1. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Transcript

1 1. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ Eισαγωγή Το νερό σαν φυσικός πόρος Η σημασία του νερού φαίνεται από την αρχή της εξέλιξης του ανθρωπίνου γένους όταν ανθρωποειδή έζησαν στις ακτές των λιμνών της βόρειας Κenya και οι κύριοι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν στις όχθες των σημαντικότερων ποταμών (Nείλος, Ευφράτης, Τίγρης και Ινδός). H ανθρώπινη ιστορία είναι υδατο-κεντρική και εξελίσσεται μέσα σε περιβάλλον αλληλεπίδρασης και αλληλοσύνδεσης ανθρώπων/νερού. Η εύκολη πρόσβαση σε πόσιμο νερό, σε νερό για κτηνοτροφικές δραστηριότητες και μεταφορές αποτελούσε πάντα το κλειδί της ανάπτυξης του ανθρωπίνου γένους. Η ευημερία και επιβίωση εξαρτώνται άμεσα από την κανονική διαθεσιμότητα και τον έλεγχο του νερού Τα πλημμυρικά γεγονότα και οι περίοδοι ξηρασίας είχαν ως αποτέλεσμα από πολύ παλιά χώρες όπως η Αίγυπτος και η Ινδία να στηρίζουν τις αγροτικές τους δραστηριότητες στον έλεγχο και στη διαχείριση του νερού. Η φορολόγηση των κατοίκων στις χώρες αυτές στηρίζονταν στην μεν Αίγυπτο, στην καταγραφή των πλημμύρων του Νείλου για 5000 χρόνια, ενώ στην Ινδία, στηρίζονταν στην καταγραφή των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων με βροχόμετρα. Τόσο οι πλημμύρες του Νείλου όσο και οι επαρκείς βροχοπτώσεις συνδέονταν άμεσα με ικανοποιητική γεωργική παραγωγή. Η εξέταση του υδατικού δυναμικού στα πλαίσια ενός σχεδίου διαχείρισης, αποτελεί προσπάθεια ένταξης ενός κατ εξοχήν στοχαστικού φαινομένου - γιατί ο κύκλος του νερού και ιδιαίτερα η βροχόπτωση υπακούει σε στοχαστικούς νόμους - σε μια διαδικασία που βασίζεται σε αιτιοκρατικές από τη φύση τους επεμβάσεις και αποσκοπεί, μεταξύ και άλλων, στη βέλτιστη χρήση, αξιοποίηση και διατήρηση των φυσικών πόρων που προσφέρονται σε καθορισμένο χώρο. Υδατικός πόρος είναι ο όγκος νερού - υπόγειου και επιφανειακού - καθορισμένης ποιότητας που μπορεί τεχνικοοικονομικά να αξιοποιηθεί σε ορισμένη χρονική περίοδο, χωρίς να προκληθούν ανεπιθύμητες, ποιοτικά και ποσοτικά συνέπειες στο υδατικό δυναμικό μιας περιοχής ή γειτονικών της περιοχών. Υδατικό δυναμικό είναι το άθροισμα των επιφανειακών και υπόγειων νερών μιας περιοχής σε καθορισμένο χρόνο που προέρχεται από τις διαδικασίες του υδρολογικού κύκλου και τις αποθήκευσής του σε υπόγειους ταμιευτήρες. Η διαχείριση των υδατικών πόρων (Δ.Υ.Π.): Είναι μια δυναμική διαδικασία που αποβλέπει στην πληρέστερη δυνατή κάλυψη των σημερινών και μελλοντικών αναγκών για κάθε χρήση, με βάση ένα ορθολογικό προγραμματισμό που στηρίζεται σε αντικειμενικά κριτήρια και διαδικασίες στηρίζεται στη συνδυασμένη διαχείριση επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων περιλαμβάνει την επιλογή της πιο καλής πολιτικής η οποία θα οδηγήσει στην εκπλήρωση του εξειδικευμένου στόχου ή αριθμού στόχων ταυτόχρονα είναι μια συνεχής διαδικασία με μεγάλο χρονικό ορίζοντα και έκταση ετοιμάζει σχέδια σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο που εξασφαλίζουν τη βέλτιστη χρήση του νερού σήμερα αλλά και στο μέλλον έχει την ευθύνη της εφαρμογής των σχεδίων με διοικητικά μέτρα και κανονισμούς έχει τον συντονισμό της κατασκευής των υδραυλικών έργων 1

2 Ορισμοί Αύξηση των υδατικών πόρων σημαίνει προσθήκη στους «πρωτογενείς πόρους» και δευτερογενών πόρων». Πρωτογενείς υδατικοί πόροι είναι οι υπό εκμετάλλευση υδροφόροι και εν λειτουργία ταμιευτήρες νερού, παροχετεύσεις, εκτροπές, κλπ.. Δευτερογενείς υδατικοί πόροι, είναι εκείνοι που προέρχονται από την ανακύκλωση, την επεξεργασία των απόβλητων και τις πολλαπλές χρήσεις του νερού κατά μήκος ενός υδρορρεύματος. Δυνατοί υδατικοί πόροι είναι οι υδροφόροι που μπορούν να υποστούν αξιοποίηση, οι δυνατές θέσεις φραγμάτων, εκτροπών, κλπ. Τεχνολογικοί υδατικοί πόροι είναι τα αφαλατωμένα νερά και οι δυνάμενοι να προστεθούν στους δευτερογενείς πόροι. Ασφαλείς Υδατικοί πόροι είναι τα φράγματα πολλαπλής σκοπιμότητας τα οποία εξυπηρετούν βασικά τον έλεγχο των πλημμύρων. Οι υδατικοί πόροι μπορεί να αυξηθούν, αν στους «πρωτογενείς» προστεθούν «δευτερογενείς», «δυνατοί» και «τεχνολογικοί» πόροι. Νερά επιφανειακά και υπόγεια, εκβολές ποταμών, παράκτια νερά. Ποιότητα του νερού: Τα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά των νερών όπως αυτά υπάρχουν στην ή υπό την επιφάνεια της γης συμπεριλαμβανομένων της ποσότητάς τους, της κατανομή τους, της κίνησής τους, των ιζημάτων τους και των βιολογικών κοινωνιών. Διαχείριση της ποιότητας του νερού: Είναι η διαχείριση των υδατικών πόρων που στοχεύει στην βελτίωση, αποκατάσταση, διατήρηση και προστασία της φυσικής, χημικής και βιολογικής ποιότητας του νερού, για φυσική και ανθρώπινη χρήση. Λειτουργία: Η λειτουργία κατασκευών ελέγχου του νερού για τη διευθέτηση της ποιότητας και ποσότητας της ροής. Η Διαχείριση των Υδατικών Πόρων εφαρμόζεται όταν η πίεση για απαιτήσεις σε νερό μεγαλώνει και η χρήση του νερού και δημιουργεί περιβαλλοντικά και άλλα προβλήματα. Στόχοι της Διαχείριση των Υδατικών Πόρων είναι: βελτίωση του Βιοτικού Επιπέδου αύξηση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος βελτίωση της ποιότητας ζωής ανακατανομή του Εθνικού Εισοδήματος διατήρηση των εθνικών πόρων διατήρηση και αναβάθμιση της περιβαλλοντικής ποιότητας ή Συνδυασμός στόχων: να προμηθεύσει νερό επαρκούς ποσότητας και κατάλληλης ποιότητας για την κατά το δυνατόν ικανοποίηση των οικιακών αγροτικών, βιομηχανικών ενεργειακών και άλλων αναγκών να προστατεύσει τους υδατικούς πόρους από τη ρύπανση να παρέχει ικανοποιητική προστασία από τα ακραία υδρολογικά φαινόμενα (πλημμύρες - ξηρασίες). Η προστασία των υδατικών πόρων αποτελεί στην ουσία το δεύτερο σκέλος της ίδιας διαδικασίας, δηλαδή της προγραμματισμένης αξιοποίησής τους και αποσκοπεί στην ποιοτική διατήρηση των υδατικών πόρων. 2

3 Η αυξημένη ζήτηση σε νερό και οι αυξημένες απαιτήσεις για νερά καλής ποιότητας στις διάφορες χώρες έχει εύλογα οδηγήσει σε μια αυξημένη ζήτηση σε πληροφορίες που σχετίζονται με τους υδατικούς πόρους και ιδιαίτερα με τη χρήση του νερού. Η ανάγκη για περισσότερο λεπτομερείς και αξιόπιστες πληροφορίες, τόσο για τα επιφανειακά όσο και για τα υπόγεια νερά γίνεται διαρκώς και πιο κρίσιμη, καθώς η ζήτηση για υδατικούς πόρους αυξάνει και οι διαθέσιμες για κατανάλωση ποσότητες περιορίζονται συνεχώς εξαιτίας της ξηρασίας, της εξάντλησης ή της υποβάθμισης της ποιότητας των υπόγειων νερών. Επιπροσθέτως, πολλές πρόσφατες δικαστικές αποφάσεις και συμφωνίες αναγνώρισαν τη σημασία της ροής στα υδρορρεύματα και συχνά έχουν επιβάλλει την αύξηση της ροής των υδρορρευμάτων με σκοπό την ικανοποίηση των διαφόρων περιβαλλοντικών αναγκών και των αναγκών για αποκατάσταση, έτσι ώστε να αυξάνει η ζήτηση σε υδατικούς πόρους. Ανάγκη επιμόρφωσης και πληροφόρησης των διαχειριστών φυσικών πόρων και του κοινού για την καλύτερη κατανόηση και διαχείριση του νερού Οι επιστημονικές πληροφορίες και τα δεδομένα καθιστούν δυνατή την κατανόηση των φυσικών διαδικασιών που συνδέονται με το νερό αλλά και την προστασία του για πολλές χρήσεις όπως: ασφαλές πόσιμο νερό, φυσική κατοικία για ψάρια και άγρια ζώα, ροή σε ποταμούς και υδρορρεύματα, δραστηριότητες αποκατάστασης και διάθεση του νερού μεταξύ ανταγωνιστικών χρήσεων όπως βιομηχανία, γεωργία και δήμοι. Επίσης είναι απαραίτητη η ύπαρξη αντικειμενικών επιστημονικών δεδομένων στα οποία θα στηρίζονται οι αποφάσεις. Έτσι οι διαχειριστές θα μπορούν πιο αποτελεσματικά και επιδέξια να καθορίζουν τις χρήσεις του νερού. Η πρακτική αυτή θα διασφαλίζει άφθονο καθαρό νερό για τις τωρινές και μέλλουσες γενιές. Πληροφορίες on-line και on-time Πολλά από τα υδρολογικά δεδομένα θα πρέπει να παρέχονται απευθείας στους διαχειριστές (π.χ. μέσω δορυφόρων). Αυτά τα δεδομένα χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και τη διαχείριση επικίνδυνων φαινομένων όπως οι πλημμύρες, καθώς επίσης και για καθημερινές αποφάσεις διαχείρισης των υδατικών πόρων. Οι διαχειριστές χρησιμοποιούν αυτού του είδους τα δεδομένα για την καθημερινή λειτουργία των ταμιευτήρων, των εγκαταστάσεων επεξεργασίας νερού, των εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας και σε κατασκευαστικές δραστηριότητες. Στην διαδικασία αυτή παίρνουν μέρος: Κυβερνητικές και μη κυβερνητικές ομάδες, ακαδημαϊκές και διεθνείς οργανώσεις, ερευνητικές ομάδες, βιομηχανία και ιδιωτικός τομέας. Όλοι αυτοί οι φορείς συνεργάζονται, για την ανταλλαγή πληροφοριών και τεχνολογίας, για την παροχή συλλογικής δράσης και για την προώθηση ευκαιριών για εκπαίδευση γύρω από την διαχείριση των υδατικών πόρων. Τα διάφορα συνέδρια που διοργανώνονται για τα ζητήματα του νερού δίνουν έμφαση στην ανάγκη να διευκολυνθεί: Η ολοκληρωμένη εκτίμηση των υδατικών πόρων Ο σχεδιασμός των υδατικών πόρων και Η ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων (απόσβεση του κόστους, επανακαταμερισμός του νερού, συμμετοχή της κοινωνίας και του ιδιωτικού τομέα και ενεργοποίηση διαδικασιών οι οποίες θα συμβάλλουν στην επίλυση των συγκρούσεων). 3

4 P αιώνα Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται: στη σπουδαιότητα της ανταλλαγής πληροφοριών στην τεχνολογική συνεργασία στην οικοδόμηση της εκπαίδευσης και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων στην εναρμόνιση των νομικών πλαισίων και στην ισότιμη προσέγγιση Τα ζητήματα του νερού έχουν προσελκύσει εδώ και χρόνια το ενδιαφέρον των διεθνών χρηματοδοτικών Ινστιτούτων (π.χ.world Bank) για την υποστήριξη δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη διαχείριση του νερού ιδιαίτερα χωρών του Τρίτου κόσμου. Παρά τις παρατεταμένες προσπάθειες των διαφόρων χωρών να βελτιώσουν τη χρήση και τη διαχείριση των υδατικών πόρων, η ζήτηση σε νερό εξακολουθεί να αυξάνει η ρύπανση υποβαθμίζει την ποιότητα του νερού και οι φυσικοί κίνδυνοι, όπως πλημμύρες και ξηρασία, καταστρέφουν τη συνέχεια των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και προκαλούν εκτεταμένη ανθρώπινη δυστυχία και οικονομικές ζημιές. Η πληθυσμιακή αύξηση και η αστικοποίηση είναι παράγοντες «κλειδιά» και αποτελούν την βάση για την τρομερή αύξηση στη ζήτηση νερού και την εκτεταμένη υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ο ρυθμός αύξησης της συνολικής παγκόσμιας χρήσης ο νερού επιταχύνθηκε αξιοσημείωτα τον 20P συγκρινόμενος με παλαιότερες περιόδους, ιδιαίτερα μετά το 1940 (σχήμα 1.1) km 3 /έτος Συνολική χρήση Γεωργική χρήση Βιομηχανική χρήση Οικιακή χρήση Ετος ου Σχήμα 1.1 Αύξηση της συνολικής χρήσης νερού κατά τη διάρκεια του 20P P αιώνα. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής αποτελούν τις πλέον αστικοποιημένες περιοχές στον κόσμο με περισσότερο από το 70% του πληθυσμού τους το έτος 1995 να ζει σε αστικές περιοχές και με ένα τρομερό αριθμό φτωχών ανθρώπων να ζουν σε παράνομους οικισμούς. Σε μόλις 20 χρόνια, μεταξύ 1970 και 1990, ο αριθμός των φτωχών των πόλεων στην Λατινική Αμερική αυξήθηκε από 44 σε 115 εκατομμύρια. Με δεδομένο ότι η ετησίως ανανεώσιμη παροχή γλυκού νερού είναι σχετικά σταθερή 4

5 (καθηλωμένη) οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η επικείμενη κρίση του νερού θα είναι το κύριο περιβαλλοντικό πρόβλημα της επόμενης δεκαετίας, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου συνεχίζεται η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού. Παράγοντες όπως: Η αύξηση του πληθυσμού Η περιορισμένη ικανότητα διαχείρισης του νερού Οι αποσπασματικές οργανωτικές δομές Ο ανεπαρκής σχεδιασμός του νερού Η ανεπαρκής διαχείριση και διατήρηση του νερού είναι οι αιτίες που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια προς την κατεύθυνση αυτή. Σημερινές συνθήκες διαχείρισης Συντονισμένες ενέργειες είναι αναγκαίες για την προώθηση της ολοκληρωμένης διαχείρισης των υδατικών πόρων και την αναστροφή των σημερινών τάσεων όπως η υπερβολική κατανάλωση, η ρύπανση, η χειροτέρευση της υγείας των υδρόβιων οικοσυστημάτων και η σοβαρή απειλή σε βάρος της συνδεόμενης με αυτά βιοποικιλότητάς, οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών και των αυξανόμενων απειλών από φυσικούς κινδύνους όπως οι πλημμύρες, οι ξηρασίες και η άνοδος του επιπέδου της θάλασσας. Οι λύσεις για πολλά από αυτά τα προβλήματα είναι γνωστές. Σήμερα είναι επιτακτικά αναγκαία η δέσμευση των κυβερνήσεων, των διεθνών χρηματοδοτικών ινστιτούτων, άλλων διεθνών οργανώσεων και του ιδιωτικού τομέα, όπως επαγγελματικές ενώσεις, των ακαδημιών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων, για να εφαρμοστούν συντονισμένα σχέδια ενεργειών τα οποία θα αντιμετωπίζουν τα προβλήματα. Για την προώθηση αυτών των δεσμεύσεων, είναι ουσιαστικής σημασίας ένα νέο επίπεδο συνεργασίας και τεχνικής/πολιτικής σύμπραξης. Λίγα ζητήματα έχουν μεγαλύτερη επίπτωση στην κοινωνία και στην ζωή του πλανήτη από τη διαχείριση των υδατικών πόρων (ΔΥΠ). Η ζήτηση σε νερό στις διάφορες χώρες συνεχίζει να αυξάνει σε αντιστοιχία με την αύξηση του πληθυσμού και την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη. Τα χρόνια προβλήματα στην ποιότητα και ποσότητα του νερού, οι επιπτώσεις τους στην ανθρώπινη υγεία, οι φυσικές καταστροφές και η υποβάθμιση των υδρόβιων οικοσυστημάτων, τονίζουν σε διαρκή βάση την σημασία του νερού για τη δημόσια υγεία, την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής, την οικονομία και για το περιβάλλον. Η δυσκολία επίτευξης προόδου στην επίλυση αυτών των προβλημάτων έχει οδηγήσει τους διαχειριστές νερού στην αναγνώριση της ανάγκης να υιοθετήσουν την ολοκληρωμένη προσέγγιση στην Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων. Ιδιαίτερα δε, δίνεται έμφαση στην ανάγκη να έχουμε μια πλήρη προσέγγιση της Διαχείρισης των Υδατικών Πόρων στηριζόμενοι στην αντίληψη του νερού ως ενός φυσικού πόρου, ενός κοινωνικού και οικονομικού αγαθού και ως ενός αναπόσπαστου τμήματος του οικοσυστήματος, (συμπεριλαμβανομένων των παράκτιων ζωνών). Η World Bank (1993), στην διαχειριστική πολιτική της για τους υδατικούς πόρους, προτρέπει τις διάφορες χώρες να υιοθετήσουν μια πλήρη προσέγγιση αξιοποίησης των υδατικών πόρων, ενώ τονίζει τις διασταυρούμενες πλευρές της χρήσης του νερού. Η συμμετοχή του κοινού στην διατύπωση και σχεδίαση των υποδομών αξιοποίησης και ελέγχου του νερού, καθώς και η ενσωμάτωση της τοπικής γνώσης και συνθηκών στην 5

6 διαδικασία σχεδίασης έχουν συμβάλλει στον καλύτερο σχεδιασμό και με χαμηλότερο κόστος. Το διεθνές συμπόσιο Για το νερό και το περιβάλλον του Dublin (1992) τόνιζει ότι οι ποτάμιες λεκάνες είναι συνήθως οι πιο κατάλληλες γεωγραφικές ενότητες για τον σχεδιασμό και τη διαχείριση των υδατικών πόρων και ότι η ολοκληρωμένη διαχείριση των ποτάμιων λεκανών παρέχει ευκαιρίες για την προστασία τους σε μια βιώσιμη βάση. Το πρόγραμμα Action for Small Island States καλεί για την ισχυροποίηση των εθνικών δυνατοτήτων, για να μπορούν τα έθνη να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τους περιορισμένους υδατικούς τους πόρους. Η συνάντηση κορυφής της Αμερικής για το περιβάλλον, δίνει έμφαση στην ανάγκη ανάπτυξης στρατηγικών για την παροχή αξιόπιστων διαθέσιμων ποσοτήτων νερού σε ραγδαίως αυξανόμενες αστικές περιοχές. Το συμπόσιο του San Jose δίνει έμφαση στην ανάγκη να προχωρήσουν οι αναπτυσσόμενες χώρες στην ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων. Διάφοροι άλλοι φορείς ενθαρρύνουν τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό της χρήσης νερού για να αυξηθεί η διαθέσιμη παροχή νερού προς τις κοινότητες. Η ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων περιλαμβάνει ένα αριθμό από προσεγγίσεις όπως: Η ενοποιημένη αντιμετώπιση των υδατικών πόρων (κυρίως υπόγεια και επιφανειακά υδάτινα σώματα) Η ύπαρξη συστήματος σύνδεσης της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης με τις χρήσεις γης και νερού εντός του γενικού πλαισίου των υδρολογικών λεκανών, των υδρογεωλογικών λεκανών και των εκβολών των ποταμών Η αποκέντρωση των κυβερνητικών υπηρεσιών και παραχώρηση αρμοδιοτήτων στις τοπικές αρχές, σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και σε κοινότητες Η συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών στη λήψη αποφάσεων και η ανάμιξη στον σχεδιασμό και εφαρμογή των τεχνικών έργων Η ενοποίηση των τομεακών ζητήσεων νερού Η ενσωμάτωση του σχεδιασμού και της διαχείρισης μέσα στο πλαίσιο της διαδικασίας του εθνικού σχεδιασμού Η θεώρηση των αναγκών σε νερό των υδρόβιων οικοσυστημάτων Η διαχείριση των παράκτιων ζωνών Η αναγνώριση του νερού ως ενός κοινωνικού, οικολογικού και οικονομικού αγαθού Η ολοκληρωμένη διαχείριση της ζήτησης νερού Η δυνατότητα σχεδιασμού για να απαλύνουμε τις κοινωνικό οικονομικές συνέπειες των φυσικών καταστροφών Η διατήρηση του εδάφους και του νερού και Η παρεμπόδιση της ρύπανσης των υδρορρευμάτων μέσω του ελέγχου των πηγών ρύπανσης. Αυτές οι προσεγγίσεις λαμβάνουν υπόψη την αλληλεξάρτηση ανάμεσα στους οικονομικούς τομείς και τα υδρόβια οικοσυστήματα. Η εφαρμογή τους διευκολύνεται από τα διαθέσιμα δεδομένα και τις πληροφορίες για το νερό, από τη συμμετοχή του κοινού καθώς και από την εγκαθίδρυση αρχών διαχείρισης, όπως είναι οι χρηματοδοτικά ανεξάρτητες αρχές διαχείρισης των ποτάμιων λεκανών. 6

7 P αιώνα, Υπάρχει μεγάλη ανάγκη θεώρησης: του συντονισμού και εκσυγχρονισμού των εθνικών πολιτικών για το νερό, της νομοθεσίας, και της θέσπιση κανόνων. Έτσι θα οδηγηθούμε στην σωστή προπαρασκευή για την αξιολόγηση των υδατικών πόρων και τη σύνταξη διαχειριστικών σχεδίων για την προώθηση της χρησιμοποίησης σταθερών διαχειριστικών πρακτικών, με σκοπό να ικανοποιηθούν οι διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες σε πόσιμο νερό, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές. Η ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων θα πρέπει να συνδεθεί με την κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη και θα πρέπει να αποβλέπει στην ικανοποίηση της χρήσης γης και νερού, καθώς και στην διατήρηση της βιοποικιλίας μέσα στο γενικότερο πλαίσιο των ποτάμιων λεκανών και των υδροφόρων. Τα προγράμματα συλλογής δεδομένων νερού και πληροφόρησης θα πρέπει να ισχυροποιηθούν για την υποστήριξη της ολοκληρωμένης διαχείρισης. Υπόγεια νερά Τα υπόγεια νερά είναι ένας συχνά απαρατήρητος ακρογωνιαίος λίθος στην δημιουργία πολλών περιφερειακών οικονομικών και περιβαλλοντικών συστημάτων. Είναι μια σαφώς πιο αξιόπιστη πηγή παροχής από ότι τα επιφανειακά νερά και εάν προστατεύεται μπορεί να παράσχει πόσιμο νερό υψηλής ποιότητας. Τα υπόγεια νερά είναι η κύρια πηγή νερού σε περιόδους ξηρασίας. Οπωσδήποτε, σε πολλές περιοχές της γης ο ρόλος των υπόγειων νερών βρίσκεται σε συνθήκες σοβαρής απειλής. Κατά τις πρόσφατες δεκαετίες έχουμε γίνει μάρτυρες μιας παγκόσμιας έκρηξης στην ικανότητα άντλησης τεράστιων ποσοτήτων όσο και στα δυναμικά σημεία ρύπανσης των υπόγειων νερών. ο Με το πέρασμα στον 21P πάνω από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί σε αστικές περιοχές Μια δραματική αύξηση σε σχέση με το 15% που ζούσε σε αστικές περιοχές το Ο αστικός πληθυσμός αυξάνει συνεχώς στις αναπτυσσόμενες χώρες. Από τις 23 μεγαλουπόλεις που είχαν το έτος 2000 πληθυσμό πάνω από 10 εκατομμύρια, 12 είναι ισχυρά εξαρτώμενες από τα υπόγεια νερά και με εξαίρεση το Λονδίνο, όλες βρίσκονται στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Επιπλέον άλλες μεγαλουπόλεις όπως το Los Angeles θεωρούν τα υπόγεια νερά σαν μια θεμελιώδη συνιστώσα του σχεδιασμού της παροχής νερού ή όπως στην περίπτωση του Delhi έχουν μεγάλους πληθυσμούς οι οποίοι δεν εξυπηρετούνται από τα δημοτικά συστήματα παροχής νερού και στηρίζονται στην άμεση απόληψη υπόγειων νερών σαν την κύρια πηγή παροχής νερού. Τα υπόγεια νερά βρίσκονται έτσι στο επίκεντρο για την ικανοποίηση των μακροαναγκών, για την διασφάλιση της τροφής και για την παροχή πόσιμου νερού στις αστικές περιοχές. Υπάρχει όμως και η περιβαλλοντική διάσταση των υπόγειων νερών. Τα υπόγεια νερά είναι η πρωταρχική πηγή της βασικής ροής σε πολλά υδρορρεύματα και ποταμούς, είναι επίσης η κύρια πηγή νερού για πολλές φυτοκοινωνίες και η κρίσιμη πηγή νερού για τη διατήρηση των περισσότερων υγροβιότοπων και των συνδεομένων με αυτά οικοσυστήματα γλυκού νερού. Αλλαγές στις συνθήκες των υπόγειων νερών που προκλήθηκαν από ανθρώπινες δραστηριότητες (όπως π.χ. στο καθεστώς ροής του υπόγειου νερού και στην κατάσταση 7

8 του υδροφορέα) οδήγησαν σε σύνθετες κοινωνικό οικονομικές επιπτώσεις οι οποίες αποδεικνύεται εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθούν αλλά και να θεραπευθούν. Ισοδύναμα σπουδαίοι σε σχέση με τους μακρο ρόλους των υπόγειων νερών, σαν μιας κρίσιμης πηγής παροχής νερού για αγροτικές δραστηριότητες και δημοτικές χρήσεις, είναι και οι υποδιαίστεροι ρόλοι αυτών που έχουν να κάνουν με την αντιμετώπιση της φτώχειας, της υγείας και της κοινωνικής ευπάθειας. Η πρόσβαση στα υπόγεια νερά είναι ίσως ο πιο κρίσιμος παράγοντας που καθιστά ικανούς πολλούς αγροτικούς πληθυσμούς να απαλλαγούν από τη φτώχεια. Η απόλυτη διαθεσιμότητα των υπόγειων υδατικών πόρων για την διατήρηση των οικονομικών και περιβαλλοντικών χρήσεων είναι οπωσδήποτε, μακράν μικρότερης σπουδαιότητας από τα χαρακτηριστικά των υδρολογικών συστημάτων των οποίων η ύπαρξή εξαρτάται απόλυτα από τις ιδιαίτερες συνθήκες των υπόγειων νερών. Η υποβάθμιση της ποιότητα των υπόγειων νερών λόγω της ρύπανσης και η πτώση της στάθμης τους, γενικά επηρεάζουν την διατήρηση των εξαρτώμενων από αυτά χρήσεων, πολύ πιο πριν από την απειλή φυσικής εξάντλησης ή πλήρους υποβάθμισης του βασικού αυτού πόρου. Έχει πολύ μικρή σημασία το εάν μια λεκάνη περιλαμβάνει ιζήματα πάχους 6000 μέτρων κορεσμένων σε νερό υψηλής ποιότητας (π.χ. Gangetic Basin), εάν η στάθμη του νερού έχει υποχωρήσει σε τέτοιο βαθμό ώστε η άντληση του νερού να είναι αντιοικονομική, τα αβαθή πηγάδια ή γεωτρήσεις των φτωχών αγροκτηματιών να τείνουν να ξηραθούν και οι ροές στα υδρορρεύματα να υποχωρούν σημαντικά κατά την ξηρή περίοδο. Η διακοπή της φυσικής λειτουργίας των υδρογεωλογικών συστημάτων μπορεί εύκολα να απειλήσει την διασφάλιση τροφής, της παροχές πόσιμου νερού και τη διατήρηση του περιβάλλοντος, ή να προκαλέσει μαζική φτώχια ακόμη και εάν η θεωρητικά διαθέσιμη ποσότητα του νερού παραμένει τεράστια. Αυτό το θεμελιώδες σημείο συχνά απουσιάζει από τις συζητήσεις για την σημασία της διαχείρισης των υπόγειων νερών. Οι υπόγειοι υδατικοί πόροι είναι γενικά υποτιμημένοι και σαν μια συνέπεια αυτής της πρακτικής αυτοί τείνουν να χρησιμοποιούνται και να κακό-χρησιμοποιούνται χωρίς να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στα καθαρά θετικά και αρνητικά επουσιώδη χαρακτηριστικά που περιλαμβάνονται σ αυτούς. Οι άμεσοι χρήστες θα έπρεπε τουλάχιστον να υποχρεώνονται να υφίστανται τις συνέπειες μερικών από αυτές τις πρακτικές όπως είναι για παράδειγμα η υπεράντληση. Η κοινή φύση των υδρογεωλογικών συστημάτων που φιλοξενούν τους υπόγειους υδατικούς πόρους και το γεγονός ότι αυτοί εξυπηρετούν σε πολλές περιπτώσεις δημόσιες ανάγκες αποτελούν παράγοντες-πρόκληση για διαχειριστική δράση. Η συνολική οικονομική αξία των υπόγειων νερών είναι το άθροισμα της αξίας των αντλούμενων και αποθηκευμένων υπόγειων νερών. Η αξία των αντλούμενων ποσοτήτων υπόγειου νερού τείνει να αντιστοιχεί στο άθροισμα της αξίας του νερού που χρησιμοποιείται από τους μεμονωμένους χρήστες, ενώ γενικά τα αποθηκευμένα υπόγεια νερά θεωρούνται δημόσια αγαθά. Αυτή η διχογνωμία δημιουργεί ισχυρά κοινωνικά ερεθίσματα για υπεράντληση και οδηγεί επίσης σε ανταγωνισμό ανάμεσα σε άτομα, τομείς, περιφέρειες και σε ορισμένες περιπτώσεις έθνη. Συχνά υπάρχει ένας αγώνας δρόμου για την απόκτηση «μικρών σπιτιών άντλησης» καθώς άτομα και διαφορετικές ομάδες χρηστών προσπαθούν να οικειοποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο υπόγειο νερό για τις ανάγκες τους, πραγματικές και μη. 8

9 Οι αποτελεσματικές προσεγγίσεις στη διαχείριση γενικά δεν μπορούν να εξαρτώνται από άλλους μηχανισμούς. Τα οικονομικά ερεθίσματα τα οποία αντανακλούν την πλήρη αξία των υπόγειων νερών είναι σημαντικά. Αυτά χρειάζονται, από κοινού με τα νομικά και διατακτικά πλαίσια, για να ενθαρρυνθεί η συνεργασία των μεμονωμένων χρηστών και να δοθεί η δυνατότητα στους τοπικούς πληθυσμούς να αναπτύξουν διαχειριστικές προσεγγίσεις κατάλληλες για τις περιφερειακές συνθήκες. Η εξέλιξη των αποτελεσματικών θεωρήσεων διαχείρισης απαιτεί μια εύθραυστη ισορροπία δράσης μεταξύ ατόμων, κοινωνίας, κυβέρνησης και οικονομικών ρόλων. Παραπέρα, επειδή τα ζητήματα των υπόγειων νερών και οι τεχνικοί, κοινωνικοί, οικονομικοί, πολιτιστικοί και πολιτικοί παράγοντες που επηρεάζουν τις διάφορες πλευρές της διαχείρισης ποικίλουν ευρέως μεταξύ περιφερειών, δεν μπορεί να αναπτυχθεί κανένα απλό πρότυπο διαχείρισης. Σαν αποτέλεσμα η ανάπτυξη αποτελεσματικών προσεγγίσεων θα απαιτήσει στις περισσότερες περιπτώσεις μια μακράς διάρκειας διαδικασία η οποία θα μπορεί τοπικά να αναπτύξει βιώσιμα συστήματα. Η εξέλιξη της αποτελεσματικής διαχείρισης των υπόγειων υδροφόρων συστημάτων δεν θα είναι μια εύκολη διαδικασία. Η διαδικασία ανάπτυξης της αναγκαίας για τη διαχείριση κοινωνικής συναίνεσης γίνεται πιο πολύπλοκη από βαθιά ριζωμένες φιλοσοφικές και ηθικές ανησυχίες που συμπεριλαμβάνονται στις συζητήσεις για τα υπόγεια νερά. Οι καθαρά κοινωνικές διαστάσεις είναι πιθανά τόσο σημαντικές όσο και οι τεχνικές διαστάσεις στην εξέλιξη των διαχειριστικών προσεγγίσεων. Η διαχείριση απευθύνεται στα αναδυόμενα προβλήματα των υπόγειων νερών και στοχεύει στη διασφάλιση και διατήρηση των οικονομικών συνθηκών, της υγείας και των περιβαλλοντικών συστημάτων-κλειδιά. Βασικά δεδομένα και πληροφορίες είναι ουσιαστικής σημασίας για την επίλυση κοινωνικών και τεχνικών ζητημάτων. Η εκπαίδευση, η συμμετοχή και ο διάλογος είναι επίσης ουσιαστικής σημασίας. Σαν επιστέγασμα, υπάρχει ανάγκη να αναγνωριστεί το γεγονός ότι τα αναδυόμενα προβλήματα των υπόγειων νερών δεν είναι επιδεκτικά σε ταχείες λύσεις. Περισσότερο, αυτά σηματοδοτούν την ανάγκη να αναπτυχθούν συστήματα διαχείρισης ικανά για ευέλικτη αντιμετώπιση των προβλημάτων μόλις αυτά εμφανίζονται. Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να αρχίσει αυτή η διαδικασία. Κρίση του νερού Το νερό είναι Το πολυτιμότερο από όλα τα πράγματα είπε ο Πίνδαρος και επαληθεύεται μετά από 2.5 χιλιετίες. Η διαρκής αύξηση του πληθυσμού και με τις ανθρώπινες δραστηριότητες να εντείνονται διαρκώς, έχουν ως αποτέλεσμα να αυξάνεται συνεχώς η διάθεση αποβλήτων σε υπόγεια και επιφανειακά νερά. Η βιώσιμη διαχείριση έγινε μια εξαιρετικά πολύπλοκη υπόθεση. Η κατά κεφαλή ζήτηση αυξάνεται διαρκώς παράλληλα με τα υψηλά standards βιοτικού επιπέδου καθώς ο τρόπος ζωής αλλάζει. Στην Ιαπωνία είχαμε διπλασιασμό της ζήτησης από το 1965 ως το Τα μεγαλύτερα προβλήματα εμφανίζονται στις αναπτυσσόμενες χώρες με τους υψηλότατους ρυθμούς πληθυσμιακής αύξησης και αντίστοιχη σταθερή αύξηση της κατά κεφαλή ζήτησης σε νερό. Σήμερα υπάρχει υψηλή πίεση για διαχείριση των υδατικών πόρων. Τα τελευταία χρόνια η υγιής περιβαλλοντικά διαχείριση γίνεται διαρκώς δυσκολότερη. Σύμφωνα μες τις επικρατούσες τάσεις η κατάσταση θα χειροτερέψει τις επόμενες δεκαετίες. Ο βιώσιμος σχεδιασμός και διαχείριση των Υδατικών Πόρων είναι άμεσης προτεραιότητας για την ευημερία του ανθρωπίνου γένους. Δεν υπάρχουν παγκόσμιες λύσεις επειδή στις διάφορες 9

10 P αιώνα χώρες όπως π.χ. ΗΠΑ, Κίνα, Ινδία, Μεξικό, Τουρκία επικρατούν διαφορετικές τεχνικές, οικονομικές, κοινωνικές, θεσμικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές συνθήκεςu.u Οι παλιές λύσεις απαιτούν προσεκτική θεώρηση και πιθανά τροποποίηση, ενώ η γνώση είναι συχνά περιορισμένη και υπάρχει ανάγκη για βελτίωση της. Σε λιγότερα από 10 έργα νερού έγιναν μελέτες αξιολόγησης των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων μετά τη λειτουργία τους, ώστε αυτές να μπορούν να αντιπαρατεθούν με τις προβλέψεις μελετών που προηγήθηκαν της κατασκευής των έργων. Η πρόοδος στον τομέα αυτό είναι πολύ μικρή τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η ανάλυση και θεώρηση περιβαλλοντικών ζητημάτων που συνδέονται με το σχεδιασμό, διαχείριση και ανάπτυξη των υδατικών πόρων επιβάλλεται σήμερα παρά ποτέ, επειδή οι φυσικοί πόροι αποτελούν κρίσιμο παράγοντα για την ανθρώπινη επιβίωση. Τον 20ο αιώνα καταγράφηκαν εξαιρετικά επιταχυνόμενοι ρυθμοί στη χρήση νερού. Αναμένεται ομαλοποίηση της ζήτησης στα επόμενα 10 ώς 40 χρόνια λόγω φυσικών, τεχνικών, οικονομικών, και περιβαλλοντικών περιορισμών. Είναι πιθανός ο 3 δεκαπλασιασμός της κατανάλωσης νερού από το1900 ως το 2000 (5000 KmP P/έτος). Η εικόνα είναι ενδεικτική λόγω της έλλειψης αξιόπιστων πληροφοριών. Η ζήτηση εξελίσσεται παράλληλα με την αύξηση του πληθυσμού τον 20ο αιώνα. Τον επόμενο αιώνα αν ο αυξημένος ρυθμός ζήτησης σε σχέση με την αύξηση του πληθυσμού συνεχιστεί διπλάσια αύξηση του πληθυσμού θα σημαίνει 6πλάσια αύξηση της ζήτησης. Η αύξηση της ζήτησης όμως δεν θα συνεχιστεί για τους παρακάτω αντικειμενικούς λόγους που σκιαγραφούν την επικείμενη κρίση του νερού: 1. Το διαθέσιμο γλυκό νερό για κάθε χώρα είναι σε μακρόχρονη βάση σχεδόν σταθερό 2. Με την αύξηση του πληθυσμού και των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων η ζήτηση σε νερό αυξάνεται ενώ το διαθέσιμο κατά κεφαλή νερό μειώνεται 3. Το κόστος της αξιοποίησης νέων υδατικών πόρων γίνεται δυσβάστακτο 4. Η ρύπανση των υδατικών πόρων θα αυξάνεται διαρκώς καθώς οι πηγές της θα αυξάνονται 5. Οι περιβαλλοντικές μελέτες δεν στηρίζονται συνήθως σε αποδεδειγμένα επιστημονικές αναλύσεις και αξιόπιστες πληροφορίες Βιομηχανία Υδατικών πόρων Δραματικές είναι οι αλλαγές τις τελευταίες λίγες δεκαετίες. Η τελευταία γενιά των μηχανικών και διαχειριστών εστιάζει το ενδιαφέρον σε προγράμματα κατασκευών. Οι μελλοντικοί μηχανικοί και διαχειριστές θα βρεθούν αντιμέτωποι με μια περισσότερο πολύπλοκη αρένα και πρέπει να υπερβούν τους αριθμούς και να κατανοήσουν τις πιθανές επιπτώσεις των κατασκευαστικών έργων τους στην κοινωνία. Επίσης, αυτοί πρέπει να είναι ικανοί να επικοινωνούν επιλύουν προβλήματα κατά ομάδες κατανοούν τις επιπτώσεις στο περιβάλλον και να επιλύουν τις διαφορές Αν θέλουν να επιτύχουν, η πρακτική τους θα πρέπει να είναι διαφορετική στο μέλλον. Η διαχείριση των υδατικών πόρων απαιτεί δεξιότητες και προσεγγίσεις που υπερβαίνουν την καθαρή τεχνική επιστήμη, τη διαχείριση και τη νομοθεσία. Οι διαχειριστές νερού του ου 21P θα ασχοληθούν κυρίως με την πολυπλοκότητα και τις συγκρούσεις. Αυτοί θα πρέπει να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα μέσω της ανάλυσης για να ξεμπλέξουν την 10

11 αλληλεξάρτηση των συστημάτων και θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τις συγκρούσεις με συνεργασία, συντονισμό και επικοινωνία ιδιαίτερα με το κοινό, κάτι που δημιουργεί τη μοναδικότητα των υδατικών πόρων. Στο μέλλον αναμένεται επίσης η εκδήλωση συγκρούσεων για το περιβάλλον στις διαδικασίες της ανάπτυξης, όπως συγκρούσεις: για τις αξίες της ακίνητης περιουσίας και τους αντικειμενικούς σκοπούς των επιχειρήσεων. Μερικά χρόνια πριν, η διαχείριση των υδατικών πόρων αποτελούσε ένα στόχος της μηχανικής - φράγματα, αγωγοί, αντλίες, λειτουργία των συστημάτων. Με τη γένεση όμως του περιβαλλοντισμού άρχισε να αναπτύσσεται η πολυπλοκότητα και οι συγκρούσεις για το διαχείριση του νερού. Δεν υπάρχει κάποιο παράδειγμα ολοκληρωμένης διαχείρισης των υδατικών πόρων. Η διαχείριση απαιτεί ένα πλήρες πλαίσιο από στόχους που περιλαμβάνει την επιστήμη, νομοθεσία, χρηματοδότηση, δημόσια διοίκηση, συστημική ανάλυση και μηχανική. Στην όλη διαδικασία γεννώνται ερωτήματα σχετικά με το ποιοι είναι οι διαχειριστές του νερού; Η διαχείριση των υδατικών πόρων αναπτύσσεται και εξελίσσεται σ ένα εξαιρετικά πολύπλοκο περιβάλλον. Στην διαχείριση των υδατικών πόρων εντάσσονται πολιτικές και σχέδια καθοδήγησης, κανόνες και κώδικες, υλικά κατασκευής και λειτουργίας, συλλογική εργασία, δεξιότητες, πελάτες και χρήστες νερού και οι λειτουργίες του συστήματος των υδατικών πόρων. Το κύριο χαρακτηριστικό της είναι η αλληλεξάρτηση ανάμεσα στα διάφορα επιμέρους υποσυστήματα. Ο στόχος της διαχείρισης των υδατικών πόρων είναι η δημιουργία συνθηκών βιώσιμης ανάπτυξης, η διατήρηση και προστασία των υδατικών πόρων για τις μελλοντικές γενιές και η μη υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, όπου μια κοινωνία ζει σε αρμονία με υγιή φυσικά συστήματα Η διαχείριση των υδατικών πόρων είναι η εφαρμογή δομημένων και μη δομημένων μεγεθών. Διαχείριση της βιομηχανίας νερού είναι η πρακτική της διαχείρισης των υδατικών πόρων μέσα στη βιομηχανία νερού Τα δομημένα μεγέθη στη διαχείριση νερού είναι οι κατασκευαστικές εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνται για να ελέγχουν τη ροή και την ποιότητα του νερού Τα μη δομημένα μεγέθη είναι στη διαχείριση νερού προγράμματα ή δραστηριότητες που δεν απαιτούν την ύπαρξη κατασκευαστικών εγκαταστάσεων Ένα σύστημα υδατικών πόρων είναι ένας συνδυασμός από εγκαταστάσεις ελέγχου του νερού και περιβαλλοντικά στοιχεία τα οποία συνεργάζονται για να επιτευχθούν οι στόχοι της διαχείρισης του νερού Ένα φυσικό σύστημα υδατικών πόρων είναι ένα σετ από υδρολογικά στοιχεία στο φυσικό περιβάλλον που περιλαμβάνει την ατμόσφαιρα, τις υδρολογικές λεκάνες, τα υδρορρεύματα, τους υγροβιότοπους, τα αλλουβιακά πεδία, τους υπόγειους υδροφορείς και τα συστήματα υπόγειου νερού, τις λίμνες, τις εκβολές τις θάλασσες και τον ωκεανούς. Ένα τεχνητό σύστημα υδατικών πόρων είναι ένα σετ από κατασκευαστικές εγκαταστάσεις που στοχεύει στον έλεγχο της ροής και της ποιότητας του νερού 11

12 Υδατικό σύστημα Είναι συνδυασμός από εγκαταστάσεις ελέγχου του νερού και/ή περιβαλλοντικών στοιχείων που απαιτεί συνολικές διαδικασίες λήψης απόφασης και έλεγχο με θεώρηση της ολοκληρωμένης άποψης Συστατικά στοιχεία 1. φράγματα και ταμιευτήρες 2. αγωγοί 3. κατασκευές εκτροπής 4. συστήματα μεταφοράς ανοικτοί αγωγοί, κανάλια, σωληνώσεις, δίκτυα αγωγών και οχετών, γέφυρες αναχώματα 5. δεξαμενές ρύθμισης της στάθμης του νερού σε διώρυγες 6. υδροηλεκτρικές εγκαταστάσεις υπάρχουν τρεις τύποι που διαφέρουν στην αποθηκευτικότητα και τη λειτουργία λειτουργία μόνο από τη ροή - χωρίς αποθηκευτική ικανότητα. ο ταμιευτήρας παρουσιάζει διακυμάνσεις στην αποθήκευση που καλύπτει τις ημερήσιες ακραίες ανάγκες λειτουργίας - ικανή αποθηκευτικότητα για αποθήκευση νερού από εποχή σε εποχή. ταμιευτήρας με ικανή αποθήκευση για εξομάλυνση των μεγάλων διακυμάνσεων που οφείλονται στις μέγιστη παραγωγή ενέργειας. 7. εγκαταστάσεις άντλησης 8. εγκαταστάσεις ελέγχου βαλβίδες, θυρίδες, υπερχειλιστές 9. εξοπλισμοί μέτρησης 10. ολοκληρωμένα αστικά υδατικά συστήματα 11. αστικά συστήματα παροχής νερού 12. αστικά συστήματα λυμάτων 13. εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων 14. γεωτρήσεις Στη βιομηχανία νερού μπορεί να διακρίνουμε: 1. αυτούς που προσφέρουν υπηρεσίες και οι οποίοι είναι οι άμεσα υπεύθυνοι για τη διαχείριση και τις υπηρεσίες νερού, και 2. τους ρυθμιστές που είναι υπεύθυνοι για τη ρύθμιση των ρυθμών παροχής, για την ποιότητα, για τα ζητήματα υγείας και για τα επίπεδα υπηρεσιών. 3. τους σχεδιαστές και συντονιστές που έχουν την υπευθυνότητα των λειτουργιών σχεδιασμού και συντονισμού πέραν αυτών που συμπεριλαμβάνονται στην παροχή υπηρεσιών και στη ρύθμιση 4. τους οργανισμούς υποστήριξης, πρόκειται για οργανισμούς που παρέχουν ένα ευρύ πεδίο από υπηρεσίες και αγαθά που περιλαμβάνει την παροχή υποστήριξης όπως έρευνα, τεχνικές υπηρεσίες, παροχές, πληροφορίες και δεδομένα. 12