικαστικό και συγκεκριμένα στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου σχηματισμό κυβέρνησης όσο το δυνατό πιο ευρείας αποδοχής για να διενεργήσει εκλογές και διαλύει την Βουλή. Στο άρθρο 37 παρ. 4 προβλέπεται ότι: «Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ανατίθεται, σύμφωνα με τις προηγούμενες παραγράφους, εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης ή διερευνητική εντολή σε αρχηγό κόμματος, αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο, ή αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπος του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει την εντολή σ αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. Η πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ώρα που ο Πρόεδρος της Βουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη δύναμη των κομμάτων στη Βουλή η ανάθεση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής». Η εν λόγω παράγραφος θέτει το ζήτημα του αν ο Πρωθυπουργός πρέπει να έχει την Βουλευτική ιδιότητα ή όχι. Τι εννοεί το Σύνταγμα με τη φράση : «( ) αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπός του (του κόμματος δηλαδή) δεν έχει εκλεγεί βουλευτής»; Πολλοί συνταγματολόγοι υποστήριξαν την άποψη πως «εφόσον το κόμμα διαθέτει αρχηγό που δεν είναι βουλευτής, τότε το σύνταγμα δεν τεκμαίρει πλέον τη βούληση της κοινοβουλευτικής ομάδας υπέρ της πρωθυπουργοποίησης του αρχηγού της Κι αυτό είναι εύλογο, διότι εάν μεν ήταν υποψήφιος και δεν εξελέγη, έχει αποδοκιμασθεί από το εκλογικό σώμα, ενώ αν δεν ήταν καν υποψήφιος δεν έχει υπέρ του το τεκμήριο της λαϊκής νομιμοποίησης». Ωστόσο οι περισσότερες μέθοδοι ερμηνείας του Συνταγματικού χάρτη οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η βουλευτική ιδιότητα είναι επιθυμητό αλλά όχι αναγκαίο προσόν του Πρωθυπουργού, πως σημασία έχει τελικά ποιον θα προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα και πως η τέταρτη παράγραφος του 37Σ πρέπει να ερμηνευθεί ως προτροπή στα κόμματα να αναδεικνύουν στο πρωθυπουργικό αξίωμα άτομα που τα έχει περιβάλλει η εμπιστοσύνη του εκλογικού σώματος χωρίς να τα υποχρεώνει. Εύλογη απάντηση κατά τον Μαυριά είναι η εξής: «εφόσον οι Βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος, αυτοί είναι και οι εκφραστές της θέλησης του εκλογικού σώματος και διαθέτουν επομένως την εξουσία να προτείνουν οποιονδήποτε για το αξίωμα του πρωθυπουργού». Άλλωστε το προηγούμενο «Ζολώτα»(1989) δεν μπορεί να θεωρηθεί απλώς παρένθεση στην ιστορία ανάδειξης των ελληνικών Κυβερνήσεων. Να επισημάνω σε αυτό το σημείο πως εξετάζοντας το σύνταγμα διαπιστώνουμε πως δεν είναι δυνατή η πρωθυπουργοποίηση ανεξάρτητου βουλευτή εφόσον αδυνατεί να σχηματίσει βιώσιμη κυβέρνηση, διότι, κατά κανόνα, διαθέτει μόνο την ψήφο του ή και αυτή μερικών συναδέλφων του. Όσο αφορά στα λοιπά που προβλέπει η παρ.4 του άρθρου 37, νομίζω πως το ίδιο το κείμενο του Συντάγματος είναι παραπάνω από σαφές. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε άτομο που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος μέσα σε 3 ημέρες από την ημέρα που ο πρόεδρος της Βουλής (ή ο αναπληρωτής του) ανακοινώνει στον πρόεδρο της Δημοκρατίας την δύναμη των κομμάτων στην Βουλή. Μάλιστα η τελευταία ανακοίνωση γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής. Προτού συνεχίσουμε με την εξέταση του επομένου άρθρου θα ήταν καλό να αναφέρουμε κάποια γενικά στοιχεία για το άρθρο 37. Θέλω, λοιπόν, κάπου εδώ να θίξουμε ακόμα ένα ζήτημα. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας οφείλει να διορίσει αμέσως πρωθυπουργό τον αρχηγό μιας μονοκομματικής πλειοψηφίας ή έχει την ίδια υποχρέωση όταν ο μελλοντικός πρόεδρος της κυβέρνησης είναι αρχηγός ή εκπρόσωπος ενός πλειοψηφούντος κομματικού συνασπισμού; Τα πολιτικά κόμματα «στο σύγχρονο κοινοβουλευτικό σύστημα, χωρίς να περιβάλλονται status κρατικού οργάνου, αποκτούν την συνταγματική αρμοδιότητα να πραγματοποιούν μέσω της κοινοβουλευτικής τους ομάδας την πολιτική επιλογή της ανάδειξης πρωθυπουργού( ) επιλογή στην οποία προσδίδει κύρος απόφασης κρατικού οργάνου η Βουλή». Μολαταύτα, θα πρέπει να δούμε τι εννοεί το σύνταγμα οσάκις χρησιμοποιεί τον όρο «κόμμα». Κατά την κρατούσα άποψη το άρθρο 37 με τον όρο «κόμμα» εννοεί κάθε «ένωση ελλήνων πολιτών που έχουν το δικαίωμα εκλέγειν και που η οργάνωση και η δράση της αποσκοπεί στην άμεση άσκηση κρατικής εξουσίας». Επομένως, αφού τα κόμματα είναι ενώσεις που έχουν στόχο την άσκηση εκτελεστικής εξουσίας, κόμματα εν ευρυτέρα εννοία θα πρέπει να θεωρηθούν και οι συνασπισμοί κομμάτων εφόσον επιδιώκουν και αυτή την άμεση άσκηση της εν λόγω εξουσίας και παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά ενός κόμματος εν στενοτέρα εννοία. Συνεπώς στην περίπτωση που προεκλογικός συνασπισμός κατακτήσει την απόλυτη πλειοψηφία επί των εδρών θα πρέπει να αναλάβουν και την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Να σημειωθεί πως ακολουθώντας αυτή την τακτική δεν οδηγούμαστε στον σχηματισμό κυβέρνησης μέσω των διερευνητικών εντολών, όπως ισχυριζόταν ο Αναστάσιος Πεπονής, καθώς στις διερευνητικές εντολές προβαίνει ο αρχηγός του κράτους όταν δεν έχει δημιουργηθεί απόλυτη πλειοψηφία. ΆΡΘΡΟ 38 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ To άρθρο 38Σ ανήκει στο δεύτερο κεφάλαιο του δευτέρου τμήματος του τρίτου μέρους του Συντάγματος: «Εξουσίες και ευθύνες από τις πράξεις του προέδρου». Αποτελείται από δυο παραγράφους και το κεντρικό στοιχείο του περιεχομένου του είναι η αναπλήρωση του πρωθυπουργού. Η πρώτη παράγραφος του άρθρου ορίζει: «Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας απαλλάσσει από τα καθήκοντα της την κυβέρνηση, αν αυτή παραιτηθεί, καθώς και αν η Βουλή αποσύρει την εμπιστοσύνη της κατά το άρθρο 84. Στις περιπτώσεις αυτές εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των παραγράφων 2,3 και 4 του άρθρου 37.

6 Αν ο Πρωθυπουργός της παραιτούμενης Κυβέρνησης είναι αρχηγός ή εκπρόσωπος κόμματος που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των Βουλευτών, εφαρμόζεται αναλόγως η διάταξη του άρθρου 37 παράγραφος 3 εδάφιο γ». Σύμφωνα δηλαδή με το 38Σ παρ. 1 ο αρχηγός του κράτους υποχρεούται να απαλλάξει από τα καθήκοντά της την κυβέρνηση που παραιτείται ή που έχασε την εμπιστοσύνη της Βουλής (όπως θα δούμε παρακάτω στο άρθρο 84) και να εφαρμόσει τις παραγράφους 2,3 και 4 του άρθρου 37, τις οποίες έχουμε ήδη δει, και στην περίπτωση που ο πρωθυπουργός της παραιτούμενης κυβέρνησης είναι αρχηγός ή εκπρόσωπος κόμματος που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία εφαρμόζεται το 37Σ παρ.3 εδαφ.γ. Στην δεύτερη παράγραφο του άρθρου 38, η οποία αναθεωρήθηκε κατά την τελευταία αναθεώρηση (2001) ορίζει: «Αν ο Πρωθυπουργός παραιτηθεί, εκλείψει ή αδυνατεί για λόγους υγείας να ασκήσει τα καθήκοντά του, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει Πρωθυπουργό αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος στο οποίο ανήκει ο απερχόμενος Πρωθυπουργός, εφόσον αυτό διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Η πρόταση γίνεται το αργότερο σε τρεις ημέρες από την παραίτηση ή την έκλειψη του Πρωθυπουργού ή από τη διαπίστωση της αδυναμίας του να ασκήσει τα καθήκοντά του. Αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, εφαρμόζεται αναλογικά η παράγραφος 4 και στη συνέχεια το δεύτερο εδάφιο της παραγράφου 2 και η παράγραφος 3 του προηγούμενου άρθρου. Η αδυναμία του Πρωθυπουργού να ασκήσει τα καθήκοντά του για λόγους υγείας διαπιστώνεται από τη Βουλή με ειδική απόφασή της που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών, ύστερα από πρόταση της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος στο οποίο ανήκει ο Πρωθυπουργός, εφόσον αυτό διαθέτει στη Βουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Σε κάθε άλλη περίπτωση η πρόταση υποβάλλεται από τα δυο πέμπτα τουλάχιστον του όλου αριθμού των βουλευτών. Εωσότου διοριστεί πρωθυπουργός τα καθήκοντα του Πρωθυπουργού ασκεί ο πρώτος κατά σειρά Αντιπρόεδρος και εφόσον δεν έχουν διοριστεί Αντιπρόεδροι ο πρώτος κατά σειρά Υπουργός. ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΔΗΛΩΣΗ Η διάταξη της παραγράφου 2 εφαρμόζεται και σε περίπτωση αναπλήρωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας». Σύμφωνα με αυτή την παράγραφο ο αρχηγός του κράτους, στην περίπτωση της παραίτησης, της έκλειψης ή εν γένει της αδυναμίας του Πρωθυπουργού να ασκήσει τα καθήκοντα του για λόγους υγείας οφείλει να διορίσει πρωθυπουργό αυτόν που θα του υποδείξει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος (μέσα σε τρεις ημέρες από την παραίτηση, την έκλειψη ή την διαπίστωση της αδυναμίας του Πρωθυπουργού να ασκήσει τα καθήκοντά του ), εφόσον αυτό διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία επί των εδρών. Αν η πρόταση δεν φθάσει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας εντός του οριζόμενου από το σύνταγμα τριημέρου τότε ο αρχηγός του κράτους θα ακολουθήσει την διαδικασία του άρθρου 37 όχι από το στάδιο των διερευνητικών εντολών, εφόσον υπάρχει κόμμα που έχει την απόλυτη πλειοψηφία, αλλά από το στάδιο σύγκλησης των αρχηγών των κομμάτων της βουλής για την εξεύρεση βιώσιμης κυβέρνησης. Αν και αυτή η προσπάθεια αποτύχει, τότε το εκλογικό σώμα θα οδηγηθεί στις κάλπες είτε υπό Κυβέρνηση όλων των κοινοβουλευτικών κομμάτων είτε υπό κυβέρνηση που θα δημιουργήσει ένας από τους προέδρους των ανώτατων δικαστηρίων όπως ορίζει το άρθρο 37. Διαφορετικά, αν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, τότε εφαρμόζονται με τη σειρά που ορίζει η παραπάνω παράγραφος διατάξεις του άρθρου 37. Δηλαδή, θα δοθεί διερευνητική εντολή στον αρχηγό του κόμματος (ή αν δεν έχει αρχηγό ή έχει και δεν είναι βουλευτής σε αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος) που διαθέτει την σχετική πλειοψηφία. Αν η πρώτη διερευνητική δεν οδηγήσει πουθενά, θα λάβει διερευνητική και το δεύτερο σε έδρες κόμμα και αν πάλι δεν τελεσφορήσει το τρίτο. Σε περίπτωση όμως που και η τρίτη διερευνητική εντολή αποδειχθεί «άκαρπη» τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων για να βρεθεί το πρόσωπο που θα καταλάβει το πρωθυπουργικό αξίωμα. Σε περίπτωση αποτυχίας και αυτής της προσπάθειας θα επιχειρηθεί από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας συγκρότηση κυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Βουλής που θα οδηγήσει την χώρα σε εκλογές και αν παραταύτα δεν κατορθώσει να το επιτύχει θα αναθέσει σε έναν από του προέδρους των ανώτατων δικαστηρίων σχηματισμό κυβέρνησης όσο το δυνατό μεγαλύτερης αποδοχής για να διενεργήσει εκλογές. Η αδυναμία για λόγους υγείας του Πρωθυπουργού διαπιστώνεται με ειδική απόφαση της Βουλής, που προϋποθέτει απόλυτη πλειοψηφία, κατόπιν προτάσεως της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος του απερχομένου Πρωθυπουργού, εφόσον πάλι αυτή διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο. Άλλως η πρόταση υποβάλλεται τουλάχιστον από τα δυο πέμπτα του συνόλου των βουλευτών. Μέχρι των διορισμό του νέου Πρωθυπουργού τα καθήκοντα του αξιώματος αυτού ασκεί, εφόσον έχουν διοριστεί αντιπρόεδροι, ο πρώτος κατά σειρά αντιπρόεδρος διαφορετικά, αν δεν έχουν διοριστεί αντιπρόεδροι, ο πρώτος σε σειρά υπουργός. Ο αντιπρόεδρος ή ο υπουργός που ασκεί καθήκοντα πρωθυπουργού φροντίζει τα θέματα τρέχουσας διαχείρισης(π.χ υπογραφή διαταγμάτων) και δεν έχει καθήκοντα που ανήκουν σε Πρωθυπουργό που έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής (π.χ να διορίζει υπουργούς). Τίθεται έτσι το ζήτημα της α ν α π λ ή ρ ω σ η ς του πρωθυπουργού. Αναπλήρωση του Πρωθυπουργού εννοούμε την ανάθεση των καθηκόντων που απορρέουν από το πρωθυπουργικό αξίωμα σε προκαθορισμένο φορέα συγκεκριμένου αξιώματος, σε περίπτωση απουσίας (πρόσκαιρης ή οριστικής) του Πρωθυπουργού και ωσότου αναδειχθεί νέος πρωθυπουργός. Η αναπλήρωση του πρωθυπουργού είναι πάντοτε έκτατη και προσωρινή σε αντίθεση με την ανάδειξη. Μέσω της αυτής διαδικασίας αναδεικνύεται και το πρόσωπο που θα αναλάβει τα καθήκοντα του πρωθυπουργικού αξιώματος χωρίς να είναι όμως και πρωθυπουργός. Ο αναπληρωτής απλώς «πρωθυπουργεύει». Το πρόσωπο που θα αναδειχθεί αναπληρωτής υπαγορεύουν δυο συνταγματικές διατάξεις εν συνδυασμώ: η παράγραφος 2 του άρθρου 38 και η παράγραφος 5 του άρθρου 81. Σύμφωνα με αυτά τα άρθρα καθήκοντα πρωθυπουργού ασκεί ο υπουργός που έχει οριστεί από τον Πρωθυπουργό ως αναπληρωτής και σε περίπτωση που δεν έχει ορισθεί κανείς, όπως αναφέραμε παραπάνω, ο πρώτος κατά σειρά αντιπρόεδρος και αν ενδεχομένως δεν έχουν διορισθεί αντιπρόεδροι ο πρώτος κατά σειρά υπουργός. Εναρκτήριο χρονικό σημείο αυτής της υπαγορευμένης εκ του συντάγματος διαδικασίας είναι εκείνο της νομικής ή φυσικής απουσίας του Πρωθυπουργού.Ο αναπληρωτής αναλαμβάνει αμέσως καθήκοντα και μέχρι να αναδειχθεί νέος πρωθυπουργός. Το αργότερο μέσα σε τρεις μέρες από την απουσία του πρωθυπουργού η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος στο οποίο ανήκε οφείλει να προτείνει αντικαταστάτη του. Μια περίπτωση ακόμη είναι αυτή που ο Πρωθυπουργός μολονότι δεν έχει παραιτηθεί ή αποβιώσει, δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του. Γεννάται, λοιπόν, το ζήτημα αν υπάρχει πρωθυπουργός και απλώς κωλύεται ή αν ο πρωθυπουργός έχει «εκλείψει». Ο προβληματισμός αίρεται αν γίνει δεκτό πως το Σύνταγμα με τον όρο

7 «εκλείψει» δεν εννοεί μόνο το θάνατο αλλά κάθε περίπτωση που ο πρωθυπουργός για λόγους υγείας είναι ανίκανος να ασκήσει τα καθήκοντά του για μεγάλο χρονικό διάστημα (π.χ εγκεφαλικός θάνατος). Μια άλλη μορφή αναπλήρωσης, ονομαζόμενη επικουρική, είναι αυτή κατά την οποία ο Πρωθυπουργός υφίσταται αλλά λόγω προσωρινού κωλύματος (μια ολιγοήμερη ασθένεια, απουσία του στο εξωτερικό κλπ ) δεν δύναται να ασκήσει τα καθήκοντά του. Έχει δυνητικό χαρακτήρα και το σύνταγμα την αφήνει στην κρίση του Πρωθυπουργού. ΑΡΘΡΟ 84 ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ Το άρθρο 84Σ ανήκει στο δεύτερο κεφάλαιο του τέταρτου τμήματος του τρίτου μέρους του Συντάγματος και αναφέρεται στις σχέσεις Βουλής και Κυβέρνησης. Αποτελείται από 7 παραγράφους οι οποίες δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια (παρ)ερμηνείας αφού λακωνικότατα αποδίδουν το νόημά τους. Η ανάδειξη της Κυβέρνησης ολοκληρώνεται, κατόπιν του διορισμού της, με την ίδια την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης από την Βουλή. Η παροχή ψήφου εμπιστοσύνης έχει μάλλον χαρακτήρα «επιβεβαίωσης», εφόσον η εμπιστοσύνη της Βουλής, όπως είδαμε παραπάνω, είναι «δεδηλωμένη» ήδη κατά τον διορισμό της Κυβέρνησης. Η πρώτη παράγραφος αναφέρει: «Η Κυβέρνηση οφείλει να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Μέσα σε δεκαπέντε ημέρες από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού, η Κυβέρνηση υποχρεούται να ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης της Βουλής και μπορεί να τη ζητεί και οποτεδήποτε άλλοτε. Η Βουλή, αν έχουν διακοπεί οι εργασίες της κατά το σχηματισμό της Κυβέρνησης, καλείται μέσα σε δεκαπέντε ημέρες να αποφανθεί για την πρόταση εμπιστοσύνης». Εδώ δηλώνεται ξεκάθαρα ότι η κυβέρνηση πρέπει να διαθέτει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Διαφορετικά, αν από την ψηφοφορία, που είναι ονομαστική πάντα, προκύψει πως η κυβέρνηση δεν έχει την εμπιστοσύνη των Βουλευτών, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας υποχρεούται να την απαλλάξει αμέσως από τα καθήκοντά της. Την εμπιστοσύνη της Βουλής η Κυβέρνηση υποχρεούται να τη ζητήσει εντός δεκαπενθημέρου από την ορκωμοσία του Πρωθυπουργού, άσχετα με το αν έχουν ορκισθεί οι υπουργοί. Η τυχόν πάροδος της προθεσμίας μάλλον θεωρείται ως καταψήφιση της Κυβέρνησης. Για μια κυβέρνηση, που προέκυψε από γενικές βουλευτικές εκλογές, το δεκαπενθήμερο μάλλον δεν είναι αρκετό, διότι η Βουλή δεν έχει ακόμα συγκροτηθεί σε σώμα. Εν τοιαύτη περιπτώσει γίνεται δεκτό πως το δεκαπενθήμερο παρεκτείνεται μέχρι την συγκρότηση της Βουλής. Θα πρέπει, επίσης, να προσθέσουμε πως αν η ορκωμοσία του πρωθυπουργού λάβει χώρα μεταξύ δυο βουλευτικών συνόδων, ο αρχηγός του κράτους, βάσει του άρθρου 84Σ παρ. 1 εδ.γ και του 40Σ παρ. 1, θα συγκαλέσει την Βουλή σε έκτακτη σύνοδο για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης. Βέβαια, την ψήφο εμπιστοσύνης μπορεί να την ζητήσει μια κυβέρνηση οποτεδήποτε κατά την διάρκεια της θητείας της, πιθανώς για λόγους ενίσχυσης του κυβερνητικού κύρους, χωρίς, όμως, να υποχρεούται να την ζητήσει σε έναν απλό ανασχηματισμό κατά τον οποίο δεν έγινε διορισμός νέου πρωθυπουργού. Η βουλή, αν έχει διακόψει την λειτουργία της κατά τον σχηματισμό της Κυβέρνησης, μέσα σε δεκαπέντε ημέρες πρέπει να αποφανθεί για την πρόταση εμπιστοσύνης. Στη δεύτερη παράγραφο διαβάζουμε: «Η βουλή μπορεί με απόφασή της να αποσύρει την εμπιστοσύνη της από την Κυβέρνηση ή από μέλος της. Πρόταση δυσπιστίας μπορεί να υποβληθεί μόνο μετά την πάροδο εξαμήνου αφότου η Βουλή απέρριψε πρόταση δυσπιστίας. Η πρόταση πρέπει να είναι υπογραμμένη από το ένα έκτο τουλάχιστον των βουλευτών και να περιλαμβάνει σαφώς τα θέματα για τα οποία θα διεξαχθεί η συζήτηση». Η Βουλή έχει την δυνατότητα να άρει την εμπιστοσύνη της από την κυβέρνηση ή από μέλος της κυβέρνησης. Η πρόταση δυσπιστίας, όπως ονομάζεται η παραπάνω ενέργεια, αφενός μπορεί να γίνει μετά την πάροδο εξαμήνου από την τελευταία απόρριψη πρότασης δυσπιστίας και αφετέρου πρέπει να είναι υπογεγραμμένη από το 1/6 των Βουλευτών και να περιλαμβάνει ακριβώς τα θέματα για τα οποία θα διεξαχθεί η σχετική συζήτηση. Η εν λόγω πρόταση υποβάλλεται στον Πρόεδρο της Βουλής σε δημόσια συνεδρίαση και, αν διαπιστωθεί πως όντως έχει υπογραφεί από τον ελάχιστο απαιτούμενο αριθμό βουλευτών, η Βουλή διακόπτει τις εργασίες της για δυο μέρες. Σύμφωνα, όμως, με την τρίτη παράγραφο «κατ εξαίρεση μπορεί να υποβληθεί πρόταση δυσπιστίας και πριν από την πάροδο εξαμήνου, αν είναι υπογραμμένη από την πλειοψηφία του όλου αριθμού των Βουλευτών». Παράλληλα, η τέταρτη παράγραφος λέγει πως «η συζήτηση για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας αρχίζει μετά δυο ημέρες από την υποβολή της σχετικής πρότασης, εκτός αν η Κυβέρνηση, σε περίπτωση πρότασης δυσπιστίας, ζητήσει να αρχίσει αμέσως η συζήτηση, οποία δεν μπορεί να παραταθεί πέρα από τρεις ημέρες από την έναρξή της». Σαφώς η διάταξη, χωρίς να αφήνει περιθώρια παρερμηνείας, ορίζει πως κάθε συζήτηση σχετική με πρόταση δυσπιστίας ή εμπιστοσύνης θα αρχίσει μετά δυο μέρες από την υποβολή σχετικής πρότασης εκτός αν η Κυβέρνηση ζητήσει, μόνο βέβαια για την περίπτωση προτάσεως δυσπιστίας, την άμεση διεξαγωγή της συζήτησης, η οποία σε καμία περίπτωση δεν υπερβαίνει από την έναρξη της το τριήμερο. Αφετηρία της συζήτησης, δυνάμει των άρθρων 141 παρ. 3 και 97 του κανονισμού της Βουλής αποτελεί η ανάγνωση των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης, ενώ οι αγορητές έχουν περιορισμένο χρόνο ομιλίας. Κατά την πέμπτη παράγραφο του άρθρου 84Σ«Η ψηφοφορία για την πρόταση εμπιστοσύνης ή δυσπιστίας διεξάγεται αμέσως μόλις τελειώσει η συζήτηση, μπορεί όμως να αναβληθεί για σαράντα οκτώ ώρες, αν το ζητήσει η Κυβέρνηση». Η ψηφοφορία για την πρόταση εμπιστοσύνης, δηλαδή, αρχίζει αμέσως μετά το πέρας της προηγηθείσας συζήτησης εκτός αν η Κυβέρνηση ζητήσει σαρανταοκτάωρη αναβολή. Η παράγραφος που δημιούργησε προβλήματα στο χώρο του συνταγματικού δικαίου, διχάζοντας τους επιστήμονες που ασχολήθηκαν με το θέμα, είναι η έκτη του άρθρου 84 : «Πρόταση εμπιστοσύνης δεν μπορεί να γίνει δεκτή, αν δεν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων βουλευτών, η οποία όμως δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερη από τα δυο πέμπτα του όλου αριθμού των βουλευτών». Ηγέρθη, επομένως, το ερώτημα: ποια πλειοψηφία απαιτείται για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην Κυβέρνηση και αν η Κυβέρνηση μπορεί να διαθέτει απλώς έστω την «ανοχή» της Βουλής; Η προσέγγιση του θέματος από διαφόρους επιφανείς επιστήμονες (π.χ Δ. Τσάτσος, Φ. Σπυρόπουλος, Ν. Αλιβιζάτος, Κ. Χρυσόγονος) οδήγησε σταδιακά στην επικράτησης μια συνετής άποψης. Αξίζει, βέβαια, πριν διατυπώσουμε την σημερινή κρατούσα άποψη να δούμε τις απόψεις που υποστηρίχθηκαν σχετικά. Όπως μας ενημερώνει η Ι. Καμτσίδου στο βιβλίο της «Η συνταγματική ρύθμιση και η πρόσφατη πρακτική του διορισμού Κυβερνήσεως» οι εκλογές του Νοεμβρίου 1989 έφεραν το ζήτημα, που είχε ήδη προκύψει, για άλλη μια φορά στην επικαιρότητα. Ο τότε αρχηγός της «Νέας Δημοκρατίας» έχοντας ισχυρή σχετική πλειοψηφία

8 διεκδίκησε την ανάθεση σχηματισμού Κυβέρνησης θεωρώντας πως θα κατάφερνε να «κερδίσει» τουλάχιστον την ανοχή (αν όχι την εμπιστοσύνη) της Βουλής. Είναι, επομένως, συνταγματικώς ορθό να διοριστεί κυβέρνηση που έχει όχι την εμπιστοσύνη αλλά την ανοχή της Βουλής; Μια άποψη υποστηρίζει πως η νέα κυβέρνηση πρέπει να λάβει την απόλυτη πλειοψηφία κατά την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης. Για να υποστηρίξουν την άποψη αυτή οι θιασώτες της χρησιμοποιούν κάποια εύλογα επιχειρήματα. Ένα πρώτο επιχείρημά τους στηρίζεται σε διατάξεις του άρθρου 37 του Συντάγματος. Όπως έχουμε δει το άρθρο 37 παρ.2 εδάφιο α ορίζει την υποχρέωση του Προέδρου της Δημοκρατίας να διορίσει πρωθυπουργό αυτόν που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή. Αν κάτι τέτοιο δε συμβαίνει, δηλαδή έχουμε σχετική πλειοψηφία, δεν διορίζεται πρωθυπουργός αλλά απλώς παρέχεται στον αρχηγό της διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού απόλυτης πλειοψηφίας. Αυτό κατά τους υποστηρικτές της παραπάνω άποψης σημαίνει πως ο συντακτικός νομοθέτης επιδίωξε να στηρίζεται η πρώτη νομιμοποίηση κάθε κυβέρνησης στην απόλυτη πλειοψηφία. Όσο δε για την μειωμένη πλειοψηφία που προβλέπει το άρθρο 84 παρ.6 εδάφιο α, αυτή, για όσους υποστηρίζουν την απόλυτη πλειοψηφία κατά την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης, αναφέρεται σε περίπτωση που η ίδια η κυβέρνηση ζητήσει ψήφο εμπιστοσύνης κατά τη διάρκεια της θητείας της. Τέλος, για την υποστήριξη της άποψης αυτής στηρίζονται και στην «αρχή της λαϊκής κυριαρχίας». Ισχυρίζονται, δηλαδή, πως, επειδή το ισχύον εκλογικό σύστημα στην Ελλάδα θέλει τη σχετική πλειοψηφία του εκλογικού σώματος να μετατρέπεται σε κοινοβουλευτική πλειοψηφία, η άποψη που αποδέχεται ότι για το σχεδιασμό νέας Κυβερνήσεως αρκεί η σχετική πλειοψηφία της Βουλής προσβάλλει την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η οποία αποτελεί θεμελιώδη βάση του Συντάγματος και του πολιτεύματος μας. Η γραμματική ερμηνεία της εν λόγω διατάξεως δεν ρίχνει περισσότερο φως στο ζήτημα. Δεν καθίσταται απολύτως σαφές αν ο συντακτικός νομοθέτης με τον όρο «πρόταση εμπιστοσύνης» περιλαμβάνει την διαδικασία κατά την οποία η Βουλή παρέχει ψήφο σε νεοδιόριστη Κυβέρνηση ή μόνο την περίπτωση που η κυβέρνηση κατά τη διάρκεια της θητείας της ζητά ψήφο εμπιστοσύνης. Η κρατούσα, μολαταύτα, άποψη δέχεται ότι, δεδομένου πως η παρ. 6 του άρθρου 84 αδιακρίτως αναφέρεται σε οιαδήποτε περίπτωση πρότασης εμπιστοσύνης, η προβλεπόμενη σε αυτή την παράγραφο πλειοψηφία είναι αρκετή και για την στήριξη νέας κυβέρνησης και για την δυνητική θέση ζητήματος εμπιστοσύνης. Η κυβέρνηση έχει την εμπιστοσύνη των Βουλευτών αν οι θετικές ψήφοι είναι περισσότερες από το μισό των παρόντων κατά την ψηφοφορία βουλευτών και τουλάχιστον φθάνουν τα δυο πέμπτα του συνόλου των Βουλευτών. Εν ολίγοις, μια στήριξη (ή ανοχή) προς την Κυβέρνηση μπορεί να εκδηλωθεί με την απουσία του βουλευτή από την σχετική ψηφοφορία. Η παράγραφος έξι του 84Σ ορίζει επίσης ότι: «πρόταση δυσπιστίας γίνεται δεκτή, μόνο αν εγκριθεί από την απόλυτη πλειοψηφία του όλου αριθμού των βουλευτών». Η τελευταία παράγραφος του άρθρου 84 αναφέρει πως : «κατά την ψηφοφορία για τις πιο πάνω προτάσεις ψηφίζουν οι Υπουργοί και οι Υφυπουργοί που είναι μέλη της Βουλής», που είναι κάτι εύλογο. Εφόσον είναι κοινοβουλευτικά μέλη έχουν και αυτά δικαίωμα ψήφου στην ψηφοφορία για την παροχή εμπιστοσύνης στην Κυβέρνηση. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ: o Αναστασιάδης Γ.: Ο διορισμός και η παύση των Κυβερνήσεων στην Ελλάδα, εκδ. UNIVERSITY STUDIO PRESS, Θεσσαλονίκη 1981 o Barbaroussis N.: La fonction régulatrice du président de la troisième république hellénique.. o Βενιζέλος Ε.: Σύνταγμα της Ελλάδας συνοπτικά σχόλια στις αναθεωρημένες διατάξεις του Συντάγματος 1975/1986/2001, εφημερίδα τα «ΝΕΑ» 2001, Αθήνα o Δημητρόπουλος Α.: Η δομή και η λειτουργία της σύγχρονης Δημοκρατίας, εκδ 1977, Αθήνα o Δημητρόπουλος Α., Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή,1986 o Δημητρόπουλος Α.: Οργάνωση και λειτουργία του Κράτους, παραδόσεις συνταγματικού Δικαίου, Τόμος Β, εκδ.ι Αθήνα,2004 o Δρόσος Γ.: Η νομική θέση των πολιτικών κομμάτων στην Ελλάδα, εκδ. Σάκκουλα 1982, Αθήνα Κομοτηνή. o Καμτσίδου Ι.: Η συνταγματική ρύθμιση και η πρόσφατη πρακτική του διορισμού της Κυβερνήσεως, εκδ. Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη, 1990 o Κασιμάτης Γ.: Μελέτες ΙΙ Κράτος & Πολιτευμα στο πεδίο της πολιτικής διάπλασης και λειτουργίας, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 2000, Αθήνα o LAVROFF D. G.: Le droit constitutionnel de la 5e République, 2e Edition Dalloz, Paris 1997 o Μαυριάς Κ. : Συνταγματικό Δίκαιο, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 2002, Αθήνα- Κομοτηνή o Μαυριάς Κ. : Συνταγματικό Δίκαιο, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα 2004, Αθήνα- Κομοτηνή o Πεπονής Α.: Η συνταγματική αναθεώρηση του 1986, εκδ. Α. Σάκκουλα 1986, Αθήνα- Κομοτηνή o Τσάτσος Δ. : Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού, Αθήνα, εκδ. Σάκκουλα, 1989 o Χρυσόγονος Κ.: Συνταγματικό Δίκαιο, εκδ. Σάκκουλα 2003, Αθήνα- Θεσσαλονίκη ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΙΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΠΕΡΙ ΑΝΑΔΕΙΞΕΩΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΑΝΑΘΕΩΡΗΜΕΝΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ 1986 ΚΑΙ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ Το σημερινό- ισχύον Σύνταγμα προήλθε ύστερα από αναθεώρηση του Συντάγματος του Το σύνταγμα του 1975 αναθεωρήθηκε το 1986 και το Μεταξύ του αναθεωρημένου συντάγματος του 1986 και αυτού

9 του 2001 υπάρχουν διαφορές. Συγκεκριμένα διαφορές επισημαίνονται στο άρθρο 38 παρ 2η. Με την αναθεώρηση της παρ. 2 του άρθρου 38 οργανώνεται λεπτομερώς η διαδικασία αντικατάστασης του πρωθυπουργού σε περίπτωση προσωπικής παραίτησης, θανάτου ή αδυναμίας άσκησης των καθηκόντων του. Η διαδικασία αντικατάστασης ορίζεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το αν ο πρωθυπουργός ηγείται μιας κυβερνητικής αυτοδύναμης πλειοψηφίας ή μιας κυβέρνησης συνεργασίας. Η πολιτική εμπειρία κατά το με τα προβλήματα υγείας του τότε πρωθυπουργού Α. Παπανδρέου απετέλεσε κίνητρο της αναθεώρησης του άρθρου 38. Ας δούμε της ειδικότερα τις διαφορές μεταξύ του Συντάγματος του 1986 και του 2001 όσο αφορά στην παράγραφο 2 του άρθρου 38. Η εν λόγω παράγραφος στο Σύνταγμα είχε ως εξής: «Αν ο Πρωθυπουργός παραιτηθεί ή εκλείψει, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει Πρωθυπουργό αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος στο οποίο ανήκει. η πρόταση για Πρωθυπουργό γίνεται το αργότερο μέσα σε τρεις ημέρες. Εωσότου διοριστεί ο νέος Πρωθυπουργός, τα καθήκοντα Πρωθυπουργού ασκεί ο πρώτος κατά σειρά Αντιπρόεδρος ή Υπουργός». Όπως εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς η διάταξη του 1986 δεν προέβλεπε ειδικότερα την περίπτωση που ο Πρωθυπουργός αδυνατεί για λόγους υγείας να ασκήσει τα καθήκοντα του αξιώματός του. Προέβλεπε μόνο την περίπτωση της παραίτησης ή του θανάτου του Πρωθυπουργού. Το ρήμα «εκλείπω» έχει την σημασία του «πεθαίνω» και δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως συμπεριλάμβανε στο Σύνταγμα του 1986 και την περίπτωση αδυναμίας άσκησης των καθηκόντων εξαιτίας προβλημάτων υγείας του Πρωθυπουργού, αφού κάτι τέτοιο θα ξεπερνούσε τα λεκτικά και σημασιολογικά όρια του ρήματος «εκλείπω». Άλλωστε η αλλαγή που επήλθε στο Σύνταγμα του 2001 επιβεβαιώνει πως με το ρήμα «εκλείπω» ο συντακτικός νομοθέτης είχε στο νου μόνο την περίπτωση θανάτου του Πρωθυπουργού. Αντίθετα το ισχύον σήμερα Σύνταγμα προβλέπει και την περίπτωση αδυναμίας άσκησης καθηκόντων εξαιτίας προβλημάτων υγείας αλλά και τον τρόπο με τον οποίο θα οδηγηθούμε σε αυτήν την διαπίστωση. Παράλληλα το Σύνταγμα του 1986, αντίθετα με όσα έχουμε ήδη δει για το Σύνταγμα του 2001, δε διέκρινε την διαδικασία αντικατάστασης ανάλογα με το αν ο για κάθε λόγο απερχόμενος Πρωθυπουργός ηγείτο μιας κυβέρνησης απόλυτης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας ή μιας κυβέρνησης συνεργασίας. Τέλος, μια άλλη διαφορά είναι ότι ενώ το Σύνταγμα του 2001 προβλέπει πως ωσότου διοριστεί νέος πρωθυπουργός τα καθήκοντα του ασκεί ο πρώτος κατά σειρά αντιπρόεδρος και σε περίπτωση που δεν έχουν διοριστεί αντιπρόεδροι ο πρώτος κατά σειρά Υπουργός, ενώ αυτό 1986 για την ίδια περίπτωση αναφέρει απλώς πως τα καθήκοντα του απερχόμενου πρωθυπουργού ασκεί ο πρώτος κατά σειρά αντιπρόεδρος ή υπουργός, χωρίς να δηλώνει σε ποια περίπτωση ορίζεται ο ένας και σε ποια ο άλλος. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ. (με έμφαση στα πρώτα εκατό χρόνια της ανεξαρτησίας) Η ανεξαρτησία της Ελλάδας ήρθε μετά από ένα περίπου δεκαετή αγώνα των Ελλήνων με πολλά προβλήματα, έριδες και έξωθεν εμπαιγμούς προς αυτούς. Ωστόσο, η ανεξαρτησία της χώρας μας στηρίχτηκε περισσότερο μάλλον σε πολιτικές συγκυρίες και ευρωπαϊκά πολιτικά συμφέροντα παρά σε αυτόν καθαυτό τον αγώνα των Ελλήνων, που θα μπορούσε κάλλιστα να είχε ισοπεδωθεί από την αντιδραστικές ιδεολογίες, την αρχή της Νομιμότητας και την «Μετερνιχική» Ιερά συμμαχία, που δεν άφηνε περιθώρια για επαναστάσεις ή εξεγέρσεις. Θα ήταν λοιπόν υποκριτικό να θεωρούμε την ελευθερία μας απότοκο αποκλειστικά και μόνο του αγώνα των ένδοξων ηρώων μας. Αυτό, μολαταύτα, δεν μειώνει τον ρόλο τους ούτε την θέση τους στην ιστορία και την καρδιά των Ελλήνων, αφού κατάφεραν να αντιδράσουν, να εγείρουν το εθνικό φρόνημα, να θυσιαστούν και να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που τους παρασχέθηκαν από το ευρύτερο πολιτικό περιβάλλον. Δύσκολο, λοιπόν, το ταξίδι προς την ελευθερία. Μετά από μια σειρά ευρωπαϊκών διπλωματικών κινήσεων (πρωτόκολλο της Πετρούπολης (1826) και την Ιουλιανή σύμβαση του Λονδίνου(1827)) φθάνουμε στο πρωτόκολλο του Λονδίνου (1829) που αναγνωρίζει την ελληνική αυτονομία. Η διοίκηση της αυτόνομης, και όχι ανεξάρτητης, πλέον Ελλάδας είχε ανατεθεί στον Ιωάννη Καποδίστρια από την εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το Έχουμε επομένως την απευθείας ανάθεση της κυβέρνησης από την εθνοσυνέλευση στο πρόσωπο ενός πολιτικού που έζησε στην Ρωσία, διέθετε τεράστια διπλωματική εμπειρία και ίσως έφερνε την υπόσχεση οικονομικής βοήθειας από το ομόδοξο κράτος. Το έργο του Καποδίστρια ήταν δυσχερέστατο και με τα ελάχιστα όπλα που διέθετε προσπάθησε να βάλλει τάξη στην οικονομική, πολιτική, εκπαιδευτική κατάσταση της εξουθενωμένης πλέον Ελλάδας. Το τέλος του κυβερνήτη ήρθε ωστόσο γρήγορα(1831) από τους εχθρούς του. Μετά το θάνατό του ορίστηκε από τους φιλοκαποδιστριακούς «διοικητική επιτροπή» με πρόεδρο τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, αδερφό του Ιωάννη, με σκοπό την προσωρινή κυβέρνηση του κράτους. Σε αυτή την φάση οι προστάτιδες ευρωπαϊκές δυνάμεις με συνθήκη αποφασίζουν να ορίσουν Βασιλέα των Ελλήνων το βαυαρό πρίγκιπα Όθωνα. Εξαιτίας της ανηλικότητάς του, όμως, η κυβέρνηση του κράτους ανατίθεται σε αντιβασιλείς με επικεφαλής των Άρμανσπεργκ που προέβησαν σε αντιλαϊκή πολιτική προκαλώντας την δυσαρέσκεια του ελληνικού λαού. Όταν ο Όθωνας ενηλικιώνεται εξακολουθεί να ασκεί την ίδια αντιλαϊκή αλλά και αυταρχική πολιτική παρασυρμένος από την σύζυγό του, Αμαλία και τους κακούς του συμβούλους. Δε δεχόταν να ιδρύσει βουλή και να παραχωρήσει σύνταγμα. Η λαϊκή δυσαρέσκεια προς την πολιτική του Όθωνα έλαβε καθολικό χαρακτήρα και οδήγησε στην επανάσταση την 3η Σεπτεμβρίου Οι φωτισμένοι πρωτοστάτες της επανάστασης, ο οπλαρχηγός Μακρυγιάννης και ο συνταγματάρχης Καλλέργης, οδήγησαν τον λαό και τον στρατό μπροστά στα ανάκτορα ζητώντας κυρίως μέσα σε ένα μήνα να συγκληθεί εθνική συνέλευση για την εκπόνηση συντάγματος. Ο Βασιλιάς, παρότι αρχικά αρνούνταν, αναγκάζεται να υποχωρήσει στα αιτήματα των επαναστατών. Η εθνική συνέλευση αρχίζει τις εργασίες της στις 8 Νοεμβρίου 1843 και τις ολοκληρώνει την άνοιξη του 1844.