Πανεπιστήµιο Πατρών Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Αξιολογώντας την Επίδραση του Ευρώ στο ιµερές Εµπόριο

Transcript

1 Πανεπιστήµιο Πατρών Τµήµα Οικονοµικών Επιστηµών Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Αξιολογώντας την Επίδραση του Ευρώ στο ιµερές Εµπόριο Μεταπτυχιακός Φοιτητής: Τσαλουχίδης Νικόλαος Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Ζερβογιάννη Αθηνά Πάτρα 24/06/2008

2 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΝΕ ΚΑΙ ΕΥΡΩ ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ 3.1 Οφέλη από κοινό νόµισµα Ενδογένεια της οικονοµικής ενοποίησης Ενδογένεια της χρηµατοοικονοµικής ενοποίησης Ενδογένεια της συµµετρίας των στοχαστικών διαταραχών Ευελιξία στην αγορά εργασίας ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΟ ΙΜΕΡΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ:Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4.1 Στατικά υποδείγµατα υναµικά υποδείγµατα Μεθοδολογία εµπειρικών µελετών ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΣΤΙΣ ΡΟΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 5.1 εδοµένα και εµπειρική µεθοδολογία Εκτίµηση υποδείγµατος ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...76 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...77 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ιστορία των νοµισµάτων µας διδάσκει ότι µετά τη µετάβαση από τον αντιπραγµατισµό στην καθιέρωση κοινού µέτρου αξιών, κάθε πόλη κράτος ή περιοχή είχε το δικό της νόµισµα. Η καθιέρωση ευρύτερα αποδεκτών νοµισµάτων άρχισε µε το Ρωµαϊκό δηνάριο τον 3 ο αιώνα µ.χ., συνεχίστηκε µε το αργυρό ντενιέρ των Φράγκων τον 8 ο αιώνα µ.χ. και ακολούθησε η προσπάθεια για την καθιέρωση οµάδας κοινών νοµισµάτων τον 19 ο αιώνα µ.χ. από την Ιταλική Νοµισµατική Ένωση, τη Λατινική Νοµισµατική Ένωση, τη Σκανδιναβική Νοµισµατική Ένωση και τον 20 ο αιώνα από τη Νοµισµατική Ένωση Βελγίου, Λουξεµβούργου και τη Μπενελούξ. Οι πρώην αποικιακές δυνάµεις είχαν επιβάλλει το νόµισµα τους στις αποικίες τους, οι οποίες µετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους ή συνέχισαν να χρησιµοποιούν το νόµισµα αυτό ή εισήγαγαν δικό τους νόµισµα µε στενή όµως σχέση µε το νόµισµα της αποικιακής δύναµης. Αξιοσηµείωτη είναι η εξέλιξη στις πρώην Γαλλικές αποικίες της Αφρικής και του Ειρηνικού Ωκεανού όπου επιζούν µέχρι σήµερα νοµισµατικές ζώνες µε κοινό νόµισµα το φράγκο. Εκτός από την Βρετανική Κοινοπολιτεία, σηµαντικές προσπάθειες για την υιοθέτηση ενιαίου νοµίσµατος έχουν γίνει και στην Κεντρική και τη Νότια Αµερική και τη Νοτιοανατολική Ασία όπου υφίστανται ζώνες νοµισµατικής συνεργασίας χωρίς όµως να έχει επιτευχθεί ακόµα η καθιέρωση ενιαίου νοµίσµατος. Εξαίρεση αποτελεί η ζώνη της Ανατολικής Καραϊβικής µε κοινό νόµισµα το δολάριο Ανατολικής Καραϊβικής. Η µόνη επιτυχής µαζική προσπάθεια που ευοδώθηκε τον Ιανουάριο του 1999 ήταν η εισαγωγή του ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το ενιαίο νόµισµα έγινε πραγµατικότητα τον Ιανουάριο του 2002, όταν τα χαρτονοµίσµατα και τα κέρµατα ευρώ αντικατέστησαν τα εθνικά νοµίσµατα στις δώδεκα από τις δεκαπέντε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Βέλγιο, Γερµανία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Κάτω Χώρες, Αυστρία, Πορτογαλία και Φινλανδία).Στη συνέχεια, τον Μάιο του 2004 οκτώ χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία και Τσεχική ηµοκρατία) προσχωρούν στην ΕΕ. Αυτό είναι το τέλος της διχοτόµησης της Ευρώπης που είχε αποφασιστεί από τις µεγάλες δυνάµεις πριν από 60 χρόνια στη Γιάλτα. Προσχωρούν επίσης η Κύπρος και η Μάλτα. Στις 29 Οκτωβρίου 2004 τα 25 κράτη µέλη υπογράφουν Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγµατος της Ευρώπης. Σκοπός του ενιαίου συντάγµατος είναι η απλούστευση της δηµοκρατικής διαδικασίας λήψεως των αποφάσεων και της διαχείρισης της ΕΕ των 25 και πλέον κρατών µελών. Στο 2

4 Σύνταγµα προβλέπεται επίσης η δηµιουργία του αξιώµατος του ευρωπαίου Υπουργού Εξωτερικών. Το Σύνταγµα πρέπει να κυρωθεί από το σύνολο των 25 κρατών µελών προτού τεθεί σε ισχύ. Τέλος, την 1η Ιανουαρίου 2007 δύο ακόµη χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, η Βουλγαρία και η Ρουµανία, προσχωρούν στην ΕΕ, ανεβάζοντας έτσι τον συνολικό αριθµό των κρατών µελών σε 27. Η Κροατία, η Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας και η Τουρκία είναι επίσης χώρες υποψήφιες για προσχώρηση. Το ευρώ δηµιουργήθηκε επειδή ως ενιαίο νόµισµα προσφέρει πολλά πλεονεκτήµατα και οφέλη σε σχέση µε την προηγούµενη κατάσταση όπου κάθε κράτος µέλος είχε το δικό του νόµισµα. Όχι µόνο καταργούνται οι κίνδυνοι συναλλαγµατικών διακυµάνσεων και οι συναλλαγµατικές προµήθειες και ενισχύεται η ενιαία αγορά, αλλά προωθείται και η συνεργασία των κρατών µελών µε στόχο ένα σταθερό νόµισµα και µία για όλους επωφελή οικονοµία. Όταν ιδρύθηκε η ΕΕ το 1957, τα κράτη µέλη επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους στη δηµιουργία µιας "κοινής αγοράς" για το εµπόριο. Με τον καιρό έγινε, ωστόσο, σαφές ότι χρειαζόταν στενότερη οικονοµική και νοµισµατική συνεργασία για να µπορέσει η εσωτερική αγορά να αναπτυχθεί και να λειτουργήσει αποδοτικότερα, ώστε το σύνολο της ευρωπαϊκής οικονοµίας να σηµειώνει καλύτερες επιδόσεις, µε περισσότερες θέσεις απασχόλησης και µεγαλύτερη ευηµερία για τους Ευρωπαίους. Το 1991, τα κράτη µέλη ενέκριναν τη συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (συνθήκη του Μάαστριχτ) και αποφάσισαν ότι η Ευρώπη θα είχε ένα ισχυρό και σταθερό νόµισµα τον 21ο αιώνα. Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η εξέταση της επίδρασης τόσο της υιοθέτησης ενός κοινού νοµίσµατος στο εµπόριο που αναπτύσσεται µεταξύ δυο ή περισσοτέρων χωρών όσο και άλλων παραγόντων. Η διάρθρωση της εργασίας έχει ως ακολούθως. Στο τµήµα 2 γίνεται αναφορά στην ΟΝΕ και γενικότερα στη διαδικασία νοµισµατικής ενοποίησης στην Ευρώπη. Στο τµήµα 3 εξετάζεται η επίδραση της υιοθέτησης ενιαίου νοµίσµατος στο εµπόριο όπως αυτή παρουσιάζεται στην θεωρητική βιβλιογραφία. Στην συνέχεια στο τµήµα 4 παρουσιάζονται οι διάφορες εµπειρικές µελέτες οι οποίες έγιναν κατά καιρούς που αφορούν στο εξεταζόµενο θέµα. Στο τµήµα αυτό θα γίνει και αναφορά τόσο σε στατικά όσο και σε δυναµικά υποδείγµατα και θα αναλυθούν οι βασικές µεθοδολογίες που χρησιµοποιήθηκαν και στους δυο τύπους υποδειγµάτων. Στο τµήµα 5 της παρούσας εργασίας θα εκτιµήσουµε ένα δικό µας υπόδειγµα και θα παρουσιάσουµε τα συµπεράσµατα µας. 3

5 2. ΟΝΕ ΚΑΙ ΕΥΡΩ Προτού να εξετάσουµε τα στάδια δηµιουργίας της ΟΝΕ και την έλευση του ευρώ και να δούµε ποια είναι η επίδραση του ευρώ στο διµερές εµπόριο των χωρών που το υιοθέτησαν σκόπιµο θα ήταν να αναφερθούµε µε συντοµία στο ρόλο που διαδραµάτισε το Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα στο εξεταζόµενο θέµα. Το Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα (ΕΝΣ) αποφασίστηκε σύµφωνα µε απόφαση τoυ Ευρωπαϊκoύ Συµβουλίου τον εκέµβριο του 1978 και εφαρµόστηκε τον Μάρτιο του 1979 βάση συµφωνίας η οποία συνήφθη την ίδια µέρα µεταξύ των κεντρικών τραπεζών των κρατών που ήταν τότε µέλη της Κοινότητας. Έχοντας ως βασικούς στόχους την σταθεροποίηση των ισοτιµιών, την µείωση του πληθωρισµού και την προετοιµασία µέσω της συνεργασίας των χωρών-µελών για την επίτευξη της ευρωπαϊκής νοµισµατικής ενοποίησης, χρησιµοποίησε την Ευρωπαϊκή Νοµισµατική Μονάδα (ECU) ως µονάδα µέτρησης για τον υπολογισµό των συναλλακτικών δικαιωµάτων των χωρών. Όσον αφορά το ECU, επρόκειτο ουσιαστικά για ένα σύνθετο νόµισµα (ή καλάθι νοµισµάτων ή δέσµη νοµισµάτων) αποτελούµενο από σταθερά ποσά από κάθε ένα από τα συµµετέχοντα νοµίσµατα. Αυτά τα ποσά υπολογίζονταν βάση ενός σταθµικού συντελεστή ο οποίος υπολογιζόταν ανάλογα µε την οικονοµικής επιφάνεια κάθε χώρας. Το ECU είχε εποµένως δεδοµένη ισοτιµία σε σχέση µε καθένα από τα νοµίσµατα που το αποτελούσαν: η ισοτιµία αυτή ήταν ίση µε το άθροισµα του αριθµού των µονάδων αυτού του νοµίσµατος που εισερχόταν στην σύνθεση του ECU και των ποσών των άλλων νοµισµάτων που µετατρέπονταν προς το πρώτο σύµφωνα µε την κεντρική ισοτιµία ή σύµφωνα µε την τρέχουσα ισοτιµία. Με την δηµιουργία του ΕΝΣ το 1979, όλα τα κράτη- µέλη της ΕΕ, µε εξαίρεση το Ηνωµένο Βασίλειο, εισήχθησαν στο µηχανισµό ισοτιµιών µε περιθώριο διακύµανσης των νοµισµάτων σε σχέση µε τις διασταυρούµενες ισοτιµίες τους ± 2,25% εκτός από την ιταλική λίρα που είχε περιθώριο ±6%. Το ΕΝΣ διαταράχθηκε ισχυρά από την βίαιη αναταραχή των ευρωπαϊκών αγορών συναλλάγµατος το Σεπτέµβριο και τον Οκτώβριο του αναταραχή που οφειλόταν στις δυσκολίες επικύρωσης της Συνθήκης του Μάαστριχτ στη ανία και τη Γαλλία. Τον Αύγουστο του 1993 οι Υπουργοί Οικονοµικών συνήγαγαν συµπεράσµατα από την κρίση και τις διάφορες υποτιµήσεις που έλαβαν χώρα κατά καιρούς (όπως η υποτίµηση της πεσέτας και του εσκούδο το Νοέµβριο του 1992 κατά 6% σε σχέση µε τα άλλα νοµίσµατα ή ακόµη η υποτίµηση της ιρλανδικής λίρας κατά 10% τον Ιανουάριο του 4

6 1993 ή η περαιτέρω υποτίµηση του εσκούδο και της πεσέτας) και µετέφεραν τα όρια διακυµάνσεων στο ±15%. Παρόλα αυτά το 1996 τα όρια διακυµάνσεων επέστρεψαν στα αρχικά τους επίπεδα. Η ΟΝΕ συζητήθηκε στην συνδιάσκεψη της Ρώµης (11-12 Νοεµβρίου 1990) όταν τα 11 από τα 12 (τότε µέλη) της ΕΟΚ (τώρα ΕΕ) αποφάσισαν την δηµιουργία ενός ισχυρού και σταθερού νοµίσµατος το οποίο σε εύλογο χρονικό διάστηµα θα αντικαθιστούσε τα εθνικά τους νοµίσµατα. Το πρώτο στάδιο άρχισε τον Ιούλιο του 1990 και τελείωσε τον εκέµβριο του Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων µεταξύ των χωρών της ΕΕ καθώς και στενότερη συνεργασία των οικονοµικών αρχών και των Κεντρικών Τραπεζών τους. Την περίοδο παρατηρείται σύγκλιση των οικονοµικών των χωρών µελών προκειµένου να επιτευχθεί σταθερότητα τιµών και παράλληλα δηµιουργείται το Ευρωπαϊκό Νοµισµατικό Σύστηµα ΙΙ (ΕΝΣ) που είχε σαν κύριο σκοπό τον περιορισµό των διακυµάνσεων των συναλλαγµατικών ισοτιµιών των χωρών σε ποσοστό ± 2,50%. Συγκεκριµένα, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Άµστερνταµ, τον Ιούνιο του 1997, ενέκρινε τις θεµελιώδεις αρχές και στοιχεία ενός νέου µηχανισµού συναλλάγµατος του Ευρωπαϊκού Νοµισµατικού Συστήµατος ΙΙ, που καθόριζε τις σχέσεις µεταξύ του ενιαίου νοµίσµατος και των νοµισµάτων των κρατών µελών της ΕΕ τα οποία δεν συµµετέχουν στην Νοµισµατική Ένωση. Το νέο σύστηµα εφαρµόστηκε την 1 η Ιανουαρίου 1999 ηµεροµηνία εισόδου στην τρίτη φάση της ΕΕ. Συγκριτικά µε το ΕΝΣ, στο οποίο όλα τα νοµίσµατα καθόριζαν κεντρικές ισοτιµίες µεταξύ τους και περιθώρια διακύµανσης γύρω τους, οι ισοτιµίες και τα περιθώρια του νέου µηχανισµού συναλλάγµατος καθορίζονται αποκλειστικά σε σχέση µε το Ευρώ,ενώ οι κεντρικές ισοτιµίες αποφασίζονται και ελέγχονται σε πολυµερές επίπεδο. Με την έναρξη του πρώτου σταδίου της ΟΝΕ δηµιουργήθηκε και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΕ).Η ΕΚΕ συστήθηκε το 1999 βάσει της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει την έδρα της στη Φρανκφούρτη. Έργο της είναι να διαχειρίζεται το Ευρώ καθώς επίσης και η χάραξη και εφαρµογή της οικονοµικής και νοµισµατικής πολιτικής της ΕΕ. Προκειµένου να εκπληρώσει την αποστολή της, η ΕΚΤ χρησιµοποιεί το Ευρωπαϊκό Σύστηµα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ), το οποίο αποτελείται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες των κρατών µελών, είτε έχουν υιοθετήσει το Ευρώ είτε όχι. Κύριος σκοπός της ΕΚΤ είναι η διατήρηση της σταθερότητας των τιµών. Για το σκοπό αυτό αποστολή της ΕΚΤ είναι: 5

7 1. η χάραξη και εφαρµογή της νοµισµατικής πολιτικής της ζώνης ευρώ 2. η διενέργεια συναλλαγµατικών πράξεων 3. η κατοχή και διαχείριση των επίσηµων συναλλαγµατικών διαθεσίµων των κρατών µελών της ζώνης ευρώ 4. η προώθηση της οµαλής λειτουργίας των συστηµάτων πληρωµών Η ΕΚΤ επιτελεί το έργο της µε πλήρη ανεξαρτησία. Οι εθνικές κεντρικές τράπεζες του Ευρωσυστήµατος, αλλά και όλα τα µέλη των οργάνων λήψης αποφάσεων τους, δεν µπορούν να ζητούν ή να δέχονται υποδείξεις από οποιονδήποτε άλλο οργανισµό. Τα θεσµικά όργανα της ΕΕ και οι κυβερνήσεις των κρατών-µελών οφείλουν να σέβονται αυτήν την αρχή και να µην προσπαθούν να επηρεάσουν την ΕΚΤ ή τις εθνικές κεντρικές τράπεζες. Ένας από τους κύριους στόχους της ΕΚΤ είναι η διατήρηση της σταθερότητας τιµών στη ζώνη του Ευρώ µέσω του ελέγχου της προσφοράς χρήµατος (καθώς αν η προσφορά χρήµατος είναι υπερβολικά µεγάλη συγκρινόµενη µε την προσφορά αγαθών και υπηρεσιών, το αποτέλεσµα θα είναι η δηµιουργία πληθωρισµού) και επιπλέον η παρακολούθηση των τάσεων των τιµών για να είναι σε θέση να αξιολογεί τον κίνδυνο που αυτές γεννούν για τη σταθερότητα των τιµών στη ζώνη του ευρώ. Έλεγχος της προσφοράς χρήµατος σηµαίνει, µεταξύ άλλων και καθορισµό των επιτοκίων σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Οι εργασίες της ΕΚΤ οργανώνονται γύρω από τα ακόλουθα όργανα λήψης αποφάσεων: 1. την Εκτελεστική Επιτροπή, η οποία απαρτίζεται από τον πρόεδρο της ΕΚΤ, τον αντιπρόεδρο και άλλα τέσσερα µέλη µε βασικό έργο να θέτει σε εφαρµογή τη νοµισµατική πολιτική όπως χαράσσεται από το ιοικητικό Συµβούλιο ( βλέπε στην συνέχεια) και να δίνει τις σχετικές οδηγίες στις εθνικές κεντρικές τράπεζες 2. το ιοικητικό Συµβούλιο, το οποίο απαρτίζεται από τα έξι µέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής και τους διοικητές των 15 κεντρικών τραπεζών του ευρωσυστήµατος. Πρωταρχική αποστολή του είναι η διαµόρφωση της νοµισµατικής πολιτικής της ζώνης του Ευρώ και ιδίως ο καθορισµός των επιτοκίων δανεισµού που επιβάλλει η Κεντρική Τράπεζα στις εµπορικές τράπεζες 6

8 3. το Γενικό Συµβούλιο, το οποίο απαρτίζεται από τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο της ΕΚΤ και από τους διοικητές των εθνικών κεντρικών τραπεζών και των 27 κρατών µελών της Ένωσης. Το Γενικό Συµβούλιο συµβάλλει στις συµβουλευτικές και συντονιστικές λειτουργίες της ΕΚΤ καθώς και στις προετοιµασίες για την µελλοντική διεύρυνση της ζώνης του Ευρώ Το τελευταίο στάδιο της ΟΝΕ άρχισε την 1/1/1999 σε 11 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ( Αυστρία, Βέλγιο, Φινλανδία, Γαλλία, Γερµανία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεµβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία). Η Ελλάδα εισχώρησε τον Ιανουάριο του 2002 σχηµατίζοντας την ΕΕ-12. Τρεις χώρες-µέλη της ΕΕ, η Αγγλία, η ανία και η Σουηδία, δεν έχουν υιοθετήσει ακόµη το κοινό νόµισµα των υπολοίπων χωρών. Από την 1/1/2002 κυκλοφορεί το ευρώ σε χαρτονοµίσµατα και κέρµατα στις 12 χώρες της ΕΕ. 3. Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΝΟΜΙΣΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ 3.1 Οφέλη από κοινό νόµισµα Στην θεωρητική βιβλιογραφία η υιοθέτηση ενός ενιαίου νοµίσµατος εµπόριο εξετάζεται κάτω από το πρίσµα τεσσάρων πεδίων: 1) της ενδογένειας της οικονοµικής ενοποίησης 2) της ενδογένειας της χρηµατοοικονοµικής ενοποίησης 3) της ενδογένειας της συµµετρίας των στοχαστικών διαταραχών 4) της ενδογένειας του προϊόντος και της ευκαµψίας στην αγορά χρήµατος Μια νοµισµατική ένωση αποτελεί µια ισχυρή δύναµη-κίνητρο για επιπλέον εµπόριο µεταξύ των χωρών-µελών. Το εµπόριο ανάµεσα στις Ευρωπαϊκές χώρες συνεχώς αυξανόταν τα τελευταία 50 χρόνια, από την απαρχή της Ευρωπαϊκής θεσµικής ενοποίησης,η οποία πήρε σάρκα και οστά το Όµως, όπως υποστήριξε ο Rose (2004), η επίδραση του κοινού νοµίσµατος πάνω στις εµπορικές συναλλαγές, πολλές φορές παίρνει στο αρκετό χρόνο για να διαφανεί πλήρως. Η νοµισµατική ενοποίηση, µεταξύ άλλων, σηµατοδοτεί και µια µετακίνηση των συνόρων των χωρών που εµπορεύονται, µε την έννοια ότι οδηγεί σε µείωση των αποστάσεων και εποµένως διαφορές στην συµπεριφορά του ιδιωτικού τοµέα ενώ σύµφωνα µε τους Engel και Rose (2004) το κοινό νόµισµα ενδυναµώνει την επίδραση της ελεύθερης 7

9 αγοράς στο εµπόριο καθώς αποτελεί δέσµευση για µελλοντική εναρµόνιση πολλών ζητηµάτων που αφορούν στην ρύθµιση κοινωνικών και πολιτικών αρχών. Όπως υποστήριξε ο McCallum (1995), το κοινό νόµισµα αποκλείει τον κίνδυνο µελλοντικής υποτίµησης και έτσι ενθαρρύνει και διευκολύνει τις άµεσες ξένες επενδύσεις καθώς και την δηµιουργία µακροχρόνιων σχέσεων και ίσως την ύπαρξη πολιτικής ενοποίησης. Οι παραγωγοί είναι πιο πρόθυµοι να αναλάβουν αυξηµένο σταθερό κόστος που αφορά σε εξαγωγές στο εξωτερικό. Όλα αυτά προωθούν το αµοιβαίο εµπόριο και την οικονοµική ενοποίηση καθώς και την ενοποίηση των αγορών κεφαλαίων µε αποτέλεσµα να αυξάνεται ο συγχρονισµός των επιχειρηµατικών κύκλων, δηλαδή των κυκλικών διακυµάνσεων του ακαθάριστου εθνικού εισοδήµατος µέσα για παράδειγµα σε µια δεκαετία, εικοσαετία κ.τ.λ. Αυτοί οι κύκλοι είναι ουσιαστικά εναλλαγές περιόδων ταχείας ανάπτυξης του προϊόντος και περιόδων σχετικής στασιµότητας ή πτώσης αυτού. Η έκταση του αµοιβαίου εµπορίου ανάµεσα στα µέλη µιας νοµισµατικής περιοχής και η συσχέτιση των οικονοµικών τους κύκλων είναι κρίσιµα για τον καθορισµό των πλεονεκτηµάτων που προκύπτουν από το ενιαίο νόµισµα. Χώρες µε υψηλό αµοιβαίο εµπόριο ή συσχέτιση εναλλαγών του εισοδήµατος, θεωρούν ότι είναι προς όφελος τους να µοιράζονται ένα κοινό νόµισµα. Η γραµµή άριστης νοµισµατικής περιοχής αντανακλά διαφορετικούς συνδυασµούς συµµετρίας και ενοποίησης για διάφορα ζεύγη χωρών, για τα οποία το κόστος και τα οφέλη από την νοµισµατική ένωση είναι ισόρροπα. Η κλίση της γραµµής αυτής είναι αρνητική και αυτό οφείλεται στο ότι µια µείωση στην συµµετρία αυξάνει το κόστος ένταξης σε µια νοµισµατική ένωση. Όπως φαίνεται στο ιάγραµµα 1 δεξιά της γραµµής ΑΝΠ (γραµµή άριστης νοµισµατικής περιοχής) τα οφέλη από την ύπαρξη µια νοµισµατικής ένωσης υπερβαίνουν το κόστος από την απώλεια της νοµισµατικής ανεξαρτησίας µιας χώρας. Από την άλλη, χώρες που βρίσκονται αριστερά από την γραµµή ΑΝΠ κρίνουν ότι είναι πιο συµφέρον για αυτές να διατηρήσουν το δικό τους νόµισµα και συναλλάσσονται µε τις υπόλοιπες. Η απώλεια για κάθε χώρα-µέλος της δυνατότητας άσκησης αυτόνοµης νοµισµατικής πολιτικής σηµαίνει ότι η νοµισµατική πολιτική θα είναι πλέον η ίδια για κάθε χώρα-µέλος, χωρίς προσαρµογή στις εθνικές συνθήκες. Θα µπορούσε κανείς να αναρωτηθεί γιατί και σε ποιο βαθµό η απώλεια της εθνικής νοµισµατικής πολιτικής µπορεί να αποτελεί αρνητική εξέλιξη. Η απάντηση βρίσκεται στο ότι οι διαφορές µεταξύ των οικονοµιών των χωρών-µελών είναι πολύ σηµαντικές και οι εκάστοτε συνθήκες µπορεί να 8

10 διαφέρουν τόσο πολύ ώστε η νοµισµατική πολιτική που είναι κατάλληλη για µια οικονοµία να είναι ακατάλληλη για την άλλη. Για παράδειγµα, η Ισπανία έχει µεγάλο ποσοστό ανεργίας και µικρό ή µηδενικό ρυθµό ανάπτυξης ενώ η Γερµανία έχει πλήρη απασχόληση και υψηλό ρυθµό ανάπτυξης. Αν η Ισπανία µπορούσε να ασκήσει ανεξάρτητη νοµισµατική πολιτική, θα µείωνε τα επιτόκια, σε αντίθεση µε τη Γερµανία, που µάλλον θα προτιµούσε να αυξήσει τα επιτόκια για να αποφύγει πληθωριστικές τάσεις. Το παράδειγµα αυτό καθιστά σαφές ότι η απώλεια της ανεξάρτητης νοµισµατικής πολιτικής µπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές επιδράσεις και να οδηγήσει σε ανταγωνισµούς µεταξύ των χωρών-µελών ως προς την κοινή νοµισµατική πολιτική που πρέπει να ακολουθήσει η Κεντρική Τράπεζα. Όσος µεγαλύτερος είναι, από την άλλη, ο βαθµός ενοποίησης τόσο περισσότερο οι χώρες- µέλη επωφελούνται από τα κέρδη αποδοτικότητας µιας νοµισµατικής ένωσης. Η αποτελεσµατικότητα αυτή συµπυκνώνει τα κοινωνικά, οικονοµικά και τεχνοοργανωτικά αποτελέσµατα από την παραγωγική και όχι µόνο δράση του δηµόσιου τοµέα της κάθε οικονοµίας. Συσχέτιση των οικονοµικών κύκλων Καλοί υποψήφιοι για µια νοµισµατική ένωση Χώρες που διατηρούν την νοµισµατική τους ανεξαρτησία ΑΝΠ γραµµή Βαθµός ανοικτότητας της οικονοµίας Γράφηµα 1 Πηγή: Grauwe and Mongeli (2005) 9

11 Η εισαγωγή του Ευρώ συµβάλλει µεταξύ άλλων και στη µείωση του εµπορικού κόστους, τόσο έµµεσα όσο και άµεσα π.χ. αποµακρύνοντας τον κίνδυνο από αυξοµειώσεις στο συνάλλαγµα και πετυχαίνοντας νοµισµατική σταθεροποίηση.ενισχύεται ακόµη η διαφάνεια των τιµών και αυτό οδηγεί σε µεγαλύτερη συγκρισιµότητα τους και σε αύξηση του ανταγωνισµού µεταξύ των επιχειρήσεων σε επίπεδο ζώνης Ευρώ.Οι ίδιες οι επιχειρήσεις πρέπει να γίνουν πιο αποτελεσµατικές και καινοτόµες προκειµένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του νέου οικονοµικού περιβάλλοντος. Από την εισαγωγή του ενιαίου νοµίσµατος επωφελούνται επίσης οι µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις, των οποίων η εξαγωγική δραστηριότητα εντείνεται, καθώς το ευρώ µειώνει το κόστος άσκησης τιµολογιακής πολιτικής σε διαφορετικά νοµίσµατα. Επιπρόσθετα, αποµακρύνεται η αυταπάτη χρήµατος, δηλαδή οι πραγµατικές και όχι οι ονοµαστικές µεταβλητές επηρεάζουν την οικονοµική συµπεριφορά ατόµων και επιχειρήσεων, πράγµα το οποίο σηµαίνει πιο ορθολογική συµπεριφορά στην λήψη αποφάσεων. Η παραδοσιακή θεωρία του εµπορίου αναφέρει ότι το εµπόριο έχει θετική επίδραση στο επίπεδο του πραγµατικού εισοδήµατος. Η νέα (σύγχρονη) θεωρία εµπορίου, εισάγει τον ρόλο των αυξανόµενων αποδόσεων κλίµακας στο εµπόριο και της ενδογένειας στην τεχνολογία. Οι αύξουσες αποδόσεις κλίµακας µπορεί να οφείλονται στην αδιαιρετότητα των συντελεστών παραγωγής, την αδυναµία δηλαδή υποδιπλασιασµού κάποιων εισροών µε αποτέλεσµα κάποιοι συντελεστές να υποαπασχολούνται. Καθώς όµως αυξάνεται η κλίµακα της οικονοµίας τότε είτε οι υπάρχοντες συντελεστές απασχολούνται πληρέστερα, είτε υπάρχει η δυνατότητα χρησιµοποίησης πιο αποτελεσµατικών τεχνικών και µηχανηµάτων. Ένας ακόµη λόγος ύπαρξης τέτοιων οικονοµιών κλίµακας είναι η εξειδίκευση των συντελεστών παραγωγής, η οποία µεγαλώνει καθώς αυξάνεται η κλίµακα. Κάποιες θεωρίες υποστηρίζουν ότι οι ανοικτές οικονοµίες παρουσιάζουν υψηλότερους ρυθµούς ανάπτυξης παρά υψηλότερα επίπεδα εισοδήµατος, καθώς η αλληλεπίδραση µε ξένους παρακινεί την ύπαρξη καινοτοµιών επιταχύνοντας την απορρόφηση νέων ιδεών. 10

12 Γράφηµα 2. Παραδοσιακή άποψη της ΑΝΠ Κέρδη και Απώλειες από την προσχώρηση στην νοµισµατική ένωση Γράφηµα 3. Υπόθεση Ενδογένειας Συσχέτιση των οικονοµικών κύκλων L G ΕΝΕ G L ΕΕ ΑΝΠ γραµµή Βαθµός οικονοµικής σύγκλισης Βαθµός οικονοµικής σύγκλισης Πηγή: Obstfeld-Krugman (1994) Πηγή: Mongelli (2002) Το Γράφηµα 2 παρουσιάζει την παραδοσιακή θεωρία της ΑΝΠ η ο οποία αντιµετωπίζει τα οφέλη από την συµµετοχή σε µια νοµισµατική ζώνη σαν αύξουσα συνάρτηση του βαθµού οικονοµικής ενοποίησης. Η καµπύλη LL αντανακλά το κόστος από την συµµετοχή µιας χώρας σε µια νοµισµατική ζώνη ενώ η καµπύλη GG τα οφέλη από µια ενδεχόµενη τέτοια απόφαση. Όταν ο βαθµός οικονοµικής ενοποίησης βρίσκεται ακριβώς στο σηµείο τοµής των δυο καµπυλών ή ακόµη ψηλότερα τότε τα οφέλη από την εισχώρηση σε µια νοµισµατική ζώνη ξεπερνούν το κόστος και αυτό οδηγεί σε καθαρό κέρδος για µια χώρα που είναι νέο µέλος αυτής της ένωσης. Το Γράφηµα 3 από την άλλη υποθέτει ότι υπάρχει µια οµάδα χωρών που αρχικά βρίσκεται στο σηµείο 1. Αν αυτές οι χώρες αποφασίσουν να ενωθούν και να σχηµατίσουν µια κοινή αγορά (όπως η ΕΕ) τότε τόσο ο βαθµός οικονοµικής ενοποίησης όσο και η συσχέτιση των οικονοµικών κύκλων θα αυξηθούν µε αποτέλεσµα την σταδιακή µετακίνηση των χωρών στο σηµείο 2. Αν τώρα οι ίδιες χώρες αποφασίσουν να σχηµατίσουν µια νοµισµατική ένωση (όπως η ΟΝΕ) τότε ο βαθµός οικονοµικής ενοποίησης και η συσχέτιση των οικονοµικών κύκλων θα αυξηθούν ακόµη περισσότερο. Αυτό στο Γράφηµα 3 απεικονίζεται µε την µετακίνηση από το σηµείο 2 στο σηµείο 3. 11

13 3.2 Ενδογένεια της οικονοµικής ενοποίησης Προκειµένου να ερευνηθεί η επίδραση του ενιαίου νοµίσµατος στο εµπόριο, η περισσότερη βιβλιογραφία χρησιµοποιεί το gravity model από την φυσική, όπου το διµερές εµπόριο είναι µια συνάρτηση του σχετικού οικονοµικού µεγέθους και της απόστασης ανάµεσα στις δυο συναλλασσόµενες χώρες. Το κλειδί στο gravity model είναι η εισαγωγή δυο βασικών νοµισµατικών µεταβλητών: µιας ψευδοµεταβλητής που δείχνει αν οι εµπορικοί εταίροι χρησιµοποιούν το ίδιο νόµισµα και ενός µέτρου της µεταβλητικότητας των διµερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών. Πλήθος ερευνών έχουν γίνει για την συσχέτιση µεταξύ εµπορίου και κοινού νοµίσµατος. Ο Rose (2000) και οι Frankel και Rose (1997 και 1998) χρησιµοποίησαν δεδοµένα panel και βρήκαν ότι η υιοθέτηση ενός κοινού νοµίσµατος οδήγησε σε αύξηση του εµπορίου κατά 3 φορές ή ακόµη περισσότερο. Άλλες ωστόσο έρευνες που χρησιµοποίησαν διαχρονικές τεχνικές δεν βρίσκουν στατιστικά σηµαντική σχέση µεταξύ των 2 ή ακόµη πολύ µικρή αρνητική επίδραση στην µεταβλητικότητα του εµπορίου [βλέπε Baldwin, Skudelny και Taglioni (2004)]. Οι µελέτες που αφορούν σε διαστρωµατική ανάλυση δεδοµένων βρίσκουν αρνητική και στατιστικά σηµαντική επίδραση από την µεταβλητηκότητα των συναλλαγµατικών ισοτιµιών στο εµπόριο η οποία σε µακροχρόνια βάση ίσως είναι µεγαλύτερη από 10% [βλέπε Rose (1999), De Graune και Skudelny (2001) και Anderson και Skudelny (2001)].Οι χώρες επιλέγουν συγκεκριµένους διακανονισµούς όσον αφορά την συναλλαγµατική ισοτιµία για πολλούς και διάφορους λόγους. Η δυνατότητα άσκηση ανεξάρτητης νοµισµατικής πολιτικής θεωρείται ως ένα πλεονέκτηµα της ύπαρξης κυµαινόµενων συναλλαγµατικών ισοτιµιών, µε παρεµβάσεις στις αγορές συναλλάγµατος για την διατήρηση των πραγµατικών ισοτιµιών των νοµισµάτων των χωρών σε ανταγωνιστικά επίπεδα. Πολλοί θεωρούν ότι µια πολιτική κυµαινόµενων συναλλαγµατικών ισοτιµιών θα βοηθούσε αποφασιστικά τόσο στην καλύτερη προσαρµογή των χωρών-µελών που αντιµετωπίζουν έντονα προβλήµατα εσωτερικών και εξωτερικών ανισορροπιών, όσο και στην οµαλή αποκλιµάκωση του πληθωρισµού. Μια τέτοια πολιτική θα µπορούσε να δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις για την καταπολέµηση της ύφεσης και της ανεργίας, προβληµάτων που δεν προωθούν την πολιτική σταθερότητα, οµαλότητα, ασφάλεια και συνεργασία στην Ευρώπη. Οι κυµαινόµενες συναλλαγµατικές ισοτιµίες θεωρείται ότι οδηγούν γενικότερα στην αποσταθεροποίηση των αγορών, στην αστάθεια και στην αβεβαιότητα, στις κερδοσκοπικές κινήσεις κεφαλαίων οι οποίες, 12

14 όπως υποστηρίζεται, οδηγούν µε τη σειρά τους σε βίαιες προσαρµογές των συναλλαγµατικών ισοτιµιών, εξαντλούν τα αποθέµατα σε συνάλλαγµα των Εθνικών Κεντρικών Τραπεζών και αποτρέπουν τη λειτουργία των µηχανισµών προσαρµογής των οικονοµιών.στην Κευνσιανή θεωρία και ακόµη περισσότερο στη θεωρία του «µονεταρισµού» [Friedman (1953)],ωστόσο τονίζεται ότι οι κλειδωµένες συναλλαγµατικές ισοτιµίες, συνδυαζόµενες µε απελευθέρωση της κίνησης των κεφαλαίων, δηµιουργούν στρέβλωση των τιµών και εποµένως µη αποτελεσµατική κατανοµή των πόρων και των επενδυτικών κεφαλαίων Πιο συγκεκριµένα, ενώ οι εξωτερικές συνθήκες αλλάζουν, καθώς οι συναλλαγµατικές ισοτιµίες µένουν σταθερές, η αναγκαία προσαρµογή παίρνει τη µορφή µεταβολών στις τιµές των προϊόντων σε κάποιους κλάδους και στον όγκο παραγωγής σε κάποιους άλλους. Kατ' αυτόν τον τρόπο, η προσαρµογή γίνεται πιο επίπονη µε αποτέλεσµα την αποσταθεροποίηση των αγορών χρήµατος και κεφαλαίου και την τάση για δηµιουργία συνθηκών ύφεσης και υψηλής ανεργίας στην οικονοµία. Έτσι, χωρίς την απελευθέρωση των κεφαλαιαγορών οι κλειδωµένες ισοτιµίες θεωρούνται από πολλούς ότι διαιωνίζουν και επιτείνουν την αστάθεια και την αβεβαιότητα στην εγχώρια οικονοµία καθώς δεν διορθώνουν τις δυσµενείς εκείνες οικονοµικές συνθήκες που επηρεάζουν αρνητικά το διεθνές εµπόριο. Οι Baldwin, Skudelny και Taglioni (2004) βρήκαν ότι µια µείωση στην µεταβλητηκότητα των συναλλαγµατικών ισοτιµιών να αυξάνει το εµπόριο ενθαρρύνοντας περισσότερο τις εξαγωγές ανά εταιρεία και αυξάνοντας τον αριθµό των εταιρειών που αναµιγνύονται µε τις εξαγωγές. Άλλες εµπειρικές µελέτες θεωρούν ότι υπάρχει µια γραµµική σχέση µεταξύ της µεταβλητικότητας των συναλλαγµατικών ισοτιµιών και του όγκου του εµπορίου. Σύµφωνα µε τον Baldwin (2004), προκύπτουν δυο πηγές κυρτότητας. Η µεταβλητικότητα στη τιµή συναλλάγµατος επηρεάζει περισσότερο τις µικρές από τις µεγάλες επιχειρήσεις, πράγµα που σηµαίνει ότι η οριακή επίδραση µιας µικρότερης µεταβλητικότητας θα µπορούσε να είναι µεγαλύτερη. Επίσης µια µείωση στο ελάχιστο όριο εξαγωγών φέρνει στο προσκήνιο ακόµη µεγαλύτερο αριθµό νέων εξαγωγών. Οι Rose και Van Wincoop (2001) χρησιµοποίησαν µια θεωρητική εκδοχή του υποδείγµατος του Anderson και Van Wincoop (2001) για να αναφερθούν στο γεγονός ότι η εκτός ευρώ µεταβλητικότητα στην τιµή συναλλάγµατος ίσως οδηγήσει σε µείωση των εισαγωγών για την εκτός Ευρωζώνης περιοχή κατά 10%, οδηγώντας έτσι 13

15 σε µερική υποκατάσταση των εισαγωγών εκτός ευρώ µε αυτών που βρίσκονται εντός της περιοχής του Ευρώ. Οι Baldwin, Skudelny και Taglioni (2004) παρουσιάζουν µια ανάλυση που βασίζεται σε στοιχεία κατανεµηµένα ανά τοµείς (χηµικά και παρεµφερή προϊόντα, βιοµηχανοποιηµένα προϊόντα ταξινοµηµένα βάση των πρώτων υλών, των µηχανηµάτων, του µεταφορικού εξοπλισµού και ποικίλων βιοµηχανικών υλικών). Σύµφωνα µε αυτούς µια νοµισµατική ένωση µπορεί να επηρεάσει το εµπόριο µέσω πολλών καναλιών. Το υπόδειγµα που χρησιµοποιήθηκε κάνει την υπόθεση ότι η νοµισµατική ένωση αυξάνει τον αριθµό των µονοπωλιακών επιχειρήσεων στην ζώνη του ευρώ, οι οποίες εξάγουν προϊόντα σε άλλες αγορές της ευρωζώνης. Μια τέτοια παραδοχή είναι ικανή να ερµηνεύσει το µέγεθος της επίδρασης στο εµπόριο, εφόσον στην Ευρώπη, όπως συµβαίνει άλλωστε σε όλο τον κόσµο, πολλές επιχειρήσεις κινούνται µόνο σε τοπικό/εγχώριο επίπεδο. Στο βαθµό που η αβεβαιότητα των συναλλαγµατικών ισοτιµιών επηρεάζει την απόφαση της χώρας να εξάγει, µια ξαφνική αλλά µόνιµη µείωση στην διµερή µεταβλητικότητα στο πλαίσιο της ευρωζώνης, θα µπορούσε να την οδηγήσει στην πραγµατοποίηση εξαγωγών µε µικρές αλλαγές στα µέσα παραγωγής. Σχετικά µε την ΟΝΕ, η ΟΝΕ συνάγεται ότι θα επιφέρει αύξηση στο εµπόριο από 70% έως 112 % σύµφωνα µε παλινδροµήσεις χωρών και βιοµηχανιών και από 21% µε 108% βασιζόµενοι σε panel ανά τοµέα. Οι Beck και Weber (2001) εστιάζουν στην διακύµανση των µεταβολών των σχετικών τιµών εξετάζοντας κατά πόσο ο παράγοντας τοποθεσία είναι ικανός να επηρεάσει το εµπόριο που αναπτύσσεται µεταξύ ζευγών χωρών. Τα στοιχεία που χρησιµοποιούν είναι µηνιαία και αφορούν στην περίοδο από τον Ιανουάριο του 1991 µέχρι τον Ιούνιο του 2000 για 81 ευρωπαϊκές χώρες (Γερµανία, Αυστρία, Ελβετία, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία) προκειµένου να εξετάσουν τις αποκλίσεις από τον νόµο της µιας τιµής πριν την σύσταση της ΕΕ, αλλά και κατά την διάρκεια ύπαρξης αυτής, αναλύοντας δεδοµένα από επτά κατηγορίες αγαθών. Καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι η απόσταση µεταξύ των πόλεων εξηγεί σε µεγάλο βαθµό την απόκλιση στην τιµή παρεµφερών αγαθών σε διαφορετικές τοποθεσίες. Επιπλέον, βρίσκουν ότι η απόκλιση στην σχετική τιµή είναι µεγαλύτερη για δυο πόλεις που βρίσκονται σε διαφορετικές χώρες παρά για δυο πόλεις οι οποίες ανήκουν στην ίδια χώρα. Στα πλαίσια της ΕΕ, η εξάλειψη της µεταβλητικότητας των ονοµαστικών συναλλαγµατικών ισοτιµιών έχει µειώσει αισθητά την επίδραση των συνόρων,αλλά η απόσταση και τα σύνορα εξακολουθούν να παίζουν σηµαντικό ρόλο για την 14

16 µεταβλητικότητα των σχετικών τιµών στην Ευρωζώνη. Οι Anderson, Baldwin και Taglioni (2002) βρήκαν ότι ενώ οι ενδοευρωπαϊκές διµερείς συναλλαγµατικές ισοτιµίες ήταν ασταθείς κατά το 1980 και 1990, µια οµάδα χωρών,το επονοµαζόµενο Deutsche Mark Βlock,διατηρούσε πολύ µικρό περιθώριο µεταβλητικότητας στην τιµή συναλλάγµατος. Συνοψίζοντας, η µέχρι τώρα θεωρία υποστηρίζει ότι η πιθανότητα για µεγαλύτερη οικονοµική ενοποίηση µετά την νοµισµατική ενοποίηση είναι µεγάλη 3.2 Ενδογένεια χρηµατοοικονοµικής ενοποίησης Σύµφωνα µε τον Ferrando (2004) η χρηµατοοικονοµική ενοποίηση επιτυγχάνεται όταν όλοι οι πιθανοί συµµετέχοντες στην αγορά: 1) αντιµετωπίζουν ένα ενιαίο σύνολο κανόνων όταν αποφασίσουν να καταπιαστούν µε χρηµατοοικονοµικά εργαλεία ή υπηρεσίες. 2) έχουν ίση πρόσβαση σε αυτά τα χρηµατοοικονοµικά εργαλεία ή υπηρεσίες 3) έχουν ίση µεταχείριση όταν είναι ενεργά άτοµα στην αγορά Όλα αυτά οδηγούν σε βελτιωµένη κατανοµή κεφαλαίων, βελτίωση της αποδοτικότητας και µεγαλύτερη οικονοµική ανάπτυξη. Οι χρηµατοοικονοµικές διαφορές, µεταξύ άλλων, παρέχουν σηµαντική πηγή ασφάλειας ενάντια στις ασύµµετρες διαταραχές.οι αγορές χρήµατος ενοποιήθηκαν σχεδόν αυτόµατα µε την εισαγωγή του ευρώ. Παρόλα αυτά, η ενοποίηση δεν ήταν τόσο οµοιόµορφη σε διάφορους τοµείς της αγοράς. Οι Adjaoute, Danthinte και Isakur (2003) βρήκαν ότι το ασφάλιστρο κινδύνου ιδίων κεφαλαίων έχει µειωθεί στην Ευρώπη οδηγώντας σε µείωση του κόστους κεφαλαίου. εν υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ωστόσο ότι οι ο µέσος Ευρωπαίος επενδυτής είναι περισσότερο οικονοµικά διαφοροποιηµένος από το πρόσφατο παρελθόν. Μάλλον, οι Ευρωπαϊκές αγορές συνεχίζουν να είναι σε µεγάλο βαθµό διαφοροποιήσιµες. Οι Angloni και Ehrmann (2003), από την άλλη, βρήκαν ότι οι αλλαγές στις αγορές χρήµατος δεν είναι µόνο γρήγορες και ολοκληρωµένες αλλά επίσης και αυξανόµενα οµογενείς στα πλαίσια της Ευρωζώνης. Γενικώς, παρατηρείται µια αύξηση στις επενδυτικές ροές χρηµατοφυλακίου ανάµεσα στην Ευρωζώνη και στο εξωτερικό από το τέλος του Το διάγραµµα 2 παρουσιάζει την ροή ξένων έµµεσων επενδύσεων όσον αφορά τόσο την ζώνη του ευρώ αλλά την εκτός για την περίοδο Οι δυο πρώτες στήλες για κάθε περίοδο απεικονίζουν αντίστοιχα την συνολική έµµεση επένδυση και τα ίδια 15

17 κεφάλαια στην ζώνη του ευρώ. Παροµοίως και οι δυο επόµενες στήλες οι οποίες αφορούν όµως στις χώρες εκτός ευρωζώνης. Αξιοσηµείωτη είναι η αύξηση στις ροές ξένων έµµεσων επενδύσεων την περίοδο 2000 µε Μια ακόµη εντυπωσιακή αύξηση, όπως φαίνεται στο ιάγραµµα 3, επίσης παρατηρείται στις συγχωνεύσεις και αποκτήσεις εταιρειών το χρονικό διάστηµα µεταξύ 1996 και 2000 λόγω οικονοµικής άνθησης. Γράφηµα 4 Πηγή: Grauwe and Mongeli (2005) 16

18 Γράφηµα 5 Πηγή: Grauwe and Mongeli (2005) Παρατηρείται και µια αύξηση στην έκδοση δεσµών τόσο από µηχρηµατοοικονοµικές εταιρείες αλλά, και από νοµισµατικά και χρηµατοοικονοµικά ιδρύµατα (βλέπε Ferrando et. αl.(2004)). Οι τράπεζες πιέζονται να χρησιµοποιήσουν πιο αποδοτικά τους ισολογισµούς τους για αν επιτευχθεί µια αύξηση στην αποδοτικότητα των κεφαλαίων. Για αυτό τον λόγο, οι τράπεζες διευκολύνουν την είσοδο µη- χρηµατοοικονοµικών εταιρειών στην αγορά κεφαλαίων. Τα δάνεια στην πραγµατικότητα αποτελούν το πιο σηµαντικό στοιχείο στον ισολογισµό των νοµισµατικών και χρηµατοοικονοµικών ιδρυµάτων. Το ιάγραµµα 4, το οποίο περιλαµβάνει το καθαρό απόθεµα των δανείων των κατοίκων της ευρωζώνης έναντι αυτού των κατοίκων εκτός ευρωζώνης, δείχνει µια σηµαντική αύξηση των δανείων εντός ευρωζώνης συγκρινόµενη µε τα εκτός ευρωζώνης δάνεια µετά το Παρόλα αυτά το 2000, µια αιχµηρή πτώση αφήνει το ποσοστό δανείων σε κάπως υψηλότερο επίπεδο από την δηµιουργία της Ευρωζώνης. 17

19 Γράφηµα 6 Πηγή: Grauwe and Mongeli (2005) Από τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν µέχρι στιγµής, θα µπορούσαµε να πούµε ότι έχει γίνει πρόοδος όσον αφορά το πεδίο της χρηµατοοικονοµικής ενοποίησης στα πλαίσια της Ευρωζώνης. εν υπάρχει καµιά αµφιβολία ότι πρόοδος αυτή στην αγορά χρήµατος οφείλεται στην έλευση του Ευρώ. Όµως, παρά ταύτα η Ευρωζώνη απέχει αρκετά από µια πλήρως ενοποιηµένη χρηµατοοικονοµική αγορά. Όπως τονίζεται από τον Giovannini (2002) η άποψη ότι οι ευρωπαϊκές χρηµατοοικονοµικές αγορές αντιπαρατίθεται µε τις εθνικές αγορές) ίσως να µην απέχει και πολύ από την πραγµατικότητα. Όµως διαχρονικά η χρηµατοοικονοµική ενοποίηση της αγοράς στα πλαίσια της ευρωζώνης θα οδηγήσει σε µεγαλύτερη κατανοµή κινδύνων διεθνώς από τοποθετήσεις ή τραπεζικές χορηγήσεις. 3.3 Ενδογένεια της συµµετρίας των στοχαστικών διαταραχών Η οικονοµική ενοποίηση επηρέασε την συµµετρία των διακυµάνσεων του προϊόντος µέσω διαφορετικών καναλιών. Σύµφωνα µε τους Frankel και Rose (1998) η αποµάκρυνση των εµποδίων στις εµπορικές συναλλαγές έχει θετική επίδραση πάνω στο εµπόριο και οδηγεί στη επίτευξη επιχειρηµατικών κύκλων µε µεγαλύτερη 18

20 συσχέτιση. Οι Coe και Helpmann (1995) υποστηρίζουν ότι η διάχυση των ωφελειών της τεχνολογίας και γνώσης θα αυξηθεί µε την οικονοµική ενοποίηση. Οι Kalemli, Ozcan, Yosha (2003) υποστήριξαν ότι η υψηλή χρηµατοοικονοµική ενοποίηση ίσως οδηγήσει σε πιο ασύµµετρες µακροοικονοµικές διακυµάνσεις αντισταθµίζοντας τα άλλα κανάλια. Ο λόγος είναι ότι η οικονοµική ενοποίηση οδηγεί σε µεγαλύτερη εισοδηµατική ασφάλεια µέσω της χρηµατοοικονοµικής ενοποίησης της αγοράς. Αυτό κάνει την ειδίκευση στην παραγωγή πιο ελκυστική, γεγονός που οδηγεί σε λιγότερο συµµετρικές µακροοικονοµικές διακυµάνσεις. Όσο πιο ενοποιηµένες είναι οι χώρες, τόσο µεγαλύτερη παρουσιάζεται η ειδίκευση. Άρα τα µέλη µιας νοµισµατικής ένωσης είναι λιγότερο διαφοροποιηµένα και εποµένως περισσότερο ευάλωτα σε ασύµµετρα shocks. Γράφηµα 7. Εναλλακτική άποψη της ΑΝΠ Κέρδη και Απώλειες από την προσχώρηση στην νοµισµατική ένωση Γράφηµα 8. Υπόθεση Εξειδίκευσης Συσχέτιση των οικονοµικών κύκλων G L 1 L 2 G ΕΝΕ ΑΝΠ γραµµή Βαθµός οικονοµικής σύγκλισης Βαθµός οικονοµικής σύγκλισης Πηγή: Obstfeld-Krugman (1994) Πηγή: Mongelli (2002) Στο Γράφηµα 4, αντίθετα µε την παραδοσιακή άποψη της ΑΝΠ που θεωρεί ότι η γραµµή LL έχει αρνητική κλίση, η αντίστοιχη γραµµή εδώ έχει θετική κλίση. Αυτό επιδρά στην γραµµή ΑΝΠ. Αυτό αντανακλάται στην γραµµή ΑΝΠ στο Γράφηµα 5 όπου µια αύξηση στο βαθµό οικονοµικής ενοποίησης αυξάνει το κόστος της ενοποίησης και µετατοπίζει την χώρα µακριά από την γραµµή ΑΝΠ στο σηµείο 2. Οι 19

21 χώρες εποµένως έχουν µεγαλύτερο βαθµό οικονοµικής ενοποίησης και µικρότερη συσχέτιση των οικονοµικών τους κύκλων. Μια διαφορετική προσέγγιση είναι ότι µια νοµισµατική ένωση είναι µια σοβαρή και διαρκής δέσµευση, αποκλείοντας µε αυτό τον τρόπο το ενδεχόµενο µελλοντικής υποτίµησης, και διευκολύνει την πραγµατοποίηση ξένων επενδύσεων και φυσικά στην ύπαρξη πολιτικής ενοποίησης. Κάτι τέτοιο προωθεί το αµοιβαίο εµπόριο και την χρηµατοοικονοµική ενοποίηση και βοηθά την συγχώνευση των επιχειρηµατικών κύκλων µεταξύ των χωρών που µοιράζονται το ίδιο νόµισµα. Οι Frankel και Rose (1996) από την πλευρά τους µελέτησαν κατά πόσο η οικονοµική δραστηριότητα ανάµεσα σε ζεύγη χωρών συνδέεται ή όχι µε την έκταση των εµπορικών τους δεσµών. Βρήκαν ότι η ύπαρξη εµπορικών δεσµών µεταξύ δύο χωρών συνδέεται στενά µε την ύπαρξη πιο έντονης οικονοµικής συσχέτισης. Αυτό το συµπέρασµα επιβεβαιώνεται και από τα ευρήµατα από τους Rose και Engel (2001), Rose (2002) καιartis και Zhang (1998). Σύµφωνα µε τον Melitz (2002) από την άλλη καθώς το εισόδηµα αυξάνει,το επιπλέον εµπόριο που εµφανίζεται αφορά σε αγαθά που είναι περισσότερο ελαστικά (όσον αφορά την εισοδηµατική ελαστικότητα και την ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιµή). Ευελιξία στην αγορά εργασίας Από την ίδρυση της ΟΝΕ και µετά την εφαρµογή του Ευρώ παρατηρείται µια σταθεροποιητική τάση των ονοµαστικών µισθών. Μεγάλος µέρος αυτής της τάσης οφείλεται στην µείωση του πληθωρισµού την περίοδο εκείνη. Σύµφωνα µε τους Calmfors (2001) και Pichelman (2003), αυτή η σταθεροποίηση έχει συµπέσει µε την επανεµφάνιση εθνικής εισοδηµατικής πολιτικής, την ενδυνάµωση στο συντονισµό των εθνικών µισθών σε µερικές χώρες και την ύπαρξη συµβάσεων µεγαλύτερων χρονικών περιόδων. Το ιάγραµµα 5 δείχνει ότι το επίπεδο πραγµατικών µισθών έχει µειωθεί στα πλαίσια της ζώνης του ευρώ και παρόµοια τάση ακολουθεί και η διασπορά µισθών. Η ενιαία γραµµή απεικονίζει την διασπορά µισθών για τις χώρες που χρησιµοποιούν το ευρώ ενώ η διακεκοµµένη γραµµή την πορεία των µισθών των χωρών που δεν συναλλάσσονται µε το εθνικό τους νόµισµα. Τέλος η ισχνή διακεκοµµένη γραµµή αφορά στις χώρες που ανήκουν στην ΕΕ αλλά δεν έχουν υιοθετήσει το ευρώ. 20

22 Γράφηµα 9 Πηγή: Grauwe and Mongeli (2005) Η αυξανόµενη εφαρµογή πολιτικής ονοµαστικών µισθών ίσως οφείλεται στην πειθαρχία όσον αφορά στο νοµισµατικό τοµέα από την ύπαρξη κοινού νοµίσµατος στις εµπορικές συναλλαγές των χωρών. Η νοµισµατική ενοποίηση, πιθανώς επηρεάζει την διαπραγµατευτική δύναµη των µισθών ενισχύοντας την διαφάνεια των µισθών, δηλαδή την συνεχή, συναγωνιστική αναπροσαρµογή των τιµών και την άµεση, παγκόσµια διάδοση πληροφοριών. Οι πληροφορίες αυτές αποσκοπούν στην εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών για τη λειτουργία των µηχανισµών µιας ανταγωνιστικής οικονοµίας Ο Calmfors (2001) σηµειώνει ότι η ύπαρξη διαπραγµατεύσεων σε εθνικό επίπεδο µέσω της εθνικής εισοδηµατικής πολιτικής, των κοινωνικών συµφώνων και των συναινετικών κανόνων ίσως αποτελεί µια παροδική κατάσταση η οποία θα πάψει να υφίσταται µέσα στα επόµενα δέκα µε δεκαπέντε χρόνια. 21

23 Όσον αφορά τώρα το θέµα εάν η ΟΝΕ ενθαρρύνει ή όχι τις µεταρρυθµίσεις στην αγορά εργασίας οι απόψεις διίστανται. Οι πιο απαισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι η νοµισµατική ένωση µειώνει τα κίνητρα για εισαγωγή δοµικών µεταρρυθµίσεων. Οι πιο αισιόδοξοι από την άλλη πλευρά υποστηρίζουν ότι η άρση των ελέγχων στην αγορά προϊόντος και ο αυξανόµενος ανταγωνισµός περιορίζουν τα κίνητρα των εργατών για αδικαιολόγητα υψηλούς µισθούς. Επιπλέον, µειώνεται η εσωτερική δύναµη των εργατικών σωµατείων και κάτι τέτοιο οδηγεί στην απελευθέρωση της αγοράς εργασίας. Προκειµένου τώρα να εξεταστεί η επίδραση των µεταρρυθµίσεων στην αγορά εργασίας στα πλαίσια της ΕΕ, οι Bertola και Boeri (2003) µελέτησαν µια σειρά µεταρρυθµίσεων στην Ευρώπη που αφορούσαν στην ύπαρξη κανόνων για την προστασία της εργασίας και στα οφέλη της ανεργίας. Στη συνέχεια διέκριναν τις µεταρρυθµίσεις ανάλογα µε το εάν είναι πλήρεις και εάν µειώνουν το µέσο εισόδηµα των εργατών σε ποσοστό 10% ή περισσότερο. Προχωρώντας ένα βήµα παρακάτω, παρουσιάζουν τη συχνότητα των µεταρρυθµίσεων ανά χώρα και έτος, λαµβάνοντας υπόψη παρατηρήσεις για το χρονικό διάστηµα , τόσο για χώρες εντός ευρωζώνης όσο και για αυτές που βρίσκονται εκτός αυτής. Η επίδραση της ΕΕ στις µεταρρυθµίσεις είναι ορατή στα µέσα του 1990 και ιδίως για τα οφέλη από την µηεργασία. Τα δεδοµένα έδειξαν αύξηση των µεταρρυθµίσεων ειδικά στην ζώνη του ευρώ και στα οφέλη από την µη-εργασία. Τέλος, υποστήριξαν ότι θα πάρει αρκετό διάστηµα να κατανοηθεί η από κοινού επίδραση πολλών µεταρρυθµίσεων. Μπορούµε να πούµε ότι υπήρξε µια σηµαντική πρόοδος για τον µετριασµό των πραγµατικών µισθών. Αυτή η διαδικασία ξεκίνησε πριν επίσηµα αρχίσει το 3 ο στάδιο της ΟΝΕ. Αν και η θεωρία δεν µπορεί να καταλήξει σε γενικά συµπεράσµατα,ορισµένες εµπειρικές µελέτες οδηγούνται στο συµπέρασµα ότι η ευελιξία στην αγορά εργασίας είναι πιθανόν να ενισχύεται σε µια νοµισµατική ένωση. 4. ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΩΝ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΣΤΟ ΙΜΕΡΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πολλές µελέτες έχουν γίνει σχετικά µε το εάν και σε ποια έκταση η υιοθέτηση ενός κοινού νοµίσµατος επηρεάζει το εµπόριο µεταξύ δυο χωρών που έχουν αποφασίσει να εγκαταλείψουν το δικό τους νόµισµα και να συναλλάσσονται πλέον σε ενιαία νοµισµατική βάση. Η εξέταση του θέµατος έχει γίνει τόσο κάτω από το 22

24 πρίσµα στατικής ανάλυσης, όσο και κάτω από την οπτικής της δυναµικής ανάλυσης, λαµβάνοντας υπόψη δηλαδή παραπάνω από µια χρονικές περιόδους στο υπό µελέτη υπόδειγµα. 4.1.Στατικά υποδείγµατα Κυρίαρχη παρουσία στο θέµα της επίδρασης του ενιαίου νοµίσµατος στις εµπορικές συναλλαγές δυο χωρών έχει η µελέτη του Rose (2000). Τα δεδοµένα που χρησιµοποίησε περιλάµβαναν παρατηρήσεις διµερούς εµπορίου για 5 έτη που εκτείνοντο από το 1970 µέχρι το 1990 (συγκεκριµένα για τα έτη 1970, 1975,1980, 1985,1990) για 186 χώρες περιοχές υπό εξάρτηση, επικράτειες, υπερπόντια διαµερίσµατα και άλλες πολιτικές ενώσεις. Προκειµένου να υπολογίσει την επίδραση του ενιαίου νοµίσµατος και την µεταβλητικότητα των συναλλαγµατικών ισοτιµιών στο εµπόριο χρησιµοποίησε την µέθοδο ελαχίστων τετραγώνων για να εκτιµήσει µια παλινδρόµηση που περιλάµβανε τις τυπικές για ένα gravity model µεταβλητές, δηλαδή µια ψευδοµεταβλητή που δείχνει αν οι εµπορικοί εταίροι χρησιµοποιούν το ίδιο νόµισµα και ένα µέτρο της µεταβλητικότητας των διµερών συναλλαγµατικών ισοτιµιών, καθώς και µια λίστα ψευδοµεταβλητών οι οποίες ήλεγχαν την επίδραση ιστορικών και πολιτιστικών επιρροών πάνω στο εµπόριο. Οι συνήθεις µεταβλητές ήταν η διαφορά του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος καθώς και η απόσταση µεταξύ των χωρών. Το υψηλό εισόδηµα µιας χώρας, καθώς και το µέγεθος αυτής αυξάνει το εµπόριο παραπάνω από αναλογικά. Αντίθετα, όσο αυξάνεται η απόσταση ανάµεσα στις δύο συναλλασσόµενες χώρες, τόσο µικρότερο αναµένεται να είναι το µεταξύ τους εµπόριο. Οι ψευδοµεταβλητές που χρησιµοποιήθηκαν προκειµένου να καλύψουν την επιρροή των πολιτιστικών και ιστορικών παραγόντων στο εµπόριο ήταν: (α) η ύπαρξης κοινής γλώσσας (β) το αν οι 2 συναλλασσόµενες χώρες ήταν µέρη του ίδιου έθνους (π.χ. αν ήταν υπερπόντια διαµερίσµατα µιας χώρας) (γ) αν η µια χώρα ήταν αποικία της άλλης (δ) αν οι δυο χώρες ήταν αποικίες του ίδιου αποικιοκράτη Για την επίδραση του κοινού νοµίσµατος χρησιµοποιήθηκαν δυο νοµισµατικές µεταβλητές, µια ψευδοµεταβλητή µε τιµή ίση µε την µονάδα εάν αν οι δυο προς εξέταση χώρες χρησιµοποιούσαν το ίδιο νόµισµα και µια άλλη η οποία αποτελούσε δείκτη της µεταβλητικότητας των συναλλαγµατικών ισοτιµιών ανάµεσα στις χώρες 23

25 αυτές. Το συµπέρασµα στο οποίο κατέληξε ήταν ότι δυο χώρες που έχουν ένα κοινό νόµισµα εµπορεύονται τρεις φορές περισσότερο συγκριτικά µε δυο χώρες που διακρατούν διαφορετικά νοµίσµατα η καθεµιά τους. Βρήκε εποµένως µια µεγάλη θετική επίδραση από το ενιαίο νόµισµα στο διεθνές εµπόριο και µια µικρή και αρνητική επιρροή από την µεταβλητικότητα των συναλλαγµατικών ισοτιµιών. Ωστόσο, το συµπέρασµα αυτό του Rose (2000) υπήρξε αντικείµενο κριτικής λόγω του υπερβολικού µεγέθους της επίδρασης που βρέθηκε στο διµερές εµπόριο. Η κριτική εστιάστηκε στο γεγονός ότι το πραγµατικό µέγεθος της επίδρασης πιθανά να είναι µικρότερο λόγω: (α) της επίδρασης παραλειπόµενων µεταβλητών (β) της µη ορθής εξειδίκευσης του υποδείγµατος (γ) της άποψης ότι πιθανά αυξηµένες διµερείς εµπορικές ροές οδήγησαν στην υιοθέτηση κοινού νοµίσµατος και όχι το αντίθετο, όπως υπέθεσε ο Rose στο άρθρο του, δηλαδή προβλήµατα που αφορούσαν στην σχέση αιτιότητας- αιτιατού Οι Rose και Glick (2002), αλλά και οι Rose και Van Wincoop (2001) έδειξαν, ότι ναι µεν υπάρχει θετική συσχέτιση αλλά όχι τέτοιου µεγέθους. Συγκεκριµένα, οι Glick και Rose (2002) έκαναν διαχωρισµό ανάµεσα στην within επίδραση και την between επίδραση που έχει ένα ενιαίο νόµισµα στο εµπόριο. Η πρώτη αναφέρεται στις επιπτώσεις που έχει η είσοδος και η έξοδος σε µια ενιαία νοµισµατική βάση για το συγκεκριµένο ζεύγος χωρών. Σε αντίθεση, η δεύτερη αφορά σε διαστρωµατικά δεδοµένα ή διαφορετικά ζεύγη χωρών. Τα δεδοµένα που χρησιµοποίησαν αφορούσαν σε ετήσιες παρατηρήσεις από 230 χώρες από το 1948 έως το 1997.Τα αποτελέσµατα τους υπέδειξαν διπλασιασµό του αρχικού εµπορίου, τονίζοντας ότι η επίδραση του κοινού νοµίσµατος στο εµπόριο είναι οικονοµικά µεγάλη και στατιστικά σηµαντική και ότι δεν επηρεάζεται από µια σειρά διαταραχών. Από την άλλη πλευρά, οι Rose και Wincoop (2001) χρησιµοποίησαν ψευδοµεταβλητές για κάθε χώρα ανά έτος αντί για fixed effects για ζευγάρια χωρών για όλες τις χώρες ανά έτος λαµβάνοντας υπόψη και χαρακτηριστικά που αφορούσαν σε γεωγραφικούς, πολιτιστικούς και πολιτικούς παράγοντες. Κατέληξαν στο συµπέρασµα ότι ένα ενιαίο νόµισµα επηρεάζει σηµαντικά το εµπόριο καθώς εξαλείφει την µεταβλητικότητα των συναλλαγµατικών ισοτιµιών. Ωστόσο η επίδραση είναι σαφώς µικρότερη από την αρχική εκτίµηση του Rose (2000). Οι Rose και Van Wincoop (2001) χρησιµοποίησαν µια θεωρητική εκδοχή του υποδείγµατος του Anderson και Van Wincoop (2001) για να αναφερθούν στο γεγονός ότι η εκτός 24

26 ευρώ µεταβλητικότητα στην τιµή συναλλάγµατος ίσως οδηγήσει σε µείωση των εισαγωγών για την εκτός Ευρωζώνης περιοχή κατά 10%, οδηγώντας έτσι σε µερική υποκατάσταση των εισαγωγών εκτός ευρώ µε αυτών που βρίσκονται εντός της περιοχής του Ευρώ. Επιπρόσθετα, η ύπαρξη συµφωνιών ελεύθερου εµπορίου βρέθηκε να επηρεάζει τις εµπορικές ροές. Ο Persson (2001) άσκησε κριτική στον Rose (2000), εστιάζοντας στην ύπαρξη µεροληψίας στις εκτιµήσεις του Rose από την πιθανότητα ότι: (α) η επίδραση µερικών από τις ερµηνευτικές µεταβλητές του Rose (200) ενδεχόµενα να ήταν µη γραµµική (β) δυο χώρες στο δείγµα του να µοιράζονται κοινό νόµισµα δεν ήταν τυχαία και ενδεχόµενα εξαρτάτο από κάποιες ερµηνευτικές µεταβλητές Προκειµένου να είναι η εκτίµηση του Rose (2000) πιο αξιόπιστη και να αποφευχθεί το πρόβληµα της µη-τυχαίας επιλογής ο Persson υιοθετεί µια στρατηγική που διεξάγεται σε δυο βήµατα. Αρχικά, εκτιµά µια logit εξίσωση µε σκοπό να προβλέψει την πιθανότητα (το επονοµαζόµενο propensity score ) ότι ένα συγκεκριµένο ζεύγος χωρών θα χρησιµοποιεί ένα κοινό νόµισµα και χρησιµοποιεί αυτό το πλαίσιο για να ταιριάξει ζεύγη χωρών µε αντίστοιχο συναλλακτικό κόστος. Στη συνέχεια χρησιµοποιεί δυο µεθόδους για να σχηµατίσει τις οµάδες σύγκρισης. Πρώτον χρησιµοποιεί την διαστρωµατική µέθοδο, η οποία ταξινοµεί τα ζεύγη χωρών βάση του propensity score, τα διαιρεί σε δυο επιµέρους δείγµατα και ταξινοµεί τα λοιπά ζεύγη χωρών βάση του propensity score. Χρησιµοποιεί εν τέλει τα ζευγάρια αυτά σαν οµάδα σύγκρισης. εύτερον, χρησιµοποιεί την nearest- matching method, η οποία οµαδοποιεί κάθε ζεύγος µε το ζεύγος εκείνο που έχει το πιο κοντινό propensity score µε το άλλο και αντιµετωπίζει αυτά τα ζεύγη χωρών σαν την οµάδα σύγκρισης. Χρησιµοποιώντας την πρώτη µέθοδο κατέληξε σε ένα ποσοστό επίδρασης του εµπορίου της τάξεως του 13% που ωστόσο δεν ήταν στατιστικά σηµαντικό. Από την δεύτερη µέθοδο, βρήκε ποσοστό επίδρασης της τάξεως του 66%,το οποίο ήταν και ελαφρώς στατιστικά σηµαντικό. Ο Persson επίσης επανεξέτασε την εξίσωση του Rose και βρήκε ότι ο συντελεστής που αφορά στο κοινό νόµισµα δεν ήταν σηµαντικά διαφορετικός από το µηδέν. Ο Kenen (2002) χρησιµοποίησε µια τροποποιηµένη µορφή του υποδείγµατος του Rose παίρνοντας σαν δείγµα 121 χώρες και επικράτειες. Χρησιµοποίησε µια εξίσωση probit για να εκτιµήσει την πιθανότητα µια συγκεκριµένη χώρα να υιοθετήσει σκοπίµως το νόµισµα µιας άλλης χώρας και κατόπιν την διαστρωµατική 25

27 µέθοδο του Persson (2002) για να σχηµατίσει την οµάδα σύγκρισης. Στην περίπτωση ενός πολυεθνικού κράτους θέτει την ψευδοµεταβλητή που αφορά στο ενιαίο νόµισµα ίση µε την µονάδα για κάθε µέλος της χώρας. Επιπλέον ορίζει µια καινούρια οµάδα µεταβλητών τις οποίες συνδυάζει µε την ψευδοµεταβλητή που αφορά στο ενιαίο νόµισµα. Συγκεκριµένα, εισαγάγει: (α) τον λογάριθµο του κατά κεφαλήν ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (β) τον λογάριθµο του πληθυσµού της χώρας (γ) ψευδοµεταβλητή που είναι ίση µε την µονάδα εάν η µια από τις δυο χώρες ήταν αποικία της άλλης έως το 1995 αλλά απέκτησε έκτοτε την ανεξαρτησία της (δ) ψευδοµεταβλητή που είναι ίση µε την µονάδα εάν η µια από τις δυο χώρες ήταν αποικία της άλλης έως το 1995 ή ήταν ακόµη υπό εξάρτηση το έτος 1990 (ε) ψευδοµεταβλητή που αφορά στην συγκέντρωση εξαγωγών (το µερίδιο εξαγωγών µιας χώρας πάει στον µεγαλύτερο σε µέγεθος πελάτη) (ζ) ψευδοµεταβλητή που συνδέεται µε τις εµπορικές ροές αγαθών και υπηρεσιών µεταξύ των δυο υπό εξέταση χωρών (η) ψευδοµεταβλητή που είναι ίση µε την µονάδα εάν η χώρα που µελετάµε είναι ουσιαστικά νησί Αν και όταν ο Persson (2000) εκτελώντας το ίδιο πείραµα κατέληξε σε ένα συντελεστή ο οποίος δεν ήταν στατιστικά σηµαντικός, δεν συνέβη κάτι αντίστοιχο µε τον Kenen (2002) ο οποίος βρήκε ότι το κατά κεφαλήν εισόδηµα, ο πληθυσµός καθώς και οι συντελεστές που αφορούσαν στις πρώτες αποικίες και την συγκέντρωση εξαγωγών είναι στατιστικά σηµαντικοί σε επίπεδο σηµαντικότητας 5%.Αυτό πιθανά να οφείλεται στο ότι ο µεν Persson χρησιµοποιεί την nearest-matching method ενώ ο Kenen την διαστρωµατική µέθοδο, αλλά και στην διαφορετικότητα στον χρονικό ορίζοντα των δεδοµένων που χρησιµοποιούν. Οι Pakko και Wall (2001) χρησιµοποιούν fixed effects για να µελετήσουν την επιρροή των γεωγραφικών, πολιτιστικών και ιστορικών παραγόντων στο εµπόριο. Με αυτό τον τρόπο, αποφεύγουν την ύπαρξη µεροληψίας στις εκτιµήσεις τους λόγω παραλειπόµενων ή µη ορθά εξειδικευµένων µεταβλητών οι οποίες συνδέονται µε το εµπόριο. Επιπρόσθετα, προκύπτει το πλεονέκτηµα της µη χρήσης της απόστασης για τον υπολογισµό των σχετικών εµπορικών κοστών. Επειδή όµως υπάρχει κριτική πάνω στο γεγονός ότι τα fixed-effects models αντανακλούν ουσιαστικά βραχυχρόνιες σχέσεις, οι Pako και Wall χρησιµοποιούν τρία σύνολα δεδοµένων τα οποία καλύπτουν διαστήµατα 10 και 20 χρόνων. Καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι ναι µεν 26