ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. ΘΕΜΑ: Χρηµατοπιστωτικές αγορές Πρόβλεψη της χρηµατοπιστωτικής κρίσης του 2008 ΘΕΟ ΟΣΙΑ ΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Α.Μ. 240

Transcript

1 .Π.Μ.Σ. ΣΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Χρηµατοπιστωτικές αγορές Πρόβλεψη της χρηµατοπιστωτικής κρίσης του 2008 ΘΕΟ ΟΣΙΑ ΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ Α.Μ. 240 ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Κ. Κοσµίδου Ε. Αγγελής Χ. Παπαδόπουλος - ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Πρώτα από όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτρια, κ. Κοσµίδου τόσο για την ευκαιρία που µου έδωσε να ασχοληθώ µε ένα τόσο ενδιαφέρον θέµα, όσο και για την άψογη συνεργασία που είχαµε καθόλη τη χρονική διάρκεια της συγγραφής της διπλωµατικής. Κυρίως, όµως, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς µου που όλα αυτά τα χρόνια που σπουδάζω µε στήριξαν και συνεχίζουν να µε στηρίζουν ηθικά, ψυχολογικά και οικονοµικά, µε την ελπίδα ότι πολύ σύντοµα θα δικαιωθούν οι κόποι µου και η υποµονή τους. Κυριάκος Θεοδοσιάδης Μάρτιος

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 5 SUMMARY ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΑΝΕΙΑ SUBPRIME ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ Η ΘΕΜΕΛΙΩ Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΗ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ( ιαχείριση τραπεζικών κινδύνων) Μελέτη περίπτωσης: Η κατάρρευση της Lehman Brothers Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Εισαγωγή Ερµηνεία δεικτών τεχνικής ανάλυσης Στήριξη και Αντίσταση Γραµµές Κατεύθυνσης είκτες Κινητός Μέσος Όρος Τοµή Κινητών Μέσων Όρων (Moving average crossover) Σύγκλιση-Απόκλιση Κινητών Μέσων Ορών (MACD) Όγκος Συναλλαγών Ταλαντωτής Όγκου Συναλλαγών (Volume oscillator) Όγκος Ισορροπίας (OBV-On Balance volume) Λωρίδες Bollinger είκτης Καναλιού Αξίας (CCI-Commodity Channel Index) Περιβάλλουσες (µέσων όρων)

4 Συσσώρευση- ιανοµή (Accumulation-Distribution) Ορµή (Momentum) Ταλαντωτής Τιµής (Price oscillator) Ρυθµός Μεταβολής Τιµής (Price rate of change) είκτης Σχετικής ύναµης (Relative strength index) Στοχαστικός είκτης (Stochastics) Σχετική απόδοση Μέση Τιµή Απόδοση Ο είκτης %Williams Ταλαντωτής Chaikin Η ΜΕΤΟΧΗ ΜΕΤΑ ΤΟ 14/11/ Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΟΥ 2008 ΜΕ ΤΟ ΚΡΑΧ ΤΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι 97 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΞΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ On-line ΠΗΓΕΣ

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παγκόσµια οικονοµία γνώρισε το 2008 τη δεύτερη µεγαλύτερη οικονοµική κρίση µετά το Το σηµαντικότερο πρόβληµα, όµως, που καλούνται να αντιµετωπίσουν σήµερα οι οικονοµίες και οι επιχειρήσεις είναι να δουν τα λάθη που οδήγησαν στην κρίση και πως θα επανέλθει η πολυπόθητη οικονοµική ανάκαµψη. Μέχρι πρότινος επικρατούσε η άποψη ότι η κρίση αυτή είναι τόσο µεγάλη που συντάραξε το «καπιταλιστικό σύστηµα» και τις αρχές του. Εποµένως, απώτερος σκοπός είναι η πρόβλεψη των επερχόµενων κρίσεων µέσω της θεµελιώδους και τεχνικής ανάλυσης. Η υιοθέτηση µεθόδων προβλέψεων και η ελαχιστοποίηση των ριψοκίνδυνων επενδύσεων είναι στην ατζέντα των στελεχών των επιχειρήσεων και των πολιτικών. Οι ριψοκίνδυνες επενδύσεις ήταν χρηµατοοικονοµικά προϊόντα που στηρίχθηκαν στα στεγαστικά δάνεια των ΗΠΑ και διαπραγµατεύονταν σε όλες τις αγορές του κόσµου. Η επενδυτική Τράπεζα Lehman Brothers ήταν µια από τις µεγαλύτερες επενδυτικές Τράπεζες και η κατάρρευση της, λόγω της υψηλής έκθεσης σε αυτά τα χρηµατοοικονοµικά προϊόντα, προκάλεσε πανικό. Η συµβολή της τεχνικής και της θεµελιώδης ανάλυσης στην πρόβλεψη των κρίσεων είναι κάτι που θα βοηθήσει τους επενδυτές στις µελλοντικές τους επενδύσεις και θα µπορέσουν να προβλέψουν την µελλοντική κρίση, χωρίς ωστόσο να διαβλέψουν το µέγεθος της. Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να παρουσιάσει τα χρηµατοπιστωτικά προϊόντα στα οποία οφείλεται η σηµερινή κρίση, η χρονική εξέλιξη της κρίσης, η συµβολή της θεµελιώδους και της τεχνικής ανάλυσης και, τέλος, η σύγκριση της µε την κρίση του

6 SUMMARY World economy met 2008 the second biggest crisis after The most important problem, though, that economies and businesses need to deal with today is to see the mistakes that lead to the crisis and how the much desired economical recovery will come back. Until recently it was prevailed that this crisis is so big that shocked the "capital system" and its principals. Therefore, the final aim is the forecast of future crisis through fundamental and technical analysis. The adoption of methods of forecasts and the minimization of risky investments are in the agenda of executives of enterprises and politicians. Risky investments were financing products that were based in the housing loans of USA and were negotiated worldwide. The Investment Bank Lehman Brothers was one of the largest investment banks and its collapse caused panic. The contribution of technical and fundamental analysis in the forecast of crises is something that will help the investors in their future investments and might forecast the future crisis, without being able to predict their size. The aim of this study is to present the financial products that may have led to the current crisis, the time development of crisis, the contribution the fundamental and technical analysis and, finally, its comparison with the crisis of

7 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ιεθνής Χρηµατοπιστωτική Κρίση που βιώνουµε, ξεκίνησε το Αύγουστο του 2007 και θεωρείται µια παγκόσµια κατάσταση οικονοµικής ύφεσης στο χρηµατοπιστωτικό και τραπεζικό τοµέα, µε γενεσιουργό χώρα τις Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής. Η κρίση οφείλεται κυρίως στην απληστία και στην µη τήρηση βασικών οικονοµικών κανόνων λειτουργίας του παγκόσµιου χρηµατοπιστωτικού τοµέα. Οι ισχυρές αναταράξεις που µεταδόθηκαν σε ολόκληρο τον κόσµο και συνεχίζονται µέχρι και σήµερα, µε έντονες εξάρσεις κατά διαστήµατα, είχαν ως αιτία την αυξανόµενη χορήγηση στεγαστικών δανείων. Η παράταση της χρηµατοπιστωτικής κρίσης έχει επιδεινώσει και µάλιστα τους τελευταίους µήνες µε ραγδαίο ρυθµό, τις προοπτικές για την παραγωγή, την απασχόληση και τις διεθνείς εµπορικές συναλλαγές σε όλες τις περιοχές του κόσµου. Η κρίση που έγινε αισθητή στο κοινό και συντάραξε συθέµελα το παγκόσµιο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα κορυφώθηκε µε την κατάρρευση της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers, τη µεγαλύτερη χρεοκοπία στην αµερικανική ιστορία. Τα «τοξικά» δάνεια της στεγαστικής αγοράς των ΗΠΑ είχαν ήδη «δηλητηριάσει» το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα και η εξάπλωση τους ήταν ραγδαία. ύσκολα µπορούσε κάποιος να φανταστεί ότι ένας τραπεζικός κολοσσός όπως η Lehman θα κατέρρεε σαν «χάρτινος πύργος» και θα προκαλούσε τέτοιο πανικό. Στις 15 Σεπτεµβρίου 2008 η «συστηµικής σπουδαιότητας» επενδυτική τράπεζα Lehman Brothers υπέβαλε αίτηση υπαγωγής στο Κεφάλαιο 11 του αµερικανικού Πτωχευτικού Κώδικα, προκαλώντας «σοκ και δέος» στις παγκόσµιες αγορές. Η Lehman Brothers αποτελούσε συστηµικά σηµαντικό χρηµατοοικονοµικό ίδρυµα διότι ήταν πολύ µεγάλη επενδυτική τράπεζα και διασυνδεδεµένη µε πάρα πολλά χρηµατοοικονοµικά ιδρύµατα σε όλο τον κόσµο. Ως επενδυτική τράπεζα είχε εκδώσει οµόλογα subprime τα λεγόµενα τοξικά οµόλογα, τα οποία ήταν τιτλοποιηµένα δάνεια στεγαστικής πίστης. Η πτώχευση ενός τόσο µεγάλο οικονοµικού οργανισµού µε διεθνή εµβέλεια και η αδυναµία των ΗΠΑ να την στηρίξουν, συγκλόνισε τους επενδυτές σε 7

8 ολόκληρο τον κόσµο. Προηγήθηκε η µεγαλύτερη διάσωση επιχειρήσεων στην ιστορία των ΗΠΑ αφού διασώθηκαν και κρατικοποιήθηκαν οι οργανισµοί Fannie Mae και Freddie Mac που δραστηριοποιούνται στον τοµέα στεγαστικής πίστης. Οι εταιρίες αυτές αγόραζαν και τιτλοποιούσαν στεγαστικά δάνεια και εγγυόντουσαν την αξία των τίτλων αυτών. Σε κάθε περίπτωση, η κατάρρευση της Lehman Brothers είχε ήδη δώσει την αφορµή για να τεθεί υπό αµφισβήτηση η ικανότητα του συστήµατος να ανταπεξέλθει στην κρίση και η βιωσιµότητα του ίδιου του καπιταλισµού. Στον υπόλοιπο κόσµο, όσα ακολούθησαν επίσης δεν είχαν προηγούµενο. Από την πτώση των µετοχών της βρετανικής τράπεζας HBOS σε ποσοστό 50% εντός 60 λεπτών στο χρηµατιστήριο του Λονδίνου, έως το κλείσιµο της ρωσικής χρηµαταγοράς από τις αρχές της χώρας προκειµένου να αποτρέψουν την ανεξέλεγκτη πτώση του δείκτη RTS δείχνουν το βαθµό του πανικού. Ένα χρόνο µετά, οι µαζικές και συντονισµένες επεµβάσεις κυβερνήσεων και κεντρικών τραπεζών δείχνουν να έχουν αποτρέψει τα χειρότερα. Ο πανικός εκείνων των ηµερών στιγµάτισε τις αγορές µέχρι και σήµερα, που γίνεται πλέον λόγος για «σηµάδια» εξόδου της παγκόσµιας οικονοµίας από την κρίση, κανείς δε µπορεί να ισχυριστεί µε βεβαιότητα ότι ανάλογα φαινόµενα δεν θα επαναληφθούν. Με τη χρεοκοπία της επενδυτικής τράπεζας Lehman Brothers η χρηµατοπιστωτική αναταραχή που ακολούθησε προκάλεσε σοβαρά προβλήµατα στο τραπεζικό σύστηµα σε ολόκληρο των κόσµο. Αυξήθηκε η ένταση στην αγορά χρήµατος µε απότοµη αύξηση των διατραπεζικών επιτοκίων και αστάθεια στις ισοτιµίες των νοµισµάτων διεθνώς. Η κρίση αυτή έρχεται 78 χρόνια µετά την τελευταία µεγάλη κρίση του 1929, αλλά και παλαιότερες πετρελαϊκές κρίσεις. Η αιτία ήταν το ξέσπασµα των προβληµάτων στην αγορά στεγαστικών δανείων χαµηλής εξασφάλισης και της αλόγιστης χρήσης δοµηµένων επενδυτικών προϊόντων που ήταν άµεσα συνδεδεµένα µε τη δυνατότητα αποπληρωµής των δανείων από τα οποία παράγονταν. Τα προηγούµενα χρόνια παρατηρήθηκε µια ραγδαία ανάπτυξη στον κλάδο των κατασκευών, αλλά και του ρυθµού πιστωτικής επέκτασης των τραπεζών στην Αµερική και στην Ευρώπη. Η προσπάθεια αποµάκρυνσης του πιστωτικού και επιτοκιακού κινδύνου από τις τράπεζες, η µετατροπή στάσιµων κεφαλαίων σε εµπορεύσιµους τίτλους και η µετακίνηση των σύνθετων επενδυτικών τίτλων στις καταστάσεις ειδικών οντοτήτων (subprime), προκάλεσαν ένα "ντόµινο" αλυσιδωτών αντιδράσεων στον αµερικανικό και ευρωπαϊκό τραπεζικό καθώς και στο κτηµατοµεσιτικό τοµέα. Η αλόγιστη χορήγηση δανείων σε άτοµα και επιχειρήσεις χαµηλής πιστοληπτικής 8

9 ικανότητας και η χρήση αυτών των δανείων ως χρηµατιστηριακά προϊόντα έφερε στο χείλος της χρεοκοπίας µεγάλους οργανισµούς και τράπεζες. Χαρακτηριστικά αυτής της γενικευµένης κατάστασης ήταν ο κίνδυνος κατάρρευσης τραπεζικών κολοσσών (FORTIS, RBS), ολόκληρων κρατών (ΙΣΛΑΝ ΙΑ) και η υποτίµηση νοµισµάτων σε διψήφια ποσοστά. Για την σωτηρία του χρηµατοπιστωτικού τοµέα, πραγµατοποιήθηκε επιθετική άσκηση νοµισµατικής πολιτικής από τις Κεντρικές Τράπεζες µε σκοπό τη διάσωση του παγκόσµιου χρηµατοπιστωτικού συστήµατος και όχι για τη διασφάλιση των τιµών, όπως παραδοσιακά οφείλουν να πράττουν. Ζηµιωµένα βγήκαν τα συστήµατα που εκτέθηκαν στα "τοξικά", όπως χαρακτηρίσθηκαν, οµόλογα. Σήµερα τα συστήµατα στρέφονται πλέον προς ένα νέο κρατικό παρεµβατισµό, παράλληλα µε την κατάρτιση σχεδίων επίλυσης της κρίσης προτού επεκταθεί στην ευρύτερη οικονοµία των κρατών που επλήγησαν. Στόχος της διπλωµατικής αυτής εργασίας είναι η αναφορά στα αίτια της χρηµατοπιστωτικής κρίση που βιώνει σήµερα η παγκόσµια οικονοµία. Γίνεται ανάλυση των τοξικών οµολόγων που κατέκλυσαν το τραπεζικό σύστηµα, τις τιτλοποίησης δανείων και αναφέρεται πως η άνοδος της τιµής του πετρελαίου οδηγεί σε αύξηση των επιτοκίων και την αύξηση των µη εξυπηρετούµενων στεγαστικών δανείων. Επίσης διαπραγµατεύεται πώς το εργαλείο τεχνικής ανάλυσης µπορεί να προβλέψει την τάση µετοχών, οµολόγων, εµπορευµάτων και συναλλαγµατικών ισοτιµιών και πώς θα ήταν δυνατό στο µέλλον να προβλεφτεί µια κρίση. Η δοµή της διπλωµατικής αυτής εργασίας έχει ως εξής: στο δεύτερο κεφάλαιο θα αναφερθούµε στα αίτια της χρηµατοπιστωτικής κρίσης που βιώνει η παγκόσµια οικονοµία, την αλληλουχία γεγονότων και τη γρήγορη εξάπλωση της κρίσης λόγω παγκοσµιοποίησης. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται χρονική αναφορά στα γεγονότα. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στη συµβολή της θεµελιώδους ανάλυσης των τραπεζών στην πρόβλεψη της κρίσης. Στο πέµπτο κεφάλαιο γίνεται τεχνική ανάλυση και εµπειρική µελέτη της περίπτωσης της µετοχής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος διαγραµµατικά. Στο έκτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην µεγαλύτερη κρίση του περασµένου αιώνα, την κρίση του 1929 και τη σύγκριση της µε την σηµερινή. Στο έβδοµο κεφάλαιο αναφέρονται συµπεράσµατα και προτάσεις και τέλος ολοκληρώνεται η εργασία µε τα λόγια του νοµπελίστα οικονοµολόγου Paul Krugman για το οικονοµικό µας µέλλον. 9

10 2. ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ 2.1 ΑΝΕΙΑ Βασικό αίτιο της χρηµατοπιστωτικής κρίσης που βιώνουµε ήταν η αλόγιστη χορήγηση δανείων σε καταναλωτές και επιχειρήσεις χαµηλής πιστοληπτικής ικανότητας. Οι τράπεζες παραδοσιακά λειτουργούν ως διαµεσολαβητές µεταξύ των δανειοληπτών και των καταθετών, οπότε και εκτίθενται στον επιτοκιακό και πιστωτικό κίνδυνο. Ο επιτοκιακός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος από τη δυσµενή µεταβολή των επιτοκίων κυρίως λόγω απότοµης ανόδου, και δεν είναι πλέον συχνός στο τραπεζικό σύστηµα. Ο πιστωτικός κίνδυνος είναι αρκετά συχνός και εµφανίζεται όταν ένας δανειολήπτης αδυνατεί να αποπληρώσει το χρέος του. Ειδικά όταν ο δανειολήπτης δεν είναι φερέγγυος, δηλαδή όταν δεν γίνει ο βασικός έλεγχος, υπάρχει µεγάλη πιθανότητα το χρέος να µετατραπεί σε ζηµία για την τράπεζα. Ο δανεισµός σε µη φερέγγυους πελάτες έγινε στις ΗΠΑ, κυρίως επειδή οι τράπεζες ήθελαν να χορηγούν δάνεια λόγω των µεγάλων spread, δηλαδή το περιθώριο κέρδους της τράπεζας. Όσο περισσότερα δάνεια χορηγούσαν οι τράπεζες, τόσο περισσότερα λογιστικά κέρδη θα παρουσίαζαν. Η αύξηση των κερδών τους θα είχε την αύξηση της κεφαλαιοποίησης της εταιρίας στο χρηµατιστήριο και την παροχή bonus στα διοικητικά στελέχη και στο προσωπικό. Οι µετοχικοί τίτλοι θεωρούνταν ελκυστικοί, αφού οι εταιρίες που αγόραζαν τις µετοχές τους επανεπενδύοντας τα κέρδη τους, είχαν υψηλές αποδόσεις αφού πλήρωναν µεγάλα µερίσµατα. Η απεριόριστη µόχλευση που δόθηκε από την επιτροπή κεφαλαιαγοράς της Αµερικής (SEC) το 2004 στις εταιρίες είναι ένα από τα µοιραία λάθη που οδήγησαν στην κρίση. Οι επιχειρήσεις είχαν την δυνατότητα να αυξήσουν τη µόχλευση στις χρηµατιστηριακές συναλλαγές τους κατακόρυφα, µε συνέπεια να δοθεί υψηλή ρευστότητα στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα. Έως εκείνη τη στιγµή, η µόχλευση ισούταν µε 12 προς 1, ενώ στη συνέχεια έφτασε σε επίπεδα του 33 προς 1, δηλαδή µια επιχείρηση θα µπορούσε να δανειστεί 33 φορές τα ίδια κεφάλαια της. Εάν η µόχλευση είχε παραµείνει στα αρχικά 10

11 επίπεδα οι εν λόγω εταιρίες δεν θα ήταν τόσο µεγάλες από θέµα ενεργητικού και ούτε τόσο ευάλωτες σε πιθανή επιδείνωση των οικονοµικών συνθηκών. Στα µέσα του 2007, πριν την στροφή στην ύφεση, τα διεθνή χρηµατιστήρια είχαν επιστρέψει στα ιστορικά υψηλά, λόγω της υψηλής ρευστότητας που διέθετε η επενδυτική κοινότητα και της ραγδαίας ανάπτυξης χωρών, όπως η Κίνα και η Ινδία. Όλες οι τράπεζες είχαν εµφανίσει τεράστια κέρδη µε αντίκτυπο την ραγδαία αύξηση των τιµών των µετοχών σε ολόκληρο των κόσµο. Οι χρηµατιστηριακοί δείκτες παγκοσµίως κατέγραφαν µέρα µε τη µέρα και ένα ακόµη ιστορικό υψηλό. Το σήµα του κλυδωνισµού των χρηµατιστηρίων δόθηκε µόλις πυροδοτήθηκε το τελευταίο χρηµατιστηριακό ράλι του καλοκαιριού του 2007 µε την είσοδο των λιανικών επενδυτών µε χαρακτηριστικό την αύξηση της µεταβλητότητας και το σκάσιµο της «φούσκας». Η υπεραπόδοση των µετοχών και ειδικά των blue chips ήταν ένα ακόµη αρνητικό σινιάλο. Wikipedia: ιεθνής Χρηµατοπιστωτική κρίση SUBPRIME Ένα στρατηγικό σφάλµα που οδήγησε στην κρίση, θα µπορούσε να θεωρηθεί η άνθηση στην αγορά µειωµένων εξασφαλίσεων το διάστηµα 2004 έως το Τότε εξελίχθηκε η αγορά δανείων µειωµένων εξασφαλίσεων από περιορισµένη υποκατηγορία της αγοράς ενυπόθηκων δανείων σε µεγάλη και επικίνδυνη κατηγορία δάνειων. Οι προϋποθέσεις δανεισµού χαλάρωσαν κατακόρυφα και οι αµφιβόλου αξιοπιστίας συναλλαγές έγιναν ρουτίνα. Οι τράπεζες χορηγώντας δάνεια ζητούσαν περισσότερα χρήµατα για περεταίρω πιστωτική επέκταση από άλλες τράπεζες, δηµιουργώντας χρηµατοοικονοµικά προϊόντα στηριγµένα στα δάνεια χαµηλής εξασφάλισης. Στα πλαίσια πολιτικών επιλογών και της οικοδοµικής φιλοσοφίας των ΗΠΑ αναπτύχθηκαν τα δάνεια χαµηλής εξασφάλισης ( Sub- Prime Loans / Subprimes), δάνεια τα οποία λάµβαναν ιδιώτες και επενδυτές ακινήτων µε εγγύηση την υποθήκη του ακινήτου. Πρόκειται για δάνεια χωρίς άλλη εγγύηση εκτός το υπό αγορά ακίνητο, σε ιδιώτες και επενδυτές µε ιδιαίτερα χαµηλή πιστοληπτική αξία. Στις αγορές πιστωτικών προϊόντων δηµιουργήθηκαν νέα εργαλεία παραγώγων τα οποία µεταµόρφωσαν τον δανεισµό. Σύµφωνα µε την τεχνική της τιτλοποίησης, όπως ονοµάστηκε το χρηµατοοικονοµικό εργαλείο, µια τράπεζα ή ένας χρηµατοπιστωτικός οργανισµός µεταβίβαζε µια οµάδα ενυπόθηκων δανείων σε µία εταιρία ειδικού σκοπού (Special Purpose Vehicle, SPV). Η 11

12 SPV λάµβανε χρηµατοδότηση από χρεογράφων που βασιζόταν στα δάνεια, και η αξία αυτών των χρεογράφων αποτιµούνταν κυρίως από οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης. Η πληρωµή των τοκοµεριδίων στους επενδυτές είχε άµεση συνύφανση µε την οικονοµική συµπεριφορά των δανειοληπτών. Οι τίτλοι αυτοί διανέµονταν από επενδυτικές τράπεζες σε θεσµικούς επενδυτές και άλλες τράπεζες παρόλο που δεν υπήρχε οργανωµένη δευτερογενής αγορά για αυτές τις συναλλαγές. Η τεχνική αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού περιόριζε τον πιστωτικό κίνδυνο στα τραπεζικά χαρτοφυλάκια και ήταν συµβατή µε τους κανόνες κεφαλαιακής επάρκειας µετατρέποντας τα παγωµένα δάνεια σε λειτουργικούς τίτλους. (Wikipedia: ιεθνής Χρηµατοπιστωτική κρίση ) Ένα δεύτερο κύµα τιτλοποιήσεων των λειτουργικών τίτλων ήταν µε τη δηµιουργία των δοµηµένων επενδυτικών εργαλείων, τα πιο χαρακτηριστικά των οποίων ήταν οι τίτλοι εγγυηµένων δανειακών υποχρεώσεων. Το νέο αυτό χαρτοφυλάκιο αποτελείτο από ποικίλα στοιχεία µε διαφορετική έκθεση στον πιστωτικό κίνδυνο και κάθε τίτλος µπορούσε να πωληθεί ξεχωριστά σε επενδυτή µε διαφορετική αντιµετώπιση του ρίσκου. Οι επενδυτές των τελευταίων σε σειρά τίτλων είχαν τον µεγαλύτερο κίνδυνο αλλά και το µεγαλύτερο κέρδος. Το πρόβληµα που δηµιουργήθηκε µε την τιτλοποίηση ήταν η δυσκολία εκτίµησης του πιστωτικού κινδύνου µε τους επενδυτές να ακολουθούν τις εκθέσεις των επενδυτικών οίκων αξιολόγησης. Οι πρόχειρες βαθµολογήσεις από οίκους αξιολόγησης, η δυσκολία διαπραγµάτευσης και ο περιορισµένος έλεγχος των δανειοληπτών από τις τράπεζες οδήγησε σε κρίση εµπιστοσύνης στα χρηµατοοικονοµικά αυτά προϊόντα. Με την πώληση αυτών των τίτλων σε επενδυτές από τις τράπεζες, εξαλειφόταν και το τελευταίο κίνητρο που είχε η τράπεζα να αναγκάζει τους δανειολήπτες να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Τα subprime ή στα ελληνικά «τοξικά οµόλογα» διαπραγµατευόντουσαν ελεύθερα σε όλες τις αγορές του κόσµου και αποτελούσαν περίπου το 13 τοις εκατό της αµερικάνικης στεγαστικής πίστης. Ενσωµατώθηκαν ακόµη και σε αµοιβαία κεφάλαια ενώ αποτελούσαν και ενεργητικά (περιουσιακά) στοιχεία πολλών τραπεζών. Οι τράπεζες δεν είχαν εκτεθεί µόνο στον κίνδυνο όταν τα δάνεια τους γίνονται επισφαλή, αλλά και στο ότι πωλούν και αγοράζουν αυτά τα επισφαλή δάνεια µε µορφή επενδυτικών προϊόντων. Παράλληλα, πάνω σε αυτά τα προϊόντα δηµιουργήθηκαν παράγωγα στα οποία επένδυαν hedge fund, ιδιώτες επενδυτές και επενδυτικές τράπεζες µε συνέπεια την αύξηση στη χρήση πιστωτικών παραγώγων, τα οποία προσφέρουν κάποιου είδους εξασφάλισης έναντι του κινδύνου 12

13 πιστωτικού χρεοστασίου. Οι τράπεζες γίνονται λιγότερο ευάλωτες στα ατοµικά χρεοστάσια και πιο άνετες µε τους δανειστικούς κινδύνους δηµιουργώντας πιο επικίνδυνα δάνεια. Κατά την κορύφωση αυτής της αγοράς το 2007, αναλυτές και χρηµατιστές πίστευαν ότι είχε δηµιουργηθεί µια ανθηρή αγορά πιστωτικών παραγώγων, και όλοι ήταν ικανοποιηµένοι καθώς κέρδιζαν, αγνοώντας τις βασικές αρχές µακροοικονοµικών θεωριών. Όλα αυτά µέχρι τη στιγµή που οι οικονοµικοί οργανισµοί που ήταν υπεύθυνοι για την κυκλοφορία των subprime δεν µπορούσαν να πληρώσουν το τοκοµερίδιο των οµολόγων τους, µιας και οι αρχικοί δανειολήπτες αδυνατούσαν να πληρώσουν τις δόσεις των δανείων τους. Οι αγορές πιστωτικών προϊόντων ανατράπηκαν µιας και διογκώθηκαν τα χρεοστάσια, δηλαδή αυξήθηκαν οι διακοπές πληρωµών από τους δανειολήπτες. Αρνητικό ρόλο στη διόγκωση των subprime έπαιξαν και τα hedge fund, τα οποία διαθέτοντας υψηλή ρευστότητα, βρήκαν υψηλές αποδόσεις µη λαµβάνοντας υπόψη το ρίσκο, δηµιουργώντας µια κερδοφόρα αγορά και διασπείροντας τα τοξικά αυτά οµόλογα σε όλες τις αγορές του κόσµου. 2.3 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το domino effect, δηλαδή η ραγδαία επέκταση του προβλήµατος σε άλλες οικονοµίες, χώρες και επιχειρήσεις έγινε κυρίως λόγω της παγκοσµιοποίησης και της ευρείας χρήσης του internet. Η γρήγορη πρόσβαση σε όλες τις αγορές του κόσµο και η ταχύτατη µετάδοση ειδήσεων, αναλύσεων και απόψεων από τους επενδυτές σε ολόκληρο τον κόσµο, και η άγνοια της έκτασης του προβλήµατος προκάλεσε πανικό. Ο πανικός ήταν ακόµη µεγαλύτερος µιας και δεν γνώριζαν οι επενδυτές πόσο ήταν εκτεθειµένες όλες οι τράπεζες στα τοξικά αυτά οµόλογα. Η δυσλειτουργία των χρηµατοπιστωτικών αγορών συµπίεσε την οικονοµική δραστηριότητα, ενώ, µε τη σειρά της η εξασθένηση της οικονοµικής δραστηριότητας υπονόµευσε περεταίρω τη κεφαλαιακή θέση του χρηµατοπιστωτικού τοµέα και την ικανότητα του να χρηµατοδοτεί τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Όσα πιστωτικά ιδρύµατα είχαν πλεονάζουσα ρευστότητα απέφευγαν να την διοχετεύουν στη διατραπεζική αγορά µε µορφή δανείου προς άλλες τράπεζες κυρίως λόγω φόβου και δυσπιστίας. Οι επιφυλάξεις υπήρχαν διότι δεν γνώριζαν τον βαθµό έκθεσης των υπόλοιπων τραπεζικών ιδρυµάτων σε τοξικά οµόλογα. Αποτέλεσµα όλων αυτών ήταν το πάγωµα της διατραπεζικής αγοράς και η αύξηση των διατραπεζικών επιτοκίων. 13

14 Το παγκόσµιο εύρος και βάθος των προβληµάτων του χρηµατοπιστωτικού τοµέα καθώς και η στενή διασύνδεση και αλληλεξάρτηση των εθνικών οικονοµιών οδήγησαν τη διεθνή κοινότητα, κυβερνήσεις, φορείς εποπτείας και διεθνής οικονοµικούς οργανισµούς σε συντονισµένες και τολµηρές αποφάσεις. Οι επιθετικές µειώσεις των επιτοκίων από τις κεντρικές τράπεζες και η χορήγηση ρευστότητας στην διατραπεζική αγορά, δεν είχαν ιστορικό προηγούµενο. Το κόστος δανεισµού, παρόλα τα µέτρα που πάρθηκαν, αυξήθηκε και παράλληλα χάθηκε η εµπιστοσύνη των επενδυτών στις χρηµαταγορές παγκοσµίως. Η έλλειψη ρευστότητας στις διεθνής χρηµαταγορές λόγω της διεθνής χρηµατοπιστωτικής κρίσης επηρέασε την πραγµατική οικονοµία της κάθε χώρας. Με άλλα λογια, η έλλειψη ρευστότητας στις διεθνής αγορές επηρέασε την ρευστότητα των τραπεζών µε αντίκτυπο τη δυσκολία χρηµατοδότησης της πραγµατικής οικονοµίας, δηλαδή των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Η κατάσταση οδήγησε σε έναν φαύλο κύκλο προβληµάτων, µε αποτέλεσµα την µείωση της παγκόσµιας οικονοµικής δραστηριότητας και την έλευση της ύφεσης. Η µείωση του όγκου παγκόσµιου εµπορίου καθώς και η δυσκολία εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών, ήρθε µετά από µια µακρά περίοδο οικονοµικής ανάπτυξης για τις ανεπτυγµένες οικονοµίες. (Wikipedia: ιεθνής Χρηµατοπιστωτική κρίση ) 2.4 ΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Η υψηλή ρευστότητα των hedge fund που κερδοσκοπούσαν σε άνοδο της τιµής του πετρελαίου, το αδύναµο δολάριο σε σχέση µε το ευρώ και η υψηλή ζήτηση του πετρελαίου από τις νέες αγορές (BRIC ΒΡΑΖΙΛΙΑ, ΡΩΣΙΑ, ΙΝ ΙΕΣ ΚΑΙ ΚΙΝΑ) εκτόξευσαν την τιµή του µαύρου χρυσού κοντά στα 146 $ το βαρέλι λίγο πριν την κρίση το 2007, όπως φαίνεται στο διάγραµµα 2.1 της τιµής του πετρελαίου σε $. Στο διάγραµµα η τιµή στις αρχές του 2005 είναι κοντά στα 48 δολάρια το βαρέλι. Η διαπραγµάτευση των τιµών του πετρελαίου στο χρηµατιστήριο εµπορευµάτων και η δυνατότητα των επενδυτών να κερδοσκοπήσουν σε ένα εµπόρευµα που η άνοδος του συνοδεύεται µε πληθωριστικές πιέσεις ήταν ένα γεγονός που προκάλεσε αύξηση επιτοκίων. 14

15 ιάγραµµα 2.1 Πηγή: Η εξαιρετικά απότοµη άνοδος των διεθνών τιµών πετρελαίου και των βασικών εµπορευµάτων (λόγω βιοκαυσίµων) το πρώτο εξάµηνο του 2008 εκτίναξε τον πληθωρισµό σε Ευρώπη και Αµερική µε αποτέλεσµα την αύξηση των επιτοκίων στα βασικά νοµίσµατα, για την αποτροπή της περαιτέρω ανόδου του πληθωρισµού. Η αύξηση του πληθωρισµού επέφερε αύξηση των επιτοκίων και οδήγησε σε περαιτέρω αύξησης των χρεοστασίων, ενώ συµπίεσε το πραγµατικό εισόδηµα και την κατανάλωση. Λόγω των υψηλών επιτοκίων υπήρξε ραγδαία αύξηση των µη εξυπηρετούµενων δανείων σε χώρες της Ευρώπης και στην Αµερική όπου οι οικονοµίες είναι στενά συνδεδεµένες µε τις τιµές του πετρελαίου. Τα δάνεια τα οποία αδυνατούσαν να αποπληρώσουν οι οφειλέτες ολοένα και αυξάνονταν. Οι τράπεζες, που είχαν τιτλοποιήσει αυτά τα δάνεια και πουλήσει, στις αγορές αδυνατούσαν να αποδώσουν στους κατόχους των «τοξικών οµολόγων» τα σταθερά υπολογισµένα µερίσµατα που είχαν υπολογιστεί από τις καταβολές των δόσεων. Η ισοτιµία Ευρώ και ολαρίου είχε µια έντονη διακύµανση όπως φαίνεται και στο διάγραµµα 2.2 της ισοτιµίας ευρώ /δολαρίου τα έτη Το δολάριο ήταν αποδυναµωµένο πριν την κρίση και ενισχύθηκε κατά το ξέσπασµα της κρίσης. 15

16 Πηγή : ιάγραµµα 2.2 Η µεγάλη συναλλαγµατική αστάθεια και οι άτακτες κινήσεις στο πεδίο των επιτοκίων των δυτικών οικονοµιών δηµιούργησαν αρνητικές συνέπειες τόσο στην οικονοµική όσο και δηµοσιονοµική σταθερότητα, µε αποτέλεσµα την αστάθεια στις παγκόσµιες χρηµαταγορές. Το µείγµα που είχε διαµορφωθεί ήταν το ιδανικό για ένα µεγάλο Κραχ. 16

17 3. ΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ Πριν από δύο χρόνια ελάχιστοι άνθρωποι είχαν ακούσει τον όρο «πιστωτική κρίση». Σήµερα, η φράση κρίση έχει περάσει επισήµως στα λεξικά όλου του πλανήτη. Η έναρξη της «σοβαρής έλλειψης χρήµατος ή πίστωσης», όπως περιγράφεται ο όρος, τοποθετείται επισήµως στις 9 Αυγούστου 2007, όταν η γαλλική BNP Paribas προκάλεσε κατακόρυφη αύξηση στο κόστος της πίστωσης και έκανε τον κόσµο να καταλάβει πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση. Αλλά τα προβλήµατα ξεκίνησαν πολύ νωρίτερα, όπως µας θυµίζει σε έρευνά του το πρακτορείο BBC. Στις αρχές του 2007 επικρατούσε έντονη φηµολογία γύρω από τη στεγαστική πίστη των ΗΠΑ που παρουσίαζε σηµάδια κόπωσης. Η Ευρωπαϊκή και η Αµερικανική Κεντρική Τράπεζα αύξησαν τα επιτόκια σε µια κίνηση να αναχαιτίσουν τις πληθωριστικές πιέσεις λόγω της αύξησης των τιµών του πετρελαίου και των εµπορευµάτων. Από αυτή την κίνηση έντονα πληγήκαν οι δανειολήπτες σε Αµερική και Ευρώπη ενώ παράγοντες στις τραπεζικές αγορές συνιστούσαν στις τράπεζες να είναι φειδωλές στη χορήγηση δάνειων. Το δολάριο υποχωρούσε έναντι του ευρώ, επιχειρήσεις µετέφεραν τα εργοστάσια τους σε Αµερική και Ασία και η ανεργία αυξάνονταν και πλήττονταν οι εξαγωγές προς τις ΗΠΑ. -- Το subprime Έπειτα από µία διετή περίοδο µεταξύ του 2004 και του 2006, κατά την οποία τα αµερικανικά επιτόκια αυξήθηκαν από το 1% στο 5,35%, η αγορά κατοικίας των ΗΠΑ αρχίζει να υποφέρει, µε τις τιµές να πέφτουν και τις αδυναµίες αποπληρωµής στεγαστικών να αυξάνονται. Τα ποσοστά των κατασχέσεων σε επισφαλή στεγαστικά δάνεια subprime ανέρχονται σε επίπεδα ρεκόρ. Το καλοκαίρι του 2007 επίσηµοι παράγοντες της αµερικανικής οικονοµίας προσπαθούσαν να καθησυχάσουν τους επενδυτές τη στιγµή που κεφάλαια της Bear Stearns στηριγµένα σε subprime στεγαστικά δάνεια, πτώχευαν. 17

18 -- Η κλιµάκωση Απρίλιος 2007: Η εταιρία New Century Financial, που ειδικεύεται σε στεγαστικά subprimes, υποβάλλει αίτηση χρεοκοπίας και απολύει τους µισούς εργαζοµένους. Ιούλιος 2007: Η επενδυτική τράπεζα Bear Stearns προειδοποιεί τους επενδυτές ότι θα ζηµιωθούν για τα κεφάλαια που επένδυσαν σε δύο hedge funds της, καθώς δεν µπορεί να τα διασώσει. Ο διοικητής της Federal Reserve, κ. Ben Bernanke, προειδοποιεί ότι το αµερικανικό subprime θα κοστίσει έως 100 δισ. δολ. Αύγουστος 2007: Η BNP Paribas προειδοποιεί τους επενδυτές ότι δεν µπορούν να αποσύρουν κεφάλαια από δύο funds, αφού δεν µπορεί να τα αποτιµήσει εξαιτίας «πλήρους απουσίας ρευστότητας» στην αγορά. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προχωρά σε πρωτοφανή παροχή ρευστότητας 95 δισ. ευρώ για να βελτιωθεί η ρευστότητα. Θα διαθέσει 108,7 δισ. ευρώ στις ερχόµενες ηµέρες. Η αµερικανική Fed, η Τράπεζα του Καναδά και η Τράπεζα της Ιαπωνίας αρχίζουν επίσης τις παρεµβάσεις. Στις 17 Αυγούσου του 2007 η Fed µειώνει το προεξοφλητικό επιτόκιο προς τις τράπεζες στο 5,75%. Η µικρή τοπική γερµανική τράπεζα Sachsen Landesbank έρχεται αντιµέτωπη µε κατάρρευση και πωλείται στη Landesbank Baden-Wuerttemberg. Μεγάλες οµάδες πληθυσµού στις ΗΠΑ αδυνατεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του για δάνεια subprime, αυξήθηκαν οι πλειστηριασµοί και ολόκληρες πόλεις έµειναν στον δρόµο. Οι τράπεζες ξέµειναν από ρευστό και οι καταθέτες έσπευσαν µαζικά να κάνουν ανάληψη των καταθέσεων τους. Η αδυναµία των δανειοληπτών να αποπληρώσουν τα χρέη τους είχε ως αποτέλεσµα την αδυναµία των τραπεζών που είχαν εγγυηθεί τα subprime να καταβάλουν τα τοκοµερίδια, τη στιγµή που πανικόβλητοι καταθέτες προέβαιναν να αναλήψεις πανικού. Τα οµόλογα των Ευρωπαϊκών Τραπεζών στηριγµένα σε subprime δεν είχαν πλέον αντίκρισµα µε αποτέλεσµα το πάγωµα της διατραπεζικής. Σεπτέµβριος 2007: Ο γερµανικός οίκος ΙΚΒ ανακοινώνει ζηµίες 1 δισ. δολ. εξαιτίας του αµερικανικού subprime. Το διατραπεζικό επιτόκιο δανεισµού ενισχύεται στα υψηλότερα 18

19 επίπεδα από το Το Libor ανεβαίνει στο 6,7975%. Η βρετανική τράπεζα Northern Rock ζητά έκτακτο δανεισµό από την κεντρική τράπεζα. Οι πελάτες αποσύρουν κεφάλαια µαζικά, έως ότου εγγυηθεί η κυβέρνηση τις καταθέσεις τους. Τον Φεβρουάριο η τράπεζα εθνικοποιείται. Η Federal Reserve µειώνει το βασικό επιτόκιο κατά µισή µονάδα στο 4,75%. Η εµπιστοσύνη στη διατραπεζική αγορά κλονίζεται λόγω της έκθεσης στον κίνδυνο ρευστότητας µε αποτέλεσµα την αύξηση των διατραπεζικών επιτοκίων. -- Οι ζηµίες Οκτώβριος 2007: Η ελβετική UBS ανακοινώνει ζηµίες 3,4 δισ. δολ. εξαιτίας επενδύσεων στο subprime. Παραιτούνται ο πρόεδρος και ο διευθύνων σύµβουλος. Αργότερα, η Citigroup ανακοινώνει ζηµίες 3,1 δισ. δολ. Η Merrill Lynch ανακοινώνει ζηµίες 7,9 δισ. δολ. και ο επικεφαλής παραιτείται. εκέµβριος 2007: Ο Αµερικανός πρόεδρος George W. Bush ανακοινώνει σχέδιο βοήθειας όσων κινδυνεύουν µε κατάσχεση. Η Bank of England µειώνει το επιτόκιο της στερλίνας στο 5,5%. Η Federal Reserve ενορχηστρώνει πρωτοφανή επιχείρηση, από κοινού µε τις υπόλοιπες 5 µεγάλες κεντρικές τράπεζες, παροχής δισεκατοµµυρίων δολαρίων προς τις τράπεζες. -- Το ντόµινο Ιανουάριος 2008: Ο οίκος αξιολόγησης Standard and Poor's υποβαθµίζει τους ασφαλιστές οµολόγων. Η MBIA ανακοινώνει ζηµίες 2,3 δισ. δολ. Οι φόβοι ότι οι monoline insurers δεν θα µπορέσουν να αποπληρώσουν τα χρέη τους, υποχρεώνουν τις µεγάλες τράπεζες να ανακοινώσουν νέο γύρο µεγάλων ζηµιών. Στις 21 Ιανουαρίου 2008 τα διεθνή χρηµατιστήρια υφίστανται τις µεγαλύτερες απώλειες από την 11η Σεπτεµβρίου Την επόµενη ηµέρα η Fed µειώνει τα επιτόκια κατά 75 µονάδες βάσης στο 3,5%. Είναι η µεγαλύτερη µείωση σε 25 χρόνια και η πρώτη έκτακτη από το Τα χρηµατιστήρια ανακάµπτουν. Φεβρουάριος 2008: Η Bank of England µειώνει το επιτόκιο της στερλίνας στο 5,25%. 19

20 -- Τα µεγάλα θέµατα Μάρτιος 2008: Η πέµπτη µεγαλύτερη χρηµατιστηριακή των ΗΠΑ, η Bear Stearns, εξαγοράζεται από την JP Morgan Chase προς 240 εκατ. δολάρια. Το deal στηρίζει η κεντρική τράπεζα, διαθέτοντας δάνεια 30 δισ. δολ. Απρίλιος 2008: Το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο προειδοποιεί ότι οι ζηµίες από το πιστωτικό κραχ θα φθάσουν το 1 τρισ. δολ. - και ίσως υψηλότερα. Η Τράπεζα της Αγγλίας µειώνει τα επιτόκια στο 5%. Αργότερα, ανακοινώνει πρόγραµµα 50 δισ. στερλίνες για τη βοήθεια τραπεζών. Η Royal Bank of Scotland (RBS) ανακοινώνει αύξηση µετοχικού κεφαλαίου 12 δισ. στερλίνων, τη µεγαλύτερη στην επιχειρηµατική ιστορία της Αγγλίας. Τον ίδιο µήνα οι τιµές των ακινήτων σε ετήσια βάση διολισθαίνουν για πρώτη φορά σε 12 χρόνια. Πάνω από 850 εταιρίες τελούν υπό αναγκαστική διαχείριση στη χώρα. Μάιος 2008: Η ελβετική τράπεζα UBS προωθεί ΑΜΚ 15,5 δισ. δολ. Το αµερικανικό FBI συλλαµβάνει 406 άτοµα, µεταξύ των οποίων κτηµατοµεσίτες και κατασκευαστές, στο πλαίσιο επιχείρησης πάταξης εγκληµάτων στην αγορά στεγαστικής πίστης. Ιούνιος 2008: Η Barclays ανακοινώνει ΑΜΚ 4,5 δισ. στερλίνων και το Qatar Investment Authority επενδύει 1,7 δισ. στερλίνες στη βρετανική τράπεζα. Ιούλιος 2008: Πολλά από τα µεγάλα χρηµατιστήρια του πλανήτη διολισθαίνουν σε "bear market". Καταρρέει η εταιρία στεγαστικής πίστης IndyMac στις ΗΠΑ. Οι Αρχές αναλαµβάνουν την εγγύηση στεγαστικών δανείων ύψους 5 τρισ. δολ. στα ηµικρατικά ιδρύµατα Fannie Mae και Freddie Mac. Η ΑΜΚ της βρετανικής HBOS πραγµατοποιείται µόνο µετά την παρέµβαση των αναδόχων, ενώ ο κολοσσός HSBC ανακοινώνει πτώση κερδών β εξαµήνου 28%. Σεπτέµβριος 2008: Έπειτα από µια περίοδο σχετικής νηνεµίας, η αµερικανική κυβέρνηση προχωρά στη µεγαλύτερη επιχείρηση διάσωσης στην αµερικανική ιστορία, διαθέτοντας πολλά δις $ κεφάλαια στις Fannie Mae και Freddie Mac. 20

21 Στις 15 του ίδιου µηνός, ύστερα από µια απέλπιδα προσπάθεια εύρεσης αγοραστή, η Lehman Brothers καταθέτει αίτηση προστασίας από τη χρεοκοπία. Είναι η πρώτη µεγάλη τράπεζα που καταρρέει στο πλαίσιο της κρίσης. Οι εξελίξεις είναι δραµατικές στη Wall Street και κλιµακώνονται µε την εξαγορά της Merrill Lynch από την Bank of America προς 50 δισ. δολ. Την επόµενη ηµέρα, η Fed διαθέτει πακέτο σωτηρίας 85 δισ. δολ. στην AIG, στη µεγαλύτερη ασφαλιστική στον κόσµο, για να τη σώσει από τη χρεοκοπία. Τη «Μαύρη ευτέρα» της 15ης Σεπτεµβρίου 2008, ο βιοµηχανικός δείκτης Dow Jones έφτασε να υποχωρεί ενδοσυνεδριακά έως και 777 µονάδες (-7%), ο S&P υποχωρούσε 98 µονάδες (-8,1%) και ο δείκτης Nasdaq 200 µονάδες (-9,1%). Εκείνη την ηµέρα ο Dow Jones µε πτώση 500 µονάδων έκλεισε µε τις υψηλότερες µοναδιαίες απώλειες µετά τη συνεδρίαση της 9η Σεπτεµβρίου Στις 17 του ίδιου µηνός η Lloyds TSB αγοράζει την HBOS προς 12 δισ. στερλίνες στη Βρετανία. Στις 25/9 ο κολοσσός στεγαστικής πίστης στις ΗΠΑ Washington Mutual κατάσχεται και πωλείται στην JP Morgan Chase. Στις 28/9 το επίκεντρο της κρίσης µεταφέρεται στην Ευρώπη και εθνικοποιείται µερικώς η τράπεζα Fortis. Οι αρχές της Ολλανδίας, του Βελγίου και του Λουξεµβούργου διαθέτουν 11,2 δισ. ευρώ στον οίκο. Μία ηµέρα αργότερα εθνικοποιείται στην Αγγλία η Bradford & Bingley. Η κυβέρνηση της Ισλανδίας αναλαµβάνει τον έλεγχο της 3ης µεγαλύτερης τράπεζας Glitnir. Στις ΗΠΑ, το Κογκρέσο απορρίπτει το πρόγραµµα διάσωσης 700 δισ. δολ. για τις αµερικανικές τράπεζες, στέλνοντας τα χρηµατιστήρια στα τάρταρα. Η Wachovia εξαγοράζεται από τη Citigroup, σε µια συµφωνία που κανονίζει η αµερικανική κυβέρνηση. Επόµενο θύµα στην Ευρώπη η τράπεζα Dexia. Βέλγιο, Γαλλία και Λουξεµβούργο διασώζουν την τράπεζα, διοχετεύοντας 6,4 δισ. ευρώ. Η κυβέρνηση της Ιρλανδίας ανακοινώνει εγγύηση όλων των τραπεζικών καταθέσεων στις µεγάλες τράπεζες της χώρας. Πηγή: -- Οι προσπάθειες άµυνας Οκτώβριος 2008: Η απόφαση της αµερικανικής Γερουσίας να εγκρίνει τελικά το σχέδιο διάσωσης 700 δισ. δολ. φέρνει µια σχετική σταθεροποίηση στις αγορές. Λίγες ηµέρες αργότερα η βρετανική κυβέρνηση ανακοινώνει σχέδιο διάσωσης του τραπεζικού συστήµατος, ύψους 50 δισ. στερλινών. 21

22 Η Federal Reserve, η ΕΚΤ και οι κεντρικές τράπεζες Αγγλίας, Καναδά, Σουηδίας και Ελβετίας προχωρούν σε συντονισµένη έκτακτη µείωση επιτοκίων (Fed στο 1,5%, ΕΚΤ στο 3,75%). Η βρετανική κυβέρνηση ανακοινώνει πρόγραµµα διοχέτευσης 37 δισ. στερλίνων σε Royal Bank of Scotland, Lloyds TSB και HBOS. Η Νότιος Κορέα ανακοινώνει πρόγραµµα διάσωσης 130 δισ. δολ. για τη σταθεροποίηση των αγορών. Η Ολλανδία διοχετεύει 10 δισ. ευρώ στην ING. Η Σουηδία διοχετεύει 205 δισ. δολ. σε πρόγραµµα τραπεζικής διάσωσης. Η Ινδία µειώνει εκτάκτως τα επιτόκια. Η ανία αυξάνει τα επιτόκια στο 5,5%. Στις 30 του µηνός η Fed µειώνει εκ νέου τα επιτόκια στο 1%. Νοέµβριος 2008: Τα κέρδη της γαλλικής Societe Generale διολισθαίνουν 84% στο γ τρίµηνο. Το ΝΤ εγκρίνει δάνειο 16,4 δισ. δολ. στην Ουκρανία. Η Bank of England µειώνει τα επιτόκια στο 3% και η ΕΚΤ στο 3,25%. Πηγή: Κατόπιν πιέσεων, η αµερικανική κυβέρνηση δηλώνει ότι εγκαταλείπει το σχέδιο εξαγοράς επισφαλών τραπεζικών δανείων µε τµήµα από τα κεφάλαια του σχεδίου διάσωσης 700 δισ. δολ. και θα τα χρησιµοποιήσει για τη βελτίωση της ρευστότητας των καταναλωτών. Η ευρωζώνη διολισθαίνει σε ύφεση. Οι ηγέτες του G20 πραγµατοποιούν την πρώτη σύνοδο κορυφής στην ιστορίας τους, η οποία πάντως δεν καταλήγει σε συγκεκριµένα µέτρα. Οι τρεις µεγάλες αυτοκινητοβιοµηχανίες των ΗΠΑ, έχοντας ξεµείνει από ρευστό, κάνουν έκκληση στην κυβέρνηση για κεφάλαια, αλλά φαίνεται ότι δύσκολα θα ικανοποιηθούν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, από την πλευρά της, φέρεται να σχεδιάζει την εισαγωγή πακέτου ύψους 130 δισ. ευρώ για την τόνωση της ανάπτυξης των 27 κρατών-µελών της. Αναµένεται να συµφωνήσει τις λεπτοµέρειες των µέτρων στις 26 Νοεµβρίου. Η Κεντρική Τράπεζα της Ελβετίας προχωρά σε µεγάλη µείωση του επιτοκίου του φράγκου στο 1%. Η Λετονία γίνεται η δεύτερη χώρα της Ε.Ε., µετά την Ουγγαρία, που ζητά από την Ε.Ε. και το ΝΤ κεφάλαια για να αντεπεξέλθει στην κρίση. Η Ρωσία εισάγει σχέδιο µείωσης φορολογίας για να αντιµετωπίσει τη µαζική επενδυτική έξοδο και η Τουρκία συζητά σχέδιο δισ. δολ. από το ΝΤ. 22

23 Η µετοχή της Citigroup, διολισθαίνει 45% σε τρεις συνεδριάσεις κάτω από 5 δολάρια, στα χαµηλότερα επίπεδα 15 ετών και στην αγορά φηµολογείται ότι ο τραπεζικός κολοσσός θα καταλήξει να πωληθεί ή να πωλήσει τµήµατά του. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι συνολικά θέσεις εργασίας θα χαθούν από τον τραπεζικό κλάδο διεθνώς εξαιτίας της κρίσης. Ο αµερικανικός δείκτης S&P βουτάει την Πέµπτη στα χαµηλότερα επίπεδα 11 ετών και ο ευρωπαϊκός δείκτης Stoxx 600 σηµειώνει 50% απώλειες από την αρχή του έτους. Στη Γερµανία η Hypo real estate η δεύτερη µεγαλύτερη τράπεζα στεγαστικών δανείων στην Ευρώπη καταρρέει, στην Ιταλία η δεύτερη µεγαλύτερη τράπεζα κινδυνεύει ενώ η Ισλανδία κινδυνεύει µε πτώχευση λόγω της µεγάλης έκθεσης στα τοξικά οµόλογα. Το Ecofin αποφασίζει για να καθησυχάσει τους καταθέτες το ελάχιστο όριο εγγύησης καταθέσεων Στην Αγγλία κρατικοποιούνται οι µισές τράπεζες, κίνηση που έφερε αισιοδοξία στην Ευρώπη. 23

24 4. Η ΘΕΜΕΛΙΩ ΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΣΤΗ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Η χρηµατοπιστωτική κρίση του 2008 δηµιουργήθηκε διότι οι τραπεζικοί οργανισµοί επεδίωκαν την περεταίρω επέκταση τους σε νέες αγορές και την επίτευξη υψηλών αποδόσεων, τα στελέχη επεδίωκαν τα υψηλά bonus και οι µέτοχοι τα υψηλά µερίσµατα. Λίγοι παρατήρησαν ότι στα µεγάλα κέρδη υπήρχε και µεγάλος κίνδυνος. Οι πολύ υψηλές κεφαλαιοποιήσεις που είχαν χρηµατοπιστωτικοί οργανισµοί στα χρηµατιστήρια όλου του κόσµου έδειχναν µια οικονοµία σε συνεχή ανάπτυξη, ισχυρή κερδοφορία και υψηλές αποδόσεις των µετοχών. Η ισχυρή όµως ανάπτυξη των ανεπτυγµένων χωρών που επιτεύχθηκε τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε µεγάλο βαθµό σε δάνεια, σε αντίθεση µε τον αναδυόµενο κόσµο. Τα δάνεια αυτά έλαβαν ιδιώτες, επιχειρήσεις και χώρες και δηµιούργησαν µια πλασµατική ανάπτυξη. Με την αύξηση των επιτοκίων, δηµιουργήθηκαν τα ως εξυπηρετούµενα δάνεια πρώτα από ιδιώτες στη συνέχεια από επιχειρήσεις και οργανισµούς και τέλος από χώρες όπως η Ισλανδία, η Ιρλανδία και η Ελλάδα. Ο υψηλός δανεισµός αποτελεί πρόβληµα ειδικά σε περιόδους µε χαµηλή ανάπτυξη ή σε περιόδους µε υψηλά επιτόκια. Ο δανεισµός των επιχειρήσεων και περισσότερο των τραπεζικών οργανισµών πρέπει να γίνεται µε φειδώ, διότι δεν κινδυνεύουν µόνο οι µέτοχοι του τραπεζικού ιδρύµατος αλλά, όλες οι υπόλοιπες τράπεζες και οι επιχειρήσεις που συναλλάσσονται µε αυτή. Για την αποφυγή τραπεζικών καταρρεύσεων πρέπει να ακολουθούνται οι κανονισµοί για κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών και να αποφεύγονται επενδύσεις υψηλού ρίσκου καθώς και να λειτουργούν σωστά οι εποπτικοί µηχανισµοί. Η θεµελιώδης ανάλυση των χρηµατοπιστωτικών οργανισµών, η αυστηρή επιτήρηση των επενδύσεων τους και η σωστή διαχείριση των τραπεζικών κινδύνων θα είχαν ως συνέπεια σήµερα µιας µικρότερης σε έκταση κρίσης. Την τελευταία δεκαετία σύµφωνα µε τους Κοσµίδου, Ζοπουνίδης (2007) παρατηρούνται διαρκείς και ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, παγκοσµιοποίηση, απελευθέρωση και απορρύθµιση των χρηµατοοικονοµικών αγορών, εντεινόµενος ανταγωνισµός των 24

25 χρηµατοπιστωτικών οργανισµών και ιδρυµάτων που αναγκάζουν το τραπεζικό σύστηµα να αναδιαµορφώσει τις στρατηγικές προκειµένου να πετύχει αύξηση της κερδοφορίας, καθώς και τη βέλτιστη διαχείριση ενεργητικού παθητικού ή όπως ονοµάζεται διεθνώς Asset Liability Management (AML). Η αβεβαιότητα που προκύπτει από τη διαχείριση κινδύνων επιβάλλει την ανάπτυξη και εφαρµογή συστηµάτων υψηλής ποιότητας για την αξιολόγηση της και την καλύτερη αντιµετώπιση της. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007) Τα τελευταία χρόνια, οι σηµαντικές θεσµικές και διαρθρωτικές αλλαγές που πραγµατοποιήθηκαν στο τραπεζικό χώρο παγκοσµίως, η αλµατώδης πρόοδος της τεχνολογίας και η απελευθέρωση των αγορών χρήµατος και κεφαλαίου, ανάγκασαν τα χρηµατοοικονοµικά ιδρύµατα να αποκτήσουν µεγαλύτερο βαθµό τεχνογνωσίας, να εστιάσουν την προσοχή τους σε ποιο εξειδικευµένες αγορές και υπηρεσίες και γενικά να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στις απελευθερωµένες και ενοποιηµένες σε παγκόσµιο επίπεδο χρηµατοοικονοµικές αγορές. Οι άµεσες προτεραιότητες των µεγάλων τραπεζών παγκοσµίως ήταν η αύξηση της λειτουργικής κερδοφορίας και η αύξηση των κεφαλαιοποιήσεων, η οποία συνδέεται µε την ενίσχυση της κερδοφορίας. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007) Οι τράπεζες έχουν να διαχειριστούν διάφορους κινδύνους, όπως αναφέρουν οι Κοσµίδου, Ζουπουνίδης (2007). Οι κίνδυνοι αυτοί περιλαµβάνουν τον λειτουργικό κίνδυνο, τον πιστωτικό κίνδυνο, τον κίνδυνο αγοράς, τον κίνδυνο ρευστότητας, τον κίνδυνο συναλλάγµατος, τον κίνδυνο διακανονισµού πληρωµών και τον κίνδυνο χώρας. Η αποτελεσµατική αντιµετώπιση όλων αυτών των κινδύνων είναι κρίσιµη στην απόδοση των χρηµατοοικονοµικών ιδρυµάτων. Για καθένα από αυτούς τους τοµείς εφαρµόζονται µια σειρά από µέτρα για την καλύτερη αντιµετώπιση τους. Πιο αναλυτικά, ο λειτουργικός κίνδυνος αναφέρεται στις απώλειες που µπορεί να προκύψουν από ανεπαρκή εσωτερική διαδικασία της τράπεζας, κακή λειτουργία των συστηµάτων, ανθρώπινα σφαλµάτα, καθώς επίσης και από άλλους εξωγενείς παράγοντες. Ένα σηµαντικό είδος λειτουργικού κινδύνου αναφέρεται στον τεχνολογικό κίνδυνο, δηλαδή στον κίνδυνο βλάβης ή ανεπάρκειας των συστηµάτων τεχνολογίας πληροφορικής. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007) Ο πιστωτικός κίνδυνος είναι ο κίνδυνος αθέτησης εκπλήρωσης τους στόχου από µέρος του δανειζοµένου. Συγκεκριµένα, ως πιστωτικός κίνδυνος ενός χρηµατοπιστωτικού ιδρύµατος ορίζεται ο κίνδυνος που προκύπτει από την ανεπαρκή ανταπόκριση του ιδρύµατος στην 25

26 εκπλήρωση των υποχρεώσεων του προς τους πιστωτές του. Η ανεπαρκής αυτή ανταπόκριση του χρηµατοπιστωτικού ιδρύµατος αφορά την καθυστερηµένη αποπληρωµή των υποχρεώσεων του, ή την αποφυγή της αποπληρωµής τους. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007) Ο κίνδυνος της αγοράς προέρχεται από την αβεβαιότητα σχετικά µε τις µεταβολές των επιτοκίων, χρηµατιστηριακών τιµών, συναλλαγών ισοτιµιών, και γενικά των παραµέτρων της αγοράς. Ο κίνδυνος αγοράς λαµβάνει χώρα στη συναλλαγή στοιχείων ενεργητικού και παθητικού εξ αιτίας των µεταβολών στα επιτόκια, στην τιµή συναλλάγµατος και άλλες τιµές περιουσιακών στοιχείων. Πιο συγκεκριµένα, ο κίνδυνος αγοράς εµφανίζεται όταν το χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα συναλλάσσει στοιχεία ενεργητικού και παθητικού αντί να τα διατηρεί για µακροπρόθεσµη επένδυση. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007) Ο κίνδυνος ρευστότητας είναι ο κίνδυνος αδυναµίας ανεύρεσης των επαρκών ρευστών διαθεσίµων για την κάλυψη των υποχρεώσεων της τράπεζας. ηλαδή η τράπεζα δεν µπορεί να αντλήσει τα απαραίτητα κεφάλαια είτε µέσω αύξησης κάποιων στοιχείων του παθητικού της είτε µέσω ρευστοποίησης ορισµένων στοιχείων του ενεργητικού της. Ο κίνδυνος διακανονισµού πληρωµών αναφέρεται στην πιθανότητα ο ένας από τους δύο αντισυµβαλλόµενους να αθετήσει τη συµφωνία, εφόσον ο άλλος αντισυµβαλλόµενος έχει ήδη πληρώσει τα χρήµατα. Η µορφή αυτή κινδύνου αφορά τις συναλλαγές σε συνάλλαγµα, όπου απαιτείται η µεταφορά µετρητών από το λογαριασµό της µίας τράπεζας στο λογαριασµό της άλλης µέσω των κεντρικών τραπεζών, των οποίων τα νοµίσµατα χρησιµοποιούνται στη συναλλαγή. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007) Ο κίνδυνος χώρας ορίζεται η πιθανότητα η χώρα αυτή να αποτύχει να παράγει αρκετό συνάλλαγµα για να εξυπηρετήσει τα εξωτερικά χρηµατικά δάνεια της. Ο κίνδυνος χώρας αναφέρεται στη δυνατότητα της χώρας να δηµιουργήσει συνάλλαγµα για να εξυπηρετήσει τα υπάρχοντα και αναµενόµενα µελλοντικά χρέη της. Ο συναλλαγµατικός κίνδυνος οφείλεται στις διακυµάνσεις της αξίας των νοµισµάτων, που επηρεάζουν τις «θέσεις» σε συνάλλαγµα που έχει λάβει µια τράπεζα για τη διαχείριση των διαθεσίµων της ή για λογαριασµό πελατών της. Οι τράπεζες δραστηριοποιούνται τόσο στην τρέχουσα όσο και στην προθεσµιακή αγορά συναλλάγµατος έχοντας µεγάλες «θέσεις» σε συνάλλαγµα, που µεταβάλλεται συνεχώς. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007) Η διαχείριση ενεργητικού και παθητικού σε µία τράπεζα εξαρτάται από τις µεταβολές των επιτοκίων στην αγορά. Υποστηρίζεται πως η σωστή και επιτυχής διαχείριση των χρηµατοοικονοµικών κινδύνων και κατ επέκταση του επιτοκιακού κινδύνου για τις 26

27 τράπεζες και για τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα συµβάλλουν στην κερδοφορία τους. Για το λόγο αυτό, τα παραπάνω ιδρύµατα καταβάλλουν µεγάλα ποσά για τη σωστή διαχείριση του κινδύνου και την ελαχιστοποίηση του κινδύνου. Στη προσπάθεια αναδιαµόρφωσης του τραπεζικού συστήµατος πρώτο ρόλο έχει η αναζήτηση νέων πηγών κερδοφορίας, σε συνάρτηση µε τη βέλτιστη διαχείριση ενεργητικού-παθητικού τραπεζών. Πολύ σηµαντικό γεγονός αποτελεί η σωστή διαχείριση του ενεργητικού και παθητικού µιας τράπεζας, διότι µπορεί να δώσει ώθηση στα λειτουργικά κέρδη των τραπεζικών οµίλων. Η βέλτιστη διαχείριση ενεργητικού-παθητικού ή όπως ονοµάζεται διεθνώς Asset Liability Management (ALM) αποτελεί καθοριστικό κοµµάτι της θεµελιώδους ανάλυσης και µπορεί να αποφέρει κέρδη ή ζηµίες. Το βασικό πρόβληµα της διαχείρισης ενεργητικού-παθητικού περιστρέφεται γύρω από τον τραπεζικό ισολογισµό και η ερώτηση που τίθεται είναι: «Ποια θα πρέπει να είναι η σύνθεση των περιουσιακών στοιχείων της τράπεζας κατά µέσο όρο, δεδοµένης της αντίστοιχης απόδοσης και του αντίστοιχου κόστους, ώστε η τράπεζα να πετύχει συγκεκριµένους στόχους, όπως η µεγιστοποίηση των εσόδων της;» Το ερώτηµα αυτό ωθεί τους τραπεζικούς οµίλους να αναζητήσουν τη βέλτιστη ισορροπία στη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων των τραπεζών, της κερδοφορίας, του κινδύνου, της ρευστότητας και άλλων βεβαιοτήτων. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007) Η πορεία, όµως, προς τις σηµαντικές αυτές αλλαγές και την µετεξέλιξη των αγορών, είναι δυνατόν να δηµιουργήσει ποικίλα προβλήµατα, όπως είναι η έντονη διοικητική αστάθεια που αντιµετωπίζουν αυτή τη περίοδο αρκετά τραπεζικά ιδρύµατα, τις έντονες διαφορές στη νοοτροπία των λαών και δικαιούντων, τα οποία λειτουργούν ανασταλτικά για τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Επιπρόσθετα, οι µεταβολές και διακυµάνσεις της αγοράς καθιστούν απαραίτητα για κάθε χρηµατοοικονοµικό οργανισµό τη δηµιουργία ενός συστήµατος ALM, το οποίο του δίνει τη δυνατότητα να παρακολουθεί την παρούσα χρηµατοοικονοµική του κατάσταση και επιπλέον να προχωρεί σε διάφορα σενάρια της οικονοµικής τους πορείας για το µέλλον. (Κοσµίδου, Ζοπουνίδης,2007). Η αδυναµία πρόβλεψης των διακυµάνσεων των αγορών και η χείριστη διαχείριση ενεργητικού-παθητικού της µεγαλύτερης επενδυτικής τράπεζας, όπως θα δούµε παρακάτω, οδήγησαν στην κατάρρευση της µεγαλύτερης επενδυτικής τράπεζας στις Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής. 27

28 4.1 Μελέτη περίπτωσης: Η κατάρρευση της Lehman Brothers Η βέλτιστη διαχείριση τραπεζικών κινδύνων και η ανάλυση των θεµελιωδών µεγεθών των τραπεζικών ιδρυµάτων αποτελούν την βάση για ένα υγειές παγκόσµιο τραπεζικό σύστηµα. Οι τράπεζες αποτελούν τον µοχλό ανάπτυξης της οικονοµίας διότι δανείζουν χρήµατα από τα ίδια κεφάλαια τους ή των καταθετών τους προς επενδυτές, νοικοκυριά και κράτη. ηµιουργούν καταθέσεις, δανείζοντας τους πελάτες τους, οι οποίοι µε τη σειρά τους διαθέτουν τα χρήµατα αυτά στην αγορά. Ο δανεισµός όµως πρέπει να γίνεται µε µέτρο και κάτω από κανόνες και αρχές. Ο υπέρµετρος δανεισµός θέτει σε κίνδυνο µια τράπεζα όταν δεν υπάρχει βέλτιστη διαχείριση ενεργητικού και παθητικού (Asset Liability Management - ALM). Η θεµελιώδης ανάλυση ενός τραπεζικού ιδρύµατος είναι απαραίτητη για την βιωσιµότητα του και γίνεται µε την ανάλυση όλων των πιθανών κινδύνων που αντιµετωπίζει ένα χρηµατοπιστωτικό ίδρυµα, καθώς και µε ανάλυση αριθµοδεικτών. Ένας τέτοιος αριθµοδείκτης είναι και ο δείκτης µόχλευσης, δηλαδή το ποσοστό δανείων επί τα ίδια περιουσιακά στοιχεία. Καθώς µεγαλώνει η µόχλευση µεγαλώνει και ο κίνδυνος. Οι τραπεζικοί κανόνες αποβλέπουν κυρίως στη διασφάλιση της σταθερότητας του διεθνούς χρηµατοπιστωτικού συστήµατος αλλά και στη διαµόρφωση ισοδύναµων όρων ανταγωνισµού. Η αλόγιστη χορήγηση δανείων και µάλιστα σε πελάτες µε χαµηλή πιστοληπτική ικανότητα και η δηµιουργία µιας αγοράς µε τιτλοποιηµένα ενυπόθηκα δάνεια, αποτέλεσε µια βόµβα στα θεµέλια του παγκόσµιου χρηµατοπιστωτικού τοµέα. άνεια και οµόλογα (subprime) κατέκλυσαν τις χρηµαταγορές, µε τα προϊόντα αυτά να αποτελούν πλέον µέρος του ενεργητικού των τραπεζών. Το πρόβληµα ήταν πως το ενεργητικό αυτό είχε µια λογιστική τιµή στους ισολογισµούς των τραπεζικών ιδρυµάτων. Το ερώτηµα πλέον ήταν αν το υποθηκευµένο ακίνητο είχε την ίδια αξία σήµερα η µικρότερη από την ηµέρα που δόθηκε το δάνειο για να αγοραστεί το υποθηκευµένο ακίνητο και αν αυτός που αγόρασε και υποθήκευσε το ακίνητο είναι σε θέση να καταβάλει τη δόση του στεγαστικού του δανείου? Αν δεν µπορεί να καταβληθεί η δόση και η αξία του ακινήτου είναι µικρότερη τότε το δάνειο είναι προβληµατικό, συνεπώς το τιτλοποιηµένο οµόλογο subprime δεν θα δώσει στον κάτοχο του το αναλογούν µέρισµα µε αποτέλεσµα να µην έχει την αξία που είχε. Η άνοδος των επιτοκίων έφερε αυτό που δεν σκέφτηκαν οι περισσότεροι δανειολήπτες, την αδυναµία πληρωµής των δόσεων των στεγαστικών δανείων και την κατάρρευση της 28

29 αγοράς ενυπόθηκων δανείων. Η κατάρρευση αυτής τα αγοράς επέφερε την κατάρρευση και ιδρυµάτων που δανείστηκαν για να αγοράσουν ενυπόθηκα δάνεια. Στις 15 Σεπτεµβρίου του 2008, η Lehman Brothers κήρυξε πτώχευση. Με 639 δισεκατοµµύρια δολάρια στο ενεργητικό και 619 δισεκατοµµύρια δολάρια το χρέος, η πτώχευσης Lehman ήταν η µεγαλύτερη στην ιστορία, καθώς τα περιουσιακά στοιχεία της υπερέβησαν πολύ εκείνες του προηγούµενου πτώχευση γίγαντες όπως η WorldCom και η ENRON. Η Lehman ήταν η τέταρτη µεγαλύτερη τράπεζα επενδύσεων των ΗΠΑ και κατά τη στιγµή της κατάρρευσης της απασχολούσε υπαλλήλους σε όλο τον κόσµο. Η διάλυση της Lehman την κατέστησε το µεγαλύτερο θύµα στις ΗΠΑ, από την αγορά των subprime ενυπόθηκων δανείων και είχε ως αποτέλεσµα την επαγόµενη οικονοµική κρίση που σάρωσε παγκόσµιες χρηµατοπιστωτικές αγορές το Η κατάρρευση της Lehman ήταν ένα καταλυτικό γεγονός που εντείνει σε µεγάλο βαθµό κρίση του 2008 και συνέβαλε στη διάβρωση της κοντά στα 10 τρισεκατοµµύρια δολάρια σε κεφαλαιοποίηση από τις παγκόσµιες αγορές µετοχών, τον Οκτώβριο του (Πηγή: Η θεµελιώδη ανάλυση µας έδειξε ότι η Lehman Brothers είχε υψηλό δείκτη δανεισµού, είχε δηλαδή υψηλή µόχλευση, και το πρόβληµα αυτό φαίνεται όπως διατυπώθηκε στο διάγραµµα της µετοχής της Lehman Brothers αρκετούς µήνες νωρίτερα, φαίνεται στο διάγραµµα 4.1. Όπως θα αναλύσουµε και στο επόµενο κεφάλαιο της Τεχνικής Ανάλυσης η τεχνική ανάλυση προτρέχει της θεµελιώδους ανάλυσης στην πρόβλεψη της κρίσης. ( όθηκε σήµα πώληση της µετοχής αρχές του 2007 µε τιµή µετοχής περίπου 80$) 29